DREJTIMET KRYESORE LETRARE

PËR MATURËN 2020-2021

Përsëritje
 Letërsia antike greke
• Mitologjia -- lindi nga soditja e dukurive të natyrës dhe nga habia që ato
shkaktonin tek njerëzit primitive. Ata krijuan, një realitet të mbushur me
hyjni dhe qenie fantastike dhe filluan të rrëfejnë për ta. Këto rrëfime u
vunë në themel të letërsisë dhe artit grek.
• a- Homeri me “Iliada”;
• b- Eskili me tragjedinë “Prometeu i lidhur”.
 KARAKTERISTIKAT
• - Optimizmi dhe dashuria për jetën
• - Besimi në forcat e njeriut
• - Ndjenja patriotike
• - Karakter demokratik
• - Tema të mëdha shoqërore e filozofike
• Tipare të heroit tragjik: Të qënit i vetëdijshëm për atë që e pret; nuk e braktis
idealin, por vetësakrifikohet, vetëflijohet; të qenit krenar, pavarësisht ndëshkimit që e
pret.
 LETËRSIA E RILINDJES Dante me
“Ferri”& Shekspiri me “Hamletin”
• - Fjala Rilindje shpreh në mënyrë
metaforike gjallërimin dhe
ripërtëritjen e letërsisë dhe arteve
greke e romake që shërbyen si modele.
• - Rilindësit evropiane e quajtën veten
HUMANISTË, ndërsa veprimtarinë e
tyre HUMANIZËM çka dëshmon
karakterin njerëzor të kësaj lëvizjeje.
• KARAKTERISTIKAT
• U vu në qendër njeriu, problemet e tij,
forca, madhështia; gjithçka për njeriun.
• Shkrimtarët e Rilindjes u thelluan në
analizën e shpirtit njerëzor.
• Krijimi letrar fitoi individualitet e
origjinalitet.
• Doli në pah forca e artit laik.
• U lëvruan të gjitha gjinitë e llojet letrare.
 ROMANTIZMI: Viktor Hygo “Katedralja e Parisit” &
Johan Volfang Gëte “Fausti”
Letërsia e ndjenjës dhe e lirisë
• KARAKTERISTIKAT
• Shpreh zhgënjim dhe pakënaqësi ndaj realitetit
ekzistues.
• Trashëgoi e zhvilloi më tej disa veçori të
SENTIMENTALIZMIT dhe ILUMINIZMIT
• Theu rregullat e ngurta te klasicizmit.
• U përqëndrua vëmendja në analizën e botës
shpirtërore të njeriut.
Shek XVIII.
• Treguan ineteres të vecantë për heronj të
jashtëzakonshëm që veprojnë në rrethana të
jashtëzakonshme, shpesh heroike e tronditëse.
• E hedhin shikimin prapa tek e kaluara kombëtare ose tek
jeta idilike patriarkale.
• Kontrasti, teknika e preferuar romantike.
• Gjithashtu kishin KULTIN E NDJENJËS; KULTIN E
NATYRËS; KULTIN E LIRISË.
• Personazhi i vendosur në situata të jashtëzakonshme. E
jashtëzakonshmja është rregulli, kurse e përditshmja dhe
realja përjashtim nga rregulli.
 KARAKTERISTIKAT:
U japin rëndësi temave dhe problematikës së jetës.
• Dallohen për qëndrim opozitar ndaj shoqërisë.
REALIZMI: Balzaku “Xha • Shprehen në gjuhë të kuptueshme nga të gjithë.
Gorio” • Parapëlqejnë mënyrën epike të rrëfimit.
Veçori të stilit të Balzakut:
Autor mbizotërues në
• struktura shumëfunksionale me linja paralele;
shek. XIX
• personazhet rishfaqen në varësi të rimarrjes së
temave dhe ideve;
• përshkrim i hollësishëm;
• dramacitet i theksuar që çon ngjarjen në pikën
kulmore;
• kontrasti: Tragjedi në jetë- Komedi në art.
 Koha:
Ka lindur mes shekullit XVIII dhe XIX ,
LETËRSIA MODERNE
u zhvillua gjerësisht në shek. XX dhe
Lindi në fund të shek. XIX u përhap dhe u afirmua plotësisht në vitet
dhe në fillim të shek. XX
‘20-‘40.
Ishte nje lloj i ri, një mënyrë e
Ekzistencializmi është një rrymë filozofike
re të shkruari që dallonte nga
që vë në pah ekzistencën e raportit mes
letërsia tradicionale
njeriut dhe qenies.
Alber Kamy
 Thelbi i Ekzistencializmit:

Ekzistencializmi mbështetet në pohimin se njeriu e përcakton vetë thelbin e tij në jetë, përmes
aktesh që janë të pakthyeshme dhe të pazëvendësueshme. Në këtë mënyrë njeriu nuk është i varur
prej vullnetit hyjnor apo prej ndonjë force tjetër që qëndron jashtë tij, ai është i lirë, madje është i
dënuar të jetë i lirë, gjë që të çon drejt Absurdit – në këtë univers ku njeriut i diskutohet e drejta për
të qenë gjallë, gjithçka duket e pakuptimtë dhe absurde, madje edhe vetë ekzistenca.

Ekzistencializmi shikohet si një reflektim mbi individualitetin, vetminë (por edhe

veçantinë/unitetin dhe pafundësinë e brendshme) të Unit/njeriut përballë botës, kotësisë,
përkohshmërisë, fundësisë, falimentimit, absurdit dhe ekzistencës.
 Temat kryesore të kësaj rryme janë:
· Teknika i kufizon zgjedhjet e njeriut në jetë;
· Përkohshmëria e jetës;
· Ekzistenca;
· Banaliteti i ekzistencës;
· Ankthi, dëshperimi, mundësia, shpresa, fundosja, shahu (fjalë kyçe nga Kierkegori).
Kamyja, edhe pse gjithnjë shoqërizohet me ekzistencializmin, në fakt konsiderohet i huaj për të. Distanca mes
Kamysë dhe rrymës se ekzistencializmit duket në krahasimin me Sartrin, ku zhduken krejt distancat nga
çfarëdo pozicioni që priret të trajtojë problemin e ekzistencës njerëzore.
Kamy nuk pyet për qenien, sesa për qendresën dhe po të lexosh romanet e Kamysë, ajo që perceptohet më
tepër është ekzaltimi/lartësimi i jetës, nëpërmjet një raporti me botën e çliruar nga çdo lloj shtrëngimi/detyrimi
shoqëror, gjë e cila mund të provohet nga:
* lidhjet që protagonistët e romaneve kanë me gratë;
* lidhjet me individët e tjerë;
* lidhja e veçantë me nënën;
* raporti me natyrën.