HALIMBAWA NG

SURI SA NOBELA
 LALAKI SA DILIM ni BENJAMIN
PASCUAL
I. KAHULUGAN NG PAMAGAT
Sa pamagat pa lamang ng nobela mahihinuha na maykinalaman sa isang
madilim o maling gawain ang lalaki sa nobela. Kaya „Lalaki sa Dilim‟ ang pamagat
nito ay dahil na rin sa ang lalaki sa nobela ay nakagawa ng isang kasalanan noong
sapilitan niyangginahasa ang isang babaeng bulag. Maselang usapin ang
gahasasaanman sa lipunan. Sa nobela makikita kung gaano kabigat anggayon sa
buhay ng isang babaeng bulag at mahirap. Sapambihirang bisa ng panulat ng
may-akda ay itinatampok sanobela ang samotsaring pagtanaw sa gahasa: ang
salapi, dangal,pighati, ugnayan, pag-asa, at iba pang tunggalian o kaisahan. Dito
mababatid na ang pisikal na pagkabulag ng babae ang siyangmagbibigay liwanag
sa katauhang-dilim ng lalaki.
 B. MAY-AKDA
BENJAMIN P. PASCUAL
Si Benjamin M. Pascual ay ipinanganak sa Lungsod ng Laoag,Ilocos Norte. Unang nakilala
bilang matinik na kuwentista si Pascualbago niya sineryoso ang pagiging isang nobelista.
Nagsimula siyangsumulat noong dekada 1950, sumubok mag-ambag sa komiks,hanggang
hiranging maging staffer ng Liwayway. Nagwagi sa DonCarlos Palanca Memorial Awards for
Literature ang kaniyang kwentong “Landas sa Bahaghari” (1965) at “Di Ko Masilip AngLangit”
(1981). Nagtamo naman ng Grand Prize sa Cultural Center  of the Philippines ang nobelang
“Utos ng Hari” noong 1975.Unang nailathala sa Liwayway ang „Lalaki sa Dilim‟ sapamagat na
„Shhhh…Ako ang Lalaki sa Dilim‟ (1976).May-akda rin siyang may pamagat na “Sapalaran,
WalangTanungan” (1997), isang komedya ng pag-iibigan at lingguhangisineserye nagyon ng
Liwayway. Tinatayang nakatapos ng 13 nanobela si Pascual, na pinakarurok marahil ang Halik sa
Apoy” (1985). Pwedeng sipating autobiograpiko ang naturang akda naumiinog sa buhay at
pakikipagsapalaran ng isang lalakingmanunulat. Naging Filipino seksiyon editor si Pascual sa
People’s Journal Tonight noong 1981, at ngayon ay editor sa popular na Valentine Romances.Makalipas
ang ilang dekadang dibdibang pagsusulat niPascual, kinilala ng Unyon ng mga Manunulat sa Pilipinas
(UMPIL)noong 1994 ang natatanging ambag niya sa pagsusulat ng maiklingkwento, dula,
at nobela.Sa edad na 69 ay hindi pa rin ito humihinto sa pagsusulat.
 II. BUOD
Nagsimula ang kwento sa isang lalaking nagngangalangRafael Cuevas. Isang espesyalista sa mata. Nakagawa
siya ng isangmalagim na krimen ng gabing bigyan siya ng Stag party ngkanyang mga kaibigan bago pa man siya
makasal kay Margarita,isang opera singer. Nagawa niyang gahasain ang babaingkahaghabaghabag ang
kalagayan. Isang bulag at maralita angkanyang ninakawan ng kabirhinan. Dahil hindi makakita ang hindinakilala
ang kanyang boses ay “ligtas” siya sa kanyang kasalanan.Walang ebidensyang makapagpapatunay.Bilang
paghuhugas at paglilinis niya ng konsensiya sa nagawaniyang kasalanan kay Ligaya, ang babaeng kanyang
ginahasa,binigyan niya ito ng P50, 000.00 kasama ang liham na nagsasabingsakanya din magpagamot ng mata
upang masingil lamang ngkaunti upang hindi makahalata. Nagbunga ang kanyangnagawang kasalan kay Ligaya na
nagkataong isinunod sa kanyangpangalan bilang pagtanaw ng babae sa kanyang nagawangkabutihan. Naging
inaanak niya rin ang bata sa binyag. Ninong siyang kanyang sariling anak.Sa kanilang pagsasama ni Margarita
ay nagkaroon ito ng lover at ito ay si Nick. Ang kanyang kaibigan. Nagkaroon ng lamat tangkanilang samahan
na humatong din sa hiwalayan. Ang napang-asawa niyang si Margarita ay isang modernong babae.
TotallyAmericanized, sabi nga sa nobela. Para kay Margarita ayos lang namagkaroon siya ng lover at gayon din
si Rafael basta magkaroonlang sila ng pagkakaintinihan ni Rafael at maging totoo sa isa‟t isa. Isang araw
habang nagbabasa ng pahayagan si Rafael aygumulantang sakanya ang isang balitang napatay si Margarita
atNick sa isang Hotel ng isang babaeng nasa 29 ayos. Ito ay si Marinaang asawa ni Nick na matagal ng
nagtitiis sa mga kabulastugan ngasawa hanggang sa umabot na sa sukdulan at makapatayito.Sa huli ay nagawa
rin niyang aminin kay Ligaya at Aling Selaang ina ni Ligaya na siya ang lalaki sa dilim na noon ay bumaboy
sakatawan ni Ligaya. Malinaw kay Rafael na papakasalan niya siLigaya.
 III.PAGSUSURI.
A. ISTILO NG PAGLALAHAD

Ang nobelang Lalaki sa Dilim ay isang halimbawa ng isangakdang modernista na

kung saan ang tanging gusto ay magkaroon ng isang malaking pagbabago upang maging
maginhawa angpamumuhay ng bawat isa. Nilikha ni Pascual ang isang karakter nanaipit
sa isang sukdulang kasalanan at ang tanging nais ay malinisniya ang bahid ng
sariling putik.Mahahalata mula sa pagbabasa ang paulit-ulit napagbanggit ng may-akda
sa mga naganap na tagpo. Sadyangginawa at pinanatili ng awtor ang ganoong istilo
upang ipakita naang kwento ay isang tuluyang nobela na batay sa istruktura ngisang
magasin.Bagaman sa kabuuan ay namayani sa nobela ang atingsariling wika, kapansin-
pansin pa rin ang ilang pagsulpot ng wikangIngles sa pagdaan ng kwento. Dahil na rin sa
hinaluan ito ng ilangwikang Ingles na madali namang intindihin, naging payak at
simpleang daloy ng pagpapalit ng linya ng mga karakter. Naging realistikoat natural ang
pag-uusap ng mga karakter.Ang nobela rin ay gumamit ng isang sentimental at
romantikonggenreng kwento dahil ang paksa ay tungkol sa pag-iibigan ng isang lalaki
at babae.
B.TAYUTAY NA GINAMIT
Iilang tayutay lamang ang napansin at nabasa sa nobelang ito dahil gumamit ang
awtor ng mga simple at direktang pangungusap. Wala ka ng ibang ginagawa kundi
magtalaksan ng girlfriend.(PATALINGHAGA O ALLEGORY)-Ang pahayag ay
tumutukoy sa hindi literal na kahulugan ng mga salita. Sa pahayag na ito mapapansin
na ang literal na kahulugan ng “magtalaksan” ay punong kahoy na panggatong na
pinagpatung-patong sa isang talaksan. Ngunit sa pahayag ay patalinghaga itong
sinabi na ang ibig ipagkahulugan ay nag-iipon ng mga babae ang anak upang mapunan
ang apoy ng kandungan nito. Madilim ang tingin niya sa paligid na para bang ang
araw ay nilambungan ng takipsilim. (PERSONIFICATION O PAGBIBIGAY
KATAUHAN)-Pinakikilos na tulad ng tao ang mga bagay at sa tayutay na ito ay
pinapahayag sa pamamagitan ng mga pandiwa. Ang nilambungan ay pagtakip sa isang
bagay gamit ang mantel. Kumagat na ang gabi. (PERSONIFICATION O
PAGBIBIGAY KATAUHAN)-Gaya ng nauna, pinakikilos na tulad ng tao ang mga
bagayat sa tayutay na ito ay pinapahayag sa pamamagitan ng mga pandiwa. Ang ibig
sabihin ng kumagat na ang gabi ay sumapit na ang kadiliman sa paligid.
C. PANSIN AT PUNA SA TAUHAN

Ang mga lalaki sa nobela ang siyang

nangingibabaw.Pinatunayan iyan ng ilang karakter. Si Rafael
bilang isangmayamang duktor, ang sentro ng lahat. Samantala
ang mgababae naman ay siyang mahihina ang kalagayan.
Makikita iyan sakarakter nina Ligaya, isang babaeng bulag,
mahirap at ginahasa, siMargarita na natuksong makipag-
relasyon sa ibang lalaki, at siMarina na tila aping-api dahil
sa babaerong asawa. Ang siklo ngkarahasan ay pinasiklab ng
mga lalaki at nalagot lamang sapagsapit sa kawing-kawing na
katauhan ng mga babae.
RAFAEL CUEVAS-
Sa umpisa ng kwento ay tila kasuklam-suklam ang kaniyang karakter. Babaero,
tomador at nagawa pang manggahasa ng isang babaeng bulag. Ngunit sakalaunan ay
makikita ang parteng liwanag ng kaniyang pagiging isang lalaki sa dilim. Makikita na
kahit ganoon siya ay may konsensiya naman pala siya. Mahalaga na napagtanto niyang
ang mga masasamang gawain niya dati ay bumubulag sa kaniyang pandama upang
makita ang iba pang magaganda at mahahalagang bagay dito sa daigdig. Mahalaga ang
kaniyang papel na ginagampanan dahil isa siyang patunay na pwede bang magbago ang
tao kung nanaisin lang niya. Hindi pa huli ang lahat, matuto lang tayong tanggapin ang
ating kamalian at maging handa at gustuhin ang pagbabagong nais nating gawin sa
ating mga sarili upang maging maginhawa ang ating pamumuhay at pakikisalamuha
sa ibang tao. Masaya kaming nga nagbabasa dahil sa dulo ay luminaw ang paningin ni
Rafael dahil sa pag-ibig. Ngunit ang maipipintas naming sa kaniya ay hinahayaan niya
na lang lokohin siya ng kaniyang asawa at gawing tanga huwag lang masira ang
kaniyang pangalan at puri. Dapat ay nagpakatotoo siya sa kaniyang sarili.
NICK CUERPO-
Siya naman ay nabulag sa pambababae kaya‟t hindi nakita ang kaniyang
responsibilidad sa asawa at mga anak. Isang karakter na hindi dapat tularan
ng mga lalaki at maging ng mga kababaihan. Wala ng ibang ginawa kundi
pasakitan ang pobreng asawa na si Marina. Kung si Rafael ay nagawang
mabago, siya ay kahit sa katapusan ng kwento ay hindi nakita ang liwanag na
dapat niyang sundin. Namatay siya kasama ang kalaguyong si Margarita. Isa
siyang patunayna sa kasalukuyan at sa totoong buhay, may mga taong bulag
pa rin sa kanilang mga responsibilidad at hindi pa rin alam kung ano ang tama
at mali. Dapat lamang ang kaniyang karakter sa kwento dahil siya ang
magsisilbing eye opener  sa mga mambabasa na kung ikaw ay may ginagawang
hindi kaaaya- aya, dapat mo lang itong pagbayaran at pagsisihan sa huli.
Huwag hintayin ang panahong sisingilin ka na ng panahon.Hangga‟t maaga ay
magbago na.
MARGARITA CARRASCO-
Si Margarita, bagaman galing sa isang sosyal, edukado at disenteng
pamilya ay nagawa paring magtaksil sa asawa. Isang opera singer na
natuksong maglunoy sa ibang kandungan. Ginusto niya, gawa ng
karaniwang tao, ang tunay na relasyon ng lalaki at babae. Masasabing
pangit sa panangin ang karakter ni Margarita. Isa rin siyang karakter
na hindi dapat gayahin. Dahil na rin sa implwensya ng mga kanluranin,
iba ang pananaw niya sa kasal at pakikipagtalik. Siya ang sumisimbolo
sa liberismo. Nabulag siya sa kaniyang sariling kahinaan. Nagpatangay
siya sa pambobola ni Nick. Natural na mahihina ang mga babae ngunit
hindi dapat ito gawing lisensya upang pumasok sa isang magulo at
immoral na sitwasyon. Gaya ng karakter ni Nick, siya ang magsisilbing
eye opener sa mga mambabasa na kung ikaw ay may ginagawang hindi
kaaaya- aya, dapat mo lang itong pagbayaran at pagsisihan sa huli.
LIGAYA-
Bagaman literal na bulag, mas maliwanag pa sa sikat ng araw ang kaniyang
pagpapahalaga sa sarili. Naging matatag siya sa kaniyang pagbangon mula sa
nalasap na karahasan mula sa lalaki sa dilim na si Rafael. Hindi nga siya nakapag-
aral ngunit kahanga-hanga ang kaniyang mga prinsipyo sa buhay. Kapwa siya at ang
kaniyang inang si Aling Selya
Aling Selya
Ang sumisimbolo sa liwanag na dapat makita ng mga tao. Kahit mahirap lamang
sila ay maalam sila sa buhay. Sila ang dapat gahayin ng mga mambabasa. Si Ligaya
kahit na sinapit isang kalunos- lunos na pangyayari at nabuo ito, pinili niyang
huwag ipalaglag ang bungang iyon. Maganda ang prinsipyo niyang palalakihin niya
ang bata dahil bigay iyon ng Diyos. Handa siyang bumangon at itayo muli ang
kaniyang mga paa. Si Aling Selya naman ay handang gumabay sa anak. Handa rin
itong magsakripisyo upang mabigyan ng kinabukasan ang mg anak sa hirap man o
ginhawa. Totoong kahanga-hanga ang pagkakabuo sa kanilang mga karakter.
MARINA CUERPO-
Isang inang mapagmahal sa kaniyang anak at handang ipaglaban
ang mga ito hanggang sa kamatayan. Nakakaawa ang kaniyang
karakter. Aping- api siya dahil sa kaniyang babaerong asawa ngunit
lubos na nagtitiis para sa mga anak. Hindi namin siya masisisi kung
nagawa man niyang paslangin ang kaniyang sariling asawa. Sagad na
sagad na siya. Ngunit ang mali lang doon ay nagpatangay siya sa
nararamdaman niya. Inilagay niya sa sariling mga kamay ang batas.
Siya ay nabulag na galit at sobra-sobrang pagmamahal sa anak.
Dapat lamang siyang gayahain sa paraan ng pag-aalaga at
pagmamahal sa anak ngunit huwag gayahin ang kaniyang pagiging
mahina. Dapat ay maging mahinahon pa rin tayo at gamitin ang mga
legal naparaan upang malutas ang problema.
D. GALAW NG MGA PANGYAYARI
“Iniuulit ang ilang mahahalagang tagpo sa mga kabanata dahil ang nobela ay
nalalayo sa karaniwang pagkakasulat ng mga nobelang sadyang ipinaaklat (Anonuevo,
1997).”
Napansin din naming mga mambabasa ang nakasaad sa itaas. Ang kwento ay
isang tuluyang nobela na batay sa istrakturamg isang magasin. Naging kapana-
panabik ang mga pangyayari nobela dahil ang awtor ay tila lumikha ng isang pelikula.
Maaari ring para kaming nakikinig sa isang drama sa radyo dahil sa agos ng kwento.
Ang paksang „gahasa‟ ang nangibabaw at nagsilbing pundasyon ng kwento. Maigi
ang transisyon ng mga pangyayari at dumadaloy ito ng husto. Hindi nakakalito ang
mga eksena at nagagawa pang balikan ang mga mahahalagang detalye. Ito ay isang
paraan upang huwag makaligtaan ang mga importanteng bahagi. Gagana ang magiging
malikot ang mga imahinasyon ng mga mambabasa sa oras na umpisahan nila ang
nobela.
 IV.PAGPAPAHALAGA AYON SA NILALAMAN
A. KALAGAYANG SOSYAL NG MGA TAUHAN
Mariing pinapakita ng nobela ang kalagayan sa lipunan ng bawat karaker. Isa itong konsepto
ng kwento kung saan ang isang mayamang lalaki ay magkakagusto sa isang mahirap lamang na
babae. Ngunit hindi ganoon kadali ang ikot ng kwento. Si Rafael ay isang edukado, mayaman
at sunod sa layaw na tao. Sa kwento mariing makikita na sinoportahan ng kabuuang katauhan
ni Rafael ng mga tauhan na sina Nick, ang kaniyang kaibigang may ari ng isang kumpanya, si
Margarita, isang opera singer na napangasawa niya at ang kaniya pang ibang barkada na may
sinasabi rin sa buhay. Sa kabilang banda naman ay pinapakita ang baligtad na katauhan ng
bidang babae sa nobela. Si Ligaya ay mahirap lamang at hindi nakapag-aral. Naipakita sa
akdang ito kung paano nakakaapekto ang estado ng buhay sa nagiging karakter ng isang tao.
Dahil sa pagiging mayaman at laki sa layaw ni Rafael ay nagagawa niyang paglaruan lamang ang
babaeng nasa paligid niya. Dahil na rin sa pagiging sosyal, liberated at modernong babae ni
Margarita ay naipakita ritong wala siya gaanong pagpapahalaga sa kasal at ayos lamang sa
kaniya ang pumatol pa sa iba kahit may asawa na siya. Makikita rin dito na kahit mahirap ay
may disiplina at pagpapahalaga sa puri at dangal si Ligaya. At bilang isang babaeng may
babaerong asawa, si Marina naman ay aping-api at tila walang kalaban laban sa nobela.
 B.KULTURANG PILIPINO

Umiikot ang kwento sa panahon ng martial-post martial lawtime, ito ang umpisa ng pagiging liberal ng mga Pilipino dahil na
rin a pagkamulat ng kanilang diwa at damdamin upang maibalik ang demokrasya sa bansa. Sa panahong ito ay talamak ang
karahasan. Ang nobela ay nagsasaad ng kalituhan sa kultura ng mga karakter noong kanilang dekada. Makikita dito ang
nalalapit na modernisasyon at liberasyong impluwensiya ng mga kanluranin. Sa karakter ni Marina, matatandaan na siya ang
asawa ng babaerong si Nick, makikita ang pag-uugali ng mga Pilipino na kinikimkim lamang nila ang lahat ngunit kapag hindi na
nila makayanan ay ang kaisa-isang bagay na natitira na lamang sa kanila ay magigising bigla mula sa matagal na pagiging
manhid at maghahasik ng isang rebolusyon. Maraming beses na itong naipakita sa ating kasaysayan mula sa Sigaw sa Pugad
Lawin hanggang sa Edsa Revolution noong panahon ng Martial Law kung saan sama-sama ang lumaban upang makamit ang
demokrasyang ating bansa. Makikita rin dito na bagaman may impluwensiya na ng mga kanluranin ang ibang babaeng karakter
sa nobela, ang karakter ni Ligaya naman ay nagpapakita ng pagiging isang Dalagang Pilipina. Siya ay may konserbatibo ang
pananaw tungkol sa sex,relasyon at iba pang pagbabago sa lipunan. Maingat siya sa kanyang puri at mayumi sa lahat ng
kanyang kilos. Makikita rin dito ang kaugalian ng mga Pilipino na magiliw tumanggap ng mga bisita, sa kwento kahit na
mahirap lamang sina Ligaya at Aling Selya ay hindi matatawaran ang pagsistema nila kay Rafael na isang panauhin.
May ilan namang kapansin-pansing tradisyon at kulturang Pilipino na impluwensiya naman mula sa mga banyaga. Isa na rito
ang paggugunita at pagdiriwang ng mga okasyon na may kaugnay sa aral ng Relihiyong Katoliko, gaya ng pagkakaroon ng
binyag. Mapapansin sa nobela ang nakaugaliang seremonya na binyag. Sa prosesong ito nagiging inaanak ng mga ninong at
ninang ang taong bininyagan, at nagiging mga magkaka-kumpadre at magkaka-kumadre ang mga magulang at ang nag-anak na
ninong at ninang. Kultura na rito sa Pilipinas ang pagbibigay din ang mga ninong at ninang ng regalong pakimkim,na maaaring
salapi o bagay. Pagkatapos ng binyag ay isang malaking handaan. Makikita rin sa nobela ang isa sa impluwensiya ng Tsina na
Fixed Marriage, kung saan ang mga magulang ang pumipili ng taong ipakakasal nila sa kanilang anak. Nangyari ito kina Rafael
at Margarita.
 C.PILOSOPIYANG PILIPINO

May iilang pilisopiyang Pilipino ang mariing mapapansin sa nobela. Maliwanag ang mga katauhan ng
mga kalalakihan sa nobela at mistulang sila ang palaging tama at palaging nasusunod.
Naging matibay ang pagkakatatag ng prinsipyo ng machismo sa nobela dahil ang mga lalake sa
istorya ay sadyang nakakaimpluwensya. Makikita ito sa pagsasama nina Rafael at Margarita kung
saan ang desisyon ni Rafael dapat ang masusunod kung hihiwalayan niya ang asawa o hindi. Una ring
hinihingan ng payo ni Rafael ang kaniyang biyenang lalaki at ama. Isang pilosopiya pang lumitaw dito
ay ang konsepto ng pagkakaroon ng „Utang Na Loob ‟.Ito ang pagkilala ng isang tao sa kabutihang
nagawa ng kanyang kapwa. Sa nobela, tumanaw ng isang malaking utang na loob sina Aling Sela at
Ligaya sa kabutihanni Rafael dahil sa paggamot nito sa mga mata ni Ligaya. Dahil sa utang na loob na
iyon ay ginawa ng mag-anak na ninong si Rafael,at hinango rin nila ang pangalan ng bata sa lalaki.
Isa na rin dito ang Konsepto ng „Bahala Na ‟. Ito ay isang idyomatikong pariralang ginagamit ng
mga Pilipino na nangangahulugang “Ang Diyos na ang maglalaan” o “Ang Diyos na ang magtatadhana”.
Pinakakahulugan din ng maikling pananalitang nito ang “Tingnan natin kung ano ang mangyari,””Tingnan
natin kung ano ang magaganap ‘pag dating ng takdang panahon,” o “Mangyari na ang dapat maganap.
Ganito ang pilosopiyang umiral kay Rafael matapos niyang magahasa si Ligaya. Bahala na kung ano ang
mangyayari sa susunod pagkatapos niyang ibigay ang sulat at pera dahil inuusig siya ng kaniyang
konsensiya.
 D.SIMBOLISMONG PILIPINO

Sinisimbolo ni Rafael ang isang indibidwal na naiipit sa transisyon ng modern at tradisyunal na

tao. Sa nobela, makikita ang pagiging modern niya dahil sa mga bisyo at pagiging laki sa layaw
niya. Siya ay nakapag-aral at nagkaroon ng propesyon. Sa kabilangbanda naman makikita ang
kaniyang pagiging tradisyunal kung saan naghangad siya ng isang mabuting pagsasama ng mag-
asawa at pinahahalagahan niya ang prinsipyo ng pamilya. Samantala, si Margarita naman ang
sumisimbolo sa liberismong umiiral sa bansa. Marahil naimpluwensyahan siya ng pagiging opera
singer at namulat siya sa mga maka-kanluraning bagay-bagay. Inilarawan rin siya ni Rafael bilang
extreme modern woman dahil okay lang sa babaeng ito na magkaroon ng babae si Rafael habang
siya naman ay mayroon ring lover. Makikita rin ang kaniyang pagiging liberated nang magkomento
siya sa kwento ng paggahasa kay Ligaya. Sinabi niya na kung siya ang papipiliin, ayos lang naman
daw na maggahasa dahil binigyan naman raw si Ligaya ng limampung libong piso. Si Ligaya ang
sumisimbolo sa pagiging isang Dalagang Pilipina. Hindi maipagkakaila na maliwanag ang kanyang
pagiisip hinggil sapagbangon mula sa pagkakasadlak sa kahirapan. Isa siyangtradisyonal na babae
dahil sa kanyang pagiingat sa kanyang puri at ang pagiging mayumi sa lahat ng kanyang kilos.
Si Marina naman ang sumisimbolo sa pagiging isang rebulusyonaryo ng mga Pilipino. Nasa
karurukan ng kapangyarihanni Marcos at kasukdulan ang mga karahasan ng Martial Law noon kaya
maaring siya ang ginamit na instrumento upang ipakita ang mga kagaya niyang handang
magrebolusyon alang- alang sa ating bansa upang makamit ang kasarinlan.
 V.PAMPANITIKANG PAGTATALAKAY
PANLIPUNAN
Ang nobelang “Ang Lalaki sa Dilim” ay isang akdang sumasalamin ng iba ‟t-
ibang uri ng tao sa lipunan at kung paano sila gumalaw sa loob nito. Ang mga
tauhan ay kumilos ayon sa kanilang katayuang sosyal. Umiikot ang kwento sa ilang
bagay na tumatalakay sa ilang panlipunang isyu ngayon. Unang bagay,nakita sa
nobela kung paano gamitin ng mga may kapangyarihan ang pera upang mapatakbo
ang mundo, kung paano itinabing ang pera sa pagkakasala, at kung paano itinuwid
ng pera ang kabaluktutan. Sunod, lantad din sa akda kung paaano nagbungaang
kamunduhan at tawag ng laman kung paanong may namatay na buhay at namatay
na pangarap dahil sa pagnanasa. Ipinakita rin dito ang sitwasyon ng relasyong
walang komunikasyon sa loob ng pamilya. Isa pang bagay na nakita dito ay ang
pangangalagasa tinatawag na propesyon at imahe. Ang mga nakatataas ay laging
gumagawa ng paraan, mabuti man o masama, maburalang ang mantsa sa pangalan
nilang sila mismo ang gumawa.
PANG-MORAL
Sa nobelang ito, naipakita ng may-akda ang naging epekto kay Rafael ng imoral na bagay na kanyang
nagawa, ang panggagahasa. Dito inilahad kung paano nahirapan si Rafael naharapin ang kanyang pang-
araw-araw na buhay matapos niyang angkinin sa dilim ang bulag na si Ligaya. Marahil, nais iparating ng
may-akda sa mga mambabasa ang maaring maging epekto ng isang maling gawi. Patuloy kang uusigin ng
iyong konsensya at paniguradong darating ang araw na pagbabayaran mo ito. Sa kwento, gumawa si
Rafael ng paraan para matulong si Ligaya. Naibsan nito ang mabigat na pakiramdam na kanyang
nadarama sa tuwing pumapasok sa kanyang isipan ang masama niyang nagawa sa bulag na si Ligaya.
Ngunit sa reyalidad, hindi sapat nakabayaran ng iyong kasalanan ang pagbibigay ng tulong o pera.
Iwasan masangkot sa ganitong gulo. Kontrolin ang sarili at matakot sa Diyos. Ang lihim na relasyon
ni Margarita at Nick ay masasabi ring imoral na gawi. Nagawa nilang pagtaksilan si Rafael na kapwa
malapit sa kanilang dalawa. Tahasang ipinagbabawal ang pakikiapid ayon sa ating Saligang Batas at
maging sa batas ng Diyos. Sa kaso ni Margarita at Rafael, humantong ang kanilang pagsasama sa
paghihiwalay dahil sa kasalanang nagawa ni Margarita at Nick. Sa totoong buhay, ang isang pagsasama
nasusubukin ng ganitong problema ay maari ring humantong sa hiwalayan kung hindi mapag-uusapan
nang maigi ang problema. Ngunit upang hindi na humantong dito, huwag ng subukan pa o nisumagi lamang
sa iyong isip ang pagtataksil sa iyong kapareha sa buhay. Kapag ito ay iyong nagawa, may sapat na
kabayaran ang naghihintay sa iyo. Maaari ka ng makulong, maaari pang mawalasa iyo ang iyong pamilya.
PANG-ARKETIPO
Sa akdang Lalaki sa Dilim, mapapansing hindi literal ang pagkakahulugan sa salitang “dilim”
bagkus ito ay ginamit upang ilarawan ang buhay ng isang lalaking sa kabila ng karangyaan sa
buhay ay hindi pa rin ganap ang kanyang kaligayahang natatamasa. Dahilan nga ito upang
maghanap siya ng ibang pagkakaabalahan na nagdulot sa kanyang ng pagkalulong sa isang hindi
magandang gawi, at iyon ay ang pagkikipagtalik. Dahil din dito ay hindi niya sinasadyang
makagawa ng masama sa isang babaeng bulag na walang nagawa kundi tanggapin na lamang ang
kalunos-lunos na pangyayari sa kanyang buhay.Samantala, sa akda ng ating pambansang bayani
na si Dr. JoseRizal na El Filibusterismo, ay isinalaysay ang buhay ni Simoun, isang mayamang
mag-aalahas at tagapayo ng Kapitan-Heneral, na nagbalik upang maghiganti sa mga taong
naging dahilan ng paghihirap niya noong siya ay kilala pa bilang Crisostomo Ibarra. Mapapansin
na tulad ni Rafael sa akdang Lalaki sa Dilim, ay hindi rin masaya si Simoun sa kanyang buhay sa
kabila ng karangyaang tinatamasa. Siya ay tila nababalot ng poot at ng pagnanasang
maghiganti. Ito rin ang dahilan upang makagawa siya ng masamasa kapwa at madamay kahit
ang mga taong walang kinalaman sakanyang paghihiganti.Kung ating susuriin, nagkakahawig ang
kwento ng dalawang tauhan sa aspetong pareho silang nababalot sa kadiliman ng buhay na nag-
udyok sa kanila upang makagawa ng kamalian sa kapwa na sa bandang huli naman ay pinilit
nilang maitama.
PANG-SIKOLOHIKAL AT SOSYOLOHIKAL
Ang isa sa suliraning mababasa sa akda ay ang madaming babaeng mababa ang lipad.
Sa istoryang ito ay nagiging natural na gawain ng bida ang uminom ng minom at
mambabae. Dito nag-umpisang masira ang pundasyon ng isang matibay na pamilya.
Nasolusyunan ito ni Rafael ng kanyang iniwasan ang pagsama sa mga kaibigan ang gabi-
gabing pagtambay sa klab at gumawa ng kasalanan. Mas pinili niyang manatili sa asawa at
gawin ang kanyang responsibilidad bilang haligi ng tahanan. Ang paglaganap ng krimen
lalong- lalo na ang paglobo ngbilang ng mga babaing nagagahasa. Ito ay naging isa sa
suliranin na kinaharap ng bida. Dahil sa kanyang kalasingan at kawalan ng katinuan sa
sarili ang bagay na hindi naman niya dapat magagawaay kanyang nagawa at gahasain ang
babae na may kapansanan. Ito ang nagtulak kay Rafael na maging matino sapagkat sa
bawat araw na kanyang maiisip at bawat oras na siya ay binabagabag ng kanyang
konsensya ay kanyang napagtanto na muli ang kanyang ginawa at maling tao pa ang
ginawan niya ng bagay na ito. Kanyang nasolusyunan ang problema sa pamamagitan ng
pagtuong sa babaeng bulag, mula sa kapansanan nito hanggang sa pinansiyal ng pamilyang
hikahos. Ipinagtapat din niya sa huli ang buong katotohanan humanap lamang siya ng
tamang oras para masabi ang lahat.
Sikolohikal
Sa istorya ng lalaki sa dilim, ang bidang lalaki na si Rafael ang naging sentro ng
lahat. Si Rafael ay isang lalaki na ang tanging hilig ay lumabas kasama ang mga kaibigan
na sina Nick at Lucas. Angpagpunta sa klab, pag-inom at pakikipaglaro sa mga babang
nagtatrabaho sa lugar. Subalit ng si Rafael ay ipinakakasal kay Margarita na botong-
boto ang niya ay kailangan niyang baguhin lahat ng kanyang nakagawian. Pero hindi pa
rin niya mabago ang sarili at gawing maging mabuting asawa na lumagay na lamang sa
tahimik. Dahil sa pangyayaring naganap sa buhay ng bida, kung saan sa di sinasdya ay
nakapanghalay siya ng isang bulag nababae. Ito ang nagtulak sa kanya na ayusing ang
buhay niyang magulo. Ang klinik niyang matagal ng nakasara ay kaniyang binuksan sa
unang pagkakataon upang matulungan ang babaing naging biktima niya nang siya ay nasa
panahon ng kadiliman. Naging abala siya sa kaniyang klinika upang asikasuhin ang bulag
na babae. Maging responsable at naging tapat na rin itong asawa kay Margarita.
Nang malaman niyang siya ay niloloko ng kanyang kabiyak at ng kanyang kaibigan ay
nagsimula na siyang magbago ng tuluyan. Lalo siyang nagpursige na tulungan ang
babaing kanyang kinaaawaan at kanya na ring nagustuhan sa paglipas ng mga araw.
VI.TEORYANG PAMPANITIKAN
Teoryang Klasismo/Klasisismo
Ang layunin ng panitikan ay maglahad ng mga pangyayaring payak,
ukol sa pagkakaiba ng estado sa buhay ng dalawang nag-iibigan,
karaniwan ang daloy ng mga pangyayari, matipid at piling-pili sa
paggamit ng mga salita at laging nagtatapos nang may kaayusan.S
anobela makikitang payak ang mga pangyayari at lubos nabinigyang diin
ang pag-iibigan ng dalawang pangunahing tauhan na kapwa magkaiba ang
estado sa buhay. Si Rafael ay nabibilang sa alta syodad, samantalang si
Ligaya ay mahirap at bulag. Kahit ang nobela ay nag-umpisa sa isang
masalimuot na pangyayari, sa bandang huli ay makikita ang
pangkaraniwang wakas. Ang bawat karakter ay nagkaayos, ang mga
kontrabida ay napaparusahan, at ang pangunahing tauhan na
nagkakaibigan ay nagkatuluyan.
Teoryang Saykolohikal/Sikolohikal
Ang layunin ng panitikan ay ipaliwanag sa pamamagitan ngpagpapakita ng mga salig (factor)
sa pagbuo ng naturang behavior (pag-uugali, paniniwala, pananaw, pagkatao) sa isang tauhan sa
kanyang akda. Ipinakikita sa akda na ang tao ay nagbabago o nagkakaroon ng panibagong
behavior dahil may nag-udyok na mabago o mabuo ito. Sa nobela maariing pinakita ang
pagbabago ng pag-uugali,paniniwala, pananaw, at pagkatao ni Rafael matapos niyang maggahasa
si Ligaya at matapos siyang ikasal kay Margarita. Noong una ay laki siya sa layaw, tomador at
walang ibang ginawa kundi manloko at gumamit ng babae. Ngunit matapos niyang magawan ng
kasalanan si Ligaya, unti-unti siyang inusig ng konsensya niya at kasabay noon ang mga naging
pababagong niyakap niya sa buhay niya. Nang ikasal sila ni Margarita ay tuluyanna niyang
iniwan ang masamang imahe niya sa nakaraan. Naging responsableng asawa siya at doktor sa
mga pasyente. Masasabingsiya ay naghangad ng isang mabuting pagsasama ng mag-asawaat
pinahahalagahan niya ang prinsipyo ng pamilya.
Ang nobelang Lalaki sa Dilim ay isang mahusay na halimbawa ng isang akdang modernista na
kung saan ang tanging gusto ay magkaroon ng isang malaking pagbabago upang maging
maginhawa ang pamumuhay ng bawat isa. Higit pa riyan, nakalikha si Pascual ng isang karakter
na naipit sa isang sukdulang kasalanan at ang tanging nais ay malinis niya ang bahid ng sariling
putik.
Teoryang Romantisismo
Ang layunin ng teoryang ito ay ipamalas ang iba ‟t ibang paraan ng tao o
sumasagisag sa tao sa pag-aalay ng kanyang pag-ibig sa kapwa, bansa at
mundong kinalakhan. Ipinakikita rin sa akda na gagawin at gagawin ng isang
nilalang ang lahat upang maipaalam lamang ang kanyang pag-ibig sa tao o
bayang napupusuan. Malinaw na ang nobela ay may teoryang romantisismo, ito
ay kwento ng pag-ibig ng isang mayamang lalaki na nagahasa ang isang
mahirap na babae. Inusig siya ng kaniyang konsensya kaya binigyan niya ng
pera ang babae ngunit hindi siya nagpakilala. Bilang isang doktor sa mata ay
siya ang gumamot dito. Naging malapit sila ng babae.
Hindi inaasahang may nabuong bata pala noong gabing nagahasa niya ito
kaya nabuntis si Ligaya. Sa huli ay nabigyan rin ng hustisya si Ligaya at sa
bandang huli dahil natanggap nito ang pagkatao ng lalaking lumapastangan sa
kanyang puri at naghari ang pag-ibig, hindi ang galit at mapapait na emosyon.
Teoryang Moralistiko
Ang layunin ng panitikan ay ilahad ang iba‟t ibang pamantayang sumusukat
sa moralidad ng isang tao,ang pamantayan ng tama at mali. Inilalahad din nito
ang mga pilosopiya o proposisyong nagsasaad sa pagkatama o kamalian ng
isang kilos o ugali ayon sa pamantayang itinakda ng lipunan. Samadaling sabi,
ang moralidad ay napagkakasunduan ayon na rin sa kaantasan nito. Lubos dito
tinalakay ang mga paksang maaring hindi angkopsa mga bata, gaya ng sex,
prostitusyon, gahasa at pagtataksil saasawa. Ang mga nabanggit ay mga
immoral na gawain sa ating lipunan. Ngunit dahil sa impluwensya ng banyaga,
nakita dito na ang mga karakter ay pilit na ginagawa ito na hindi naman akma
sa kulturang Pilipino. Sa bandang huli ay nanaig ang mensaheng pahalagahan
natin ang ating kapurihan hanggang sa makapag-asawa na tayo. At kahit nasa
modernong panahon na ay maganda pa rin kung ang mga babae‟y aakto gaya ng
mga Dalagang Pilipina.
 VII. IMPLIKASYONA.

A. KALAGAYANG PANLIPUNAN O PAMBANSA

Ang akda ay patungkol hindi lamang sa isang krimen bagamat ang paghahambing at
paglalahad ng buhay at paniniwala ng dalawang antas ng buhay: mahirap at mayaman.
Masasabi mang parehas Pilipino ang mga bida, nagiging malaki pa rin ang partisipasyon at
impluwensiya ng lipunan sa paghulog ng kaisipan at damdamin ng isang indibidwal. Dahil
tumira at nakamulatan din ang kaisipang kanluranin ng ilang krakter sa akda, may ibang
gawain na ipinilit nilang gawin na hindi naman akma sa kulturang Pilipino. Gaya ng pakikiapid,
sa ibang bansa ay normal ito,ngunit sa Pilipinas ay hindi. Masasabi rin na ang batas sa
Pilipinas ng walang ngipin. Walang ngipin para sa mga taong walang boses. Kawawa ang hindi
naaninag ang kamunduhan ngunit mas kahabag-habag ang mga sumamong hindi naririnig. Ang
lipunan ng mahihirap ay mundo ng mga matiisin at naaapi at sa mayayaman ay ang mundo ng
mga mapagkubli at ayaw marungisan ang pangalang iniingatan. Samakatuwid ang akda ay
umiikot sa isang mahirap ng pinagsamantalhan, mga mayamang pinasok ng kaisipang
kanluranin at isang krimeng hindi napagbayaran sa batas. Angakdang ito ay isang patunay na
ang buhay ay maaaring magkaroon ng magandang katapusan ngunit may malubak na simulain.
B.KALAGAYANG PANSARILI
Malaki ang naging implikasyon ng akda sa amin bilang isang mambabasa nito.
Pagtutuunan ko ng pansin ang kalinisang puri ng kababaihan at ang kasagraduhan ng
kasal maging ang pagtaguyod sa sarili. Naging maganda ang pag-atake ng may-akda sa
kalinisan ng isang babae. Nagawa ng may-akda na ikumpara ang dalawang babae rito. Si
Ligaya at si Margarita. Si Ligaya na walang bahid ng karumihan ang puri at may
paninindihan kung mag-isip samantalang si Margarita ay masasabing hindi napangalagaan
ang kapurihan hanggang sa makapag- asawa. Si Ligaya na dapat tularan ng mga Pilipina
na buo ang isip at damdamin kung magdesisyon at siyang may pagpapahalaga sa buhay.
Sa kabilang banda, si Margarita na inaatupag lamang ang mga bagay na
makakapagpasaya sa kanya. Ang kasagraduhan din ng kasal ay napakahalaga ngunit sa
kabilang banda ay dinala tayo ng may-akda sa isang sitwasyon kung saan ang kasal ay
isang kasunduan lamang at ginawa upang tugunanan ang tawag ng laman. Napagtanto rin
naming na hindi dapat sinusukuan nang buhay. Lahat ng bagay ay ginawa ng may dahilan
dapat lamang nating hanapin ang positibong aspeto ng mga pangyayari. Hindi tayo dapat
ng nagtutuon sa mga negatibong pangyayari dahil ito ay magdudulot lamang pagkalinlang
ng ating isipan. Magagawang lahat kung ipauubaya sa Diyos samahan pa ng paggawa.