‫پوهنتون کابل‬

‫پوهنځی اقتصاد‬
‫دیپارتمنت امور مالی و بانکی‬

‫اساسات اقتصاد جزء‬

‫کارخانگی اول‬
‫]خالصه فصل چهارم[‬

‫"تهیه شده توسط‪ :‬زینب "روستازاده‬

‫آی دی‪۲۵۴۱۶ :‬‬

‫"استاد‪ :‬ذبیح هللا "مدبر‬

‫بهار ‪۱۳۹۹‬‬
 ‫انسجام پالن های خانواده ها و تصدی ها (تیوری قیمت)‬
‫مشکل انسجام فعالیت های اقتصادی که درهر اقتصاد ملی بوجود می ای د دراقتص اد ب ازار ذریع ه ب ازار وقیمت ح ل می گ ردد‪ .‬قیمت‬
‫بواسطه تالقی عرضه وتقاضا در بازار ایجاد می گردد و عرضه وتقاضا نشان دهنده پالن های استهالکی خانواده ها و تص دی ه ا می‬
‫باشد برای اینکه بدانیم قیمت بازار چطور بوجود می اید باید منحنی های عرضه وتقاض ای خ انواده ه ا وتص دی ه ای منف رد را جم ع‬
‫بندی نماییم‬

‫جمع بندی‬ ‫‪)a‬‬

‫جمع بندی عرضه وتقاضای منفرد به ارتباط با عرضه و تقاضای بازار شامل کمیت های ذیل میگردد‪:‬‬
‫تقاضای تمام خانواده ها به یک متاع‬ ‫‪‬‬
‫عرضه تمام تصدی ها از یک متاع‬ ‫‪‬‬
‫تقاضای تمام تصدی ها به یک عامل تولید‬ ‫‪‬‬
‫عرضه تمام خانواده ها از یک عامل تولید‬ ‫‪‬‬
‫تقاضای تمام تصدی ها به سرمایه پولی‬ ‫‪‬‬
‫عرضه تمام خانواده ها ازسرمایه پولی‬ ‫‪‬‬

‫منحنی های عرضه و تقاضای بازار‬ ‫‪)b‬‬

‫اشتقاق منحنی تقاضای بازار‬ ‫‪)1‬‬
‫چون در بازار ها شدیدا رقابتی تعداد زیاد تقاضا کننده کننده گان و عرضه کننده گان مقابل هم قرار می گیرند بن ا ب ر دری افت منخ نی‬
‫تقاضای بازار مقدار تقاضای خانواده های مختلف را به قیمت های معین با هم جمع می نماییم اما اگر بخواهیم تقاضای انف رادی تع داد‬
‫زیاد خانواده ها را در منحنی بازار انعکاس دهیم و از جمع بندی تعداد زیاد اجتناب کنیم فرض می کنیم ک ه تم ام تقاض ا کنن دهگان در‬
‫بازار خواهان ان اند تا عین مقادیر متاع را با قیمت های ممکنه خریداری نمایند به این شکل میتوان با ضرب نم ودن مق ادیر ب ا تع داد‬
‫تقاضا کننده گان تقاضای بازار را به دست اورد‪.‬‬
‫اشتقاق منحنی عرضه بازار‬ ‫‪)2‬‬
‫منحنی عرضه بازار هم از جمع بندی عرضه های منفرد به دست می اید و بر منعکس ساختن عرضه بیشتر در بازار فرض می ک نیم‬
‫که تصدی ها در قیمت های معینه عین مقدار عرضه را داشته می توانند بنا با ضرب نمودن مقادیر عرضه شده با تعداد تصدی ه ا در‬
‫بازار عرضه مجموعی را میتوان دریافت نمود‪.‬‬
‫قیمت و مقدار متوازن بازار‬ ‫‪)3‬‬
‫قیمت متوازن یا متعادل عبارت از قیمت است که در ان تصامیم تقاضا کنن دهگان و عرض ه کنن دهگان ب ا هم انطب اق می نمای د‪ .‬یع نی‬
‫همان قیمتی است که مقدار عرضه شده و تقاضا شده با هم مساوی می گردد و از نظر گرافی قیمت متوازن نقط ه تق اطع منح نی ه ای‬
‫عرضه و تقاضای بازار می باشد و رقابت بین خریداران و فروشنده گان باعث ایجاد قیمت متعادل در بازار می گردد‪.‬‬

‫تقاضا و عرضه یک متاع در بازار‬

‫مقدار عرض ه مجم وعی در‬ ‫مقدار تقاضای مجموعی در قیمت به واحد پولی‬ ‫اضافه عرضه (‪)+‬‬
‫هفته‬ ‫‪p‬‬ ‫هفته‬ ‫کمبود عرضه (ـ)‬
‫‪۱۲۰۰۰‬‬ ‫‪۵‬‬ ‫‪۲۰۰۰‬‬ ‫‪+۱۰۰۰۰‬‬
‫‪۱۰۰۰۰‬‬ ‫‪۴‬‬ ‫‪۴۰۰۰‬‬ ‫‪+۶۰۰۰‬‬
‫‪۷۰۰۰‬‬ ‫‪۳‬‬ ‫‪۷۰۰۰‬‬ ‫‪۰‬‬
‫‪۴۰۰۰‬‬ ‫‪۲‬‬ ‫‪۱۱۰۰۰‬‬ ‫‪۷۰۰۰‬ـ‬
‫‪۱۰۰۰‬‬ ‫‪۱‬‬ ‫‪۱۶۰۰۰‬‬ ‫‪۱۵۰۰۰‬ـ‬
‫( جدول ‪) 1.1‬‬
 ‫قیمت و مقدار متوازن در بازار شدیدا رقابتی‬

‫گراف( ‪)1.1‬‬

‫حال سوال به وجود می اید که اگر قیمت متوازن در بازار حکمفرما نباشد چه مشکالت ایجاد شده میتواند؟‬
‫در جواب می توانیم بگوییم که در صورت عدم موجودیت قیمت متعادل در بازار یا اضافه عرض ه و ی ا هم اض افه تقاض ا بوج ود می‬
‫اید‪ .‬که اضافه عرضه اوال باعث کاهش قیمت و بعدا باعث کاهش مقدار تولید و عرضه می گردد و اضافه تقاضا ابت دا ب اعث اف زایش‬
‫قیمت و سپس باعث افزایش مقدار تولید و عرضه میشود‪.‬‬
‫تقاضا و روابط ان با قیمت و مقدار‬ ‫‪)4‬‬
‫تقاضا تنها به مفهوم طلب یک شی نیست بلکه تقاضا در اقتصاد به معنی تقاضای موثر است یعنی ان مقدار از ی ک مت اع ک ه در ی ک‬
‫سلسله از قیمت های معین خریداری خواهد شد‪ .‬انسان ه ا ارزوی بدس ت اوردن کااله ای زی ادی را دارن د ام ا قیمت وس یله اس ت ک ه‬
‫خواهشات انفرادی انها را انسجام میبخشد باالی تقاضا دو عامل عمده که یکی قیمت و دیگ ری زم ان اس ت ت اثیر می گ ذارد‪ .‬تقاض ای‬
‫موثر مربوط به قدرت خرید میشود و چون توان پرداخت افراد و استعداد شان در تقاضای موثر نظر به قیمت امتعه فرق می کن د‪ ،‬بن ا‬
‫باید عامل قیمت را در ارائه مفهوم تقاضا در نظر بگیریم و هم چنان تقاضا بر یک متاع را بدون در نظر گرقتن وقت نمیت وان تع یین‬
‫نمود چون مقداری از یک متاع که در یک روز خریداری می شود با مقداری که در یک هفته یا یک ماه خریداری میشود فرق میکن د‬
‫بنا زمان هم باالی تقاضا تاثیر گذار است مشخصه عمده تقاضا این است که با ثابت فرض نمودن سایر عوامل هرگاه قیمت کاهش یابد‬
‫مقدار تقاضا شده افرایش می یابد و هرگاه قیمت افرایش نماید مقدار تقاضا شده کاهش مینماید اقتصاد دانان این رابط ه غ یر مس تقیم را‬
‫بنام قانون تقاضا یاد میکنند‪.‬‬
‫عرضه و روابط آن با قیمت و مقدار‬ ‫‪)5‬‬
‫عرضه یک متاع عبارت از مقداری از متاع است که فروشندهگان حاضراند آن را به قیمت معین در وقت معین و در مک ان معین ب ه‬
‫خریداران تقدیم نمایند‪ .‬در مورد عرضه هم مانند تقاض ا دو عام ل عم ده یکی قیمت و دیگ ری زم ان نقش دارد‪ .‬مجم وع عرض ه ی ک‬
‫متاع به قیمت پایینتر با مجموع عرضه متاع به قیمت باالتر فرق میکند‪ ،‬یعنی در قیمت پاینتر مجموع عرضه کم تر و در قیمت بلن دتر‬
‫مقدار عرضه بیشتر میشود بنا میان عرضه و قیمت یک رابطه مثبت یا مستقیم وج ود دارد ک ه این رابط ه بن ام ق انون عرض ه ی اد می‬
‫گردد‪ .‬قیمت از دید مستهلکین یک مانع برای خرید است چون اول باید آنرا پرداخت نمایند و بعدا کاالی مورد نظر را به دست بیاورند‬
‫اما قیمت از نظر عرضه کننده گان یک محرکه برای تولید و عرضه امتعه میباشد‪ .‬در مورد عامل زمان هم باید متذکر ش د ک ه اهمیت‬
‫ان در تعیین عرضه مهم میباشد زیرا تولید و عرضه هر متاع مدتی را در بر میگیرد تا خود را با تغییرات قیمت عیار سازد‪.‬‬
 ‫قوانین عرضه و تقاضا‬ ‫‪)6‬‬
‫در عرضه و تقاضا قوانین پنجگانه وجود دارد به شرح ذیل ‪:‬‬
‫به هر اندازه ایکه قیمت متاع نازل تر باشد مقدار تقاضا بیشتر و به ه ر ان دازه ایک ه قیمت بلن د ت ر باش د مق دار تقاض ا کم تر‬ ‫‪)a‬‬
‫خواهد بود (در صورتیکه سایر عوامل اثر گذار بر تقاضا ثابت فرض شود)‪.‬‬
‫به هر اندازه ایکه قیمت متاع نازل تر باشد مقدار عرضه کمتر و به هر اندازه ایک ه قیمت بلن دتر باش د مق دار عرض ه بیش تر‬ ‫‪)b‬‬
‫خواهد بود (در صورتیکه سایر عوامل اثر گذار بر عرضه ثابت فرض شود)‪.‬‬
‫قیمتی که مقدار عرضه شده و مقدار تقاضا شده در بازار را با یکدیگر مساوی سازد به نام قیمت متعادل یاد میشود‪.‬‬ ‫‪)c‬‬
‫افزایش تقاضا (در اثر تغییر یکی از عواملی موثر ب ر تقاض ا غ یر از قیمت) ب اعث اف زایش قیمت و اف زایش مق دار عرض ه‬ ‫‪)d‬‬
‫گردیده و بر عکس کاهش تقاضا (در اثر تغییر یکی از عوامل م وثر ب ر تقاض ا غ یراز قیمت) ب اعث ک اهش قیمت و ک اهش‬
‫مقدارعرضه می شود‪.‬‬
‫افزایش عرضه (در اثر تغییر یکی از عوامل موثر ب ه عرض ه غ یر از قیمت) ب اعث ک اهش قیمت و اف زایش مق دار تقاض ا‬ ‫‪)e‬‬
‫گردیده و بر عکس کاهش عرضه (در اث ر تغی یر یکی از عوام ل م وثر ب ر عرض ه غ یر از قیمت ) ب اعث اف زایش قیمت و‬
‫کاهش مقدار تقاضا می شود‪.‬‬
‫قیمت های حقیقی و اسمی‬ ‫‪)7‬‬
‫برای امتعه و اجناس دو نوع قیمت یکی قیمت اسمی و دوم قیمت حقیقی وجود دارد‪ .‬قیمت اسمی که به نام ارزش پ ولی ج اری هم ی اد‬
‫میشود‪ ،‬عبارت از قیمت مطلق متاع است‪ .‬مثال‪ :‬قیمت اسمی یک لی تر ش یر در س ال ‪ ۱۳۵۰‬پنج واح د و در س ال ‪ ۱۳۶۰‬هش ت واح د‬
‫بود‪ .‬اما قیمت حقیقی یک متاع که به نام ارزش پولی ثابت هم یاد میشود‪ ،‬قیمتی است ک ه ب ه ارتب اط ب ا مقیاس ی از مجموع ه قیمت ه ا‬
‫سنجش میگ ردد‪ ،‬یع نی این قیمت ه ا ب ا س طح انفالس یون عی ار س اخته می ش ود و بای د ت ذکر داد ک ه تغی یرات فیص دی در ‪ ))CPI‬پای ه‬
‫انفالسیون را در سطح اقتصاد ملی اندازه گیری میکند‪ .‬از فورمول ذیل میتوان برای سنجش قیمت های حقیقی استفاده نمود ‪:‬‬
‫قیمت حقیقی متاع در سال مورد نظر = (‪ )CPI‬سال مورد مقایسه ÷ (‪ )CPI‬سال مورد نظر× قیمت اسمی سال مورد نظر‬

‫وظایف قیمت بازار‬ ‫‪)8‬‬

‫ما در بحث نظام اقتصاد بازار گفتیم که در این نظام مشکل اساسی کدام امتعه‪ ،‬برای کی و چطور تولید شود ذریعه مکانیزم قیمت ح ل‬
‫میشود بنا در اینجا وظایف قیمت را در حل مشکل ه ای س ه گان ه ف وق واض ح میس ازیم‪ .‬در اقتص اد ب ازار ص رف امتع ه ه ای تولی د‬
‫میشوند که از طرف مستهلکین نظر به نیاز شان تقاض ا میش ود‪ .‬مول دین هم ب ه تولی د هم ان گ روپ از امتع ه ک ه در ب ازار قیمت انه ا‬
‫پرداخت شده بتواند میپردازند (جواب به سوال کدام امتعه تولید شود؟)‪.‬‬
‫به هراندازه که احتیاجات متقاضیان به یک گروپ خاص از امتعه شدیدتر شود و آنها حاضر به مصرف عاید بیشتر در قسمت گ روپ‬
‫امتعه مذکور باشند‪ ،‬به همان اندازه با مقدار معین عرضه قیمتها بلند میروند و برعکس (جواب به س وال ک دام مق دار از امتع ه مختلف ه‬
‫تولید شود)‪.‬‬
‫همچنان تولید به آنهایی صورت میگیرد که خواهان تولید امتعه باشند ودر عین حال توان پرداخت قیمت آن را داشته باش ند (ج واب ب ه‬
‫سوال‪،‬برای کی تولید شود)‪.‬‬
‫قیمت میتواند تعیین کند که امتعه چیطور تولید شود یعنی از کدام عوامل تولید استفاده گردد چون مولدین به دنب ال اعظمی س اختن مف اد‬
‫هستند بنا از همان عوامل تولید استفاده میکنند که مصارف شان را کاهش دهد‪.‬‬

‫تغییرات مکانی منحنی های عرضه و تقاضا‬ ‫‪)c‬‬

‫هرگاه عرضه و تقاضا به اثر تغییر عوامل موثر بر آنها غ یر از قیمت تغی یر کن د در منح نی ه ای عرض ه و تقاض ا تغی یرات مک انی‬
‫بوجود می آید‪ .‬عواملی که باالی قیمت موثر اند عبارت از‪:‬‬
‫رجحانات انفسی‬ ‫‪‬‬
‫عواید خانواده ها‬ ‫‪‬‬
‫تعدادخانواده ها‬ ‫‪‬‬
‫قیمت های سایر امتعه‬ ‫‪‬‬
 ‫انتظارات خانواده ها‬ ‫‪‬‬

‫این عوامل موثر باالی عرضه شامل موضوعات ذیل است‪:‬‬

‫قیمت عوامل تولید‬ ‫‪‬‬
‫تکنالوژی‬ ‫‪‬‬
‫مالیات و امدادیه ها‬ ‫‪‬‬
‫قیمت سایر امتعه‬ ‫‪‬‬
‫انتظارات تصدی ها‬ ‫‪‬‬
‫تعداد تصدی ها‬ ‫‪‬‬

‫تغییر تقاضا‬ ‫‪)1‬‬

‫هرگاه در یک یا چند عامل موثر بر تقاضا غیر از قیمت تغییر به میان بیاید منحنی تقاضا نیز تغییر میکند‪ .‬یک تغییر در جدول تقاض ا‬
‫یا از نظر گرافی تغییر در منحنی تفاضا به نام تغییر تقاضا یاد میشود‪ .‬حال مالحظه می نم اییم ک ه تغی یر در عوام ل م وثر ب ر تقاض ا‬
‫غیر از قیمت چه تاثیری باالی تقاضا وارد میکند‪.‬‬
‫تغییر در رجحانات انفسی یا ذوق و ذائقه خانواده ها‬ ‫‪)a‬‬
‫هرگاه یک متاع مورد دلچسپی خانواده قرار گیرد انها از متاع مذکور با قیمت ممکنه بیشتر تقاضا می کنند در اینص ورت منح نی ب ه‬
‫سمت راست تغییر مکان می کند ‪.‬ولی یک تغییر منفی در رجحانات انفسی خانواده منحنی تقاضا را به سمت چپ حرکت میدهد‪.‬‬
‫تغییر عواید خانواده ها‬ ‫‪)b‬‬
‫افزایش عاید‪ ،‬تقاضا به امتعه اعلی را افزایش میدهد و کاهش ان تقاضا به این نوع امتعه را ک اهش می ده د بن ا می ت وان گفت امتع ه‬
‫عادی یا اعلی عبارت از امتعه است که تقاضای انها با عاید اسمی رابطه مستقیم دارد‪.‬‬
‫افزایش تعداد خانواده ها در بازار‬ ‫‪)c‬‬
‫افزایش خانواده ها باعث افزایش تقاضا و کاهش تعداد خانواده ها سبب کم شدن تقاضا به امتعه میگردد‪ .‬باید یاد اور شد که مه اجرت‬
‫های دخولی و خروجی نیز میتواند در تعداد خانواده ها تاثیرگذار باشد‪.‬‬
‫تغییر در قیمت های سایر امتعه‬ ‫‪)d‬‬
‫این تحول میتواند باعث تغییر تقاضا به یک مت اع گ ردد و ت ابع ان اس ت ک ه آی ا س ایر امتع ه‪ ،‬امتع ه تعویض ی اس ت ی ا مکمل ه‪ .‬مت اع‬
‫تعویضی متاع است که میتواند به عوض متاع دیگر تقاضا شود مثال کریم دندان ها با مارک های مختلف‪ .‬متاع مکمله مت اع اس ت ک ه‬
‫همرا با یک متاع دیگر مورد استفاده قرارمی گیرد به طور مثال کمپیوتر و پروگرام های کمپیوتری‪.‬‬
‫تغییر در انتظارات خانواده ها‬ ‫‪)e‬‬
‫این موضوع نیز میتواند باعث تغییر در منحنی تقاضا گردد‪ .‬مثال‪ :‬هرگاه خانواده ها احساس کنند که قیمت ه ا در آین ده زی اد میگ ردد‪،‬‬
‫پس آنها از ترس اینکه مبادا در آینده مقدار کمتر از امتعه را بدس ت بیاورن د تقاض ای بیش تر میکنن د و س بب تغی یر مک انی در منح نی‬
‫تقاضا می شود به همین طور تغییر در انتظارات خانواده ها به ارتباط به عاید شان نیز میتواند تقاضا را تغییر دهد‪.‬‬
‫تغییر عرضه‬ ‫‪)2‬‬
‫این هم مانند تغییر تقاضا است‪ ،‬یعنی تغییر در یکی یا چند عامل موثر بر عرضه غیر از قیمت سبب تغییر در ارقام ج دول گردی ده و‬
‫منحنی عرضه را تغییر میدهد‪ .‬هر چیزی که مصارف تولید را متاثر سازد باعث تغییر مک ان منح نی عرض ه میگ ردد‪ .‬ح ال ت اثیرات‬
‫عوامل موثر بر عرضه را مطالعه میکنیم‪:‬‬
‫قیمت عوامل تولید‬ ‫‪)a‬‬
‫قیمت بلند عوامل تولید مصارف تمام شد تولید را افزایش داده و با ثابت فرض نمودن سایر عوامل باعث کاهش مفاد تصدی‬
‫میشود کاهش مفاد تحرک تصدی را در قسمت عرضه تولید با قیمت ممکن ه ان مح دود میس ازد مثال‪ :‬اف زایش قیمت نخ ب اعث اف زایش‬
‫مصارف تولیدات منسوجات و کاهش تولیدات ان میگردد‪ .‬و برعکس کاهش قیمت های منابع مصارف تمام شد تولید و افزایش مفاد را‬
‫به دنبال دارد‪.‬‬
 ‫پیشرفت تکنالوژی‬ ‫‪)b‬‬
‫تصدی ها را کمک می کند تا متاع های تولیدی خود را با منابع کمتر تولید کنند و منابع کم تر س بب مص ارف کم تر ش ده و در نتیج ه‬
‫باعث افزایش عاید میگردد‪.‬‬
‫مالیات و امدادیه ها‬ ‫‪)c‬‬
‫مالیات هم باالی تولید تاثیر دارد تصدی ها مالیات را به حیث مصارف در نظر میگیرند ‪.‬کاهش مالیات بر اف زایش عرض ه کم ک می‬
‫کند و بر عکس‪.‬‬
‫قیمت سایر امتعه‬ ‫‪)d‬‬
‫قیمت های امتعه که تصدی در پهلوی یک متاع معین تولید میکنند باالی تولید و عرضه یک متاع معین تاثیر دارد به طور مث ال‪ :‬ی ک‬
‫تصدی تولید توپ فوتبال توانایی انرا نیز دارد تا در پهلوی توپ فوتبال توپ والیبال ن یز تولی د کن د‪ .‬اف زایش قیمت مت اع ه ای ممکن ه‬
‫دیگر باعث میشود تا تصدی به منظور مفاد بیشتر تولید متاع دیگر(توپ والیبال) را افزایش داده و تولید متاع مورد نظر(توپ فوتب ال)‬
‫را کاهش دهد‪.‬‬
‫تغییر در انتظارات تصدی ها‬ ‫‪)e‬‬
‫تغییر در انتظارات تصدی ها در ارتباط به قیمت متاع میتواند باالی تصمیم فعلی تصدی در رابطه به تولید و عرضه متاع تاثیر وارد‬
‫کند‪ .‬مثال‪ :‬انتظار افزایش قیمت مواد غذایی در اینده گاهی اوقات باعث میگردد ت ا زارعین عرض ه م واد غ ذایی را در ب ازار ک اهش‬
‫دهند تا ان را به قصد فروش به قیمت بلند تر دراینده احتکار نمایند‪.‬‬
‫تعداد تصدی ها‬ ‫‪)f‬‬
‫با ثابت فرض نمودن سایر عوامل‪،‬باالی عرضه متاع تاثیر وارد میکند‪ .‬افزایش تعداد تص دی ه ا منح نی ب ازار را ب ه س مت راس ت و‬
‫کاهش تصدی ها منحنی بازار را به سمت چپ تغییر مکان میدهد‪.‬‬
‫تغییرات عرضه‪ ،‬تقاضا و تعادل بازار‬ ‫‪)3‬‬
‫در این بخش به بررسی اثرات تغییر عرضه و تغییر تقاضا باالی قیمت متعادل یا متوازن میپردازیم‪.‬‬
‫تغییرات تقاضا بدون تغییرات عرضه‬ ‫‪)a‬‬
‫فرض میکنیم که عرضه یک متاع ثابت مانده و تقاضای ان افزایش مینماید‪ .‬بناء افزایش تقاضا منجر به ایج اد نقط ه جدی د تق اطع بین‬
‫منحنی عرضه و تقاضا میگردد که باالتر از نقطه قبلی میباشد‪.‬در نتیجه گفته میتوانیم که افزایش تقاضا ب اعث اف زایش قیمت تع ادلی و‬
‫مقدار تعادلی گردیده و بر عکس کاهش ان منجر به کاهش قیمت و مقدار تعادلی میشود‪.‬‬
‫تغییرات عرضه بدون تعییرات تقاضا‬ ‫‪)b‬‬
‫با افزایش عرضه و ثابت فرض نمودن تقاضا نقطه جدید تقاطع بین منحنی های عرضه و تقاضا به وجود می اید ک ه پ ایینتر از نقط ه‬
‫قبلی میباشد‪ .‬به این ترتیب مالحظه میگردد که افزایش عرضه منجر به کاهش قیمت تعادلی و افزایش مقدار تعادلی میشودو برعکس‪.‬‬
‫تغییرات هم زمان عرضه و تقاضا‬ ‫‪)c‬‬
‫اگر عرضه و تقاضا همزمان تغییر کند اثرات ان بر تعادل بازار مربوط به ترکیب اثرات منفرد ان میباشد‪.‬‬
‫افزایش عرضه ‪ /‬کاهش تقاض‪DD‬ا‪ :‬این دو تغییر ب اعث ک اهش قیمت متع ادل میش ود‪ .‬ت اثیر این دو تغی یر ب االی مق دار متع ادل‬ ‫‪‬‬
‫مخالف هم میباشد‪:‬افزایش عرضه مقدار متع ادل را اف زایش و ک اهش تقاض ا مق دار متع ادل را ک اهش میده د‪ .‬اینک ه اف زایش‬
‫عرضه و کاهش همزمان تقاضا مقدار متعادل را به چه اندازه تغییرمیدهد تابع اندازه نسبی تغییر محل منحنی های عرض ه و‬
‫تقاضا میباشد‪ .‬اگر افزایش عرضه بیشتر از کاهش تقاضا باشد‪ ،‬مقدار متعادل اف زایش را نش ان میده د و اگ ر ک اهش تقاض ا‬
‫بزرگتر از افزایش عرضه باشد‪،‬مقدار متعادل کاهش مییابد‪.‬‬
‫کاهش عرضه ‪ /‬افزایش تقاضا‪ :‬این دو تغییر باعث افزایش قیمت متوازن میگردد‪ .‬هرگ اه ک اهش عرض ه بیش تر از اف زایش‬ ‫‪‬‬
‫تقاضا باشد‪ ،‬مقدار متعادل کاهش را و اگر افزایش تقاضا بیشتر از کاهش عرضه باشد‪ ،‬مقدار متعادل افزایش را نشان میدهد‪.‬‬
‫ولی هرگاه کاهش عرضه و افزایش تقاضا به عین مقدار باشد ‪ ،‬مقدار متعادل تغییر نمیکند‪.‬‬
‫افزایش عرضه ‪ /‬افزایش تقاضا‪ :‬هرگاه افزایش عرضه به مقایس ه اف زایش تقاض ا بیش تر باش د قیمت متع ادل ک اهش یافت ه و‬ ‫‪‬‬
‫برعکس موضوع قیمت متعادل افزایش را نشان خواهد داد‪.‬‬
‫کاهش عرضه ‪ /‬کاهش تقاضا‪ :‬هرگاه کاهش عرضه به مقایسه کاهش تقاضا زیادتر باشد مقدار متعادل افزایش خواه د ی افت‪.‬‬ ‫‪‬‬
‫در حالت معکوس‪ ،‬قیمت متعادل کاهش خواهد نمود‪.‬‬
‫ارتجاعیت های تقاضا و عرضه‬ ‫‪)4‬‬
‫تغییرات که در قیمت و مقدار متعادل بوجود می اید تابع حساسیت یا ارتجاعیت مقدار عرضه شده و تقاض ا ش ده مقاب ل قیمت مت اع هم‬
‫میباشد‪ .‬در رابطه به میالن منحنی های عرضه و تقاضا متاع باید گفت که تابع واح د ه ای ان دازه گ یری قیمت و مق دار ی ک مت اع ب ه‬
‫کمیت های مطلق میباشد‪ .‬و به ارتباط با ارتجاعیت ‪ ،‬منحنی های عرضه و تقاضای امتعه مختلف که واحد ه ای سنجش ی انه ا مختل ف‬
‫میباشد باید از نظر نسبی (فیصدی) مقایسه شوند‪.‬‬

‫انواع ارتجاعیت عرضه و تقاضا‬ ‫‪)d‬‬

‫ارتجاعیت های عرضه و تقاضا را میتوان نظر به میالن منحنی ها‪ ،‬نظر به عواملی که باالی عرضه و تقاضا ت اثیر دارن د و نظ ر ب ه‬
‫طرق سنجش ارتجاعیت از هم تفریق نمود‪.‬‬
‫ارتجاعیت های عرضه و تقاضا نظر به میالن منحنی ها‬ ‫‪)1‬‬
‫ارتجاعیت های عرضه و تقاضا حساسیت عرضه و تقاضا را در مقابل عواملی که بر عرضه و تقاضا تاثیر دارند نشان میده د‪.‬هرگ اه‬
‫قیمت متاع را به حیث عامل عمده که باالی عرضه و تقاضای متاع تاثیردارد در نظر بگیریم در این صورت ارتجاعیت های عرض ه‬
‫و تقاضا مقابل تغییر قیمت متاع نشان دهنده ان است که تغییر یک فیصد در قیمت متاع چه تاثیری را باالی مق دار عرض ه و تقاض ای‬
‫متاع وارد می کند‪ .‬در اینجا پنج امکان مختلفه تغییر در مقادیر عرضه و تقاضا را به بحث میگیریم‪.‬‬
‫تقاضای ارتجاعی‬ ‫‪)a‬‬
‫منحنی تقاضا به ارتباط با قیمت زمانی ارتجاعی گفته میشود که شیب منحنی هموارتر باشد‪ .‬از نظر ارتحاعیت این موضوع مع نی این‬
‫را میدهد که تغییر یک فیصد در قیمت باعث تغییر بیشتر از یک فیصد در مقدار تقاضا می گردد ارتجاعیت در این ح الت بزرگ تر از‬
‫یک میباشد‪.‬‬
‫‪)b‬‬

‫گراف ‪1 ،2‬‬

‫تقاضای غیر ارتجاعی‬

‫اگر شیب منحنی با نشیب تر باشد از منحنی تقاضای غیر ارتجاعی ص حبت ب ه عم ل می ای د‪ .‬در منح نی تقاض ای غیرارتج اعی ی ک‬
‫فیصد تغییر در قیمت متاع باعث تغییر کمتراز یک فیصد در مقدار تقاضا به ان متاع می گردد ‪.‬‬
‫تقاضا با ارتجاعیت واحد‬ ‫‪)c‬‬
‫در این حالت یک فیصد تغییر در قیمت مت اع ب اعث ی ک فیص د تغی یر در مق دار تقاض ای ان میش ود‪،‬س یر منح نی ن یز کم انی ب وده و‬
‫ارتجاعیت مساوی به یک میباشد‪.‬‬

‫تقاضای کامال غیر ارتجاعی‬ ‫‪)d‬‬

‫در این نوع ارتجاعیت با تغییرات قیمت مقدار تقاضای ان تغییر نمیکند‪ .‬و میتوانیم مث ال ه ای ان را در مت اع ه ای ک ه ک امال حی اتی و‬
‫ضروری اند و امکانات تعویض در انها وجود ندارد مالحظه کنیم مثال ‪ :‬بعضی از اش خاص م ریض ک ه مجب ور ب ه اس تفاده ی ک دوا‬
‫خاص میباشند‪،‬تغییرات قیمت در صورت عدم موجودیت ادویه تعویضی تقاضای انها را کاهش نمیدهد‪.‬‬
‫تقاضای کامال ارتجاعی‬ ‫‪)e‬‬
‫هرگاه اندک ترین تغییر قیمت به سمت پایین باعث افزایش تقاضا به الیتناهی گردد و کمترین تغییر قیمت ب ه س مت ب اال ب اعث ک اهش‬
‫تقاضا به صفر گردد در اینصورت منحنی کامال غیرارتجاعی بوده و ارتجاعیت تقاضای ان مساوی به الیتناهی میباشد‪.‬‬
‫ارتجاعیت های عرضه و تقاضا نظر به عوامل موثر بر آنها‬ ‫‪)2‬‬
‫ارتجاعیت های عرضه و تقاضا مقابل سه عامل مورد مطالعه قرار میگیرد این سه عامل در ارتباط با تقاضا عبارتن د از قیمت مت اع ‪،‬‬
‫قیمت سایر امتعه و عاید تقاضا کننده و در قسمت عرضه قیمت متاع و قیمت عوامل تولید میباشد ‪.‬‬
‫ارتجاعیت تقاضا نظر به قیمت متاع‬ ‫‪)a‬‬
‫نسبت تغییرات فیصدی مقدار تقاضا را مقابل تغییرات فیصدی قیمت متاع بیان میدارد‪.‬‬
‫‪Ep = ∆Q in % ÷ ∆P in %‬‬
‫ارتجاعیت تقاضا نظربه قیمت یک عدد منفی میباشد‪ .‬هرگاه قیمت یک متاع افزایش یابد مقدار تقاضا کاهش پیدا میکند‪ ،‬بنا ∆‪Q / ∆P‬‬
‫منفی میباشد‪.‬‬
‫ارتجاعیت تقاضا نظر به قیمت سایر امتعه‬ ‫‪)b‬‬
‫تغییر فیصدی در مقدار تقاضای یک متاع را نشان میدهد‪ ،‬که در اثر افزایش یک فیصد در قیمت متاع تعویضی یا مکمله آن بوجود‬
‫میآید‪.‬هرگاه دو متاع شدیدا تعویضی باشند مثل آب معدنی کریستال و پامیر و یا هم مکمله باشند مانند سیم کارت موبایل و خدمات‬
‫مخابراتی به همان مقدار ارتجاعیت متقاطع تقاضا بزرگتر میباشد‪ .‬ولی اگر دو متاع با همدیگر ارتباطی نداشته باشند مانند رادیو و‬
‫موتر درین حالت ارتجاعیت متقاطع تقاضا کوچک میباشد‪.‬‬
‫ارتجاعیت تقاضا نظر به عاید‬ ‫‪)c‬‬
‫هرگاه عواید مستهلکین بلند برود تقاضای آنها برای امتعه افزایش مییابد‪ .‬ارتجاعیت تقاضا نظر به عاید میتواند مثبت و یا منفی باشد‪،‬‬
‫قرار ذیل‪:‬‬
‫بزرگتر از یک‬ ‫‪‬‬
‫بین صفر و یک‬ ‫‪‬‬
‫کمتر از صفر‬ ‫‪‬‬
‫ارتجاعیت عرضه نظر به قیمت متاع‬ ‫‪)d‬‬
‫این ارتجاعیت حساسیت مقدار عرضه متاع را به اتکای تغییرات قیمت انعکاس میدهد‪ .‬نتیجه حاصله از ارتجاعیت عرضه نظر به‬
‫قیمت عالمه مثبت میداشته باشد‪ ،‬چرا که رابطه بین قیمت و مقدار عرضه یک رابطه مستقیم است‪.‬‬
‫ارتجاعیت عرضه نظر به قیمت عوامل تولید‬ ‫‪)e‬‬
‫ارتجاعیت عرضه را میتوان نظر به پایه ربح‪ ،‬پایه مزد‪ ،‬قیمت مواد خام‪ ،‬مواد نیمکاره و غیره سنجش نمود‪ .‬ارتجاعیت قیمتی تقاضا‬
‫و عرضه نظر به متحولین مربوطه شان به ارتباط زمان از هم متفاوت میباشند‪ .‬در بسیاری از امتعه ارتجاعیت منحنی های عرضه و‬
‫تقاضا در دراز مدت بیشتر از کوتاه مدت میباشد‪ .‬بعضی متاع های دیگر مثل امتعه استهالکی دوامدار ارتجاعیت منحنی های عرضه‬
‫و تقاضا ممکن در کوتاه مدت بیشتر ارتجاعی و در دراز مدت کمتر ارتجاعی باشد‪.‬‬
 ‫ارتجاعیت های عرضه و تقاضا نظر به سنجش ارتجاعیت‬ ‫‪)3‬‬
‫در سنجش ارتجاعیت عرضه و تقاضا سه حالت ذیل وجود دارد‪:‬‬
‫سنجش عادی‬ ‫‪‬‬
‫سنجش کمانی‬ ‫‪‬‬
‫سنجش نقطوی‬ ‫‪‬‬
‫سنجش عادی‪ :‬درین سنجش تغییرات فیصدی در فورمول ارتجاعیت به اساس تغییر مقدار تقسیم بر مقدار اولی و نتیجه‬ ‫‪)a‬‬
‫حاصل تقسیم تغییر قیمت بر قیمت اولی محاسبه میگردد‪.‬‬
‫ارتجاعیت قیمتی تقاضا = (تغییر مقدار تقاضا ÷ مقدار اولی تقاضا) ÷ (تغییر قیمت ÷ قیمت اولی)‬
‫سنجش کمانی‪ :‬درین سنجش به عوض مقدار و قیمت اولی‪ ،‬اوسط مقدار‪ ،‬قیمت اولی و دومی در نظر گرفته میشود‪.‬‬ ‫‪)b‬‬
‫ارتجاعیت قیمتی تقاضا = (تغییر مقدار تقاضا ÷ اوسط مقدار اولی و دومی تقاضا) ÷ (تغییر قیمت ÷ اوسط قیمت اولی و دومی)‬
‫سنجش نقطوی‪ :‬در منحنی های تقاضا که به شکل خطی باشند‪ ،‬ارتجاعیت تقاضا در هر نقطه منحنی متفاوت میباشد‪ .‬در‬ ‫‪)c‬‬
‫منحنی های خطی تقاضا ارتجاعیت نقطوی سنجش میگردد‪.‬‬
‫اثرات ارتجاعیت قیمتی تقاضا بر مخارج خانواده ها و عواید تصدی ها‬ ‫‪)e‬‬
‫با تغییر قیمت‪ ،‬مقدار تقاضا و مخارج مستهلکین تغییر مینماید‪ .‬اینکه تغییر قیمت‪ ،‬مخارج مستهلکین را به چه اندازه تغییر‬
‫میدهد تابع ارتجاعیت قیمتی تقاضا میباشد‪.‬‬
‫هرگاه تقاضا ارتجاعی باشد‪ ،‬افزایش یک فیصد قیمت باعث کاهش اضافه از یک فیصد مقدار تقاضا گردیده و مخارج‬ ‫‪‬‬
‫مستهلکین را کاهش میدهد‪.‬‬
‫هرگاه تقاضا غیر ارتجاعی باشد‪ ،‬افزایش یک فیصد قیمت باعث کاهش کمتر از یک فیصد تقاضا و افزایش مخارج‬ ‫‪‬‬
‫مستهلکین میگردد‪.‬‬
‫هرگاه تقاضا ارتجاعیت واحد داشته باشد‪ ،‬افزایش یک فیصد قیمت باعث کاهش یک فیصد مقدار تقاضا گردیده در نتیجه‬ ‫‪‬‬
‫مخارج مستهلکین ثابت میماند‪.‬‬

‫چونکه مخارج مستهلکین‪ ،‬عواید مؤلدین را تشکیل میدهد پس تغییر قیمت و تغییر مقدار تقاضا باالی عواید فروش مؤلدین‬
‫هم تاثیر داشته و این تاثیر تابع ارتجاعیت قیمتی تقاضا میباشد‪.‬‬

‫هرگاه تقاضا ارتجاعی باشد افزایش یک فیصد قیمت باعث کاهش اضافه از یک فیصد در مقدار تقاضا گردیده و عواید‬ ‫‪‬‬
‫مولدین کاهش میابد‪.‬‬
‫هرگاه تقاضا غیر ارتجاعی باشد‪ ،‬افزایش یک فیصد قیمت باعث کاهش کمتر از یک فیصد در مقدار تقاضا گردیده و عواید‬ ‫‪‬‬
‫مولدین را افزایش میدهد‪.‬‬
‫هرگاه تقاضا با ارتجاعیت واحد باشد افزایش یک فیصد قیمت باعث کاهش یک فیصد مقدار تقاضا و ثابت ماندن عواید‬ ‫‪‬‬
‫مولدین میگردد‪.‬‬
‫عوامل موثر باالی ارتجاعیت عرضه و تقاضا‬ ‫‪)f‬‬
‫امکانات تعویض امتعه‪ :‬به هر اندازه که متاع های دارای عین مفیدیت به آسانی تعویض گردند به همان اندازه تقاضا در‬ ‫‪‬‬
‫برابر تغییرات قیمت ارتجاعیت بیشتر دارد‪.‬‬
‫ضروری بودن یا لکس بودن متاع‪ :‬ارتجاعیت تقاضا نظر به قیمت تابع اهمیت متاع در چوکات بودیجه خانواده میباشد‪ .‬به‬ ‫‪‬‬
‫هر اندازه یی که متاع به خانواده ضروری باشد به همان اندازه تقاضا به متاع مذکور مقابل قیمت غیر حساس میباشد‪ .‬برای‬
‫امتعه لکس چون امکانات بیشتر تعویض وجود دارد و میتوان از خرید آن صرف نظر نمود بنا با افزایش قیمت تقاضا به این‬
‫متاع کاهش می یابد‪.‬‬
‫تناسب عاید در استهالک متاع‪ :‬بر هر اندازه که تناست عاید در استهالک متاع بیشتر باشد به همان اندازه ارتجاعیت قیمتی‬ ‫‪‬‬
‫تقاضای آن متاع بیشتر میباشد و برعکس‪.‬‬
‫گذشت زمان بعد از تغییر قیمت‪ :‬به هر مقدار که بعد از تغییر قیمت‪ ،‬مدد زمان بیشتری سپری شود به همان اندازه‬ ‫‪‬‬
‫ارتجاعیت تقاضا نظر به قیمت بیشتر میشود‪ .‬با افزایش قیمت متقاضیان در ابتدا مقدار تقاضای سابقه خود را تغییر نخواهند‬
‫داد اما با گذشت زمان آنها امتعه تعویضی مناسب و ارزانتر پیدا خواهند نمود‪.‬‬
‫عواملی که باالی ارتجاعیت عرضه نظر به قیمت تاثیر دارد عبارتند از‪:‬‬
 ‫امکانات تعویض عوامل تولید‬ ‫‪)a‬‬
‫چوکات زمانی برای تصامیم عرضه‪.‬‬ ‫‪)b‬‬

‫کاربرد ارتجاعیت های عرضه و تقاضا‬ ‫‪)g‬‬

‫ارتجاعیت های عرضه و تقاضا از نظر عملی در دو ساحه عمده یکی افزایش حاصالت زراعتی و دیگری وضع مالیات کاربرد های‬
‫مخصوص به خود را دارد‪.‬‬
‫افزایش حاصالت زراعتی‪ :‬تقاضا برای اکثر امتعه زراعتی شدیدا غیر ارتجاعی میباشد‪ .‬نتیجه این حالت آن است که افزایش‬ ‫‪)a‬‬
‫حاصالت زراعتی در اثر مساعد بودن اقلیم یا پیشرفت تخنیکی‪ ،‬و مؤلدیت‪ ،‬میالن به کاهش قیمت های امتعه زراعتی و در‬
‫اثر آن میالن به کاهش عاید زارعین مینماید‪.‬‬
‫وضع مالیات‪ :‬هر گاه حکومت خواسته باشد تا مالیات بر فروشات و تعرفه های گمرکی را وضع نماید در این صورت‬ ‫‪)b‬‬
‫ارتجاعیت قیمتی تقاضا مورد توجه شان قرار میگیرد‪.‬‬
‫کاربرد ارتجاعیت عرضه را میتوان در قسمت غیر ارتجاعی بودن اشیای قدیمی و انتیک و هم در قسمت عرضه طال‬
‫مشاهده نمود‪ ،‬که باعث قیمت های بلند اشیای قدیمی گردیده و بعضا ً باعث تولید و عرضه تولید های مشایه یا تولیدات تقلبی‬
‫میگردد‪.‬‬