Chuong 6 - Tinh Chat Song Cua Anh Sang

BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ VẬT LÝ
ĐIỆN - QUANG
NỘI DUNG
Chương 1. Trường tĩnh điện
Chương 2. Vật dẫn và Điện môi
Chương 3. Dòng điện không đổi
Chương 4. Từ trường của dòng điện không đổi
Chương 5. Hiện tượng cảm ứng điện từ
Chương 6. Tính chất sóng của ánh sáng
Chương 7. Tính chất lượng tử của ánh sáng

ĐIỆN - QUANG
NỘI DUNG
Chương 1. Trường tĩnh điện
Chương 2. Vật dẫn và Điện môi
Chương 3. Dòng điện không đổi
Chương 4. Từ trường của dòng điện không đổi
Chương 5. Hiện tượng cảm ứng điện từ
Chương 6. Tính chất sóng của ánh sáng
Chương 7. Tính chất lượng tử của ánh sáng

ĐIỆN - QUANG
Chương 6. QUANG HỌC SÓNG

Chương 6. QUANG HỌC SÓNG
NỘI DUNG
6.1. CƠ SỞ CỦA QUANG HỌC SÓNG
6.2. HIỆN TƯỢNG GIAO THAO ÁNH SÁNG
6.3. NHIỄU XẠ ÁNH SÁNG
6.4. PHÂN CỰC ÁNH SÁNG

6.1. Cơ sở của quang học sóng
Một số khái niệm:

 Quang lộ của tia sáng: Xét hai điểm A, B nằm trong môi
trường đồng tính, chiết suất n, cách nhau một đoạn d.
Quang lộ giữa hai điểm A và B là: L = c.t
t = d/v là thời gian để ánh sáng đi từ A đến B.
 L = n.d
 Nếu ánh sáng truyền qua các môi trường khác nhau:
B
L   n idi L   n.ds
A

 Quang lộ của tia sáng:
I n2 K B
n n1 n3
A d2
A d B d1 d3 B n
A
ds
B
L   n idi L   n.ds
A

 Nguyên lý Fermat: Giữa hai điểm A và B, ánh sáng sẽ
truyền theo con đường nào mà quang lộ là cực trị.
 Định lý Malus: Quang lộ của các tia sáng giữa hai mặt trực
giao của một chùm sáng thì bằng nhau (mặt trực giao là
mặt vuông góc với các tia của một chùm sáng)
 Đây là các phát biểu tương đương của các định luật
quang hình học.
Hàm sóng của ánh sáng:

O M
 Giả sử tại O phương trình dao động sáng là: xO = acost

Phương trình dao động sáng tại M là:
2L
x M  a cos (t  )  a cos(t  )

 hàm sóng của ánh sáng
 là thời gian ánh sáng truyền từ O đến M.
L = c là quang lộ giữa hai điểm OM.
 là bước sóng ánh sáng trong chân không.
Cường độ sáng:
 Cường độ sáng I tại một điểm là một đại lượng có trị số
bằng năng lượng ánh sáng truyền qua một đơn vị diện tích
đặt vuông góc với phương truyền sáng tại điểm đó trong
một đơn vị thời gian.
 Cường độ sáng tỷ lệ với bình phương biên độ:
I = ka2
Nguyên lý chồng chất:
 Khi hai hay nhiều sóng ánh sáng gặp nhau thì từng sóng
riêng biệt không bị các sóng khác làm nhiễu loạn;
 Sau khi gặp nhau, các sóng ánh sáng vẫn truyền đi như cũ;
 Tại những điểm gặp nhau, dao động sáng bằng tổng hợp các
dao động sáng thành phần.
Nguyên lý Huygens - Fresnel:

 Bất kỳ điểm nào nhận được sóng ánh sáng đều trở thành
nguồn thứ cấp phát ánh sáng về phía trước nó.
 Biên độ và pha của nguồn thứ cấp chính là biên độ và pha
của sóng do nguồn thực gây ra tại vị trí của nguồn thứ cấp.
6.2. Hiện tượng giao thoa ánh sáng
Giao thoa của các sóng kết hợp:
 Giao thoa sóng là trường hợp đặc biệt của hiện tượng chồng
chất sóng.
 Kết quả là trong trường giao thoa xuất hiện những điểm mà
cường độ sóng được tăng cường, xen kẽ với những điểm
cường độ sóng bị triệt tiêu.
 Điều kiện để các sóng giao thoa với nhau: Sóng kết hợp.
(các sóng có cùng tần số và có độ lệch pha không đổi theo thời gian)
Cách tạo ra hai sóng ánh sáng kết hợp:

 Nguyên tắc: Tách sóng phát ra từ một nguồn duy nhất.
 Các phương pháp thực nghiệm:
 Khe Young
 Gương Fresnel
 Lưỡng lăng kính Fresnel
 Lưỡng thấu kính Bier
 Gương Lloyd
Khe Young:
Gương Fresnel:
Lưỡng lăng kính Fresnel:

Lưỡng thấu kính Bier:

Gương Loyd:
Khảo sát hiện tượng giao thoa:

 Xét hai nguồn kết hợp O1, O2:
xO1 = a1cost và xO2 = a2cost
 Phương trình sóng do O1 và O2 gây ra tại điểm M nào đó:
2L1 2L 2
x1  a1 cos(t  ) x 2  a 2 cos(t  )
 
 Cường độ sóng tại điểm M được xác định:
2
I M  a  a  a  2a1a 2 cos  L1  L 2 
2
M
2
1
2
2

Khảo sát hiện tượng giao thoa:

 Cực đại giao
thoa:
L1  L 2  k
 Cực tiểu giao

thoa:

L1  L 2  (2k  1)
2
Giao thoa khe Young:


 Vị trí cực đại giao thoa:

D
x sk   k
a
(k = 0, 1, 2…)
 Vị trí cực tiểu giao thoa:
1 D
x tk  (k  )
2 a
(k = 1, 2, 3,…)
D
 Khoảng vân: i
a
Giao thoa gây bởi bản mỏng:

Bản chất của hiện tượng giao thoa từ các bản mỏng:
S
 Giao thoa của các tia
phản xạ trên hai bề mặt i
của bản mỏng.
nf
 Giao thoa gây bởi các tia d t
khúc xạ qua hai bề mặt

của bản mỏng.
Quang lộ tia phản xạ:

Quang lộ tia phản xạ:
 Ánh sáng đi tới mặt phân cách từ môi trường có chiết

suất nhỏ hơn thì sóng phản xạ bị đảo pha hay quang lộ
của tia phản xạ dài thêm nửa bước sóng
Bản mỏng có bề dày thay đổi:

 Xét một bản mỏng chiết suất
n được chiếu sáng bởi nguồn
sáng rộng.
 Xét hai tia sáng SABM, SM
cùng xuất phát từ điểm S của
nguồn  Sóng kết hợp.
2 2 
LSABM  LSM  2d n  sin i 
2
Vân của nêm không khí:

 Nêm không khí là một lớp
không khí hình nêm nằm giữa
hai bản thủy tinh phẳng hợp
với nhau góc rất nhỏ.
 Trên bề mặt của nêm có vân
giao thoa của các tia phản xạ.
2 
L  2d 1  sin i 
2
Vân của nêm không khí:

 Xét chùm sáng vuông góc với mặt
nêm (i = 00):

L  2d 
2
 Từ điều kiện giao thoa, vân tối
ứng với độ dày của lớp không khí:
  
L  2d   (2k  1) dk
2 2 2
với k = 0, 1, 2, 3,…
Vân tròn Newton:

 Hệ vân tròn Newton gồm
một chỏm cầu thủy tinh
đặt tiếp xúc với bản thủy
tinh phẳng.
 Vân giao thoa thuộc loại
cùng độ dày:

dk
2
Vân tròn Newton:

 Vân tròn Newton gồm hệ
các vòng tròn có tâm cùng
nằm trên trục của chỏm cầu.
 Tâm của hệ vân ứng với
điểm tối: d = 0.
Vân tròn Newton:

 Bán kính của vân tối thứ k
thỏa mãn:
R 2  rk2  (R  d k ) 2
rk2  2Rd k  Rk

rk  Rk
Bản mỏng có bề dày không đổi:
i D
A M
d n t
B
Ứng dụng của giao thoa
Khử phản xạ của kính:
Bề dày màng: t = /4

Kiểm tra các tấm kính phẳng hoặc lồi

Giao thoa kế Rayleigh:
d(n – n0) = m
Giao thoa kế Michelson:

M2
Gương d
M1
Gương
S
G1 G2
Một số bài tập ví dụ
Ví dụ 1: Trong thí nghiệm Young về giao thoa ánh sáng: Khoảng

cách giữa hai khe hẹp là 1mm; khoảng cách từ màn quan sát đến mặt
phẳng chứa hai khe là 1m. Ánh sáng đơn sắc được sử dụng có bước
sóng 600nm.
a)Tính khoảng vân nếu hệ thống đặt trong không khí.
b)Xác định vị trí vân tối thứ 3 và vân sáng thứ 3
c)Đặt trước một trong hai khe hở một bản mỏng trong suốt, có hai
mặt song song, dày 0,012mm; chiết suất 1,5. Khi đó hệ thống vân
giao thoa có gì thay đổi?
d)Không đặt bản mỏng, nhúng hệ thống vào trong chất lỏng thì đo
được khoảng vân là 0,45mm. Tính chiết suất chất lỏng.
Ví dụ 2: Một chùm tia sáng có bước sóng

550nm được rọi vuông góc với một mặt
nêm thủy tinh chiết suất 1,5. Quan sát hệ
thống giao thoa thấy khoảng cách giữa hai
n1
vân tối liên tiếp là 0,21mm.
nf
a)Xác định góc nghiêng của nêm. d

n2
b)Tính khoảng cách từ cạnh nêm đến vân x
sáng thứ 3
6.3. Nhiễu xạ ánh sáng
Hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng:
Hiện tượng ánh sáng lệch khỏi phương truyền khi đi gần
chướng ngại vật.
Chấm sáng Fresnel:

Nguyên lý Huygens - Fresnel:

 Bất kỳ điểm nào nhận được sóng ánh sáng đều trở thành
nguồn thứ cấp phát ánh sáng về phía trước nó.
 Biên độ và pha của nguồn thứ cấp chính là biên độ và pha
của sóng do nguồn thực gây ra tại vị trí của nguồn thứ cấp.
Phương pháp đới cầu Fresnel:

dS 
r2
r1
O 0 M
A(, 0 )dS  r1  r2 
dx(M)  cos   t  
r1r2  v 
Rb
Diện tích của các đới cầu bằng nhau: S  
Rb
 Các nguồn thứ cấp giống nhau r  kRb 
k
Rb

Xét sóng do các đới cầu gây ra tại điểm M:
 Các đới cầu là các nguồn kết hợp nên sóng do chúng gây ra
tại M là sóng kết hợp.
 Về biên độ an : Khi n tăng, khoảng cách đến M tăng, đồng
thời góc nghiêng đối với M cũng tăng.
 Lấy gần đúng: an giảm dần theo cấp số cộng khi n tăng.
 Về pha dao động: Hiệu khoảng cách từ các đới cầu cạnh
nhau đến M bằng một nửa bước sóng
 Sóng do hai đới cầu cạnh nhau gây ra tại M là ngược pha.

 Giả sử sóng do các đới cầu gây ra tại điểm M có phương
trình lần lượt là:
x1M  a1cost
x 2M  a 2cos  t     a 2 cos t
x 3M  a 3cos  t  2   a 3 cos t
x 4M  a 4cos  t  3   a 4 cos t
…
 Phương trình sóng tại M:
x M  x1M  x 2M  ...  (a1  a 2  a 3  a 4  ...)cost
Nhiễu xạ gây bởi lỗ tròn:
Xét sự truyền ánh sáng qua

lỗ tròn nằm trên màn chắn
nằm ở giữa nguồn O và
điểm M:
Mặt sóng của các nguồn
thứ cấp tựa lên lỗ tròn.
Giả sử lỗ tròn chứa n đới
cầu Fresnel.
Biên độ tại M: a M  a1  a 2  a 3  a 4  ...  a n

a n 1  a n 1
Sử dụng tính chất của cấp số cộng: a n 
2
a M  a1  a 2  a 3  a 4  ...  a n
a1 a1 a3 a3 a5
a M   (  a 2  )  (  a 4  )  ...
2 2 2 2 2
an
 (n  2k  1)
a1 2
a M   ...  
2  a n 1  a (n  2k )
 2 n
 Cường độ sáng tại M khi không có lỗ tròn: n = ∞, an = 0

a1 a12
a M   IM   I0
2 4
 Số đới cầu là lẻ: 2
a1 a n  a1 a n 
a M    I M      I0
2 2 2 2
 Số đới cầu là chẵn: 2
a1 an  a1 a n 
a M   a n 1   I M      I0
2 2 2 2
Nhiễu xạ gây bởi đĩa tròn:
Xét sự truyền ánh sáng qua

đĩa tròn chắn giữa nguồn O
và điểm M:
Mặt sóng của các nguồn
thứ cấp tựa lên đĩa tròn.
Giả sử đĩa tròn chắn m
đới cầu Fresnel đầu tiên.
a m 1
Biên độ tại M: a M  a m 1  a m  2  a m 3  a m  4  ... 
2
Nhiễu xạ gây bởi đĩa tròn:

Phương pháp giản đồ véctơ:

Nhiễu xạ gây bởi sóng phẳng:

Xét nhiễu xạ của sóng phẳng qua một khe hẹp:
L E
A  M
A1 H1
A2 F
A3
A4 0
B /2
1
2
4 3
Xét nhiễu xạ của sóng phẳng qua một khe hẹp: Chia nhỏ khe
hẹp thành các dải sáng thứ cấp.
Xét tại tiêu điểm chính F (tâm hình nhiễu xạ,  = 0): Các
sóng thứ cấp có cùng pha nên chúng tăng cường nhau, F là
một vạch sáng  Cực đại giữa
Xét góc nhiễu xạ  ≠ 0: Độ rộng của dải sáng thứ cấp được
chọn sao cho dao động sáng do hai dải cạnh nhau gây ra tại M
là ngược pha

 Xét góc nhiễu xạ  ≠ 0:
AA1 được chọn sao cho
A
A1H1 = λ/2
A1H1  / 2 
AA1   
sin  sin  2sin 
H1
 Số dải sáng chia được: A1
b 2b sin 
N 
 / (2sin ) 

 Nếu N = 2k: Góc nhiễu
xạ ứng với cực tiểu (tối)

sin    k (k=1, 2...)
b
 Nếu N = 2k + 1: Góc
nhiễu xạ ứng với cực
đại (sáng)
1 
sin   (k  ) (k=1, 2...)
2 b
Nhiễu xạ qua nhiều khe hẹp:

Có hai hiện tượng đồng thời xảy ra:
 Nhiễu xạ qua từng khe hẹp.
 Giao thoa giữa các khe hẹp.
Nhiễu xạ qua hai khe


L E
A  M
b
d A1
A2 F
A3
A4
B

 Góc nhiễu xạ ứng với cực tiểu qua từng khe hẹp.

sin   k (k =  1,  2...)
b
 Cực tiểu chính
X
Cực đại giao thoa giữa các khe hẹp. φ
 φ Y
sin   k (k = 0,  1,  2...) d
d
φ
 Cực đại chính ∆L= d.sinφ
Người ta chứng minh được giữa 2 cực đại chính kế tiếp có
N-1 cực tiểu phụ và N-2 cực đại phụ


Cách tử nhiễu xạ:

Cách tử nhiễu xạ:
Cách tử phản xạ
Cách tử nhiễu xạ: Máy quang phổ

Nhiễu xạ trên tinh thể:
(101)
C êng ®é (®.v.t.y)
(100)
(002)
(102)
c
b
a
20 25 30 35 40 45 50
Gã c nhiÔu x¹ (2 ) 
Ví dụ 1: Chiếu chùm sáng đơn sắc song song có bước sóng 500nm
thẳng góc với một cách tử nhiễu xạ. Màn quan sát đặt cách cách tử
1m. Khoảng cách giữa hai vạch cực đại chính của quang phổ bậc 1
bằng 0,202m. Xác định
a)Chu kỳ cách tử.
b)Số vạch trên 1 m của cách tử.
c)Số vạch cực đại chính tối đa cho bởi cách tử.
d)Góc nhiễu xạ ứng với vạch quang phổ ngoài cùng.
Ví dụ 2: Giải bài toán nhiễu xạ qua 1 khe hẹp trong trường hợp ánh
sáng tới không vuông góc với khe.
6.4. Phân cực ánh sáng
Phân cực ánh sáng
Hiện tượng phân cực ánh sáng:

 Ánh sáng tự nhiên có véc tơ cường độ điện trường dao
động đều đặn theo mọi phương.
 Ánh sáng phân cực thẳng có véc tơ cường độ điện trường
chỉ dao động theo một phương xác định.
 Ánh sáng có véc tơ cường độ điện trường dao động theo
mọi phương nhưng không đều nhau gọi là ánh sáng phân
cực một phần.
 Mặt phẳng dao động: Chứa tia sáng và véc tơ CĐĐT
 Mặt phẳng phân cực: Chứa tia sáng và vuông góc với mặt
phẳng dao động.
Sự truyền ánh sáng qua kính phân cực và kính phân tích
Sự truyền ánh sáng qua kính phân cực và kính phân tích
Định luật Malus:

 Cường độ sáng sau kính
phân cực là I0.
 Cường độ sáng sau kính
phân tích là I.
 Định luật Malus:
I  I0 cos 2 
Phân cực do phản xạ và khúc xạ:
 Ánh sáng phản xạ và khúc xạ bị phân cực một phần.

 tgiB = n21  Tia phản xạ phân cực toàn phần.
Phân cực do lưỡng chiết:

Một số tinh thể như băng lan (CaCO3) hay thạch anh (SiO2)
có tính lưỡng chiết:
Trong tinh thể có hai chùm tia khúc xạ: tia thường (tuân
theo định luật khúc xạ) và tia bất thường.
Đều là ánh sáng phân cực toàn phần, có mặt phẳng phân
cực vuông góc với nhau.
Tồn tại phương truyền ánh sáng tới để hai tia khúc xạ trùng
nhau  Quang trục của tinh thể.
Phân cực do lưỡng chiết:
 Chiết suất đối với tia thường không đổi: no = const

 Chiết suất đối với tia bất thường thay đổi theo góc tới:
 Nếu ne < no gọi là tinh thể âm (băng lan)
 Nếu ne > no gọi là tinh thể dương (thạch anh)
Một số loại kính phân cực:
 Bản Tuamalin: Ánh sáng tự nhiên bị tách thành 2 tia O và E

nhưng với chiều dày cỡ mm sẽ hấp thụ hoàn toàn tia thường.
 Bản polaroit: vật liệu hữu cơ có tính lưỡng chiết. Chiều dày
cỡ 0,1mm sẽ hấp thụ hoàn toàn tia thường.
 Lăng kính Nicon:
Ánh sáng phân cực Elip và phân cực tròn:


 Trong tinh thể hai tia O và E truyền cùng phương (vì tia tới
vuông góc) nhưng tốc độ khác nhau.
 Ra ngoài tinh thể, chúng truyền cùng tốc độ.
 Hiệu quang lộ của hai tia sau bản tinh thể:
2
Lo  Le  (n o  n e )d    (n o  n e )d

 Hai tia O và E có véc tơ cường độ điện trường dao động theo
hai phương vuông góc
 Cường độ điên trường của tia ló là tổng hợp của hai dao
động vuông góc.


Bản ¼ bước sóng:


(n o  n e )d  (2k  1)
4
 Véc tơ cường độ điện trường chuyển
động trên elip có hai trục Ox, Oy
 Nếu biên độ Eo = Ee thì quĩ đạo là
hình tròn.
Bản 1/2 bước sóng: Bản một bước sóng:


(n o  n e )d  (2k  1) (n o  n e )d  k
2
Hiệu ứng Kerr:
Một số chất lỏng có tính lưỡng chiết dưới tác dụng của điện trường:
 Nếu không có điện trường, sau T2 là tối
 Nếu có điện trường, sau T2 là sáng
k 2
n o  n e  kE 2
   2 E d

Hiệu ứng Kerr dùng làm “van quang học”

Chuong 6 - Tinh Chat Song Cua Anh Sang

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 6 - Tinh Chat Song Cua Anh Sang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÀI GIẢNG ĐIỆN TỬ VẬT LÝ

Chương 2. Vật dẫn và Điện môi

Chương 3. Dòng điện không đổi

Chương 4. Từ trường của dòng điện không đổi

Chương 5. Hiện tượng cảm ứng điện từ

Chương 6. Tính chất sóng của ánh sáng

Chương 7. Tính chất lượng tử của ánh sáng

Chương 2. Vật dẫn và Điện môi

Chương 3. Dòng điện không đổi

Chương 4. Từ trường của dòng điện không đổi

Chương 5. Hiện tượng cảm ứng điện từ

Chương 6. Tính chất sóng của ánh sáng

Chương 7. Tính chất lượng tử của ánh sáng

Chương 6. QUANG HỌC SÓNG

6.2. HIỆN TƯỢNG GIAO THAO ÁNH SÁNG

6.3. NHIỄU XẠ ÁNH SÁNG

6.4. PHÂN CỰC ÁNH SÁNG

Một số khái niệm:

Một số khái niệm:

Một số khái niệm:

Hàm sóng của ánh sáng:

 Giả sử tại O phương trình dao động sáng là: xO = acost

Nguyên lý chồng chất:

Nguyên lý Huygens - Fresnel:

Giao thoa của các sóng kết hợp:

Cách tạo ra hai sóng ánh sáng kết hợp:

Lưỡng lăng kính Fresnel:

Lưỡng thấu kính Bier:

Khảo sát hiện tượng giao thoa:

Khảo sát hiện tượng giao thoa:

 Cực tiểu giao

Giao thoa khe Young:

Giao thoa khe Young:

Giao thoa khe Young:

 Vị trí cực đại giao thoa:

Giao thoa gây bởi bản mỏng:

khúc xạ qua hai bề mặt

Quang lộ tia phản xạ:

Quang lộ tia phản xạ:

 Ánh sáng đi tới mặt phân cách từ môi trường có chiết

Bản mỏng có bề dày thay đổi:

Vân của nêm không khí:

Vân của nêm không khí:

Vân tròn Newton:

Vân tròn Newton:

Vân tròn Newton:

rk2  2Rd k  Rk

Bản mỏng có bề dày không đổi:

Khử phản xạ của kính:

Bề dày màng: t = /4

Kiểm tra các tấm kính phẳng hoặc lồi

Giao thoa kế Rayleigh:

Giao thoa kế Michelson:

Ví dụ 1: Trong thí nghiệm Young về giao thoa ánh sáng: Khoảng

Ví dụ 2: Một chùm tia sáng có bước sóng

Hiện tượng nhiễu xạ ánh sáng:

Chấm sáng Fresnel:

Nguyên lý Huygens - Fresnel:

Phương pháp đới cầu Fresnel:

Phương pháp đới cầu Fresnel:

Phương pháp đới cầu Fresnel:

Phương pháp đới cầu Fresnel:

Nhiễu xạ gây bởi lỗ tròn: