1

INTRODUKSYON

Ayon sa kasabihan ng poklor ay ang ` lore’ o tradisyonal na pag aaral ng ‘folk’ na maari pangkat ng mga

tao na nugnay sa kanilang pagkakapareho sa aspel tulad ng wika, relihiyon, hanap –buhay atbp. Dagdag

pa nito na malawak ang poklor upang magi bahagi ditto sining at paglikha, kaugalian, at paniniwala,laro

at ang katutubong ating mga ninuno.

Dito nakasad ang mga pag usap –usapang kwento tungkol sa mga alamat at mga kwentong bayan.ayon

kay luis toralba 2005 (pg.39)

Ang kanilang sinasabi, libanagan at ang kanilang madyik ritwal. Ang pinakamakabuluhang depinisyon

ng poklor ng pilipinas naggaling sa united nations educational, scientific, and culture organizations sila

ang inatasang bilang pangunahing kinataw, dahil salamin ito ng ating lipunan nasa poklor naka imbak

ang kaalaman, karanasan, kasaysayan ng isang lahi.

Ngunit ang disiplina daw ay naka ugat sa poklor tila malawak at hindi pa gaanong pinag –aralan.

Umuugtang sa larangan ng antopolohiya na ang kahulogan ay ang pag aaral ng sanlibutan at ang

kaasaysayan at kasalukuyan nito.

Ngunit umuugat din ang poklor sa larangan ng sining at ng ibat ibang diciplina kaugnay nito tulad ng

sining at panitikan. Marami daw ang depinisyon ang poklor at kaugalian sa isang papel ang pagtatalakay

ng ibat – ibang bahagi nito at paano nakaka apekto sa lipunan. Dahil dito kadalasang may sining at

panitikan . nilikha ni (Arsenio manuel noong 1956 :62)

Layunin ng pag –aaral

1. Ano ang kwentong bayan sa Mahayag Zamboanga del Sur?

2. Ano ang mga salawikain,bugtong, buong at pamahiin sa nasabing lugar?

3. Ano ang kahulugan ng kwentong bayan?

 2

METODOLOHIYA

Ang gamit sa paghanap ng datos ay sa pamagitan ng pakikipagnayam sa mga respondents sa barangay

mahayag zamboanga del sur upang malaman ang kanilang alamanat mga bugtong , paniniwala/pamaiin,
bulong at sawikain na kanilang na kasanayan sa kanilang barangay. Ang dumingag ay nabibilang sa
zamboanga del sur kung saan daw ang unang nanirahan sa dumingag ay ang mga subanen na una ay
nagmula sa mga coastal area ng lalawigan at sa kalapit na lalawigan ng Misamis Occidental.

Tungkol sa mamayan at lugar

Bago iyon, ang lugar ay isang beses sa isang malawak na kalawakan ng gubat at marshland. Walang eksaktong

dahilan kung paano nakuha ang munisipalidad ngunit ang pinakasikat ay nagsasabi na ito ay nagmula sa mga

pangalan ng isang kilalang Subanen na pinuno at ng kanyang asawa, Dumi, at Ingag.

Ang Dumingag ay dahan-dahang inukit ang pangalan nito bilang isa sa pinakamabilis na pagpapabuti ng mga

munisipalidad ng buong rehiyon. Ito ay nakakakuha ng mga parangal at mga pagsipi sa iba't ibang larangan, lokal at
 3

pambansa. Ito ay mabilis na pamunuan sa pagsulong at mabilis na pag-unlad, at mula noon dumating ang mga

bisaya para maninirhan dito sa lugar at dito nagsimula ang pag buo .

ay tumutukoy sa kalipunan ng mito mula sa isang pangkat na tao sa isang lugar na nag lalahad ng

kasaysayan ng mga diyos – diyosan . may kaugnay sa mga ritwal at teolohiya hindi man ito

kapanipaniwalang kwento ng mga diyos,diyosa at mga bayani ito ay itinuturing isang sagrado at

paniniwalang naganap, at ito din ang kabayanihan ang isang mahalagang tema sa maga kwentong ito.
 4

Interpretasyon ng Datos

Alamat

Ang alamat ay isang uri ng kwentong bayan at panitikan na nag sasalaysay ng mga pinag

mulan ng mga bagay - bagay sa daigdig, Ang alamat o legend o folklore sa wikang English ay isang

uri ng panitikan na nag kukwento o tumatalakay sa pinag mulan ng mga bayag,lugar, pangyayari o

katawagan.eto din ay tumatalakay sa mga tatutubong kultura, kaugalian o kapaligiran ,isa itong

kwento na kinapupulutan ng aral para sa ikabubuti ng ibat at sumasailalim sa kultura ng bayang

pinagmulan.casanova,robin lagrada 2003 page 34.

Ang alamat ay isang uri ng salaysay na higgil sa mga likhang – isip na mga karakter sa

sumasailalim sa mga uri ng ng mamamayan . ito ay ginagamit ng mga sinaunang tao upang ipaliwanag

o kwento ang mga pinag mulan ng mga bagay – bagay sa mundo. Ang mga alamat ay kalimitang

nagsasalaysay ng mga pangyayari ayun sa tunay na tao at lugar na mayroong koneksyon sa

kasaysayan. Ang alamat ay kagaya ng pabula ngunit ginampanan ito ng tao bagay at hayop. Ang alamat

ay isang kwentong bayan na nagsasaad kung paano nabuo at ano ang pinagmulan. (pg.126)

Nahahati sa dalawang pangkitin ang mga alamat: una ang tinawag na (a) etilogical o nag

papaliwanag ng mga bagay o pook at kung bakit nag karoon . at (b) non – etilogical na nauukol sa mga

dakilang tao at pagpaparosa ng malaking kasalanan. Kasama ditto ang tungkol sa alamat ng santo ,at

mahimalang dakilang supernatural tualad ng mga aswang at santo.

 5

Engkanto at multo at mga kayamanan.(Damiana2003[pg.124-125])

Ang alamat ay uri ng kwentong bayan at panitikan pinag mulan sa bagay- bagay sa daigdig.karaniwang

nagsalasay ito sa mga pangyayari higil sa tao at pook at mayroong batayan sa kasaysayan. Ito ay

tumatalakay sa mga katutubong kultura, kaugalian o kapaligiran. Ito aytumatalakay din sa mga

katangiang maganda, tulad ng pagiging matapat, matapang, matulungin, at sa mga katangiang hindi

maganda tulad ng pagiging mapaghiganti, masakim, o mapanumpa, Nguni't sabandang huli ang kuwento

ay kinapupulutan ng aral para sa ikabubuti ng iba. Ito ay sumasalamin sakultura ng bayang pinagmulan

nito. Higit na mauunawaan at mapahahalagahan ang alamat ng sariling rehiyon kung pag-aaralan ito sa

orihinal nitong wika. (Wikipedia

Mga Alamat na non- etilogical

THIRD EYE

Nagsimula po ang kwento ito way back 2009 noong ako po ay nag aral sa man power training

center sa molave … ako po ay may kakalasing nag ngangalang jhon servidad … dahil mag ka clase

kami sa iisang subject? Madalas kaming nag kikita …. Sa hindi malamang dahilan .. dumating ang araw

na bigla niya akong nilapitan at sinabi niya sa akin . na mag iingat daw ako dahil may nag nanasa sa

akin. Pero wala lang sa akin young mga sinabi niya kasi nga wla akong Makita sa paligid ko.

Kinagabihan bigla kung naisip young mga sinasabi niya sa akin ..at dahil doon hindi ako maka tulog

lage kung iniisip ang mga sinasab niya ng paulit – ulit hangang sumikat tong haring araw.sa kagustohan
 6

gusto kung makausap young kakalasi ko ay nagmamadali akong pumasok sa school. sa awa ng diyos

nakita ko siya agad noong una akala ko my kausap siya kaya napilitan ko siyang tanungin kung sino

ang kausap niya .. noong papalapit na ako sa kanya bigla siya tumingin sa akin ..ako naman tinanung ko

siya kung sino kausap niya..

Kaso hindi siya nag salita . pero sa kagustuhan kung malaman kung sino talaga kausap niya ay tiningnan

ko kung asan siya naka tingin .. laking gulat ko na lang po ng Makita ko ang dalagang babae naka tingin

din sa akin nka suot nang puti na mahabang damit na puno ng dugo ang kanyang damit at nananaliksik

ang kanyang mga mata…sa subrang takot ko ay napatingin na lang ako sa aking kakalasi…

Pero lalo akong nagulat nang nakita ko siya nang naka lutang sa hangin, sa sobrang takot ko ay

napasigaw na lang ako at nahimatay.

Halos isang oras akong walang malay noon.. pag kagising ko ay nakita ko ang aking guro na si ms.

Elvera 28 years old at tinanong niya ako kung ano daw nangyari sa akin ?at sinabi ko sa kanyan ang

nakita ko .. noong sinabi ko na kikita ko si sir vedad na naka lutang sa hangin ay agad nag salita ang

aking guro na matagal na dawng namatay si sir vedad year 2012 mahigit tatlong taon na ang nakalipas

at young babae daw na aking nakita ay isa rin daw young studante dati mag kasama daw sila ni sir vedad

noong panahon na nag laho silang dalawa na hanggang ngayon ay hindi nila alam kung anong ngayari sa

dalawa...

Kinagabihan noon ay hindi ako uli naka tulog dahil sa aking nakita... Para bang hindi ako maka

paniwala..?? hangang sumapit ulit si haring araw.. balik ulit ako sa dating gawi nag mamadali ulit akong

pumasuk sa school... Sa hindi malamang dahilan ay Muli ko silang nakita doon sa likod nga isang abando

nadong building, ang building na ito ay makikita sa tabi ng school namin... Nakita ko ang itsura nilang

dalawa na dugoan,, naka suot ng uniforme,, at naka tali..

Sa subrang takot ko po ay hindi ko na lang sila pinansin...At dahil doon nag mamadali akong pumasuk sa

room namin...

Hanggang sa sumapit uli ang gabe sa subrang pagod ko ay agad akong naka tulog ng bigla ko silang na
 7

panaginipan... Doon sa abandona dung building doon daw sila dinala ng tatlong lalaki young dalawang

lalaki ay kapwa guro sa school namin at young isa lalaki ay kapwa ganitor sa school din namin..Sa hindi

malaman ang dahilan ay sinalaysay nang aking panaginip lahat nang nangyari doon sa kumidor kung

saan ko unang nakita young babae doon siya genahasa ng tatlong lalaki... Doon naman sa luob ng room

namin doon nila genawang baboy si sirvedad...At doon sa abandonadong building kung saan ko sila

huling nakita doon sila pinatay at inilibing ng naka tali...Ang mga kamay...

Kina umagahan ay muli akong pumasuk sa school.... Ng papasuk na ako sa room namin ay nakita kuyong

tatlong lalaki na pumatay kay sirvedad,,at young kasama niyang babae... at dahil ako lang mag isa sa mga

oras na youn ay nilapitan nila ako at tinanung kung ano ang pangalan ko at tagasaan ako...Dahil sa

subrang takot ko sa kanila ay umalis na lang ako.. Sa room namin at naki halobilo sa ebakung mga

kakalasi...Ng sumapit ang dapit hapun ay bigla nila ako nilapitan uli..... Pero sa mga oras na youn ay

nakita ako ng papa ko at tinawag niya ako... sa subrang takot ko po ay tumakbo ako kaagad papunta sa

papa ko... At sumabay narin ako sa kanya pauwe...

Dahil sa pa ulit-ulit na na pag lapit sa aking ng tatlong lalaki.. Ay nag lakas loob akong sabihin sa kanila

ang totoo.. lalo na sa aking guro.. Ng sinabi ko sa kanila ang lahat ay agad na nag tungo sa mga autoredad

ang aking guro kasama ang aking prensipal..at agad naman kumilos at pinontahan ang builiding kung

saan naroon naka libing ang dalawang bangkay ni sirvedad at young kasama niyang babae.. At sa mga

araw na youn nakita nila ang bangkay ng dalawa... Na kapwa naka tali at puro bungo na lamang ang mga

ito...

At sa mga oras ding iyon doon na huli young tatlong lalaki.

Analisis

Sa gayun paman nga sitwasyon hindi talaga maiiwasn ang gantong pangyayari,pero sa hindi mo

inakala , may mga bagay –bagay talaga na ikaw ang sinasapitan .

 8

Gas station

Noong buntis pa ako sa panganay kung anak napag pasyahan ko noong mag trabaho para makaipon kahit

na buntis ako noon kahit ayaw ng asawa ko sige parin ako kaya pinadala na nya lahat ng gamit ko kaya

kinuha ko naman kahit na mahirap nagtiis. pinasok ako ng kaklase ko sa isang gas station bilang cashier

sa munos mahayag. ako unang nag simula nung oras na yun pa at tatlong buwan pa lang ang tyan ko

hanggang matapos ang dalawang linggo nalaman ko na ililipat pala kami ni ate ruth sa tambulig dahil nga

sa buntis ako at kailangan kung makaipon pumayag ako , pumayag na rin si ate ruth so ito na nga inihatid

kami. Ng boss namin sa tambulig sakay ng kotse na papunta pa lang kami lagi ng naninigas ang tiyan ko

lalo na nung dumating na kami sa bayan sa tambulig nung unang araw ko pa lang wala pa naman

nangyayari sa akin na iba pero.kinabukasan ng katanghalian matapos ang shift ko pumunta kami sa sintro

para kumain dahil wala pa kaming gamit sa pag luluto hindi naman kami makahiram kasi parang may

mga sariling mundo ang mga tao don ,nag outing agad pagkadating namim iniwanan kami ng hindi pa

alam ang pasikot sikot pati yung pag reading ng gas ang liliit kailangan pang flashlightanso back to the

story nasa bayan na kami nun matapos namin kumain naglakad lakad. Muna kami ni ate sa paglalakad

namin biglang may lumapit sa aming matanda sabay hawak sa tyan ko at sinabing "buntis ka ano"

nagtaka ako kung bakit alam nung matanda bukod sa hindi pa halata ang tyan ko malaki pa ung uniform

namin tapos lumayo agad kami sa matanda pero sumusunod sya tapos pag tingin ko sa kanya ngumingiti

sya ng nakakaluko. nag yaya na akong umuwi kay ate ruth paggabi na non si ate ruth. Ka gabi ang shift

nya kaya ako walang kasama sa kwarto nasa ikalawang palapag ang kwarto namin nung nag kukuwenta

na ako ng nakita at kung short ba ako o over inayus ko hindi ko mapa compute kasi iba young mga

nakalagay sa papel na pang reading kumpara don sa papel sa muños kaya sinubukan ko lahat ng formula

wala kasi akong matanungan nasa outing nga ung supervisor at secretary namin tinanung ko din si ate

ruth pero hindi nya din makuha kaya ako na lang ang nag solve kaya halos alas dose na ng gabi ako

nakatulog hanggang sa makuha ko na so yon na nga nakatulog na ako.nun pero mababaw lang kasi nga
 9

namamahay pa ako hindi ako.masyado makatulog ang init init kasi ang pakiramdam ko kahit may aircon

na dun nakaidlip na ako nun ng maramdaman kong may humahawak sa tyan ko agad akong gumising

tiningnan ko.kung sino un pero wala naming tao kaya dumasig ako sa pinaka tabi baka kasi pinapaglaruan

lamang ako ng mga pump boy nakaidlip ulit ako pero may kumublit sakin ng tatlong beses dalidali akong

tumayo at binuksan ang pinto akala ko kasi may pumasok. Lang na tao pero kung meron yun sana

lumagapak ung pinto kaso hindi eh nasakit na ang tyan ko nun bumaba ako nun pumunta ako sa gas

station tinanung kay ate ruth kung umakyat ba sya pero.sabi nya hindi daw dahil nahihiya akong sabihan

takot bumalik na lang ako. pag balik ko saktong tumunog ang cp ko nun tumatawag si mama sabi nya

napanaginipan daw niya ako tapos sinabi ko rin sa kanya yung nangyari sakin tinuruan nya ako kung

paano gumawa ng panguntra tapos pagbaba ni mama ng cp nya yung asawa ko naman ang tumatawag at

ganun din daw napanaginipan din daw nya ako sinabi ko din sa kanya at gusto na nya akong umuwi pero

ayaw ko pero umuwi naman si ate ruth kahit ayaw ko sumama na rin ako wala na kasi akong kasama

Pagdating ko sa asawa ako ayus na ang tyan ko at hindi na rin tumitigas may panguntra narin kasi ako sa

mga masasamang elemento yan lang at maraming salamat.

Analisis

Dapat kasi tayong mga buntis hindi pa dalos-daos ng basta basta kasi hindi natin alam sa ating

paligid na mayroon kasing taong ibang nilalang na may maling dignidad. Pero hindi naman natin

sinasadya ang bawat kilos at pag galaw subalit may kaalaman ka na rin.

Sumama Ka Na

Hindi maintindihan ni Rosa ang kanyang nararamdaman. Nanlamig at parang kinikilabutan siya

habang naglalakad sa kalsada ng gabing iyon. Naglalakad na lamang siya dahil hindi siya sinundo ng

kanyang tatay. Sa sobrang inis niya ay nilakad na lamang niya patungo sa bahay nila. Naiinis siya dahil

sa sobra niyang paghihintay, ni hindi man lang siya sinabihan na hindi siya masusundo. Kung kaya sa
 10

sobra niyang inis ay nakaya niyang lakarin ang kalagitnaan ng gabi.

Malapit na niyang marating ang bahay nila ay napansin niyang parang mas lumala pa ang kanyang

nararamdaman. Tumatayo ang kanyang mga balahibo at biglang lumakas ang hangin sa pagdaan niya sa

isang malaking puno ng mangga, kung kaya’y binilisan niya ang paglakad hanggang nakarating siya sa

kanilang bahay.

“Oh, bakit nagmamadali ka? At bakit ikaw lang mag-isang umuwi? Pinasundo kita sa tatay mo, nasaan na

siya? Ang tanong ng kanyang ina.

Dahil nga galit siya na hindi siya nasundo ay hindi niya pinansin ang tanog ng kanyang ina at dali-daling

umakyat sa taas.

Nang gabing iyon ay hindi makatulog si Rosa sa kakaisip sa nangyari sa kanyang paglalakad kanina. Sa

tanang buhay niya ay hindi pa naranasan ang ganoong pangyayari, ngayon lang. Napabangon siya sa

kanyang pagkakahiga nang biglang may tumawag ng kanyang pangalan. Tiningnan niya ang paligid ng

kanyang silid baka tinig lamang iyon ng kanyang nanay. Ngunit sa paghahanap niya ay wala siyang

makita. Tumigil siya at naupo sa kanyang higaan. Tinawag na naman ulit ang kanyang pangalan ng

makatatlong beses. At doon ay nagsimula na siyang kinabahan, malakas ang kaba ng kanyang dibdib at

kung anu-ano na ang pumapasok sa kanyang isipan. Matagal siyang nakatulog ng gabing iyon dahil sa

mga di kanais-nais niyang napapansin. Dahil sa kanyang takot ay hindi na siya nagpatay pa ng ilaw

hanggang sa makatulog na.

At kinaumagahan ay matagal siyang nakagising at hindi na lamang siya pumasok sa kanyang klase dahil

masyado na siyang late. Kung kaya’y nagtataka ang kanyang ina kung bakit hindi pumasok. Nagdahilan

na lamang siya na masama ang kanyang pakiramdam.

Nang mga sumunod pang mga araw ay ganoon parin ang napapansin niya. Parang may palaging

sumusunod sa kanya, palaging nakatingin at nagmamasid sa bawat gagawin niya. Ngunit hindi niya

malaman at maintindihan kung ano ang di kanais-nais na pangyayaring iyon. At ni minsan ay hindi niya

ito pinagtapat sa kanyang mga magulang. Hanggang sa isang araw ay mas lalo pang lumala ang kanyang
 11

nakakakilabot na nararamdamn. Hindi na niya kinaya pang itago ito sa kanyang mga magulang kaya’t

ipinagtapat na niya ito. Mula noon ay takot narin ang kanyang mag magulang sa maaaring mangyari sa

kanilang anak.

Biyernes iyon ng gabi ng galing pa sa paaralan ay pagod na pagod si Rosa kaya maagang nagpahinga at

humiga sa kanyang higaan nang biglang may narinig niya ang isang boses.

“Rosa, Rosa…” tinig na nanggagaling sa loob mismo ng kanyang silid.

Bumangon siya at tinatagan ang sarili na hindi siya matatakot. Hindi niya pinahalata na takot siya sa tinig

na kanyang narinig.

“Sino yan? Anong kailangan mo sa’kin? Bakit ka nakapasok? Takot na tanong ni Rosa sa boses.

Bigla itong nagpakita kay Rosa.

“Halika Rosa, lumapit ka. Sumama ka sa akin”

Sumigaw siya at narinig naman ito ng kanyang ina. Pagpasok ni Aling Cora sa silid ng anak ay bigla na

lamang nawala ang lalaki.

“Bakit anak? Anong nangyari sayo? At bakit ka sumisigaw?”

Ang akala ni Aling Cora ay may napanaginipan lamang ng masama ang anak kaya ito napasigaw.

Pinagtapat ni Rosa ang lahat sa kanyang ina na may nagpapakita sa kanyang isang lalaki na nakasuot ng

itim ngunit maamo ang mukha nito, at gusto siyang isama. Sa kwento ng anak ay natatakot si Aling Cora

dahil ilang araw na palang ganito ang mga pangyayaring naganap sa kanyang anak. Malaki ang kanyang

paniniwala na ang kanyang anak ay sinusundan ng isang masamang nilalang. Hinala niya na baka

nagkakagusto ito sa kanyang anak dahil marami na rin siyang narinig na mga ganitong kwento. Kaya

kinabukasan ay pumunta sila sa isang manggagamot para malaman kung sino ang taong may gusting

kunin si Rosa. Pinatingin na rin nila ang anak dahil palagi itong nawawalan ng malay. Minsan na rin nila

itong pinakunsulta sa doctor ngunit wala paring pagbabagong nagaganap. Sa pagpapatingin nila sa isang

manggagamot ay hindi nga nagkamali si Aling Cora sa kanyang hinala, na ang kanyang anak ay

nagustuhan ng isang masamang espiritu kaya siya gustong isama nito. At iyon nga ang hula ng isang
 12

manggagamot na may isang maitim na lalaking nagkakagusto sa kanya. Isang nilalang na di katulad

sa’tin.

Matagal din nilang pinagagamot si Rosa sa manggagamot ngunit pabalik-balik pa rin ito.

Isang umaga ay gumagawa si Rosa ng kanyang takdang aralin nang biglang lumitaw ang lalaki sa

kanyang harapan mismo. Gulat na gulat at takot na takot siya dahil hinawakan nito ang kanyang kamay

sabay sabi na sumama na daw ito sa kanya. Doon sa kahariang sinabi niya. Nagtataka si Rosa dahil ang

lalaking dati niyang nakita ay maamo ang mukha, ngunit ang nakita niya ngayon ay isang pangit at

namumula ang mga mata. Parang gusto na talaga siyang dalhin ng lalaking nagkakagusto sa kanya.

Naalala ni Rosa ang sinabi ng manggagamot na kapag nagpatalo siya at sumama sa lalaki ay tuluyang

mamatay si Rosa, kaya pilit niyang nilabanan ang mga ginagawa ng lalaki. Nagdasal siya ng nagdasal sa

mahal na Panginoon. Sa pakikipaglaban niya ay hinimatay sila.

Sa umagang iyon, nadatnan na lamang ni Aling Cora na nakahandusay sa sahig at walang malay si Rosa.

Dali-dali siyang tumakbo papalapit sa anak.

Mula noon ay hindi parin sila tumigil sa pagpapaggamot kay Rosa. Binasbasan si Rosa sa manggagamot

at patuloy parin si Rosa sa pakikipaglaban sa lalaking nagpapakita sa kanya. Wala rin silang magawa

kundi ang sabayan din ng pagdarasal na sanay lubayan na si Rosa at huwag nang gambalain pa.

‘Di nagtagal, dininig naman ang diyos ang dasal niya. Hindi na muling nagpakita ang lalaki at si Rosa ay

namumuhay na ulit ng normal tulad ng dati.

Analisis

Sa ganitong sitwayon hindi natin alam saating paligid na may iba talagang taong di normal na

kakaiba. Pero dependi kung sila ay umubig sa isang taong namumuhay ng normal.

Lamok
Si Edna ay freshman sa isang matandang unibersidad sa maynila. Isang araw habang sa kalagitnaan ng
 13

klase ay biglang tinawag siya ng kalikasan. Tumayo si Edna at lumapit sa kanyang prof. upang

magpaalam sandali. Napili ni Edna na gamitin ang pinakamalayong bahagi ng kubeta. Habang nakaupo,

biglang nakaramdam ng pagka-irita si Edna dahil pakiramdam niya ang daming lamok na paikot-ikot sa

kanyang ulunan. Hawi dito, hawi doon. Nang matapos ang babae sa paggamit ng banyo ay dumiretso siya

sa hugasan. May nakita siyang naglilinis sa may lababo at ang kanyang wika "sakto nandito si Manang,

mapagsabihan nga".

Si Manang ay isang janitress at matagal na siya nagtratrabaho sa unibersidad na iyon. Ang unang bati ni

Edna ay "Manang, mag-spray naman kayo dito sa banyo, ang daming lamok doon sa huling bahagi ng

banyo. Ikot ng ikot sila sa buhok ko." Ang tugon naman ng matanda "Iha walang lamok sa banyong ito

kasi lagi ko tong nililinis". Biglang nakaramdam ng pagkayamot si Enda at winika na lang sa sarili, "Eh

ako mismo naramdaman ang mga lamok sa aking ulunan, Ano ba yan!". Nang palabas na si Edna ng

banyo biglang nagwika ang matandang janitress at sinabing "Iha sa gawing hulihan ng banyong ito may

isang babaeng nagbigti noong nakaraang taon dahil sa depresyon.

Analisis

Hindi pala lamok ang humahaging sa ulunan ni edna kundi ang paa noong babaeng nagbigti noong

nakaraang taon.

Multo sa kalsada ng acasia

Madilim na diretsong sementadong daan. Isang eskwelahan na may katabing mahabang bakanteng lote,

kasunod ang ilang palayan. Na pagsapit ng gabi, huwag mong asahan na makakakita ka kahit katiting na

liwanag.
 14

Yan ang maikling deskripsyon ng kalsada sa harap ng bahay namin. Nakatayo ang bahay namin sa tapat

ng eskwelahan, sa tabi nito ay ilang bahayan din, na gaya ng bahay namin, tahimik at selyado na bago pa

man sumapit ang alas-nuebe ng gabi. Yun siguro talaga ang buhay sa probinsya, tahimik ang tao, tahimik

ang paligid. Yung eskwelahan, medyo may kalakihan, at napapalibutan ng bakanteng lote. Kahit na sa

mismong kabayanan ang lokasyon namin, masasabi kong hindi ganun kasiksik sa bahayan ang lugar

namin.

Ilang taon ang nakararaan, kung tama ang aking alaala ay nasa second year ako noon sa Coleheyo, ang

tahimik naming lugar ay nagulantang isang umaga. Tahimik na nagkakape ang tito ko, mga limang bahay

ang pagitan mula sa amin, nang makarinig siya ng mga kalabog sa gate nila. Muntikan pa daw niyang

maitapon ang kape sa pagmamadaling lumabas, sa pag-aakalang may motorsiklo na bumangga sa gate

nila. Paglabas ng tito ko, nakita niya ang binilan niya ng pandesal ilang minuto pa lang ang nakakaraan.

Namumutla ito, at wari ay tinakasan ng dugo sa buong katawan. Bahagyang nakabuka ang bibig,

mahihinang ungol lang ang naririnig niya. Hindi daw ito makapagsalita, at wari ang anumang gumulat sa

kanya, ay siyang itinuturo ng daliri nito.

“Lintek, ano ba’ng nangyari sa’yo?”. Yun daw ang paulit-ulit niyang itinatanong. Pero walang sagot,

wari hindi sapat ang panahon na nagdaan para mabawi ng pobreng tindero ng pandesal ang kamalayan

niya mula sa pagkabigla. Patuloy lang itong tumuturo sa isang direksyon na hindi naman niya tinitingnan.

Lumunok ang tito ko at lakas loob na sinundan ang itinuturo ng tindero. Nakita pa niya ang nakabuwal

nitong bisekleta sa tabi ng isang nakaparadang motor. Ilang marahang hakbang, palinga-linga ang tito ko

sa anumang kahina-hinala sa paligid. Ang hirap kapag hindi mo alam ang hinahanap mo, tao ba? Bagay?

Hayop? O baka naman wala sa nabanggit? Ilang segundo pa, tulad ng tindero ng pandesal, nagsimula na

ding mamutla ang tito ko. Nakita na niya ang nagpagulat ng husto sa pobreng tindero.

Isang lalaki ang nakabitin sa sanga ng puno, nakatali sa leeg niya ang isang medyo may katabaang lubid.
 15

Magalas ang lubid, kaya ang leeg ng lalaki ay nagsugat na. May ilang nagkalat na dugo sa puti niyang

polo. Dilat ang mata, lagpas nang kaunti ang dila sa bibig, wari ay nakamasid ang lalaking nakabigti sa

mga taong lalapit at titingin sa kanyang bangkay. Isang estudyante ang nakabigti sa sanga ng punong

akasya. Kasabay ng ihip ng hangin noong umaga na yun, ay ang ingit ng sanga ng punong-kahoy kung

saan nakabitin ang walang buhay na katawan.

Mabilis na kumalat ang balita tungkol sa kwento ng lalaki sa punong akasya. Nag-imbestiga ang mga

pulis at isa ang tito ko sa natanong. Napag-alaman na taga-ibang bayan yung lalaki, mga dalawang oras

na biyahe mula sa amin. Napadpad lamang siya dito upang aminin ang nobya na nakikipaghiwalay na sa

kanya. Nakita pa ang bouquet ng bulaklak malapit sa puno ng akasya. Nang hindi pumayag

makipagbalikan ang babae, napilitan ang lalaking umuwi. Edad 17 lamang ang lalaki, kaedad ko noon, at

marahil, para sa kanya, sapat ng dahilan ang paghihiwalay nila upang tapusin ang buhay niya. Nakita pa

ang isang sulat sa bulsa niya, nagsasabing mahal na mahal niya ang babae, at hindi niya kayang mabuhay

na wala ito.

Simula noon, mapa-umaga o gabi, naging sunod-sunod na ang aksidente sa gawi na yun. Ewan kung totoo

ang sinasabi ng mga taga-dito sa amin, pero ako mismo ang nakapansin. Higit sampung aksidente na ang

nakita mismo ng mata ko. Dahil sa hilig ko sa paggitara at pagtambay sa harap ng bahay namin, minsan

ay bigla akong napapahinto upang saklolohan ang ilang motoristang sumesemplang o bumubuwal na lang

bigla sa kalsada. Nakakapagtaka, kadalasan ay motorsiklo ang nadidisgrasya.

Ilang buwan din na tinulusan ng kandila ang puno ng akasya. Marahil ay upang kalmahin ang agam-agam

ng bawat isa sa amin sa lugar na yun. Ngunit, marahil dahil sa kultura ng Pinoy, mas lumala lang ang

kwentuhan. Nagsimulang magkaroon ng mga kwento ng umiiyak na lalaki o ng amoy bulaklak at kandila

sa hatinggabi. Pero walang makapagpaliwanag kung bakit madami pa din ang naaksidente. Nasanay na

din kami; ako, ang tatay ko at isang lalaki kong kapatid, na maghatid ng mga nadidisgrasya sa hospital.
 16

Bilang nurse, tinanaw ko ng obligasyon na tulungan ang kapwa ko na nangangailangan. Sabi ng tatay ko,

mainam na daw na kami na ang bumubuhat ng mga may dugong katawan, kaysa kami ang malagay sa

sitwasyon nila.

Yung iba, hinahanap pa talaga kami at pinapasalamatan. May ilan na hanggang tango na lang ang kayang

ibigay para sa amin. May ilan naman, nagagalit pa, tulad ng isang babaeng ipinaglihi yata sa sama ng

loob. Bakit daw sa public hospital namin dinala ang asawa niya. Nagpaliwanag ako na yun ang

pinakamalapit, sumagot ba naman ng madami daw silang pera. Sabi ko, sana inutusan nila yung pera nila

na buhatin yung asawa niya kanina sa kalsada. Kami pa yung masama, kami na nga ang tumulong. Kung

tama ang tantya ko, higit bente na siguro ang aksidenteng nangyari sa kalsada na yun sa nakaraang anim

na taon. Madami ang nagsasabi na yung multo ng lalaking nagbigti ang may kagagawan noon. Pero para

sa akin, multo ng alak ang nakita nila, dahil karamihan sa binubuhat namin para dalin sa hospital, amoy

chico.

Hanggang isang gabi, busy ako noon sa pagsusulat ng bagong blog. Ang magulang ko naman, nanunuod

ng TV. Lagpas alas-otso na noon, kaya sarado na ang bahay namin, katulad ng bawat bahay sa kahabaan

ng kalsada na yun. Ganado pa akong nagsusulat noon, nang biglang ilang malakas na kalabog ang narinig

namin. At tulad ng dati, dali-dali akong tumayo, hindi ko na nakuhang magbihis, kaya nakaboxer short

ako na sumilip sa kalsada. Tama nga ang hinala ko, isang bagong aksidente sa motor.“May naaksidente

ulit!!

Yun ang may kalakasan kong sinabi sa mga kasama ko sa bahay. Mabilis akong lumabas, hindi na ininda

kung ano ang itsura ko. Mabilis akong lumapit, umaandar pa ang motor na medyo may kalayuan sa

katawan ng lalaki. Madilim ang paligid kaya hindi ko mamukhaan o matantya man lang ang edad ng

lalaking nakadapa sa kalsada. Kasunod ko na ang tatay ko ilang segundo lang. Kinausap ko yung lalaki,

wala nga siyang malay. Nakasubsob ito sa kalsada. Sinimulan ko siyang pulsuhan, at tulad ng ikinatakot
 17

ko, wala nga siyang pulso. Pinatay ng tatay ko ang motor at iginilid sa kalsada. Kung tama ang hinala

namin, hindi nito napansin ang bunton ng lupa sa bandang gilid ng kalsada, at ito ang naging dahilan

kung bakit siya sumemplang.

Mabilis kong tinawag ang tatay ko para maihiga namin ang lalaki. Mabilis at marahan kong kinapa ang

paa at kamay ng lalaki, maging ang likod at mga tadyang niya. Kailangang masiguro ko na walang bali ng

buto. May isang kapitbahay kami na lumabas, ngunit nanatili lang itong nanunuod. Nang masiguro ko na

wala siyang bali sa katawan, maingat namin siyang inihiga ng tatay ko. Nagsisimula nang masanay ang

mata ko sa dilim, kaya madali kong nagawa ang dapat kong gawin. Wala pa din siyang pulso, at tulad ng

ilang beses ko itong ginawa sa ospital, mabilis at maingat akong nagbigay ng CPR. Dumating si nanay na

may dalang flash light sa kalagitnaan ng pagbibigay ko ng CPR, at sa ilaw ng flash light nakita namin ang

duguang mukha ng lalaki. Nagulat si Mommy, halata sa boses niya ang pagkabigla, basag na boses ang

narinig ko sa kanya pagkatapos. Nagulat din ako, pinsan ni nanay ang binibigyan ko ng CPR. Ang bente-

dos anyos niyang pinsan na kakasal lang.

Itinuloy ko ang pagbibigay ng CPR. Ilang segundo pa, nabuhayan ako ng loob, bumalik na ang pulso

niya. Sumunod naming problema ay ang paglilipat sa katawan niya sa sasakyan upang madala sa ospital.

Kailangan naming bilisan, may tama siya sa ulo, ebidensya ang dugo na tumutulo dito. May isang lalaki

ang nagsabi na bilisan daw buhatin ang katawan. Medyo napalakas ang boses ko sa pagpigil dahil may

nakita akong lalaki na hahawak sa paa ng nakahigang naaksidente. Sinabi ko na huwag basta-basta

galawin ang katawan dahil maaring mas makasama pa ang gagawin namin. Pero hindi ako pinansin ng

lalaki, inulit ko ang sinabi ko gamit ang mas malakas na boses. Nag-angat ng mukha ang lalaki

nakahawak ito sa paa ng naaksidente, at sa blangko niyang expression, medyo kinilabutan ako. Tumayo

siya pagkatapos humawak sa paa, at tsaka lumayo na sa katawan.

Mabilis naman namin siyang nadala sa ospital. At dahil sa kamag-anak namin sila, mabilis namang
 18

nasabihan ang mga magulang niya. “May nabiktima na naman siya”. Yun ang naulinigan kong sinasabi

ng mga tao habang palayo kami sa lugar. May bahid pa ako ng dugo ng bumaba sa ospital, katulong at

kasama kami ni nanay sa ER. Ilang minuto pa, dumating na din ang Ate nung naaksidente. Pagkatapos ng

ilang pagsusuri ng doktor, masamang balita ang natanggap namin. Nagdudugo daw ang utak nito,

masama ang naging tama ng bagsak ng ulo niya. Kailangan daw madala sa mas malaking hospital sa

siyudad. Hindi ko na naisip pa ang multo sa kalsada, dahil mas nakakatakot na katotohanan ang muling

humarap sa amin. Walang ambulansya, nag-iisa lang daw ang ambulansya at naghatid pa ito ng pasyente.

Pauwi pa lamang daw ito. Nagpasyang humanap ng ibang sasakyan na pwedeng maghatid, kaso ang

sumunod na problema, walang oxygen sa ospital, ilang araw na daw walang supply.

Umuwi kami ni nanay noon galing sa ospital na mabigat ang loob, sana maging maayos pa ang lahat.

Kinabukasan, nalaman ko na nadala naman pala siya sa isang mas malaking ospital. Kaso, tulad ng dapat

asahan, comatose siya at kasalukuyang nasa ICU. Buntis pala ang asawa niya, walong buwan, sa mahayag

na sila nakatira. Pinauwi lang ng tita ni Mommy dahil namiss daw nito ang bunsong anak niya. Naalala

ko noon, nakakalaro ko pa siya, minsan din niya akong pinatagay ng mapait na Red Horse na dahil sa

hiya ko ay hindi ko natanggihan.

Lumipas ang tatlong araw, at nabalitaan nami na bumigay na ang katawan niya. Sa edad na 22, namatay

siya dahil sa aksidente sa motor. Noong hapon din na yun, bago dumiretso sa bahay nila galing sa ospital,

dumaan ang tita ni Mommy sa bahay. May dala silang kandila upang itulos sa lugar na pinangyarihan ng

aksidente. Umiiyak ang nanay nang makita niya ako. Isang akap ng pasasalamat ang natanggap ko. Wala

na ang bunso niya, byuda na ang asawa ng anak niya, wala ng aabutang ama ang apo niya.

Noon ko naalala ang lalaking lumapit sa paa ng pinsan ni Mommy, siya nga ba ang multo sa kalsada?

Kilabot ang muli kong naramdaman, dahil kung tama ang aking pakiramdam noon, ako lang yata ang

nakakita sa kanya. Hindi na ko naglakas ng loob na sabihin pa sa iba ang karanasan ko noon. Para saan
 19

pa? Marahil ay guni-guni ko din yun. May multo man o wala, hindi ko kasi maitatanggi, na tulad ng iba,

amoy chico din ang pinsan ni Mommy. Nakainom din siya ng gabi ng aksidente.

Pero noong araw na yun, may mas nakakatakot akong nakita. Ano yun? Ang mukha ng isang ina na

nawalan ng anak. Ang isang asawang nawalan agad ng kasama pagkatapos pa lang ng ilang buwan, at ng

isang anak na ulila na sa ama bago pa man isilang. Kung may multo man sa kalsada, siguro mas

nakakatakot ang multo na dala ng bawat bote ng alak. Sana wala ng ina ang mawalan ng anak, asawa na

mawalan ng kabiyak at anak na mawalan ng magulang. Wag uminum habang nagmamaniho, dahil baka

sa kalsadang dadaanan mo, makita mo ang multong aagaw na pala sa buhay mo, at magiging huli na para

iwasan mo ito, dahil sa alak na nainom mo.may mga gabing nakiramdam pa di ako ,nag dadasal na

sana,wala na kaming bubuhating tao buhay ang mawawala sa mga aksidenting pweding – pweding

iwasan.

Analisisy

Ayan tuloy kapag uminom ka na lasing tapos magmamaniho Aksedente ang matatamo.

ALAMAT NG ETEOLOHIKAL

Ang Alamat ay Mga Kwentong-bayan na bunga ng malikhaing pagiisip ng

isang manunulat at ito ay naglalarawan ng pinagmulan ng isang bagay,lugar,o

pangyayari.
 20

Sampaquita

Noong unang panahon, sa bakuaran maraming halaman, tulad rose, kampeon , gumamela, son flower,

kamantique at sampaquita, sa anim nila ay si sampagita ay hindi na mumulaklak . sabi ni rose sampaquita

bakit hindi ka namumulaklak ? sabi naman mi gumamela oh nga bakit hindi ka numumulaklak , hindi

katulad namin nga namumulaklak . at kawawa naman si sampaquita kasi pinag tawanan siya dahil hindi

namumulaklak. At yon dumating ang araw na may laing darating na si engkantadia, sabi bakit malinkot

ka sampaquita ani kay engkantada . sabi naman ni sampaquita kasi pinagtawan kasi ako ng mga kasama

ko dahil himdi ako namumulaklak . naisipan ni engkatada na baguhin si sampaguita at pamumuklakin

niya ito. Ay dahil doon may maganagang nanagyari kay sampaguita , maganda ang kulay at

namumulaklak siya ng bungga at mabango at kapansin -pansin at makikinabangan naman ito. Sa

panahon ng paggawa ng mga purseras at itb. At dahil doon nagging sikat siya at tinuring pambansang

halaman.

Analisis

Wag tayong basta- basta mag husga sa ating sarili . hindi natin alam kung ano ang bagong

maganap. Ayan tuloy nagging pambansang bulaklak sa di inassahan.

Alamat ng rosas

Noong unan panahon sa malayong nayon , may magandang rosas sa harden na namumulaklak ito ng

marami at malusog na halaman at maraming iting manliligaw, may palaboy laboy na si bubuyog , nakita

niya ang halaman na si rosas sa harden at gusto niya itong lapitan .ay ang sabi ni bubuyog kay rosas na

pwdi ba kitang halikan. Ang sabi naman ni rosas oo . pero may guto akong hilingin sayo na wasangin mo

yung dib- dim mo at ibuhos mo iyong dugo mo sa katawan . at dahil doon sa sobrang mahal ni bubuyog

kay rosas, binigayniya itong hiniling . at gi nusak niya ang kanyang katawan at binuhos nito ang
 21

kanyang metals na pula mula sakanyang katawan kay rosas , kaya nagging makulay na pulang si rosas…

pero naisipan niya na wala na pala ang taong mahal niya.

Analisis

Dapat kung mahal mo ang isang bagay marunog kang makompante, Para hindi magsisi sa bandang

hili.

Ang alamat ng kalabasa

Sa isang malayong nayon, may nakatirang mag-asawa. Ang lalaki ay isang magsasaka na
nagmamay-ari ng malalaking lupain. Ang kanyang asawa naman ay nag-aalaga ng hardin na kung saan
tinaniman niya ito ng iba’t ibang klase ng gulay na siya namang pinamimigay niya sa mga kapitbahay.
Masaya at kontento na ang mag-asawa sa kung ano ang mayroon sila. Makaraan ang ilang taon, sila ay
nakaramdam ng kalungkutan. Naisip nila na makokompleto ang kanilang kaligayahan kung mayroon
silang anak. Di kalaunan ay unti-unting nagpapakita ang kanyang asawa ng senyales ng pagbubuntis.
Nanatili siya sa kanilang bahay at nananabik sa paglabas ng kanilang magiging anak. Matapos ang ilang
buwan, iniluwal niya ang isang malusog na batang lalaki at pinangalanang Caleb. Habang lumalaki si
Caleb, napansin nila na tanging ulo niya lamang ang lumalaki. Lumaki nang lumaki ang kanyang ulo
hanggang sa nararamdaman na niya itong bumibigat. Nagsimula silang magkaproblema sa bata, parati na
itong umiiyak gabi-gabi dahil sa sakit. Naging problema rin sa kanilang mga kapitbahay ang ingay dulot
ng iyak ni Caleb kaya nang simula silang tanungin ay kanila itong tinago.
Humihinto ito ng pag-iyak kapag binibigyan nila ito ng pagkain. At kapag siya’y kakain ay nagiging
sobra pa sa dapat nitong kainin. Hindi na kaya ng kanyang katawan ang laki ng kanyang ulo; doble na sa
bigat ng kanyang katawan ang bigat ng kanyang ulo. Isang araw, nakakain si Caleb ng karne na bumara sa
kanyang lalamunan. Hindi siya makahinga hanggang sa naging asul ang kanyang mukha. Nataranta ang
kanyang ina at hindi alam ano ang gagawin. Nawalan ng malay si Caleb at namatay dahil sa kakulangan
ng hangin. Dahil sa kalakihan ng ulo ni Caleb. Sa kanilang pinagpasyahan na ilibing ito kaagad sa
kanilang hardin. Araw-araw ay binibisita ito ng kanyang ina na lumuluha dahilan upang tubuan ng isang
halaman na gumagapang sa lupa.
Inaalagan ito ng mag-asawa na tila ito’y buhay pa rin. Pinanood nila ang mga buto na unti-unti naging
bulaklak. Namatay ang mga bulaklak at naging bilog na maliliit na mga prutas. Sa loob ng isang linggo ay
umulan ng tuloy-tuloy at hindi na ito nagawang bisitahin. Habang tinitingan niya ito mula sa bintana ay
nasorpresa siya nang makita niyang may malaking bilog na kulay berde at kahel. Tumakbo siya papalabas
at nakita na ang bilog na kulay berde at kahel ay ang ulo ni Caleb na kaparehas ang laki at hugis ng basa
habang sinasabi ang pangalan ni Caleb.

Analisis
 22

Alamat ng kalabaw at baka

Noon pa man ay matalik ng magkaibigan si baka at kalabaw. Parehas silang katuwang ng mga magsasaka

sa gawaing bukid. Masipag sila at masunurin sa kanilang mga amo maski anong hirap ng trabaho sa

bukid. Ngunit mayroong isang kuwento tungkol sa dalawa nang isang araw sila ay tinamad na

magtrabaho.

Noong unang panahon ang pinakaunang baka at kalabaw ay itinalaga ni Bathala na tumulong sa

magsasaka sa gawaing bukid. Tulad ng kanilang amo, masipag si baka at kalabaw. Hindi nila inaanlintala

ang bigat ng araro at init ng araw sa trabaho sa bukid. Araw-araw na ganito ang ginagawa ng

magkaibigang hayop. Sa gabi lamang sila nakakapagpahinga.

Isang gabi pagkatapos ng trabaho sa bukid ay nagsama-sama ang mga alagang hayop ng magsasaka.

Nagkuwentuhan sila sa kanilang ginawa sa buong maghapon.

Napansin ng dalawa mula na rin sa kuwento ng mga ibang hayop na sila lamang ang pagod na pagod na

buong maghapong nagtratrabaho sa bukid. Samantala ang mga ibang hayop ay walang ginawa kundi

maglaro o di kaya’y kumain lamang. Tulad na lamang ni manok na buong maghapon daw na palakad-

lakad lamang na naghahanap ng uod na makakain, o di kaya’y si pato na palangoy-langoy lang daw sa

ilog at si kambing na walang ring ginawa kundi kumain ng kumain ng damo.

Kinabukasan, dahil sa mga narinig mula sa ibang hayop ay napagkasunduan ng dalawa na magpahinga sa

araw na iyon. Sa halip na magtrabaho ay magpupunta sila sa katabing ilog upang maligo. Inantay nilang

makatulog ang magsasaka at saka tahimik na inalis ang mga suot na araro at nagtungo sa may ilog.

Tinanggal ng dalawa ang kanilang mga balat at sinampay ito sa may puno saka tumalon sa ilog. Ngunit

biglang nagising ang magsasaka at nakita na nawawala ang dalawa. Hinanap niya ang mga ito at natanaw

niya sila sa may ilog na masayang naliligo.

Kinuha ng magsasaka ang kanyang pamalo at lumapit sa dalawang magkaibigan. Nagulat si baka at

kalabaw ng makitang papalapit sa kanila ang magsasaka. Dali-daling tumayo ang dalawa at isinuot ang

kanilang balat na nakasampay sa puno. Ngunit dahil sa pagmamadali at sa takot, nagkapalit ng nakuhang
 23

balat ang dalawa. Dahil mas mataba si kalabaw masikip sa kanya ang balat ni baka. Samantalang

maluwag naman kay baka ang balat ni kalabaw kaya’t nakalawit sa may leeg ang balat.

Nagmamakaawang humingi ng tawad ang dalawa sa magsasaka. Pinatawad niya ang mga ito ngunit

bilang parusa sa ginawa ng dalawa ay hindi na pinagpalit ng magsasaka ang mga balat nila. Ito na rin ang

magpapaalala sa dalawa na huwag maging tamad at gawin ang iniatas na trabaho.

Analisis

Alamat ng araw at hangin

Minsan nagtatalo sina Araw at si Hangin kung sino sa kanila ang higit na makapangyarihan.

"Mas makapangyarihan ako, dahil sa init ko'y kaya kong sunugin ang lahat!" wika ni Araw.

"Higit ako, dahil kung nanaisin ko ay kayo kong paliparin ang lahat at itaboy kung saan ko gusto!" ang

sabi naman ni Hangin.

Habang nagtatalo ang dalawa, isang magsasaka ang dumaan. "Mabuti pa patunayan natin ang ating

kapangyarihan sa pamamagitan ng magsasakang iyan!" sabi ni Araw.

"O sige, payag ako!" sang-ayon naman ni Hangin.

"Kung sino sa atin ang makapagpapaalis ng damit ng magsasakang iyan ay siyang mananalo." Ang

hamon ni Araw na agad tinanggap ni Hangin.

At naunang nagpakita ng kapangyarihan si Hangin.

Umihip ito ng malakas patungo sa magsasaka. Agad namang napadapa ang magsasaka. Niyakap nito ang

sarili sa lamig at lakas ng hangin. Kung kaya't lalong hindi naalis ang kanyang suot na damit. Sumuko na

si Hangin.

Ang sumunod ay si Araw naman ang nagpakita ng kapangyarihan. Ngumiti lamang ito. Ngumiti ng

ngumiti hanggang sa lalong tumingkad ang sikat nito.

 24

Pinagpawisan ang magsasaka, at sa init ay hinubad nito ang kanyang damit. At binati ni hangin ang

nagwaging si Araw.

Analisis

Ang tunay na kapangyarihan ay hindi nakikita sa paggamit ng lakas at dahas, kung di sa

malumanay at maayos na pamamaraan.

Karunungang bayan

Ang karunungang bayan ay isang sangay ng pantikan kung saan nagiging daan upang maipahayag ang

mga kaisipan na nabibilang sa bawat kultura ng mga tao. Nakakatulong ito sa pag-angkin ng kamalayang

tradisyunal, na nagpapatibay ng pagpapahalagang kultural.

SALAWIKAIN

Ang salawikain ay mga kasabihan o kawikain na bibigay o nag papanuto ng maganda o gabay sa

pamumuhay , sa sal ,pakikipagkapwa .(wikepedia)

Ang layinin ng salawikain ay ang pagsasabi ng katotohanang hindi mapasusubalian na nag

bahaagi ng ating tradisyong Pilipino na ang karamihan ay mula sa ibang bansa at ang iba mula sa ating

ninuno na nagpalipat –lipat sa mag labi ng mga salinlahi. -Nasasalamin sa ating salawikain ang pagiging

matapat nating pilipino, ang ating paniniwala sa sariling kapalaran, pagiging matiyaga, mapitagan at

pangunahin sa lahat ang ating paniniwala sa may kapal. –Lorenzo 2005 pg.33
 25

Mga salawikain

Visaya filipino

Ang liksi at tapang,kalasag ng buhay

Paliwanag:

Kung may tinatanim, may aanihin.

Aanhin mo pa ang damo, kunng patay na ang kabayo.

Malaking puno ,ngunit walang lilim.

Ang ampalaya kahit anong pait ,sa nakagustoy matamis.

Matibay ang walis ,palibhasay magkabigkis.

Hanngat makiyid ang kumot,matutung mamalukot

Mahirap gisingin,ang natutulog – tulogan

Pag may tiga ,may nilaga.

Kung baga sa manok ,kahig lang ng kahig.

Bugtong

Bugtong Ito ay mga anyong patula, binubuo ng dalawang taludtudturan may sukat at tugma. Taglay

nito paglalaro, patula. Ito ay nagpapatalas ng isip. –Lilac at Matic 2005 pg.36)

Ang bugtong, pahulaan, o patuturan ay isang pangungusap o tanong na may doble o nakatagong

kahulugan na nilulutas bilang isang palaisipan (tinatawag ding palaisipan ang bugtong). May dalawang

uri ang bugtong: mga talinghaga o enigma, bagaman tinatawag ding enigma ang bugtong, mga suliraning

ipinapahayag sa isang metapora o ma-alegoryang wika na nangangailangan ng katalinuhan at maingat na

pagninilay-nilay para sa kalutasan, at mga palaisipan (o konumdrum), mga tanong na umaasa sa dulot ng
 26

patudyong gamit sa tanong o sa sagot. Sa panitikang Pilipino, nilalarawan nito ang pag-uugali, kaisipan,

pang-araw-araw na buhay at katutubong paligid ng mga Pilipino. Bilang isang maikling tula, madalas

itong nagiging isang palaisipan sa tuwing naglalaro ang mga bata. Sa pagsisimula ng isang bugtong sa

wikang Tagalog, karaniwang sinasabi muna ang katagang "bugtong-bugtong" bago sabihin ang aktuwal

na bugtong at madalas itong may tugma. (Wikipedia)

Mga bugtong

isang matinik na tampipi,asim- tamis pinagsama,sa maputing laman niya``

Sagot:guyabano

Paliwanag:

Buka kung hapon ,kung umaga ay lulon``

Sagot : banig

Sa araw ay bong- bong sa gabi ay dahon

Sagot: banig

Binatak ko ang baging , bumoka ang tikin

Sagot:payong

Kung sa gabi ay hinog ,kung araw ay hilaw

Sagot : bombilya

Tubig sa ining –ining , di mahipan ng hangin sagot : buko

 27

Dalawang punso – punsoan ,ang laman ay kaligtasan . sagot : suso ng ina

Ang paa ay apat hindi makalakad``

Sagot; mesa

Apat ka ato iisa ang sombrero ,

Sagot: bahay

Ang bahay ni pedro .walang pinto , puro kwarto . sagot : kawayan

Hidi hayop, hindi tao, kung ituring ay kabayo. Sagot: kabayong plantsahan

Aling prutas sa mundo,nakakalabas ang buto. Sagot: kasoy

Aling hayop sa mundo, ang nilakad ay ulo

Sagot: suso

Alipin ng hari ,hindi makakalakad kung hindi itali. Sagot : sapatos

Kaban ng aking liham, may tagpi ang ibabaw. Sagot: sobre

Kakaisang pato, kita sa buong mundo

Sagot: buwan
 28

Pag aari mo,dala dala mo , pero madalas gamitin ng iba kay sa sayo.

Sagot : panagalan

Lupa ni mang juan ,kung sino sino ang dumadaan. sagot: kalsada

Maari mong Makita ako sa tubig , ngunit hindi ako basa. Sagot :panganganinag

Ulan ng ulan , hindi parin mabasa ang tiyan ko. sagot: dahon sa gabi

Bulong

Ang bulong ay isang matandang katawagan sa orasyon ng mga sinaunang tao sa kapuluan ng Pilipinas. Sa
kasalukuyan, ang salitang ito ay may iba nang kahulugan sa wikang Tagalog ng Maynila, subalit nanatili
pa rin ang tunay na pakahulugan nito sa ilang mga lalawigan sa Katagalugan, Kabisayaan at Kabikulan.
(Santiago, Kayayon, Limdico 2001 pg.10)

Isang panalangin ang bulong binuhay dahil sa pagnanais na makamtan ang isang pangyayari o

pagbabago sa hinaharap na mga pangyayari sa kapalaran. Mga halimbawa ng uri ng bulong na nagtataboy

ng masasamang diwa o maligno.

Mga bulong

Ingat po sa byahe.

Pakabait ka .

Pag palain ka nawa.

Paalam.
 29

Makikidaan po

Pudya buyag

Pasintabi po

Ginoo ko

Pasensya po

Tabi po..

Pamahiin

Mga pamahiin

Buod

Kongklusyon

Rekomendasyon

Reperensya

Apendiks

Visaya Tagalog

Ang sugilanon nagsugod niining 2009 sa dihang nagtuon
ako sa man power training center sa molave ... Ako
nahubog kaayo nga ginganlan og jhon servidad ...
tungod kay kita nagsalig sa sama nga hilisgutan?
Kanunay kitang makaangkon ...
THIRD EYE
Nagsimula po ang kwento ito way back 2009
noong ako po ay nag aral sa man power training center
sa molave … ako po ay kakalasing nag ngangalang
jhon servidad … dahil mag ka clase kami sa iisang
subject? Madalas kaming nag kikita …

Gabii na sa dihang ang mga batan-on naghunahuna nga Kinagabihan bigla kung naisip young mga sinasabi
siya naghunahuna kanako .. ug tungod niana ako wala
makatulog
niya sa akin ..at dahil doon hindi ako maka tulog c
 30

Unsay nahitabo nako? Giingnan nako siya unsa ang atagal na dawng namatay si sir vedad year 2012

akong nakita .. sa dihang miingon ko nga nahibal-an ko mahigit tatlong taon na ang nakalipas

at young babae daw na aking nakita ay isa ren

ang sir vedad dayon ang eroplano diha-diha dayon
daw young studeante dati mag kasama daw sila ni
miingon ang akong magtutudlo nga namatay sa dugay na
sirvedad noong panahon na nag laho silang dalawa
nga panahon sukad sa sir vedad tuig 2012 sulod sa tulo
na hanggang ngayoN ay hindi nila alam kung
ka tuig kanhi
anong ngayari sa dalawa...
ug ang batan-ong babaye nga akong nakita usa ka
Kinagabihan noon ay hindi ako uli naka tulog dahil

batan-on nga stud nga kaniadto kauban ni Sirubarad sa sa aking nakita... Para bang hindi ako maka

panahon nga silang duha pareho sa petsa ug wala sila paniwala..?? hangang sumapit ulit si haring araw..

masayud kung unsa ang ilang gibuhat ... balik ulit ako sa dating gawe nag mamadali ulit

akong pumasuk sa school... Sa hindi malamang

Nianang gabhiona wala na ako nakatulog tungod kay
dahilan ay Muli ko silang nakita doon sa likod nga
nakita ko ... Daw dili ako makatuo .. ?? hangtud sa
isang abando nadong building ang building na ito
adlaw nga akong nahibalik sa karaan nga buhat ako
ay makikita sa tabi ng school namin... Nakita ko
mipauli pag-usab sa eskwelahan ... Sa dili tingali nga
ang itsura nilang dalawa na dugoan,, naka suot ng

rason akong nakita sila balik sa likod sa usa ka building uniforme,, at naka tali..

diin ang bilding nahimutang sa tupad sa Ang among Sa subrang takot ko po ay hindi ko na lang sila

eskwelahan ... nakita nako ang ilang duha ka hitsura, sila pinansin...At dahil doon nag mamadali akong

pumasuk sa room namin...

nagsul-ob og uniporme, ug mga pisi ..
Hanggang sa sumapit uli ang gabe sa subran daw
Ako nahadlok pag-ayo nga wala lang nako tagda sila ...
nangyari sa akin ?at sinabi ko sa kanyan ang nakita
Ug tungod niana gipasayo nako nga makasulod sa
ko
among room ..Hangtud ang gabei nahibalik
.. noong sinabi ko na nakikita ko si sir vedad na

naaka lutang sa hangin ay agad nag salita ang

 31

ang akong magtutudlo patay dugay na kanhi sir veded ug aking guro na matagal ng patay si sir veded at

ang imong babaye. yong babae.

Gikapoy dayon ako sa dihang nahikatulog ako sa ilang
pagod ko ay agad akong naka tulog ng bigla ko
damgo ... Sa building sa abandona nga kinalibang
silang na panaginipan... Doon sa abandona dung
adunay tulo ka mga lalaki nga batan-on ug duha ka
building doon daw sila dinala ng tatlong lalaki
lalaki mga magtutudlo sa eskwelahan ug usa ka batan-
young dalawang lalaki ay kapwa guro sa school
ong lalaki usa ka magtutudlo. Wala ko mahibalo nga ang
nami at young isa lalaki ay kapwa ganitor sa school
hinungdan gisulti sa dihang nakuha ko ang tanan nga
din namIn..Sa hindi malaman ang dahilan ay eh
butang sa kusina diin akong nakita ang usa ka batan-ong

babaye didto siya sa mga kinatawo sa tulo ka mga sinalaysay nang aking panagenip lahat nang yayare

babaye ... Didto kami didto sa lawak diin sila adunay usa doon sa kumidor kung saan ko unang nakita young

ka baboy nga baboy ... Ug adunay usa ka biniyaan nga babae doon siya genahasa ng tatlong babae... Doon

bilding diin ako sa katapusan nakakita kanila didto ug naman sa luob ng room namin doon nila genawang
sila gipatay ug gilubong sa hangin ... Ang mga kamot ...
baboy si sirvedad...At doon sa abandonadong
Sa sunod nga pag-eskwela .... Sa pagsulod nako sa
building kung saan ko sila huling nakita doon sila
kwarto nakita namo ang tulo ka mga tawo nga nakapatay
pinatay at inilibing ng naka tali...Ang mga kamay...
sa sirvedad, ug ang mga batan-ong babaye uban kaniya
Kina umagahan ay muli akong pumasuk sa
... ug tungod kay ako usa lang sa panahon nga Sila
school.... Ng papasuk na ako sa room namin ay
miduol kanako ug nakit-an kung unsa ang akong ngalan
nakita kuyong tatlong lalaki na pumatay kay
ug ako ... Tungod kay nahadlok ko nila ako mibiya na

lang .. Sa among lawak ug sa tunga sa lungag ... Sa sirvedad,,at young kasama niyang babae... at dahil

dihang ang lugar miabut sa kalit Sila miduol kanako ako lang mag isa sa mga oras na youn ay nilapitan

pag-usab ..... Apan nila ako at tinanung kung ano ang pangalan ko at

tagasaan ako...Dahil sa subrang takot ko sa kanila

ay umalis na lang ako.. Sa room namin at naki

halobilo sa ebakung mga kakalasi...Ng sumapit ang

dapit hapun ay bigla nila ako nilapitan uli..... Pero

 32

sa panahon nga nakita ni youn ang akong papa ug siya sa mga oras na youn ay nakita ako nga papa ko at

mitawag kanako ... ang akong mga kahadlok dayon tinawag niya ako... sa subrang takot ko po ay

tumakbo ako kaagad papunta sa papa ko... At

midagan ko padulong sa akong papa ... Ug dayon
sumabay narin ako sa kanya pauwe...
miuban ko kaniya ...
Dahil sa pa uli-uli na na pag lapit sa aking ng
Sukad niadto nagkasuod na ko sa akong tulo ka lalaki ..
tatlong lalaki.. Ay nag lakas loob akong sabihin sa
Maisugon kaayo ko nga isulti kanila ang kamatuoran ..
kanila ang totoo.. lalo na sa aking guro.. Ng sinabi
ilabi na sa akong magtutudlo .. Gisultihan ko sila sa
ko sa kanila ang lahat ay agad na nag tungo sa mga

tanan nga diretso ngadto sa ang akong magtutudlo autoredad ang aking guro kasama ang aking

awtorado sa akong prenssipal .... ug gilayon nga prenssipal.... at agad naman kumilos at pinontahan

naglihok ug naghimo'g builiding diin dihay paglubong ang builiding kung saan naroon naka libing ang

dalawang bangkay ni sirvedad at young kasama

sa duha ka mga corpses sa sirvedad ug mga batan-on
niyang babae.. At sa mga araw na youn nakita nila
uban sa iyang babaye .. Ug niadtong mga adlawa ilang
ang bangkay ng dalawa... Na kapwa naka tali at
nakita ang patay nga lawas. .. Sila ang duha ka mga
puro bungo na lamang ang mga ito...
higot ug lunsay nga mga kalabera ...
At sa mga oras ding iyon doon na huli young

Ug sa samang higayon adunay usa ka batan-on nga tulo tatlong lalaki.

ka lalaki nga naulahi

 33

Visaya Tagalog
sa panahon nga nakita ni youn ang akong papa ug siya Gas station

Noong buntis pa ako sa panganay kung anak napag

mitawag kanako ... ang akong mga kahadlok dayon
pasyahan ko noong mag trabaho para makaipon
midagan ko padulong sa akong papa ... Ug dayon
kahit na buntis ako noon kahit ayaw ng asawa ko

miuban ko kaniya ... sige parin ako kaya pinadala na nya lahat ng gamit

ko kaya kinuha ko naman kahit na mahirap nagtiis.

Sukad niadto nagkasuod na ko sa akong tulo ka lalaki ..
pinasok ako ng kaklase ko sa isang gas station
Maisugon kaayo ko nga isulti kanila ang kamatuoran ..
bilang cashier sa munos mahayag. ako unang nag

ilabi na sa akong magtutudlo .. Gisultihan ko sila sa simula nung oras na yun pa at tatlong buwan pa

lang ang tyan ko hanggang matapos ang dalawang

tanan nga diretso ngadto sa ang akong magtutudlo
linggo nalaman ko na ililipat pala kami ni ate ruth

awtorado sa akong prenssipal .... ug gilayon nga sa tambulig dahil nga sa buntis ako at kailangan

kung makaipon pumayag ako , pumayag na rin si

naglihok ug naghimo'g builiding diin dihay paglubong
ate ruth so ito na nga inihatid kami. Ng boss namin
sa duha ka mga corpses sa sirvedad ug mga batan-on
sa tambulig sakay ng kotse na papunta pa lang

uban sa iyang babaye .. Ug niadtong mga adlawa ilang kami lagi ng naninigas ang tiyan ko lalo na nung

dumating na kami sa bayan sa tambulig nung unang

nakita ang patay nga lawas. .. Sila ang duha ka mga
araw ko pa lang wala pa naman nangyayari sa akin
higot ug lunsay nga mga kalabera ...
na iba pero.kinabukasan ng katanghalian matapos

Ug sa samang higayon adunay usa ka batan-on nga tulo ang shift ko pumunta kami sa sintro para kumain

dahil wala pa kaming gamit sa pag luluto hindi

ka lalaki nga naulahi
naman kami makahiram kasi parang may mga

sariling mundo ang mga tao don ,nag outing agad

pagkadating namim iniwanan kami ng hindi pa

alam ang pasikot sikot pati yung pag reading ng gas

 34

sa panahon nga nakita ni youn ang akong papa ug siya ang liliit kailangan pang flashlightanso back to the

story nasa bayan na kami nun matapos namin

mitawag kanako ... ang akong mga kahadlok dayon
kumain naglakad lakad. Muna kami ni ate sa
midagan ko padulong sa akong papa ... Ug dayon
paglalakad namin biglang may lumapit sa aming

miuban ko kaniya ... matanda sabay hawak sa tyan ko at sinabing

"buntis ka ano" nagtaka ako kung bakit alam nung

Sukad niadto nagkasuod na ko sa akong tulo ka lalaki ..
matanda bukod sa hindi pa halata ang tyan ko
Maisugon kaayo ko nga isulti kanila ang kamatuoran ..
malaki pa ung uniform namin tapos lumayo agad

ilabi na sa akong magtutudlo .. Gisultihan ko sila sa kami sa matanda pero sumusunod sya tapos pag

tingin ko sa kanya ngumingiti sya ng nakakaluko.

tanan nga diretso ngadto sa ang akong magtutudlo
nag yaya na akong umuwi kay ate ruth paggabi na

awtorado sa akong prenssipal .... ug gilayon nga non si ate ruth. Ka gabi ang shift nya kaya ako

walang kasama sa kwarto nasa ikalawang palapag

naglihok ug naghimo'g builiding diin dihay paglubong
ang kwarto namin nung nag kukuwenta na ako ng
sa duha ka mga corpses sa sirvedad ug mga batan-on
nakita at kung short ba ako o over inayus ko hindi

uban sa iyang babaye .. Ug niadtong mga adlawa ilang ko mapa compute kasi iba young mga nakalagay sa

papel na pang reading kumpara don sa papel sa

nakita ang patay nga lawas. .. Sila ang duha ka mga
muños kaya sinubukan ko lahat ng formula wala
higot ug lunsay nga mga kalabera ...
kasi akong matanungan nasa outing nga ung

Ug sa samang higayon adunay usa ka batan-on nga tulo supervisor at secretary namin tinanung ko din si ate

ruth pero hindi nya din makuha kaya ako na lang

ka lalaki nga naulahi
ang nag solve kaya halos alas dose na ng gabi ako

nakatulog hanggang sa makuha ko na so yon na

nga nakatulog na ako.nun pero mababaw lang kasi

nga namamahay pa ako hindi ako.masyado

 35

matulog sa kainit tungod kay gibati ko nga bisan pa uban makatulog ang init init kasi ang pakiramdam ko

sa airconditioning dun nun natulog nga akong gibati nga kahit may aircon na dun nakaidlip na ako nun ng
ako sa paghupot sa akong tiyan ko mibangon dayon nga
maramdaman kong may humahawak sa tyan ko
giisip ko.kung un apan kita Dumasig tawo mao nga ako
agad akong gumising tiningnan ko.kung sino un
kilid labing tingali tungod kay ako lang pinapaglaruan
pero wala naming tao kaya dumasig ako sa pinaka
ang pump nga batang lalaki natulog pag-usab apan ako
tabi baka kasi pinapaglaruan lamang ako ng mga
kumublit ako sa makatulo sa madali mitindog ug miabli
pump boy nakaidlip ulit ako pero may kumublit
sa pultahan ako naghunahuna nga mitambong. Salamat
sakin ng tatlong beses dalidali akong tumayo at
sa tawo, apan kon kini mahulog ng pultahan kaso dili

kaayo masakiton sa tiyan madre naghulog kanako sa binuksan ang pinto akala ko kasi may pumasok.

moadto ako ngadto sa gas station sa la Cruz mikaon Lang na tao pero kung meron yun sana lumagapak

Ruth kon siya dili sama sa iyang mga pero.sabi tungod ung pinto kaso hindi eh nasakit na ang tyan ko nun

kay ako naulaw sa pagsulti sa akong kahadlok balik bumaba ako nun pumunta ako sa gas station
kanako. sa pagbalik ko kon ding cp madre nga nagtawag
tinanung kay ate ruth kung umakyat ba sya
sa akong mama miingon nga siya nagdamgo nga sama
pero.sabi nya hindi daw dahil nahihiya akong
kanako unya ako miingon kaniya kon unsa ang nahitabo
sabihan takot bumalik na lang ako. pag balik ko
kanako nagtudlo kanako kon unsaon sa paghimo sa usa
saktong tumunog ang cp ko nun tumatawag si
ko ka panguntra nahuman gibug-aton sa mama cp kaniya
mama sabi nya napanaginipan daw niya ako tapos
ang akong asawa mahitungod sa caller ug sa ingon usab
sinabi ko rin sa kanya yung nangyari sakin tinuruan
miingon nga siya nagdamgo usab miingon ako misulti

usab kaniya nga siya ug ako moadto apan dili ko moadto nya ako kung paano gumawa ng panguntra tapos

sa balay, apan nangaon usab si Ruth dili ko gusto nga pagbaba ni mama ng cp nya yung asawa ko naman

moadto ingon sa akong mahimo tungod kay ako uban ang tumatawag at ganun din daw napanaginipan
sa akong asawa sa diha nga ako din daw nya ako sinabi ko din sa kanya at gusto na

nya akong umuwi pero ayaw ko pero umuwi naman

si ate ruth kahit ayaw ko sumama na rin ako wala

na kasi akong kasama Pagdating ko sa asawa ako

 36

Maayo ra ko ug dili ko matig-a tungod kay naguol ko sa ayus na ang tyan ko at hindi na rin tumitigas may

mga dili maayo nga mga elemento ug daghan nga panguntra narin kasi ako sa mga masasamang

elemento yan lang at maraming salamat.

pasalamat.

Visaya Tagalog

Si Rosa wala maka sabut sa iyang mga pagbati. Siya Sumama Ka Na

bugnaw kaayo ug nahadlok samtang siya naglakaw sa Hindi maintindihan ni Rosa ang kanyang

nararamdaman. Nanlamig at parang kinikilabutan

dalan nianang gabhiona. Siya naglakaw lang tungod kay
siya habang naglalakad sa kalsada ng gabing iyon.
ang iyang amahan wala mopunit kaniya. Nasuko kaayo
Naglalakad na lamang siya dahil hindi siya sinundo
siya nga siya lamang ang naglakaw sa ilang balay.
ng kanyang tatay. Sa sobrang inis niya ay nilakad
Nahadlok kaayo siya tungod sa iyang hilabihang
na lamang niya patungo sa bahay nila. Naiinis siya
paglaum, ni gisultian nga dili siya mabunalan. Daghan
dahil sa sobra niyang paghihintay, ni hindi man

kaayo nga siya nakalakaw sa tungang gabii. lang siya sinabihan na hindi siya masusundo. Kung

Hapit na siyang makaabot sa iyang balay ug iyang kaya sa sobra niyang inis ay nakaya niyang lakarin

namatikdan nga mas grabe pa ang iyang gibati. Ang ang kalagitnaan ng gabi.

Malapit na niyang marating ang bahay nila ay

iyang mga balhibo nagbarug ug nagkakusog ang hangin
napansin niyang parang mas lumala pa ang
samtang siya nag-agi sa usa ka dako nga punoan sa
kanyang nararamdaman. Tumatayo ang kanyang
mangga, mao nga siya nagdali pag-adto hangtud nga
mga balahibo at biglang lumakas ang hangin sa
miabot siya sa iyang balay.
pagdaan niya sa isang malaking puno ng mangga,
"O, nganong nagdali ka? Ug nganong ikaw nag-inusara kung kaya’y binilisan niya ang paglakad hanggang

nakarating siya sa kanilang bahay.

“Oh, bakit nagmamadali ka? At bakit ikaw lang

 37

pauli na lang? Gipadala ko ikaw sa imong papa, hain mag-isang umuwi? Pinasundo kita sa tatay mo,

man siya? Ang iyang inahan nangutana. nasaan na siya? Ang tanong ng kanyang ina.

Dahil nga galit siya na hindi siya nasundo ay hindi

Tungod kay nasuko siya nga wala siya kapoy, wala niya
niya pinansin ang tanog ng kanyang ina at dali-
gibalewala ang buot sa iyang inahan ug daling misaka.
daling umakyat sa taas.
Nianang gabhiona si Rosa wala makatulog uban sa
Nang gabing iyon ay hindi makatulog si Rosa sa
panghunahuna sa iyang gibuhat kaniadto. Sa tibuok niya
kakaisip sa nangyari sa kanyang paglalakad kanina.
nga kinabuhi wala pa gayud kini nga panghitabo, karon
Sa tanang buhay niya ay hindi pa naranasan ang

lang. Mibangon siya sa dihang ang usa ka tawo mitawag ganoong pangyayari, ngayon lang. Napabangon

sa iyang ngalan. Mitan-aw siya libut sa kwarto ug gisulti siya sa kanyang pagkakahiga nang biglang may

lang sa iyang inahan kana nga tingog. Apan sa tumawag ng kanyang pangalan. Tiningnan niya ang

paligid ng kanyang silid baka tinig lamang iyon ng

pagpangita kaniya siya wala makakita. Mihunong siya
kanyang nanay. Ngunit sa paghahanap niya ay wala
ug milingkod sa iyang higdaanan.
siyang makita. Tumigil siya at naupo sa kanyang
. Ang iyang ngalan gitawag pag-usab sa ikatulong
higaan. Tinawag na naman ulit ang kanyang
higayon. Ug didto siya nagsugod nga gikulbaan, ang
pangalan ng makatatlong beses. At doon ay

iyang dughan mga kusog ug unsa ang nahitabo sa iyang nagsimula na siyang kinabahan, malakas ang kaba

hunahuna. Siya nahikatulog nianang gabhiona tungod sa ng kanyang dibdib at kung anu-ano na ang

dili maayo nga mga butang nga iyang namatikdan. pumapasok sa kanyang isipan. Matagal siyang

nakatulog ng gabing iyon dahil sa mga di kanais-

Tungod sa iyang kahadlok wala niya gipatay ang
nais niyang napapansin. Dahil sa kanyang takot ay
kahayag hangtud nga siya nahikatulog.
hindi na siya nagpatay pa ng ilaw hanggang sa
Ug pagkasunod buntag mibangon siya ug wala na
makatulog na.
moadto sa iyang klase
At kinaumagahan ay matagal siyang nakagising at

hindi na lamang siya pumasok sa kanyang klase

 38

dahil masyado na siyang late. Kung kaya’y

tungod kay siya ulahi na kaayo. Ang iyang inahan nagtataka ang kanyang ina kung bakit hindi

pumasok. Nagdahilan na lamang siya na masama

nahibulong kung nganong wala siya mosulod.
ang kanyang pakiramdam.
Gipasidan-an lang niya ang iyang gibati nga dili maayo.
Nang mga sumunod pang mga araw ay ganoon
Sa sunod nga pipila ka mga adlaw siya nakamatikod
parin ang napapansin niya. Parang may palaging
gihapon. Kanunay siyang mosunod kaniya, kanunay nga
sumusunod sa kanya, palaging nakatingin at
magbantay ug magbantay sa tanan nga iyang gibuhat.
nagmamasid sa bawat gagawin niya. Ngunit hindi

Apan wala siya masayud ug nakasabut unsa ang dili niya malaman at maintindihan kung ano ang di

maayo nga panghitabo. Ug usahay wala siya kanais-nais na pangyayaring iyon. At ni minsan ay

mokumpisal sa iyang mga ginikanan. Hangtud usa ka hindi niya ito pinagtapat sa kanyang mga

magulang. Hanggang sa isang araw ay mas lalo

adlaw ang iyang grabe nga pagbati nagkagrabe. Dili niya
pang lumala ang kanyang nakakakilabot na
gusto nga itago kini gikan sa iyang mga ginikanan aron
nararamdamn. Hindi na niya kinaya pang itago ito
iyang ikumpisal kini. Sukad niadto ang iyang mga
sa kanyang mga magulang kaya’t ipinagtapat na
ginikanan nahadlok sa mahitabo sa ilang anak.
niya ito. Mula noon ay takot narin ang kanyang

Kadto Biyernes sa gabii gikan sa eskuylahan nga mag magulang sa maaaring mangyari sa kanilang

gikapoy kaayo nga si Rosa sayo kaayo aron mohigda ug anak.

mohigda sa iyang higdaanan sa kalit lang siya Biyernes iyon ng gabi ng galing pa sa paaralan ay

pagod na pagod si Rosa kaya maagang nagpahinga

nakadungog og usa ka tingog.
at humiga sa kanyang higaan nang biglang may
"Rosa, Rosa ..." gikan sa sulod sa iyang kuwarto.
narinig niya ang isang boses.
Mibangon siya ug gitugyan ang iyang kaugalingon
“Rosa, Rosa…” tinig na nanggagaling sa loob

mismo ng kanyang silid.

Bumangon siya at tinatagan ang sarili na hindi siya

 39

kinsa mao ang tawo kinsa gusto nga mokuha ni Rosa. an kung sino ang taong may gusting kunin si Rosa.

Nagtan-aw usab sila sa bata tungod kay kini kanunay Pinatingin na rin nila ang anak dahil palagi itong

nawawalan ng malay. Minsan na rin nila itong

mawad-an sa panimuot. Sila kaniadto nagpakonsulta sa
pinakunsulta sa doctor ngunit wala paring
doktor apan wala mag-usab. Sa diha nga sila mibisita sa
pagbabagong nagaganap. Sa pagpapatingin nila sa
usa ka doktor, si Aling Cora wala masayop tungod sa
isang manggagamot ay hindi nga nagkamali si
iyang katahap, nga ang iyang anak nga lalaki ganahan sa
Aling Cora sa kanyang hinala, na ang kanyang
usa ka dautan nga espiritu aron siya maglakip niini. Ug
anak ay nagustuhan ng isang masamang espiritu

kana mao ang panagna sa usa ka doktor nga adunay usa kaya siya gustong isama nito. At iyon nga ang hula

ka mangitngit nga tawo nga nahigugma kaniya. Usa ka ng isang manggagamot na may isang maitim na

binuhat nga dili ingon niana. lalaking nagkakagusto sa kanya. Isang nilalang na

di katulad sa’tin.
Giatiman usab nila si Rosa alang sa doktor apan
Matagal din nilang pinagagamot si Rosa sa
nagpadayon gihapon.
manggagamot ngunit pabalik-balik pa rin ito.
Usa ka buntag nga gihimo ni Rosa ang iyang homework
Isang umaga ay gumagawa si Rosa ng kanyang
sa dihang ang lalaki kalit nga mitungha sa iyang
takdang aralin nang biglang lumitaw ang lalaki sa

atubangan. Natingala siya ug nahadlok tungod kay iyang kanyang harapan mismo. Gulat na gulat at takot na

gikuptan ang iyang kamot sa dihang miingon nga kini takot siya dahil hinawakan nito ang kanyang kamay

miabut kaniya. Didto sa gingharian siya miingon. sabay sabi na sumama na daw ito sa kanya. Doon

sa kahariang sinabi niya. Nagtataka si Rosa dahil

Natingala si Rosa tungod kay ang lalaki nga iyang nakita
ang lalaking dati niyang nakita ay maamo ang
malumo, apan ang iyang nakita karon usa ka mangil-ad
mukha, ngunit ang nakita niya ngayon ay isang
ug mata nga mata. Morag gusto gyud niya nga dalhon
pangit at namumula ang mga mata. Parang gusto na
ang lalaki nga ganahan niya. Nahinumdom si Rosa sa
talaga siyang dalhin ng lalaking nagkakagusto sa
giingon sa albolaryo kanya. Naalala ni Rosa ang sinabi ng manggagamot
 40

nga sa dihang siya mawad-an ug moduyog sa tawo nga na kapag nagpatalo siya at sumama sa lalaki ay

si Rosa mamatay, busa siya naningkamot sa pagbatok sa tuluyang mamatay si Rosa, kaya pilit niyang

nilabanan ang mga ginagawa ng lalaki. Nagdasal

mga lihok sa tawo. Siya nag-ampo sa hinigugma nga
siya ng nagdasal sa mahal na Panginoon. Sa
Ginoo. Sa iyang pagpakig-away sila nawala.
pakikipaglaban niya ay hinimatay sila.
Nianang buntaga, nakit-an ni Aling Cora nga naghigda
Sa umagang iyon, nadatnan na lamang ni Aling
siya sa salog ug wala mahibal-an ni Rosa. Nagdali siya
Cora na nakahandusay sa sahig at walang malay si
nga midagan ngadto sa bata.
Rosa. Dali-dali siyang tumakbo papalapit sa anak.

Sukad niadto wala sila mohunong sa pagtambal alang ni Mula noon ay hindi parin sila tumigil sa

Rosa. Gipanalanginan ni Rosa ang doktor ug si Rosa pagpapaggamot kay Rosa. Binasbasan si Rosa sa

nagpadayon sa pagpakig-away sa tawo nga nagpakita manggagamot at patuloy parin si Rosa sa

pakikipaglaban sa lalaking nagpapakita sa kanya.

kaniya. Dili usab sila gusto nga mohimo na usab apan
Wala rin silang magawa kundi ang sabayan din ng
mag-ampo alang sa mabination nga rosa ug dili
pagdarasal na sanay lubayan na si Rosa at huwag
mabalaka mahitungod niini.
nang gambalain pa.
'Dayon ang diyos nakadungog sa iyang pag-ampo. Ang
‘Di nagtagal, dininig naman ang diyos ang dasal

lalaki wala na magpakita pag-usab ug si Rosa niya. Hindi na muling nagpakita ang lalaki at si

nagpabiling normal na sama kaniadto. Rosa ay namumuhay na ulit ng normal tulad ng

dati.

Visaya Tagalog

Si Edna usa ka freshman sa usa ka karaang unibersidad Lamok

Si Edna ay freshman sa isang pinasokang paaralan
sa lungsod. Usa ka adlaw samtang sa tunga-tunga sa
sa dumingag. Isang araw habang sa kalagitnaan ng
klase siya sa kalit gitawag
klase ay biglang tinawag siya ng kalikasan.
 41

Si Edna mibarug ug miduol kaniya nga prof. sa pagsulti Tumayo si Edna at lumapit sa kanyang prof. upang

sa pangandoy sa makadiyot. Gipili ni Edna nga gamiton magpaalam sandali. Napili ni Edna na gamitin ang
ang labing hilit nga bahin sa aparador. Samtang siya
pinakamalayong bahagi ng kubeta. Habang
naglingkod, si Edna kalit nga mibati nga dili angay
nakaupo, biglang nakaramdam ng pagka-irita si
tungod kay iyang gibati nga daghan nga mga lamok ang
Edna dahil pakiramdam niya ang daming lamok na
nagalibot sa iyang ulo. Dali diri, diha niini. Sa dihang
paikot-ikot sa kanyang ulunan. Hawi dito, hawi
nahuman sa babaye ang kaligoanan, miadto dayon siya
doon. Nang matapos ang babae sa paggamit ng
sa hugasan. Nakit-an niya ang usa ka cleanser sa lababo
banyo ay dumiretso siya sa hugasan. May nakita
ug ang iyang pinulongan nga "Manang ania dinhi, nga

gisultihan". siyang naglilinis sa may lababo at ang kanyang

wika "sakto nandito si Manang, mapagsabihan

Ang Manang usa ka janitress ug dugay na nga gigamit sa nga".

unibersidad. Ang una nga pag-abi-abi ni Edna mao ang

"Bueno, i-spray kini dinhi sa kaligoanan, adunay daghan

Si Manang ay isang janitress at matagal na siya
nga mga lamok sa katapusang bahin sa kaligoanan. Ang
nagtratrabaho sa unibersidad na iyon. Ang unang
tigulang nga lalaki mitubag, "Walay lamok sa niini nga
bati ni Edna ay "Manang, mag-spray naman kayo
kaligoanan tungod kay kanunay kong limpyohan kini."
dito sa banyo, ang daming lamok doon sa huling
Si Enda kalit nga nasuko ug miingon sa iyang
bahagi ng banyo. Ikot ng ikot sila sa buhok ko."
kaugalingon, "Gibati ko ang mga lamok sa akong ulo,
Ang tugon naman ng matanda "Iha walang lamok
Unsa man kana!". Sa diha nga si Edna migawas sa

kaligoanan, ang karaang janitress kalit nga miingon ug sa banyong ito kasi lagi ko tong nililinis". Biglang

miingon "Diha sa luyo niini nga kaligoanan adunay usa nakaramdam ng pagkayamot si Enda at winika na

ka babaye nga nagbitay lang sa sarili, "Eh ako mismo naramdaman ang

mga lamok sa aking ulunan, Ano ba yan!". Nang

palabas na si Edna ng banyo biglang nagwika ang

matandang janitress at sinabing "Iha sa gawing

hulihan ng banyong ito may isang babaeng nagbigti

 42

sa miaging tuig tungod sa depresyon noong nakaraang taon dahil sa depresyon.

Visaya Tagalog

Multo sa kalsada

Madilim na diretsong sementadong daan. Isang

eskwelahan na may katabing mahabang bakanteng

lote, kasunod ang ilang palayan. Na pagsapit ng

gabi, huwag mong asahan na makakakita ka kahit

katiting na liwanag.

Yan ang maikling deskripsyon ng kalsada sa harap

ng bahay namin. Nakatayo ang bahay namin sa

tapat ng eskwelahan, sa tabi nito ay ilang bahayan

din, na gaya ng bahay namin, tahimik at selyado na

bago pa man sumapit ang alas-nuebe ng gabi. Yun

siguro talaga ang buhay sa probinsya, tahimik ang

tao, tahimik ang paligid. Yung eskwelahan, medyo

may kalakihan, at napapalibutan ng bakanteng lote.

Kahit na sa mismong kabayanan ang lokasyon

namin, masasabi kong hindi ganun kasiksik sa

bahayan ang lugar namin.

Ilang taon ang nakararaan, kung tama ang aking

alaala ay nasa second year ako noon sa Coleheyo,

 43

nang ang tahimik naming lugar ay nagulantang

isang umaga. Tahimik na nagkakape ang tito ko,

mga limang bahay ang pagitan mula sa amin, nang

makarinig siya ng mga kalabog sa gate nila.

Muntikan pa daw niyang maitapon ang kape sa

pagmamadaling lumabas, sa pag-aakalang may

motorsiklo na bumangga sa gate nila. Paglabas ng

tito ko, nakita niya ang binilan niya ng pandesal

ilang minuto pa lang ang nakakaraan. Namumutla

ito, at wari ay tinakasan ng dugo sa buong katawan.

Bahagyang nakabuka ang bibig, mahihinang ungol

lang ang naririnig niya. Hindi daw ito

makapagsalita, at wari ang anumang gumulat sa

kanya, ay siyang itinuturo ng daliri nito.

“Lintek, ano ba’ng nangyari sa’yo?”. Yun daw

ang paulit-ulit niyang itinatanong. Pero walang

sagot, wari hindi sapat ang panahon na nagdaan

para mabawi ng pobreng tindero ng pandesal ang

kamalayan niya mula sa pagkabigla. Patuloy lang

itong tumuturo sa isang direksyon na hindi naman

niya tinitingnan. Lumunok ang tito ko at lakas loob

na sinundan ang itinuturo ng tindero. Nakita pa

niya ang nakabuwal nitong bisekleta sa tabi ng

isang nakaparadang motor. Ilang marahang

hakbang, palinga-linga ang tito ko sa anumang

 44

kahina-hinala sa paligid. Ang hirap kapag hindi mo

alam ang hinahanap mo, tao ba? Bagay? Hayop? O

baka naman wala sa nabanggit? Ilang segundo pa,

tulad ng tindero ng pandesal, nagsimula na ding

mamutla ang tito ko. Nakita na niya ang nagpagulat

ng husto sa pobreng tindero.

Isang lalaki ang nakabitin sa sanga ng puno,

nakatali sa leeg niya ang isang medyo may

katabaang lubid. Magalas ang lubid, kaya ang leeg

ng lalaki ay nagsugat na. May ilang nagkalat na

dugo sa puti niyang polo. Dilat ang mata, lagpas

nang kaunti ang dila sa bibig, wari ay nakamasid

ang lalaking nakabigti sa mga taong lalapit at

titingin sa kanyang bangkay. Isang estudyante ang

nakabigti sa sanga ng punong akasya. Kasabay ng

ihip ng hangin noong umaga na yun, ay ang ingit

ng sanga ng punong-kahoy kung saan nakabitin ang

walang buhay na katawan.

Mabilis na kumalat ang balita tungkol sa kwento ng

lalaki sa punong akasya. Nag-imbestiga ang mga

pulis at isa ang tito ko sa natanong. Napag-alaman

na taga-ibang bayan yung lalaki, mga dalawang

oras na biyahe mula sa amin. Napadpad lamang

siya dito upang aminin ang nobya na

 45

nakikipaghiwalay na sa kanya. Nakita pa ang

bouquet ng bulaklak malapit sa puno ng akasya.

Nang hindi pumayag makipagbalikan ang babae,

napilitan ang lalaking umuwi. Edad 17 lamang ang

lalaki, kaedad ko noon, at marahil, para sa kanya,

sapat ng dahilan ang paghihiwalay nila upang

tapusin ang buhay niya. Nakita pa ang isang sulat

sa bulsa niya, nagsasabing mahal na mahal niya

ang babae, at hindi niya kayang mabuhay na wala

ito.

Simula noon, mapa-umaga o gabi, naging sunod-

sunod na ang aksidente sa gawi na yun. Ewan kung

totoo ang sinasabi ng mga taga-dito sa amin, pero

ako mismo ang nakapansin. Higit sampung

aksidente na ang nakita mismo ng mata ko. Dahil

sa hilig ko sa paggitara at pagtambay sa harap ng

bahay namin, minsan ay bigla akong napapahinto

upang saklolohan ang ilang motoristang

sumesemplang o bumubuwal na lang bigla sa

kalsada. Nakakapagtaka, kadalasan ay motorsiklo

ang nadidisgrasya.

Ilang buwan din na tinulusan ng kandila ang puno

ng akasya. Marahil ay upang kalmahin ang agam-

agam ng bawat isa sa amin sa lugar na yun. Ngunit,

 46

marahil dahil sa kultura ng Pinoy, mas lumala lang

ang kwentuhan. Nagsimulang magkaroon ng mga

kwento ng umiiyak na lalaki o ng amoy bulaklak at

kandila sa hatinggabi. Pero walang

makapagpaliwanag kung bakit madami pa din ang

naaksidente. Nasanay na din kami; ako, ang tatay

ko at isang lalaki kong kapatid, na maghatid ng

mga nadidisgrasya sa hospital. Bilang nurse,

tinanaw ko ng obligasyon na tulungan ang kapwa

ko na nangangailangan. Sabi ng tatay ko, mainam

na daw na kami na ang bumubuhat ng mga may

dugong katawan, kaysa kami ang malagay sa

sitwasyon nila.

Yung iba, hinahanap pa talaga kami at

pinapasalamatan. May ilan na hanggang tango na

lang ang kayang ibigay para sa amin. May ilan

naman, nagagalit pa, tulad ng isang babaeng

ipinaglihi yata sa sama ng loob. Bakit daw sa

public hospital namin dinala ang asawa niya.

Nagpaliwanag ako na yun ang pinakamalapit,

sumagot ba naman ng madami daw silang pera.

Sabi ko, sana inutusan nila yung pera nila na

buhatin yung asawa niya kanina sa kalsada. Kami

pa yung masama, kami na nga ang tumulong. Kung

tama ang tantya ko, higit bente na siguro ang

 47

aksidenteng nangyari sa kalsada na yun sa

nakaraang anim na taon. Madami ang nagsasabi na

yung multo ng lalaking nagbigti ang may

kagagawan noon. Pero para sa akin, multo ng alak

ang nakita nila, dahil karamihan sa binubuhat

namin para dalin sa hospital, amoy chico.

Hanggang isang gabi, busy ako noon sa pagsusulat

ng bagong blog. Ang magulang ko naman,

nanunuod ng TV. Lagpas alas-otso na noon, kaya

sarado na ang bahay namin, katulad ng bawat

bahay sa kahabaan ng kalsada na yun. Ganado pa

akong nagsusulat noon, nang biglang ilang malakas

na kalabog ang narinig namin. At tulad ng dati,

dali-dali akong tumayo, hindi ko na nakuhang

magbihis, kaya nakaboxer short ako na sumilip sa

kalsada. Tama nga ang hinala ko, isang bagong

aksidente sa motor.“May naaksidente ulit!!

Yun ang may kalakasan kong sinabi sa mga kasama

ko sa bahay. Mabilis akong lumabas, hindi na

ininda kung ano ang itsura ko. Mabilis akong

lumapit, umaandar pa ang motor na medyo may

kalayuan sa katawan ng lalaki. Madilim ang paligid

kaya hindi ko mamukhaan o matantya man lang

ang edad ng lalaking nakadapa sa kalsada. Kasunod

 48

ko na ang tatay ko ilang segundo lang. Kinausap ko

yung lalaki, wala nga siyang malay. Nakasubsob

ito sa kalsada. Sinimulan ko siyang pulsuhan, at

tulad ng ikinatakot ko, wala nga siyang pulso.

Pinatay ng tatay ko ang motor at iginilid sa kalsada.

Kung tama ang hinala namin, hindi nito napansin

ang bunton ng lupa sa bandang gilid ng kalsada, at

ito ang naging dahilan kung bakit siya

sumemplang.

Mabilis kong tinawag ang tatay ko para maihiga

namin ang lalaki. Mabilis at marahan kong kinapa

ang paa at kamay ng lalaki, maging ang likod at

mga tadyang niya. Kailangang masiguro ko na

walang bali ng buto. May isang kapitbahay kami na

lumabas, ngunit nanatili lang itong nanunuod. Nang

masiguro ko na wala siyang bali sa katawan,

maingat namin siyang inihiga ng tatay ko.

Nagsisimula nang masanay ang mata ko sa dilim,

kaya madali kong nagawa ang dapat kong gawin.

Wala pa din siyang pulso, at tulad ng ilang beses ko

itong ginawa sa ospital, mabilis at maingat akong

nagbigay ng CPR. Dumating si nanay na may

dalang flash light sa kalagitnaan ng pagbibigay ko

ng CPR, at sa ilaw ng flash light nakita namin ang

duguang mukha ng lalaki. Nagulat si Mommy,

 49

halata sa boses niya ang pagkabigla, basag na boses

ang narinig ko sa kanya pagkatapos. Nagulat din

ako, pinsan ni nanay ang binibigyan ko ng CPR.

Ang bente-dos anyos niyang pinsan na kakasal

lang.

Itinuloy ko ang pagbibigay ng CPR. Ilang segundo

pa, nabuhayan ako ng loob, bumalik na ang pulso

niya. Sumunod naming problema ay ang paglilipat

sa katawan niya sa sasakyan upang madala sa

ospital. Kailangan naming bilisan, may tama siya

sa ulo, ebidensya ang dugo na tumutulo dito. May

isang lalaki ang nagsabi na bilisan daw buhatin ang

katawan. Medyo napalakas ang boses ko sa

pagpigil dahil may nakita akong lalaki na hahawak

sa paa ng nakahigang naaksidente. Sinabi ko na

huwag basta-basta galawin ang katawan dahil

maaring mas makasama pa ang gagawin namin.

Pero hindi ako pinansin ng lalaki, inulit ko ang

sinabi ko gamit ang mas malakas na boses. Nag-

angat ng mukha ang lalaki nakahawak ito sa paa ng

naaksidente, at sa blangko niyang expression,

medyo kinilabutan ako. Tumayo siya pagkatapos

humawak sa paa, at tsaka lumayo na sa katawan.

Mabilis naman namin siyang nadala sa ospital. At

 50

dahil sa kamag-anak namin sila, mabilis namang

nasabihan ang mga magulang niya. “May

nabiktima na naman siya”. Yun ang naulinigan

kong sinasabi ng mga tao habang palayo kami sa

lugar. May bahid pa ako ng dugo ng bumaba sa

ospital, katulong at kasama kami ni nanay sa ER.

Ilang minuto pa, dumating na din ang Ate nung

naaksidente. Pagkatapos ng ilang pagsusuri ng

doktor, masamang balita ang natanggap namin.

Nagdudugo daw ang utak nito, masama ang naging

tama ng bagsak ng ulo niya. Kailangan daw madala

sa mas malaking hospital sa siyudad. Hindi ko na

naisip pa ang multo sa kalsada, dahil mas

nakakatakot na katotohanan ang muling humarap sa

amin. Walang ambulansya, nag-iisa lang daw ang

ambulansya at naghatid pa ito ng pasyente. Pauwi

pa lamang daw ito. Nagpasyang humanap ng ibang

sasakyan na pwedeng maghatid, kaso ang sumunod

na problema, walang oxygen sa ospital, ilang araw

na daw walang supply.

Umuwi kami ni nanay noon galing sa ospital na

mabigat ang loob, sana maging maayos pa ang

lahat. Kinabukasan, nalaman ko na nadala naman

pala siya sa isang mas malaking ospital. Kaso, tulad

ng dapat asahan, comatose siya at kasalukuyang

 51

nasa ICU. Buntis pala ang asawa niya, walong

buwan, sa mahayag na sila nakatira. Pinauwi lang

ng tita ni Mommy dahil namiss daw nito ang

bunsong anak niya. Naalala ko noon, nakakalaro ko

pa siya, minsan din niya akong pinatagay ng mapait

na Red Horse na dahil sa hiya ko ay hindi ko

natanggihan.

Lumipas ang tatlong araw, at nabalitaan nami na

bumigay na ang katawan niya. Sa edad na 22,

namatay siya dahil sa aksidente sa motor. Noong

hapon din na yun, bago dumiretso sa bahay nila

galing sa ospital, dumaan ang tita ni Mommy sa

bahay. May dala silang kandila upang itulos sa

lugar na pinangyarihan ng aksidente. Umiiyak ang

nanay nang makita niya ako. Isang akap ng

pasasalamat ang natanggap ko. Wala na ang bunso

niya, byuda na ang asawa ng anak niya, wala ng

aabutang ama ang apo niya.

Noon ko naalala ang lalaking lumapit sa paa ng

pinsan ni Mommy, siya nga ba ang multo sa

kalsada? Kilabot ang muli kong naramdaman, dahil

kung tama ang aking pakiramdam noon, ako lang

yata ang nakakita sa kanya. Hindi na ko naglakas

ng loob na sabihin pa sa iba ang karanasan ko

 52

noon. Para saan pa? Marahil ay guni-guni ko din

yun. May multo man o wala, hindi ko kasi

maitatanggi, na tulad ng iba, amoy chico din ang

pinsan ni Mommy. Nakainom din siya ng gabi ng

aksidente.

Pero noong araw na yun, may mas nakakatakot

akong nakita. Ano yun? Ang mukha ng isang ina na

nawalan ng anak. Ang isang asawang nawalan

agad ng kasama pagkatapos pa lang ng ilang

buwan, at ng isang anak na ulila na sa ama bago pa

man isilang. Kung may multo man sa kalsada,

siguro mas nakakatakot ang multo na dala ng

bawat bote ng alak. Sana wala ng ina ang mawalan

ng anak, asawa na mawalan ng kabiyak at anak na

mawalan ng magulang. Don’t drink and drive, dahil

baka sa kalsadang dadaanan mo, makita mo ang

multong aagaw na pala sa buhay mo, at magiging

huli na para iwasan mo ito, dahil sa alak na nainom

mo.may mga gabing nakiramdam pa di ako ,nag

dadasal n asana,wala na kaming bubuhating tao

buhay ang mawawala sa mga aksidenting

pweding – pweding iwasan.

 53

Visaya Tagalog

Sampaquita

Noong unang panahon, sa bakuaran maraming

halaman, tulad rose, kampeon , gumamela, son

flower, kamantique at sampaquita, sa anim nila ay

si sampagita ay hindi na mumulaklak . sabi ni rose

sampaquita bakit hindi ka namumulaklak ? sabi

naman mi gumamela oh nga bakit hindi ka

numumulaklak , hindi katulad namin nga

namumulaklak . at kawawa naman si sampaquita

kasi pinag tawanan siya dahil hindi namumulaklak.

At yon dumating ang araw na may laing darating

na si engkantadia, sabi bakit malinkot ka

sampaquita ani kay engkantada . sabi naman ni

sampaquita kasi pinagtawan kasi ako ng mga

kasama ko dahil himdi ako namumulaklak .

naisipan ni engkatada na baguhin si sampaguita at

pamumuklakin niya ito. Ay dahil doon may

maganagang nanagyari kay sampaguita , maganda

ang kulay at namumulaklak siya ng bungga at

mabango at kapansin -pansin at makikinabangan

naman ito. Sa panahon ng paggawa ng mga

purseras at itb. At dahil doon nagging sikat siya at

tinuring pambansang halaman.

 54

Visaya Tagalog

Alamat ng rosas

Noong unan panahon sa malayong nayon , may

magandang rosas sa harden na namumulaklak ito

ng marami at malusog na halaman at maraming

iting manliligaw, may palaboy laboy na si

bubuyog , nakita niya ang halaman na si rosas sa

harden at gusto niya itong lapitan .ay ang sabi ni

bubuyog kay rosas na pwdi ba kitang halikan. Ang

sabi naman ni rosas oo . pero may guto akong

hilingin sayo na wasangin mo yung dib- dim mo at

ibuhos mo iyong dugo mo sa katawan . at dahil

doon sa sobrang mahal ni bubuyog kay rosas,

binigayniya itong hiniling . at gi nusak niya ang

kanyang katawan at binuhos nito ang kanyang

dugo kay rosas , kaya nagging makulay na pulang

si rosas… pero naramdaman niya na wala na pala

ang taong mahal niya.

Visaya Tagalog

Ang alamat ng kalabasa

Sa isang malayong nayon, may nakatirang

mag-asawa. Ang lalaki ay isang magsasaka na

nagmamay-ari ng malalaking lupain. Ang kanyang

asawa naman ay nag-aalaga ng hardin na kung saan

 55

tinaniman niya ito ng iba’t ibang klase ng gulay na

siya namang pinamimigay niya sa mga kapitbahay.

Masaya at kontento na ang mag-asawa sa kung ano

ang mayroon sila. Makaraan ang ilang taon, sila ay

nakaramdam ng kalungkutan. Naisip nila na

makokompleto ang kanilang kaligayahan kung

mayroon silang anak. Di kalaunan ay unti-unting

nagpapakita ang kanyang asawa ng senyales ng

pagbubuntis.

Nanatili siya sa kanilang bahay at nananabik sa

paglabas ng kanilang magiging anak. Matapos ang

ilang buwan, iniluwal niya ang isang malusog na

batang lalaki at pinangalanang Caleb. Habang

lumalaki si Caleb, napansin nila na tanging ulo niya

lamang ang lumalaki. Lumaki nang lumaki ang

kanyang ulo hanggang sa nararamdaman na niya

itong bumibigat. Nagsimula silang magkaproblema

sa bata, parati na itong umiiyak gabi-gabi dahil sa

sakit. Naging problema rin sa kanilang mga

kapitbahay ang ingay dulot ng iyak ni Caleb kaya

nang simula silang tanungin ay kanila itong tinago.

Humihinto ito ng pag-iyak kapag binibigyan nila

ito ng pagkain. At kapag siya’y kakain ay nagiging

sobra pa sa dapat nitong kainin. Hindi na kaya ng

kanyang katawan ang laki ng kanyang ulo; doble na

 56

sa bigat ng kanyang katawan ang bigat ng kanyang

ulo. Isang araw, nakakain si Caleb ng karne na

bumara sa kanyang lalamunan. Hindi siya

makahinga hanggang sa naging asul ang kanyang

mukha. Nataranta ang kanyang ina at hindi alam

ano ang gagawin. Nawalan ng malay si Caleb at

namatay dahil sa kakulangan ng hangin. Dahil sa

kalakihan ng ulo ni Caleb. Sa kanilang

pinagpasyahan na ilibing ito kaagad sa kanilang

hardin. Araw-araw ay binibisita ito ng kanyang ina

na lumuluha dahilan upang tubuan ng isang

halaman na gumagapang sa lupa.

Inaalagan ito ng mag-asawa na tila ito’y buhay pa

rin. Pinanood nila ang mga buto na unti-unti naging

bulaklak. Namatay ang mga bulaklak at naging

bilog na maliliit na mga prutas. Sa loob ng isang

linggo ay umulan ng tuloy-tuloy at hindi na ito

nagawang bisitahin. Habang tinitingan niya ito

mula sa bintana ay nasorpresa siya nang makita

niyang may malaking bilog na kulay berde at kahel.

Tumakbo siya papalabas at nakita na ang bilog na

kulay berde at kahel ay ang ulo ni Caleb na

kaparehas ang laki at hugis ng basa habang sinasabi

ang pangalan ni Caleb.

 57

Visaya Tagalog

Alamat ng kalabaw at baka

Noon pa man ay matalik ng magkaibigan si baka at

kalabaw. Parehas silang katuwang ng mga

magsasaka sa gawaing bukid. Masipag sila at

masunurin sa kanilang mga amo maski anong hirap

ng trabaho sa bukid. Ngunit mayroong isang

kuwento tungkol sa dalawa nang isang araw sila ay

tinamad na magtrabaho.

Noong unang panahon ang pinakaunang baka at

kalabaw ay itinalaga ni Bathala na tumulong sa

magsasaka sa gawaing bukid. Tulad ng kanilang

amo, masipag si baka at kalabaw. Hindi nila

inaanlintala ang bigat ng araro at init ng araw sa

trabaho sa bukid. Araw-araw na ganito ang

ginagawa ng magkaibigang hayop. Sa gabi lamang

sila nakakapagpahinga.

Isang gabi pagkatapos ng trabaho sa bukid ay

nagsama-sama ang mga alagang hayop ng

magsasaka. Nagkuwentuhan sila sa kanilang

ginawa sa buong maghapon.

Napansin ng dalawa mula na rin sa kuwento ng

mga ibang hayop na sila lamang ang pagod na

pagod na buong maghapong nagtratrabaho sa

bukid. Samantala ang mga ibang hayop ay walang

 58

ginawa kundi maglaro o di kaya’y kumain lamang.

Tulad na lamang ni manok na buong maghapon

daw na palakad-lakad lamang na naghahanap ng

uod na makakain, o di kaya’y si pato na palangoy-

langoy lang daw sa ilog at si kambing na walang

ring ginawa kundi kumain ng kumain ng damo.

Kinabukasan, dahil sa mga narinig mula sa ibang

hayop ay napagkasunduan ng dalawa na

magpahinga sa araw na iyon. Sa halip na

magtrabaho ay magpupunta sila sa katabing ilog

upang maligo. Inantay nilang makatulog ang

magsasaka at saka tahimik na inalis ang mga suot

na araro at nagtungo sa may ilog.

Tinanggal ng dalawa ang kanilang mga balat at

sinampay ito sa may puno saka tumalon sa ilog.

Ngunit biglang nagising ang magsasaka at nakita

na nawawala ang dalawa. Hinanap niya ang mga

ito at natanaw niya sila sa may ilog na masayang

naliligo.

Kinuha ng magsasaka ang kanyang pamalo at

lumapit sa dalawang magkaibigan. Nagulat si baka

at kalabaw ng makitang papalapit sa kanila ang

magsasaka. Dali-daling tumayo ang dalawa at

isinuot ang kanilang balat na nakasampay sa puno.

Ngunit dahil sa pagmamadali at sa takot, nagkapalit

 59

ng nakuhang balat ang dalawa. Dahil mas mataba si

kalabaw masikip sa kanya ang balat ni baka.

Samantalang maluwag naman kay baka ang balat ni

kalabaw kaya’t nakalawit sa may leeg ang balat.

Nagmamakaawang humingi ng tawad ang dalawa

sa magsasaka. Pinatawad niya ang mga ito ngunit

bilang parusa sa ginawa ng dalawa ay hindi na

pinagpalit ng magsasaka ang mga balat nila. Ito na

rin ang magpapaalala sa dalawa na huwag maging

tamad at gawin ang iniatas na trabaho.

Visaya Tagalog

Alamat ng araw at hangin

Minsan nagtatalo sina Araw at si Hangin kung sino

sa kanila ang higit na makapangyarihan.

"Mas makapangyarihan ako, dahil sa init ko'y kaya

kong sunugin ang lahat!" wika ni Araw.

"Higit ako, dahil kung nanaisin ko ay kayo kong

paliparin ang lahat at itaboy kung saan ko gusto!"

ang sabi naman ni Hangin.

Habang nagtatalo ang dalawa, isang magsasaka ang

dumaan. "Mabuti pa patunayan natin ang ating

kapangyarihan sa pamamagitan ng magsasakang

iyan!" sabi ni Araw.

"O sige, payag ako!" sang-ayon naman ni Hangin.

 60

"Kung sino sa atin ang makapagpapaalis ng damit

ng magsasakang iyan ay siyang mananalo." Ang

hamon ni Araw na agad tinanggap ni Hangin.

At naunang nagpakita ng kapangyarihan si Hangin.

Umihip ito ng malakas patungo sa magsasaka.

Agad namang napadapa ang magsasaka. Niyakap

nito ang sarili sa lamig at lakas ng hangin. Kung

kaya't lalong hindi naalis ang kanyang suot na

damit. Sumuko na si Hangin.

Ang sumunod ay si Araw naman ang nagpakita ng

kapangyarihan. Ngumiti lamang ito. Ngumiti ng

ngumiti hanggang sa lalong tumingkad ang sikat

nito.

Pinagpawisan ang magsasaka, at sa init ay hinubad

nito ang kanyang damit. At binati ni hangin ang

nagwaging si Araw.

Mga salawikain

Visaya Tagalog

Mga Bugtong

Visaya tagalog
 61

Mga Bulong

Mga pamahiin

Visaya Tagalog

Mga impormante

Pangalan Edad Trabaho

Bio-Data