PHÁP LUẬT

ĐẠI CƯƠNG

ThS. Nguyễn Ngọc Thảo Phương

Khoa Luật Kinh tế
Trường ĐH Ngân hàng TP. HCM
Email: phuongnnt@buh.edu.vn
 CHƯƠNG 1
LÝ LUẬN CHUNG
VỀ NHÀ NƯỚC
I. Nguồn gốc Nhà nước
1. Học thuyết phi Mac-xít về sự ra đời Nhà nước
a. Thuyết thần học

Thượng đế Nhà nước

Vĩnh cửu, Vĩnh cửu,

bất biến bất biến
I. Nguồn gốc Nhà nước
1. Học thuyết phi Mac-xít về sự ra đời Nhà nước
b. Thuyết bạo lực

Chiến đấu
Thị tộc A Thị tộc B

Thị tộc chiến thắng

Nhà nước
I. Nguồn gốc Nhà nước
1. Học thuyết phi Mac-xít về sự ra đời Nhà nước
c. Thuyết gia trưởng

Gia đình Quốc gia, Xã hội

Gia trưởng Nhà nước

I. Nguồn gốc Nhà nước
1. Học thuyết phi Mac-xít về sự ra đời Nhà nước
d. Thuyết khế ước xã hội

Khế ước, HĐ
Xã hội Nhóm người đại diện

Nhà nước
I. Nguồn gốc Nhà nước
2. Học thuyết Mac-xít về sự ra đời Nhà nước
- Nhà nước là một hiện tượng mang tính lịch sử xã hội
- Trải qua 3 lần phân công lao động:
I. Nguồn gốc Nhà nước
2. Học thuyết Mac-xít về sự ra đời Nhà nước

- Trải qua 3 lần phân công lao động:

Lần 1

Chăn nuôi
I. Nguồn gốc Nhà nước
2. Học thuyết Mac-xít về sự ra đời Nhà nước

- Trải qua 3 lần phân công lao động:

Lần 2

Tiểu thủ
công nghiệp
- Trải qua 3 lần phân công lao động:

Lần 3

Thương
nghiệp
Năng suất lao động tăng lên => sản phẩm lao động dư
thừa => hình thành tư hữu => phân hoá giàu – nghèo =>
hình thành giai cấp và đấu tranh giai cấp => Mâu thuẫn
giai cấp gay gắt không thể điều hoà được

=> Nhà nước xuất hiện

 Điều kiện kinh tế:
xuất hiện tư hữu
Nhà nước
ra đời
Điều kiện XH: giai
cấp và đấu tranh giai
cấp
II. Bản chất của Nhà nước

Bản chất giai cấp

Bản chất
Nhà nước

Bản chất xã hội

II. Bản chất của Nhà nước
1. Bản chất giai cấp

- Về kinh tế:
+ Giai cấp có quyền sở hữu đối với các TLSX chủ yếu trong xã hội và quyền
thu thuế.

- Về chính trị:
+ Giai cấp cầm quyền xây dựng BMNN, tổ chức, điều hành xã hội theo một
trật tự phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị.

- Về tư tưởng:
+ Giai cấp thống trị xây dựng hệ tư tưởng của giai cấp mình và tuyên truyền
trong đời sống xã hội nhằm tạo ra sự phục tùng có tính chất tự nguyện.
II. Bản chất của Nhà nước

2. Bản chất xã hội

- Bên cạnh việc xây dựng và củng cố địa vị của giai

cấp mình, giai cấp thống trị còn phải chăm lo cho
lợi ích chung của cả xã hội.
III. Đặc trưng của Nhà nước
- Nhà nước thiết lập một quyền lực công cộng đặc biệt.
- Nhà nước phân chia dân cư theo lãnh thổ thành các đơn vị
hành chính.
- Nhà nước có chủ quyền quốc gia.
- Nhà nước ban hành pháp luật và quản lý xã hội bằng pháp
luật.
- Nhà nước quy định và thực hiện việc thu các loại thuế.
- Nhà nước có công cụ cưỡng chế để bảo vệ NN và cả xã hội.
IV. Hình thức của Nhà nước

Hình thức Hình thức Chế độ chính

chính thể cấu trúc trị
1. Hình thức chính thể của Nhà nước

Là cách thức và trình tự tổ chức các cơ quan

quyền lực nhà nước tối cao ở trung ương, việc xác
định thẩm quyền và mối quan hệ của những cơ
quan này với nhau, cũng như giữa chúng với nhân
dân.
1. Hình thức chính thể của Nhà nước
Quân chủ
tuyệt đối
CT Quân
chủ Quân chủ
Hình thức hạn chế
chính thể Cộng hòa CH
quý tộc tổng thống
CT Cộng hòa
Cộng hòa CH
dân chủ đại nghị

CH lưỡng tính
(hỗn hợp)
2. Hình thức cấu trúc của Nhà nước

Hình thức cấu trúc nhà nước là sự phân chia nhà

nước thành các đơn vị hành chính lãnh thổ và xác
lập mối quan hệ cơ bản giữa các cơ quan nhà
nước trung ương với địa phương.
2. Hình thức cấu trúc của Nhà nước

NN đơn nhất

Hình thức
NN liên bang
cấu trúc

NN liên minh
3. Chế độ chính trị của Nhà nước
Là tổng thể các phương pháp, cách thức, phương tiện mà các CQNN
sử dụng để thực hiện quyền lực nhà nước.

Dân chủ

Chế độ chính trị

Phi dân chủ
(Phản dân chủ)
V. Chức năng của Nhà nước
Chức năng của Nhà nước là những phương diện hoạt
động của Nhà nước

Đối nội

Chức năng

Đối ngoại
 VI. Bộ máy nhà nước
CHXHCN Việt Nam
1. Khái niệm: (TLMH)

2. Các nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt

động của BMNN CHXHCNVN
2.1. Nguyên tắc tất cả quyền lực Nhà nước
thuộc về nhân dân
- CSPL: Đ.2 Hiến pháp 2013
- Quyền lực Nhà nước là thống nhất  Nhân dân
- Có sự phân công, phối hợp, kiểm soát giữa các
cơ quan nhà nước trong việc thực hiện các
quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp.
2.2. Nguyên tắc Đảng Cộng sản lãnh đạo

- CSPL: Đ.4 Hiến pháp 2013

- Đảng lãnh đạo thông qua:

+ Đề ra đường lối, chủ trương, chính sách
+ Công tác cán bộ
+ Công tác kiểm tra
+ Công tác cán bộ:
 tìm kiếm, tập hợp, đào tạo, bồi dưỡng
 giới thiệu vào các CQNN

+ Công tác kiểm tra

- Phương pháp lãnh đạo của Đảng: giáo dục,

thuyết phục, nêu gương
2.3. Nguyên tắc tập trung dân chủ
2.4. Nguyên tắc tôn trọng, bảo đảm và
bảo vệ quyền con người, quyền công dân
2.5. Nguyên tắc bình đẳng, đoàn kết dân
tộc
3. Bộ máy Nhà nước CHXHCN Việt Nam
a. Quốc hội

- Là cơ quan đại biểu cao nhất của nhân dân, là cơ quan

quyền lực nhà nước cao nhất.

- Chức năng:
+ Lập hiến, lập pháp
+ Quyết định những vấn đề quan trọng của quốc gia
+ Giám sát tối cao
b. Chính phủ
- Là cơ quan chấp hành của QH.
- Là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất.
- Chức năng:
+ Thực hiện quyền hành pháp
c. Chủ tịch nước
- Là người đứng đầu Nhà nước.
- Đại diện Nhà nước về đối nội, đối ngoại
d. Chính quyền địa phương
* Hội đồng nhân dân
- Là cơ quan đại biểu cao nhất của
nhân dân tại địa phương.
- Là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa
phương.
d. Chính quyền địa phương
* Hội đồng nhân dân
- Chức năng:
+ Ban hành các VBQPPL tại đại phương
+ Quyết định những vấn đề quan trọng
của địa phương
+ Giám sát tại địa phương
d. Chính quyền địa phương
* Ủy ban nhân dân
- Là cơ quan chấp hành của HĐND cùng
cấp.
- Là cơ quan hành chính nhà nước ở địa
phương.
- Chức năng: thực hiện quyền hành pháp tại
địa phương
e. Tòa án nhân dân
- Là cơ quan xét xử.
- Thực hiện quyền tư pháp.

d. Viện kiểm sát nhân dân

- Là cơ quan có chức năng thực hiện quyền
công tố và giám sát, kiểm soát hoạt động
tư pháp.
 CHƯƠNG 2
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ
PHÁP LUẬT
1. Nguồn gốc pháp luật

Học thuyết phi Mac-xit

Nguồn gốc
pháp luật

Học thuyết Mac-xit

2. Định nghĩa pháp luật

Pháp luật là hệ thống các quy tắc xử sự do

Nhà nước ban hành hoặc thừa nhận và bảo
đảm thực hiện, thể hiện ý chí của giai cấp
thống trị nhằm điều chỉnh các quan hệ xã hội.
3. Bản chất pháp luật

Bản chất giai cấp

Bản chất
pháp luật

Bản chất xã hội

4. Thuộc tính của pháp luật
Tính quy phạm phổ biến
(Tính bắt buộc chung)

Thuộc tính của Tính xác định chặt chẽ

pháp luật về mặt hình thức

Tính cưỡng chế

5. Mối quan hệ giữa PL với các hiện tượng XH khác

Pháp luật Kinh tế

Pháp luật Chính trị

Pháp luật Nhà nước

Pháp luật Các QHXH khác

6. Chức năng của pháp luật

Điều chỉnh quan hệ XH

Chức năng của

Bảo vệ quan hệ XH
pháp luật

Giáo dục
7. Các kiểu pháp luật

Kiểu PL Kiểu PL
chủ nô phong kiến

Kiểu PL tư Kiểu PL
sản XHCN
8. Hình thức pháp luật
Hệ thống pháp luật

Ngành luật

Chế định luật

Quy phạm pháp luật

8. Hình thức pháp luật

Tập quán pháp

Hình thức Tiền lệ pháp

pháp luật

VBQPPL
9. Khái quát các hệ thống pháp luật
trên thế giới: TLMH
 CHƯƠNG 3
CƠ CHẾ ĐIỀU CHỈNH CỦA PHÁP
LUẬT VIỆT NAM
I. QUY PHẠM PHÁP LUẬT

1. Khái niệm:

QPPL là quy tắc xử sự mang tính bắt

buộc chung, do Nhà nước ban hành và
được đảm bảo thực hiện bởi Nhà nước.
2. Đặc điểm của QPPL
- Mang tính bắt buộc chung
- Xđ chặt chẽ về nội dung và hình thức
- Chủ thể có thẩm quyền ban hành
- Được đảm bảo thực hiện bởi Nhà
nước
3. Cấu trúc của QPPL

Giả định

QPPL Quy định

Chế tài
Giả định
Chủ thể nào? Điều kiện, hoàn cảnh nào?
GĐ đơn giản

GĐ phức tạp
Giả định
GĐ cụ thể

GĐ trừu tượng
Quy định
Làm gì? Làm như thế nào? Quyền gì?
Nghĩa vụ gì?...
QĐ bắt buộc
Quy định
QĐ tùy nghi
Chế tài
- Hậu quả gì? Hậu quả như thế nào?

- Phân loại chế tài

II. QUAN HỆ PHÁP LUẬT

1. Khái niệm:
QPPL
QHXH QHPL
điều chỉnh
2. Thành phần của QHPL
a. Chủ thể
- Cá nhân
- Pháp nhân
- Nhà nước
Cá nhân
- Năng lực chủ thể
+ Năng lực pháp luật
+ Năng lực hành vi
Pháp nhân: Đ.74 BLDS 2015

“1. Một tổ chức được công nhận là pháp nhân khi có đủ các điều
kiện sau đây:
a) Được thành lập theo quy định của Bộ luật này, luật khác có
liên quan;
b) Có cơ cấu tổ chức theo quy định tại Điều 83 của Bộ luật này;
c) Có tài sản độc lập với cá nhân, pháp nhân khác và tự chịu
trách nhiệm bằng tài sản của mình;
d) Nhân danh mình tham gia quan hệ pháp luật một cách độc
lập.”
2. Thành phần của QHPL
b. Nội dung
- Quyền chủ thể
- Nghĩa vụ chủ thể
2. Thành phần của QHPL
c. Khách thể
- Là yếu tố, mục đích các bên
mong muốn đạt được khi tham
gia vào quan hệ pháp luật.
3. Sự kiện pháp lý
- Là những sự kiện xảy ra trong thực
tế được pháp luật quy định là cơ sở
làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm
dứt QHPL
- Phân loại
III. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT

1. Khái niệm:

- Thực hiện PL là quá trình có mục đích

làm cho quy định của PL trở thành hành
vi thực tế, hợp pháp của chủ thể.
2. Các hình thức thực hiện PL
Tuân thủ PL

Thi hành PL
Các hình thức thực
hiện PL
Sử dụng PL

Áp dụng PL
3. Đặc điểm của áp dụng PL
4. Các trường hợp áp dụng PL
5. Các giai đoạn áp dụng PL
6. Áp dụng PL tương tự
IV. VI PHẠM PHÁP LUẬT

1. Khái niệm:
Vi phạm pháp luật là hành vi trái PL, có
lỗi, do chủ thể có năng lực trách nhiệm
pháp lý thực hiện, xâm phạm đến các
QHXH được pháp luật bảo vệ.
 2. Cấu thành của vi phạm pháp luật

Hành vi trái PL

Mặt khách quan Hậu quả

Mqh nhân quả hành vi – hậu quả
Khách thể
Vi phạm Lỗi
PL
Mặt chủ quan Động cơ
Mục đích
Chủ thể
3. Các loại vi phạm pháp luật
Vi phạm hình sự

Vi phạm dân sự
Các loại vi phạm
pháp luật
Vi phạm hành chính

Vi phạm kỷ luật
V. TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ

1. Khái niệm:
Trách nhiệm pháp lý là loại QHPL đặc
biệt, trong đó, người có hành vi VPPL
phải gánh chịu những hậu quả nhất định
từ hành vi vi phạm của mình.
2. Đặc điểm:
- Quan hệ giữa Nhà nước – chủ thể có
hành vi VPPL.
- Cơ sở của trách nhiệm pháp lý là
VPPL.
- Mang tính cưỡng chế
3. Các loại trách nhiệm pháp lý

Trách nhiệm hình sự

Trách nhiệm dân sự

Các loại trách
nhiệm pháp lý
Trách nhiệm hành chính

Trách nhiệm kỷ luật

 CHƯƠNG 4
HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Khái niệm hệ thống pháp luật:
Cô caáu beân trong cuûa phaùp luaät,
ñöôïc qui ñònh moät caùch khaùch quan bôûi
caùc ñieàu kieän kinh teá- xaõ hoäi, bieåu
hieän ôû söï phaân chia heä thoáng aáy
thaønh caùc boä phaän caáu thaønh khaùc
nhau, phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm, tính chaát
caùc quan heä xaõ hoäi maø noù ñieàu chænh.
 CÁC NGÀNH LUẬT
TRONG HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM
Ngaønh luaät hieán Ngaønh luaät toá tuïng
phaùp (nhaø nöôùc) daân sö
Ngaønh luaät haønh Ngaønh luaät hoân
chính nhaân – gia ñình
Ngaønh luaät hình söï Ngaønh luaät kinh teá
Ngaønh luaät toá tuïng Ngaønh luaät lao ñoäng
hình söï Ngaønh luaät ñaát ñai
Ngaønh luaät daân söï …
1. Ngaønh luaät hieán phaùp
 Đối tượng điều chỉnh:
Là ngành luật gồm tổng thể các QPPL điều
chỉnh những quan hệ cơ bản về tổ chức quyền lực
Nhà Nước, về chế độ chính trị, kinh tế, văn hoá xã
hội, các nguyên tắc tổ chức bộ máy Nhà Nước,
mối quan hệ giữa Nhà Nước và công dân, bầu cử
…

Phương pháp: định hướng, mệnh lệnh

 Caùc cheá ñònh cô baûn

CÑ veà cheá ñoä chính trò.

CÑ veà cheá ñoä kinh teá:
CÑ veà vaên hoaù, giaùo duïc, xaõ hoäi.
CÑ veà chính saùch ñoái ngoaïi, quoác phoøng an ninh
CÑ veà quyeàn vaø nghóa vuï cô baûn cuûa coâng
daân.
CÑ veà quoác tòch.
CÑ veà baàu cöû vaø öùng cöû.
CÑ veà boä maùy Nhaø Nöôùc
 2. Ngaønh luaät haønh chính
Ñoái töôïng ñieàu chænh:
Nhöõng quan heä xaõ hoäi hình thaønh trong lónh vöïc
quaûn lyù haønh chính Nhaø Nöôùc, trong hoïat ñoäng
cuûa heä thoáng cô quan haønh chính.

 Phöông phaùp: quyền uy – phục tùng

2. Ngaønh luaät haønh chính
Caùc cheá ñònh cô baûn:
 Cheá ñònh veà cô quan haønh chính nhaø
nöôùc
 Cheá ñònh coâng chöùc nhaø nöôùc
 Cheá ñònh Vi phaïm haønh chính, xöû
phaït haønh chính
 Cheá ñònh veà toá tuïng haønh chính
 2. Ngaønh luaät haønh chính
Quan heä phaùp luaät haønh chính

 Chuû theå: cô quan nhaø nöôùc; caùn boä, coâng

chöùc; toå chöùc xaõ hoäi; ñôn vò kinh teá; coâng
daân Vieät Nam, ngöôøi nöôùc ngoaøi, ngöôøi khoâng
quoác tòch.

 Khaùch theå: traät töï quaûn lyù haønh chính nhaø

nöôùc.
Ñaëc ñieåm cuûa quan heä phaùp luaät haønh chính:

 Noäi dung gaén vôùi hoaït ñoäng chaáp haønh - ñieàu

haønh cuûa nhaø nöôùc.
 Coù theå phaùt sinh theo yeâu caàu hôïp phaùp cuûa
moät beân (söï thoûa thuaän khoâng caàn thieát)
 Moät beân phaûi laø chuû theå cuûa quyeàn löïc nhaø
nöôùc (chuû theå baét buoäc)
 Tranh chaáp phaùt sinh ñöôïc giaûi quyeát theo trình töï
haønh chính
Vi phaïm haønh chính:

Laø haønh vi do caù nhaân, toå chöùc thöïc hieän moät

caùch coá yù hoaëc voâ yù, xaâm phaïm vaøo caùc qui
taéc quaûn lyù nhaø nöôùc maø khoâng phaûi laø toäi
phaïm hình söï vaø theo qui ñònh cuûa phaùp luaät
phaûi bò xöû phaït haønh chính
Ñaëc ñieåm vi phaïm haønh chính:

 Haønh vi traùi luaät xaâm phaïm vaøo

caùc qui taéc quaûn lyù nhaø nöôùc
 Haønh vi coù loãi cuûa chuû theå
 Haønh vi khoâng phaûi laø toäi phaïm
 Haønh vi ñoù ñöôïc phaùp luaät qui ñònh
phaûi bò xöû phaït haønh chính
Hình thöùc xöû phaït vi phaïm haønh chính:

 Caûnh caùo: aùp duïng ñoái vôùi VP haønh chính

nhoû, vi phaïm laàn ñaàu - hình thöùc vaên baûn
 Phaït tieàn:
 Tước quyền söû duïng giaáy pheùp: (boå sung)
coù thôøi haïn hoaëc khoâng thôøi haïn
 Tòch thu tang vaät, phöông tieän: (boå sung)
töôùc boû quyeàn sôû höõu cuûa ngöôøi vi phaïm
Caùc bieän phaùp cöôõng cheá haønh chính khaùc: (aùp
duïng ngoaøi xöû phaït)

 Khoâi phuïc tình traïng ban ñaàu, thaùo dôõ coâng

trình, khaéc phuïc oâ nhieãm moâi tröôøng, tieâu huûy
vaät, vaên hoùa phaåm ñoäc haïi…
 Boài thöôøng thieät haïi
 Bieän phaùp giaùo duïc taïi ñòa phöông, tröôøng
giaùo döôõng
 Chöõa beänh baét buoäc (maïi daâm, nghieän)
 Quaûn cheá haønh chính
 3. Ngaønh luaät daân söï
Ñoái töôïng ñieàu chænh:
Ñieàu chænh caùc nhoùm quan heä taøi saûn vaø
quan heä nhaân thaân trong giao löu daân söï phaùt
sinh trong quaù trình saûn xuaát, phaân phoái löu
thoâng, tieâu thuï haøng hoaù nhaèm thoaû maõn
nhu caàu cuûa caùc caù nhaân, toå chöùc.

Phöông phaùp:
Bình ñaúng, töï ñònh ñoaït, thoûa thuaän.
 3. Ngaønh luaät daân söï:
Giao Dòch daân söï Thöøa keá

Taøi saûn vaø quyeàn sôû höõu

Quyeàn sôû höõu trí tueä

Quyeàn nhaân thaân.

Quyeàn sôû höõu coâng nghieäp

Hôïp ñoàng daân söï

Quyeàn taùc giaû
Traùch nhieäm daân söï
 4. Ngaønh luaät hình söï
Ñoái töôïng ñieàu chænh:
Nhöõng quan heä xaõ hoäi phaùt sinh giöõa
nhaø nöôùc vaø ngöôøi coù haønh vi vi
phaïm caùc qui ñònh boä luaät hình söï

Phöông phaùp ñieàu chænh: quyeàn uy,

cöôõng cheá.
 4. Ngaønh luaät hình söï

Cheá ñònh cô baûn

Toäi phaïm
Traùch nhieäm hình söï
Hình phaït