• TULANG DULANG LIRIKO DRAMATIKO –
taglay nito ang kawilihan sa mga
• TULANG LIRIKO – itinatampok ditto ang
sariling damdamin at ang pagbubulay-
bulay ng makata. Ito ang pinakamatanda
na uri ng tula.
• TULANG PASALAYSAY – naglalahad ng
tagpo sa pamamagitan ng taludtod.
• TULANG DULA – tulang isinasadula sa mga
entablado o iba pang tanghalan
• TULANG PATNIGAN – tulang sagutan na
ititnatanghal ng magkatunggalian, ngunit
hindi sa paraang padula.
• AWIT – may paksa ng pagmamahal,
pagmamalasakit at pamimighati
• PASTORAL – naglalarawan ng buhay sa
bukid
• ODA – kaisipang dakila at marangal
• DALIT – maikling papuri sa Diyos, may
aliw-iw ngunit hindi kinakanta.
• SONETO – 14 taludtod, nagsasaad ng daloy
ng emosyon sa paglalahad dahil sa
pagkakahati nito sa ilang bahagi.
• ELEHIYA – pag-alala sa mga yumao
• EPIKO – pinakamarangal na tulang
pasalaysay; ito ay tumutukoy sa
pagbubunyi sa kabayanihan ng karakter
mula sa isang panganib
• METRICAL ROMANCE – wala gaanong
banghay; pakikipagsapalarang puno ng
takot at kababalaghan
• METRICAL TALE – Tulang salaysay na
nagging payak dahil sa pangunahing
tauhan nitong may simpleng kaganapan
sa buhay,
• BALLAD – isang await na isinasaliw noon sa
isang sayaw ngunit nang kalaauna’y
nakilalang bilang tulang kasaysayan na
may 8 o 6 na pantig sa isang paraang
payak at tapatan.
• DRAMATIC MONOLOGUE – isang tao
lamang ang nagsasalita mula simula-
wakas.
kalagayan kilos at damdamaing
ipinahahayag sa pamamagitan ng mga
salita ng taong kinauukulan,
• TULANG DULANG KATATAWANAN – isinulat
sa pamamaraan at paksang diwang
kapwa katawa-tawa.
• DRAMATIC TRAGEDY – tumatalakay sa
pakikipagtunggali at pagkasawi ng isang
pangunahing tauhanlaban sa isang lakas
na higit na makapangyarihan (tadhana)
• MELODRAMA IN POETRY – naglalarawan ng
galaw na lubhang madamdamin at
nagtataglay ng nakakasindak na
pangyayaring higit sa normal
• FARCE IN POETRY – lubhang katawa-tawa,
higit sa makatwiran
• KARAGATAN – isang paligsahan sa tula na
kalimitang nilalaro sa mga luksang
lamayan o pagti-tipong parangal sa isang
yumao.
• DUPLO – pagtatalo na ginagamitan ng tula
na karaniwang hango sa mga salawikain
• BALAGTASAN – pagtatalong patula, may
lakandiwang namamahala rito,
• BATUTIAN – patulang pagtatalo na ang
pangunahing layunin ay magbigay aliw-iw
sa mambabasa.
• PANGUNGUSAP NA PADAMDAM –
nagsasaad ng matinding emosyon na
may bantas na tandang padamdam (!)
• SAMBITLA – nagsasaad ng matinding
damdamin o emosyon gamit ang 1 o 2
pantig (Aray!, Wow!)
• PANGUNGUSAP NA NAGSASAAD NG TIYAK NA
DAMDAMAN O SALOOBIN – May mga
salitang nagbibigay senyas kung ano
nararamdaman ng pangungusap. (HAL:
Napakasayang isipin na may isang bat
ana namang isinilang sa mundo.
• PANGUNGUSAP NA NAGPAPAHIWATIG NG
DAMDAMIN SA HINDI DIRETSAHANG PARAAN
– Gumagamit ng talinghaga o mga
salitang hindi literal ang kahulugan (HAL:
Kumukulo ang dugo ko kapag naiisip ko
ang mga magulang na pinabayaan ang
kanilang mga anak. – Ito ay
nangangahulugang nakakaramdam ng
galit ang nagsasalita)
 • Nag-aral siya ng medisina para sa kaniyang
ina na may komplikasyon sa mata at
maaaring mabulag kung hindi maaagapan.

• TUWIRAN NA PAHAYAG – kilala bilang “Direct

Speech” sa Ingles. Ginagamitan ito ng bantas
na panipi (“). Sa ganitong uri ng pahayag,
ang mismong nagsasalita ang nagsambit ng
nasabing pahayag.
• DI TUIWRAN NA PAHAYAG – Kilala bilang
“Indirect Speech” sa wikang Ingles. Sa
ganitong uri ng pahayag, ibang tao na ang
nagsasabi ng sinabi ng nagsalita.
• PANGYAYARI SA CALAMBA: Kinamkam ang
lupa nila at hinuli ang kaniyang ina.
Kinumpiska ang lupa dahil mataba ito at
mainam pagtaniman.
• LEONOR RIVERA: pinag-hiwalay sila sapagkat
sila’y magpinsan at erehe si Rizal.
Pinakasalan na lamang ni Leonor Rivera si
Henry Kippling ngunit namatay din agad si
Leonor matapos ang dalawang taon.

• MARSO 29 1891 - Natapos ni Rizal ang

pagsusulat ng El Fili. Pinalimbag ito ni Rizal
ngunit dahil sa kakapusan ng pera, naging
38 na lamang ang dating 44 na kabanata ng
• BUONG PANGALAN: Jose Protacio Rizal El Fili. Ipinalimbag niya ito sa F. Meyer Van
Mercado y Alonso Realonda Loo Press at naging hulugan ang bayad.
• PANGALAN NG TATAY: Francisco Mercado, • AGOSTO 6, 1891 – Tinigilan ang paglilimbag.
kilala bilang Don Francisco Naisip ni Rizal na sunugin ang libro ngunit
• PANGALAN NG NANAY: Teodora Alonzo na dumating ang tulong ni Valentin Ventura.
kilala bilang Donya Lolay • SETYEMBRE 18, 1891 – Natapos ang
• Siya ay pang 7 sa 11 na magkakapatid. pagpapalimbag ng El Fili.
• Isinanla nya ang singsing ni Saturnina upang • SETYEMBRE 22, 1891 – Natapos ang
makakuha ng pera. paglalathala. Ipinadmudmod sa Hongkong,
• Umalis si Rizal patungong Europa dahil Europa at London.
nagalit ang mga Kastila noong sinulat nya
ang Noli Me Tangere.
• Si Ferdinand Blumentritt ang isa sa nakaalam
ng plano niyang magsulat ng El Fili,
• Nagtungo sa Londres noong 1890 upang
simulant ang El Fili.
• Nagtungo din sa Brussels, Belgium.
• Lumipat sa Ghent, Belgium noong Hulyo 5,
1890. Noli me El
Tangere Filibusterismo
• DAHILAN SA PAGLIPAT: (a) Mura ang
pagpapalimbag, (b) Umiiwas sya kay
Suzanne Jacoby sapagkat ang pagtapos ng Lugar ng Alemanya Gante, Belhika
El Fili ang kanyang prayoridad at (c) Kapos Paglilimbag
siya sa pera.
• JOSE ALEJANDRO: Kahati niya sa upa sa Ghent,
na kahati nya din sa pagkain. Nagpahiram Maximo Viola Valentin
• VALENTIN VENTURA: Nagpahiram ng pera ng Pera Ventura
sakanya upang maipalimabag ang El Fili.
Siya ang may hawak ng orihinal na
manuskripto ng El Fili. Uri ng Nobela Nobelang Nobelang
• JOSE MARIA BASA: Pinadalhan ng sulat ni Rizal Panlipunan Pampulitika
noong si Jose Maria Basa ay nasa Hongkong
upang makakuha ng pera mula sa Kanino inialay Inialay para Inialay sa
Messagevies Maritimes. sa Inang GomBurZa
• RODRIGUEZ ARIAS: Nagpahiram ng 200 piso Bayan
kay Rizal.
• UNIVERSITY OF STO. TOMAS – dito siya nag- Kahulugan Huwag Mo Ang
aral ng medisina. nito Akong Paghahari ng
• Nagaral din siya sa Unibersidad Central de Salingin Kasakiman
Madrid, ADMU at CSJL.
 • PADRE CAMORRA – batang paring
Pransiskano na mahilig makipag-tungayaw
kay Ben Zayb. Siya ang kura ng Tiani at
walang galang sa kababaihan. Mukhang
• SIMOUN – ang mayamang mag-aalahas, artilyerong pari.
kaibigang matalik at tagapayo ng Kapitan • PADRE FERNANDEZ – bukas ang isip sa
Heneral. Makapangyarihan at pagbabago at may malayang kaisipan.
ginagalang.Nais udyukan ang damdamin ng
• SENYOR PASTA – tagapayo ng mga prayle sa
mga makabayang Pilipino sa palihim at
suliraning legal
tahimik niyang paghahasik ng rebolusyon.
• JUANITO PELAEZ – mag-aaral na
• KAPITAN HENERAL – Hinirang ng Espanya kinagigiliwan ng mga propesor. May
bilang pinakamataas na pinuno ng
dugong kastila.
pamahalaan. Siya ay pabigla-bigla at
makapritsong humatol. • MAKARAIG – mayamang mag-aaral na
lumaban para sa pagtatag ng Akademya,
• KABESANG TALES – naghahangad ng ngunit Nawala sa oras ng kagipitan.
Karapatan sa pagmamay-ari ng lupang
• DONYA VICTORINA – mapangpanggap na
sinasaka na inaangkin ng mga prayle.
Europea ngunit isang Pilipina na tiyahin ni
• ISAGANI – Pamangkin ni Padre Florentino at Paulita.
kasintahan ni Paulita Gomez. Isang
estudyanteng sumusuporta sa hangaring • SANDOVAL – kawaning kastila na sang-ayon
magkaroon ng sariling akademya para sa sa ipinaglalaban ng mga mag-aaral
wikang kastila ng Pilipinas. • QUIROGA – isang mangangalakal na Intsikna
nais magkaroon ng konsulado sa Pilipinas.
• BASILIO – Anak ni Sisa na isa nang mag-
aaral ng medisina at kasintahan ni Julie. • PAULITA GOMEZ – kasintahan ni isagani ngunit
nagpakasal kay Juanito Pelaez.
• JULI – Anak ni Kabesang Tales at katipan ni
Basilio. Nagsapit ng masaklap ng kapalaran. • IMUTHIS – mahiwagang ulo sa palabas ni
Ginoong Leeds.
• DON CUSTUDIO – Kilala sa tawag na Buena
Tinta. Nasa kamay niya ang desisyon ng • HERMANA BALI – naghimok kay Juli upang
pagtatag ng akademya ng Wikang Kastila. humingi ng tulong kay Padre Camorra.
• BEN ZAYB – Isang mamamahayag na hindi • HERMANA PENCHANG – mayaman at
totoo sa kanyang salita at mahilig madasaling babae na pinaglilingkuran ni Juli.
magkwento ng sariling bersyon ng istorya. • PEPAY – mananayaw na sinasabing matalik
• TANDANG SELO – ama ni Kabesang Tales na na kaibigan daw ni Don Custodio.
nabaril ng kaniyang sariling apo. • GINOONG LEEDS – misteryosong Amerkanong
• PLACIDO PENITENTE – mag-aaral na nawalan nagtanghal sa perya
ng gana magaral dahil sa sulirinaning • CAMARONCOCIDO – isang Espanyol na
pampaaralan. ikinahihiya ang kalahi dahil sa panlabas na
• PADRE BERNARDO SALVI – paring Pransiskano anyo.
na pinakikinggan at iginagalang ang iba pa • TIYO KIKO – matalik na kaibigan ni
niyang kasamahang Prayle. Mapag-isip at Camaroncocido.
umibig ng lubos kay Maria Clara at naging • GERTRUDE - mang-aawit sa palabas
kompesor ng dalagang ito at ni Kapitan • PACIANO GOMEZ – kapatid ni Paulita
Tiago. Kura ng bayan ng San Diego. • DON TIBURCIO – asawa ni Donya Victorina.
• PADRE HERNANDO SIBYLA – isang matalinong
paring dominiko at Vice Rector ng UST. Siya
ay salungat sa pagpasa ng panukala upang
makapag-aral ng wikang Kastila ang mga
mag-aaral.
• PADRE IRENE – paring Kanonigo na
minamaliit at di gaanong iginagalang si
Padre Camorra. Kaanib ng kabataan sa
pagtatag ng Akademya ng Wikang Kastila.
• PADRE FLORENTINO – isang Mabuti at
kagalang galang na paring Pilipino. Pinilit
lamang ng in ana maglingkod sa Diyos. Siya
ang kumupkop kay Isagani.
• PADRE MILLON – isang paring Dominiko na
propesor sa Pisika at Kemika. Mabuting
pilosopa at bantog sa buhay sa
pakikipagtalo.. Makikita sakanya ang maling
sistema ng edukasyon sa bansa.