DIGITALNA EKONOMIJA

ORGANIZACIJA INTERNETA

Prof. dr Branko Latinović

ORGANIZACIJA INTERNETA

Računarska mreža je skup međusobno povezanih računara, perifernih uređaja i

drugih resursa. Svaki uređaj koji komunicira sa drugim uređajima u mreži,
naziva se mrežni čvor. Svaki čvor u principu mora biti opremljen mrežnim
adapterom (karticom) kao hardverskom komponentom koja mu omogućava
rad u mreži, kao i odgovarajućim mrežnim operativnim sistemom.

Uloga računarske mreže za razmjenu podataka je da poveća produktivnost

organizacije povezivanjem svih tih kompjutera i kompjuterskih mreža, tako da
zaposleni imaju pristup informacijama bez obzira na razlike u radnom
vremenu, lokaciji ili tipu računarske opreme.

2
ORGANIZACIJA INTERNETA

Računarske mreže se u osnovi sastoje od dva podsistema:

• podsistema računara i terminala, gdje računari mogu biti mainframe,
miniračunari ili PC računari, a terminali jednostavni “neinteligentni”, pa sve do
složenih “inteligentnih” terminalskih podsistema;
• prenosnog (transportnog) podsistema, čiji je osnovni zadatak osiguranje
ispravnog prenosa podataka između elemenata podsistema računara i
terminala.

3
ORGANIZACIJA INTERNETA

U zavisnosti od međusobne udaljenosti računarskih resursa i načina organizacije

telekomunikacionih komponenti radi formiranja mreže, može se izvršiti
klasifikacija mreža na osnovu geografskog područja koje pokriva i prema vrsti
usluga koju obezbjeđuje. Podjela računarskih mreža prema geografskim
područjima je sljedeća:
• LAN mreža, koja pokriva ograničena (uža) geografska područja (obično
nekoliko kilometara),
• MAN mreža, (Metropolitan Area Network), koja pokriva gradsko područje (oko
10 do 15 kilometara),
• WAN mreža (Wide Area Network), koja pokriva šira geografska područja.

4
ORGANIZACIJA INTERNETA

Razlozi naglog širenja i primjene računarskih mreža su izuzetno brojni i apsolutno

opravdavaju orijentaciju i pojedinačnih korisnika i preduzeća na razvoj ovog
koncepta. Pomenućemo neke najvažnije prednosti mrežnog rada:
• bolje iskorištenje postojećih računarskih resursa (štampača, skenera, diskova,
modema itd.);
• pristup i dijeljenje informacija u skladu sa savremenim konceptima njihove
distribucije;
• mogućnosti jeftinije nabavke licenciranog softvera (vrijeme piratskog kopiranja
i korišćenja softvera bespovratno prolazi, na sceni je međunarodno
kompjutersko i informaciono pravo);
• znatno veća efikasnost rada u mreži.

5
ORGANIZACIJA INTERNETA

Davalac Internet usluga (nazvaćemo ga sada "čvor") spojen je stalnim vezama

velikih brzina na druge čvorove, koji su spojeni na treće itd. Čvorovi ne moraju
biti samo davaoci Internet usluga. To mogu biti velika preduzeća, naučne i
obrazovne ustanove spojene na Internet. Time je omogućeno da svojim
kompjuterom pristupate bilo kojem poslu­žitelju spojenom na Internet.

Veze između velikih čvorova, preko kojih se odvija glavnina mrežnog prometa,
nazivaju se okosnica (eng. backbone). To su veze velikih brzina, a kao medij
za prenos signala najčešće se koriste svjetlovodi. Čvorove često međusobno
povezuje više veza, što znači da poruka od jednog do drugog kompjutera
može putovati različitim putevima. Uređaji koji određuju kojim će putem poruka
proći (na temelju adrese iz TCP/IP paketa) zovu se usmjerivači (eng. router).

6
ORGANIZACIJA INTERNETA

TCP/IP se može posmatrati kao poštanska služba koja prenosi pošiljke sa adrese
jednog kompjutera na adresu drugog. Tačnu identifikaciju (kome je od miliona
kompjutera poruka upućena), određuje jedinstvena adresa svakog kompjutera,
kao što i svaka kuća ima jedinstvenu poštansku adresu. Adresa kompjutera
sastoji se od četiri broja koji se nazivaju okteti, razdvojeni tačkama, npr.
147.91.8.6. Ove adrese se zovu IP adrese, jer ih koristi IP protokol iz porodice
TCP/IP protokola za pronalaženje odredišta za poslanu poruku. Kako su ove
adrese za ljude poprilično nepogodne i neprirodne, jer za komunikaciju sa
drugim kompjuterom, odnosno korisnikom, podrazumijevaju pored ove adrese
i unošenje korisničkog imena (npr. milan/147.91.8.6) svakoj IP adresi
dodijeljena je jedna ili više simboličkih adresa. Tako se umjesto pisanja brojne
adrese kompjutera piše adresa kompjutera u tekstualnom obliku.

7
ORGANIZACIJA INTERNETA

Uzmimo i analizirajmo npr. adresu bach.rover.co.uk. Na prvi pogled i ovaj način

zapisivanja izgleda kriptično i zato treba da se prouči struktura ovih simboličkih
adresa. Princip je sličan formiranju običnih poštanskih adresa: ime čovjeka
kome se piše, ulica i broj, mjesto i država. Čitajući adresu bach.rover.co.uk sa
desne strane: uk označava da poruka ide u Veliku Britaniju (United Kingdom),
co (Corporate) govori da se radi o nekoj organizaciji koja nije akademska,
državna ili vojna (one imaju svoju posebnu oznaku). Rover je naziv
organizacije gdje se kompjuter nalazi i konačno, bach je naziv kompjutera u
firmi Rover.

8
ORGANIZACIJA INTERNETA

Kao što se iz navedenog primjera vidi, adrese su podijeljene po državama. Svaka

država ima svoju dvoslovnu oznaku kojom se završavaju simboličke adrese
kompjutera iz te države. Tako BiH ima oznaku (ba), Velika Britanija (uk),
Njemačka (de), Danska (dk) i slično. Izuzetak su adrese u SAD, koje nemaju
očekivani sufiks us, već se završavaju sa: edu ako je riječ o akademskim
institucijama, com ako je riječ o komercijalnim organizacijama, gov za vladine i
mil za vojne organizacije, zatim net za organizacije koje se bave davanjem
Internet usluga i na kraju org za ostale organizacije. Vremenom su net i com
oznake počeli da dobijaju i kompjuteri van granica SAD, tako da se oznake
net, com i org koriste širom svijeta.

9
ORGANIZACIJA INTERNETA

Oznake, ba, uk, de, dk i sl. nazivaju se domeni adresa, dok se recimo ac.ba, co.ba
i sl. nazivaju poddomeni domena ba. Tako se adresa nekog kompjutera na
Internetu sastoji iz dva dijela. Prvi dio je ime tog kompjutera, a drugi je njegov
domen. Na primjer, kompjuter bach u firmi Rover ima domen rover.co.uk pa
mu je Internet adresa bach.rover.co.uk. Onaj ko dobije administraciju nekog
domena dalje dijeli taj domen na način koji njemu odgovara. Domen ba u
okviru koga se nalaze kompjuteri u BiH podijeljen je po engleskom modelu.
Akademske institucije su smještene u poddomen ac.ba (Academic) dok su
komercijalne i ostale organizacije smještene u poddomen co.ba (Corporate). U
nekim zemljama su odvojeni domeni za komercijalne i ostale organizacije pa
se komercijalne označavaju sa co ili com, dok se ostale vode pod or ili org.

10
ORGANIZACIJA INTERNETA

Veza između simboličkih i numeričkih adresa odvija se preko DNS - Domain

Name Server servisa. Na određenom broju kompjutera u mreži instaliran je
DNS servis koji poslanu poruku s određene simboličke adrese, npr.
bach.rover.co.uk, prevodi u numeričku, npr. 147.91.8.6, na osnovu koje se dati
kompjuter pronalazi. Tako je sa jedne strane stvorena mogućnost korišćenja
simboličkih adresa, a sa druge strane kompjuteri koriste numeričke adrese, jer
je to za njih prirodan način komunikacije.

11
ORGANIZACIJA INTERNETA

Da bismo se povezali na Internet potrebno je da imamo odgovarajući hardver,

softver, modem i provajdera. Kvalitet rada, naravno, zavisiće i od provajdera u
smislu:
• broja linija sa kojima provajder raspolaže i preko kojih mu možete pristupiti,
• kvaliteta linija provajdera sa svetom, tj. Internet čvorom. Njegov link bi morao
imati danas propusnu moć od 2-6 Mbps ili čak više.
Veza korisnika i povajdera može biti:
• povremena, a što i jeste najčešće slučaj, pogotovo kod pojedinačnih korisnika
i realizuje se najčešće putem javne telefonske mreže;
• stalna, koja se ostvaruje kod velikih korisnika, npr. kompanija gdje već postoje
lokalne ili Internet mreže i odgovarajući ruter. Ovakve veze se najčešće
realizuju preko iznajmljenih telefonskih linija ili digitalne veze.

12
ORGANIZACIJA INTERNETA

Mogućnosti priključivanje na Internet su mnogobrojne kako po cijeni, tako i po

kvalitetu. Po tehničkim mogućnostima imamo sledeće vrste priključke na Internet:
Priključak putem modema ovo je klasičan način priključivanja na Internet, a veza je
privremenog karaktera u zavisnosti od korisnika. Trenutno je najveća brzina
modema 56.600 bps za primanje i 33.300 bps za slanje. Ovo brzine sa telefonskim
linijama možemo postići tamo gde se one kvalitetom približavaju laboratorijskim
uslovima. U većini slučajeva može se očekivati oko 36.000 bps na srednjoj liniji.
Priključak putem ISDN linije (ISDN – Integrated Services Digital Network) to je
digitalna telefonska linija koja na običnom paru žica donosi mogućnost digitalnog
prenosa podataka brzinom od 64.000 bps po svakom od dva raspoloživa kanala.
Svaki ISDN adapter ("modem") ima mogućnost tzv. "uparivanja" (channel bonding).
U tom slučaju se može realizovati brzina od 128 Kbps. Potrebno je naravno da
Internet provaider ovo podržava.

13
ORGANIZACIJA INTERNETA

14
ORGANIZACIJA INTERNETA

ADSL (ADSL – Asymeric Digital Subscriber Line što znači Nesimetrična digitalna
pretplatnička linija) je jedna od novijih tehnologija koja obećava da donese, do skora
nezamislive brzine. Ideja je sljedeća: U zapadnim zemljama su optički kablovi ne
samo položeni između telefonskih centrala nego su često provedeni sve do razvodnih
kutija za pojedina naselja. To znači da klasične telefonske žice premošćuju malu
razdaljinu (manje od 3 km), a na tako maloj razdaljini je moguće podatke slati velikom
brzinom (zbog relativno malih gubitaka u mreži). ADSL je samo jedan od standarda
koji koriste telefonske žice da bi slali digitalne podatke zaobilazeći telefonsku centralu i
telefonske aparate u kući korisnika (normalna telefonska instalacija u kući korisnika
ostaje nepromenjena). Brzina prenosa podataka pomoću ADSLa nije ista u oba pravca
(linija je nesimetrična odatle ono A (- Asymeric) što znači da je brzina primanja
podatka za korisnika veća od brzine slanja. Obe brzine su strahovito velike. Najsporija
varijanta ADSL protokola nudi brzinu 6 Mbps u jednom smjeru i 768 Kbs u drugom
smjeru. ADSL – Asymeric Digital Subscriber Line što znači Nesimetrična digitalna
pretplatnička linija.

15
ORGANIZACIJA INTERNETA

Današnji obim korišćenja Interneta je izuzetno zastupljen u skoro svim područjima

života i nadalje se povećava veoma velikom brzinom. Tako nalazimo primenu
Interneta od on-line kupovine, naručivanja pizze, preko rezervacija bioskop i
drugih ulaznica, u bankarstvu, u trgovanju na berzama, pa do zabave, privrede
itd.

Prednosti Interneta su u cijeni i brzini, što se možda najbolje očituje u bankarstvu.

Razvoj bankarskih usluga pokreće potreba za poboljšanjem brzine i kvalitete
usluga, te s druge strane za smanjenjem troškova obrade transakcija u
bankama.

Istraživanja pokazuju da je prosječni trošak jedne transakcije u Evropi u klasičnoj

poslovnici oko jedan dolar, telefonski je taj trošak pola dolara, bankomatom
četvrtinu dolara, a Internetom jedan cent.

16
ORGANIZACIJA INTERNETA

Propusni obim već zahteva i nivo pouzdanosti koji današnji Internet ne može
obezbijediti. Sve to znači da će se veoma brzo preko Interneta morati prenositi
mnogo više podataka nego danas, i to znatno pouzdanije. Ova kriza propusnog
obima uzbudila je ljude koji "upravljaju" Internetom: od lokalnih, malih
dobavljača Internet usluga do poznatih međunarodnih telekomunikacijskih
divova. Zato će ubrzo naša veza s Internetom biti još brža, naši mjesečni
računi za korišćenje Interneta veći, a izbor dobavljača usluga manji.
Međutim, na putu su i druge opcije, npr. kompanija Sprint će aktivirati svoju
integrisanu mrežu na zahtev (Integrated On-demand Network, ION) koja će
prenositi glas, sliku i podatke brzinama do 620 Mbps. Tako će se po niskoj
cijeni, imati stalna vezu velike brzine s Internetom, bit će omogućeno
održavanje video konferencija, telefoniranje u lokalu s identifikacijom dolaznog
poziva, praktično neograničeni broj međugradskih poziva.

17
ORGANIZACIJA INTERNETA

Nove kablovske, bežične i satelitske tehnologije i tehnologije usmjeravanja samo

su početak budućnosti Interneta. Primjera radi, nekoliko izabranih univerziteta
i vladinih agencija u SAD, uz pomoć trinaest kompanija među kojima su Cisco,
MCI, Nortel i Qwest, izgrađuje nov Internet pod nazivom Internet2. Ova druga
mreža radiće preko mrežnih tačaka koje su sposobne da podatke prenesu
brzinom od 1 Gbps.

Američki senat je izglasao odluku po kojoj u naredne tri godine neće biti
oporezovano poslovanje preko Interneta. Ovaj podatak sa jedne strane govori
o tome da će u narednom periodu doći do još većeg porasta online
poslovanja, sa jedne strane, a sa druge strane pitanje je da li će ulaganja u
potrebnu infrastrukturu dovesti do značajnog poboljšanja funkcionisanja
Interneta.

18