DIGITALNA EKONOMIJA

KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Prof. dr Branko Latinović

KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Izvori socijalnih stavova prema Internetu nalaze se u veoma širokoj i veoma

kompleksnoj društvenoj problematici koja se razvila oko ovog revolucionarnog
"meta-medija". Značaj Interneta nalazi se prije svega u onoj vrsti
interoperabilnosti koja nije mogla biti ostvarena u prethodnim elektronskim
mediji­ma. Zahvaljujući standardizaciji prenosa informacija na najopštijem i
najbazičnijem nivou (TCP/IP protokol), omogućeno je slojevito i fleksibilno
nadgrađivanje infrastrukture Interneta tako da svaka forma informacije
plasirana putem drugih elektronskih medija (zvuk, slika, animacija itd.) može
da se plasira i preko Interneta. Široka rasprostra­njenost kućnih kompjutera i
poštovanje jednom razvijenih standarda doveli su do rapidnog prihvatanja
Interneta u svim sredinama koje mogu da zadovolje osnovne uslove razvoja
neophodne infrastrukture.

2
KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Spektar snažnih društvenih reakcija prema Internetu bio je sasvim očekivan.

Zahvaljujući upravo opisanim suštinskim osobinama svjetske mreže, odmah je
postalo jasno da će njen uticaj na ekonomiju i kulturu biti ogroman. Neke
druge posljedice ovog razvoja možda je bilo teže predvidjeti.
Decentralizovanost Interneta kao kompjuterske mreže ubrzo je postala fetiš
pobornika direktne demokratije, a činjenica da privatno - javna partnerstva,
poput ICANN-a, nalaze veliki interes u upravljanju sistemom imena domena,
dovela je do velikih dilema u oblasti upravljanja Internetom (Internet
Governance).

3
KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Pojava Interneta je, pored navede­nih efekata, dolila i ulje na vatru već rasplamsanih tehno-
mitologija druge polovine 20. vijeka. Utopijske i distopijske note ustale su sa raznim
grupama, umjetničkim pokretima, deklaracijama o nezavisnosti sajberprostora,
doživljaja konačnog oslobođenja od ma kakvog vida društvene kontrole i sumnje da će
razvoj mreže dovesti do upravo suprotnih efekata od očekivanih. Kod nekih je
zabrinutost bila izazvana pitanjem pravedne participacije različitih kultura i jezika na
Interentu: razvijen u SAD, u početku privilegija grupe tehnički naprednih korisnika čiji je
"prirodni" jezik bio engleski, Internet je i danas dostupan u onoj mjeri u kojoj korisnik
poznaje savremenu lingua franca . S druge strane, neki su pojavu Interneta doživjeli
kao končano rješenje za reprezentaciju marginalnih grupa, ugroženih jezika i kultura.
Prema njima, "many-to-many" priroda komunikacije na Interentu i relativno mala
ulaganja vezana za održavanje sajtova ili pokretanje korisničkih mreža predstavljaju
upravo adut koji male kulture treba da povuku u svjetskoj igri predstavljanja.

4
DRUŠTVENI EFEKTI INTERNETA

Prateći pregled društvenih efekata Interneta za koje su sociolozi

pokazali najviše interesovanja nalazimo da je moguće proučavati
te socijalne implikacije u sljedećih pet oblasti:
 Nejednakost (digital divide)

 Socijalni kapital ili socijalna izolacija

 Politička participacija

 Efekti na organizacije, rad i menadžment

 Efekti na kulturu i recepciju proizvoda savremene kulture

5
NEJEDNAKOST - DIGITAL DIVIDE

Mogućnost pristupa Internetu određena je distribucijom neophodnih

uslova za razvoj odgovarajuće infrastrukture i vezana za
ekonomsku moć da se odgovarajuća tehnologija implementira u
određenoj sredini. Međutim, osim ekonomskih uslova koji
obezbeđuju umrežavanje, veliku prepreku u difuziji Interneta
predstavlja i dejstvo drugih faktora.kao npr. U činjenici da je
većinski dio sadržaja svjetske mreže na engleskom jeziku, kao i
nedostatak odgovarajuće obuke za upotrebu kompjutera.
Konačno, najveću opasnost po proširenje digitalnog jaza
predstavlja nešto što je još uvek dio same prirode procesa
razvoja Interneta, a to je brzina kojom se ovaj proces razvija.

6
SOCIJALNI KAPITAL I SOCIJALNA IZOLACIJA

U prirodi samog Interneta nalaze se argumenti na koje su se oslonile

optimističke teorije: zahvaljujući lakom i brzom pristupu komunikaciji sa
udaljenim pojedincima i grupama, kao i integrisanom okruženju koje
omogućava laku razmjenu informacija u najrazličitijim formatima,
Internet bi trebalo da značajno doprinese formiranju socijalnog kapitala.
Drastično proširenje socijalnog dometa pojedinca osnovna je teza koju
bi pristalice ovakvih optimističkih shvatanja morale da odbrane kako bi
dokazali pozitivan doprinos Interneta u društvenom životu. S druge
strane, ovakvim shvatanjima lako se suprotstavlja gledište po kome bi
efekti Interneta morali biti upravo suprotni. Jer mnogi danas na ekranu
nalaze prostor za projekciju i fantazije o nekom životu koji nije onaj
realan život.

7
POLITIČKA PARTICIPACIJA

Priroda komunikacije na Internetu, shvaćena kao “many-to-many” u

odnosu na “one-to-many” prirodu starijih medija, odlučno je uticala na
ovo pitanje. Ukoliko je prednost Interneta u odnosu na druge medije ta
da bez velikih ulaganja pojedinac ili grupa mogu da predstave svoje
političke stavove i program, i da preko umrežavanja sa drugim
korisnicima počnu da ostvaruju tačke tog programa, iako su
potencijalno prostorno udaljeni, onda je opravdano vjerovati da će
efekat Interneta na pitanje participacije u političkom odlučivanju biti
pozitivan. S druge strane, ovo vjerovanje nalazi dodatno potkrijepljenje
u ideji razvoja eGgovernment projekata, koji bi trebalo da omoguće
samim građanima veću transparentnost mehanizama upravljanja
društvenim sistemima.

8
EFEKTI NA ORGANIZACIJE RAD I MENADŽMENT

Prema optimističkoj viziji, Internet će dovesti do značajnih promjena u

organizaciji rada različitih društvenih grupa. Prema ovom shvatanju,
koje je karakteristično za implicitan tehno­optimistički stav prema kome
priroda same tehnolo­gije nosi u sebi sjeme neizbježnih društvenih
promjena, kao da su one inherentne u samom usvajanju određene
tehnolo­gije, Internet će zahvaljujući svojoj interaktivnosti dovesti do
transformacije hijerarhijskih sistema upravljanja u socijalne mreže.
Ovom shvatanju suprotstavlja se sumnja da će razvoj Interneta samo
unaprijediti postojeće metode nadgledanja i kontrole: mreža će učvrstiti
postojeće panooptikume i obezbijediti proširenje nadgledanja u
postojećim sistemima kontrole rada i upravljanja.

9
EFEKTI NA KULTURU I RECEPCIJU
PROIZVODA SAVREMENE KULTURE

Dilema oko potencijalnih efekata Interneta na kulturu i recepciju proizvoda

savremene kulture oscilira između vizije hipersegmentacije i
masifikacije. Strahovanja skepticista uglavnom su okupljena oko
fenomena masifikacije, prema kojoj Internet samo doprinosi opadanju
standarda u umjetničkoj i kulturnoj produkciji uopšte, predstavljajući
medijum kroz koji zakonitosti tržišta mogu još neposrednije da opipaju i
odgovore na potrebe potrošača, koje nisu uvijek u skladu sa nekim
određenim estetskim principima. S druge strane, scenario
hipersegmentacije podrazumijeva da, zahvaljujući relativno niskim
cijenama predstavljanja informacija na svjetskoj mreži, svaka potreba
pronalazi svoje zadovoljenje na Internetu.

10
DIGITALNA PISMENOST

Digitalna pismenost - sposobnost da se pronađu

kompjuterske informacije koje se nalaze na mreži, i da se
one koriste - predstavlja jedan takav koncept. To znanje je
neophodno, jer je Internet prerastao od teme za naučnike
u širom sveta rasprostranjen izdavački i istraživački medij
dostupan svakome ko ima kompjuter i mrežu.
Digitalna pismenost je sposobnost da se shvate i koriste
informacije u raznim formatima iz širokog spektra izvora,
kada su predstavljene putem kompjutera.

11
DIGITALNA PISMENOST

Koncept pismenosti ne odnosi se samo na puku sposobnost čitanja;

ona je uvijek označavala sposobnost da se čita sa
razumijevanjem. To je osnovni čin spoznaje. Digitalna pismenost
na sličan način proširuje granice definicije. To je spoznaja onoga
što se vidi na ekranu kompjutera kada koristimo umreženi medij.
Ona pred nas postavlja zahtjeve koji su uvijek bili prisutni, mada
slabije vidljivi, u analognim medijima kao što su novine i televizija.
U isto vrijeme, ona predstavlja novi niz izazova koji od vas
zahtijevaju da umreženim kompjuterima priđemo bez predrasuda.
Ne samo da moramo ovladati vještinom da pronalazimo, već
moramo savladati i vještinu korišćenja onoga što pronađemo.

12
DIGITALNA PISMENOST

Vještine, koje posjeduju digitalno pismeni, postaju neophodne koliko

i vozačka dozvola. Danas su te vještine dodatak našem
normalnom načinu života, jer je novina umrežavanja daleko od
toga da se istroši. Međutim, velike promjene, koje se u medijima
danas dešavaju širom planete, utječu na budućnost u kojoj je
digitalna pismenost neophodna. Mogućnost pristupa Internetu
proširena je sa prvobitnih istraživačkih laboratorija, koje su
omogućavale umrežavanje univerzitetima širom svijeta, na
javnost koja posjeduje modeme, javnost čiji se interes milionski
povećava. Internet predstavlja medij koji se najbrže razvijao kroz
istoriju.

13
KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Međutim, čini se da ovoj sociološkoj analizi nedostaje bitan aspekat pitanja

odnosa kulture i Interneta, a to je pitanje o reprezentaciji različitih kultura i
jezika na Internetu. Dominacija engleskog jezika na mreži (i ne samo na
mreži) pred­sta­vlja kamen spoticanja za mnoga mišljenja o potencijalnim
efektima Interneta na društvo. Da li će sve svjetske kulture i druge društvene
grupe uspjeti da “prežive” opštu digitalizaciju? Ukoliko se predstavljaju na
svojim jezicima, bojazan je da neće, a s druge strane, postoji strahovanje da
će prevođenjem na engleski jezik izgubiti bitne sadržaje i suštinske elemente
svog ideniteta. Već je pomenuta ne­saglasnost koja postoji između distribucije
maternjih jezika korisnika Interneta i jezika na kojima se nalaze informacije na
Internetu. Suvišno je reći da i u ovom slučaju dominira engleski jezik, sa
predstavljenih oko 70% na svetskoj mreži.

14
KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Prema nama, ovo pitanje je od suštinske važnosti za raspr­vu o društvenim

efektima Interneta, i sasvim sigurno igra veoma važnu ulogu u generisanju
stavova prema svjetskoj mreži i posljedicama njene tehnološke difuzije.
Osetljivost, na stepen reprezentacije u svijetu pripadnika pojedinih kultura,
predstavlja suštinski važnu stavku u njihovom odno­su prema tehnologijama
reprezentacije. U aktuelnom tala­su globalizacije, svjedoci smo veoma napetih
diskusija o predstavljanju, prihvatanju ili odbacivanju vrijednosti određenih
kultura koje se prelama kroz političku utakmicu u kojoj učestvuju i najkrupniji
interesi.

15
KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Samo kao primjer, možemo navesti riječi Smirsa: "U zapadnom svijetu
preovlađuje vjerovanje da je individualna sloboda jedina prava sloboda i da svi
to moraju da prihvate. Činjenica da može postojati, i da postoji, više važnih
oblika slobode, koji mogu imati kontradiktorne posljedice i efekte, gotovo i da
ne postoji u zapadnom poimanju svijeta." Ovaj odnos prema slobodi koji
diskutuje Smirs predstavlja samo jednu od perspektiva iz koje je moguće
sagledati problematiku kulturne raznolikosti u procesima globalizacije.
Doprinos Interne­ta u ovim procesima je ogroman, i bez obzira koji su krajnji
ishodi njegovih društvenih efekata, sve zainteresovane strane – a u složenoj
međuigri kultura danas nezaintereso­vanih nema – spremne su da reaguju na
potencijalne prednosti i otežavajuće okolnosti (poput distribucije jezika na
mreži) braneći svoje osnovne vrijednosti.

16
KORELACIJA INFORMACIONOG DRUŠTVA I INTERNETA

Da li će Internet predstavljati mahom mjesto sukoba kultura ili prostor za dijalog

među njima, hoće li on omogućiti malim kulturama i marginalizovanim
grupama bolju reprezentaciju ili indiferentnost kroz gubljenje u moru
informacija, sve su pitanja koja informisan korisnik sebi postavlja i na osnovu
kojih, vjerujemo, dijelom stvara svoj složeni stav prema svjetskoj mreži. Kao i
u svim prethodnim opisanim aspektima potencijalnih socijalnih efekata
Interneta, čini se da je ovo pitanje nemoguće odvojiti od rasprave o drugim
društvenim efekti­ma Interneta.

17