Sinirsel Komponentler

• Somatik Sinir Sistemi

• Otonom Sinir Sistemi

Otonom Sinir Sistemi

• Parasempatik
• Sempatik
Tek Tip Otonomik İnnervasyona
Sahip Dokular
Sempatik Parasempatik
Gözde radial kaslar Gözde sirküler kaslar

Ekrin ter bezleri Gastrointestinal sistem

Apokrin ter bezleri Parotis

Ventrikül kası

His-Purkinje lifleri

Dalak kapsülü

Arter ve venler

Karaciğer
 Gözdeki Kaslar

Konstrüksiyon
Sempatik
Radial
Midriyazis

Konstrüksiyon
Sirküler Parasempatik Miyozis

Silier Sempatik+Parasempatik
Ter Bezleri
Ekrin
Apokrin

Sempatik

Ach NA

M a,b
 KVS
GİS
Damarlar

Sempatik Parasempatik
Ko-transmitterler
Parasempatik Sempatik

Ach=VİP

Ach VİP NA NPY

VD VD VK VK
Otonom Sinir Sistemi Anatomisi
3
7,9,10

I
T1
I II

L3 II

S
 O.S.S. Genel Krokisi
Sempatik Parasempatik

Ni Ach
Ni
Adr.

Ach
Ni

NA Ach

a,b M
 Nikotin
Sempatik Parasempatik

Ni Ach
Ni
Adr.

Ach
Ni

KVS GİS
NA Ach

a,b M
 Fizostigmin
Sempatik Parasempatik

Ni Ach
Ni
Adr.

Ach
Ni

NA Ach

a,b M
 Fizostigmin etkisini asetilkolini artırarak ortaya
çıkardığına göre aynı etkiyi asetilkolin vererek de elde
edebilirmiyiz?

Ach sinaptik kavşağa ulaşamadan psödokolinesteraz tarafından parçalanır

Nörotransmitter Salınımı
Nörotransmitter Salınımı

Ca
Nörotransmitter Salınımı

Ca
Nörotransmitter Salınımı

Ach
Kolinerjik Sistem

Ach
Kolinerjik Sistem

Ach CoA
Kolin+Asetil
Hemikolinyum
Vesamikol

Ach CoA
Kolin+Asetil
Kolinerjik Sistemin Reseptörleri

• Nikotinik reseptörler

• Muskarinik reseptörler
Nikotinik Reseptörler
Lokalizasyon Antagonist

NM Nöromusküler kavşak D-Tubokürarin

Rokuronyum
Vekuronyum
NN Gangliyonlar Trimetafan
Heksametonyum
Mekamilamin
Pentolinyum
NSSS SSS
Muskarinik Reseptörler
Etki Lokalizasyon Antagonist
Mekanizması
M1 Gq Sinir dokusu Pirenzepin
Atropin
M2 Gi Kalp Tripitramin
Atropin
M3 Gq Düz kas, glandlar Darifenasin
Atropin
M4 Gi Oküler Atropin

M5 Gq ?
Muskarinik Reseptörler

M1
Sinir
M2 Kalp
M3 Diğer
M4 Oküler
Adrenerjik Sistem

YOOOK! NA
Adrenerjik Sistem

NA
Adrenerjik Sistem

NA
Trisiklik Antidepressan

NA NA
NA NA
NANA NA
NA
Reserpin

NA
 Adrenerjik Sistem

NA

YOOOK! NA
Adrenerjik Sistem

COMT
NA
Steroidler

COMT
NA
Katekolamin Sentezi
Tirozin

Tirozin hidroksilaz
DOPA
DOPA dekarboksilaz
Dopamin
Dopamin b hidroksilaz
Noradrenalin
PNMT
Adrenalin
Katekolaminlerin Metabolitleri

• Katekolaminler MAO ve COMT ile yıkılırlar

• Katekolaminlerin metaboliti VMA’dır
• Ancak SSS’de katekolaminler sadece MHPG’ye kadar
yıkılırlar
• MHPG daha sonra perifere geçer ve VMA’ya çevrilir
ve VMA olarak atılır
 PARASEMPATİK SEMPATİK

Hız kısıtlayıcı basamak Kolinin re-uptake’i Tirozin hidroksilaz

Hız kısıtlayıcı Hemikolinyum Metitirozin

basamağı bloke eden
Depolanmayı bloke Vesamikol Reserpin
eden
Salınımı bloke eden Botulin toksini Nöron blokörleri
Mg Mg
Salınımı aktive eden Latrotoksin Latrotoksin
Anjiotensin
Endotelin
Re-uptake’i bloke eden Hemikolinyum TAD
Kokain
Kortikosteroidler
PARASEMPATOMİMETİKLER
Asetilkolinin Etkileri

Vazodilatasyon + Diğer düz kaslarda konstrüksiyon

+
Tüm dış salgılarda artış
(Sfinkterler gevşediği için)
Asetilkolin

• Damarlarda vazodilatasyon
• Solunum sisteminde bronkokonstrüksiyon
• Gastrointestinal sistemde tonus ve peristaltizmde artma
Asetilkolin

• İriste sirküler kaslarda konstrüksiyon ve miyozis

• Silier kaslarda konstrüksiyon ile akomodasyon spazmı
Asetilkolin

• Mesane çeper kaslarında kasılma ve sfinkterlerde

gevşeme ile miksiyon
• Midenin asit, pepsin, mukus, hipersalivasyon,
pankreas ekzokrin salgısı, solunum yolu mukoza
salgısı, terleme, lakrimasyon, miksiyon, defekasyon
gibi bütün dış salgılarda artış
Asetilkolinin Damardaki Etkisi

NO
Asetilkolinin Damardaki Etkisi
Asetilkolinin KVS’deki Etkileri

• (-) İnotorop
• (-) Kronotrop
• (-) Dromotrop
Asetilkolinin Etkileri

• Solunum sistemi
• Bronkokonstrüksiyon
• Gastrointestinal sistem
• Barsak düz kaslarında kasılmaya bağlı olarak
tonüs ve peristaltizm artışı
• Dış salgı bezleri
• Tüm dış salgılarda artış
Asetilkolinin Gözdeki Etkileri

Ach Sirküler
Asetilkolinin Gözdeki Etkileri

Ach Sirküler

Gece Körlüğü
Asetilkolinin Gözdeki Etkileri

Sirküler
Atropin
Asetilkolinin Gözdeki Etkileri

Sirküler
Atropin

Fotofobi
Asetilkolinin Gözdeki Etkileri
Silier

Ach Miyopi
Atropin Hipermetropi
Akomodasyon spazmı
Akomodasyon felci (siklopleji)
Asetilkolinin Etkileri

• Mesane
• Detrussör (çeper) kasını kasıp, sfinkterin
tonusunu düşürerek miksiyon oluşturur
• Nörojenik mesanede (flask tip) tedavi amacıyla
kullanılır
Parasempatomimetik İlaçlar

• Kolin esterleri: Ach, Betanekol, Karbakol, Metakolin

• Alkaloidler: Pilokarpin, Arekolin, Oksotremorin,
Muskarin, DMPP, Lobelin, Aseklidin
• Antikolinesterazlar:
• Reversibl: Edrofonyum, Distigmin, Ambenonyum,
Neostigmin, Fizostigmin, Tacrine, Rivastigmin,
Pridostigmin, Demekaryum
• İrreversibl: Organofosfatlar
Kolin Esterleri

Kolinesteraz Muskarinik Nikotinik

a Duyarlılık Etki Etki
Asetilkolin ++++ +++ ++ / +++

Metakolin + +++ +

Karbakol - + +++

Betanekol - ++ -
Kolin Esterleri

• Betanekol
• GİS ve mesane üzerine en güçlü etki oluşturur
• Nörojenik mesane ve reflu özefajit tedavisinde
kullanılır
• Karbakol
• Sadece oftalmik olarak kullanılır
• Metakolin
• KVS üzerinde en güçlü etki oluşturur
Betanekol
Alkaloidler
• Pilokarpin
• Arekolin
• Oksotremorin
• Muskarin
• Muscımol
• Amanitin
Pilokarpin

• Bütün parasempatomimetik maddelerden dış

salgılar ve ter bezleri üzerine en belirgin etki
gösterenlerden biridir
• Hem açık hem de dar açılı glokomda kullanılır (akut
dar-açılı glokomun acil tedavisinde miyozis yaptığı
için; açık açılı glokomda Schlemm’s kanalını açtığı
için kullanılır)
 Glokom Tedavisi

Dar açılı

Açık açılı
İridokorneal Açı
 Glokom Tedavisi

Dar açılı Parasempatomimetikler

Açık açılı Parasempatomimetikler

+
Sempatomimetikler
• Arekolin
• SSS’de öğrenme ve bellek fonksiyonları ile ilgili
M1 reseptörleri selektif olarak uyarır
• Oksotremorin
• Beyinde striatumdaki muskarinik reseptörleri
selektif olarak etkilerler
• Sonuçta ataksi, tremor ve rijidite gibi
parkinsonizm benzeri belirtiler oluşturur
Antikolinesterazlar

• Tüm kolinerjik sinapslarda kolinesteraz

enzimini inhibe ederek Ach’in parçalanmasını
engeller. Böylelikle tüm kavşaklarda Ach
birikmesine yol açarlar ve Ach biriktirdikleri
için de; muskarinik + nikotinik etki gösterirler
Antikolinesterazlar

• Kardiyovasküler sistem hariç etkileri muskariniklerle

aynıdır. Kardiyovasküler sistemde sempatik aşırımı
artırdıkları için kan basıncını bütün diğer kolinerjik
maddelerden farklı olarak yükseltirler
 Fizostigmin
Sempatik Parasempatik

Ni Ach
Ach
Ni
Adr.

Ach
Ach
Ni

NA Ach
Ach

a,b M
Antikolinesterazlar

• Nöromusküler kavşakta Ach birikimine yol

açtıklarından çizgili kasları stimüle ederler. Bu
nedenle myastenia gravis tedavisinde
kullanılırlar
Reversibl Kolinesteraz İnhibitörleri

• Edrofonyum
• En kısa etkilisidir
• Distigmin
• En uzun etkilisidir
Reversibl Kolinesteraz İnhibitörleri

• Fizostigmin
• Santral antikolinerjik ilaçlar (atropin vb.), fenotiyazinler ve
TAD ile zehirlenme kullanılır
• Neostigmin
• Santral etkiden yoksundur
• Myastenia graviste en güçlü etki gösteren ilaçtır
• Tacrine / Rivastigmin
• Santral etkili kolin esteraz inhibitörüdür
• Alzheimer hastalığının tedavisinde kullanılırlar
İrreversibl Kolinesteraz İnhibitörleri

• Tabun / Sarin / Soman (Sinir Gazları)

• Bu gruptaki en toksik maddelerdir

• Ekotiofat
• İnsanlarda ilaç olarak kullanılır
• Açık-açılı glokomun lokal olarak kronik tedavisinde kullanılırlar ve
oldukça uzun etkilidir

• Malation / Paration
• Güvenlik indeksi en yüksek ve toksisitesi en düşük olandır
• İnsektisit olarak kullanılırlar
Organofosfat Zehirlenmesi

Ach Ach Ach

Ach
Ach Ach Ach
Organofosfat Zehirlenmesi

• Oküler (miyozis, oküler ağrı, konjuktival

konjesyon, siliyer spazm) ve respiratuar
bulgular ilk önce oluşur
• Rinore, bronkokonstrüksiyon ve bronşiyal
sekresyonda artış, istemsiz defekasyon,
ereksiyon, bradikardi ve hipotansiyon
Organofosfat Zehirlenmesinin
Tedavisi
• Oksimler (Pralidoksim (PAM), Obidoksim)
• Bunlar kolinesteraz enzim reaktivatörüdür
• Kolinesteraz enzimi ile organofosfat arasındaki bağı parçalar ve böylece
kolinesteraz enzimini serbestleştirir
• İlk 2 saatte kullanılırlar
• SSS’de etkileri yoktur

• Atropin
• Muskarinik reseptör blokörüdür
• Her zaman kullanılır ve SSS’e geçer
 Parasempatomimetik İlaçların Yan
Etkileri
• Diare, aşırı terleme, hipersalivasyon, rinore, lakrimasyon ve
miksiyon gibi tüm dış salgılarda artış
• Peptik ülser
• Görme bulanıklığı
• Bronkospazm  Solunum güçlüğü
• Hipotansiyon, bradikardi ve kalp ileti sisteminde yavaşlama
 Parasempatomimetiklerin
Endikasyonları
• Paralitik İleus
• Mesane atonisi ve nörojenik mesane bozuklukları
• Reflü özefajit
• Miyastenia gravis
• Glokom
• Atropin, TAD ve fenotiyazinlerle olan zehirlenmelerin tedavisi
Parasempatomimetiklerin
Kontrendikasyonları
• GİS ve üretrada mekanik tıkanıklık
• Hipertiroidi
• Astım
• Koroner yetmezlik
• Peptik ülser
• Parkinson
• Gebelik
PARASEMPATOLİTİKLER
Parasempatolitikler

• Belladon alkaloidleri: Atropin, Skopolamin

• Sentetik belladon alkaloidleri: Tropikamid, Homatropin
• Kuarterner amin türevleri: İpratropium, Propantelin, Hiyosin-
N-butilbromür, Glikopirolat
• Selektifler: Pirenzepin
• Santral antikolinerjikler: Biperiden, Benztropin,
Triheksifenidil
Parasempatolitikler

• Bu gruptaki ilaçlar kolinerjik reseptörler için

kompetetif antagonsittirler

• Sadece muskarinik reseptör blokörleridir ve

nikotinik reseptörleri etkilemezler (Kuvarterner

amin türevleri hariç)

Parasempatolitikler

• Çeşitli dokularda bulunan muskarinik reseptörlerin

bu ilaçlarla bloke olma sıraları farklılıklar gösterirler
• En kolay bloke olan; tükrük ve ter bezleridir

• En dirençli olan ise; mideden asit salınımı, pankreas

ekzokrin salgısı ve safra salınımıdır
Belladon Alkaloidleri

• Bu ilaçlar muskarinik reseptörlerin kompetetif

blokörüdür ve iki tanedir:
• Atropin: Kalp, GİS ve bronşlar üzerine etkisi
daha belirgindir
• Skopolamin: Ter, tükrük, dış salgı bezleri ve göz
üzerine daha belirgin etki gösterir
Atropin

• Atropinin t1/2’si 4 saattir

• Midriyazis hariç bütün etkileri 4 saatte biter
• Midriyazis 24 saat, akomodasyon bozukluğu ise 1 hafta devam
edebilir
Atropinin Etkileri

• Damarlarda muskarinik aktivite baskın olmadığı için, damarlardaki

etkileri belirgin değildir
• Yüksek dozda histamin salınımı nedeniyle flushing ve hipertermi
oluşturur
Histamin Salınımına Yol Açan İlaçlar

• Atropin
• Kürar
• Morfin
• Vankomisin
Histamin = Ach

KB KB

T B
Atropin + Ach’nin Etkisi

• Ach tek başına verilince hipotansiyon oluşturur

• Atropin kullanıldıktan sonra Ach kullanılırsa;
muskarinik reseptörler atropin ile bloke olduğu için,
Ach sadece nikotinik reseptörleri uyarabilir
• Bu nedenle atropinlenmiş kişide Ach kan basıncını
yükseltebilir
Atropinin Kalpteki Etkisi

• Düşük dozlarda santral vagal nukleusu

uyararak bradikardi oluşturabilirler
• Fakat esas olarak taşikardi oluştururlar
• AV iletimi hızlandırırlar (AV nodda refraktör
periyodu kısaltırlar) ve bu nedenle EKG’de P-R
aralığı kısalır
• Önce bradikardi, sonra taşikardi ortaya çıkartan üç
tane ilaç vardır:
• Atropin
• Süksinilkolin
• Dijitaller

• Önce taşikardi sonra bradikardi ortaya çıkaran ilaç:

• Kinidin
Ach ve Atropinin Gözdeki Etkileri

• Ach, sirküler kasları kasarak miyozis oluşturur. Atropin

sirküler kasları gevşeterek midriyazis yapar

• Ach, silier kasları kasarak gözü yakın görmeye odaklar

(Akomodasyon spazmı). Atropin, silier kasları gevşetip gözü

uzak görmeye odaklar. Dolayısıyla akomodasyon felci

(siklopleji) gelişir
Ach Akomodasyon spazmı

Atropin Akomodasyon felci (siklopleji)

Sempatomimetikler Akomodasyonu bozmaz

 Atropinin Dış Salgı Bezlerine
Etkileri
• Ter ve tükrük bezlerinin salgısını inhibe eder
• Sempatik sistem tarafından innerve edilen apokrin ter
bezlerinin salgısını etkilemezler
• Ekrin ter bezlerinin salgısını keserler
• Bronş mukozasında mukus salgılayan bezleri de inhibe
eder
• Bu nedenle anestezik premedikasyonda kullanılırlar
Atropinin GİS’e Etkileri

• Ach, barsaklarda tonüs ve motiliteyi artırır. Atropin,

tonüs ve motiliteyi azaltıp, konstipasyon ortaya
çıkartır
• Atropin antispazmodiktir. Fakat safra kanalları ve
safra kesesinin tonüs ve motilitesi üzerine inhibitör
etkileri belirgin değildir
Atropinin GİS’e Etkileri

• Asid, HCO3, müsin ve proteolitik enzim salınımını

azaltırlar
• Dış salgı olarak; asid salgılayan hücreleri, pankreas
dış salgısını, barsak mukoza bezlerinin salgısını ve
safra salgınmasını (yani GİS dış salgıları) diğer yerler
kadar belirgin etkilemezler
Atropinin GÜS’e Etkileri

• Mesanenin çeper kaslarını gevşetirve sfinkterleri kasar (=miksiyon

güçlüğü)
• Nörojenik mesane (spastik tip) ve stres inkontinans olgularını
tedavisinde kullanılır
Atropinin SSS’deki Etkileri

Terapötik doz Yüksek doz

Atropin Etki yok Eksitasyon

Skopolamin Depresyon-sedasyon Eksitasyon

Skopolamin, hareket hastalığının tedavisinde kullanılır

 Hareket Hastalığının Tedavisi

• Antihistaminikler (H1 reseptör blokörleri)

• Skopolamin
Atropin Zehirlenmesi

• Atropin zehirlenmesinin ilk bulgusu ağız, boğaz ve

cilt kuruluğudur

• Atropin zehirlenmesinin en spesifik bulgusu ani

başlayan yakın görme bozukluğudur

• Hipertermi, eksitasyon, mental konfüzyon,

halusinasyonlar ve koma görülür
Atropin Zehirlenmesinin Tedavisi

• Zehirlenme tedavisinde kolinerjik bir madde

olan fizostigmin kullanılır

• Psişik eksitasyonlara karşı diazepam da

faydalıdır
Atropinin Kontrendikasyonları
• Sıcak ortam ve ateşli hastalıklar
• Dar-açılı glokom
• Prostat hipertrofisi
• Mide ve barsak atonisi (ileus)
• Reflu özefajit
Sentetik Belladon Alkaloidleri
• Tropikamid
• M4 reseptörleri üzerinden etki gösterir
• Sikloplejik ve midriyatik etkisi en kısa sürendir (en uzun süren atropin)
• Homatropin
Kuvarterner Amin Türevleri

• Bu gruptaki ilaçlar muskarinik reseptörlerden başka,

sempatik ve parasempatik gangliyonlarda nikotinik
reseptörleri de bloke ederler
• Nikotinik reseptörleri de bloke ettikleri için sempatolitik yan
etkiler oluşturabilirler (=postural hipotansiyon, idrar
retansiyonu)
• Yüksek dozlarda kürar benzeri nöromusküler blokaj
oluşturabilirler
İpratropium

• Bronşlara oldukça selektif etki gösterirler

• Atropine en önemli üstünlükleri; mukosilier

aktiviteyi bozmamalarıdır
Hyosin-N-Butilbromür

• Safra kanallarına en güçlü etki gösteren antispazmodiktir

• Atropinin safra kanallarına belirgin etkisi yoktur
Propantelin

• Gangliyon blokör etkisi en belirgin olanıdır

• Enürezis nokturna (ilk tercih imipramin) ve nörojenik mesane
tedavisinde kullanılır
Glikopirolat

• Tükrük salgısını inhibe edici etkisi atropinden bile daha güçlüdür

• Bu nedenle anestezi premedikasyonlarında ilk tercih edilmesi
gereken antikolinerjiktir
Selektif Etkililer

• Pirenzepin
• Gastroselektif M1 reseptör blokörüdür
• Mide asit salgısını azaltırlar
• Tripitramin
• Kalpteki M2 reseptörlerin selektif blokörüdür
• Darifenasin
• Glandlar ve düz kaslardaki M3 reseptörlerinin selektif
blokörüdür
Santral Antikolinerjikler
• Biperiden
• Benztropin
• Triheksifenidil
• Orfenadril
• Sikrimin
• Prosiklidin
• Bornaprin
• Klorfenoksamin
SEMPATOMİMETİKLER
NA
Adrenalin
İsoprotorenol
Dopamin NA
Dobutamin

Direkt Etki!
 Tiramin
Amfetamin

NA
 Tiramin
NA Amfetamin

İndirekt Etki!
 Efedrin
NA

Miks Etki!
Katekolamin Reseptörleri

 1
Konstrüksiyon
2

 1 (+) İnotrop
2 Dilatasyon
3 Lipoliz
4
Katekolaminlerin Metabolik Etkileri

Lipoliz
1+3
Hiperglisemi 2

Glikojenoliz 
Glukagon  İnsülin 
Tek Yönlü İlişkili Hormonlar

İnsülin
Glukagon

Vit D Parathormon

Progesteron Östrojen
2 Reseptörler

2 2
NA
NA

NA NA NA
NA
NA
NA
2 Reseptör Agonisti

2 2
NA
NA

Sempatolitik
2 Reseptör Antagonisti

2 2
NA
NA
NA NA NA
NA NA NA NA

Sempatomimetik
 Hiperkalemi Yapan Kardiyovasküler
Sistem İlaçları

• -blokörler
• ACE inhibitörleri
• Toplayıcı tübüle etkili diüretikler
Otonom Sinir Sisteminin Reseptörleri

1
Gq M1

2 Gi M2

 Gs

Nikotinik reseptörler iyon kanalı reseptörüdür

Otonom Sinir Sisteminin Reseptörleri

1
Gq M1-3-5

2 Gi M2-4

 Gs

Nikotinik reseptörler iyon kanalı reseptörüdür

 NA, İsoproterenol, Adrenalin

NA
 VK KB B

İsopr.  VD KB T

Adr. + VK+VD KB T

Katekolaminlerin Etkileri

• Damarlar
• Katekolaminlerin etkisine en duyarlı damar segmenti arteriyoller ve
prekapiller sfinkterlerdir
• : Kasıcıdır. Cilt, mukoza ve splanknik damarlarda bulunur
• : Gevşeticidir. İskelet kas damarlarında bulunur
Katekolaminlerin Etkileri

• Kalp
• (+) inotrop ve kronotrop etkilidirler
• Aritmojen (çok odaklı ventriküler taşikardi / fibrilasyon) etkileri
bulunmaktadır
• Tüm bu etkiler esas olarak 1 reseptörler ile oluşur
Katekolaminlerin Etkileri

Noradrenalin Sistol  - Diastol  Bradikardi

Adrenalin Sistol  - Diastol  Taşikardi

İzoproterenol Sistol  - Diastol  Taşikardi

 Katekolaminlerin Etkileri

Adrenalin NA İzoproterenol Dopamin

Total Periferik
   
Direnç
Ortalama Kan
   
Basıncı
Koroner Kan
   
Akımı
Renal Kan Akımı
   