UNIVERZITET ZA POSLOVNE STUDIJE

BANJA LUKA

Ekonomske i socijalne funkcije

budžetske politike
Predmet: Budžet i trezor

Mr.sc. Marina Šapina Prof.dr. Slavko Vukša

 Uvod
• Budžetska ekonomija i nacionalna potrošnja
• Klasifikacija budžetskih rashoda
• Državna intervencija budžetskim mehanizmom
• Javni rashodi u funkciji finansiranja privrednog
razvoja
• Budžetske strategije
• Budžetski rashodi i monetarni tokovi
• Koordinacija budžetske i monetarne politike
Budžetska ekonomija i nacionalna potrošnja

• Osnovni zadaci budžetske ekonomije

• Strateški ciljevi nacionalne potrošnje
 Alokaciona funkcija budžeta
• Realizacija alokacione funkcije budžeta
• Zadovoljavanje društvenih potreba
• Korektivne akcije
Društveno-političke zajednice i društveni fondovi realizuju alokacionu funkciju
privrednih resursa posredstvom društvenih rashoda, finansiranjem:
• 1. Izgradnje novih proizvodnih kapaciteta, proširenjem postojećih
proizvodnih objekata i otklanjanja tzv. Uskih grla u privredi;
• 2.Modernizacije i rekonstrukcije prioritetnih privrednih objekata i razvojnih
programa u društvenoj reprodukciji.
• 3. Naučnoistraživačkog rada i aplikacije rezultata naučnog istraživanja u
vitalnim sektorima.
• 4. Transfera nove tehnologije i tehničkih inovacija iz inostranstva.
• 5. Zadataka nacionalnog prestiža (naoružanje, oslobodilački pokreti,
nerazvijene zemlje), opštenarodne odbrane i civilne zaštite.
• 6. Društvenoekonomske, naučnoobrazovne, kulturno-prosvjetne i socijalno-
zdravstvene infrastrukture.
• 7. Zaštita čovjekove životne i radne okoline
• 8. Neprivredne investicije
• 9. Interventnih akcija u privredi (tzv. Ekonomski transferi) i socijalnog
obezbjeđenja sektora stanovništva (tzv. Socijalni transferi)
• 10. Kupovine roba i usluga iz budžeta i fondova
• 11. Ličnih i materijalnih rashoda zaposlenih u
neproizvodnom sektoru i ostalih tekućih
rashoda DZP i fondova.
• 12. Opštedruštvenih potreba
• 13. Zajedničkih potreba
Rashodi opšte i zajedničke potrošnje
Opštie potrebe: Zajedničke potrebe:

Društvena uprava Obrazovanje

Narodna odbrana Nauka
Društvenopolitičke organizacije Kultura
Mjesne zajednice Sport
Udruženja građana i radnika Socijalna zaštita
Neprivredne investicije Dječja zaštita
Opšta i namjenska dopunska Dječji dodatak
sredstva i rezerve Zdravstveno osiguranje
Zapošljavanje
PIO
 Redistributivna funkcija budžeta
• Redistributivna funkcija ostvaruje se
mehanizmima društvenih prihoda i društvenih
rashoda.
• Raspodjela i korekcija
• Pomoć određenim sekotorima
• Zaštita životnog standarda pojedinih socijalnih
kategorija
 Realokaciona funkcija budžeta
• Primarna preraspodjela
• Sekundarna preraspodjela
• Tercijalna preraspodjela

Zadovoljavanje društvenih potreba, alokacija sredstava na tržištu,

obezbjeđenje pravilnog stanja raspodjele, uz održavanje visokog stepena
korištenja sredstava i stabilnu vrijednost novca u u slovima efikasnog
standarda fiskalnog planiranja, integrativne su funkcije opšte i zajedničke
potrošnje u društvenoj reprodukciji.
 Stabilizaciona funkcija budžeta

• Podrazumjeva obezbjeđenje relativno visokog

stepena korištenja sredstava, reklativno
stabilnog nivoa cijena i zaposlenosti.
• Konjukturne oscilacije u realnim tokovima
reprodukcije, predstavljaju “napadnu” tačku
stabilizacionih fiskalnih mjera
 Stabilizaciona funkcija budžeta
• Logika kompenzatornog mehanizma može se izraziti kroz tri
pravila:
1. Ako preovladava neženjena nezaposlenost, potrebno je podići
nivo platežno sposobne tražnje, radi usklađivanja agregatnih
rashoda sa vrijednošću proizvodnje pri punoj zaposlenosti.
2. Ako preovladava inflacija, potrebno je smanjiti nivo efektivne
tražnje, radi snižavanja agregatne potrošnje do vrijednosti
proizvodnje mjerene po tekućim, a ne rastućim cijenama
3. Ako preovladava puna zaposlenost i stabilan nivo cijena,
potrebno je održati agregatni nivo novčanih rashoda radi
sprečavanja nezaposlenosti i inflacije. (Kompenzatorno
društveno finansiranje)
Kompenzatorno društveno finansiranje
• Stabilizacione i razvojne intencije
• Posredstvom prihodne strukture, ekonomija
opšte i zajedničke potrošnje, ostvaruje svoju
razvojnu funkciju. U sklopu ovog dejstva na
privredni razvoj, postoje brojni metodi
neposrednih i posrednih fiskaliteta:
1. Stimulisanje akumulacionog potencijala i radnog
produktiviteta
2. Sektorsko usmjeravanje investicionih tokova
3. Ubrzano amortizovanje sredstava rada
4. Diskriminatorno ili diferencijalno fiskalno zahvatanje
dohotka popularizovanih grana i grupacija.
5. Fiskalne dedukcije i bonifikacije uz privremene koncesije
6. Globalna fiskalna oslobođenja i sektorske olakšice
7. Poreski kredit, garancije za kredit i razvojne premije
8. Fiskalno alimentiranje razvojnih institucija
9. Finansiranje naučnoistraživačkog rada i tehnoloških
inovacija
10. Redukcije fiskalnog tereta deficitarnog reproduktivnog
materijala i investicione opreme iz inostranstva
11. Oslobođenje poreza na promet i carina opreme iz uvoza za
nerazvijena područja
12. Stimulisanje izvozne privrede refundiranje, regresiranjem,
subvenciranjem
13. Povlašćen fiskalni tretman dohotka prioritetnih sektora ,
reprodukcije u okvirima srednjoročnih privrednih planova
14. Beneficiran fiskalni tretman ličnih dohodaka
visokokvalifikovanih radnika u vitalnim i nerazvijenom
sektorima privrede.
15. Favorizovanje štednje sektora stanovništva
16. Atraktivizacija društvenih zajmova i ulaganje u vrijednosne
papire
 Klasifikacija budžetskih rashoda
• Klasifikacija javnih rashoda po metodologiji
MMF
Klasifikacija javnih rashoda po Klasifikacija javnih rashoda po
funkcijama ekonomskim tipovima
1. Javne usluge I. TEKUĆI JAVNI RASHODI
2. Odbrana 1. Kupovna dobra i usluge
3. Obrazovanje 2. Plate i nadnice
4. Zdravstvo 3. Ostali rashodi za dobra i usluge
5. Socijalno osiguranje II. TRANSFERNI JAVNI RASHODI
6. Stanovanje i zajednički život 1. Kamata na javni dug
7. Ostalne komunalne i socijalne usluge 2. Subsidijei ostali tekući transferi
Ekonomske usluge države 3. Transferi ostalim nivoima javne vlasti
 Klasifikacija javnih rashoda po metodologiji
OECD
TRADICIONALNI RASHODI SOCIJALNA DRŽAVA RASHODI MJEŠOVITE
PRIRODE
I. Javna dobra II. Zajednička dobra IV.Ekonomske usluge
1.Odbrana 1.Obrazovanje 1.Operacije u kapitalu
2. Javne službe 2.Zdravstvo 2.Subvencije
3.Stanovanje 3.Ostalo
4.Zajedničke službe V.Kamata na javni dug
III. Socijalna primanja VI.Rezidulai
1.Penzije VII.Neto pozaj.
2.Bolovanja VIII. Ukupni javni rashodi
3.Porodični dodaci
4.Pomoć nezaposlenima
5.Ostalo
 Sukobljavanje budžetskih funkcija
• Alokativna funkcija se sukobljava sa razvojnom
funkcijom
• Redistributivna funkcija se sukobljava sa
stabilizacionom funkcijom
• Stabilizaciona funkcija se sukobljava sa
razvojnom funkcijom
 Državna intervencija budžetskim
mehanizmom
• Korektivna funkcija javnih rashoda- transferni
rashodi :
1. Socijalni rashodi
2. Ekonomski transferi
3. Kamata na javni dug
4. Interfinansijski
5. Transferi u koris inozemstva
• Ekonomski transferi u BiH I poreska politika
 Javni rashodi u funkciji finansiranja
privrednog razvoja
• Uvećani javni rashodi u funkciji privrednog
razvoja zemalja u razvoju.
• Jačanje uloge javnog sektora
• Neophodnost jačanja određenih industrijskih
grana
• Development-preforming budget
• Neproduktivne javne potrošnje ustupaju
mjesto investicionim javnim rashodima
 Budžetske strategije
• Budžetske strategije savremenog doba
usmjerene su u 2 pravca:
1. komprimiranje konjukturne inflacije (kratki
rok)
2. razvojna politika (dugi rok)

Bent Hansen proučava varijacije u budžetu iz

godine u godinu.
Po B. Hansenu, efekti mjera budžetske budžetske diskrecione politike (Edel)
označavaju razliku između realne varijacije i varijacije koja bi intervenisala u
odsustvu diskrecionih mjera,

dok efekti totalnih budžetskih varijacija (Etot) označavaju razliku između realne
varijacije dohotka i varijacije koja bi intervenisala u odsustvu budžetske
modifikacije uračunavajući automatske varijacije prihoda.

Razlika između diskrecionih i totalnih varijacija reprezentuje automatske varijacije

budžeta
Porezi, državni rashodi i nacionalni dohodak
(zaposlenost)
• Porezi,
• državni rashodi i
• nacionalni dohodak (zaposlenost)
 Budžetski rashodi i monetarni tokovi
• Napajanje deficita primarnom emisijom novca
• Zatvaranje deficita putem povećanja poreza na
dohodak
• Emitovanje potraživanja (javni dug ili emisija
novca)
• Koordinacija budžetske i monetarne politike
 Pitanja za ponavljanje
Koja funkcija ekonomije budžetske potrošnje se realizuje kvantitativnim i
kvalitativnim dimenzijama društvenih rashoda i prihoda u procesu formiranja
finansijskog potencijala finansijskih institucija i distribuiranja finansijskih resursa i
distribuiranje finansijskih resursa na društvene potrebe?

a) Stabilizaciona funkcija budžeta

b) Alokativna funkcija budžeta
c) Redistribuciona funkcija budžeta

Odgovor: b)
Poveži definicije s ponuđenim odgovorima:
1.__________ekonomije opšte potrošnje ostvaruje se
mehanizmom društvenih prihoda i društvenih rashoda.
2.__________ekonomije opšte i zajedničke potrošnje
podrazumjeva obezbjeđenje relativno visokog korištenja
sredstava, relativno stabilan nivo cijena i zaposlenosti.

a) Stabilizaciona funkcija
b) Redistributivna funkcija

Odgovor: 1-b), 2-a)

• Konjukturne oscilacije u realnim tokovima
reprodukcije napadna su tačka:

a) Restriktivne fiskalne politike

b) Stabilizacionih fiskalnih mjera
c) Monetarne ekspanzivne politike

Odgovor: b)
• Antiinflatorne, restriktivne, ekspanzivne
fiskalne mjere su podvrsta:
a) Političke intervencije
b) Monetarnih mjera
c) Stabilizacionih mjera

Odgovor: c)
Ako prevladava neželjena nezaposlenost, potrebno je
podići nivo platežno sposobne tražnje radi usklađivanja
agregatnih rashoda sa vrijednošću proizvodnje pri punoj
zaposlenosti, a uslijed toga javni rashodi će se:

a) Povećati
b) Smanjiti
c) Ostat na istoj razini

Odgovor a)
Ako prevladava inflacija, potrebno je smanjiti nivo
efektivne tražnje radi snižavanja agregatne potrošnje do
vrijednosti proizvodnje mjerene po tekućim, a ne
rastućim cijenama, a uslijed toga:

a) Fiskalna presija pada, kao i javni rashodi

b) Fiskalna presija pada, javni rashodi rastu
c) Fiskalna presija raste, a javni rashodi padaju

Odgovor: b)
Ako preovladava puna zaposlenost i stabilan nivo
cijena:
a) Potrebno je održati agregatni nivo novčanih rashoda
b) Potrebno je povećati agregatni nivo novčanih
rashoda
c) Potrebno je smanjiti agregatni nivo novčanih
rashoda

Odgovor: a)
• Kompenzatorno društveno finansiranje
podrazumjeva:

a) Statičku stabilizaciju
b) Dinamičku stabilizaciju

Odgovor: b)
Klasifikacija javnih rashoda po funkcijama i po
ekonomskim tipovima, karakteristična je za:

a) Klasifikaciju javnih rashoda po metodologiji OECD

b) Klasifikaciju javnih rashoda po metodologiji MMF
c) Klasifikaciju javnih rashoda po metodologiji
Svjetske banke

Odgovor: b)
Koji transferi doprinose formiranju sredstava za pojedine
socijalne kategorije građana:

a) Interfinansijski transferi
b) Transferi u korist inostranstva
c) Ekonomski transferi
d) Socijalni transferi
e) Kamata na javni dug

Odgovor: d)
Koje transfere komponuju dotacije, subvencije,
premije, regresi, kompenzacije?
a) Interfinansijski transferi
b) Transferi u korist inostranstva
c) Ekonomski transferi
d) Socijalni transferi
e) Kamata na javni dug

Odgovor: c)
Koji transferi su pratilac internog i eksternog
zaduženja države?
a) Interfinansijski transferi
b) Transferi u korist inostranstva
c) Ekonomski transferi
d) Socijalni transferi
e) Kamata na javni dug

Odgovor: e)
Koji transferi predstavljaju preraspodjelu sredstava između
širih i užih političko-teritorijalnim kolektivitetima?

a) Interfinansijski transferi
b) Transferi u korist inostranstva
c) Ekonomski transferi
d) Socijalni transferi
e) Kamata na javni dug

Odgovor: a)
Transferi za pomoć zemljama u razvoju su:
a) Interfinansijski transferi
b) Transferi u korist inostranstva
c) Ekonomski transferi
d) Socijalni transferi
e) Kamata na javni dug

Odgovor: b)
U većini zemalja u razvoju administrativni budžet
je konvertovan u:

a) Statički budžet
b) Dinamički budžet
c) Developing budžet

Odgovor: c)
Budžetska strategija savremenog doba, usmjerena je u 2
pravca:

a) Regulisanja zaduženja države i povećanje rashoda

b) Povećavanje fiskalnog opterećenja i razvojne politike
c) Kompenziranje konjukturne inflacije i razvojne
politike

Odgovor: c)
• Šta spada u opštedruštvene, a šta u zajedničke potrebe:

Društvena uprava
O
Kultura
Z
Sport
Z
Udruženja građana
O
Neprivredne investicije
O
Narodna odbrana
O
Obrazovanje
Z
Nauka
Z
Opšta i namjenska dopunska sr. I rez.
O
Socijalna zaštita
Z
Dječja zaštita i dohodak
Z
Zdravstveno osiguranje
Z
Društvenopolitičke organizacije
O
Mjesne zajednice
O
PIO
Porezi, doprinosi, parafiskaliteti, javni dug,
spadaju u:

a) U društvene rashode
b) U društvene prihode

Odgovor: b)
Gdje se odvija primarna raspodjela u ekonomiji?
Odgovor: Na tržištu
Gdje se odvija sekundarna raspodjela u ekonomiji?
Odgovor: Posredstvom poreza, doprinosa,
parafiskaliteta.
Gdje se odvija tercijalna raspodjela u ekonomiji?
Odgovor: Odvija se raspodjelom dohotka između
viših i nižih DPZ
Kupovina dobara i usluga, plate administracije i
ostali rashodi, spadaju u:
a) Transferne rashode
b) Interbudžetske rashode
c) Tekuće javne rashode

Ogdovor: c)
Alokaciona funkcija budžeta i razvojna funkcija
se kreću u istom smijeru:
a) Da
b) Ne

Odgovror: b) NE
Porezima, doprinosima i parafiskalitetima s
jedne strane i javnim investicijama s druge
strane, ostvaruju se glavni oblici državne
intervencije u društvenoj reprodukciji.
a) Ne
b) Da

Odgovor: Da
• Šta su to transferi?
• Vrste transfera i funkcije?
• Šta je osnovni zadatak budžetske ekonomije?
• Šta su strateški ciljevi finansiranja ekonomije
uopšte i zajedničke potrošnje?
HVALA NA PAŽNJI!