ANG PATIBONG NG “MULTILINGGUWALISMO”

ni Virgilio S. Almario

MAGANDANG MAGSIMULA SA ilang paglilinaw. Una, ano ba ang

multilingguwal?

Ang multilingguwál ay isang bagong pangalan sa isang lumang tawag sa

katangiang matuto ng mahigit dalawang wika. Tinatawag ito noong polyglot.[mula sa
Griego na poly (marami)+glōtta (dila)]. Kayâ si Rizal na maraming alam na wika ay
tinawag na polyglot; ngunit kung nabubúhay siyá ngayon ay tatawaging
multilingguwal. Inihihiwalay ngayon ang multilingguwal sa bilingguwál—isang
katangiang limitado sa dalawang wika—bagaman may naninindigang bahagi ng
multilingguwal ang bilingguwal. Kaugnay nitó, tinatawag na monolingguwál ang tao
na iisa ang alam na wika.

Mula sa gayong simpleng depinisyon, ang paniniwala at pagsusúlong sa

halaga ng karunungan sa maraming wika ang tinutukoy na multilingguwalísmo. Ang
patakarang magpalaganap ng dalawang wikang opisyal sa isang bansa o lipunan ay
bilingguwalísmo, at ang pagpapairal ng isang wikang dominante sa isang bayan ay
monolingguwalísmo.

Ngunit noon pa, at kaugnay ng pag-unlad ng agham sa pag-aaral ng wika,

nagkakaisa ang mga eksperto na isang mahalagang imbensiyon ng tao ang wika. Ito
ang deposito ng kaniyang karunungan, ng kaniyang kasaysayan at karanasan, ng
kaniyang mga damdamin at paniwala. Kayâ bawat wika ay isang uri ng pamána ng
lahi o komunidad na may-ari nitó. Sa UNESCO, itinuturing ang wika na isang
pangunahing sangkap sa tinatawag na Intangible Cultural Heritage (ICH). Upang
itampok ang katotohanang ito, idineklara ng UNESCO ang 2019 na International
Year of Indigenous Languages. Kaugnay nitó ang isinulat ko noong 12 Hunyo 2018
na panukalang:

(W)ika ang una at pangunahing pamanang pangkultura ng

sangkatauhan. Gaya ng isinaad sa Bibliya, magulo at madilim sa
simula hanggang bigkasin ang Salita at nagkaroon ng Liwanag. Ang
wika ay singhalaga kung hindi man higit na mahalaga kaysa
pagkalikha ng apoy. Sa pamamagitan ng wika ay nabigyan ng
pangalan at pang-uri ang paligid, ang Kalikásan, at umangat ang antas
ng karunungan ng táo mula sa antas ng sangkahayupan. Sa
pamamagitan ng wika ay lumikha ang táo ng tula at awit at sayaw
upang ipagdiwang ang kaniyang nadaramá at nalalaman, ng mga
salaysay upang tipunin ang kaniyang mga karanasan, ng mga pamahiin
at panalangin upang ipahayag ang kaniyang ligalig at tiwala sa mga
hindi maabót ng kaniyang pag-iisip, at ng dagdag na palamúti sa
kaniyang nakamulatang mundo. Tinulungan siyá ng wika upang
baguhin ang kaniyang nakamihasnang saligang pamumúhay, bumuo ng
mga pagkakaisa para sa higit na kaligtasan at sáma-sámang pagkilos,
umimbento ng mga kasangkapang ukol sa bawat pangunahing
pangangailangan, at tandaan ang kaniyang kasaysayan ng pag-unlad sa
pamamagitan ng mga epiko at ritwal.

1
 Ang wika ang kabuoang ulat ng di-nakasúlat na kasaysayan,
tagumpay at kabiguan, kaisipan at pananalig, pangitain at pangarap,
atbpang himaymay ng karanasan ng bawat pangkat ng táo. At naisip
niláng tumbasan ng titik ang kaniláng binibigkas upang maisúlat ang
kaniláng maririkit na pangungusap, upang hindi malímot ang mga ito,
at upang maihatid ang mga ito sa ibáng pangkatin at ibáng panahon.
Isang malaking hakbang sa paggunita ng táo ang panitikan
(pang+títik+an)—ang naisatitik na hiyas ng kaniyang karunungan—
mula sa kaban ng kaniyang binibigkas-bigkas na mga tula, awit, at
salaysay. Bawat alpabeto ay mohon sa pagsúlong ng bawat pangkat ng
táo upang higit na mapangalagaan ang kaniláng karanasan at
mapahusay ang kaniláng pag-uunawaan. Bawat paraan ng pagsúlat ay
isa ring pagbabantayog sa wika, isang pagpuri sa nabuong paraan ng
pagpapahayag, bukod sa isang paraan din upang higit na masiyasat ang
sistema ng paglikha ng salitâ at pagsasaayos ng pangungusap. 1

Ibig ng UNESCO na palaganapin ang katotohanan na magkakapantay ng halaga ang

mga wika ng mundo. At ito ang espiritu ng tunay at dalisay na paninindigang
multillingguwal. Ngunit nakapahiwatig din sa deklarasyon ng UNESCO ang isa pang
katotohanan: Na sa politika ng wika, hindi magkakapantay ang pagpapahalaga sa mga
wika ng mundo.

Sa tunay na búhay, may wikang higit na minamahalaga kaysa ibáng wika. At

malimit na ang wikang minamahalaga kaysa ibá ay ang wika ng makapangyarihan at
mariwasa. Sa kabilâng dako, malimit na ang wikang hindi minamahalaga ay ang wika
ng mahinà at maralita. Sa gayon, nais ng deklarasyon ng UNESCO na muling idiin
ang demokratikong pagtingin sa lahat ng mga wika ng mundo, at kaugnay nitó, ang
wastong paglingap sa mga “wikang katutubo” (indigenous languages)—na tumutukoy
sa daan-daang wika ng mga bansa at pangkating etniko na mahinà at maralita.

Muli, salig sa nabanggit na realidad sa politika ng mga wika ay maaaring uriin

ang mga wika sa tatlo: (1) ang wikang pandaigdig, (2) ang wikang pambansa, at (3)
wikang etniko. Iilan ang wikang pandaigdig, ngunit dahil wika ng ilang
makapangyarihan at mariwasa ay ginagámit na wika sa maraming bansa na nasákop o
nása ilalim ng impluwensiya ng may-ari ng wikang pandaigdig. Ang wikang
pambansa ay wikang hinirang ng bansa para gamítin ng lahat ng pangkating etniko sa
loob ng isang bansa. Maaaring isang wikang pandaigdig ang mahirang na wikang
pambansa, bagaman malimit at karamihan ng mga nahihirang na wikang pambansa ay
mula sa isang wikang katutubo o wikang etniko ng bansa. Lahat ng mga wikang
katutubo sa isang bansa ay wikang etniko. Ang wikang etniko ang pinakaraming wika
sa mundo, ngunit malimit na ginagámit lámang ang bawat isa ng pangkating etnikong
may-ari nitó.

Sa ganitong pag-uuri, hindi kasáma sa idineklarang “wikang katutubo” ng

UNESCO ang Ingles, Espańol, Russian, o Chinese na itinuturing na wikang
pandaigdig, Hindi rin nitó pinoproblema ang mga wikang pambansa na wikang
pandaigdig. Halimbawa, ang Ingles bílang wikang pambansa ng Australia o ang
Español bílang wikang pambansa ng Chile. Higit na nais ng deklarasyon ng UNESCO
ang wastong pangangalaga at paggálang sa mga wikang etniko, lalo na ang mga wika

2
ng pangkating etnikong mahinà at maralita, dahil higit na nanganganib ang mga itong
maglahò. Gayunman, maaaring ihakà na sinasaklaw ng deklarasyon ang
pagpapahalaga sa mga wikang pambansa na batay sa mga wikang etniko, lalo na ng
bansang mahinà ang ekonomiya at gobyerno, dahil nanganganib ding maglahò at
mapalitan ng isang wikang pandaigdig o ng isang wika ng pangkating etniko na
nagkaroon ng higit na kapangyarihan sa kabuhayan at politika.

Batay sa panimula kong talakay, maaaring sabihin na ang paghirang sa isang

wikang pambansa ay isang maselang pagpapasiyang pampolitika ng isang bansa. May
apat na opsiyon ang bansa sa paghirang. Una, maaari itong pumilì ng wikang
pandaigdig na naging bahagi ng kasaysayan nitó. Ikalawa, maaari itong pumilì ng isa
sa ipinalalagay na pinakamaunlad at epektibong katutubong wika. Ikatlo, maaari itong
magpasiyang maging bilingguwal, malimit na ang kombinasyon ng una at ikalawang
opsiyon. Ikaapat, maaari itong pumilì ng dalawa o tatlo sa pinakamalakas na wikang
etniko.

Alin sa mga ito ang pinakamainam? May ibá’t ibáng halimbawa ng bansa na
kumiling sa isa sa apat ng opsiyon. May nagtagumpay sa pumilì ng una, gayundin sa
ikalawa, gayundin sa ikatlo, at kahit sa ikaapat. Ang desisyon ay karaniwang bunga
ng kasaysayan ng bansa, at lalo na sa namamayaning oryentasyong pangwika ng
lideratong pampolitika sa panahon ng pagpapasiya. May halimbawa din ng bansa na
pumilì ng isa sa apat upang unti-unting kumiling sa ibáng opsiyon dahil sa nagbagong
pananaw na pampolitika at pangangailangan.

May panahon na ang Latin, ang wika ng Imperyong Romano, ang wika ng
kontinenteng Europa ngayon. Ngunit nawasak ang Imperyong Romano, at kasabay
nitó, huminà ang kapangyarihan ng Latin hábang nabubuo ang mga modernong
nasyon sa Europa. Anupa’t umahon mula sa pananakop ng Imperyong Romano at
Latin ang España, Portugal, France, England, Germany, Italia, atbp na nagsikap ding
humirang ng kani-kaniláng wikang pambansa mula sa kani-kaniláng
maimpluwensiyang wikang etniko. Kayâ malakas ang paniwala na ang pagpilì ng
isang wikang pambansa mula sa sariling wikang katutubo ay mahigpit na kaugnay ng
damdaming makabansa o nasyonalismo.

Ang paghirang ng wikang pambansa ay naging malakíng hámon sa mga bansa

sa Asia at Africa na nabuo nitong ika-20 siglo mula sa pananakop ng mga nabanggit
na bansang Europeo. Pipiliin ba nilá ang wika ng dáting panginoon o ang isang
sariling wikang etniko? Hindi ito naging problema ng United States at Canada dahil
hindi naman katutubo kontra kolonyalismo ang naganap na pagpapaalis sa mga Ingles
at French doon. Hindi rin ito naging problema sa mga bansa sa America Latina na
nabuo mula sa imperyong Español doon dahil pinutol lámang ng mga Español na
naroon ang pamamahala sa kanilá ng España.

Karanasang Filipino at Wikang Filipino

Hinarap ng Filipinas ang hámon sa pagpilì ng wikang pambansa sa bungad ng ika-20

siglo. Sa kasaysayan, napailalim ito sa dalawang wikang kolonyalista—ang Español
at ang Ingles. Binubuo din ito ng mahigit sandaang wikang etniko na may ibá-ibáng
lakí ng populasyon at antas ng pag-unlad. Pinakamalalakí ang populasyon ng mga
kristiyanisadong wikang Tagalog, Sebwano, Ilokano, Hiligaynon, Waray,

3
Panggasinan, Pampanggo, at Bikol. Pinakamalalakí sa populasyong islamado ang
wikang Mëranaw, Magindanaw, at Tausug. Pinakamaliliit at pinakamahihinà ang
populasyon ng mga wikang Negrito (na tinatawag na Aeta, Agta, Ata, Ita, Dumagat,
atbp).

Anupa’t nang magpasiya ang Kumbensiyong Konstitusyonal noong 1935 na

magdeklara ng isang wikang pambansa ay nakabukás ang posibilidad na pumilì ang
mga delegado sa alinman sa tinukoy kong apat na opsiyon. Sa una, puwede niláng
hirangin ang alinman sa Ingles o Español, na siyáng mga opisyal na wika ng
talakayan sa kumbensiyon. Sa ikalawang opsiyon, puwede siláng pumilì sa alinman sa
mga wikang katutubo na may malalakíng populasyon. Sa ikatlo, puwede niláng
piliing kombinasyong bilingguwal ang Ingles at alinman sa mga lyamado sa
ikalawang opsiyon. Sa ikaapat, puwede nila halimbawang kunin ang Tagalog,
Sebwano, at Ilokano na mga wikang pambansa. Nagtatag pa ng isang komite sa
wikang pambansa ang kumbensiyon upang mag-aral at duminig sa damdamin ng
publiko hinggil sa isyu. Nang mag-ulat ang lupon, pinaboran nitó ang ikalawang
opsiyon. Sumunod na suliranin, alin sa mga malalakíng wikang katutubo ang dapat
maging wikang pambansa? Nanguna ang Tagalog sa talakayan. Ngunit hindi ito
makakuha ng sapat na boto ng pagtataguyod sa plenaryo. Kayâ natápos ang
kumbensiyon na ipinababahala sa pamahalaang Komonwelt ang wikang katutubo na
idedeklarang wikang pambansa. Nagtatag ang gobyerno ng isang ahensiya, ang
Institute of National Language (INL), upang magsuri sa isyu at magpanukala sa
Pangulo ng Filipinas kung alin ang nararapat na batayan ng wikang pambansa at
mangasiwa sa pagpapalaganap nitó.
Noong 30 Disyembre 1936, alinsunod sa rekomendasyon ng INL, idineklara ni
Pangulong Manuel L. Quezon ang Tagalog bílang batayan ng Wikang Pambansa ng
Filipinas.

Bakit pinilì ng Kumbensiyong Konstitusyonal ang ikalawang opsiyon?

Pangunahing dahilan, katatapos noon ng Digmaang Filipino-Amerikano, na

bumigo sa Rebolusyong Filipino laban sa kolonyalismong Español. Nabigo man ang
diwang mapanghimagsik laban sa kolonyalismong Kanluranin, malakas pa rin sa
gunita ng mga lider politiko noon ang espiritung ito. Ang paghahanda ng konstitusyon
para sa itatatag na nagsasariling pamahalaan ay itinuring niláng karugtong ng
nasyonalistang himagsikan mulang 1896. Si Pangulong Quezon mismo ang
nagpahayag na kailangang palusugin ang mga bigkis ng pagkakaisa ng watak-watak
na arkipelago. Bukod sa isang sentralisadong gobyerno ay itinuring niyang isang
napakahalagang bigkis sa pagkakaisa ang isang katutubong wikang pambansa.

Ngunit tulad ng dapat asahan, nakaharap ang pinilìng opsiyon sa mabibigat na

balakid. Una, ang patuloy at malakas na impluwensiya ng Ingles dahil din sa patuloy
na pag-iral ng Amerikanisasyon sa politika, ekonomiya, at edukasyon ng mga
Filipino. Ikalawa, ang patuloy na pakikipagpaligsahan laban sa Tagalog ng ibáng
wikang katutubo. Sa maraming pagkakataón ng tunggalian, nagsasanib ang dalawang
puwersang ito, o nagagámit ng una ang ikalawa upang panatilihin ang
pagpapalaganap sa Ingles.

Malinaw ito sa unang malakíng krisis na hinarap ng Wikang Pambansa noong

dekada 60. Katatapos lámang noong mapatunayan sa mga eksperimento ang bisà ng

4
Wikang Pambansang katutubo sa pagtuturo sa batayang edukasyon. Kayâ noong 1959
ay idineklara ni Sekretaryo Jose Romero na nararapat tawaging “Pilipino” ang
Wikang Pambansang batay sa Tagalog dahil pambansa na ito sa panahong “Pilipinas”
ang ispeling ng pangalan ng bansa. Ngunit biglang inatake ni Kongresista Inocencio
Ferrer ang wika at inihablang lumalabag sa atas ng 1935 Konstitusyon. Tinuligsa niya
ang pananatili nitóng “Tagalog” dahil sa patakarang “purista” ng mga nagpapalaganap
ng Wikang Pambansa. Isang dekada ang naganap na “digmaang pangwika” at sa
panahong ito ipinanukala ang “amalgamasyon” ng mga wikang katutubo sa Filipinas
laban sa “purismo” ng “Pilipino.” Natálo si I. Ferrer sa husgado ngunit sa bagong
1973 Konstitusyon ay itinadhana ang pagdevelop sa “Filipino” upang ipalít sa
“Pilipino.” Kinumpirma ng Seksiyon 6, Artikulo XIV ng 1987 Konstitusyon na: “The
national language of the Philippines is Filipino.”

Mapanlinlang na Tadhanang Pangwika

Ngunit magdaraya ang buong tadhanang pangwika ng 1987 Konstitusyon. Titigan pa

ang ikalawang talata ng Seksiyon 6:

Subject to provisions of law and as the Congress may deem

appropriate, the Government shall take steps to initiate and sustain the
use of Filipino as a medium of official communication and as language
of instruction in the educational system.

Hindi sapat ang unang pangungusap sa Seksiyon 6 na wikang pambansa ang

Filipino upang ituring itong Wikang Pambansa. Kailangan pa itong maging wika ng
“opisyal na komunikasyon” ng gobyerno at wika ng buong “sistemang pang-
edukasyon” ng Filipinas. Kayâ kailangang gumawa ng hakbang ang gobyerno sa
pahintulot ng Kongreso para maganap ito. Samantala, hábang hindi pa nagaganap ang
naturang antas ng pagkilála sa Filipino ay iniaatas ng Seksiyon 7, Artikulo XIV ng
1987 Konstitusyon na:

For purposes of comunication and instruction, the official

languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided
by law, English.

Kailangang maging wika ng gobyerno at ng edukasyong pambansa ang

Filipino para ganap na maituring na Wikang Pambansa. Kailangan ang atas ng
gobyerno para maganap ito. Hindi ito iniaatas ng gobyerno hanggang ngayon. Kayâ,
sa katotohanan, ang Ingles ang Wikang Pambansa ng Filipinas at ang Filipino ay
lumilitaw na alternatibo at pangalawang wika lámang ng opisyal na komunikasyon at
pagtuturo. Naghihirap, nag-aaway, at nakikipag-away ang mga alagad ng Wikang
Pambansa upang isúlong ang Pilipino noon at Filipino ngayon. Ngunit para siláng
mga Sysiphus na nagtutulak ng bato paakyat ng isang gulod. Dahil hindi nilá natitinag
ang Kongreso upang magtaguyod, hindi nilá maiakyat ang Filipino tungo sa tugatog.
Sa halip, ang kilusang pangwika sa Filipinas sa loob ng mahigit 80 taón ay paulit-ulit
na pagtutulak paakyat ng isang bato na gumugúlong pababâ tuwing malápit na sa
tugatog.

5
 Ang mapanlinlang na tadhanang pangwika ay hindi lámang nitóng binuo sa
1987 Konstitusyon. Nakatimo na ito sa unang konstitusyon ng Republika. Narito ang
Seksiyon 3, Artikulo XIV ng 1935 Konstitusyon:

The Congress shall take steps toward the development and

adoption of a common National Language based on one the existing
native languages. Until otherwise provided by law, English and
Spanish continue as official languages.

Hindi pinansin ni Pangulong Quezon at mga alagad ng wika ang implikasyon ng

sinipì kong ikalawang pangungusap. At maaaring hindi nilá pinansin sapagkat
kailangan pa talagang piliin ang magiging Wikang Pambansa, bukod sa talagang
kailangan pa itong idevelop pagkatápos hirangin. Praktikal lámang na gamíting
pansamantala ang Ingles, at pati ang Español, dahil siya namang wika ang mga ito ng
edukasyon at ng mga edukado.

Inaatake noon at hanggang ngayon ang diumano’y monolingguwal na

patakarang pangwika ng Republika mulang 1936. Hindi iniisip ng mga tumutuligsa—
na binubúlag ng kaniláng matinding pagsalungat sa “Imperyalismong Tagalog”—na
hindi monolingguwal kung hindi bilingguwal (trilingguwal pa nga bago inalis sa
paaralan ang Español) ang patakarang pangwika ng Filipinas sa loob ng nakaraang
siglo.

Opisyal pang itinaguyod ang bilingguwal na tadhanang pangwika noong 28

Pebrero 1971 at lumabas ang patakarang pangwika ng Board of National Education.
Bunga diumano ng paniwala ng BNE na magiging bilingguwal sa Filipino 2 at Ingles
ang edukadong Filipino, napagkasunduan ng kalupunan sa isang miting noong 15
Setyembre 1970 na iatas ang paggámit ng naturang dalawang wika bílang mga
midyum sa pagtuturo sa mga paaralang sekundarya, kolehiyo, at unibersidad. Halos
binaligtad ng patakarang ito ang diwa ng tadhanang pangwika ng 1935 Konstitusyon
bagaman itinatanghal ang tunay na tungkulin at saloobin ng ikalawang pangungusap
sa Seksiyon 3, Artikulo XIV nitó.

Isinadlak din ng naturang patakarang pang-edukasyon ang Filipino sa literal na

pagkadusta. Hinati ang gámit ng Filipino at Ingles sa pagtuturo sa batayang
edukasyon—itinatalaga ang Ingles sa pagtuturo ng agham at matematika, samantalang
ipiniit ang Filipino sa pagtuturo ng kasaysayan at agham panlipunan—isang hakbang
na bukod sa nagmamaliit sa kapasidad ng Filipino ay naglilimita sa pagdevelop ng
Filipino bílang wika ng edukasyon. Ang pangyayaring ito ay naiiralan ng alamat na
(1) may wikang superyor at may wikang imperyor, (2) hindi maaaring gamítin sa
agham, matematika, at matataas na disiplina ang wikang imperyor, at (3) imperyor
ang Filipino sa Ingles, kayâ higit na magiging epektibo ang edukasyon kung ibibigay
sa Ingles ang agham, matematika, at matataas na disiplina. Tahasang inuklo ng
patakarang pang-edukasyong ito ang pagsúlong ng Filipino. Nagbunga din ito ng
umiiral ngayong paniwala sa hanay ng mga edukado at edukador na higit na mabuting
ituro sa Ingles ang mga kurso sa kolehiyo, samantalang pinagbibigyan ang Filipino sa
tatlo hanggang siyam na yunits sa pagtuturo ng wika at panitikan. 3

6
 Pinatatag ng 1973 Konstitusyon ang diwang bilingguwal ng 1971 patakarang
pang-edukasyon. Sa ikalawa at ikatlong tadhana ng Seksiyon 3, Artikulo XV, isinaad
na:

(2) The National Assembly shall take steps towards the development
and adoption of a common national language to be known as Filipino.
(3) Until otherwise provided by law, English and Pilipino shall be the
official languages.

Dito, ipinahiwatig na dahilan ang panahong kailangan upang idevelop ang isang
bagong common national language na tatawaging “Filipino.” [Na maaari nga namang
kasintagal ng ginugol na panahon mulang 1936 bago naipahayag ang “Pilipino”
noong 1959.] Kayâ tulad ng isinaad sa 1935 Konstitusyon, Ingles at Pilipino ang
iniatas na mga wikang opisyal. Naging patakarang pambansa at opisyal ng gobyerno
ang patakarang bilingguwal sa edukasyon. At ipinahayag man ng 1987 Konstitusyon
na Wikang Pambansa ang Filipino, hindi nitó ginalaw ang kondisyong bilingguwal sa
wikang opisyal at pang-edukasyon ng Filipinas.

Malinaw namang walang pagpapahalaga sa Filipino ang nakaraang mga

administrasyon pagkatápos ni Pangulong Quezon. Puro pabalat-bungang mensahe
kapag nagdiriwang ng Linggo ng Wika na naging Buwan ng Wika. Subalit hindi man
lámang nagsasagawa ng kailangang adbokasiya para palaganapin ang Wikang
Pambansa. Ni hindi naglalaan ng sapat na pondo para matulungan ang dáting Surian
ng Wikang Pambansa (SWP) at Komisyon sa Wikang Filipino ngayon sa pagdaraos
ng mga kailangang proyekto ng saliksik pangwika, pagsasalin, at palihan upang
maitaas ang antas ng kamulatan ng mga guro sa Filipino. Ang nakaraang mahabàng
panahon ay mistulang pagbubulok sa diwang Filipino upang manlatâ ang mga guro at
alagad ng wika at tumagos sa puso ng taumbayan ang alamat na hindi kailangan ang
isang katutubong Wikang Pambansa. Tinatawag nating Wikang Pambansa ang
Filipino, ngunit sa tunay na politika ng wika sa Filipinas, Ingles ang de facto na
Wikang Pambansa dahil ito ang higit na ginagámit (at sa gayo’y higit na kinikilála) na
opisyal na wika ng komunikasyon at edukasyon.

Ang Bitag ng Globalisasyon

Ang pinakamarikit parikala, ang Filipino at ang kilusan para sa isang Wikang
Pambansa ay patuloy na inaatake bílang instrumento ng monolingguwalismo at
kaaway ng mga katutubong wika ng Filipinas. Ikinakanlong ng salakay na ito ang
bilingguwal na patakaran ng edukasyon. Maliban kung ang salakay ay nilikha ng mga
alagad ng Ingles at naglulunggating ganap na panaigin ang Ingles bílang nag-iisang
Wikang Pambansa? Maliban kung totoong mga kaaway lámang silá ng Tagalog at
nagagámit ang kaniláng rehiyonalistang pananalig para higit na kampihan ang isang
wikang pandaigdig—ang Ingles—upang maging Wikang Pambansa?

Kung minsan nakalilimot silá at nasasabing: “Mainam nang bumalik sa mga

Americano kaysa mga Tagalog.” [Na totoong kabaligtaran noon ng bantog na islogan
ni Pangulong Quezon: “Mabuti pa ang gobyernong tila impiyerno pero hawak ng mga
Filipino kaysa gobyernong tila paraiso pero hawak ng mga Americano,” na siyang
kaagapay na ideolohiya ng paghirang sa isang wikang katutubo bílang wikang

7
pambansa sa halip na isang wikang dayuhan sa 1935 Konstitusyon.] Kamakailan,
isang apostoles ng kilusang kontra-Filipino ang tahasang sumúlat na:

The Philippines is losing its languages largely because of a

misguided, outdated belief that a country can only be unified if it
speaks one language, which the Komisyon sa Wikang Filipino peddles.
It champions Tagalog (“Filipino”) as a balwark (sic) against
colonialism, when in fact native languages and cultures have become
MORE marginalized since Philippine independence. The colonial
languages of English and Spanish found equilibrium with native
languages, occupying certain domains while not replacing native
tongues as community languages. Tagalog, on the other hand, is not in
equilibrium with local languages—it is thoroughly replacing Ibanag,
Ilokano, Itawis, Pangasinan, Kapampangan, Cuyonon, and numerous
others in local media, commerce, religion, and even the home.
Therefore, it poses an existential threat to local languages whereas
English and Spanishdo not.

Taglay ng pahayag na ito ang lahat ng pangunahing prehuwisyo o “impiyerno” laban

sa Filipino bílang Wikang Pambansa gayundin ang malinaw na pagkíling sa Ingles o
Español bílang “paraiso” ng Filipinas. Ipinagmalakí din ng sumúlat na miyembro siyá
ng Linguistic Society of the Philippines, Talaytayan, Save Our Languages Through
Federalism, at Nakem International, na mga organisasyon diumanong “pro-
multilingguwalismo,” at sa gayo’y maaaring ituring na mga puwersang kontra-
Filipino at kaaway ng Komisyon sa Wikang Filipino. 4

Isang Canadian na 10 taón nang naninirahan sa Filipinas ang sumúlat ng sinipì

kong pahayag kayâ hindi magandang halimbawa ng katutubong kontra-
Tagalog/Filipino. Subalit inakit ang pansin ko ng kaniyang argumento hinggil sa
“equilibrium with native languages” ng Ingles at Español, sa isang bandá, at ng “not
in equilibrium with local languages” naman ng Tagalog/Filipino. Matagal nang atake
ng mga katutubong kontra-Filipino na “pinapatay” (“an existential threat”) ng Wikang
Pambansa ngayon ang mga wikang katutubo ng Filipinas. Ngunit ngayon ko lámang
nabása ang ginámit niyang argumento para higit na palaganapin ang wikang kolonyal,
ang Ingles o Español, bílang Wikang Pambansa. Hindi ito bibigkasin ng isang
katutubo na taimtim na bumása sa kasaysayang kolonyal ng Filipinas at nagmamahal
sa kaniyang lupang tinubuan. Isa nga siyáng dayuhan at kinakasangkapan ang
“multilingguwalismo” upang wasakin ang lahat ng naisúlong ng kilusan para sa isang
wikang katutubo bílang Wikang Pambansa.

Ngunit isa ring katotohanan na ang “multilingguwalismo”5 ay iwinawasiwas

na sandata ng mga kontra-Filipino. Mahigpit nilá itong iniuugnay sa globalisasyón—
isang konseptong nagdidiin sa pagpapalawak ng pananaw upang maintindihan at
mabisàng makakilos sa loob ng pandaigdigang komersiyo at politika. Tunay namang
walang modernong estado ngayon ang nabubúhay nang nag-iisa. Kailangan ng
alinmang bansa na lumahok sa pandaigdigang komersiyo kung nais nitóng
makibahagi sa makabagong teknolohiya at produkto at magtamasa ng pinakabagong
kaalaman at kasanayan. Kailangan niya, sa gayon, bílang angkla ang kaalaman sa
isang wikang pandaigdig upang magkaroon ng koneksiyong global. Sa Filipinas, gaya
ng espiritu ng EO 210 ni Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo, ang globalisasyon ay

8
nangangailangan ng higit na pagpapakadalubhasa sa Ingles, sukdang alisin ang
Filipino bílang Wikang Pambansa. Higit na makikinabang diumano ang Filipinas sa
kalakalan, at maging sa pagpapadalá ng mga manggagawa sa ibáng bansa, kung
magiging monolingguwal ang wika ng edukasyon at Ingles ang bigyan ng ganap na
pagpapahalaga sa mga paaralan.

Nakatimo sa panukalang ito ang makamandag na bitag ng globalisasyon.

Totoo, kailangan ang isang wikang pandaigdig para sa kalakalan at

komunikasyong pandaigdig. Ngunit hindi nangangailangang gawin itong wikang
pambansa para maging dalubhasa dito ang mga mamamayan. Kailangan lámang
maging dalubhasa sa isang dayuhang wika ang mga tao na hinahasà para sa kalakalan
at komunikasyon sa bansang gumagámit ng naturang dayuhang wika. Halimbawa, ang
maglilingkod sa DFA, ang kukuha ng kursong post-graduate sa ibáng bansa, at ang
mga negosyanteng internasyonal. Hindi lahat ay pupunta sa mga karera at propesyong
ito. Ngunit kahit ang mga OFW ay di kailangang maging dalubhasa sa Ingles lahat.
Kailangan lámang nilá ng tinatawag na working knowledge sa Ingles. Mas kailangan
pa nga nilá ang husay sa Arab kung sa Gitnang Silangan silá magtatrabaho, ng
Russian kung gusto niláng magtira sa Russia, ng Korean kung sa Korea silá
maghahanapbúhay, ng Japanese kung sa Japan silá mamasukan, atbp, atbp.

Totoo rin na maraming limitasyon ang isang monolingguwal na indibidwal at

lipunan. Mas maraming alam na wika, mas mainam. Ngunit hindi totoo, na mithiin ng
Filipino bílang Wikang Pambansa ang isang monolingguwal na Filipinas. Unang-una,
tulad ng naipaliwanag ko na’y bilingguwal ang umiiral na patakarang pang-edukasyon
mulang 1971. Ikalawa, at mas mahalagang maunawaan ng mga “pro-
multilingguwalismo,” ang pagsusúlong ng isang Wikang Pambansa ay hindi
nangangahulugan ng pagpapairal ng monolingguwalismo. Ikatlo, at dapat maunawaan
ito lalo na ng mga “pro-multilingguwalismo,” nakaatas sa Komisyon sa Wikang
Filipino hindi lámang ang pagdevelop sa Filipino kundi maging sa mga katutubong
wika ng Filipinas.

Hinggil sa ikalawa kong argumento, ibá ang mithiin ng 1935 Konstitusyon at

ni Pangulong Quezon sa paghirang ng isang katutubong wika bílang Wikang
Pambansa. Hindi ninanais ng konstitusyon na maging monolingguwal ang Filipinas.
Sa halip, ninanais ng konstitusyon ang isang Wikang Pambansa na magtataguyod sa
diwang mapagpalayà ng Himagsikang 1896 at bibigkis sa mga isla, rehiyon, at
nasyong etniko ng Filipinas. Sa pamamagitan ng isang wikang katutubo na nagagámit
ng lahat sa pagsasalitá, pagsúlat, at pagbabasá ay naniniwala si Pangulong Quezon at
mga delegado noon na higit na lulusog ang nasyonalismo at pag-ibig sa bayan ng mga
Filipino.

Ang mithiing nasyonalista na nagtaguyod sa pagpapalaganap ng Filipino

bílang Wikang Pambansa ang ayaw ng globalisasyon. Laganap ang paniwala ngayon
na ang globalisasyon ay isang niretoke lámang na mukha ng kolonyalismo. Sa
kalahatan, ang mga tagapagpalaganap ng globalisasyon ay ang mga lumang
mananákop sa panahon ng kolonyalismo. Kayâ kung naging tinik sa landas ng
kolonyalismo ang nasyonalismo noon, inaasahan mismo ng mga globalista na
magiging hadlang sa kaniláng paghaharing pandaigdig ang malakas na damdaming
nasyonalista ng mga bansang nais niláng pagharian. Ang tákot ay mula din sa

9
kaniláng pagkatanto na tumatag silá at naging lakas pandaigdig dahil sa kaniláng
mithiing nasyonalista. Alam nilá mula sa kaniláng sariling kasaysayan ang potensiyal
ng nasyonalismo upang hadlangan ang anumang mapaniil na hangarin sa likod ng
globalisasyon. Ang isang bansang matatag ay may pagkakataóng magtayô ng mga
industriyang angkop sa sarili nitóng mga pangangailangan at may kakayahang
umiwas sa anumang mapagsamantalang bitag ng globalista. Sa kabilâng dako, ang
lipunang hindi nabibigkis mabuti ng nasyonalismo ay lipunang mahinà at lubhang
bulnerable sa makinasyon at kontrol ng mga globalista.

Anupa’t kung likha ang Filipino ng isang mithiing nasyonalista noong 1935,
natural itong ituring na sagabal ng mga globalista sa kaniláng patuloy na pagkontrol
sa kalakalan at kabuhayan—at kaugnay nitó, sa gobyerno at kapalaran—ng mga
mahinà at maralitang bansa sa mundo. Mga piyon lámang ng globalisasyon ang mga
“pro-multilingguwalismo” na lumilikha ng lahat ng mga pekeng impormasyon upang
pabagsakin ang Filipino at ang mga mapagbagong planong pangwika ng Komisyon sa
Wikang Filipino.

Kung tutuusin, ang mga “multilingguwista” ang patunay sa higit na kabuluhan

ngayon ng isang wikang katutubo bílang Wikang Pambansa. Katulad ng hindi pa
lubusang pagtiim ng isang Wikang Pambansa, hindi pa nagaganap ang pangarap nina
Pangulong Quezon na bigkisin ng nagkakaisang pagmamahal sa bayan ang buong
kapuluan. Ang kawalan ng malasakit sa Wikang Pambansa ay isang mukha lámang ng
pangkalahatang kawalan ng pagmamahal sa bayan at kawalan ng dangal sa Filipinas.

Hinggil sa ikatlo akong argumento, totoo na hindi nagampanang mabuti ng

KWF ang mandato nitóng pangalagaan ang mga wikang katutubo ng Filipinas. Ngunit
hindi dahil nais nitóng “patayin” ang mga katutubong wika para idambana ang
Filipino. Bunga ito mismo ng kawalang malasakit ng lideratong pampolitika sa
Filipino at mga katutubong wika, kung hindi man ng higit niláng pagsamba sa Ingles
at sa ipinangangalandakang biyaya ng globalisasyon. Halos nabúhay lámang sa
sariling sikap ang Filipino. Pagkaraang itatag ang KWF, walang lider na nag-ukol ng
pansin sa nangyaring pamamahala sa ahensiya, walang nagkampeon upang mapalakas
kahit ang kampanya para sa Filipino, at walang nakaisip maglaan ng higit na pondo
para sa napakalakíng tungkulin ng KWF. Ang kahinaang ito ang tinutukoy ng mga
“pro-multilingguwalismo” ngunit upang isisi ang lahat sa Filipino at sa KWF.

Sa gayon, nabubúlag o nagbubulág-bulágan ang mga “pro-

multilingguwalismo” sa anumang nasisikap gawin ng KWF sa kabilâ ng karampot na
badyet at kawalang-lingap ng gobyerno. Mula noong 2013, sinikap ng umupông
kalupunan ng KWF na bumuo ng isang pambansang planong pangwika, at
makabuluhang bahagi nitó ang kailangang isinagawa upang mapangalagaan ang mga
katutubong wika. Malinaw na hindi ito binása at sinuri ng mga “pro-
multilingguwalismo.” Ang mga kontra-Tagalog sa kanilá ay agad pang nagpahayag
na ang mga proyekto ng KWF, halimbawa, upang tumulong sa administrasyon ng
MTB-MLE ay “pakikialam” sa kalayaan ng mga katutubong wika.

Humihinà ang mga wikang katutubo ng Filipinas, nanganganib mamatay ang

ilan, ngunit hindi dahil “pinapatay” ang mga ito ng Filipino. Maraming dahilan.
Pangunahin ang pangyayaring hindi naaalagaan ang mga ito. Bukod sa KWF,
kailangan sanang alagaan ang mga katutubong wika ng pamahalaang lokal, ng mga

10
ahensiya (DepEd, DSWD, DOH, NCIP, atbp) na maaaring tumulong, ng mga
samahang sibiko, ng mga tahanan, at lalo na ng mga multilingguwista. Ang ibig ko
pang sabihin, ang pangangalaga sa isang wika ay nagsisimula sa tahanan, ngunit
nangangailangan ng tulong-tulong na gawain ng mga may-ari nitó at ng lahat ng
pangkating nagmamalasakit sa wika.

Sinasáyang ng mga “pro-multilingguwalismo” ang kaniláng talino at panahon.

Sa halip, na ubusin ang kaniláng lakas para sa pagpapabagsak sa KWF, higit na
kapaki-pakinabang kung bumuo silá mismo ng mga plano—ang ipinalalagay niláng
higit na mabisàng plano—upang maisúlong ang kapakanan ng mga katutubong wika.
Sa ngayon, dahil sa limitadong pondo at tauhan, higit na nagtutuon ang programang
pangwika ng KWF sa mga proyekto ng pagpapasigla sa mga nanganganib na wikang
katutubo, at sa pagsasanib ng mga proyekto ng mga ahensiyang pampamahalaan
upang higit na maging epektibo ang pangangalaga sa mga maliit na pangkating etniko
at sa kaniláng mga katutubong wika at kultura. Kailangan ding asikasuhin ang
pagtataas ng antas ng paglinang at paggámit sa malalakíng wikang rehiyonal—na
pinagmumulan ng mga kontra-Tagalog—at napakalakíng tulong ng mga “pro-
multilingguwalismo” kung mag-uukol silá ng mga kongkretong kampanya tungo sa
gawaing ito. Sa ganoong paraan silá dapat saluduhan bílang mga tunay at
produktibong sundalo ng multilingguwalismo; hindi tulad ngayong tila mga
panatikong piyon silá ng globalisasyon upang magtanim ng mga patibong laban sa
wikang Filipino at upang iligaw ang kalooban ng mga mamamayang Filipino palayô
sa landas ng pagkakaisa, pagsasarili, at pag-unlad.

Ferndale Homes
10 Nobyembre 2019

11
MGA TALÂ
1
Virgilio S. Almario, “Hinggil sa Wika,” isang polyetong ipinalimbag
kaugnay sa pagdiriwang ng Buwan ng Wikang Pambansa ng Komisyon sa Wikang
Filipino, Agosto 2019.
2
Ginámit ko ang “Filipino” upang hindi maging magulo ang pagtukoy sa
Wikang Pambansa. Gayunman, dapat ipaliwanag na hanggang noong dekada 70 ay
“Pilipino” ang tawag sa Wikang Pambansa at sa mga mamamayan at kultura ng
“Pilipinas.” Opisyal na ginámit ang “Filipino” para itawag sa Wikang Pambansa nang
mapagtibay ang 1987 Konstitusyon. Gayunman, patuloy na ginagámit ng marami
hanggang ngayon ang pinalaganap na alamat ng Linangan sa mga Wika ng Pilipinas
(LWP) na kahit “Filipino” ang tawag sa Wikang Pambansa ay dapat manatiling
“Pilipino” ang pantukoy sa mamamayan at kultura at dahil dapat manatili ang
pagtawag na “Pilipinas” sa bansa.
3
Dumanas pa ng bagong paghamak ang Filipino kamakailan dahil sa CMO 20
(CHED Memorandum No. 20 Series of 2013). Ipinanukala ng naturang memo ang
pagbago sa mga kasalukuyang kursong GE. Nagresulta ito sa abolisyon ng mga
asignaturang gumagámit ng Filipino, at sa ibáng pagkakataón, ng paglusaw sa
programang Filipino ng mga unibersidad at kolehiyo. Maraming nagsampa ng
pagtutol sa CMO 20 sa Korte Suprema, upang biguin ng isang resolusyon ng
hukuman noong 5 Marso 2019, bukod sa pagsasabing kailangan ang pagbabagong
nais ng CMO 20 kaugnay ng Batas K-12 “to improve the quality of basic education
and to make the country’s graduates more competitive in the international arena.”
4
Sinisipì ko sa bahaging ito ang mahabàng reaksiyon sa email ni Firth
McEachern para sa kolum ni Ranhillo Aquino at ipinadalá rin ni R. Aquino sa
Komisyon sa Wikang Filipino via email nitóng 2 Nobyembre 2019.
5
Kailangan kong ikulong sa panipì ang “multilingguwalismo” upang ibukod
ito sa multilingguwalismo. Tulad ng binanggit ko sa bungad ng sanaysay na ito, ang
multilingguwalismo ay isang paniniwala sa halaga ng lahat ng wika kayâ dapat
pantay-pantay ang pagpapahalaga, paggalang, at pangangalaga. Ang
“multilingguwalismo” ay isang paraan ng pagkasangkapan sa naturang pananaw
upang guluhin ang isang kilusang nasyonalista sa isang bansa at pairalin ang interes
na global ng mga makapangyarihang bansa.

12