FILMSKI IZRAZ

Spektakl,
medij,
umetnost
ili...
Medij koji je zasnovao globalni duh masovne publike:

doslovno SVI pripadamo filmskoj publici

SVI se bavimo filmom

film je čoveku-sa-ulice potkrepio predrasudu

da umetnost pripada SVIMA
 Film = medij masovne komunikacije 
fenomen specifičnog posredovanja stvarnosti

ALI

odnos između filma i stvarnosti

može se razmatrati sa aspekta:
 spektakla
 umetničke komunikacije u prostoru masovne kulture
 u kontekstu dokumenta jednog sna
Dokument jednog sna
 Pomereno vreme filma je:
 fiktivno
 rekonstruisano
 montirano

a
filmski gledalac:
 prihvata i sledi tu rekonstrukciju
 vraća se unazad
 postavlja se psihološki u fiktivan prostor i u nerealno vreme
Filmska predstava ima onirički kvalitet
zahvaljujući dvostrukoj irealnosti:

 prostorno-vremensko jedinstvo u filmu

 vizuelno-zvučni psihološki privid
 čulna percepcija delova rasparčane stvarnosti

u gledaočevoj svesti konstruišu se u

prividni i logički tok događaja,
slično kao u percepciji objektivne stvarnosti.
Film se, slično snu:
 “gleda” u mraku (bioskopske dvorane)
 pamti – u fragmentima, udaljen, promenjen
 tumači kao predznak buduće stvarnosti

U snu, slično filmu, čovek:

 vrlo često sanja da mu je postojanje na različite
načine ugroženo
 nikad ne sneva trenutak sopstvene smrti
(trenutak buđenja uvek nastupa pre prelaska u
sledeće stanje)! Stari kažu da se iz takvog sna, kada
bi bio moguć, ne bi ni probudio
(“jer si mrtav onoliko koliko veruješ da jesi”)
„Film ima stvarnost koja je potpuno spoljna
u odnosu na gledaoca...
iako se film objektivno opaža,
iako je on odraz stvarnih oblika i kretanja,
gledalac ga prihvata kao nestvarnog, kao imaginarnog.
Filmu je bliži san u budnom stanju,
i sam na granici između jave i sna.
Tu je mnogo jače nego u snu izraženo odvajanje
čoveka koji sanja od njegove mašte:
proživljavajući ljubavi, bogatstva, uspehe,
mi ostajemo ono što jesmo,
ostajemo s druge strane sanjarenja.”

Edgar Moren
Ljudi gledaju u fotograme kao vračare u pasulj :)

Verovanje u film
korenjeno je u istini da
svi odlazimo u bioskop
da bi nam se nešto desilo
„Filmski gledalac želi da bude obmanut da je saučesnik
događaja koji se odigravaju na ekranu“
Jezy Plažewsky

(Emir Kusturica, Underground, 1995)

Odziv na filmske prizore manifestuje se
senzornim reakcijama, fiziološkim
promenama:
u statusu muskulature
disanja
pulsa

U filmološkoj terminologiji - kinestezija

Arnhajm: “fizička rezonanca gledalaca”

“Kinestezija u filmu znači doživljaj kretanja – osjet
koji čovjek posjeduje,
iako se među ostale rijetko uvrštava.
Kinestetičko djelovanje postiže se snimanjem
određenih kretanja (u prirodi) statičnom kamerom,
čime se stvara dojam pokreta na ekranu, zatim
snimanjem statičnih predmeta pokretnom kamerom,
kao i montažnom organizacijom kadrova (u jednoj
sekvenci) koji svojim sučeljavanjem gledaocima
omogućuju da dožive, takorekuć, u njihovu tijelu
jedinstvenu kinestetičku 'melodiju', čiji intenzitet
zavisi od stupnja percipiranih kretanja,
njihovih vizualnih impulsa i smirenja,
sudara i usklađivanja, uspona i padova.”
Slavko Vorkapić
SINESTEZIJA - podrazumeva interakciju
vizuelnih i auditivnih doživljaja
određenog filmskog dela.
S obzirom na istovremenost delovanja
na različita čula, susretanja ovih doživljaja
neposredno generišu najsuptilnija značenja
prizora sa ekrana.

Identifikacija i projekcija

(Woody Allen, The Purple Rose of Cairo, 1984)

U toj srebrnoj rasprodaji snova

više niko ne postavlja pitanje
da li sam ja taj koji jesam?
Filmski jezik
Film je jezik par excellence:
 sistem specifičnih znakova

 ishod složenog procesa kodiranja

etablirana pravila za:

tumačenje
razumevanje
doživljavanje

njihovih značenja
Semiologija filma - filmološka disciplina - proučava:
 film kao značenjsku tvorevinu
 film kao fenomen jezika
 racionalno shvatljiva značenja filma
 sve vidove afektivnog delovanja medijuma
 totalno dejstvo filma

Dušan Stojanović vidi filmski jezik kao

“ljudsku sposobnost upotrebe pokretnih
fotografskih i fonografskih značenjskih struktura
bez čvrstih leksičkih, gramatičkih ili sintaksičkih
kodifikacija”.
Filmski jezik se može razmatrati kroz:

 Filmska izražajna sredstva

 Filmski izraz

 Filmski rukopis
Filmska izražajna sredstva

 Bela Balaš (Bela Balazs): specifična izražajna

sredstva kojima samo film raspolaže:
- promenljivi ugao snimanja
- udaljenost kamere od objekta snimanja
- montaža
 francuski teoretičari filma Mitri (Jean Mitry) i Mec
(Christian Metz): sam film je izražajno sredstvo, jer
omogućuje da se do misli dođe prolaženjem kroz
emocije
 predstavnici strukturalističkih teorija: svi elementi
filmske strukture su izražajni
 postmodernisti: film „počinje znakom koji se
preobražava u označitelj histerične makropotrošnje“
Svakoj od navedenih definicija neophodna je revizija:

 rakurs, plan i montaža su svojstveni, kako jeziku

stripa, tako i televizije i digitalnih medija

 mnoge druge umetnosti, takođe, omogućavaju da se do

misli dođe prolaženjem kroz emocije

 moguće je argumentovati da su i kod drugih umetnosti

svi elementi strukture izražajni

 remek-dela filmske umetnosti retko kad su predmet

makropotrošnje (a jos redje histeričnog karaktera!)
Filmski izraz – jedinstveni sklop:

 umetnosti pokretnih slika (elementi

umetničkog izraza i svojstva pokretne slike)
 tvorevine više autora (režija, scenario,
gluma, scenografija, kostimografija, montaža,
zvuk, kamera...)
 osobenog sistema (kinematografski kodovi,
nekinematografski kodovi, kulturne figure svih
poredaka)
 specifičnih izražajnih sredstava (filmsko
vreme, filmski prostor, filmski ritam, načela
sjedinjavanja, stilske osobenosti autora...)
Filmski rukopis – režija se najčešće pojednačava s
autorstvom u filmu. Istini za volju, kako se filmski jezik
nikako ne može svesti na bilo koji pojedinačni element
izražavanja, tako ni filmski rukopis nikad ne odslikava
pojedinačne kreativne akcije u kolektivnom stvaranju
filmskog dela.