M16.ĐT.

B11 LIÊN QUAN NHA CHU VÀ KHỚP CẮN

(Số tiết: 01 tiết)
ThS Nguyễn Ngọc Tâm Đan
TÓM TẮT BÀI GIẢNG
Hai kẻ thù nguy hiểm của răng và mô nha chu là vi khuẩn và sang chấn khớp cắn. Vi khuẩn
là nguyên nhân thường xuyên liên tục của bệnh, sang chấn là nguyên nhân bất thường sinh ra từ
lệch lạc khớp cắn, khớp thái dương hàm. Tuy nhiên lực cắn vừa phải có tác động kích thích, duy
trì, bảo vệ mô nha chu, những lực quá yếu hoặc quá mạnh sẽ gây suy yếu mô nha chu.
MỤC TIÊU HỌC TẬP
Sau khi học xong bài này, sinh viên có khả năng:
1. Trình bày được định nghĩa, nguyên nhân và hậu quả do lực cắn quá yếu hoặc quá mạnh gây
nên bệnh nha chu.
2. Trình bày được mối liên quan giữa cường độ lực và cấu trúc mô nha chu trong quá trình
hình thành nên bệnh nha chu.
3. Trình bày được triệu chứng và sự thay dổi mô học nha chu đối với sang chấn khớp cắn.

1. MỞ ĐẦU
Hai kẻ thù nguy hiểm của răng và mô nha chu là vi khuẩn và sang chấn khớp cắn. Vi khuẩn
là nguyên nhân thường xuyên, liên tục của bệnh nha chu. Sang chấn là nguyên nhân bất thường
được sinh ra từ sự lệch lạc nào đó của khớp cắn hoặc của khớp thái dương hàm hoặc do bệnh nha
chu. Rất hiếm gặp trường hợp sang chấn do khớp cắn lại có nguyên nhân ở các cơ nhai.
Chỉ có vi khuẩn thì bệnh nha chu dừng lại ở viêm nướu, nhưng nếu có thêm sang chấn khớp
cắn bệnh nha chu tiến triển thành viêm nha chu. Nếu nguyên nhân chủ yếu là do sang chấn khớp
cắn thì sang thương nha chu được gọi là chấn thương do khớp cắn, đây không phải là bệnh viêm
nha chu thông thường.
Lực cắn tác động thường xuyên trên răng, trong một giới hạn nào đó lực cắn nhai rất cần thiết
để kích thích, duy trì, bảo vệ mô nha chu.
- Nếu lực quá yếu không đủ kích thích, mô nha chu sẽ bị suy yếu.
- Nếu lực quá mạnh, vượt quá ngưỡng thì mô nha chu sẽ bị tổn thương.
Sang thương trong trường hợp này được gọi là chấn thương do khớp cắn.
2. CHẤN THƯƠNG DO KHỚP CẮN
2.1. Định nghĩa
Chấn thương do khớp cắn là tổn thương ở mô nha chu có nguyên nhân là lực cắn bất thường.
2.2. Nguyên nhân
Sự biến đổi của lực cắn như: răng mọc lệch, trám răng và phục hình sai, nhổ răng không làm
răng giả,... hoặc sự lệch lạc của khớp thái dương hàm hoặc do bệnh nha chu.
Sự biến đổi về khả năng chống đỡ lực cắn của mô nha chu: bệnh nha chu
Kết hợp cả hai điều kiện trên.
2.3. Hậu quả
2.3.1. Hậu quả của lực cắn quá yếu hay thiếu lực cắn

1
 Nếu lực cắn quá yếu hay thiếu lực cắn do tình trạng cắn hở, mất răng đối kháng, thói quen
nhai một bên có thể đưa đến mỏng dây chằng nha chu, teo các sợi, làm loãng xương và giảm chiều
cao xương ổ (do các huỷ cốt bào bị kích thích gây huỷ xương), cuối cùng làm suy yếu mô nha chu.
2.3.2. Hậu quả của lực cắn quá mạnh
Mức độ trầm trọng của tổn thương thay đổi theo cường độ lực.
Vị trí và kiểu sang thương tuỳ thuộc theo phương hướng của lực:
- Lực nhẹ: các huỷ cốt bào kích thích gây huỷ xương các dây chằng nha chu bị kéo dài (ở
mặt răng ngược với hướng của lực).
- Lực vừa: có thể chảy máu, đông máu và hoại tử vùng dây chằng nha chu.
- Lực cắn quá mạnh vượt quá ngưỡng và đột ngột: Như răng mọc lệch lạc, răng ngả nghiêng
do nhổ răng kế bên, dùng răng để cắn chỉ, miếng trám cao, phục hình sai, làm tăng lực cắn trên
từng răng hoặc nhóm răng, hoặc làm thay đổi phương hướng của lực cắn. Cuối cùng gốc răng chạm
vào xương ổ gây hoại tử ở xương và dây chằng nha chu. Xương ổ bị tiêu theo một cơ chế tiêu
xương ngầm, tạo chỗ trống có thể làm thay đổi vị trí của răng.
2.4. Tính hoàn nguyên của chấn thương do lực cắn
Lực cắn nhai gây thương tổn cho mô nha chu, đồng thời mô kích thích những quá trình tự
sửa chữa của mô nha chu. Khi lực bất thường được cất đi, mô nha chu trở lại trạng thái bình thường
sau thời gian tự sửa chữa.
Những tương quan cắn khít có thể đưa đến chấn thương cắn khít. Bất cứ trừơng hợp nào sai
lệch về vị trí hoặc chức năng đều có khả năng đưa đến chấn thương do cắn khít. Những điều kiện
ấy được gọi là sự mất hài hoà của khớp cắn hoặc chứng loạn dưỡng của khớp cắn.
Nên nhớ: Lực cắn khít quá mạnh, bất thường không gây ra chấn thương khi nào mô nha chu
có thể thích nghi được.
Một lực trong giới hạn sinh lý vẫn có thể gây chấn thương khớp cắn một khi mô nha chu đã
bị thương tổn hoặc suy yếu.
2.5. Những yếu tố làm biến đổi khả năng chống đỡ lực cắn của mô nha chu
Viêm ở vùng dây chằng nha chu.
Tiêu huỷ xương ổ và dây chằng nha chu làm lực cắn bình thường trở thành lực quá tải đối
với phần mô còn lại.
Tuổi và bệnh tổng quát ức chế những hoạt động đồng hoá, đẩy mạnh thoái hoá, kết quả làm
giảm khả năng chống đỡ lực cắn của mô nha chu và làm tăng sự huỷ hoại.

2
 Ảnh hưởng của lực nhai lên mô nha chu

Lực yếu Lực sinh lý Lực quá mức

Suy yếu Khoẻ mạnh Chấn thương

Di lệch Vững ổn Tiêu xương
trồi răng

Ít Nhiều

Thích nghi Lan rộng bệnh

Sửa chữa Sự phá huỷ

Sơ đồ M16.ĐT.B11.1. Mô tả tác động của các mức độ lực nhai lên mô nha chu: lực yếu, lực
sinh lý, hay lực quá mức.

3. PHÂN LOẠI CHẤN THƯƠNG KHỚP CẮN

3.1. Phân loại của Glickman (1953)
3.1.1. Theo thời gian của nguyên nhân
3.1.1.1. Chấn thương khớp cắn cấp tính
Hậu quả do lực cắn mạnh đột ngột như nhai phải vật cứng (hạt olive...vv). Ngoài ra, các phục
hồi hay phục hình gây cản trở hoặc thay đổi hướng của lực nhai trực tiếp tác động lên răng gây
chấn thương cấp tính.
3.1.1.2. Chấn thương khớp cắn mạn tính
Phổ biến hơn chấn thương khớp cắn cấp tính và có các triệu chứng lâm sàng điển hình hơn.
Chấn thương hầu hết tiến triển dần dần và tạo ra các thay đổi trong hình thái khớp căn như răng bị
mòn, răng di chuyển, răng lung lay, răng bị đẩy lệch ra khỏi cung hàm (không thẳng hàng), kết hợp
với các thói quen cận chức năng như nghiến răng, cắn chặt răng, hơn thế nữa nó sẽ diễn tiến tình
trạng chấn thương nha chu cấp tính.
3.1.2. Theo tính chất của nguyên nhân
3.1.2.1. Chấn thương khớp cắn nguyên phát
Thường là hậu quả của tình trạng lực ăn nhai bất thường lên mô nha chu còn khỏe mạnh.
Sang chấn ở răng với mô nha chu nâng đỡ bình thường sẽ tốt hơn là sang chấn khớp căn trên một
răng có mô nha chu bị tổn thương.
3.1.2.2. Chấn thương khớp cắn thứ phát
Xảy ra khi lực nhai bình thường hoặc bất thường tác động lên bộ răng suy yếu do mất xương
ổ răng nâng đỡ. Sự thiếu hụt mô nha chu nâng đỡ không chỉ là hậu quả do bệnh nha chu, mà có thể

3
do phẫu thuật cắt bỏ xương trong điều trị bệnh nha chu hay phẫu thuật miệng, chấn thương do tai
nạn, tiêu xương vùng chóp quá mức liên quan đến chỉnh nha hay điều trị nội nha.
3.2. Phân loại của Box
Khớp cắn sinh lý: được định nghĩa (theo Box) là một trạng thái, trong đó hệ thống các lực
tác động lên răng trong quá trình ăn khớp đều ở trạng thái cân bằng, và chúng không thể thay đổi
mối quan hệ bình thường giữa răng và các cấu trúc hỗ trợ.
Chấn thương khớp cắn: Các sang thương được hình thành trong mô nha chu là do lực cắn
quá.
3.3. Phân loại của Hamp, Nyman và Lindhe (1975)
Phân loại này dựa trên sự phá hủy mô nha chu tại vùng giữa các chân răng, tức là mức độ
tiêu xương ngang hoặc mất bám dính.
- Độ I: Tiêu xương theo chiều ngang không vượt quá một phần ba chiều rộng của răng.
- Độ II: Tiêu xương theo chiều ngang vượt quá một phần ba chiều rộng của răng.
- Độ III: Tổn thương ngang và phá hủy các mô nha chu xuyên qua vùng chẽ.
4. CÁC DẤU HIỆU VÀ TRIỆU CHỨNG
Dấu chứng lâm sàng quan trọng nhất của sang chấn là tăng sự lung lay răng. Lung lay răng
do sang chấn khớp cắn xảy ra trong 2 giai đoạn. Giai đoạn đầu là do tiêu xương ổ, tăng khoảng dây
chằng nha chu và giảm số lượng các sợi nha chu. Giai đoạn 2 xảy ra sau khi sửa chữa tổng thương
do sang chấn và thích nghi với sự gia tăng lực nhai, điêu này làm rộng khoảng dây chằng nha chu
vĩnh viễn.
Sự hiện diện của mòn mặt nhai có thể do sự bất thường trong chế độ ăn uống của bệnh nhân
và không tương xứng với tuổi bệnh nhân.
Có sự nghiêng và di chuyển của từng răng hoặc cả một nhóm răng.
4.1. Dấu hiệu lâm sàng của sang chấn khớp cắn
1. Một hay nhiều răng lung lay đột ngột.
2. Đau dữ dội nhất là khi cắn khít hai hàm (không có răng sâu).
3. Túi nha chu sâu, có thể có áp xe nha chu.
4. Mòn răng (diện mòn nhẹ hoặc mòn răng tiếp xúc rõ).
5. Các đường nứt ở men hoặc các phục hồi.
6. Cản trở khớp cắn( từ vị trí tiếp xúc lui sau đến vị trí lồng múi tối đa hoặc trong vận động
đưa hàm sang bên/ra trước).
7. Đường lằn (Ridging) ở niêm mạc má.
8. Các đường lõm ở bờ ngoài của lưỡi.
9. Đầu lưỡi đỏ.
Box and Stillman coi sang chấn khớp cắn là yếu tố nguyên nhân cho các dấu hiệu của bệnh
nha chu sớm dưới đây nên khi phát hiện các bệnh này, sang chấn khớp cắn có thể là nguyên nhân
trong đó:
1. Chấn thương hình liềm - Vùng nướu đỏ sẫm có hình liềm khoảng 1/6 chu vi chân răng.
2. Tụt nướu, có thể không đối xứng, liên quan với tiêu mào xương ổ.

4
 3. Khe hở Stillman - lõm ở viền nướu, thường ở 1 bên răng.
4. McCall’s festoons - viền nướu hình bán nguyệt.
5. Mất sự hiện diện của nhú nướu (stippling) / Mất bề mặt lấm tấm da cam – được mô tả như
dấu hiệu phù nề thứ phát sau sang chấn.
4.2. Dấu hiệu trên X quang
1. Dãn khoảng dây chằng nha chu, thường đi kèm với dày đường lamina dura dọc theo mặt
bên chân răng vùng chóp và vùng chẻ.
2. Có sự phá hủy vách giữa cách răng theo chiều dọc nhiều hơn chiều ngang, hình thành các
khuyết hổng trong xương.
3. Thấu quang và đặc xương ổ.
4. Ngoại tiêu chân răng.
5. Tăng sản cement.
6. Ngà thứ phát tích tụ trong buồng tuỷ.
5. CHẨN ĐOÁN
Bởi vì sang chấn khớp cắn được xác định và chẩn đoán dựa trên những thay đổi mô học trong
cấu trúc nha chu nâng đỡ, chẩn đoán là không thể nếu không có sinh thiết khối. Thường thì phân
loại Angle là một phần của phân tích khớp cắn. Tuy nhiên, phân loại Angle được thiết lập để phân
loại mối quan hệ xương giữa xương hàm dưới và xương hàm trên và sự ảnh hưởng nhỏ lên mối
quan hệ khớp cắn tồn tại giữa các bề mặt múi khác nhau. Do đó, chính mối quan hệ giữa các múi
đối nhau là khía cạnh quan trọng nhất của khớp cắn. Các dấu hiệu lung lay răng và mòn răng vô
cùng khó để tạo mối tương quan với các tiếp xúc khớp cắn. Trong trường hợp lung lay răng, nhiều
yếu tố khác như mất bám dính có thể ảnh hưởng đến sự hiện diện và mức độ nghiêm trọng của lung
lay răng.
1. Biểu hiện chính của sang chấn khớp cắn nguyên phát là lung lay răng tăng. Độ lung lay
có thể được đánh giá bằng dụng cụ cơ học và điện tử. Đánh giá chủ quan về tính di động được thực
hiện như trong phân loại Miller được định mức từ 0 đến 3 điểm.
2. Nghiêng lệch và di chuyển của từng răng hoặc toàn bộ các phân hàm. Thử nghiệm gõ của
răng bằng dụng cụ đầu cùn/ bằng (blunt) thay đổi từ tiếng gõ trong với cấu trúc nâng đỡ khoẻ mạnh
sang tiếng gõ đục nếu có sang chấn khớp cắn nguyên phát trong hệ thống bám dính.
3. Sờ khám cẩn thận các cơ nhai để xác nhận chắc chắn xem có phì đại hoặc có dấu hiệu
tăng trương lực với khả năng co rút của một nhóm cơ.
4. Sờ khám khớp thái dương hàm và quan sát mọi sai lệch của hàm dưới trong các đường
đóng hàm khác nhau.
5. Thử nghiệm Fremitus: Fremitus là phép đo các dấu hiệu rung động của răng khi răng được
đặt ở vị trí và chuyển động tiếp xúc. Ngón trỏ thả lỏng (dampened) được đặt dọc theo mặt má và
mặt môi của răng hàm trên, và bệnh nhân được yêu cầu cắn chạm các răng với nhau trong vị trí
lồng múi tối đa và nghiến một cách hệ thống trong các chuyển động và vị trí tiếp xúc bên, ra trước
và trước bên. Các răng được chuyển đổi bởi bệnh nhân ở các vị trí hàm này sau đó được xác định.
Nói chung, điều này bị giới hạn ở răng hàm trên; tuy nhiên, trong trường hợp khớp cắn tiếp xúc

5
cạnh-cạnh (edge-to-edge) hoặc khi có sự cắn phủ nhỏ, thì các răng hàm dưới cũng có thể đánh giá
được.
Hệ thống phân loại sau đây được sử dụng:
- Loại I: Đã phát hiện rung động hoặc chuyển động nhẹ.
- Loại II: Dễ dàng sờ thấy rung nhưng không có chuyển động rõ ràng.
- Lớp III: Chuyển động có thể nhìn thấy bằng mắt thường.
6. TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Box HK. Traumatic occlusion and traumatogenic occlusion. Oral Health 1930;20:642-6.
2. Glickman I, Smulow JB. Further observations on the effects of trauma from occlusion in
humans. J Periodontol 1967;38:280-93.
3. Hallmon WW. Occlusal trauma: Effect and impact on the periodontium. Ann Periodontol
1999;4:102-8.
4. Pihlstrom BL, Anderson KA, Aeppli D, Schaffer EM. Association between signs of trauma
from occlusion and periodontitis. J Periodontol 1986;57:1-6.