AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE

UNİVERSİTETİ

Fakültə - İTİF
Qrup – 655.23
Fənn – Elektronikanın əsasları
Elmi rəhbər – Həşimov Xanlar
Tələbə - Paşayev Nihat
 MÖVZU:

 ELEKTRON AÇARLAR
 PLAN:

MDY
Diodlu Tranzistor
Elektron tranzistorlar
elektron elektron açar
açar nədir? da açar
açarı. sxemi
sxemləri
  ELEKTRON AÇARLAR

 Açar dedikdə elektron siqnallarını komputasiya edən, yəni bir dövrədən

digər dövrəyə ötürən qurğu nəzərdə tutulur. Komputasiya məqsədi ilə
istifadə olunan sadə açar sxeminə baxaq:
 ELEKTRON AÇARLAR
  ELEKTRON AÇARLAR

 Kontaktlı açarların çatışmayan

cəhətləri hərəkət edən
hissələrinin olmaları, kontaktlı
olmaları, bu səbəbdən də
uzunömürlü olmamaları, başlıca
olaraq isə siqnalla idarə edilə
bilən olmamalarıdır. Odur ki,
elektronikada, rabitədə və s. –
də istifadə olunan açarlar
elektron açaqlardır. 𝑼 𝐑 =𝐔 𝐠𝐢𝐫 − 𝐔 𝐕𝐃
  ELEKTRON AÇARLAR

 Açar kimi həm diod, həm də tranzistor elementlərindən istifadə etmək

mümkündür. Aşağıdakı sxemləri nəzərdən keçirək:
  ELEKTRON AÇARLAR

𝑼 çı 𝐱 = 𝐄 +𝟎 . 𝟕 𝐕
 Uyğun olaraq bipolyar və unipolyar tranzistorlarda da açar sxemləri
qurulur. Bu cür açarların 2 növü vardır:

1. Analoq açarlar

2. Rəqəmsal açarlar ( məntiq açarları )

Analoq açarlarında siqnalın forması və mümkün qədər amplitudası

dəyişməməlidir. Adətən bipolyar tranzistorlarda analoq açarı
tranzistorun ümumi bazalı sxemi üzrə qurulur.
 AŞAĞIDAKI SXEMƏ BAXAQ:

Əgər baza dövrəsinə ( + )

potensial versək, onda
tranzistor açılacaqdır. Əgər
tranzistorun baza dövrəsinə
verilən gərginliyi kəssək onda
tranzistor bağlanacaqdır.
Bununla da tranzistor özünü
açar kimi aparmış olacaqdır.
Daha yaxşı xarakteristikalara malik olan açarlar unipolyar tranzistorlarda
qurulmuş açarlardır:

Analoq açarlarından fərqli olaraq rəqəmsal açarlarda ötürülən siqnal implus xarakterlidir.
  ELEKTRON AÇARLAR

 Burada tranzistorlar
doyma və kəsilmə
rejimində işləyirlər.
 Bipolyar tranzistorda
qurulmuş açar sxemi
aşağıdakı kimidir:
 ELEKTRON AÇARLAR
Həmçinin emitter təkrarlayıcısında da açar sxemi qurmaq mümkündür:
  DİODLU ELEKTRON AÇARI.

 Ən sadə elektron açarı diod açarıdır. Diod açarında aktiv element kimi yarımkeçirici dioddan
istifadə edilir. Şəkil 5.3-də ardıcıl diod açarının sxemi (diod yükə ardıcıl qoşulur) və onun
ötürmə xarakteristikası göstərilmişdir.
  ELEKTRON AÇARLAR

Baxılan açar sxemi “sıfır səviyyəli”

qoşulma sxemi adlanır. Açarın müəyyən
gərginlik səviyyəsində açılıb-bağlanmasını
əldə etmək üçün dioda ardıcıl uyğun E0
sürüşmə gərginliyi vermək lazımdır (şək.
5.4). Şəkil 5.5-də paralel diod açarının
sxemi (diod yükə paralel qoşulur) və onun
ötürmə xarakteristikası göstərilmişdir.
Müsbət işarəli giriş gərginliyində diod
açıqdır və Uçıx=0 olur.
  ELEKTRON AÇARLAR

 İki diod açarının kombinasiyasından ikiqat diod açarı almaq olar ( şəkil 5.6). Belə
açarlar giriş gərginliyi birinci və ikinci açarların h ər birinin qoşulmasına uyğun gələn
Ugir.1 və Ugir.2 gərginliklər intervalında dəyişdikdə işləyə bilər.
  BİPOLYAR TRANZİSTORDA AÇAR SXEMİ.

 Tranzistor açar sxemi (şək.5.7)

böyük gərginliklə idarə olunan
gücləndirici kaskaddan ibarətdir.
Əgər açarın girişinə nisbətən böyük
düzünə gərginlik verilmiş olarsa,
tranzistor doyma rejiminə keçir və
açar açılır. Kollektor cərəyanı
maksimum qiymətə qədər artır:

İkm = Uq/R2
  MDY TRANZİSTORLARDA AÇAR SXEMLƏRİ

MDY tranzistorlarda yaradılan açar

sxemlərində dinamiki yük elementi
kimi MDY tranzistorlardan istifadə
edilir. Belə açar sxemi şəkil 5.10,a-
da göstərilmişdir. Şəkil 5.10,b - də
komplementar MDY
tranzistorlarda yaradılan açar sxemi
göstərilmişdir. Bu sxemdə iki açar
elementindən istifadə edilir.
Bunlardan biri nkanallı VTn, digəri
isə p-kanallı VTp tranzistorudur.
 ƏDƏBİYYAT:

A.M. Paşayev, A.R. Həsənov, İ.Ə. İsgəndərov, F.A.

Abdurəhimov - ELEKTRON QURĞULARININ
ƏSASLARI. Cild II. Analoq və impuls qurğuları.
Dərslik, Bakı: MAA, 2014, - 323s.
DIQQƏTINIZ ÜÇÜN TƏŞƏKKÜRLƏR!