PHẦN 1

TIN & TƯỜNG THUẬT

NGUYỄN VĂN HÀ - KHOA BC&TT

1
 I. THỂ LOẠI TIN

1. Khái niệm tin

- Tin trong tiếng Anh là NEWS, có 2 nghĩa (1) NEW+S:
những cái mới (2) North, East, West, South-Bắc, Nam,
Đông, Tây: cái gì đó xảy ra ở mọi nơi.
- Trong từ Hán Việt, tin là TÂN VĂN có nghĩa: điều mới
nghe, mới biết.
Tin là thể loại cơ bản và nổi bật nhất của loại tác phẩm
thông tấn. Nó là một thông điệp mới, ngắn gọn, xác định,
được thực hiện một cách nhanh chóng, có ý nghĩa chính trị
- xã hội nhất định và được nhiều người quan tâm.
- Tin được quan niệm là mũi tàu thông tin của nhật báo.

2
2. Tầm quan trọng của tin
- Tin là thể loại quan yếu nhất của BC, chiếm gần 50%
diện tích và dung lượng thông tin trên các nhật báo và
chương trình PT-TH.
- Nhiệm vụ của NB là đưa tin. Công việc đầu tiên của
phóng viên là viết tin.
- Công chúng đến với BC trước hết là để đọc, nghe, xem
tin.
- Đối tượng được để mắt trước tiên của độc giả khi cầm
một tờ báo là các tin. Người ta thường lướt qua các tin rồi
mới đọc các bài khác.

3
- Đối với nhà cầm quyền, tin là con đường ngắn
nhất và nhanh nhất để thông báo đến nhân dân
những hoạt động và chính sách mới của mình.
- Đối với nhà sản xuất và giới kinh doanh, dịch
vụ, tin là nơi nắm bắt tình hình thị trường nhanh
nhất, là con đường tiếp cận người tiêu dùng thuận
lợi và tiết kiệm nhất.
 Nếu không có tin thì không phải là báo chí.

4
3. Những yếu tố cơ bản của tin
(1) What?
Chuyện gì, cái gì đã xảy ra hoặc sắp xảy ra?
Đó phải là một hành động, một sự kiện, một
hiện tượng khác thường trong cuộc sống.
Ví dụ: Tổng thống từ chức; Một phụ nữ sinh
6; Luật cư trú có hiệu lực, Công nhân hãng
Nike đình công…

5
(2) Who?
Ai gây ra, ai liên quan? Đó phải là những cá
nhân có tên tuổi xác định.
Ví dụ: Thủ phạm của vụ cướp táo bạo trên là
Nguyễn Văn Phước, tự là Phước tám ngón; Hoa
hậu Hải Dương Nguyễn Hương Giang sẽ đại diện
phái đẹp Việt Nam dự thi Hoa hậu Thế giới…

6
(3) Where?
Xảy ra ở đâu, nước nào, địa phương nào?
Ví dụ: Vụ tai nạn xảy ra tại km 650, Quốc lộ 1A,
thuộc xã An Hòa, huyện Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai;
Trận bóng đá giao hữu giữa các cựu tuyển thủ
Việt Nam và cựu ngôi sao Câu lạc bộ Liverpool sẽ
được tổ chức tại Sân vận động Thống Nhất,
TP.HCM…

7
(4) When?
Xảy ra khi nào, ngày nào, giờ nào?
Ví dụ: Lúc 9 giờ 15 phút, ngày 17/2/2009 đã xảy
ra vụ cháy lớn…; SeaGames XXV sẽ khai mạc
chính thức lúc 17 giờ, ngày 9/12/2009 và được
tường thuật trực tiếp trên Kênh VTV3, Đài truyền
hình Việt Nam…

8
(5) Why?
Tại sao xảy ra, nguyên nhân do đâu?
Ví dụ: Nguyên nhân vụ cháy được xác định là
do chập điện; Theo tiết lộ của một nhân viên điều
tra, máy bay rơi do bị đánh bom…

9
(6) How?
Xảy ra như thế nào, kết quả ra sao?
Ví dụ: Có 265 hành khách và 16 nhân viên phi
hành đoàn tử nạn trong vụ tai nạn thảm khốc trên;
Cơn lũ đã cuốn trôi 250 ngôi nhà cùng nhiều tài
sản và hoa màu khác, thiệt hại ước tính hơn 300
tỷ đồng…
*Trong thể loại tin, phải chứa đựng ít nhất 4 câu
hỏi đầu tiên

10
4. Tiêu chí của một tin hay
- Tin phải mới lạ, có tính thời sự.
- Tin phải có thật và chính xác.
- Tin phải nhanh nhạy, kịp thời.
- Tin phải hấp dẫn, được công chúng quan tâm.
- Tin phải là một thông điệp tương đối trọn
vẹn.
- Tin phải được thể hiện một cách ngắn gọn.
- Tin phải phù hợp với mục đích, tôn chỉ của tờ báo.

11
5. Phân loại tin
- Dựa vào độ dài, dung lượng của tin (số chữ và
các yếu tố W+H), người ta chia làm 5 loại: tin vắn,
tin ngắn, tin sâu (tin bình), tin tổng hợp và tin
chùm.
- Dựa vào đối tượng đưa tin, người ta chia làm 4
loại: tin sự kiện, tin nhân vật, tin hội nghị, tin công
báo.

12
- Dựa vào lĩnh vực khai thác nguồn tin, người ta
chia làm nhiều loại: tin kinh tế, tin chính trị, tin xã
hội, tin văn hóa-văn nghệ, tin thể thao, tin trật tự
an toàn giao thông…
- Dựa vào thời điểm đưa tin, người ta chia làm 3
loại: tin nguội, tin nóng, tin dự báo.
- Dựa vào khu vực địa lý, người ta chia làm 4 loại:
tin thành phố (tin trong tỉnh), tin các địa phương,
tin trong nước, tin quốc tế.

13
6. Một số cấu trúc phổ biến của tin
(1) Cấu trúc hình tháp (tam giác) thường

Câu chủ đề

Chi tiết quan trọng

Chi tiết quan trọng nhất

14
(2) Cấu trúc hình tháp (tam giác) ngược

Chi tiết quan trọng nhất

Chi tiết quan trọng hơn

Chi tiết ít quan trọng

15
(3) Cấu trúc hình chữ nhật-cấu trúc đẳng lập

Chi tiết 1

Chi tiết 2

Chi tiết 3

Chi tiết 4

16
7. Các thể (dạng) tin cơ bản
(1) Tin vắn
Khái niệm tin vắn
Là thể tin ngắn nhất trong tất cả thể loại báo chí,
nhằm thông báo đến công chúng thông tin vắn
tắt về sự kiện, hiện tượng hay nhân vật trong đời
sống.

17
Đặc điểm tin vắn
- Không có tiêu đề nhưng 5 chữ đầu tiên hoặc địa
danh xảy ra sự kiện thường được in đậm (bold)
- Dung lượng khoảng 60-100 chữ, trả lời 4 câu
hỏi: what, who, where, when.
- Bố trí thành chuyên mục như Tin vắn trong nước,
Tin vắn quốc tế, Tin đọc nhanh, Theo dòng, Đọc
báo giùm bạn, Trên báo bạn…

18
(2) Tin ngắn
Khái niệm tin ngắn
Là tin phổ biến nhất trên các nhật báo và trên
các bản tin thời sự của đài phát thanh-truyền hình,
nhằm cung cấp cho công chúng một thông tin
tương đối hoàn chỉnh về một sự kiện, hiện
tượng hay nhân vật đời sống.

19
Đặc điểm tin ngắn
- Có tiêu đề.
- Dung lượng khoảng 150-250 chữ, trả lời gần đủ
các câu hỏi theo công thức 5W+1H.
- Đứng độc lập trong một trang báo hay trong một
bản tin phát thanh-truyền hình.

20
(3) Tin sâu
Khái niệm tin sâu
Là thể tin vừa phản ánh hoàn chỉnh về sự
kiện, hiện tượng hay nhân vật trong đời sống vừa
thể hiện thái độ, quan điểm của tòa báo về sự
kiện, hiện tượng hay nhân vật đó để định hướng
dư luận xã hội.

21
Đặc điểm tin sâu
- Có tiêu đề, trả lời đủ công thức 5W+1H
- Dung lượng khoảng 200-300 chữ, có khi đến 500
chữ.
- Có vị trí độc lập so với các tin, bài khác và có lời
đánh giá của người viết về sự kiện, hiện tượng,
nhân vật được thông tin.

22
(4) Tin dự báo
Khái niệm tin dự báo
Là thể tin nói về thì tương lai gần, thông báo các
sự kiện, hiện tượng sẽ xảy ra.
Ví dụ: Sự kiện tuần tới trên VTV1, Sự kiện
trong tuần ở trang 2 báo Thanh Niên thứ Hai.

23
Đặc điểm tin dự báo
- Có tính chính xác tương đối.
- Phần lớn là tin vắn, đôi khi chỉ có một câu.
- Nguồn tin chủ yếu được lấy từ văn phòng tổng
hợp của chính quyền, cơ quan ngoại giao, các
đoàn thể, tổ chức kinh tế, chính trị, văn hóa, thể
thao, du lịch, dịch vụ… từ trung ương đến địa
phương.
- Tuy nói về tương lai gần nhưng trong cách thể
hiện rất ít khi dùng từ “sẽ”.

24
(5) Tin tổng hợp
Khái niệm tin tổng hợp
Là thể tin tóm tắt, hệ thống lại những sự kiện
quan trọng, tiêu biểu về các lĩnh vực của đời
sống xã hội trong một thời gian nhất định.

25
Đặc điểm tin tổng hợp
- Đó là sự kết nối của nhiều tin ngắn và tin sâu
trên nhiều số báo khác nhau về một sự kiện diễn
ra trên một khu vực địa lý và trong một thời gian
nhất định.
- Có tính khái quát cao, dung lượng tương đối dài
(300-800 chữ) chia làm nhiều khía cạnh khác
nhau.
- Thường được trình bày dưới một tiêu đề chung
như Tin trong ngày, Thế giới tuần qua, Việt Nam
trong tuần…

26
(6) Chùm tin
Khái niệm chùm tin
Chùm tin là thể tin gồm nhiều tin kết nối nhau
nhằm hệ thống lại những sự kiện tiêu biểu có
chung một đề tài, chủ đề.

27
Đặc điểm chùm tin
- Phản ánh một đề tài, một lĩnh vực hoặc một khu
vực địa lý.
- Dung lượng khá dài, gồm nhiều tin ngắn hay tin
vắn riêng rẽ.
- Chùm tin được trình bày trong một khuôn riêng
trên báo in hay một bản tin độc lập trên sóng PT-
TH.

28
(7) Tin tường thuật
Khái niệm tin tường thuật
Là thể tin phản ánh sự kiện theo đúng trình tự
diễn biến của sự kiện đó. Nó khác với thể loại
tường thuật ở dung lượng và cách thể hiện.

29
Đặc điểm tin tường thuật
- Chủ yếu là tin sự kiện như hội nghị, gặp gỡ giữa
các quan chức, khánh thành, khai trương, động
thổ, tổng kết, trao giải…
- Dung lượng tương đối dài (300-500 chữ), miêu
tả theo thời gian tuyến tính.
- Không xuất hiện cái tôi của tác giả. Đây là chỗ
khác nhau giữa tin tường thuật với bài tường
thuật.

30
(8) Tin ảnh
Khái niệm tin ảnh
Tin ảnh là thể tin có ảnh đi kèm với tư cách là
yếu tố cấu thành nội dung của tin để minh họa, tạo
độ tin cậy và tính thuyết phục cho thông tin.
Ví dụ: Chuyên mục Nhịp đời qua ống kính trên
trang 3 báo Tuổi Trẻ, chuyên mục Cảnh báo trên
trang 12 báo Công An TP.HCM, chuyên mục
Đừng quên họ trên trang 3 báo Phụ Nữ TP.HCM,
Tin thể thao trên các báo…

31
Đặc điểm tin ảnh
- Ảnh phải ăn khớp với lời.
- Dung lượng chữ ngắn nhưng chiếm diện tích
rộng.
- Ảnh nhân vật phải bố trí sao cho không bị gấp
mặt, nhất là VIP.

32
(9) Tin công báo
Khái niệm tin công báo
Là thể tin phản ánh hoạt động của các cơ
quan công quyền trung ương và địa phương
hoặc thông báo các văn bản pháp luật, hành
chính của nhà nước.

33
Đặc điểm tin công báo
- Tin không phải do tòa soạn hay phóng viên săn
tìm mà do các cơ quan có thẩm quyền cung cấp.
- Văn bản thông tin mang tính chính thống, tòa
soạn và phóng viên không được sửa chữa, thêm
bớt.
- Các báo lớn đều đăng chung tin công báo.
- Tin công báo thường xuất hiện ở trang 1 của báo
in và ở phần đầu bản tin thời sự của đài PT-TH…
34
8. Cách viết tin ngắn
8.1 Thu thập thông tin
- Tiếp xúc và chụp ảnh (ít nhất 3 tấm) sự kiện,
hiện tượng, biến cố, con người…;
- Gặp gỡ, trao đổi với nguồn tin (2-3 nguồn).
- Đọc thông cáo báo chí; các văn bản của chính
quyền, ban ngành đoàn thể xã hội…
- Kế hoạch làm việc trong tuần của các cơ quan
công quyền (công an, tòa án, bệnh viện…)
35
- Lịch công tác trong tuần của các VIP.
- Tin, bài trên báo chí trong và ngoài nước.
- Các trang mạng xã hội phổ biến…
• Phương pháp và kỹ thuật thu thập thông tin rất
đa dạng, linh hoạt nhưng không được vi phạm
pháp luật và nguyên tắc đạo đức nghề báo.
• Phải tìm nội dung trả lời cụ thể, xác định cho ít
nhất 4 câu hỏi đầu trong công thức 5W+1H.

36
8.2 Kiểm chứng thông tin
- Xác định nguồn tin: công cộng, cá nhân hay bản
thân trực tiếp chứng kiến.
- Kiểm tra tính xác thực của thông tin từ các nguồn
tin (chi tiết về nhân vật; về không gian, thời gian;
về nguyên nhân, kết quả…).
- Đối chiếu thông tin với các nguồn tin khác (2-3
nguồn, trong đó phải có ít nhất một nguồn công
cộng - từ cơ quan chức năng).

37
8.3 Xử lý thông tin
- Xác định thông tin cốt lõi, ấn tượng nhất theo
tiêu chí: mới lạ, hấp dẫn, thiết thực.
- Sắp xếp thông tin theo một trong hai hướng:
* 4 loại thông tin cơ bản (phản ánh, hướng dẫn,
giá trị, tiêu chuẩn).
* Thứ tự tăng dần hoặc giảm dần tính chất quan
trọng và trực tiếp.

38
8.4 Chọn cấu trúc
Tùy sở trường của PV và “gu” của BBT, thể tin
ngắn chỉ nên chọn một trong 2 cấu trúc:
- Hình tháp thường
- Hình tháp ngược
* Hiện nay, cấu trúc hình tháp ngược được ưa
chuộng hơn.

39
8.5 Viết tin
- Câu đầu tiên phải thật ấn tượng: nêu bật sự kiện
(số liệu, chi tiết quan trọng nhất) và thời gian, nơi
chốn xảy ra sự kiện.
- Câu 2 (đoạn 2): Tái hiện sự kiện cụ thể, chi tiết
(quan hệ giữa các nhân vật, số liệu; nguyên nhân,
kết quả…)
- Câu 3 (đoạn 3): Những thông tin bên lề (so sánh
với sự kiện cùng loại gần đây, đánh giá của cá nhân,
cơ quan có thẩm quyền; hé lộ diễn biến tiếp theo…)
40
8.5 Sửa chữa, hoàn thiện
- Sửa lỗi chính tả, morrase, từ vựng, ngữ pháp.
- Bố cục và kết cấu (hợp lý, chặt chẽ, nhất quán).
- Đặt titre (nên chọn titre thông tin, không quá 12
chữ).
- Kiểm tra các chi tiết trong bản thảo với các chi
tiết đã thu thập được có trùng khớp nhau chưa.
- Ghi tổng số chữ (không quá 200 chữ) và tên tác
giả.
41
9. Bài tập
- Bậc 1: Viết lại 3 tin hình tháp ngược, không quá 150 chữ.
- Bậc 2: Dựa vào 3 bài tường thuật (hoặc phỏng vấn) để
viết lại 3 tin ngắn hình tháp ngược, không quá 200 chữ.
- Bậc 3: Dựa vào thông cáo báo chí, văn bản pháp luật,
hành chính vừa ban hành, viết lại 3 tin hình tháp ngược,
không quá 180 chữ.
- Bậc 4: Đi thực tế viết 3 tin hình tháp ngược, không quá
200 chữ về sự kiện, hiện tượng vừa xảy ra ở địa phương
hoặc tại cơ quan, đơn vị mình.

42
 II. THỂ LOẠI TƯỜNG THUẬT

1. Khái niệm thể loại tường thuật

- Tường thuật trong tiếng Anh (cover) có nghĩa
truyền đạt, thông báo, là loại bài xuất hiện trên
báo chí Anh vào giữa thế kỷ XIX.
- Trong từ Hán Việt, tường thuật có nghĩa là trình
bày sự việc, sự kiện một cách trình tự, rõ ràng.

43
Định nghĩa
Tường thuật là một thể loại báo chí thuộc loại
tác phẩm thông tấn, trong đó NB trình bày một
cách hệ thống, chi tiết diễn biến của sự kiện, hiện
tượng với tư cách là người trực tiếp chứng kiến
hoặc tham gia sự kiện, hiện tượng đó.

44
2. Đặc điểm thể loại tường thuật
- Tường thuật ưu tiên cho các sự kiện mang tính
thời sự.
Đối tượng của thể loại tường thuật là những sự
kiện quan trọng và mang tính thời sự cao, thu hút
được sự quan tâm đặc biệt của công chúng.

45
- Tác phẩm tường thuật có cấu trúc theo sự kiện
và thời gian tuyến tính
Về nguyên tắc, cái gì xảy ra trước thì trình bày
trước, cái gì xảy ra sau thì trình bày sau.
- Tường thuật vừa mang tính công thức, quy
phạm vừa đòi hỏi sự chủ động, sáng tạo của
người thực hiện
- Phóng viên phải là người chứng kiến trực tiếp và
trọn vẹn sự kiện.

46
3. Các thể (dạng) tường thuật
(1) Tường thuật trực tiếp
- Tường thuật trực tiếp còn có tên gọi khác là
tường thuật tại chỗ. Đây là thể tường thuật giúp
công chúng có thể nghe, thấy, đọc sự kiện gần
như cùng lúc, cùng thời điểm mà sự kiện ấy đang
diễn ra.
- Thể tường thuật trực tiếp áp dụng cho PT-TH và
báo trực tuyến.

47
(2) Tường thuật gián tiếp
- Là thể tường thuật được thực hiện sau khi sự
kiện xảy ra. Nói cách khác, khi công chúng tiếp
nhận sự kiện thì nó đã thuộc về quá khứ dù là quá
khứ gần.
- Tường thuật gián tiếp là đặc điểm nổi bật của
báo in.
- PT-TH và báo trực tuyến hiện nay cố gắng hạn
chế thể tường thuật gián tiếp.

48
4. Tiêu chí của một bài tường thuật hay
- Rút ngắn tối đa khoảng cách thời gian giữa sự
kiện được tường thuật và sự kiện diễn ra trong
thực tế.
- Bao quát được những diễn biến chính của sự
kiện.

49
- Chọn được góc nhìn, cách thể hiện độc đáo, sắc
sảo, tinh tế, phù hợp với mục tiêu của bài tường
thuật.
- Lời giới thiệu và bình luận phải ngắn gọn, súc
tích và chừng mực. Tường thuật là hãy để sự kiện
lên tiếng theo ý đồ của mình.
- Cấu trúc bài tường thuật phải logic, chặt chẽ, tái
hiện hoàn chỉnh sự kiện.

50
5. Cách viết bài tường thuật
5.1 Chuẩn bị
- Tìm hiểu thông tin nền về sự kiện (hội nghị, lễ
hội, cuộc thi thể thao, biểu tình…).
- Tìm hiểu về các nhân vật chính sẽ xuất hiện
trong sự kiện.
- Đọc kỹ chương trình (hay kịch bản), xác định các
chi tiết là điểm nhấn của sự kiện.

51
- Xác định mục đích, chủ đề, tư tưởng của bài
tường thuật.
- Lập dàn ý (hay kịch bản) cho bài tường thuật.
- Kiểm tra phương tiện tác nghiệp (bút, sổ tay,
máy ghi âm, ghi hình, laptop, điện thoại di động…)
để chắc rằng tất cả đều tốt và trong trạng thái sẵn
sàng.

52
5.2 Tác nghiệp tại hiện trường
- Có mặt tại hiện trường suốt quá trình xảy ra sự kiện
(đến sớm và về trễ).
- Theo dõi và ghi nhận diễn biến của sự kiện: chú ý
toàn cảnh và cận cảnh, đặc biệt là các chi tiết nổi
bật, bất ngờ.
- Tranh thủ gặp gỡ, phỏng vấn ngắn 3 loại nhân vật:
người nổi bật nhất, người dự khán và người trong
ban tổ chức.
- Chụp ít nhất 5 tấm ảnh.
53
5.3 Viết bài tường thuật
* Phần mở đầu:
- Dựa vào các thông tin nền, giới thiệu quang
cảnh, không khí, thời gian, địa điểm xảy ra sự
kiện; thời lượng và mục đích của sự kiện.
- Độ dài không quá 4 câu (100 chữ).

54
* Phần thân bài (body):
- Trình bày diễn tiến sự kiện theo trình tự thời gian
tuyến tính.
- Tập trung cho các điểm nhấn của sự kiện.
- Chú ý trích dẫn các phát biểu hay ý kiến quan
trọng, thu hút người dự khán.
- Tất cả chi tiết, ý tưởng phải phục vụ tốt nhất cho
mục đích, chủ đề, tư tưởng của tác phẩm.
- Độ dài không nên quá 1.500 chữ
55
* Phần kết thúc:
- Dựa vào quan sát trực tiếp của bản thân và nội dung
phỏng vấn ngắn từ các nhân vật, đưa ra lời bình luận,
đánh giá về sự kiện và hiệu ứng, hiệu quả hoặc hé lộ
diễn biến tiếp theo của sự kiện.
- Ý tưởng phải có căn cứ và nhất quán với các chi tiết
trong phần thân bài.
- Độ dài không quá 4 câu (100 chữ).

56
5.4 Sửa chữa, hoàn thiện
* Dựng bài:
- Đọc lại toàn bài.
- Đặt nhan đề (không quá 12 chữ).
- Viết chapeau (không quá 60 chữ).

57
- Phân đoạn và đặt trung đề (intertitre) cho các
đoạn (không quá 3 trung đề, mỗi trung đề không
quá 9 chữ).
- Lập hộp thông tin (box) (không quá 2 hộp, mỗi
hộp không quá 200 chữ và phải có nhan đề).
- Lập cửa sổ (window, không quá 2 cửa sổ, mỗi
cửa sổ không quá 60 chữ).
- Bố trí ảnh và chú thích ảnh (không quá 3 tấm).

58
* Sửa bài:
- Sửa lỗi chính tả, morrase, từ vựng, ngữ pháp.
- Bố cục và kết cấu (hợp lý, chặt chẽ, nhất quán).
- Kiểm tra các chi tiết trong bản thảo với các chi
tiết đã thu thập được có trùng khớp nhau chưa.
- Ghi số chữ toàn bài và tên tác giả.

59
5.5 Bài tập
- Bậc 1: Xác định và phân tích các thành phần của
3 bài tường thuật trên báo in.
- Bậc 2: Sửa chữa và hoàn thiện (thêm các thành
phần cần thiết) cho 3 bài tường thuật trên báo in.
- Bậc 3: Đi thực tế và viết 2 bài tường thuật về các
sự kiện diễn ra ở địa phương hoặc tại cơ quan,
đơn vị mình.

60