PHN NG MNG XNG

Phn ng mng xng xy ra khi v xng phn ng vi mt trong nhiu tn thng. U, nhim trng,
chn thng, mt s thuc v mt s bnh khp c th nng cao mng xng t v xng v hnh
thnh cc dng phn ng mng xng khc nhau (hnh 1A, 1B, 1C, 1D, 1E, 1F, 1G, 1H, 1I). Hnh thi
phn ng mng xng c xc nh bi cng , tnh xm ln v thi gian ca tn thng bn di.
Hn na, mngxng tr em thng hot tnh hn v t dnh vi v xng hn so vi ngi ln. V
vy, phn ng mng xng c th xy ra sm hn v c tnh xm nhp hn ngi ln.

Hnh 1A. Cc phn nhm khc nhau ca phn ng mng xng xm ln v khng xm ln. Cc s
ch ra phn ng mng xng mng (A), c (B)

Hnh 1C. Cc phn nhm khc nhau ca phn ng mng xng xm ln v khng xm ln. Cc s
ch ra phn ng mng xng: dy khng u (C), c vch (D)

Hnh 1E. Cc phn nhm khc nhau ca phn ng mng xng xm ln v khng xm ln. Cc s
ch ra phn ng mng xng l (v hnh) (E), vung gc/tc dng ngc (hair-on-end) (F)

Hnh 1G. Cc phn nhm khc nhau ca phn ng mng xng xm ln v khng xm ln. Cc s
ch ra phn ng mng xng: nh mt tri (sunburst) (G), mt t chc (H).

Hnh 1I. Cc phn nhm khc nhau ca phn ng mng xng xm ln v khng xm ln. Cc s
ch ra phn ng mng xng: tam gic Codman (I).

Hnh 2A. Phn ng mng xng c (u xng dng xng-osteoid osteoma). Hnh X quang nghing
thy phn ng mng xng trn lng, dy v xng pha trc phn di xng i (mi tn).

Hnh 2B. Phn ng mng xng c (u xng dng xng-osteoid osteoma). Hnh CT axial thy nidus
thu quang trung tm (mi tn) v phn ng mng xng dy (u mi tn).

CC KIU PHN NG MNG XNG

C s chng lp nhm ln v thut ng m t phn ng mng xng trong y vn. Ngi ta phn
loi v thut ng cc dng lin tc so vi gin on, mt lp vi nhiu lp, cc phn nhm xm nhp
v khng xm nhp. Trong vic nh gi phn ng mng xng, mc tiu chnh l nhn ra s hin din

hn l phn nhm c hiu v c s chng lp ng k trong cc nhm bnh dn n hai dng chnh
ca phn ng mng xng: xm nhp v khng xm nhp. Trong nhiu trng hp, khng th xc nh
trn X quang qui c l bnh l lnh hay c. Qu trnh bnh l gy tch t nhanh ca xng b kt li
sau mt thi gian ngn c th to ra phn ng mng xng xm nhp, trong khi qu trnh bnh t
mnh v tin trin chm hn to ra hnh nh khng xm ln (bng 1 v cc hnh 1A, 1B, 1C, 1D, 1E,
1F, 1G, 1H, 1I ).

BNG 1: Cc kiu phn ng mng xng

Khng xm ln

Mng
c
Dy khng u
C vch

Xm ln

To l (v hnh)
C gai

Vung gc/Tc dng ngc

nh mt tri

Mt t chc
Tam gic Codman

Mc d c s chng lp ng k, i khi cc phn nhm phn ng mng xng c th gi mt s

bnh. V d, phn ng mng xng c l mt dng khng xm nhp ch yu gp trong cc qu trnh
bnh din tin chm, lnh tnh. Gy xng lnh, u xng dng xng v vim xng ty xng c
th tt c u c phn ng mng xng c v c dng phin dy hoc mng (hnh 2A, 2B).

Trong phn nhm phn ng mng xng dng l, hnh thnh nhiu l xng mi xung quanh v xng,
to ra hnh nh dng l hoc v hnh (hnh 3). Ngi ta cho rng cc chu k lun phin nhau ca tn
thng xng nhanh v chm dn n hnh thnh cc l ng tm. Tuy nhin, cc nghin cu gn y
gi rng nhiu l hnh thnh do s iu bin ca cc l nguyn bo si m mm k cn, pht
sinh kh nng to xng v cho ra cc l xng mi. C ch c ngh khc l cc l xng mi
bong ra khi v xng, l thng tng bn trong b kch thch hnh thnh l xng mi bn di.
Hnh nh dng l nhn thy nhiu tn thng gm sarcoma, vim xng ty xng v u nguyn bo
sn (chondroblastoma).

Hnh 3. Phn ng mng xng dng bong v hnh (vim xng ty xng)Hnh X quang thng cho
thy phn ng mng xng dng l (mi tn) dc theo v xng i.

Hnh 4. Phn ng mng xng kiu tc dng ngc (hair-on-end) (sarcoma Ewing). Hnh X quang
nghing cng chn thy cc tua gai xng ta ra vung gc vi v xng (mi tn).

Hnh 5. Phn ng mng xng kiu tc dng ngc (hair-on-end) (Vim xng mn). Hnh axial CT
xng b vai cho thy cc tua gai (mi tn) xut pht dc theo v xng b vai pha sau.
(Ngun: Katz L, New Haven, CT).

Dng tua gai l dng phn ng mng xng xm nhp gm hai phn nhm tc dng ngc v nh
mt tri. Cc gai ca xng hnh thnh vung gc vi b mt mng xng trong phn nhm tc dng
ngc (hnh 4 v 5), gi nhiu n sarcoma Ewing. Cc gai dng dng ca xng mi hnh thnh
dc theo cc knh mch mi v cc di x (cc si Sharpey). Trong phn ng mng xng thuc phn
nhm nh mt tri, cc gai xng mi ta ra theo kiu phn ly thay v vung gc vi v xng (hnh
6A, 6B, 6C) mt hnh nh thng lin quan vi sarcoma xng thng thng.

Hnh 6A. Phn ng mng xng nh mt tri (sunburst) (sarcoma to xng bin chng bnh Paget
lu ngy). X quang th i ch ca xng i cho thy phn ng mng xng dng nh mt tri v
xm nhp mt t chc (mi tn).

Hnh 6B. Phn ng mng xng nh mt tri (sunburst) (sarcoma to xng bin chng bnh Paget
lu ngy). Hnh axial T2W MRI (B) v axial CT (C) cho thy dy v xng lan rng (u mi tn) v khi
m mm ln (mi tn) xuang quang thn xng i.

Hnh 6C. Phn ng mng xng nh mt tri (sunburst) (sarcoma to xng bin chng bnh Paget
lu ngy). Hnh axial T2W MRI (B) v axial CT (C) cho thy dy v xng lan rng (u mi tn) v khi
m mm ln (mi tn) xung quanh thn xng i.

Tam gic Codman to ra khi mt phn mng xng bong khi v xng do u, m hoc xut huyt
mt b (hnh 7). Dng phn ng mng xng xm nhp ny thng thy trong sarcoma xng v i
khi gp trong nhim trng v di cn.

Hnh 7. Tam gic Codman (ung th tin lit tuyn). X quang thng phn xa xng i cho thy b
mng xng (mi tn mng) bong ra khi v xng (u mi tn) v tr di cn c xng (mi tn
dy). (Ngun: Katz L, New Haven, CT).

CHN ON PHN BIT PHN NG MNG XNG

i cng v chn on phn bit phn ng mng xng c trnh by bng 2.

BNG 2: Chn on phn bit phn ng mng xng

Vim khp

Vim khp vy nn
Vim khp phn ng

Chuyn ha

Bnh xng khp phi ph i

Bnh u chi tuyn gip (thyroid acropathy)

Bm sinh

 Chng dy da vim mng xng

(pachydermoperiostosis)
Phn ng mng xng s sinh

Chn thng

Gy stress
Gy xng

Thuc

Chng nhim fluor (fluorosis)

Bnh tha vitamin A
Prostaglandin

Sarcoma xng
Sarcoma Ewing
U nguyn bo sn
U ht bch cu a acid
U xng dng xng
Leukemia v lymphoma

Nhim trng

Di truyn

Bnh Caffey

Mch mu

tr tnh mch

Vim khp vy nn

Vim khp vy nn l bnh l khp ct sng huyt thanh m tnh vi cc bin i vim lin quan n
da v khp. Tng sinh xng l mt c im quan trng ca vim khp vy nn, v vim mng xng
xy ra dc theo thn xng ngn tay. Ban u phn ng mng xng phong ph v mn. Sau n tr
nn trng thnh vo xng mi c, gy ra hnh nh rng thn xng (hnh 8). Du hiu X quang ph
gm long xng quanh khp, sng m mm, mt sn v mn b xng.

Hnh 8. Vim khp vy nn. Hnh X quang bn tay thng thy phn ng mng xng dy, c dc theo
t gn ngn tay gia (mi tn). Mn b mt xng thy u ca t ngn gia v xa (u mi tn).

Vim khp phn ng

Vim khp phn ng l mt bnh khp ct sng huyt thanh m tnh khc, c th xy ra sau nhim
trng sinh dc (Chlamydia trachomatis, Neisseria gonorrheae) hoc nhim trng ng tiu ha (cc
chng Salmonella, Shigella, hoc Campylobacter). Phn ngh mng xng khu tr to ra, kh phn
bit vi vim khp vy nn, nhng thng nh hng n chi di (nh xng gt v xng bn
chn). Phn ng mng xng c th dn n hnh thnh xng mn dc theo thn v hnh xng.

Chng dy da vim mng xng

Chng dy da vim mng xng l mt ri lon di truyn nhim sc th thng tri c c im l dy

r rt da ca cc chi mt v s. N cn c gi l bnh khp xng ph i nguyn phtv khng do
nguyn nhn th pht nh bnh phi. Chng dy da vim mng xng l mt bnh t gii hn thng
nh hng n tr v thnh nin v tin trin mt vi nm trc khi n nh. Phn ng mng xng i
xng v ton th ha trong chng dy da vim mng xng c xu hng pha trn vi v xng v lin
quan ch yu n u xa ca xng quay, tr, xng chy v xng mc.

Phn ng mng xng sinh l tr s sinh

Phn ng mng xng sinh l tr s sinh thng i xng v xy ra tr nh di 6 thng v thng

khong gia 1 n 4 thng tui. S pht trin nhanh ca tr nh v mng xng t dnh cht c th
gy ra du hin ny. Hnh nh thng thng l phn ng mng xng mng, mt lp (<2mm) lin
quan n mt pha ca xng di, c bit l xng i v xng chy (hnh 9).

Hnh 9. phn ng mng xng sinh l. Hnh X quang thng ca hai xng i thy phn ng mng
xng mt lp, trn lng mt ngoi hai thn xng i (mi tn). (Ngun: Kotecha M, Philadelphia,
PA).

Chng nhim fluor (fluorosis)

Chng nhim fluor c bit l do kch thch to ct bo v c th gy phn ng mng xng c, hu

ht thng xng ng phn b i xng, c bit v tr ch bm c v dy chng. Cc du hiu
km theo l ng vi gn v dy chng (dc sau, lng -chu, cng v gai cng) v x c xng
(hu nh ni bt t sng v xng chu).

Chng tha vitamin A

Retinoids thng c dng iu tr cho tr em v tr v thnh nin b mn trng c nng, vy nn

v bng. Lm dng c th dn n chng tha vitamin A, gy ra phn ng mng xng c dc theo
xng di, chm pht trin v dnh sm sn tip hp. Phn ng mng xng xy ra ln nht l gn
trung tm ca thn xng v gim dn v pha u xng. Khng ging nh bnh Caffey, phn ng
mng xng him khi lin quan n xngha2m di. Xng tr, chi di, xng bn tay v xng
n l v tr thng gp nht.

Prostaglandins

Prostaglandins c th dng sa cha cn ng ng mch tr nh b tim bm sinh v sinh l ph

thuc ng. Chng c ngh l gim tiu xng to ct bo, dn n phn ng mng xng km au
chi v sng chi ng k. Tt c du hiu ny u c ci thin sau khi ngng thuc.

Nhim trng

Vim xng tu xng c th gy phn ng mng xng khu tr bt k ni u nhng ch yu gy ra

hnh nh ny xng di. Vim lan di mng xng gy nng cao mng xng v kch thch s t
xung cc lp xng mi song song vi thn xng. Cui cng, mt lng xng mi bao quanh v
xng thnh t l xng dy khng u (bao xng) (hnh 10). S gin on cung cp mu v xng
dn n hoi t xng vi s li cc mnh c xng cht v mch (xng t). Trong s nhiu phn
nhm phn ng mng xng c th xy ra trong nhim trng l cc dng mt t chc, mng, to l v
tua gai. Cng c th to ra tam gic Codman thng c hu xng trong giai on cp.

Hnh 10. Vim xng tu xng mn tnh. X quang nghing phn dui1 xng i thy phn ng mng
xng dy, c (bao xng, mi tn thng) bao quanh xng cht (mnh xng t, u mi tn).

Bnh caffey

Bnh Caffey cn c gi l tng sinh xng v xng tr nh, l mt bnh vim t gii hn him
gpcu3a tr nh, c c im l tng kch thch, sng m mm, tng sinh v xng v c bit thng
lin quan n xng hm di v xng mt. Bhn c cho l di truyn nhim sc th thng, tri,
lin quan vi t bin collagen type 1. Bnh Caffey hu nh lun xy ra trc 6 thng v c c im
l phn ng mng xng dng l, nh hng n xng hm di, xng b vai, xng n v xng
tr, xng sn t gp hn (hnh 11).

Hnh 11. Bnh Caffey. X quang nghing b gai 2 thng tui au chi i tri cho thy phn ng mng
xng dy, lan rng dc theo xng chy v xng mc (mi tn).

Bnh xng khp phi ph i

Bnh xng khp phi ph i l nguyn nhn thng gp ca phn ng mng xng ngi ln lin
quan vi nhiu bnh l c tnh hoc mn tnh. N hu nh thng gp bnh nhn c u trong lng
ngc nguyn pht, c bit l ung th phi t bo nh. Cc nguyn nhn thng gp khc gm u
mng phi v trung tht, tn thng phi nung m mn tnh (abscess phi, dn ph qun v t m),
bnh x nang, v di cn phi tr em v tr nh. i khi xy ra lin quan vi u ngoi ngc v bnh
ng tiu ho (x gan do mt, vim i trng lot, bnh Crohn).

Hnh 12A. Bnh xng khp ph i th pht. Th thng hai bn phn di xng i cho thy phn
ng mng xng mt lp dy v mng (mi tn) dc theo thn xng i hai bn.

Hnh 12B. Bnh xng khp ph i th pht. Th thng hai bn phn di xng i cho thy phn
ng mng xng mt lp dy v mng (mi tn) dc theo thn xng i hai bn.

Hnh 12C. Bnh xng khp ph i th pht. X quang phi thng cho thy khi thu trn phi phi do
ung th t bo nh (mi tn).

V bnh xng khp ph i qua trung gian h thng, mc d thng qua mt c ch khng r, n
thng gy ra phn ng mng xng phn b rng v i xng (hnh 12A, 12B, 12C v 13A, 13B, 13C).
N thng lin quan n thn xng di, cha li u xng. C th c lin quan n ngn tay di
trng v thng ln cc chi v sng cc khp.

Hnh 13A. Bnh xng khp phi ph i. X quang hai bn tay thng cho thy phn ng mng xng
i xng, mn, dy dc theo thn xng mt s bn tay v ngn tay (mi tn).

Hnh 13B. Bnh xng khp phi ph i. X quang hai bn tay thng cho thy phn ng mng xng
i xng, mn, dy dc theo thn xng mt s bn tay v ngn tay (mi tn).

Hnh 13C. Bnh xng khp phi ph i. X hnh xng cho thy tng hp thu phng x hai bn v
tr phn ng mng xng.

Bnh u chi do tuyn gip

Bnh u chi do tuyn gip l mt bin chng him ca bnh tuyn gip t min, c c im li mt
tin trin, sng bn tay v bn chn tng i i xng, ngn tay di trng v ph nim trc xng
chy. N c th pht sinh ra sau ct tuyn gip hoc iu tr iode phng x ca cng tuyn gip
nguyn pht, vi hu ht cc bnh nhn tr nn bnh gip hoc nhc gip khi triu chng pht trin.

Bnh u chi tuyn gip to ra phn ng mng xng dng gai i xng v ton th ho, ch yu lin
quan n phn gia thn xng ng ca bn tay v bn chn.

Gy stress

Gy stress c th thy phn ng mng xng c kn o vng au hoc chn thng. Bt thng
nhn thy m trn MRI hn X quang thng vi ph tu xng v tng tn hiu c v mng xng trn
T2W. V tr thng gp ca gy stress gm xng chy, xng bn tay, xng di, xng chu v
xng gt.

Gy xng

Phn ng mng xng lin quan n gy xng c th cho thy hnh nh c, khng xm nhp hoc
hnh nh xm nhp mt t chc hn (hnh 14A, 14B). Gy xy ra v tr lin quan n mc vn
ng ln hn c th gy ra phn ng mng xng dng mt t chc ho hn. Phn ng mng xng
do chn thng v gy bnh l c th c hnh nh tng t nhau. Ngoi ra, c th lin quan vi khi
m mm trn X quang thng, n c theo di khng nh mu t thuyn gim.

Hnh 14A. Gy xng. X quang thng chp 7 ngy sau chn thng cho thy phn ng mng xng
xm nhp mt t chc ho v tr gy (mi tn) lin quan n c t bn chn III.

Hnh 14B. Gy xng. X quang thng chp li 4 tun sau chn thng cho thy phn ng mng khng
xng xm nhp mng cng v tr (mi tn) ph hp vi gy xng lin.

Sarcoma xng

Sarcoma xng thng thng l u trong tu xng c cao thng gp, to ra cht cn bn dng
xng. Phn ln cc tn thng xy ra cc bnh nhn di 25 tui, xng i, xng chy v xng
mc l v tr thng gp nht. Thng thy cc phn nhm phn ng mng xng kiu nh mt tri,
tc dng ngc hoc tam gic Codman (hnh 15). Tuy nhin, cng c th thy cc dng phn ng
mng xng dng l, c, mng hoc mt t ch. Mt vng chuyn tip rng, ph v v xng v khi
m mm l tt c cc c im d dt, cn phi nh gi thm.

Hnh 15. Sarcoma to xng. Hnh X quang nghing ca phn gia xng i thy phn ng mng
xng dng nh mt tri vi s hnh thnh xng mi kiu phn ly (mi tn). (Ngun: Haims A, New
Haven, CT).

Sarcoma Ewing

Sarcoma Ewing bt ngun t cc t bo trung m khng bit ho ca tu xng hoc cc t bo ngoi

b thn kinh nguyn thu v chim 6-8% cc u xng c tnh nguyn pht. Mc d v tr c trng l
trong tu, trn X quang ch cc thay i v xng l r rt vi thnh phn tiu xng dng thm hoc
mt gp. C th thy khi m mm ln. Dng phn ng mng xng thng xm nhp, vi phn nhm
tc dng ngc kh c trng cho sarcoma Ewing.

U nguyn bo sn

U nguynba2o sn l tn thng to sn lnh tnh thng xy u xng cc bnh nhn cha

trng thnh xng trc. Tn thng thng tiu xng v c th c b x xng. Phn ng mng
xng do u nguyn bo sn thng xy ra nhiu nht cc tn thng ln trong xng dt hoc xng
ng nh. Phn ng mng xng c th dy, c hoc dng l (hnh 16)

Hnh 16. U nguyn bo sn. Hnh X quang thy phn ng mng xng dng l (mi tn) v mt chc
dc theo phn gn xng cnh tay.

U ht bch cu a acid

U ht bch cu a acid l dng lnh tnh trong ba bin th lm sng ca bnh m bo Langerhans (cc
bnh khc l Letterer-Siwe v Hand-Schller- Christian ). Tng sinh u ca t bo Langerhans biu hin
ni bt l tn thng hu xng. Tuy nhin c th c cc vng x xng vi phn ng mng xng

dng dy hoc dng l, c bit trong giai on lin xng. Hnh nh ny c th nhm vi vim xng
tu xng.

U xng dng xng

U xng dng xng l mt u to xng lnh tnh nh hng n tr em v ngi tr, hu ht thng
xy ra xng i, xng chy, xng mc hoc xng cnh tay. Phn ng mng xng c v dy
pht sinh nh l p ng ca u. nidus thu quang trung tm c th kh nhn thy trn X quang qui
c v CT c th gip trong cc trng hp ny (hnh 17A, 17B, 17C). U xng dng xng di mng
xng c th to ra phn ng mng xng xm nhp lan rng, trong khi tn thng trong khp thng
gy hnh thnh xng mi tng i t.

Hnh 17A. U xng dng xng. X quang thng phn gn xng chy thy phn ng mng xng dy,
trn lng dc theo v xng chy pha trong (mi tn).

Hnh 17B. U xng dng xng. Hnh ti to coronal (A) v hnh axial CT (B) thy nidus trung tm
thu quang (mi tn) bao quanh bi phn ng mng xng (u mi tn).

Hnh 17C. U xng dng xng. Hnh ti to coronal (A) v hnh axial CT (B) thy nidus trung tm
thu quang (mi tn) bao quanh bi phn ng mng xng (u mi tn).

Leukemia v Lymphoma

C leukemia v lymphoma u c th lin quan vi phn ng mng xng dng xm nhp. tr em,
leukemia c l nh hng n xng di nhiu hn, trong khi ngi ln xng trc thng b nh
hng nhiu hn. Thng gp phn ng mng xng dng l hoc mng (hnh 18) vi hnh nh tc

dng ngc t hn. Lymphoma c th gy ra phn ng mng xng xm nhp v mt t chc, v c

th lin quan vi khi m mm ln hn vng hu xng.

Hnh 18. X quang thng xng i cho thy phn ng mng xng dy c dc theo thn xng i
hai bn.

tr tnh mch

tr tnh mch, c bit l chi di, c th dn n phn ng mng xng c ln sng ton th,
ban u c th tch khi v xng (hnh 19). Tng p lc dch m k trung bnh trong tr tnh mch
c th gy p vo mng xng, dn n hnh thnh mng xng mi phn ng. Mc d khng phi
lun hin din, cc manh mi chn on gm ph di da lan rng ngm vi (phlebolith) trong cc
tnh mch dn.

Hnh 19. tr tnh mch. Hnh thnh xng mi bao bc xng chy v xng mc.

PHN NG MNG XNG MT BN SO VI HAI BN.

Phn ng mng xng mt bn c gy ra do qu trnh bnh khu tr nh chn thng, u hoc nhim
trng. Phn ng mng xng hai bn thng do qu trnh bnh l h thng v chn on phn bit
thng c thu hp theo tui v biu hin lm sng. Trc 6 thng, nguyn nhn thung gp nht l
vim mng xng sinh l ca tr s sinh, bnh Caffey v vim mng xng lin quan vi vic dng
prostaglandin. Phn ng mng xng hai bn xut hin sau 6 thng c th gi bnh xng khp ph
i, vim khp v cn ngi tr, tha vitamin A v tr tnh mch. Trong tnh hung lm sng thch
hp, cn n chn thng khng do tai nn dn n nhiu gy xng lin nh l mt nguyn
nhn.

KT LUN

Phn ng mng xng do p ng ca v xng vi nhiu tn thng. Ghi nhn s hin din ca phn
ng mng xng l mt bc quan trng nht. i khi, dng phn ng mng xng i nhiu n mt
qu trnh bnh l c bit, nhng ni chung c s trng lp ng k trong cc nhm bnh dn n
dng xm nhp v khng xm nhp. Qu trnh bnh hot ng nhanh, mnh thng dn n phn ng
mng xng xm nhp, cc qu trnh chm hn, khng au dn n dng khng xm nhp. Cc
nguyn nhn phn ng mng xng l rng, bao gm chn thng, nhim trng, vim khp, , do
thuc v cc nhm mch mu. Khi phn ng mng xng xy ra theo phn b hai bn, cu xem xt
n bnh l h thng.