Ano nga ba ang

Ponolohiya?
 PONOLOHIYA
Isa sa antas ng pag-aaral ng wika ang
ponolohiya. Ang “pono” ay galing sa
English na “phone” na nangangahulugang
tunog at ang “lohiya” na nangangahulugang
pag-aaral.

 Pag-aaral ng mga patern ng tunog

 PONOLOHIYA
 Pag-aaral sa mahahalagang tunog na
nagbibigay ng kahulugan sa pagsambit ng
salita o nagpapabago sa kahulugan ng mga
salitang halos magkatulad ang kaligirang
baybay.
 Pag-aaral sa mga ponema, paghinto,
pagtaas-pagbaba ng mga pintig, diin
at pagpapahaba ng tunog.
 PONEMA
Ang tawag sa mga tunog ng
ating wika.
 TANDAAN
1. Sa 28 na titik sa Bagong alpabetong Filipino,
walong (8) titik ang naidagdag ..(c,f,j,q,v,x,z,ῆ)
2. Sa mga titik na (c,f,j,q,v,x,z,ῆ) ang mga tiyak na
fonemik ang istatus ay (f,j,v,z)
 TANDAAN
Fonemik istatus- ito yaong may iisang
kinakatawang tunog ang mga letra.
3. Ang mga titik (c, ῆ, q, at x) ay mga redundant
dahil hindi kumakatawan sa iisa at tiyak nay unit ng
tunog kundi sa nakakatunog na isa pang letra o
sunuran ng mga letra.
Hal: c-/s/ = cinco = singko q/k/= queso = keso
ῆ-/ny/=ba ῆo= banyo x/ks/= extra = ekstra
 TANDAAN
4. Ang isa pang dagdag na tunog ay ang impit
5. Kung magkagayun, mayroong 25 ponema sa
Wikang Filipino.
Ang bawat ponema ay may kaniya-kaniyang
envayronment na kinabibilangan. Ano
nga ba ang ENVAYRONMENT?
 ito ang tawag sa pusisyon ng mga tunog
Mga Tunog ng
Pagsasalita
Mga Tunog
Natatanging tampok
Natural na mga klase
Mga pangunahing tampok ng klase
Tampok sa laryngeal
Higpit
Pangalawang Artikulasyon
Mga tampok na prosodic
 Tonog ng Pagsasalita

Ito ay mga pagbabago sa kapaligiran ng

hangin na dulot ng mga organo ng
pagsasalita. Ang mga tunog ay nahahati sa
mga tono (mga tunog na pangmusika) at
mga ingay (mga tunog na hindi
pangmusika).
 Tono

-ay panaka-nakang (maindayog) vibrations ng

vocal cords.
Ingay

-ang mga ito ay hindi pana-panahon (hindi

maindayog) na panginginig ng boses ng isang
tumutunog na katawan, halimbawa, mga labi.
 Tunog ng Pagsasalita

Ang mga tunog ng

pagsasalita ay nag-iiba sa
pitch, lakas, at tagal.
 Pitch

-  ay ang bilang ng mga oscillations bawat

segundo (hertz). Depende ito sa haba at tensyon ng
vocal cords. Ang mas matataas na tunog ay may
mas maikling wavelength. Ang isang tao ay
maaaring malasahan ang dalas ng mga vibrations,
i.e. pitch sa hanay na 16 hanggang 20,000 hertz.
Ang isang hertz ay isang oscillation bawat segundo.
 Pitch

-   Ang mga tunog sa ibaba ng hanay na ito

(infrasound) at sa itaas ng hanay na ito (ultrasound)
ay hindi nakikita ng mga tao, hindi tulad ng
maraming mga hayop (ang mga pusa at aso ay
nakakakita ng hanggang 40,000 Hz at mas mataas,
at ang mga paniki ay hanggang sa 90,000 Hz).
 Pitch

-   Ang saklaw ng pagbabagu-bago sa mga tunog

ng pagsasalita ng isang lalaki ay 100 - 200 Hz,
kaibahan sa mga kababaihan na nagsasalita sa dalas
ng 150 - 300 Hz (dahil ang mga lalaki ay may
average na vocal cord na 23 mm, at kababaihan - 18
mm, at mas mahaba ang mga lubid, mas mababa
ang tono) .
 Lakas ng Tunog

-  ito ay depende sa wavelength, sa amplitude ng

mga oscillations (ang magnitude ng paglihis mula
sa orihinal na posisyon). Ang oscillation amplitude
ay nilikha ng presyon ng air jet at ang ibabaw ng
sounding body. Ang lakas ng tunog ay sinusukat sa
decibel. Ang bulong ay tinukoy bilang 20 - 30 dB,
normal na pagsasalita mula 40 hanggang 60 dB, ang
lakas ng isang sigaw ay umabot sa 80 - 90 dB.
 Lakas ng Tunog
- Ang iba't ibang mga tunog ng
pagsasalita ay may iba't ibang lakas. Ang lakas ng
tunog ay nakasalalay sa resonator (resonator
cavity). Kung mas maliit ang volume nito, mas
malaki ang kapangyarihan. Kaya, ang mga tunog ng
parehong lakas ngunit magkaibang mga pitch ay
nakikita bilang mga tunog ng iba't ibang lakas.
Dapat tandaan na ang intensity at loudness ng tunog
ay hindi katumbas, dahil ang loudness ay ang
perception ng sound intensity ng hearing aid ng tao.
Ang yunit ng pagsukat nito
ay background katumbas ng decibel.
 Tagal ng Tunog

-   ibig sabihin, ang oras ng oscillation ay

sinusukat sa millisecond.
Ang tunog ay kumplikado. Binubuo ito ng
pangunahing tono at mga overtone (mga tono
ng resonator).
 Pangunahing Tono

- ito ang tono na nabuo ng mga

vibrations ng buong pisikal na
katawan
 Overtone

- isang bahagyang tono na nabuo ng

mga vibrations ng mga bahagi (kalahati,
quarter, ikawalo, atbp.) ng katawan na ito.
Ang overtone ("top tone") ay palaging
isang multiple ng pangunahing tono.
 Overtone
Halimbawa, kung ang fundamental ay 30 Hz, ang
unang overtone ay magiging 60, ang pangalawang 90,
ang ikatlong 120 Hz, at iba pa. Ito ay sanhi ng
resonance, i.e. ang tunog ng katawan kapag nakakakita
ng sound wave na may parehong frequency sa
frequency ng vibrations ng katawan na ito. Ang mga
overtone ay kadalasang mahina, ngunit pinalalakas ng
mga resonator. Ang intonasyon ng pagsasalita ay
nilikha sa pamamagitan ng pagbabago ng dalas ng
pangunahing tono, at ang timbre ay nilikha sa
pamamagitan ng pagbabago ng dalas ng mga tono.
 Timbre- ito ay isang uri ng
pangkulay ng tunog na nilikha ng mga
overtone. Depende ito sa ratio ng pangunahing
tono at mga overtone. Pinapayagan ka ng
Timbre na makilala ang isang tunog mula sa isa
pa, upang makilala ang mga tunog ng iba't
ibang mga mukha, lalaki o babae na pagsasalita.
Ang timbre ng bawat tao ay mahigpit na
indibidwal at natatangi tulad ng fingerprint.
Minsan ang katotohanang ito ay ginagamit sa
criminalistics.
 Pag-uuri ng mga tunog ng
pagsasalita
Ang bawat wika ay karaniwang may humigit-
kumulang 50 tunog ng pagsasalita. Nahahati sila sa
mga patinig, na binubuo ng tono, at mga katinig, na
nabuo sa pamamagitan ng ingay (o ingay + tono).
Kapag binibigkas ang mga patinig, ang hangin ay
malayang dumadaan nang walang mga hadlang, at
kapag binibigkas ang mga katinig, palaging may ilang
uri ng hadlang at isang tiyak na lugar ng pagbuo -
pokus. Ang set ng mga patinig sa wika ay tinatawag na
vocalism, at ang set ng mga consonant ay tinatawag na
consonantism.
 Pag-uuri ng mga patinig

1. Hanay, ibig sabihin. depende sa kung aling bahagi

ng dila ang tumataas sa panahon ng pagbigkas. Kapag
nakataas ang nauunang bahagi ng dila, harap patinig
(i, e), gitna - daluyan(mga), likuran - likuran patinig
(o, u).
 Pag-uuri ng mga patinig

2. Bumangon, ibig sabihin. depende sa kung gaano

kataas ang likod ng dila ay nakataas, na bumubuo ng
mga resonator cavity ng iba't ibang laki. Ang mga
patinig ay nakikilala bukas, o, sa madaling
salita, malawak(a) at sarado, ibig sabihin makitid(at,
y).
 Pag-uuri ng mga patinig

3. Labialization mga. depende sa kung ang

artikulasyon ng mga tunog ay sinamahan ng pag-ikot
ng mga labi na pinalawak pasulong o hindi.

Ang mga bilugan (labial, labialized), hal. [⊃], [υ] at

unrounded vowels, hal [i], [ε] ay nakikilala.
 Pag-uuri ng mga patinig
4. Pag-ilong mga. depende sa kung ang belo ng
palad ay ibinababa, na nagpapahintulot sa isang daloy
ng hangin na dumaan nang sabay-sabay sa bibig at
ilong, o hindi. Ang mga patinig na pang-ilong
(nasalized), halimbawa, [õ], [ã], ay binibigkas na may
espesyal na "nasal" na timbre. Ang mga patinig sa
karamihan ng mga wika ay hindi pang-ilong (nabubuo
kapag ang palatal na kurtina ay nakataas, na
humaharang sa daanan ng hangin sa pamamagitan ng
ilong), ngunit sa ilang mga wika ( French, Polish,
Portuguese, Old Church Slavonic), kasama ang hindi -
nasal vowels, nasal vowels ay malawakang ginagamit.
 Pag-uuri ng mga patinig

5. Longitude. Sa isang bilang ng mga wika (Ingles,

Aleman, Latin, Sinaunang Griyego, Czech, Hungarian,
Finnish), na may pareho o malapit na artikulasyon, ang
mga patinig ay bumubuo ng mga pares, na ang mga
miyembro ay sumasalungat sa tagal ng pagbigkas, i.e.
halimbawa, ang mga maiikling patinig ay nakikilala:
[a], [i], [⊃], [υ] at mahabang patinig: [a:], [i:], [⊃:],
 Pag-uuri ng mga patinig
6. Diphthongization- Sa maraming wika, ang mga
patinig ay nahahati sa mga monophthong at mga
diptonggo. Ang monophthong ay isang articulatory at
acoustically homogenous na patinig. Ang diptonggo ay
isang kumplikadong tunog ng patinig na binubuo ng
dalawang tunog na binibigkas sa isang pantig. Ito ay isang
espesyal na tunog ng pagsasalita, kung saan ang
artikulasyon ay nagsisimula nang iba kaysa sa nagtatapos.
Ang isang elemento ng isang diphthong ay palaging mas
malakas kaysa sa isa pang elemento. Mayroong dalawang
uri ng diptonggo - bumababa at pataas.
 Pag-uuri ng mga patinig

Sa isang pababang diphthong, ang unang elemento ay

malakas, at ang pangalawa ay mas mahina. Ang ganitong
mga diptonggo ay tipikal para kay Eng. at Aleman.
lang.: Oras na, Zeit.

Sa isang pataas na diphthong, ang unang elemento ay mas

mahina kaysa sa pangalawa. Ang ganitong mga diphthong
ay tipikal para sa Pranses, Espanyol at Italyano: pied,
bueno, chiaro.
 Pag-uuri ng mga katinig

Mayroong 3 na pangunahing articulatory sign ng mga

consonant.
Mga sonant kung saan nangingibabaw ang boses sa ingay
(m, n, l, p).
Maingay na boses. Nangibabaw ang ingay sa boses (b, c,
e, h, g).
Maingay na bingi, na binibigkas nang walang boses (n, f,
t, s, w)
Mga Natatanging
Tampok
 Sa linggwistika, ang natatanging
tampok ay ang pinaka pangunahing yunit ng 
ponolohikal istraktura na maaaring pag-aralan sa
teoryang ponolohiya.
Ang mga natatanging tampok ay pinagsasama sa
mga kategorya ayon sa natural na klase ng mga
segment inilalarawan nila: pangunahing mga
tampok sa klase, mga tampok sa laryngeal, mga
tampok sa paraan, at mga tampok sa lugar. Ang
mga kategoryang tampok na ito naman ay
karagdagang tinukoy batay sa ponetika mga
katangian ng mga segment na pinag-uusapan.
 Natural na mga
Klase
 Walang tunog na Ponema – (p,t)
 May tunog na ponema – mga ponemang
binabanggit kapag nakababa ang velum at
dinadaan sa ilong ang hangin.
May mga salitang binubuo ng mga pare-
parehong tunog liban sa isang tunog.
 • Halimbawa:
P it (hukay) – B it ( Kinagat)
Cap ( sombrero) – Cab (taksi)
K ulay – g ulay
Tandaan : Nagkakaiba ang kahulugan nito
dahil sa isang ponemang naiba sa isang
salita.Kaya’t iwasang pagpalitin ang set ng
bawat tunog upang hindi maiba ang kahulugan
ng isang salita.
 Mga Pangunahing
Tampok ng Klase
Ang mga tampok na kumakatawan sa
pangunahing mga klase ng tunog.
[+/− syllabic] Ang mga segment ng syllabic ay maaaring
gumana bilang nukleus ng isang pantig, habang ang
kanilang mga katapat, ang mga segment ng [−syll],
maaaring hindi. Maliban sa kaso ng mga pangatnig na
pantig, [+ syllabic] itinalaga lahat patinig, habang ang
[−syllabic] ay itinalaga ang lahat ng mga katinig (kasama
na glides ).
[+/− consonantal] Ang mga segment ng
consonantal ay ginawa gamit ang isang
naririnig na paghihigpit sa vocal tract, tulad
ng sagabal, mga ilong, mga likido, at trills.
Mga Vowel, glides at ang mga segment ng
laryngeal ay hindi katinig.
[+/− tinatayang] Ang mga humigit-
kumulang na mga segment ay may kasamang
mga patinig, glides, at mga likido habang
hindi isinasama mga ilong at sagabal.
[+/− sonorant] Inilalarawan ng tampok na ito
ang uri ng paghihigpit sa bibig na maaaring
mangyari sa vocal tract. Itinalaga ng [+ anak]
ang patinig at sonorant mga katinig (lalo na 
glides, mga likido, at mga ilong ), na ginawa
nang walang kawalan ng timbang ng presyon ng
hangin sa vocal tract na maaaring maging sanhi
ng pagkaligalig. Inilalarawan ni [−son] ang 
sagabal, na binibigkas ng isang kapansin-pansin
na kaguluhan na sanhi ng isang kawalan ng
timbang ng presyon ng hangin sa vocal tract.
 Tampok sa
Laryngeal
 Ang mga tampok na tumutukoy sa
glottal estado ng mga tunog.
 [+/− boses] Ipinapahiwatig ng tampok na
ito kung ang panginginig ng tinig na tinik
 nangyayari sa artikulasyon ng segment.
 [+/− kumalat glottis] Ginamit upang
ipahiwatig ang hangad ng isang segment,
ang tampok na ito ay nagsasaad ng
pagiging bukas ng glottis. Para sa [+ sg],
ang mga tinig na tinig ay nagkakalat nang
sapat na malawak para maganap ang
frication; para sa [−sg], walang parehas na
pagkalat na nakakaudyok ng alitan.
 [+/− siksikong glottis] Ang mga siksikong
tampok ng glottis ay nagsasaad ng antas
ng pagsasara ng glottis. Ipinapahiwatig ng
[+ cg] na ang mga tinig na tinig ay
gaganapin nang magkakasama, sapat
upang ang hangin ay hindi makapasa sa
ilang sandali, habang ang [−cg] ay
nagpapahiwatig ng kabaligtaran.
 Tampok sa Asal
 Ang mga tampok na tumutukoy sa 
paraan ng pagsasalita.
 [ +/− tuloy-tuloy ] Inilalarawan ng
tampok na ito ang daanan ng hangin sa
pamamagitan ng vocal tract. Ang mga
segment na [+ cont] ay ginawa nang walang
anumang makabuluhang sagabal sa tract, na
nagpapahintulot sa hangin na dumaan sa isang
tuloy-tuloy na stream. Ang mga segment ng
[−cont], sa kabilang banda, ay mayroong
nasabing sagabal, at sa gayon ay makalagil sa
daloy ng hangin sa ilang mga punto ng
artikulasyon.
 +/− ilong ] Inilalarawan ng tampok na
ito ang posisyon ng velum. Ang mga segment na
[+ nas] ay ginawa sa pamamagitan ng pagbaba
ng velum upang ang hangin ay maaaring dumaan
sa lagay ng ilong. Ang mga [−nas] na segment
ay kabaligtaran ay ginawa gamit ang isang
nakataas na velum, na humahadlang sa daanan
ng hangin sa ilong ng ilong at binabago ito sa
oral tract.
 [+/− strident] Nalalapat ang tampok na
strident sa mga sagabal lamang at tumutukoy sa
isang uri ng alitan na mas maingay kaysa sa dati.
Ito ay sanhi ng mataas na enerhiya puting ingay
 [+/− pag-ilid ] Ang tampok na ito ay
tumutukoy sa hugis at pagpoposisyon ng dila na
may paggalang sa oral tract. Ginagawa ang mga
segment ng [+ lat] habang tumataas ang gitna ng
dila upang makipag-ugnay sa bubong ng bibig,
sa ganoong pagharang sa hangin mula sa agos na
pag-agos sa pamamagitan ng oral tract at sa halip
ay pinipilit ang mas maraming pag-ilid na daloy
sa kahabaan ng (mga) binabaan na dila.
 [+/− naantala na paglabas] Ang tampok na
ito ay nakikilala humihinto mula sa nagpapatindi
. Ang mga affricate ay itinalaga [+ del rel]
Pangalawang
Artikulasyon
 Labialisasyon
-  ay ang pinaka madalas na nakatagpo ng
pangalawang artikulasyon. Halimbawa, na-
labialize [kʷ ] may pangunahin velar plosive
 artikulasyon, [k], na may sabay [w]tulad ng
pag-ikot ng labi, sa gayon ang pangalan. Ito
ay taliwas sa doble na binigkas katinig ng
labial-velar [k͡p ], na binibigkas ng dalawang
magkakapatong na malalawak na
pagbigkas, [k] at [p].
 Palatalization
-  ay marahil pinakamahusay na kilala
mula sa Mga consonant na "malambot" ng
Russia gaya ng [tʲ]), na mayroong
pangunahing alveolar plosive
 artikulasyon, [t], na may sabay [j]-like (ibig
sabihin y-like) pagtaas ng katawan ng dila.
 Labio-palatalization

- ay sabay na labialization at

palatalization. Ito ay matatagpuan,
halimbawa, sa pangalan Twi.
 Velarization

- ay ang pagtaas ng likod ng dila

patungo sa velum, tulad ng sa English "
maitim" L, [lˠ].
 Pharyngealization
- ay isang siksik sa lalamunan
(pharynx) at matatagpuan sa Arabe 
mga "diin" na consonant tulad ng [sˤ].
 Glotalisasyon

- ay nagsasangkot ng pagkilos ng 

glottis bilang karagdagan sa
pangunahing artikulasyon ng katinig.
 Glotalisasyon

- ay nagsasangkot ng pagkilos ng 

glottis bilang karagdagan sa
pangunahing artikulasyon ng katinig.
Tatlong Tampok
na Pangunahing
Prosodic
 Intonasyon
- (mula sa Latin intonare - "pagbigkas nang
malakas") ay isang acoustic na katangian ng
pagsasalita na tumutukoy sa kalidad ng
makabuluhang pagbigkas, ang pagpapahayag ng
tono ng pagsasalita, ang emosyonal at
nagpapahayag na pangkulay nito, at lohikal at
semantiko na organisasyon, impormasyon,
gayundin ang mga katangiang sosyo-historikal,
pambansa at genre ng mga katutubong
nagsasalita.
 Stress

Ang diin (accent) ay ang pagpili ng isang

tunog, pantig, salita, grupo ng mga salita.
 Stress
Tatlong pangunahing uri ng stress:
power, quantitative at musical.
1. Power (dynamic) Ang stress ay nauugnay
sa amplitude ng mga vibrations ng sound
wave, mas malaki ang amplitude, mas
malakas ang tunog na binibigkas.
12. Dami (quantitative) ang diin ay
nauugnay sa tagal, longhitud ng tunog, ang
may diin na pantig ay may mas mahabang
tagal kaysa sa mga pantig na walang diin.
 Stress
3. Musikal (polytonic) ang stress ay nauugnay
sa relatibong pitch, na may pagbabago sa pitch
na ito.

Tadaan: Karaniwan sa mga wikang may diin,

ang lahat ng tatlong mga diin ay magkakaugnay,
ngunit isa sa mga ito ang nananaig at ang
pangunahing uri ng diin sa isang partikular na
wika ay natutukoy mula dito.
 
 Ritmo
Ang ritmo (mula sa Griyegong ῥυθμός,
rhythmos, “anumang regular na paulit-ulit na
paggalaw, simetriya”—Liddell at Scott 1996)
sa pangkalahatan ay nangangahulugang isang
“kilusang minarkahan ng kinokontrol na
sunod-sunod na malalakas at mahihinang
elemento, o ng magkasalungat o magkaibang
kondisyon” (Anon. 1971, 2537).
 Ritmo
Ang ritmo ay ang pagsasaayos ng mga
tunog habang lumilipat ang mga ito sa
paglipas ng panahon. Ang terminong ritmo ay
ginagamit din upang ilarawan ang isang tiyak
na pattern ng mga tunog. Ito ay paulit-ulit na
paghalili ng malalakas at mahihinang
elemento sa daloy ng tunog at katahimikan sa
pagsasalita.
 Ritmo
Ang ritmo ay isang paulit-ulit na paggalaw
ng tunog o pananalita. Ang isang halimbawa
ng ritmo ay ang pagtaas at pagbaba ng boses
ng isang tao
Taga-ulat: Bb. Angelica Mae L. Lerado
MaEd Filipino