12/10/2016

c©n b»ng acid-base

 Đại cương
 Cơ sở hóa lý của thăng bằng acid – base
 Điều hòa cân bằng acid – base
 Các thông số để đánh giá thăng bằng acid –
base.
 Rối loạn thăng bằng acid – base

Nước (60-70%) phân ly theo pt:

H2 O H+ + OH-
 Acid có khả năng cho ion H +

HCl  H+ + Cl Ở trạng thái cân bằng phân ly:

H2CO3  H+ + HCO3  k = [H+].[OH-] = 1,8 .10-16 (k: hệ số cb phân ly)
H2 O
Ở 20oC, trong 1 lít nước có 55,5 mol H 2O
+ => [H+].[OH-] = 1,8 .10-16 . 55,5 = 10-14
Base có khả năng nhận H
 + Vì [H+] = [OH-] => [H+] = [OH-] = 10-7
HCO3 + H  H2CO3 => log[H+] = log10-7 = -7
 +
OH + H  H2O
+ + Qui ước: pH là giá trị âm của log[H+]:
NH3 + H  NH4 pH = - log[H+] = 7

PHƯƠNG TRÌNH PHƯƠNG TRÌNH

HENDERSON - HENDERSON -
HASSELBALCH HASSELBALCH
+ 
HNO3 H + NO3 Acid mạnh
+
H2CO3 H + HCO3 Acid yếu
 HA
pH =  log K .

DẠNG TỔNG QUÁT CỦA PHÂN LY ACID YẾU 
A 
+ 
HA H +A pH =  log [K] – log HA 
A
+ 
H  A +
HA 
 = K => H  = K
 
HA  A
[A ] pH = pK + log
+ 
HA
K là hằng số => H  phụ

thuộc
H

[A ] A

1
 12/10/2016

+ CBAB: Sù æn ®Þnh n.®é ion H+ (pH) dÞch thÓ +pH thay

- ®æi
lµ tr¹ng th¸i mµ tại ®ã [H+] thÝch hîp nhÊt cho thay ®æi c¸c lk hydro, lk disulfua (-S-S-) 
thay
c¸c hoạt động của cơ thÓ ®æi cÊu tróc, ch.năng cña P ®Æc biÖt lµ các enzyme 
thay đổi h•íng vµ c•êng ®é c¸c p.• mµ E xt.
+ Sự điều hòa [H+] là rất cần thiết cho cơ thể. + pH ¶nh h•ëng tới
H+ có ái lực cao đối với các nhóm tích điện âm - Receptor/ mµng tb (nhËn biÕt
2
vµ v.c chÊt qua
mµng)
của P, do đó sự mất cân bằng [H+] sẽ làm thay - Acid nucleic (AND,
- Hb & ¸i lùc g¾n OARN)-
cña Hb
Di truyÒn.
đổi cấu trúc của phân tử P  - Kh¸ng thÓ
- Hormon
rối loạn chức
năng của P.

 Sùt¹o thµnh CO2, H2CO3: BÖnh

- CO2: Krebs & khö carboxyl cña a.acid (~ 200 ml/min). lý:
+ BÖnh lµm  kiÒm m¸u:
- CO2 kÕt hîp víi n•íc, ph©n ly t¹o H + & HCO3- - N«n/ t¾c m«n vÞ, hót dÞch vÞ dạ dày: mÊt H+
CO2 + H2O H2CO3 H+ + HCO3- - Dïng qu¸ nhiÒu thuèc lîi niÖu.
NÕu CO2 ko ®µo th¶i -> nhiÔm acid (c©n b»ng ->
- Tiªm, truyÒn qu¸ nhiÒu Nabicarbonat (sai . pH m¸u §M:
ph¶i).
 Sù t¹o thµnh acid HC, VC:
7,38 – 7,42 duy tr× ®•îc do H+
- Ch.ho¸ G, L, P -> SPTG ®a sè lµ acid…1,3-DPG, CBAB thùc chÊt lµ duy tr× sù æn ®inh ion H +/ c¬ thÓ.
a.pyruvic C¸c c¬ chÕ æn ®Þnh CBAB:
- RL: a. pyruvic, lactic, -Hydroxybutyric , -> 1- HÖ ®Öm (HTg, HC).
nhiÔm 2- H§ sinh lý phæi
acid (acidose) 3- H§ sinh lý cña thËn.
 BÖnh lý:
+ Lµm  acid m¸u: TiÓu ®•êng làm acid cetonic

HÖ ®Öm m¸u= H§ huyÕt t•¬ng + H§ Hång cÇu  H§huyÕt t•¬ng:

* HÖ ®Öm bicarbonat: H2CO3/ NaHCO3
HÖ ®Öm Bicarbonat Protein PPhosphat
+ Quan träng: 35%  DT§/ c¬ thÓ,
(53%) (45%) (1-2%) ®iÒu hoµ: + C©nm¹nh.
nhanh, b»ng ®éng:
CO2 + H2O H2CO3 H+ + HCO3-
+ Pt Handerson-Haselbalch:
HuyÕt t•¬ng H2CO3/NaHCO3 Protein/Proteinat NaH2PO4/Na2HP [HCO3 - ] [HCO3- ]
natri O4
pH = pK H2CO3 + log [H2CO3 ] = 6,1 + log 0,03. pCO
(35%) 2

(10%) * C¬ chÕ §H: K. mạnh  K. yÕu;

A m¹nh  A yÕu 
đào thải
Hång cÇu H2CO3/KHCO3 HHb/KHb, KH2PO4/K2HPO4
- Kiềm (OH-): XOH + H2CO3 
(18%) HHbO2/KHbO2

( 35%) XHCO3 + H2O

VD: NaOH + H2CO3 
NaHCO3 + H2O.
- Acid (H+): RH + NaHCO3 
RNa + H2CO3 (ph©n ly)
VD: HCl + NaHCO3  NaCl +
H2CO3 

H2O

CO2
Phæi -> th¶i 2
 12/10/2016

+ Vai trò ®Öm chñ yÕu do Hb: HHb/ KHb & HHbO2/ KHbO2, 2 c¸ch:
1- T¹o DX carbamin: NH2/ Hb + CO2 -> dx carbamin (5% CO2).
* HÖ ®Öm
+ Do các a. min (có nhóm -COOH, -NH2): cã tÝnh lg tÝnh 2- Nhê ho¹t ®éng cña nh©n Imidazon/His:
protein:
- COOH  COO- + H+ (+ HHb + O2 -> HbO2 + H+, H+  
H+ base): chèng l¹i kiÒm ho¸ pH/ phæi ↓(*)
- NH2 +  NH3+ : HbO2 + H+ -> HHb + O2 => H+ ↓ 
chèng l¹i acid ho¸ pH/ TC (*)
Tæ
Vaichøc M¸uth¶i CO cho c¬ thÓ -> Phæi
trß ®Öm cña Hb lµ ®µo chèng acid ho¸
Chèng l¹i A. = a.a kiÒm (Arg, Lys)/ NH 2 + H+  2
TM
K+HCO3- K +HCO -
3 K+HCO 3-
NH3+. +
K
Chèng l¹i K. = a.a acid (Glu, Asp)/ H + + base (OH-) K+
HCO3HHb
- HHb HHb
O2
HCO3-
O2 H +

+ Vai trß ®Öm: ®¸ng kÓ (60 – 80 g/l) CA

H+
§M
H2CO3 KHbO2 KHbO2 KHbO2 H2CO3
* HÖ ®Öm phosphat (NaH2PO4/ Na2HPO4): CA
CA
- Tèt v× cã pK = 6,8 (~ 7,40). H2 O
CO2
H2O
CO2
- Vai trß ®Öm: yÕu v× cã nång ®é thÊp / M (1 – 2 Bt: CO2/TC = CO 2 / Phæi
Ch.ho¸ Thë ra
mmol/l)

CO2 + H2O H2CO3 H+ + HCO3-

CO2 thë ra * §Æc ®iÓm: chËm, hiÖu qu¶ m¹nh, duy tr× HCO3 /H.tg
- & dịch gian
* T¸i hÊp thu gÇn hoµn toµn bào : 90% ở
NhiÔm acid (H /M):+ Phæi
HCO 3
- OLG, 10%
.  TK phæi (TS, B§ thë) CO2 OLX.
H2CO3 Lßng ¤.T (NTB§) TB èng l•în gÇn Mao qu¶n
H2O HCO 3 - + H+ 
-> ®µo th¶i CO2 (chèng acid) 3 K+ K+
M¸u NaHCO
E2
. CO2 phæi > CO2/ TC Na+ Na+ Na+
CO2 Tæ chøc +
E1 +
HCO3- H H
NhiÔm base (OH- /M): HCO3- HCO3- (90%)
. ↓ TK phæi (↓ TS, B§ thë) -> H2CO3 1 3
H2CO3 E - HCOH
- O
.ATPase
2
®µo th¶i CO2
+
↓ Phæi +
CA E2- Na ,K -ATPase
. CO2 TC > CO2/ Phæi
C O2 H2O + CO2 CO2 CO2
OH - 
Tèt: Phæi ®µo th¶i CO 2, bÒn bØ, liªn HCO3 - THT HCO3
2
M¸u -
: + PCO (CC bï trõ cña thËn khi c¬ thÓ nhiÔm base, acid h« hÊp)
tôc => ®iÒu hoµ CBAB cã hiÖu qu¶

H¹n chÕ: k ,↓ TS, B§ thë qu¸ møc +  THT Na +/ TB èng thËn.
CO2 Tæ chøc

Lßng ¤T (NT ®Çu) TB èng l•în xa Mao qu¶n C¸c th«ng sè ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i c©n b»ng acid- base

1. §é pH m¸u
Na+ Na+ Na+
E2 E1 2. PCO2
K+ K+ K+
3. Bicarbonat
HPO4-- H+ H+
HCO 3- HCO 3-
4. Bicarbonat thùc (Actual Bicarbonat = AB)
(~10%)
H2CO3 5. Bicarbonat chuÈn (Standard bicarbonat = SB)
R
H2 PO4 - H 2O CO2 6. CO toµn phÇn (Total CO = t.CO )
CO 2 2 2 2
NH3
RH
Glutaminase Glu 7. Base ®Öm (Bufer base = BB)
NH4+ Gln 8. Base d• (Base excess = BE)

+ §µo th¶i H +: Acid (RH), muèi amoni, muèi phosphat

+ T¸i hÊp thu HCO 3 - : ~ 10%

3
 12/10/2016

 pH m¸u/ §M = 7,38 –7,42.  : PCO2 = 40 mmHg

pH < 7,38 – nhiÔm acid - Th«ng sè cho biÕt c¸c rèi lo¹n CBAB do NN h« hÊp
pH > pH
7,42m¸u/TM
- nhiÔm<base
§M 0,02 - Phô thuéc th«ng khÝ phÕ nang:  khi TKPN ↓ vµ ng•îc l¹i.
pH -> ®¸nh gi¸ møc ®é bï trõ cña c¬ thÓ: BL: -   nhiÔm toan HH do ↓ ®µo th¶i CO2 ë phæi, gÆp:
- Acidose: pH 7,38 – 7,42: bï toµn phÇn . Th«ng khÝ PN, t¾c nghÏn phÕ qu¶n
(nhiÔm acid) 7,37 – 7,25: bï 1 phÇn . BÖnh phæi: PQPV, viªm phæi, hen
< 7,25: mÊt bï. . HÝt ph¶i CO2, hÝt l¹i Ko khÝ ®· thë
- Alcalose: pH 7,38 – 7,42 : bï toµn phÇn . BÞ øc chÕ TK: thuèc ngñ, b¹i liÖt, nhiÔm ®éc, CTSN, u

(nhiÔm base) 7,43 – 7,55: bï 1 phÇn n·o

> 7,55: mÊt bï.
 t.CO2 = CO2 hßa tan + CO2 carbaminat + CO2/bicarbonat
+ pH < 7,30: NhiÔm toan h« hÊp: phÕ qu¶n phÕ
viªm PaCO2-5% (+Hb)- 5% HCO3-- 90%
(PQPV)… NhiÔm toan CH nÆng: §T§…. . : t.CO2 = 25 - 30 (mmol/l).
+ pH > 7,55: NhiÔm kiÒm h« hÊp: t.CO2 : NhiÔm toan h« hÊp, nhiÔm kiÒm
CTSN…
kÐo NhiÔm kiÒm chuyÓn ho¸ nÆng: Øa CH
dµi.. ch¶y

+ Lµ l•îng HCO3- cã trong H.T• ë 37OC, gåm B thùc vµ B chuÈn.
- Bicarbonat thùc (actual bicarbonat = AB):
. Lµ nång ®é thùc tÕ HCO3- cña mÉu m¸u ĐM lÊy ë §K ko tiÕp xóc
víi ko khÝ, nã t•¬ng øng víi pH vµ PaCO2 thùc cña mÉu m¸u.
. : AB = 25 mmol/l.
- Bicarbonat chuÈn (standard bicarbonat= SB):
. SB: lµ l•îng HCO3- (mmol/l) cña h.t• ®•îc qui vÒ §K chuÈn nh•
PaCO2= 40 mmHg, To= 37oC, pH = 7,40.
. : SB = 24  2 (mmol/l).
+ Lµ TS cho biÕt RLCBAB liªn quan tíi NN chuyÓn ho¸.
BL: HCO3-: NT h« hÊp, NKCH: n«n nhiÒu, hót dÞch DD, Øa ch¶y
↓↓: NhiÔm toan CH, gÆp:
. §T§ do ø ®äng c¸c thÓ cetonic
. Phï phæi cÊp, ®éng kinh: RLCH glucid-> ø ®äng acid lactic.
. Viªm thËn cÊp; m¹n: ko th¶i ®•îc acid
. Øa ch¶y cÊp lµm mÊt HCO3-
 Base
®Öm: Lµ tæng c¸c anion ®Öm trong m¸u (mmol/l).
BB = [HCO3-] + Protein- + Hb- + Phosphat-
: 46 - 48 (mmol/l)
 Base d• : Lµ sù chªnh lÖch gi÷a BB cña BN vµ BB cña ng•êi b×nh
th•êng.
: BE = 0 (pH = 7,40; PaCO2= 40 mmHg; Hb TP = 150 g/l, 37OC).
BE cïng víi Bicarbonat lµ 2 TS cã ý nghÜa x¸c ®Þnh nguyªn nh©n
RLCBAB do chuyÓn ho¸.
BE d•¬ng () gÆp: NhiÔm kiÒm CH (n«n nhiÒu, Øa ch¶y kÐo
dµi..) BE ©m (↓↓) gÆp : NhiÔm toan CH (§T§..)
Chó ý: + C¸c TS: pH, PaCO2 - ®o = §CCL
C¸c TS kh¸c: HCO3- (AB), t.CO2, BB, BE- tÝnh to¸n
+ KÕt qu¶ CBAB chÝnh x¸c khi:
- LÊy m¸u:
. §M (trô, quay,c¸nh tay), M§M ho¸ - ®Çu ngãn tay, d¸i tai
. Dông cô chuyªn biÖt-> M¸u ko tiÕp xóc víi ko khÝ.
- M¸y ®· ®•îc ch¹y chuÈn, ®o ngay.

C¸c rèi lo¹n c©n b»ng acid- base

 Rèi lo¹n khëi ph¸t lµ pCO2 do ↓ th¶i trõ CO2 ë phæi, gÆp:
3 nhãm RL: - Do N.N h« hÊp, N.N chuyÓn ho¸ & Do N.N hçn
hîp. * BÖnh phæi: - P. Qu¶n, phÕ viªm
( PaCO2) (HCO3-, BE) - Viªm phæi
- Hen
- KhÝ thòng phæi
* HCTK: - Thuèc ngñ
- B¹i liÖt
PaCO2
- CTSN, u n·o
- Rèi lo¹n tuÇn hoµn n·o
40 * HÝt ph¶i CO2/ k.khÝ ®· thë
* XN: pH ↓ (< 7,38)
pCO2  (> 40mmHg)
HCO3- m¸u  (> 25 mmol/l)
t CO2  , c¸c TS kh¸c Ýt thay
®æi

4
 12/10/2016

Lµ tr¹ng th¸i thõa Base hoÆc mÊt acid (ko ph¶i lµ H2CO3)
 Rèi lo¹n khëi ph¸t lµ ↓ pCO2
* Nguyªn nh©n:
 GÆp: + Th«ng khÝ phæi ↓ : - Giai ®o¹n ®Çu viªm
+ Qu¸ thõa base: - qu¸ nhiÒu bicarbonat phæi
- ¡n uèng: qu¸ nhiÒu chÊt t/c kiÒm - Sèt cao
+ Do mÊt acid: - N«n nhiÒu (HCL ↓ , K+ ↓) - H« hÊp nh©n t¹o qu¸ møc
- Hót D.dµy (Cl- ↓ ), Øa ch¶y(H+ ↓) - CTSN 2
- Thuèc lîi niÖu nhiÒu -> K+ ↓ +KQXN:
 Thë trong
- pH khÝ
m¸u quyÓn
(> 7,42)cã pCO
(khi thÊp (lªn cao)
mÊt bï)
* KQXN c¸c th«ng sè: - pCO2 m¸u ↓
- pH m¸u (> 7,5, mÊt bï) - t.CO ↓ 2
- pCO2  (> 40mmHg do ↓ th«ng khÝ ) - BB ↓
- HCO3-  (> 25mmol/l) vµ tCO2, BB , BE
- BE (-)

Lµ sù mÊt anion ®Öm- chñ yÕu lµ HCO 3- m¸u & Lµ sù kÕt hîp nhiÔm toan CH vµ h« hÊp => ↓ pH
m¸u
D ngbµo; TÝch luü c¸c acid “C§”/ thùc tÕ lµ acid * XN: - pH m¸u ↓ m¹nh
m¹nh
*KQXN - pH m¸u ↓(< 7,24- mÊt bï) - p CO2 - HCO3- ↓
mµ anion cña
- pCO chóng ko thÓ bµi xuÊt qua thËn
2 ↓ (f/• bï trõ cña phæi)
- SB ↓ võa
- t.CO2 ↓ HoÆc b×nh th•êng - BB ↓
- BE(-)
- SB ↓ NhiÔm kiÒm hçn hîp
- BB ↓ , BE (-)
- HCO3 - ↓ Lµ kÕt hîp cña nhiÔm kiÒm h« hÊp vµ nhiÔm
* GÆp: - tiÓu ®•êng (acid cetonic) kiÒm chuyÓn
* XN: ho¸
- pH m¸u 
- RLCH Glucid: ø ®äng a.pyruvic, a.lactic => pH m¸u  rÊt nhiÒu
- pCO2 Ýt
- Tæn th•¬ng thËn: THT HCO 3- RL => HCO3- ↓
- HCO - 
3
- §T nhiÒu thuèc lîi niÖu ->  th¶i HCO3- => -: SB  34-36 mmol/l (bt 24mmol/l)
HCO3 -↓