Fakultet za pravo, javnu upravu

I bezbednost

SEMINARSKI RAD

TEMA: POJAM I IZVORI GRADJANSKOG PRAVA

Predmet: Gradjansko pravo

Profesor: Student:

Oktobar 2013.godine
 SADRŽAJ

UVOD........................................................................................................................3

NAZIV I POJAM GRAĐANSKOG PRAVA...........................................................3

IZVORI......................................................................................................................4

1.Pojam i vrste izvora prava......................................................................................5

2.Pravda i pravednost kao materijalni izvor prava....................................................6

3.Zakon kao izvor prava............................................................................................6

3.1.Vrste gradjanskopravnih normi.......................................................................7

3.2.Vremensko,prostorno i personalno važenje gradjanskopravnih normi............9

4.Običajno pravo kao izvor prava.............................................................................9

4.1.Trgovački običaji...........................................................................................10

4.2.Uzanse............................................................................................................10

4.3.Pravni standardi (generalne klauzule)............................................................10

5.Sudska praksa.......................................................................................................11

5.1.Pravna nauka i zadaci gradjanskopravne teorije............................................11

Zaključak.................................................................................................................12

LITERATURA........................................................................................................13
 Pojam i izvori gradjanskog prava

UVOD

U našoj zemlji pravni sistem čine sledeće grane: ustavno, upravno

(administrativno), krivično, građansko, privredno, radno, porodično i procesno
pravo.

Građansko pravo uređuje odnose koji nastaju povodom preuzimanja imovine

jednog pravnog subjekta u imovinu drugog, odnosno razmenu robe, ali i odnose
koji se tiču položaja subjekata tih odnosa i sl.

NAZIV I POJAM GRAĐANSKOG PRAVA

Građansko pravo predstavlja jednu od najstarijih grana prava. Ova grana prava
potiče iz rimskog prava, u kojem je označavala norme kojima su regulisani ukupni
pravni odnosi rimskih građana. Kasnije, pojam građansko pravo preuzet je u
buržoasko pravo i zadržao se sve do danas. Međutim, izraz „građansko pravo“ ne
postoji u celom svetu. Stran je, npr. zemljama islamskog prava, hindu prava. 

Izraz „građansko pravo“ nastaje kao prevod latinskog izraza „ius civile“ (ius –
pravo, civis – građanin).

Građansko pravo predstavlja skup pravnih normi kojima se regulišu različiti odnosi
prava, i to: imovinski odnosi, lična neimovinska prava i pravni položaj subjekata u
imovinskim ili neimovinskim odnosima.

• Imovinski odnosi su vrsta društvenih odnosa koji nastaju povodom prenosa ili
razmene dobara iz imovine jednog pravnog subjekta u imovinu drugog pravnog
subjekta. Imovinski odnosi veoma su brojni i raznovrsni i zajednička im je
karakteristika zadovoljavanje ekonomskih interesa subjekata koji učestvuju u
njima.

• Lična neimovinska prava, tj. prava nedeljiva od ličnosti čoveka regulisana

3
 Pojam i izvori gradjanskog prava

građanskim pravom su samo ona za čiju se povredu može tražiti imovinska

nadoknada. Posebnu grupu prava vezanih za ličnost čine autorska i pronalazačka
prava. Ovim pravima štite se rezultati intelektualnog rada pojedinih subjekata i na
taj način im se obezbeđuje određena ekonomska korist.

• Konačno, građansko pravo sadrži norme kojima se uređuju pitanja pravnog

položaja subjekata u imovinskim ili neimovinskim odnosima koji su predmet
građanskog prava.

Metod građanskog prava zasniva se na osnovnim principima i to su: ravnopravnost

stranaka, autonomija volja, imovinska sankcija, prenosivost prava. 
• Princip ravnopravnosti subjekata u građanskom pravu znači da oni imaji jednak
položaj, ravnopravni su u odnosima koji su predmet regulisanja ove grane prava.

• Pravila građanskopravnih odnosa podrazumevaju slobodu inicijative subjekata za

stupanje u određene građanskopravne odnose.

• Prava iz građanskopravnih odnosa štite se imovinskim sankcijama koje se odnose

na imovinu pravnog subjekta.

• Građanska prava su predmet pravnog prometa, tj. prenosiva su sa jednog subjekta

na drugi. Ovo praktično znači da se konkretnim pravnim poslom može urediti
prenos pojedinih građanskih prava među subjektima.

IZVORI

Izvori gradjanskog prava su opšte norme koje uredjuju gradjanskopravne odnose a

svaka opšta norma,pa i gradjanskopravna,odlikuje se time što se odnosi na sve
slučajeve iste vrste.Skup svih opštih gradjanskopravnih normi naziva se
gradjanskim pravom u objektivnom smislu (objektivno gradjansko pravo),za
razliku od onih prava koja primjenom opšte norme nastaju za subjekte pravnih
odnosa i koja se zato nazivaju subjektivnim gradjanskim pravima.
4
 Pojam i izvori gradjanskog prava

Prema tome kako nastaje i u kom se obliku pojavljuje,objektivno gradjansko pravo

je nepisano (običajno) ili pisano.Običajno pravo koje i po načinu nastajanja i po
stvaraocima narodno pravo,dugo je u istoriji dominiralo a i danas je vladajuće u
anglosaksonskom svijetu.U ostalim zemljama uključujući i evropski kontinent ono
je potisnuto pisanim pravom,prije svega u obliku zakona i podzakonskih opštih
akata.

Dugo vremena gradjansko pravo u Jugoslaviji poslije Drugog svjetskog rata nije
nije bilo zakonom uredjeno-kodifikovano i osnovni izvor gradjanskog prava bila su
pravna pravila definisana gradjanskim zakonicima donijetim prije Drugog
svjetskog rata.

Zakonsko uredjivanje gradjanskog prava uslijedilo je 80-tih godina prošlog vijeka

kada su donijeti osnovni gradjanski propisi : Zakon o obligacionim odnosima
1978.god.,Zakon o osnovnim svojinsko – pravnim odnosima 1980.god.,Zakon o
etažnoj svojini 1995.god..

Pravni subjekti ili ličnosti u pravu mogu se definisati kao imaoci pravne
sposobnosti, jednog naročitog pravnog kvaliteta koji se sastoji u mogućnosti da se
bude imalac prava i obaveza.

Osnovna podela subjekata građanskog prava je na fizička i pravna lica. Svaki od

ovih subjekata ima karakteristike i svojstva koji moraju da postoje u momentu
zaključenja konkretnog pravnog posla; u protivnom, to može da utče na valjanost
pravnog posla i nastupanje određenih pravnih posledica. Elementi, čije je
postojanje uslov da bi se moglo govoriti o fizičkim i pravnim licima kao
subjektima građanskog prava, definisani su u okviru opštih pravnih pojmova i kao
takvi preuzeti su u ovu granu prava.

5
 Pojam i izvori gradjanskog prava

1.Pojam i vrste izvora prava

Izvori prava u opštem smislu mogu se definisati kao uzroci ili povodi koji dovode
do nastajanja prava.Oni mogu biat materijalni i formalni.Pod materijalnim
izvorima se podrazumijevaju društvene okolnosti i potrebe,odnosno uzroci koi
dovode do nastajanja prava.Pod izvorima u formalnom smislu podrazumijeva se
forma u kojoj država donosi pravne norme.Prema tradicionalnoj podjeli foralni
izvori prava su:zakoni i podzakonski akti,običaji,sudska praksa i pravna nauka.

Dugo vremena pod uticajem marksističke teorije smatralo se da je jedini

materijalni izvor prava „volja vladajuće klase“.Medjutim ovakvo pravo koje štiti
volju samo jedne klase,ne može biti pravedno i demokratsko pravo,jer u društvu ne
postoji samo jedna klasa.

2.Pravda i pravednost kao materijalni izvor prava

Pravni poredak mora biti zasnovan na pravdi i nekim moralnim načelima na

kojima počiva ljudska civilizacija kao što je pravilo:“Ne čini drugima ono što ne
želiš tebi da se učini“.Ako pravni poredak ne sadrži minimum morala,onda on
može bit pozitivno pravo,jer iza njega stoji državna sankcija,a nikako ne može biti
pravedno pravo.Poslije sloma pozivističkih teorija koje su tvrdile da je pravo samo
ono što donese država,bez obzira na njegovu sadržinu,u izvore prava u
materijalnom smislu počine da se ubraja i prirodno pravo.Najveći zahtjev za
pravdom takodje mora biti u skladu sa pravnom sigurnošću,koja kao faktor poretka
uvijek ima prednost.Pravna sigurnost je pretpostavka za ostvarenje pravde,ali ona
nikada nije krajnji cilj pozitivnog prava.

3.Zakon kao izvor prava

Samo se kodifikacijom gradjanskog pravamogu stabilisati imovinsko-pravni

odnosi i uvesti neophodna pravna sigurnost u te odnose.Zato se kod nas vrlo

6
 Pojam i izvori gradjanskog prava

rano,na prvom Kongresu pravnika 1954. godine istakla potreba za donošenjem

novog gradjanskog zakonika.Medjutim nije se odmah pristupilo kompletnoj
kodifikaciji gradjanskog prava,već se radilo na prcijalnim kodifikacijama pojedinih
oblasti.Tako se 1955. godine donosi Zakon o nasledjivanju ,koji je sa malim
korekcijama mogao da postane dio budućeg gradjanskog zakonika.

Profesoru Mihailu Konstantinoviću 1960. godine bilo je povjereno da izradi

prednacrt zakona o obligacijama,koji bi poslužio kao osnova za izradu
zakona.Ovaj zadatk je obavljen i profesor Konstantinović je 1969 godine objavio
„Skicu za zakonik o obligacijama i ugovorima“.

Zakon o obligacionim odnosima stupio je na snagu 1. oktobra 1978. godine.

Donošenjem Zakona o osnovnim svojinsko-pravnim odnosima,30. Januara

1980.godine („Službeni list SFRJ“,br.8/80),Federacija je prvi put poslije rata na
sistematski način regulisala osnovne svojinskopravne odnose.

Donošenjem Zakona o obligacionim odnosima i Zakona o osnovnim

svojinskopravnim odnosima,odnosno Zakona o osnovama svojinskopravnih
odnosa sistematskim zakonima Federacije stvoren je odnos za obuhvatanje svih
gradjanskopravnih odnosa i ostvaren zahtjev postizanja pravne sigurnosti u oblasti
imovinskog prava,čemu su oduvijek težile sve velike kodifikacije gradjanskog
prava.

3.1.Vrste gradjanskopravnih normi

Pravne norme mogu se podijeliti prema različitim kriterijumima.U odnosu na

dejstvo,norme se dijele na imperativne (ius cogens) i dispozitivne (ius
dispositivum).Ako jedna norma stranama učesnicama ne dopušta da nešto drugo
ugovore od onoga što je propisano norma je imerativne prirode.Ona važi čak i ako
stranke izjave da ne žele dejstvo koje norma propisuje.Svi propisi o formi su
imperativnog karaktera,kao i norme o poslovnoj sposobnosti.U stvarnom i
naslednom pravu preovladjuju propisi imperativnog karaktera.

Karakteristika je gradjanskopravnog metoda regulisanje (a ona prizilazi kao

funkcija robnonovčanih odnosa koja reguliše) da do jednog odredjenog stepena
prepušta samim strankama uredjenje njihovih medjusobnih pravnih odnosa(tzv.

7
 Pojam i izvori gradjanskog prava

autonomija stranaka).Stranke svojom voljom odredjuju sadržinu svojih ugovornih

odnosa. Volja stranaka je zakon za stranke,ali pošto stranke prema iskustvu,svojim
izjavama volja ne obuhvataju sve tačke u ugovoru,zakon propisuje pravne norme
za slučaj u kome stranke nijesu ništa ugovorile.To su takozvane dispozitivne (ili
dopunjujuće) norme.Ovdje zakon priskače u pomoć svojim rješenjem,ako kod
ugovora u ovoj ili onoj tački stranke nijesu ništa ugovorile.I ako se dispozitivne
norme mogu primijeniti samo onda ako stranke nijesu ništa drugo ugovorile njihov
značaj nije mali.Stranke po pravilu propuštaju da svoj odnos bliže regulišu,pošto je
od uobičajenih i u životu najčešće zastupljenih ugovora razumljivo da one nemaju
ništa posebno da predvide.Zbog toga se sa puno povjerenja oslanjaju na pravična
rješenja koja zakon sadrži.

Prema sadržini norme se dijele na obavezujuće,zabranjujuće i

ovlašćujuće.Obavezujuća norma je usmjerena na aktivno,a zabranjujuća na pasivno
ponašanje.Obavezujuće norme su karakteristične za upravno pravo i one su
usmjerene uvijek na odredjenog pojedinca.Zabranjujuće norme su karakteristične
za krivično pravo i one imaju različit karakter.Ovlašćujuće norme karakteristične
su za gradjansko pravo i one odredjenom licu daju mogućnost da izvrši ili ne izvrši
odredjenu radnju,da stekne neko pravo i obavezu.

Norme se dijele na opšte i specijalne.Opšta norma je da niko na drugog ne može

prenijeti više prava nego što sam ima.U izuzetnom slučaju po tačno propisanim
uslovima,svojina se može steći i od nevlasnika.Važi pravilo: lex specialis derogat
legi generali.Pravilo važi uvijek ukoliko ne postoji izuzetak.

Pravne norme se prema posljedicama koje nastaju njihovim nepoštovanjem,dijele

na:

a) Postoje takve norme čije nepoštovanje ne povlači nikakve posljedice,pravna

norma nije snadbjevena sankcijom,takozvani lex imperfekta.Ovdje se u
stvari ne radi o normi već o želji zakonodavca.Na primjer takav propis je
sadržan u Zakonu o nasledjivanju: „Za punovažnost svojeručnog testamenta
nije važno da je u njemu naznačen datum kada je sastavljen,ali je korisno da
bude naznačen“.
b) Ignorisanje pravne norme od strane stranaka ima za posljedicu sankciju
ništavnosti pravnog akta,takozvani lex perfecta.

8
 Pojam i izvori gradjanskog prava

c) Zatim postoje norme čije nepoštovanje ne povlači ništavnost pravnog

akta,već kaznu za jednu od stranaka,takozvani leges minus quam
perfecta.Ako na primjer,bude zaključen ugovor o kupoprpdaji neke robe u
vrijeme praznika kad radnje ne rade,ugovor će važiti,ali će stranka koja je
prekršila propise o radnom vremenu za to biti administrativno kažnjena.
d) Na kraju nepoštovanje norme može povlačiti i ništavnost i kažnjivost
stranaka,takozvani leges plus quam perfecta.Na primjer,kupoprodaja opojnih
droga izaziva ništavnost ugovora i istovremeno kažnjivost,jer predstavlja
biće krivičnog djela.

3.2.Vremensko,prostorno i personalno važenje gradjanskopravnih normi

Radi pravilne primjene pravnih normi potrebno je obijasniti:

a) važi li pravna norma u momentu primjene (vremensko djelovanje zakona)

b) važi li na datoj teritoriji (prostorno djelovanje zakona)
c) na koji krug lica (fizičkih i pravnih) se odnosi data norma (personalno
važenje zakona)

Pravne norme načelno nemaju povratnu snagu (retroaktivno dejstvo).Ako od ovog

treba napraviti izuzetak,retroaktivnost mora biti izričito predvidjena u samom
zakonu.

Pitanje povratnog dejstva zakona postavlja se uvijek onda kada zakonodavac

mijenja pravni poredak donošenjem pravnih propisa.Tada se postavlja pitanje kako
odrediti područje primjene ovog propisa u vremenskom smislu, to jest u tom
smislu treba ispitati koja činjenična stanja potpadaju pojmovno pod novi propis i
šta u vremenskom smislu on obuhvata.

Prostorno važenje norme znači na kojoj teritorijiu važi donijeta norma.Savezni

zakoni važe za teritoriju cijele države,a repblički odnosno pokrajinski na teritoriji
republike ili pokrajine koja ga je donijela.

Načelno gradjanskopravne norme važe za sve gradjane i sva pravna lica.

9
 Pojam i izvori gradjanskog prava

4.Običajno pravo kao izvor prava

Običajno pravo je nepisano pravo i ono je u ranijim periodima,kada nije bilo

zakonskog prava stvorenog od države,imalo veliki značaj.Da bi nastalo običajno
pravno pravilo,potrebno je da u okviru odredjene zajednice postoji faktičko
ponašanje koje se duže vremena ponavlja.Postojanje običajnog prava manifestuje
se neposredno primjenom na društveni odnos koji je njim obuhvaćen.Ono se u
svijesti članova zajednice doživljava kao norma.Običajno pravo dobija svoju snagu
kroz „običaj“,to jest faktičko ponašanje koje se duže vremena ponavlja i u
spoljnom svijetu stvara privid propisanog ponašanja.Po svom obimu običajno
pravo kao i zakonsko,može biti generalno i specijalno.Specijalno običajno pravo
važi za specifične odnose u jednoj posebnoj zajednici,na primjer običajno pravo
vjerskih zajednica ili običajno pravo jednog odredjenog staleža
(trgovaca,zanatlija ...).

4.1.Trgovački običaji

Naš zakonodavac u Zakonu o privrednim sudovima predvidja da privredni sudovi

sude privredne i pomorske sporove i na osnovu uzansi i trgovačkih oobičaja.Kakva
je razlika izmedju običajnog prava,trgovačkih običaja i običaja stvorenih u
prometu?Trgovački običaj je jedna vrsta običaja u prometu.Kao običaj ona ima za
sadržajsamo redovno faktičko rješenje ili faktičko ponašanje u trgovačkom
prometu.On stoga nije prava norma.Njegovo područje djelovanja ograničava se na
trgovinu.

Ako jedno faktičko ponašanje postane običaj u prometu izmedju netrgovaca ili
izmedju trgovaca i netrgovaca,radi se o opštem običaju u prometu.

4.2.Uzanse

Kodifikovani trgovački običaji,sakupljeni i sistematizovani u zbornik zovu se

uzanse.Uzanse se kod nas primjenjuju od strane privrednih sudova.Opšte uzanse o
prometu robe donio je Plenum Glavne državne arbitraže 18. januara 1954.
10
 Pojam i izvori gradjanskog prava

Godine,a objavljene su 7. aprila 1954. godine.Primjena i ovih uzansi zasniva se na

volji stranaka,ali naše uzanse sadrže i mnoga pravila kojima nije mjesto u
uzansama,jer ne predstavljaju samo kodifikovane trgovačke običaje.Njima bi prije
bilo mjesto u zakonima,gradjanskim ili trgovačkim.Uzanse obuhvataju i najvažnija
pravila o zaključenju,izvršenju i obezbjedjenju ugovora.

4.3.Pravni standardi (generalne klauzule)

Pravni standard nije izvor prava u pravom smislu riječi,ali je važno sredstvo da se
pravo primijeni od strane sudije.Termin je došao iz Amerike i danas je postao
uobičajen u pravnoj nauci i zakonodavstvu.Umjesto izraza pravni standard
njemačka jurisprudencija uptrebljavaju svoj izraz „generalna klauzula“.Standard je
instrument pravne tehnike koga susrećemo u svim zakonima.To je u stvari vrsta
pravnog pravila,čija sadržina nije unaprijed data,ni u pogledu pretpostavke niti u
pogledu sankcije.

5.Sudska praksa

U pravnoj teoriji vrlo je sporno pitanje da li je sudska praksa izvor prava ili
ne.Načelno sudska praksa predstavlja primjenu,a ne stvaranje prava.Ona apsrtaktna
pravna pravila primjenjuju se na konkretan slučaj.Rješavajući spor o gradjanskom
pravu,sud primjenjuje gradjanskopravnu normu,a ne stvara je.Sudska odluka ima
važnost samo u slučaju po kome je donijeta.Svaki sud može u drugom sličnom
slučaju da odstupi od ranije odluke,a niži sud može da odstupi od odluke višeg
suda.Prema našim ustavnim propisima sudovi su u vršenju sudske funkcije
nezavisni i sude na osnovu ustava i zakona.To znači da i prema ustavu sudska
praksa nije izvor prava.Medjutim,u stvarnosti je situacijaq sasvim drugačija.Sudska
odluka ima jedan svoj autoritet,koji je utoliko veći ukoliko nema pozitivnih propisa
iz oblasti gradjanskog prava,kao kada su sudovi bili upućeni na primjenu pravnih
načela iz predratnih propisa.Nemoguće je u takvom slučaju zabraniti sudiji da se ne
ugleda na razloge jedne ranije odluke u kojoj je riješen jedan slučaj primjenom
pravnih pravila,koja je po svojim razlozima vrlo ubjedljiva.Tako se stvara jedna
stalna sudska praksa koja odgovara i razlozima pravne sigurnosti,a od koje se ne
odstupa bez ozbiljnog povoda.Sudska praksa očekuje teorijsko opravdanje za
11
 Pojam i izvori gradjanskog prava

kauzističke argumente kroz objektivna pravila,u kojima će teorija opredmtiti

poznati kauzistički princip.

5.1.Pravna nauka i zadaci gradjanskopravne teorije

Pravna teorija ima zadatak koji se ne sastoji u primjeni,niti u stvaranju prava već u
njegovoj spoznaji i proučavanju.Najvažnija funkcija teorije je da zakonodavcu i
sudskoj praksi pripremi materijal,da istraži unutrašnje veze izmedju pojedinih
pravnih normi,da izvuče pravna načela i zaključke i da daje predloge za dalje
usavršavanje prava i čitavog pravnog sistema,na osnovu uočavanja društvenih
zakonitosti i kretanja.

Vrlo je širok krug zadataka gradjanskopravne teorije:

a) Da istražuje istoriju prava,da se bavi ispitivanjem nastanka i razvoja prava

b) Da se bavi uporedjivanjem – komparativnom metodom.Ova metoda se
sastoji od uporednog istraživanja prava drugih zemalja.Vrlo je korisno i
interesantno saznati kakvo je pravo koje važi u drugim zemljama.
c) Ona ima jedan pravno-politički zadatak da se bavi budućim pravom,de lege
ferenda.
d) Ispitujući pozitivno pravo (de lege lata),pravna teorija mora da se bavi
njegovim pravnim tumačenjem ili interpretacijom.
e) Pored interpretacije,zadatak pravne teorije je da se bavi sistematskim
radovima o pojedinim pravnim pojmovima i ustanovama.Forma u kojoj se
pojavljuju ovi sistematski radovi o gradjanskom pravu su udžbenici i
monografije.
f) Posljednji zadatak pravne nauke je da ispituje djelovanje pozitivnog prava,da
li pojedini pravni instituti faktički žive i kakav je njihov značaj u životu ili
postoje samo na papiru.

12
 Pojam i izvori gradjanskog prava

ZAKLJUČAK

Pravo je sistem koji počiva na pravnim normama,dijeli se na oblasti a oblasti na

grane.Jedna od tih je gradjansko pravo,to je oblast koja uredjuje odnose koji
nastaju povodom razmjene robe i preuzimanja imovine. Pravo je takodje uredjeni
skup normi koji propisuje i sprovodi država.Država je odgovorna i nadležna za
pravni sistem,to jest za donošenje i sprovodjenje pravnih normi.
Neophodno je da onaj koji stvara pravo vodi računa o tome da ono bude jednaka
mjera za sve ljude,to jest da teži stvaranju jednog pravnog poretka.
Pravo je oblast s kojom se susrećemo svakodnevno i koja predstavlja bitan element
savremenog društva,zbog čega je potrebno poznavati i razumjeti njegove osnovne
osobine i pojmove.

LITERATURA

POSLOVNO PRAVO ZA MENADŽERE, Zlatko Stefanović; Megatrend

univerzitet primenjenih nauka, Beograd 1998.god.

UVOD U GRAĐANSKO PRAVO, dr Obren Stanković, dr Vladimir V. Vodinelić;

Beograd, 1992.god.

Dr.Vojislav Spajić,Gradjansko pravo (opšti dio),Beograd,1962. god.

POSLOVNO PRAVO, Mirjana S. Drakulić; pravo.fon.bg.ac.yu/knjiga.htm/

13