ffffffffff11.

INVESTIGIMET NEUROLOGJIKE

NOCINET KYÇE

1Investigimet të cilat bëhen në raste të 3Studimet fiziologjike e vlerësojnë

caktuara vareb nga përmbajtja klinike funkcionin dhe janë komplementare të
dhe diagnoza e mundshme. imejxhing studimeve të cilat e
vlerësojnë strukturën.
2Investigimet bëhen jo vetëm që ta 4Rezultatet e investigimeve duhet të
sugjerojnë ose ta vërtetojnë diagnozën, interpretohen në përmbajtjen në të cilën
por edhe që ti përjashtojnë mundësit e janë fituar.
tjera diagnostike, të ndihmojnë te
parashikimi, të mundësojnë një
udhëheqje për menaxhimin e
mëtejshëm dhe ta ndjekin përparimin e
sëmundjes.

11.1 PUNKCIONI LUMBAL

• Indikacionet

Punkcioni lumbal është i indikuar për këto qëllime:

1. Diagnozën e meningjitit dhe sëmundjeve të tjera infektive ose ndezëse, hemoragjia subaraknoidale,
encefalopatia hepatike, malinjitetet meningjeale, çregullimet paraneoplastike ose anomalit e mundëshme
të tensionit brendakranial.
2. Vlerësimi i reagimit ndaj terapis te meningjiti dhe te sëmundjet e tjera infektive ose ndezëse.
3. Administrimi i barnave intratekal ose kontrastit radiologjik.
4. Rrallë, për reduktimin e tensionit të likuorit.

• Kontraindikacionet

1. Lëndimet e mundëshme nga masa brendakraniale. Në këtë gjendje ndërmarja e punkcionit lumbal
mund ta përshpejton hernijacionin fillestar transtentorijal.
2. Infekcioni lokal mbi vendin e punkcionit. Në rrethana të tilla në vend të kësaj, duhet të bëhet
punkcioni cervikal ose cisterik.
3. Koagulopatia. Mungesa e faktorëve të koagullimit dhe trombocitopenija (nën 20000/mm3 ose numrit
të trombociteve të cilat bin shpejtë) duhet të korigjohen para se të ndërmeret punkcioni lumbal që të
zvogëlohet rreziku nga hemoragjia.
4. Lëndimi i mundshëm nga ndonjë masë te truri spinal. Punkcioni lumbal në këtë rast duhet të bëhet
vetëm e shoqëruar me mielografin, e cila përdoret që të përcaktohet pranija dhe niveli i patologjis
strukturore të trurit spinal.

• Përgatitja

A. Personeli

Me pacient që bashkëpunon, punkcioni lumbal kryesisht mund të bëhet nga ana e një personi.
Ndihmësi mund të ndihmon te pozicionimi i pacientit dhe marjen e mostrave të likuorit, kuptohet nëse
pacienti nuk bashkëpunon ose është i frikësuar.

B. Pajisjet dhe furnizimi

Elementet në vijim, të cilat zakonisht janë të vendosura te enët paraprakisht të përgaditura për
punkcion lumbal, janë të nevojshme. Të gjitha duhet të jenë sterile.

1. Doreza.
2. Tretje e cila përmban jod për sterilizimin e lëkurës.
3. Sfungjer.
4. Perde (mbulesa).
5. Lidokain (1%).
6. Shiringë (5 mL).
7. Gjilpëra (22 ose 25).
8. Gjilpëra spinale (sipas mundësis 22) me sondë.
9. Rubinet tre mënyrës sigurie.
10. Manometër.
11. Gypa mbledhës.
12. Fasha adhezive.

C. Pozicionimi

Punksioni lumbal zakonisht bëhet me pacientin në pozitën anësore dekubitale (Figura 11-1), duke
qenë i shtrirë te tehu i krevatit dhe i kthyer me fytyrë në anën e kundërt të fytyrës së kryesit të procedurës.
Kurizi i pacientit duhet të jetë në fleksion maksimal që të hapen hapësirat ndërvertebrale. Kurrizi duhet të
jetë paralel me sipërfaqen e krevatit dhe të kofshëve dhe krahët duhet të jenë të shtrirën në sipërfaqe
vertikale.
Nganjëherë, rekomadohet që të bëhet punksioni lumbal te pacienti i ulur. Në këtë rast, pacienti ri i
ulur në një anë në krevat, i përkulur ndaj një jastuku, e cila mbahet te një mbajtës, kurse mjkeu shkon nga
ana e kundërt e krevatit që ta bën këtë procedurë.

D. Vendi i punksionit

Praktit e zakonshme është që të hyhet te ndërhapësira L3-L4 ose L4-L5, pasi që truri spinal (conus
medullaris) mbaron te niveli L1-L2 te të rriturit. Kështu procedura kryhet pa ndonjë rrezik për shpim të
trurit spinal. Ndërhapësira L3-L4 është e lokalizuar mbi nivelin e crista iliaca të pasme.

Niveli i crista iliaca posterior

L3-L4 ndërhapësira
Figura 11-1. Pozita anësore dekubitale për punkcion lumbal.

• Procedura

1. Nëse planifikohet krahasimi midis niveleve të glukozës në gjak dhe likuor, merret gjak venoz për
përcaktimin e glukozës. Ideale, nivelet në gjak dhe likuor duhet të maten te mostrat e fituara në mënyrë
simultane pasi pacienti nuk ka ngrënë për 4 orë.
2. Pajisjet dhe furnizimet e nevojshme vendosen në një vend të disponueshëm.
3. Dorrezat sterile përdoren nga ana e personit i cili e bën këtë procedurë.
4. Një rajon i gjerë që e rrethon ndërhapësirën tek e cila hyhet sterilizohet, duke përdorur sfungjerin e
lagur me tretjen që përmban jod; tretja pastaj fshihet me sfungjer të pastër.
5. Vendi rreth fushës së sterilizuar duhet të jetë i kufizuar me perde.
6. Te lëkura mbi vendin e punkcionit administrohet anestezion me lidokain, me shiringë prej 5 mL
dhe gjilpërë 25-gauge. Gjilpëra 22-gauge pastaj zëvendësohet për anestezionin e indeve më të thella.
7. Kur vendoset sonda, gjilpëra spinale tërhiqet te pika mesatare e ndërhapësirës së zgjedhur.
Gjilpëra duhet të jetë paralele me sipërfaqen e krevatit dhe nën një kënd pak cefalik ose kah umbilikusi.
Lakesa e gjilpërës duhet të jetë e kthyer për së larti, kah fytyra e atij që e bën procedurën.
8. Gjilpëra futet ngadal përderisa nuk ndjehet pëlcitja nga penetrimi i ligamentum flavum. Sonda
tërhiqet që të përcaktohet nëse është i futur te hapësira e likuorit, që është e indikuar me rrjedhën e
likuorit nëpërmjet gjilpërës. Nëse nuk paraqitet likuor, sonda zëvendësohet dhe gjilpëra hyn për një
gjatësi të vogël; kështu vazhdohet përderisa të fitohet likuor. Nëse në një pikë të caktuar gjilpëra nuk
mund të futet, ka gjasa që është prekur ndonjë kockë. Gjilpëra tërhiqet për gjysmë rrugë, duke mbajtur një
paralelë me sipërfaqen e krevatit dhe përsëri futet nën një kënd pak më të ndryshëm.
9. Kur fitohet likuor, sonda vendoset përsëri. Pacientit i thuhet ti drejton këmbët dhe rubineti i siguris
dhe manometri kyçen te gjilpëra. Rubineti hapet që të mundëson që të hyjë likuori që manometri ta matë
shtypjen fillestare. Shtypja duhet të ndryshon me fazat e frymëmarrjes.
10. Rubineti është i hapur për të lejuar që likuori të mund të mblidhet dhe paraqitja e likuorit
(pastërtia dhe ngjyra) shënohet. Sasia e fituar dhe numri i tubave ndryshon, varësisht nga testimet të cilat
duhet të bëhen. Tipikisht, mblidhet 1-2 mL te secila prej 5 tubave për numërimin e qelizave, përcaktimin e
glukozës dhe proteinave, VDRL, ngjyrosjen sipas Gramit dhe kulturë. Mostra shtesë mund të mblidhen
për testime të tjera, siç janë grupet oligoklonale dhe glutamina dhe për analizat citologjike. Nëse duket që
likuori përmban gjak, një likuor shtesë duhet të mblidhet ashtu që të mund të përsëritet ngjyrosja e
qelizave të mostrës te tuba e fundit e fituar. analizat citologjike, nëse na duhen, kërkojnë 10 mL likuor.
11. Rubineti dhe manometri zëvendësohen që ta vërejnë shtypjen përfundimtare.
12. Gjilpëra tërhiqet dhe vendoset fashë adhezive mbi vendin e punktuar.
13. E zakonshme është që pacienti të shtrihet në pronacion ose i supinuar për 1 ose 2 orë pas
procedurës që të zvogëlohet rreziku për dhimbja e kokëst pas punksionit lumbal. Të dhënat momentale
sugjerojnë se kjo nuk është e patjetërsueshme.

• Komplikimet

A. Punksioni i pasuksesshëm

Gjendjet e ndryshme, duke përfshi këtu trashësinë e madhe, sëmundjet degjeneruese të kurrizit,
operimin paraprak të kurrizit, punkcioni lumbal gjatë kohëve të fundit dhe dehidrimi, mund ta
vështirësojnë kryerjen e punkcionit lumbal në mënyrë konvencionale. Kur nuk është e mundshme
punkcioni në pozitë anësore dekubitale, procedura duhet të provohet në pozitë të ulur të pacientit. Nëse
punkcioni është përsëri i pasuksesshëm, metodat e mundshme përfshijnë qasjen e ndërmjetësuar ose të
udhëhequr me fluoroskopi; punkcion anësor cervikal; ose punkcion cisterik. Këto procedura duhet të
ndërmerren nga neurologu, neurokirurgu ose neuroradiologu me përvojë për bërjen e tyre.

B. Punksioni arterik ose venoz

Nëse gjilpëra hyn në enë të gjakut në vend të hapësirës subarakoidale spinale, duhet të nxirët dhe
duhet të përdoret gjilpërë e re që të provohet punkcion në një nivel tjetër. Pacientët të cilët kanë
koagulopati ose marrin aspirin ose antikoagulant duhet të vëzhgohen me një kujdes të veçant për shenjat e
kompresionit të trurit spinal (shih Kapitulli 5) nga hematoma subdurale ose epidurale spinale.

C. Dhimbja e kokës pas punksionit lumbal

Dhimbja e kokës e dobët, më e fortë gjatë pozitës së drejtuar (qëndrim në këmbë), por e cila
lehtësohet me shtrirje, nuk është e pazakontë pas punkcionit lumbal dhe do të tërhiqet spontanisht për një
periudhë prej disa orësh ose ditësh. Shpeshtësia ështëdirekt e varur nga madhësia e gjilpërës spinale, por
jo edhe nga volumi i lëngut i cili është marrë (nxjerë). Hidratimi i madh ose mbajtja e pacientit në krevat
për 1 ose 2 orë pas procedurës nuk e redukton mundësin për dhimbja e kokëst e tilla. Dhimbja e kokës
zakonisht reagon ndaj barnave jo steroide antiinflamatore ose kafeinës (shih Kapitulli 2). Dhimbja e
kokës e fortë dhe e vazhdueshme mund të trajtohet me një copë të koagulimit të gjakut autolog i cili duhet
të aplikohet nga një personal me përvojë.

• Analiza e rezultateve

A. Pamja

Kthjelltësia dhe ngjyra e likuorit duhet të vëzhgohet ashtu siç del ajo nga gjilpëra spinale dhe çfarë
do ndryshime te pamja e lëngut gjatë procedurës duhet të shënohet. Likuori normal është i pastër
(kthjellët) dhe pa ngjyrë. Mund të duket i errët ose i turbullt me një numër të leukociteve të cilat
tejkalojnë rreth 200/L, por një numër i ulët si 50/L mund të detektohet me mbajtjen e tubës për së larti
direkt ndaj dritës diellore dhe vëzhgimi i efektit përhapjes së dritës (Tyndall) i qelizave të ndaluara.
Ngjyra e likuorit mund të fitohet nga hemoglobina (roze), bilirubina (verdhë) ose rrallë melanina (zezë).

B. Shtypja

Te pozita anësore dekubitale e pacientit, shtypja e likuorit te rajoni lumbal në kushte normale nuk e
tejkalon 180-200 mm ujë. Kur punkcioni lumbal bëhet te pacienti i cili është në pozitë të ulur, pacientët
duhet të marrin pozitë anësore dekubitale para se të matet likuori. Shtypja e ngritur e likuorit mund të jetë
rezultat i trashësisë, shqetësimit ose shtypjes së zmadhuar brendaabdominale të lidhur me pozitën; faktori
i fundit mund të eliminohet me atë që pacienti i ekstendon këmbët dhe kurrizin pasi të hyhet te hapësira e
likuorit dhe para se të matet shtypja fillestare. Gjendjet patologjike të lidhura me shtypje të rritur të
likuorit përfshijnë lëndimet nga masat brendakranijale, meningoencefalitin, hemoragjin subaraknoidale
dhe pseudotumor cerebri.

C. Analiza mikroskopike

Kjo mund të bëhet ose nga personi i cili e bën punkcionin lumbal ose nga tekniku te laboratori
klinik; çdoherë përfshin numrimin e qelizave dhe pasqyrën diferenciale. Ngjyrosja sipas Gramit e
baktereve, ngjyrosja acidike e shpejtë për mikobakteret, preparetet me Indi ink për Cryptococcus dhe
analizat citologjike të qelizave tumorike gjithashtu mund të jenë të indikuara. Likuori normal përmban
deri në pesë leukocite mononukleare (limfocite ose monocite) në mikrolitër, nuk ka qeliza
polimorfonukleare dhe nuk ka eritrocite. Eritrocitet mund të jenë të pranishme, sido që të jetë, nëse
punkcioni lumbal është traumatik (shih më poshtë). Likuori normal është steril, dhe në mungesë të
infektimit të SQN nuk duhet të gjenden organizma te ngjyrosjet e ndryshme të përmendura më lartë.

D. Likuori i gjakosur

Nëse punkcioni lumbal bie likuor të gjakosur, vendimtare është të bëhet dallimi midis hemoragjis së
SQN dhe punkcionit traumatik. Likuori duhet të vëzhgohet kur del nga gjilpëra spinale që të përcaktohet
nëse gjaku pastrohet, që sugjeron për punkcion traumatik. Kjo mund të vërtetohet me një saktësi ma të
madhe nëpërmjet krahasimit të numrit të qelizave te tuba e parë dhe e fundit të fituara me likuor;
zvogëlimi i dukshëm i numrit të eritrociteve e sugjeron shkakun traumatik. Mostra duhet të centrifugohet
menjëherë dhe supernatanti të analizohet. Te punkcioni lumbal traumatik, supernatanti është pa ngjyrë. Në
të kundërtën, te hemoragjia e SQN, degradimi enzimor i hemoglobinës në bilirubin in situ ia jep
supernatantit ngjyrën e verdhë (ksantokromik). Ksantokromija mund të jetë suptile, inspektimi vizuel
kërkon krahasim me standardin pa ngjyrë (tuba me ujë) dhe më së miri vlerësohet me kuantifikim
spektrometrik të bilirubinës. Intervali kohor i ndryshimeve te ngjyra e likuorit pas hemoragjisë
subaraknoidale janë të dhëna te Tabela 11-1. Gjaku në likuor i cili e ndjekën punkcionin traumatik lumbal,
zakonisht pastrohet gjatë 24 orëve; gjaku zakonisht është i pranishëm pas hemoragjis subaraknoidale, së
paku për 6 ditë. Përveç kësaj, gjaku i lidhur me punkcionin traumatik nuk koagulon, por koagulimi mund
të paraqitet te hemoragjia subaraknoidale. Krenacioni (kontrakcioni) i eritrociteve, megjithatë nuk ka
ndonjë vlerë diagnostike.

Tabela 11-1. Pigmentimi i likuorit pas hemoragjis subaraknoidale.

Dukja Maksimumi Humbja

Оksihemoglobina 0.5-4 24-35 7-10

(roze) orë orë ditë

Bilirubina 8-12 2-4 2-3

(e verdhë) orë ditë javë

Përveç kësaj shkaqe të tjera për degradimin e hemoglobinës së eritrociteve, dhe për ksantokromin e
likuorit përfshijnë të verdhët me nivel të bilirubinës në serum mbi 4-6 mg/dL, koncentracionet e
proteinave në likuor më të mëdhaja se 150 mg/dL dhe rrallë pranija e pigmenteve karotene.
Leukocitet që gjenden në likuor shpejt pas hemorragjisë subaraknoidale ose te punkcioni lumbal
traumatik, rezulton me rrjedhjen e gjakut përgjithshëm qarkullues. Nëse hematokriti dhe numri i
leukociteve perifere janë në kufijtë normale, ka përafërsisht një leukocit për çdo 100 eritrocite. Nëse
numri i qelizave perifere të gjakut është i rritur, rritja proporcionale brenda raportit duhet të rritet. Si
shtesë, çdo 1000 eritrocite të pranishme në likuor do ta rritin koncentracionin e proteinave në likor për
rreth 1 mg/dL.
• Shënimet për procedurën

Kur të bëhet punkcioni lumbal, shënimet të cilat e përshkruajnë procedurën duhet të shënohen te
kartoni i pacientit. Ata shënime duhet ti përmbajnë të dhënat në vijim:

1. Data dhe koha e kryerjes;

2. Emri i personit ose personave të cilët e bëjnë procedurën;
3. Indikacioni;
4. Pozita e pacientit;
5. Përdorimi i antibiotikëve;
6. Ndër hapësira ku hyhet;
 7. Shtypja fillestare;
8. Pamja e likuorit, duke përfshirë ndryshimet te pamja gjatë procedurës;
9. Sasia e likuorit të marrë;
10. Shtypja përfundimtare;
11. Testimet e porositura, për shembull Tuba #1 (1mL), numri i qelizave.
Tuba #2 (1mL), niveli i glukozës dhe proteinave.
Tuba #3 (1mL), ngjyrosjet mikrobiologjike.
Tuna #4 (1mL), kulturat bakterike, mikotike dhe mikobakterike.
12. Rezultatet e të gjithë analizave të tjera, si ngjyrosjet mikrobiologjike të bëra nga operuesi;
13. Komplikimet, nëse ka.

11.2 STUDIMET ELEKTROFIZIOLOGJIKE

11.2.1 ELEKTROENCEFALOGRAFIA

Aktiviteti elektrik i trurit mund të incizohet në mënyrë jo invazive me elektrode të vendosura në

skalp. Elelktroencefalografia (EEG) është lehtë për tu bërë, relativisht e lirë dhe ndihmon në disa
përmbajtje të ndryshme klinike.

• Vlerësimi i epilepsisë së mundshme

EEG-ja është e dobishme për vlerësimin e pacientëve me epilepsi të mundshme. Pranija e aktivitetit
elektrografik me sulmet (aktiviteti jo normal, ritmik elektrocerebral me një fillim dhe mbarim të papritur)
te çrregullimet bihejviorale të cilat mund të paraqesin sulme, por për të cilat ka një pa siguri klinike, e bën
diagnostifikimin jashta çdo dyshimi. Pasi që sulmet paraqiten papritmas, zakonisht edhe nuk është e
mundëshme të bëhen EEG gjatë sulmeve. Edhe përkrah kësaj, gjetjet e EEG mund të jenë abnormale
interiktale (gjatë kohës kur pacienti nuk përjeton sulme klinike) dhe prandaj janë akoma të dobishme për
qëllime diagnostifikuese. Prania interiktale e aktivitetit epileptiform (aktiviteti abnormal paroksizmal i cili
përmban disa shprazje thumbore) është me një rëndësi të vepant në këtë kontekst. Aktiviteti i tillë
nganjëherë gjendet te pacientët të cilët asnjëherë nuk kanë pasur sulme, por prevalenca e tyre është më e
madhe te pacientët me epilepsi sesa te personat normal. Aktiviteti epileptiform te EEG e pacientit me
epode të çrregullimeve bihejviorale, e cila në bazë klinike mund të jetë manifestim i sulmeve, e rritën
shumë mundësin se sulmet janë me të vërtet epileptike, duke mundësuar në këtë mënyrë përkrahje për
diagnozën klinike.

• Klasifikimi i çrregullimeve me sulme

Te personat me epilepsi të njohur, gjetjet e EEG mund të ndihmojnë për klasifikim e çrregullimeve
me sulme dhe në këtë mënyrë për selektimin e ilaçit adekuat antikonvulziv. Për shembull, te pacientët me
apsanse tipike të petit mal epilepsisë (shih Kapitulli 8), EEGja është karakterizuar edhe iktalisht edhe
interiktalisht me episode të aktivitetit të përgjithshëm të thumbës-valës (Figura 8-3). Në të kundërtën, te
pacientët me episode të çrregullimit të vetëdijes së jashtme të shkaktuar nga sulmet e përbëra të
pjesërrishme, EEGja mund të jetë normale ose të jep zbrazje fokale epileptiforme në fazën ndëriktale.
Gjatë sulmeve, mund të ketë aktivitet anormal ritmik me frekuencë të ndryshme me përhapje të lokalizuar
ose të përgjithshme ose në disa raste mund të mos jetë i pranishëm korelimi elektrografik. Prania e
burimit fokal ose të lateralizuar epileptogjen është e një rëndësie të veçantë nëse merret parasysh trajtimi
kirurgjik.

• Vlerësimi & Parashikimi i sulmeve

Gjetjet e EEG mund të sigurojnë një udhëheqës për parashikimin dhe përdoren për ndjekjen e
rrjedhës së çrregullimit me sulme. EEGja normale tregon një parashikim të volitshëm për kontrollimin e
sulmeve, kurse ajo abnormale ose aktiviteti profuz epileptiform tregon për një parashikim të pavolitshëm.
Gjetjet e EEG, megjithatë, nuk sigurojnë një udhëheqës të sigurt për zhvillimin pasues të sulmeve te
pacientët me traumë të kokës, goditje ose tumor në tru. Disa mjek i përdorin gjetjet elektrofiziologjike që
të përcaktohet nëse barnat antikonvulzive mund të ndërpriten te pacientët të cilët janë pa sulme për disa
vite. Edhe pse pacientët me sa duket me sukses do të lënë nëse EEGja është normale, gjetjet japin vetëm
një udhëheqës të përgjithshëm dhe pacientët mund të kenë sulme edhe përkrah EEG normale, pas lënies
së medikamenteve antikonvulzive. Në të kundërtën, ata mund të mos kenë sulme të mëtejshme edhe
përkrah çrregullimeve të vazhdueshme të EEG.

• Menaxhimi i statusit epileptik

EEGja është pak e dobishme për menaxhimin e statusit epileptik toniko-klonike, përveç nëse
pacientët kanë pranuar agjens blokues neuromuskulor dhe janë në komë të shkaktuar nga barnat. Në këtë
rast, gjetjet elektrofiziologjike janë të dobishme për tregimin e nivelit të anestezisë dhe përcaktimit nëse
sulmet do të vazhdojnë. Statusi, nga ana e tij, është i karakterizuar me sulme të përsëritura elektrografike
ose aktivitet të vazhdueshëm epileptiform (maje-dhe-valë). Statusi jo konvulziv mund ta ndjek kontrollin
e statusit konvulziv. Te pacientët me status epileptik jo konvulziv, gjetjet e EEG mundësojnë pajisje të
vetme që e bëjnë diagnozën e sigurt dhe për dallimin e dy llojeve kryesore. Te statusi epileptik apcens,
shihet aktiviteti i vazhdueshëm maje-valë, kurse sulmet e përsëritura elektrografike shihen te statusi i
përbërë i pjesshëm.

• Diagnoza e çregullimeve neurologjike

Disa çrregullime të caktuara neurologjike zhvillojnë anomali karakteristike, por jo specifike të

EEGsë. Prania e tyre është e dobishme për sugjerimin, vendosjen ose përkrahje të diagnozës. Te pacientët
të cilët prezantohen me çrregullime akute të funksionit cerebral, për shembull prania e valëve komplekse
të ngadalshme të përsëritura mbi njërin ose të dy lobuset temporale e sugjerojnë diagnozën e encefalitit të
herpes simpleksit. Ngjashëm, prania e komplekseve periodike te pacientët me çrregullime dementuese
akute e sugjerojnë diagnozën e sëmundjes së Creutzfeldt-Jakob-it ose panencefalitin sklerozues subakut.

• Vlerësimi i vetëdijes së dëmtuar

EEGja ka prirje të jetë më e ngadalshme me zvogëlimin e vetëdijes, por gjetjet varen së paku në një
pjesë e etiologjisë së çrregullimit klinik. Gjetjet, siç janë prania e aktivitetit elektrografik me sulme, mund
ti sugjerojnë mundësit diagnostifikuese dhe rrjedhën e çrregullimit. Reagimi i EEG ndaj stimulimit të
jashtëm është një udhëheqës i rëndësishëm diagnostik dhe parashkies: reagueshmërija elektrocerebrale
tregon një nivel të lehtë të komës. Qetëskia elektrocerebrale te incizimi adekuat teknik tregon për vdekjen
neokortikale në mungesë të hipotermis ose mbidozimit me barna. Te disa pacient të cilët paraqitzen si
komatoz, vetëdija, gjegjësisht, është e ruajtur. Edhe pse ekziston kuadriplegji dhe paralizë mbinukleare e
muskujve facijal dhe bulbar, EEGja zakonisht është normale te pacientët e tillë me sindromë të kyçjes
(locked-in syndrome) (shih Kapitulli 10) dhe ndihmon për diagnostifikimin e saktë.

11.2.2 POTENCIALET E EVOKUARA

Potencialet spinale ose cerebrale të evokuara nga stimulimi jo invaziv i rrugëve të veçanta aferente
janë mjete të rëndësishme për vëzhgimin e integritetit funksional të këtyre rrugëve. Ata, megjithatë, nuk e
tregojnë natyrën e cilit do lëndim i cili mund ti prekën këto rrugë. Reagimet janë shumë të vogla në
krahasim me aktivitetin e EEG (shumë), e cila nuk ka lidhje me kohën e stimulimit. Reagimet ndaj
stimujve të shumtë pastaj incizohen dhe bëhet mesatarja (me kompjuter) që të eliminohet shumi i
rastësishëm.

• Llojet e potencialeve të evokuara

 A. Vizuele

Stimulimi vizual monookular me një tabelë kontroli përdoret që të shkaktohen potenciale të evokuara
vizuele, të cilat incizohen nga rajoni i mesëm okcipital i skalpit. Përbërësi më relevant klinik është
përgjigjja P100, maja pozitive me latencë prej rreth 100 ms. Prania dhe latenca e reagimit shënohet. Edhe
pse amplituda e tij mund gjithashtu të matet, ndryshimi i amplitudës ndihmojnë shumë pak për njohjen e
patologjisë.

B. Auditore

Stimulimi monoaurikular me klikime të përsëritura përdoret që të shkakton potenciale të evokuara

nga truri i mesëm, të cilat regjistrohen te verteksi i skalpit. Seria e potenciale evokohet te 10 ms e parë pas
stimulit auditor; ata paraqesin aktivizim sekcuencial tëstrukturave të ndryshme te rrugët auditore
subkortikale. Për qëllime klinike, kujdesi drejtohet kah intervalet momentale, latente dhe mespikore të
pesë potencialeve pozitive të para të incizuara te verteksi.

C. Somatosenzore

Stimulimi elektrik i nervit periferik përdoret që të shkaktohen potenciale somatosenzore të evokuara,

të cilat regjistrohen te skalpi dhe kurrizi. Konfiguracioni dhe latenca e reagimeve varet nga nervi i cili
stimulohet.

• Indikimet për përdorim

Studimet e potencialeve të evokuara janë të dobishme në disa përmbajtje klinike.

A. Zbulimi i lëndimeve te skleroza multipe

Potencialet e evokuara përdoren që të zbulohen dhe të lokalizohen lëndimet te SQN. Kjo është
veçanërisht shumë e rëndësishme te skleroza multipe, ku diagnoza varet nga zbulimi i lëndimeve te disa
rajone të SQN. Kur pacientët prezantohen me dëshmi klinike për lëndim vetëm të një vendi, identifikimi
elektrofiziologjik i anomalive te lokacionet e tjera ndihmojnë që vendoset diagnoza. Kur pacientët me
sklerozë multipe të mundëshme prezentohen me ankesa jo qartë të definuar, anomalit elektrofiziologjike
te rrugët adekuate aferente janë të dobishme për tregimin e bazës organike të simptomeve. Edhe pse
imejxhing studimet jo invazive si rezonanca magnetike (MRI) janë gjithashtu të dobishme për zbulimin e
lëndimeve, ata duhet të përdoren për plotësimin e investigimeve të potencialeve të evokuara më tepër sesa
si zëvendësim i tyre. Analizimi i potencialeve të evokuara e vëzhgon statusin funksional më tepër sesa
integritetin anatomik të rrugëve aferente dhe nganjëherë mund të zbulohen anomali të cilat nuk janë
zbuluar me MRI (gjithashtu vlen edhe e kundërta). Çmimi i tyre është gjithashtu shumë më i vogël se i
MRI. Te pacientët me sklerozë multipe të vërtetuar, gjetjet e potencialeve të evokuara nganjëherë
përdoren për ndjekjen e rrjedhës së sëmundjes ose për vëzhgimin e reagimit të formave të reja të trajtimit,
por dobia e tyre në këtë kontekst është e paqartë.

B. Zbulimi i lëndimeve te çregullimet e tjera të SQN

Anomalit e potencialeve të evokuara hasen edhe te çrregullimet e tjera përveç sklerozës multipe;
anomalit multimodale të potencialeve të evokuara mund të hasen te degjenerimet e caktuara
spinocerebrale, paraplegjia familjare spastike, sëmundje e Lime-s, SIDA, neurosifilisi dhe mungesa e
vitaminës E dhe B12. Vlera diagnostike e anomalive elektrofiziologjike sipas kësaj varen nga përmbajtja
ku janë zbuluar ata. Edhe pse gjetjet mund të japin lëndime të lokalizuar në rajone të gjera të SQN,
lokalizimi preciz mund të mos jetë i mundur pasi që gjeneruesit e shumë prej komponentëve të incizuar
janë të panjohur.

C. Vlerësimi dhe parashikimi pas traumës së SQN ose hipoksis

Studimet me potencialet e vokuara mund të mundësojnë të dhëna të një rëndësie parashikuese. Te

koma posttraumatike ose postanoksike, për shembull, mungesa bilaterale e përbërësve të gjeneruar
kortikal të potencialeve somtasenzore të evokuara tregojnë se kognicioni nuk do të përsëritet; parashikimi
është më opmtimist kur reagimet kortikale janë të pranishme te njëra ose të dy anët. Studimet e tilla mund
të jenë veçanërisht të dobishme te pacientët me vdekje të mundshme të trurit. Potencialet somatosenzore
të evokuara gjithashtu përdoren për përcaktimin e përbërjes së lëndimeve traumatike të trurit spinal;
pranisë së reagimit i cili rikthehet herët pas stimulit të nervit nën nivelin e lëndimit të trurit spinal i cili
tregon se lëndimi është jo i plotë dhe sipas kësaj sugjeron një parashikim më të volitshëm.

D. Vëzhgimi intraoperativ

Potencialet e evokuara gjithashtu përdoren për vëzhgimin e integritetit funksional të strukturave

nervore të caktuara gjatë procedurave operative, me një tentim që te jepet një identifikim i hershëm i cilit
do shfunkcionim dhe me këtë të minimalizohet dëmtimi. Kur shfunkcionimi është në lidhje me
manovrimin kirurgjik, është e mundshme që të parandalohet ose zvogëlohet cili do deficit i dukshëm
neurologjik nëpërmjet ndryshimit të manovrimit.

E. Vlerësimi i mprehtësis vizuele ose auditore

Mprehtësia vizuale dhe auditore mund të vlerësohen nëpërmjet studimeve me potenciale të evokuara
te pacientët të cilët janë të paaftë për bashkëpunim te testimet bihejviorale për shkak të moshës ose
gjendjes jo normale mentale.

11.2.3 STUDIMET ELEKTROMIOGRAFIKE DHE STUDIMET E PËRÇIMIT

NERVOR

• Elektromiografija

Aktiviteti elektrik në kornizë të një rajoni të veçantë të muskujve të disponueshëm mund të incizohet
nëpërmjet vendosjes së elektrodës në formë gjilpëre në të. Lloji i aktivitetit elektrik te muskuli
(elektromiogram) edhe gjatë pushimit edhe gjatë aktivitetit është i karakterizuar, dhe anomalit janë me
një lidhje të përbashkët me çrregullimet e niveleve të ndryshme të njësisë motore.

A. Aktiviteti gjatë pushimit

Muskuli i relaksuar normalisht nuk shfaqën aktivitet spontan elektrik, përveç te rajoni përfundimtar
kur janë të lokalizuara ngjitjet (junkcionet) neuromuskulore, por llojet e ndryshme të aktiviteteve jo
normale paraqiten spontanisht te muskuli i sëmur. Potencialet fibriluese dhe majat e mprehta pozitive
(të cilat reflektojnë iritim të fijeve muskulore) tipikisht hasen te muskujt e çinervuar; ata megjithatë nuk
janë në mënyrë të pandryshueshme të pranishme. Ata gjithashtu nganjëherë janë të pranishme te
çrregullimet miopatike, veçanërisht çrregullimet inflamatore, si polimioziti. Edhe pse potencialet
fascikuluese, të cilat e tregojnë aktivitetin spontan të njësive të veçanta motore, nganjëherë hasen te
muskujt normal, ata janë karakteristike për çrregullimet neuropatike, veçanërisht ata të cilat fillimisht i
prekin qelizat e brinjëve të përparmë (p.sh., skleroza amiotrofike laterale). Zbrazjet miotonike (zbrazjet
me frekuencë të lartë të potencialeve të fijeve muskulore të cilat rriten dhe zvogëlohen në amplitudë dhe
frekuencë) hasen zakonisht te çrregullimet si distrofija miotone ose miotonija kongjenitale dhe nganjëherë
te polimioziti ose çrregullimet e tjera më të rralla. Paraqiten gjithashtu edhe lloje të tjera të aktivitetit
abnormal spontan.

B. Aktiviteti gjatë tkurrjeve të vullnetshme muskulore

Tkurrjet e buta të vullnetshme të muskulit aktivizojnë një numër të vogël të njësive motore.
Potencialet e gjeneruar nga fijet muskulore të njësive të veçanta në kornizë të gjerësisë detektuese të
elektrodës gjilpërë mund të incizohen. Potencialet normale të njësisë motore qartë i kanë definuar kufijtë
e zgjatjes, amplitudën, konfiguracionin dhe gjerësinë e çuarjes së sinjalit. Këto kufij varen pjesërisht nga
muskuli i cili analizohet dhe nga numri i njësive të aktivizuara për një shkallë specifike të aktivitetit
vullnetar. Te shumë çrregullime miopatike ka një incidenc të rritur të njësive motore të vogla, me veprim
të shkurtër, polifazore te muskujt e prekur dhe një numër shumë i madh i njësive mund të aktivizohen për
një nivel specifik të aktivitetit vullnetar, Ekziston humbje të njësisë motore te çrregullimet neuropatike,
ashtu që numri i njësive të aktivizuara në kornizë të tkurrjes maksimale do të zvogëlohet dhe njësit do të
dërgojnë sinjale me një tempo më të vogël nga normalja. Si shtesë, konfiguracioni dhe dimezionet e
potencialeve mund të jenë abnormale, varësisht nga ajo se sa akute është procesi neuropatik dhe nëse
paraqitet riinervimi. Ndryshimet te konfiguracioni dhe madhësia e potencialeve individuale të njësisë
motore karakterizohet me çrregullimet e transmisionit neuromuskulor.

C. Dobia klinike

Lëndimet mund të përfshijnë komponentën neurale ose muskulore të njësisë motore ose ngjitjen
(junkcionin) neuromuskulor. Kur është e prekur përbërësi neural, procesi patologjik mund të jetë ose në
nivel të qelizës së bririt të përparmë ose te ndonjë pikë përgjatë aksonit kur kalon te rrënja nervore,
pleksusi i gjymtyrëve dhe nervi periferik para se të degëzohet në degët e saja përfundimtare.
Elektromigrafija mund të zbulon çrregullime të njësisë motore dhe mund ta tregon vendin e lëndimit
themelor. Teknika gjithashtu mundëson që çregullimet neuromuskulore të njihen kur ekzaminimi klinik
është i paqëndrueshëm, pasi që sëmundja akoma është në fazën e butë ose për shkak të bashkëpunimit të
dobët nga ana e pacientit ose pasi që pranija e simptomeve të tjera, si dhimbja, e bëjnë vlerësimin të
vështirë. Vëreni se gjetjet elektromiografike, më vete, nuk lejojnë që të përcaktohet diagnoza etiologjike
dhe gjetjet elektrofiziologjike patjetër të përputhen me gjetjet klinike dhe rezultatet e analizave të tjera
laboratorike.
Gjetjet elektromiografike mund të sigurojnë një udhëheqës për parashikim. Për shembull, te pacientët
me çrregullim akut të nervit periferik ose kranijal (p.sh., paraliza e nervit radial për shkak të shtypjes ose
paraliza e Bell-it) dëshmia elektromigrafike për çinervim tregon një parashikim më të pavolitshëm për
shërim sesa kur nuk ka çinervim.
Në të kundërtën e elektromiografis me gjilpërë, dobia klinike nga elektromiografija me incizim
sipërfaqësor nuk është e vërtetuar.

• Studimet e përçimit nervor

A. Studimet e përçimit motorik nervor

Këto studime bëhen me incizimin e reagimeve elektrike të muskulit gjatë stimulimit të nervit të tij
motorik në dy ose më tepër pika përgjatë rrugës së tij. Kjo mundëson që shpejtësia e përçimit të
përcaktohet te fijet motore me një përçim më të shpejtë midis pikave të stimulimit.

B. Studimet e përçimit senzorik nervor

Ata bëhen në mënyrë analoge, nëpërmjet përcaktimit të shpejtësisë konduktive dhe amplitudës së
potencialeve aksione te fijet senzore kur këto fije janë të stimuluara në një pikë dhe reagimet e tyre
inçizohen te një pikë tjetër përgjat nervit.

C. Indikacionet e përdorimit

Studimet e përçimit nervor mundësojnë një mënyrë për vërtetimin e pranis dhe madhësis së dëmtimit
te nervat periferik. Studimet e tilla janë veçanërisht të dobishme kur ekzaminimi klinik është i vështirë
(p.sh., te fëmijët). Studimet e konduktivitetit nervor janë veçanërisht të dobishme në përmbajtjet në vijim:
1. Përcaktimi nëse simptomat senzore janë shkaktuar nga dëmtimi i ganglioneve proksimale ose
distale të rrënjës së pasme (te rasti i fundit, studimet e përçimit senzorik të nervit të prekur do të jenë jo
normale) dhe nëse çfunksionimi neuromuskulor është në lidhje me sëmundjen perifere të nervave;
2. Zbulimi i prekjes subklinike e nervave të tjerë periferik te pacientët të cilët janë prezantuar me
mononeuropati;
3. Përcaktimi i vendit të lëndimit fokal dhe mundësimi i udhëheqësit për parashikim te pacientët me
mononeuropati;
4. Dallimi midis polineuropatis dhe mononeuropatis multipe. Ky dallim mund të jetë i pamundshëm
që të bëhet klinikisht, por është e rëndësishme, pasi që shkaqet për këto gjendje ndryshojnë;
5. Sqarimi se deri në cilën shkallë paaftësitë të cilat i përjetojnë pacientët me polineuropati janë ne
lidhje me neuropatit fokale komplekse të superponuara, të cilat janë komplikimet e shpeshta;
6. Ndjekja e përparimit të çregullimit të nervit periferik dhe reagimi i tyre ndaj trajtimit;
7. Shfaqja e ndryshimeve predominante patologjike te sëmundja e nervave periferik. Te neuropatit
çmielinizuese, shpejtësia konduktive zakonisht është shumë e ngadalësuar dhe mund të paraitet blokim i
përçimit; te neuropatit aksonale, shpejtësia e përçimit zakonisht është normale ose shumë e pak e
ngadalsuar, potencialet akcione e nervave senzore janë të vogla ose mungojnë dhe elektromiografija jep
dëshmi për çinervim te muskujt e prekur;
8. Zbulimi i sëmundjeve hereditare të nervave periferik në stadiumit subklinik te studimet gjenetike
dhe epidemiologjike.

11.2.4 STUDIMET E REAGIMIT F

Kur aplikohet stimul ndaj nervit motorik, impulset e tij udhëtojnë në mënyrë antidrome (kah truri
spinal) si edhe ortodrome (kah skajet nervore) dhe çojnë deri te zbrazja e disa qelizave te brinjët e
përparmë. Kjo jep një reagim të vogël motorik i cili paraqitet më vonë sesa reagimi direkt muskulor i
shkaktuar nga stimulimi nervor. Vala F, kështu e shkaktuar, nganjëherë është jo normale te pacientët me
lëndime të pjesëve proksimale të sistemit nervor periferik, siç janë rrënjët nervore. Këto studime mund të
jenë të dobishme për zbulimin e anomalive kur studimet konvencionale të përçimit nervor janë normale.

11.2.5 STIMULIMI I PËRSËRITUR NERVOR

• Përshkrim

Madhësia e reagimit elektrik të muskulit ndaj stimulimit elektrik supramaksimal të nervit të tij
motorik varet nga shumë faktorë, por përputhet me numrin e fijeve muskulore të aktivizuara.
Transmisioni neuromuskulor mund të jetë i testuar nëpërmjet incizimit (me elektroda sipërfaqësore) të
reagimit të muskulit ndaj stimulimit supramaksimal të nervit të tij ose përsëritëse ose nëpërmjet shokit të
vetme ose me shok të lidhur me intervalet e selektuara pas tkurrjes së vullnetshme maksimale.

• Gjetja normale

Te personat normal, ka një ndryshim të vogël ose aspak nuk ka te madhësia e potencialit akcionues të
përbërë muskulore i cili pason pas stimulimit të përsëritur të nervit motorik në 10 Hz ose më oa ose me
një stimul të vetëm ose me një sërë stimujsh të dërguar në intervale pas tkurrjes së vullnetshme muskulore
për rreth 10 sekonda. Mungesa e ndryshimit është rast, edhe pse aktiviteti paraprak te rajoni i ngjitjes
ndikon ndaj sasisë së acetilkolinës së liruar dhe me të ndaj madhësisë së potencialeve përfundimtare të
shkaktuara nga stimuli. Edhe pse sasia e acetilkolinës së liruar është e zmadhuar për një periudhë të
shkurtër pas aktivitetit maksimal të vullnetshëm dhe pastaj reduktohet, më shumë acetilkolin është
normalisht i liruar sesa është e nevojshme që ti çon potencialet motore përfundimtare deri te pragu për
gjenerim të potencialeve aksione për fijet muskulore.

• Reagimi te çrregullimet e transmisionit neuromuskulor

A. Miastenia gravis

Te miastenia gravias, deplecioni i receptorëve postsinaptik të acetilkolinës te ngjitja neuromuskulore

e bën të pamundëshme kompenzimin për lirimit e zvogëluar të acetilkolinës e cila e ndjekë zbrazjen e
përsëritur të neuronit motorik. Sipas kësaj, stimulimi i përsëritur, veçanërisht midis 2 dhe 5 Hz, mund të
çon deri te depresioni i transmisionit neuromuskulor, me zvogëlimin e madhësisë së potencialit të përbërë
aksion muskulor të incizuar te muskuli i prekur. Ngjashëm, stimuli elektrik i nervit motorik menjëherë pas
një periudhe 10 sekondëshe të aktivitetit të vullnetshëm maksimal mund të shkakton reagim muskulor i
cili është pak më i madh se ai paraprak, duke treguar se shumica e fijeve muskulore reagojnë. Kjo zbritje
pas aksionit në nivel të ngacmimit të transmisionit neuromuskulor është e ndjekur nga një periudhë
afatgjate e depresionit, e cila është maksimale 2 deri në 4 minuta pas periudhës kushtëzuese dhe zgjatën
deri në 10 minuta dhe ngjashëm. Gjatë kësaj periudhe, potenciali i përbërë akcion muskulor është i
reduktuar në madhësi.
Reagimet e zvogëluara ndaj stimulit të përsëritur në 2-5 Hz mund gjithashtu të paraqitet te sindromi
kongjenital miastenik.

B. Sindromi miastenik dhe botulizmi

Te sindromi miastenik i Lambert-Eaton-it, ku ka defekt te lirimi i acetilkolinës te ngjitja

neuromuskulore, potenciali aksion kompleks ndaj stimulit të vetëm është kryesisht shumë i vogël. Me
stimulimin e përsëritur deri në 10 Hz, disa reagime të para mund të zvogëlohen në madhësi, por reagimet
e mëtejshme zmadhohen dhe amplituda e tyre në fund është disa herë më e madhe se reagimi fillestar.
Pacientët me botulizëm tregojnë një reagim të ngjashëm të stimulimeve të përsëritura, por gjetjet janë
diçka më të ndryshme dhe nuk janë të prekura të gjitha muskujt. Reagimet e zmadhuara te sindromi i
Lambert-Eaton-it dhe botulizmi janë më të dukshme te nivelet më të larta të stimulimit dhe mund të
rezultojnë me lehtësim të lirimit të acetilkolinës nëpërmjet mbledhjes progresive të kalciumit të skajet e
nervave motorik.

11.3 IMEJXHING STUDIMET KRANIALE

11.3.1 TOMOGRAFIA KOMPJUTERIKE

• Përshkrim

Tomografia kompjuterike (TKT) është mënyrë radiologjike jo invazive e ndihmuar me kompjuter për
studimin e strukturave anatomike (Figura 11-2). Kjo mundëson detektim të anomalive strukturore brenda
kranijale me një precizitet, shpjetësi dhe lehtësi. Prandaj ka një përdorim të veçantë për vlerësimin e
pacientëve me çregullime progresive neurologjike se deficite fokale neurologjike te të cilët ndryshojnë
për lëndime strukturore, si edhe pacientët me demencion ose tension të rritur brendakranijal. Veçanërisht
është e rëndësishme te vlerësimi i pacientëve me goditje të mundshme ose traumë të kokës. Admisitrimi
intravenoz i kontrastit të jodit e përmirëson aftësinë e TKT ta zbulon dhe definon lëndimin, si tumoret dhe
apceset, të lidhura me çrregullimet e barrierës hematocerebrale. Pasi që agjensët e kontrastit mund të kenë
një efekt të dëmshëm ndaj veshkave, ata duhet të përdoren në mënyrë selektive. Efektet e tjera të
dëmshme të agjensëve të kontrastit, të cilët përdoren shpesh, janë dhimbja, pështira, senzacionet terminale
dhe reaksionet anafilaktike të cilat përfshijnë bronkospazmin dhe vdekjen. Skenimet lidhëse të kontrastit
mund mundësojnë më tepër të dhëna nga ata të fituara me skenime jo lidhëse te pacientët me tumore të
njohura ose të mundshme primare ose sekondare të trurit, malformacione arteriovenoze (MAV), apcese
cerebrale, hematome izodenze subdurale kronike, infarkte ose hidrocefalus.

• Indikacione për përdorim

A. Goditja

TKT-ja është veçanërisht e dobishme për vlerësimin e goditjeve, pasi që ajo mund ti dallon infarktin
nga hemorragjia brendakranijale; veçanërisht është i ndjeshëm për zbulimin e hematomave
brendacerebral dhe lokalizimi i lëndimeve të tilla mundtë siguron një udhëheqës për shkakun e tyre
(Figura 9-18). Përveç kësaj, TKT-ja nganjëherë tregon një shkak avaskular të deficitit klinik te pacienti, si
tumor ose apces.

B. Tumor
 TKT-ja mund ta tregon vendin e tumorit trunor, madhësisë së edemës përreth, nëse lëndimi është
cisti ose i fortë dhe nëse e ka ndryshuar vijën e mesme të strukturave të tjera anatomike normale. Ai
gjithashtu demonstron çfarë do lloji të përbërësve hemorragjik.

C. Trauma

TKT-ja është mjet i rëndësishëm për vlerësimin e pacientit me traumë të kokës, veçanërisht për
zbulimin e lëndimit traumatik subaraknoidal ose brendacerebral dhe dëmtimet e kockave. Ajo gjithashtu
mundëson një përcaktim më preciz të frakturave të shoqëruara sesa rendgengrafia e thjeshtë.
Figura 11-2. TKTja lidhëse e kontrastit te një burrë 62 vjeçar, e cila e tregon anatominë normale.
Janë dhënë skenime në nivel të trurit të mesëm dhe ventikulave laterale (pacienti i njëjtë si te Figura 11-
3).

D. Demencia

Te pacientët me demenci, TKT-ja mund të tregon pranin e tumorit ose hidrocefalusit (ventrikula të
zmadhuara), me ose pa atrfoi cerebrale shoqëruese. Paraqitja e hidrocefalusit pa atrofi cerebrale te
pacientët dement sugjeron tensionin normal ose hidrocefalusin komunikues. Atrofia cerebrale mund të
paraqitet te personat dement ose më të moshuar normal.

E. Hemoragjia subaraknoidale

Te pacientët me hemoragjia subaraknoidale, TKT-ja kryesisht tregon pranin e gjakut te hapësira

subaraknoidale dhe mund bile ta sugjeron burimin e hemoragjis (Figura 2-6). Nëse gjetjet e TKT janë
normale edhe përkrah gjetjeve klinike të cilat janë sugjeruese për hemorragji subaraknoidale, duhet të
analizohet likuori që të përjashtohet hemorragjia ose meningjiti. TKT angiografia mund të demostron
malformacion themelor vaskular ose aneurizëm.

11.3.2 REZONANCA MAGNETIKE

• Përshkrim

MRI është imejxhing procedurë e cila nuk përfshin radiacionin. Pacienti shtrihet te një magnet i
madh, i cili i radhitën disa protone te trupi përkrah boshtit magnetik. Protonet rezonojnë kur stimulohet
me energji radiofrekuente, duke formuar një eko të vogël, e cila është mjaft e fortë që të detektohet.
Pozicioni dhe intensiteti i këtyre emisioneve radiofrekuente incizohen dhe hartohen nga kompjuteri.
Intensiteti i sinjalit varet nga koncentracioni i lëvizjes së joneve të hidrogjenit (ose denziteti i rotacionit të
bërthamës) së indit. Kohërat relaksuese të sekuencës puls (Spin-lattice)(T1) dhe puls sekuencës (spin-
spin)(T2) janë kryesisht përgjegjëse për dallimet relative te intensiteti i sinjalit te indet e ndryshme të
buta; këto parametra janë të ndjeshme ndaj gjendjes së ujit te indet biologjike. Puls sekuencat me varësi të
ndryshme prej T1 dhe T2 në mënyrë selektive e ndryshojnë kontrastin midis indeve të buta (Figura 11-3).
Kontrasti i indeve të buta të disponueshme për MRI e bën më të ndjeshme se TKT-ja për detektimin e
lëndimeve strukturore të caktuara. MRI siguron një kontrast më të mirë sesa TKT-ja midis masës së
bardhë dhe gri të trurit; ajo është superiore për vizuelizimin e anomalive te fosa e prapme dhe truri spinal
dhe për detektimin e lëndimeve të lidhura me sklerozën multipe ose të tilla të cilat shkaktojnë sulme.
Përveç madhësisë së ndjeshmërisë së madhe të tij, ajo është e çliruar nga artefaktet kockore dhe jep
fotografi shumë rrafshinore (aksijale, sagjitale dhe koronale) pa me pasur nevojë që të manipulohet me
pozitën e pacientit. Pasi që nuk ka efekte të dëmshme të njohura, MRI mund të përsëriten në seri nëse
është e nevojshme. Nganjëherë, disa pacient nuk mund ta tolerojnë procedurën për shkak të klaustrofobis,
por dhënia e qetësuesve e lehtëson këtë problem.

Figura 11-3. Fotografit e MRI së trurit te një burrë 62 vjeçar, të cilat tregojnë anatomi normale.
Panelet e majta: fotografitë e T1 ngarkesës së intensifikuar me gandolinium (likuor i erët); panelet e
djathta: fotografit e T2 ngrakesës (likuori bardhë). Fotografit janë në nivel të ventrikulave laterale
(panelet e sipërme) dhe trurit të mesëm (panelet e poshtme). Fotografia midsagjitale e T1 ngarkesës te
faqja tjetër. Fotografitë e trurit të pacientit të njejtë si te figura 11-2 (vazhdim).

Figura 11-3. (vazhdim)

Gadopentetat dimeglumin (gandolinium-DPTA) është agjent stabil, mirë i toleruar intravenoz dhe me
lidhje efikase që është përdorur te identifikimi i tumoreve të vogla, të cilat për shkak të kohëve të
ngjashme rekasuese me indin trunor normal, mund të ikën te MRI jo lidhëse. Kjo gjithashtu ndihmon që
të dallohen tumoret nga edema përreth, të identifikohet sëmundja leptomeningjeale dhe të siguron të
dhëna për barrierën hemato-encefalike.

• Indikacionet për përdorim & Krahasimi me TKT

A. Goditja

Brenda disa orëve pas mbylljes vaskulare, e mundshme është me MRI të zbulohet dhe të lokalizohet
infarkti cerebral. Dëmtimi i barrierës hemato-encefalike (e cila paraqitet disa orë pas fillimittë iskemis
cerebrale) lejon që përmbajtja brendavaskulare të ekstravazohet te hapësira jashtaqelizore. Kjo mund të
zbulohet me fotografi të ngarkesës T2 dhe sekuencat e fliud-attenuated inversion-recoverz (FLAIR). MRI
e lidhur për difuzionin gjithashtu ka një rol të rëndësishëm te vlerësimi i hershëm i goditjes, siç është
diskutuar te pjesa e ardhshme. TKT, nga ana tjetër, mund edhe të mos e zbulojnë bile edhe deri në 48 orë.
Pas kësaj periudhe, ka një përparësi më të vogël të MRI ndaj TKT përveç aftësisë së parit ti zbulon
lëndimet e vogla dhe vizuelizimi superior i tij për fosën e prapme. Megjithatë, TKT pa kontrast zakonisht
preferohet si investigim fillestar te pacientët me goditje akute, me qëllim që të përcaktohet nëse është
paraqitur hemorragji. Hemoragjia brendakranijale nuk zbulohet lehtë me MRI gjatë 36 orëve të para dhe
TKT-ja është më e besueshme për këtë qëllim. Hematomet të cilët zgjasin më tepër se 2-3 ditë,
megjithatë, më mirë vizuelizohen se me MRI. Edhe pse MRI është shumë efkisae te zbulimi dhe
lokalizimi i malformacioneve vaskulare, akoma është e nevojshme angjiografija për definimin e
karakteristikave të tyre anatomike dhe të planifikohet një trajtim efikas. Te rastet me një hematom të
pasqaruar, MRI kontrolle e bërë 3 muaj më vonë, mund ta zbulon shkakun themelor, e cila nganjëherë
mund të shfaqet me tërheqjen e hematomës.

B. Tumor

Që të dyja, TKT dhe MRI janë mjaft të dobishme për zbulimin e tumoreve në tru, por mungesa e
artefakteve kockore e bën MRI superiore për vizuelizimin e tumoreve te verteksi ose fosa e prapme dhe
për zbulimin e neurinomeve akustike. Efektet sekondare të tumoreve, siç është hernijacioni cerebral,
mund të shihen edhe me MRI edhe me TKT, por MRI mundëson të dhëna më anatomike. Asnjëra teknik,
megjithatë, nuk lejon të jetë me siguri e zbuluar natyra e tumorit themelor. Tumoret pituitare zakonisht më
lehtë vizuelizohen me MRI sesa TKT për shkak të mungesës së artefakteve kockore ose metalike dentale.

C. Trauma

Te faza akute e cila pason pas traumës së kokës, TKT është më e mirë sesa MRI, pasi që kërkon më
pak kohë, është superiore për detektimin e hemorragjive brendakranijale dhe mund të zbulon dëmtime
kockore. Ngjashëm, MRI e trurit spinal nuk duhet të përdoret për vlerësimin fillestar të pacientit me
traumat e kurrizit, pasi që frakturat e pa zhvendosura zakonisht nuk vizuelizohen. Për qëllime të
kontrollit, megjithatë, MRI është më e dobishme për zbulimin e patologjisë parenkimatoze të trurit dhe
trurit spinal.

D. Demenca

Te pacientët me demenciion, TKT dhe MRI mund të ndihmojnë për demostrimin e shkaqeve
strukturore të cilat i nënshtrohen trajtimit, por MRI duke se është më e ndjeshme për demonstrimin e
sinjalit jo normal te masa e bardhë dhe atrofia e shoqëruar.
 E. Skleroza multipe

Te pacientët me sklerozë multipe, zakonisht është e mundshme zbulimi i lëndimeve te masa e bardhë
e trurit ose pjesa cervikale e trurit spinal me MRI, edhe pse lëndimet e tilla mund të mos vizuelizohen te
TKTja. Lëndimet çmielinizuese të zbuluara me MRI mund të kenë karakteristika sinjalore të cilat i
ngjajnë atyre të ndryshimeve iskemike, megjithatë edhe përputhja klinike është çdoherë e nevojshme.
MRI me lidhje të gandoliniumit lejon të dallohen lëndimet me vjetërsi të ndryshme. Kjo aftësi e lehtëson
diagnozën e sklerozës multipe: prania e lëndimeve me një vjetërsi të ndryshme sugjeron për një sëmundje
shumëfazore, kurse lëndimet me një vjetërsi të njëjtë sugjeron për çrregullim njëfazor, si encefalomieliti
akut i diseminuar.

F. Infekcionet

MRI është shumë e ndjeshme për zbulimin e edemës te masa e bardhë dhe me sa duket e lejon
zbulimin më të hershëm të fushave fokale të cerebritit dhe formimit të apcesit sesa që mund TKT-ja.

• Kontraindikacionet

Kontraindikacionet për MRI përfshijnë pranin e klipeve brendakranijale, trupat e huaja metalike në
sy ose në ndonjë vend tjetër, pejsmejkerët, implantët kohlear dhe gjendjet të cilat kërkojnë vëzhgim të
afërt të pacientit. Përveç kësaj, mund të ekziston vështirësi të incizohen pacientët me klaustrofobi, ata
shumë të trashë, me çrregullime të pakontroluara të lëvizjes ose me çrregullime respiratore të cilat
kërkojnë ventilim të asistuar ose kanë një rrezik për apne. Përparimi te ventilatorët mekanik kompatibil
për MRI dhe pajisjeve vëzhguese tani lejon që edhe pacientët me sëmundje kritike të skenohen me siguri.

11.3.3 REZONANCA MAGNETIKE ME VLERËSIM DIFUZ

Kjo teknikë tek e cila kontrasti te fotografia është i bazuar te lëvizje mikroskopike të protoneve të
ujit te indet, mundëson të dhëna të cilat nuk janë të disponueshme me MRI standarde. Veçanërisht është e
rëndësishme te vlerësimi i goditje pasi që mund të bën dallime midis edemës citotoksike (e cila paraqitet
te goditjet) nga ai vazogjen (i cili haset te llojet e tjera të lëndimeve cerebrale) dhe ashtu zbulon iskemi
cerebrale herët dhe me një specifitet të lartë. MRI me vlerësim difuz siguron identifikim të besueshëm të
iskemis akute cerebrale gjatë disa orëve të para pas fillimit, para se të jetë e detektueshme te MRI
standarde. Kjo është e rëndësishme pasi që zbulon infarkte mjaft herët që të trajtohen me agjens
trombolitik. Kur te MRI rutine do të zbulohen më tepër se një infarkt, imejxhingu me vlerësim difuz e jep
dallimin e infarkteve akute nga ato më të vjetër nëpërmjet zmadhimit relativ të intensitetit të sinjalit të të
parit.

11.3.4 REZONANCA MAGNETIKE ME VLERËSIM TË PERFUZIONIT

Imejxhingu me vlerësim të perfuzionit e matën qarkullimin relativ të gjakut nëpër tru ose nëpërmjet
injektimit të mediumit të kontrastit (p.sh., gadolinium) ose teknikë endogjene (tek e cila vet gjaku i
pacientit e siguron kontrastin). Kjo lejon të njihen anomalit te qarkullimi i gjakut dhe mund ta vërtetojnë
riperfuzionin e hershëm të indeve pas trajtimit. Iskemia cerebrale mund të zbulohet shumë shpejtë pas
paraqitjes klinike. Krahasimi i gjetjeve të MRI me vlerësim difuz dhe me vlerësim të perfuzionit mund të
ketë rol parashikues dhe momentalisht studiohet. Në këtë kontekst është i rëndësishëm dallimi i
dëmtimeve iskemike të kthyeshme dhe të pakthyeshme.

11.3.5 POSITRON EMISSION TOMOGRAPHY

Positron emission tomography (PET) është imejxhing teknik e cila përdorën radiofarmaceutik që
emitojnë pozitrone, si 18F-floro-2-deoksi-D-glukozaose18F-L-dopa, që të hartohet biokimia dhe fiziologjia
e trurit. Kështu, PET i plotëson imejxhing metodat e tjera të cilat mundësojnë të dhëna fillimisht
anatomike, si TKT-ja dhe MRI, dhe mund të demonstrojnë anomaly funksionale të trurit para se të bëhen
të dukshme anomalit strukturore. Edhe pse disponueshmëria e saj momentalisht është e kufizuar, PET
është treguar si i dobishëm në disa rrethana klinike. Kur pacientët me një epilepsi refraktare merren
parasysh për një trajtim kirurgjik, PET mund të ndihmon për identifikim e fushave fokale të
hipometabolizmit te lobusi temporal si vende të mundshme për origjinën e sulmeve. PET mund të
ndihmon gjithashtu për diagnozën diferenciale të demencat, pasi që çrregullimet e shpeshta demente si
sëmundja i Alzheimer-it dhe demenca me shumë infrakte tregojnë lloje të ndryshme të metabolizmit jo
normal cerebral. PET mund të ndihmon për dallimin midis çrregullimeve klinikisht të ngjajshme të
lëvizjes, si sëmundja e Parkinson-it dhe paraliza progresive mbibërthamore dhe mund të jep një dëshmi të
vërtetuar për sëmundjen e hershme të Huntignton-it. PET mund gjithashtu të ketë një vlerë për vlerësimin
e gliomeve, selektimin e vendeve për biopsi të tumorit dhe dallimin e tumoreve rekurente nga nekroza e
trurit e shkaktuar nga rrezatimi. Ajo gjithashtu është mjet i rëndësishëm me të cilën studiohet përfshirja
funksionale e fusha të ndryshme cerebrale te detyrat bihejviorale dhe kognitive.
Problemet kryesore të lidhura me PET janë çmimi i saj, nevoja që izotopet radioactive të formohen
afër vendit të fotografimit dhe ekspozimi i subjekteve ndaj rrezatimit.

11.3.6 TOMOGRAFIA KOMPJUTERIKE EMISIONE NJËPROTONIKE

Tomografia kompjuterike emisione njëprotonike (SPECT –single proton emission computer

tomography) përfshin administrimin e kemikalive intravenoz ose nëpërmjet inhalimit të cilat përmbajnë
izotope të cilat emitojnë fotone të veçuara me qëllim që të vizuelizohet truri. SPECT përdoret, veçanërisht
për studime perfuzione, studime të shpërndarjes së receptorëve dhe zbulimit të fushave me metabolizëm
të rritur siç paraqet te sulmet. Momentalisht teknika ka një interes më shumë akademik sesa rëndësi
klinike, por është shumë më e lirë se PET dhe izotopet të cilat janë në përdorim nuk duhet të prodhohen
afër vendit të incizimit.

11.3.7 REZONANCA MAGNETIKE FUNKSIONALE

MRI funksionale (fMRI) përfshin administrimin intravenoz të materialit të kontrastit i cili e zvogëlon
intensitetin e sinjalit të MRI në lidhje me qarkullimin e gjakut gjatë kalimit të materialit nëpër
vaskulaturën cerebrale. Studimi bëhet gjatë pushimit të personit dhe pastaj pas një procesi aktivues, ashtu
që ndryshimi i intensitetit të sinjalit e reflekton efektin e procedurës aktivuese ndaj qarkullimit të gjakut
lokal cerebral (Figura 11-4). Qasja alternative përfshin puls sekuencat të cilat tregojnë ndryshime të
intensitetit të sinjalit nga ndryshimet rajonale të koncentracionit të oksigjenit te gjaku venoz – aktivitetit
fokal cerebral çon deri te rritja rajonale e koncentracionit të gjakut të oksigjenuar. Këto teknika lejojnë që
ndryshimet te sinjalet të lokalizohen te vet truri. Momentalisht, fMRI është mjet i rëndësishëm për
investigim, por roli tij te vlerësimi klinik i pacientit mbetet akoma i pa vërtetuar.

Figura 11-4. Fotografja e MRI funksionale e trurit e fituar nga pacienti gjatë rënies së shpejtë me
gishtat e dorës së majtë. Rritja e qarkullimit relativ të gjakut te rajoni i kompleksit primar motorik është
incizuar (shigjeta) dhe T1 Mri e superponuar. (Riprodhuar nga Waxman SG. Correlative
neuroanatomy.23rd edn. 1996).

11.3.8 SPEKTROSKOPIA REZONANTE MAGNETIKE

Spektroskopija rezonante magnetike është mjet investigues i disponueshëm në disa qendra; kjo
siguron të dhëna për përbërjen kimike të indit. Spektrometrija protonike rezonante magnetike ( 1H-MRS)
mund të përdoret që të përcaktohen nivelet e N-acetilaspartatit eksluzivisht për neuronet ose kolin
kreatininën ose laktat (glija dhe neuronet). Matja e koncentracionit në tru mund të jetë e dobishme për
detektimin e humbjes të indeve specifike te sëmundja e Alzheimer-it ose encefalopatija hipoksike-
iskemike, ose të klasifikohen tumoret në tru ose të lateralizohet epilepsija te lobusi temporal.
Spektrometrija fosforike rezonante magnetike ( 31P-MRS) mund të jetë e dobishme për vlerësimin e
sëmundjeve metabolike muskulore.

11.3.9 ARTERIOGRAFIA
• Përshkrim

Qarkullimi brendakranial më së miri vizualizohet me arteriografi, teknikë gjatë së cilës enët kryesore
të kokës janë të patejdukshëm dhe të radiografuara. Futet kateter te arteria femorale ose brakiale dhe
kalon te njëra prej enëve kryesore cervikale. Atëherë nëpërmjet kateterit injektohet kontrast radiologjik të
patejdukshëm, duke mundësuar që ena (ose fillimi saj) të vizuelizohet. Teknika, zakonisht e bërë pas një
imejxhingu jo invaziv me TKT ose MRI, ka një morbiditet dhe mortalitet të caktuar (përafërsisht 1%) te
lidhur me të dhe përfshin ekspozim e madh ndaj rrezatimit. Kjo është e kontraindikuar te pacientët me
goditje në zhvillim (goditje progresive) dhe te pacientët me alergji ndaj mediumit të kontrastit. Goditja
mund të rezulton si komplikim i arteriografis. Përveç kësaj, në fund të procedurës, mund të paraqitet
gjakosje te vendi i shpimit dhe mbyllja e arteries së kateterizuar (zakonisht arteria femorale) mund të çon
kah komplikimet distale iskemike. Vendi i shpimit dhe qarkullimi distal, prandaj duhet të vëzhgohen duke
i pasur parasysh këto komplikime.

• Indikacionet për përdorimin

Indikacionet kryesore për arteriografi i përfshijnë këto:

1. Diagnostifikimi i aneurizmave brendakraniale, MAV ose fistulave. Edhe pse këto lëndime
mund të vizuelizohen me TKT ose MRI, anatomia e hollësishme e tyre dhe enët të cilët e ushqejnë,
drenojnë ose në ndonjë mënyrë tjetër janë të përfshirë te ata, nuk mund me siguri të definohen me këto
mënyra të tjera. Për më tepër, arteriografija është akoma e nevojshme për precedurat intervenuese si
embolizimi, injektimi i materialeve polimere ise vendosja e balonëve të ndashëm ose kalemëve për
trajtimin e anomalive të caktuara vaskulare.
2. Zbulimi dhe definimi i lëndimit themelor te pacientët me hemoragji subaraknoidale të cilat
merren si kandidat të mirë kirurgjik (shih Tabela 2-2).
3. Lokalizimi i lëndimeve vaskulare te pacientët me sulme të kalueshme iskemike nëse mendohet
për një trajtim kirurgjik.
4. Vlerësimi i enëve të vogla, si kur merret parasysh vaskuliti.
5. Diagnoza e trombozës te sinusi venoz cerebral.
6. Vlerësimi i lëndimeve brendakraniale që zënë vend, veçanërisht kur TKTja ose MRI nuk janë të
disponueshme. Mund të ketë zhvendosje të vaskulaturës normale edhe te disa tumor neovaskulatura mund
të jep skuqje ose njolla të angjiogramit. Meningjeomët mund të zbulohen nëpërmjet furnizimit me gjak të
tyre nga qarkullimi i karotidës së jashtme.

11.3.10 ANGJIOGRAFIA REZONANTE MAGNETIKE

Disa imejxhing teknika të cilat përdoren për vizuelizim e enëve të gjakut me MRI varen nga disa veti
të caktuara fizike të gjakut që të formohet kontrast. Këto veti e përfshijnë shkallën gjatë së cilës gjaku e
furnizon rajonin i cili incizohet, shpejtësia e tij dhe koha e relaksimit dhe mungesa e rrjedhës turbulente.
MRI angjiografija është teknik jo invazive e cila ka një çmim më të vogël dhe një rrezik më të vogël në
krahasim me angjiografin konvencionale. Ajo më e dobishme është për vizuelizimin e arterjeve karotide
dhe pjesët proksimale të qarkullimit brendakranijal, kur qarkullimi është relativisht i shpejtë. Fotografit
përdoren për verifikimin e stenozës ose mbylljes së enëve dhe për lëndimet e mëdha ateromatoze. Ka një
dobi të veçant te skriningu i mbylljes së sinusit venoz. Rezolucioni është më i ulët se ai i angjiografis
konvencionale dhe te enët me qarkullimit të ngadalshëm mund të jetë e vështirë zbulimi i sëmundjes
okluzive. Përveç kësaj, MRI angjiogramet brendakranijale mund të jenë të dëmtuar nga intensiteti i
çrregullt ose jo i vazhdueshëm i sinjalit te enët afër bazës së kafkës. Edhe pse teknikat momentale
mundësojnë vizuelizimin e MAV dhe aneurizmave më të mëdha se 3 mm në diametër, angjiografija
konvencionale mbetet “standard i art” në këtë kontekst. Përfundimisht, MRI angjiografija mund të zbulon
disekcion të enëve të mëdhaja: ngushtimi është shkaktuar nga disekcioni dhe fotografit në prerje tërthore
e zbulojnë lumenin e rrejshëm në formë të gjysmë hënës të intenzitetit jo normal të sinjalit menjëherë pas
shpraztirës te qarkullimi vaskular.

11.3.11 TKT ANGIOGRAFIA

TKT angiografia spirale është procedurë minimale invazive e cila kërkon që TKT skeneri të jetë i
aftë për fitimin e menjëhershëm të prerjeve të një numri të madh të holla, dhe që përputhen pas injektimit
intravenoz të bolusit me material të kontrastit. Mund të bëhet për disa minuta dhe ka më pak gjasa të jetë
nën ndikimin e lëvizjes së pacientit nga MRI angjiografia. Një gjerësie e madhe e enëve mund të tregohen
me këtë teknikë.
TKT angjiografia e bifurkacionit karotid përdoret çdo ditë e më shumë, por nuk mundet me siguri të
bën dallimin midis stenozës mesatare (50-69%) dhe asja të rëndë (70-99%), gjë që paraqet një kufizim të
rëndësishëm. Mund gjithashtu të përdoret për vizuelizimin brendakranijal dhe mund të zbulon lëndimet
stenotike ose aneurizmale. Megjithatë, ndjeshmëria është e zvogëluar për aneurizma më të vogla se 5 mm
dhe metoda nuk mund në mënyrë adekuate ta definon morfologjinë e aneurizmës te vlerësimi para
operativ i pacientit. Ajo është e ndjeshme për vizuelizimin e anatomis së unazës së Willis-it, vaskulaturën
e qarkullimit të përparmë dhe të pasmë dhe lëndimet vazookluzve brendakranijale, por mund të mos
zbulon plakë të ulceruar. Ajo është një alternativ e sigurt e MRI angjiografis, por të dy teknikat janë më
pak të ndjeshme se angjiografija konvencionale në këtë kontekst.
Te pacientët me goditje akute, TKT angjiografija siguron të dhëna të rëndësishme plotësuese, duke e
zbuluar vendin dhe gjatësinë e mbylljes vaskulare dhe arteriet lidhëse të kontrastit te pjesët distale nga
mbyllja si pasojë e qarkullimit kolateral të gjakut.

11.4 IMEJXHING STUDIMET E KURIZIT

11.4.1 RENDGENGRAFIA E THJESHTË

Rendgengrafija e thjeshtë e kurrizit mund të zbulon anomali kongjenitale, traumatike, degjeneruese

ose neoplastike kockore ose stenozë të kanalit të kurrizit. Ndryshimet degjeneruese bëhem më të shpeshta
me përparimin e moshës dhe përkatësia e tyre klinike varet nga konteksti në të cilin janë gjetur ato.

11.4.2 MIELOGRAFIA

Injektimi i mediumit të kontrastit radiologjik te hapësira subaraknoidale lejon vizuelizimin e një

pjese ose e tërë sistemit subarakoidal kurrizor. Truri spinal dhe rrënjët nervore, të cilat janë të siluetuara
nëpërmjet materijalit të kontrastit te hapësira subaraknoidale, vizuelizohen në mënyrë indirekte.
Procedura është invazive dhe ka një rrezik për dhimbja e kokës, dhimbje lumbale, konfuzion, araknoidit,
injektim të pakujdesshëm intravenoz të materialit të kontrastit dhe reaksionet vazogjene. Rrallë vjen deri
te hernijacionet traumatike të disqeve ndrëvertebral për shkak të teknikës së keqe, siç është edhe lëndimi i
rrënjëve nervore.
Agjentët të tretshëm në ujë (si iohexol) tani i kanë zëvendësuar formulacionet e bazës të bazuara në
vaj (pantopaque) si medium i kontrastit i preferua. Ngjyra e absorbuar nga likuori tajitet nëpërmjet
veshkave, dhe rreth 75% eliminohet brenda 24 orëve të para. Për dallim nga pantopaque, iohexol nuk
prodhim araknoidit signifikant, por sulmet toniko-klonike janë raportuar në disa raste kur kontrasti ka
hyrë te hapësira brendakranijale. Komplikimet e tjera përfshijnë dhimbja e kokësn, pështirën dhe vjelljen
dhe rrjedhjen e likuorit. Mielografija me kontrast mund të jetë e ndjekur me TKT të kurrizit përderisa
mediumi akoma është në vend. Kjo i tregon strukturat e indeve të buta te ose rreth trurit spinal dhe
siguron të dhëna plotësuese përkrah asaj të fituar me mielogram (shih më poshtë).
 Mielografija është e indikuar gjatë investigimit të pacientit me shtypje të mundur të trurit spinal ose
rrënjëve nervore ose anomali strukturore te rajoni i foramen magnum, veçanërisht te pacientët me
elemente metalike në kurriz, duke i përjashtuar MRI studimet e dobishme. E dobishme është për zbulimin
edhe të lëndimeve jashtadurale edhe të atyre brendadurale dhe te sigurimi i dëshmive për anomali
brendamedulare. Edhe pse mbetet një mjet i fortë diagnostifikues, TKT-ja jo invazive dhe MRI e kanë
reduktuar nevojën për përdorimin e saj.

11.4.3 TOMOGRAFIA KOMPJUTERIKE

TKT-ja pas mielografis është një procedurë rutine, por është veçanërisht e dobishme kur mielogrami
ose nuk arrin ti zbulon cilat do anomali ose jep një vizuelizim të dobët të rajonit të interesit. Mielogrami
mund të jetë normal, për shembull, kur ka një protruzion të vendosur lateral të diskut; në raste të tilla,
TKTja lidhëse e kontrastit mund ta zbulon lëndimin. Gjithashtu është e dobishme për vizuelizimin e plotë
të rajonit mbi dhe nën bllokimit pothuajse të plot te hapësira subarakoidale dhe te sigurimi i të dhënave të
mëtejshme te pacientët me tumor të trurit spinal.
TKT-ja gjithashtu ndihmon te definimi i anatomisë kockore të kurrizit. TKT-ja mund të tregon
ngushtime osteofite të vrimave neurale te kanali kurrizor te pacientët me spondiloz cervikale dhe mund të
tregon stenozë kurrizore ose protruzion të diskut te pacientët me klaudikacion neurogjen. Te pacientët me
deficit neurologjik megjithatë kryesisht preferohet MRI, pasi që ajo jep të dhëna më të dobishme.

11.4.4 REZONANCA MAGNETIKE

Në të shumtën e rasteve, të dhënat e fituara me mielografi tani fitohen më thjeshtë me MRI të

kurrizit. Incizimi i kanalit të kurrizit me MRI është direkte dhe jo invazive dhe mundëson diferencimin e
lëndimeve të forta nga ato cistike brendamedulare. MRI prandaj përdoret më tepër se mielografija. Te
siringomielia, për shembull, MRI preferohet si imejxhing metodë për vizuelizimin e kavitaconeve të trurit
spinal dhe zbulimi i çfarë do lloji anlomali te ngjitjes kraniocervikale. Anomalit kongjenitale të lidhura
me disrafizmin e kurrizit gjithashtu vizuelizohen lehtë me MRI. Te pacientët me diskopati degjeneruese
MRI është më e sigurt se mielografija për zbulimin e shtypjes së trurit spinal ose rrënjëve (Figura 11-5).
Megjithatë, gjetjet jo normale të MRI te kurrizi lumbal janë të zakonshme te subjektet asimetrik,
veçanërisht në moshën mesatare ose më vonë gjatë jetesës, dhe duhet të kihet kujdes për simptomat
kontribuuese, si dhimbja në shpin, e deri te anomalit anatomike të cilat mund të jenë koincidente. Kur
dyshojmë për MAV kurrizor, mielogrami është teknika më e ndejshme për skrining.
Figura 11-5. Hernijacioni i diskut në nivel L3-L4 (shigjetat).

11.5 ULTRASONOGRAFIA
Te ultrasonografia me B-mod, ekoja e reflektuar nga strukturat anatomike paraqitet te ekrani
osciloskopik në dy dimensione. Drita rezultuese e secilës pikë e reflekton dendësinë e strukturave të
incizuara. Teknika përdoret për incizimin e arteries karotide dhe bikurakacionit të saj në qafë, duke lejuar
vlerësim të madhësisë së sëmundjes së vaskulaturës jashta kraniale. Gjaku i cili rrjedh te njëra arterie nuk
reflekton tingull, prandaj lumeni i enës shfaqet si e zezë. Murri arterik mund të shihet, megjithatë edhe
lëndimet aterosklerotike mund të zbulohen. Vëre se te stenoza e rëndë ose mbyllja e plotë e arteries së
brendshme karotide, mund të jetë e pamundur të vizualizohet bifurkacioni i arteries karotide.
Shpejtësia e qarkullimit të gjakut nëpër një arterie mund të matet nëpërmjet Dopler-ekosonografis.
Valët e tingujve në përbërje të një frekuence të caktuar reflektohet nga eritrocitet dhe frekuenca e ekos
siguron një udhëheqës për shpejtësinë e qarkullimit. Çdo ndryshim i frekuencës është proporcionale me
shpejtësinë e eritrociteve dhe me këndin e rrezatimit të valëve të tingujve. Kur lumi i arteries është i
zvogëluar, shpejtësia e qarkullimit rritet; frekuencat e rritura atëherë incizohen me Doper-ultrasonografi.
Analiza spektrale e Dopler-frekuencave gjithashtu përdoret për vlerësimin e gjendjes anatomike të arteries
karotide. Dopler studimet transkranijale zbulojnë lëndime arterike ose vazospazëm (p.sh., pas
hemorragjisë subaraknoidale) dhe i vlerësojnë pasojat hemodinamike të sëmundjes jashtakraniale të
arterieve karotide.
Dupleks instrumentet bëjnë një kombinim të B-mod imejxhingut dhe dopler-ultrasonografisë, në këtë
mënyrë sigurojnë të dhëna në të njëjtën kohë edhe për hemodinamikën e qarkullimit në një format të
koduar me ngjyrë. Teknika çdo ditë e më tepër përdoret për vlerësimin e pacientëve me lëndime të
mundshme ateromatoze të arteries karotide në qafë. Skriningu i tillë sonografik është i dobishëm për
identifikimin e pacientëve të cilëve u është e nevojshme arteriografija, në këtë mënyrë duke e zmadhuar
kontributin e të fundës dhe reduktimin e numrit të arteriogramëve të panevojshëm. Kur sonografia tregon
një sëmundje signifikante e cila mund të kërkon një trajtim kirurgjik e nevojshme është angjiografija që të
sigurohet investigimi i vaskulaturës dhe të ndihmon për planifikimin e trajtimit.

11.6 BIOPSIA

11.6.1 BIOPSIA E TRURIT

Biopsia e indit trunor mund të jetë e dobishme në disa raste të caktuara kur metodat më pak invazive,
si imejxhing studimet nuk arrijnë ta përcaktojnë diagnozën. Lëndimet trunor të cilat i nënshtrohen biopsis
janë ato të cilat mund të lokalizohen me imejxhing studimet; të vendosura te vendet sipërfaqësore,
kirurgjikisht të disponueshme; dhe nuk i përfshijnë rajonet kritike të trurit, si trungu truro ose vendet e
korres së trurit të madh, të cilat janë të përfshira te funksionet gjuhësore dhe motore. Çrregullimet
cerebrale të cilat mund të diagnostifikohen nëpërmjet biopsis përfshijnë tumoret primare dhe metastazike
të trurit, sëmundjet infektive, si encefaliti i herpes simpleksit ose apcesi i trurit dhe disa sëmundje të
caktuara degjeneruese si sëmundja e Creutzfeldt-Jakob-it.

11.6.2 BIOPSIA MUSKULORE

Analizimi histopatologjik i mostrës së bioptuar nga një muskul i dobët mund ta tregon nëse dobësia
themelore është me origin neurogjene ose miopatike. Te çrregullimet neurogjene fijet e atrofara paraqiten
në grupe, me grupe përreth të fijeve të paprekura. Te miopatit, atrofia paraqitet rastësisht; bërthama e
qelizave muskulore mund të jenë të vendosura në qendër, dhe jo te lokalizimi i tyre normal në periferi;
dhe fibroza ose infiltrimi yndyror mund gjithashtu të haset. Mostra e analizuar me biopsi muskulore mund
gjithashtu të mundëson përcaktimin e sëmundjeve ndezëse të muskulit, si polimioziti, që të njihen dhe të
trajtohen.
Te disa pacientë me miopati të mundëshme, edhe pse gjetjet elektromigrafike janë normale, analiza e
mostrës me biopsi muskulore e zbulon natyrën e çregullimit themelor. Në të kundërtën, anomalit
elektromiografike të cilat sugjerojnë miopatin nganjëherë hasen te pacientët te të cilët studimet
histologjike ose histokimike nuk arrijnë ta diagnostifikojnë miopatin. Të dy qasjet janë komplementare.

11.6.3 BIOPSIA E NERVIT

Nuk është e patjetër bërja e biopsisë së nervit që të diagnostifikohet neuropatia perifere. Natyra e
secilit prej anomalive neuropatologjike mund të jetë e rëndësishme për sugjerimin e çrregullimit themelor
të nervit periferik. Veçanërisht, mund të gjendet një dëshmi për sëmundjen metabolike të depozitimit
(p.sh., sëmundja e Fabry-t, sëmundja e Tangier-it), infekcioni (p.sh., lepra), ndryshimet ndezëse, vaskuliti
ose përfshirja neoplastike. Megjithatë, gjetjet jo çdo herë kanë një rëndësi diagnostifikuese dhe biopsia e
nervit mund të bëhet vetëm te nervat e disponueshëm. Ajo rrallë bëhet në më tepër se një rast.
11.6.4 BIOPSIA ARTERIKE

Te pacientët me arterit të mundshëm me qeliza gjigante, biopsia e arteries temporale mund të

ndihmon që të vërtetohet diagnoza, por anomalit patologjike zakonisht janë me një përhapje jo të njëjtë.
Prandaj, studimi normal nuk duhet ta përjashton diagnozën ose të çon deri te ndërprerja e trajtimit.

REFERENCAT

Punksioni lumbal

Armon C, Evans RW. Therapeutics and Technology Assessment Subcommittee of the American Academy
of Neurology. Addendum to assessment: prevention of post-lumbar puncture headaches: report of the
Therapeutics and Technology Assessment Subcommittee of the American Academy of Neurology.
Neurology.2005;65(4):510-512.
Beetham R. UK NEQAS for Immunochermistry Working group. Recommendations for CSF analysis in
subarachnoid haemorrhage.Neurol Neurosurg Psychiatry. 2004:528.
Fishman RA. Cerebrospinal Fluid in Diseases of the Nervous System.2nd edn.Saunders; 1992.
van Crevel H et al. Lumbar puncture and the risk of herniation: when should we first perform CT
[Review]? j Neurol. 2002;249(2):129-137.
Vavricka SR et al. Safety of lumbar puncture for adults with acute leukemia and restrictive prophylactic
platelet transfusion. Ann Hematol. 2003;82(9):570-573.
Studimet elektrofiziologjike
Aminoff MJ. Electromyography in Clinical Practice.3rd edn.Churchill Livingstone; 1998.
Aminoff MJ, ed. Electrodiagnosis in Clinical Neurology. 5th edn.
Churchill Livingstone; 2005. Aminoff MJ. Evoked potential studies in neurological diagnosisand
management. Ann Neurol. 1990;28:706-710.
Deletis V, Sala E Intraoperative neurophysiological monitoring of thespinal cord during spinal cord and
spine surgery: a review focuson the corticospinal tracts. Clin Neurophysiol 2008; 119(2):248-264.
Leocani L et al. Multimodal evoked potentials to assess the evolution of multiple sclerosis: a longitudinal
study. / Neurol Neurosurg Psychiatry.2006:77(9): 1030-103 5.
Toleikis JR; American Society of Neurophysiological Monitoring.Intraoperative monitoring using
somatosensory evoked potentials.A position statement by the Ametican Society of Neurophysiological
Monitoring. / Clin Monit Comput. 2005;19(3):241-258.
Weinzierl MR et al. Combined motor and somatosensory evoked potentials for intraoperative monitoring:
intra- and postoperative data in a series of 69 operations. Neurosurg Rev. 2007; 30(2): 109-116.
Zwarts MJ, Stegeman DE Multichannel surface EMG: basic aspects and clinical utility. Muscle Nerve.
2003:28(1): 1-17.

Imejxhingu kranial dhe spinal dhe studimet arteriografike

Biggs KL, Moote WS.Current trends in managing carotid attery disease.Surg Clin North Am.
2007;87(5):995-1016.
Bowen BC. MR angiography versus CT angiography in the evaluation of neurovascular
disease.Radiology.2007;245(2):357-360.
Butcher K et al. EPITHET Investigatots. Rapid assessment of per-fusion-diffusion
mismatch.Stroke.2008;39(1):75-81.
Caplan LR. Dissections of brain-supplying arteries [Review]. Nat Clin Pract Neurol. 2008;4(l):34-42.
Fischbein NJ et al. Teaching Atlas of Brain Imaging.Thieme; 2000.
Gilman S. Imaging the brain. N Engl J Med 1998;338:812-820, 889-896.
Hirai T et al. Prospective evaluation of suspected stenoocclusive disease of the intracranial artery:
combined MR angiography and CT angiography compared with digital subtraction angiography.
AJNRAm JNeuroradiol. 2002;23(1):93-101.
Jensen MC et al. Magnetic resonance imaging of the lumbar spine in people without back pain.N Engl J
Med. 1994;331:69-73.
Kim EY et al. Reversed discrepancy between CT and diffusion-weighted MR imaging in acute ischemic
stroke. AJNR Am J Neuroradiol. 2006;27(9): 1990-199 5.
Neumann-Haefelin T et al. New magnetic resonance imaging methods for cerebrovascular disease:
emerging clinical applications. Ann Neurol. 2000;47:559-570.
Schellinger PD et al. Noninvasive angiography (magnetic resonance and computed tomography) in the
diagnosis of ischemic cerebrovascular disease.Techniques and clinical applications.Cerebrovasc Dis.
2007;24(suppl 1): 16—23.
Silvennoinen HM et al. CT angiogtaphic analysis of carotid artery stenosis: comparison of manual
assessment, semiautomatic vessel analysis, and digital subtraction angiography. AJNRAm J Neuroradiol.
2007;28(1):97-103.
Srinivasan A et al. State-of-the-art imaging of acute stroke.Radiographics.2006;26(suppl 1):S75-S95.
Summers PE, JaroszJM, Markus H. MR angiography in cerebrovascular disease [review]. Clin Radiol.
2001;56(6):437^i56.
Takasawa M et al. How reliable is perfusion MR in acute stroke? Validation and determination of the
penumbra thteshold against quantitative PET.Stroke.2008;39(3):870-877.
van Laar PJ et al. Magnetic resonance evaluation of the cerebral circulation in obstructive arterial disease.
Cerebrovasc Dis. 2006;21(5-6):297-306.

Positrom emission tomography

Feigin A et al. Modulation of metabolic brain networks after subthalamic gene therapy for Parkinson's
disease. Proc Natl Acad Sci USA. 2007;104(49):19559-19564. Epub 2007.
Newberg AB, Alavi A. The role of PET imaging in the management of patients with central nervous
system disorders.Radiol Clin North Am. 2005;43(l):49-65.

Rezonanca magnetike dhe spektrometria

Herholz K et al. Metabolic and molecular imaging in neuro-oncology [Review], lancet Neurol.
2007;6(8):711-724.
Manganas LN et al. Magnetic resonance spectroscopy identifiesneural progenitor cells in the live human
brain. Science.2007;318(5852):980-985.
Scott DL, Kingsley GH. Use of imaging to assess patients withmuscle disease. Curr Opin
Rheumatol.2004;16(6):678-683.
Tartaglia MC, Arnold DL.The role of MRS and fMRI in multiplesclerosis.Adv Neurol. 2006;98:185-202.
Young GS.Advanced MRI of adult brain tumors.Neurol Clin.2007;25(4):947-973.

Ultrasonografia

de Groot E et al. Measurement of carotid intima-media thickness to assess progression and regression of
atherosclerosis [review]. Nat Clin Pract CardiovascMed. 2008;5(5):280-288.
Goessens BM et al. Asymptomatic carotid attery stenosis and the risk of new vascular events in patients
with manifest arterial disease: the SMART study. Stroke.2007;38(5):l470-1475.
Norris JW, Halliday A. Is ultrasound sufficient fot vascular imaging prior to carotid endarterectomy?
Stroke.2004;35:370-371.
U-King-Im JM et al. Cost-effectiveness of diagnostic strategies prior to carotid endarterectomy.Ann
Neurol. 2005;58(4):506-515.
Imexhingu funksional

Matthews PM et al. Applications of fMRI in translational medicine and clinical practice.Nat Rev
Neurosci.2006;7(9):732-744.
Owen AM, Coleman MR. Functional neuroimaging of the vegetative state. Nat Rev
Neurosci.2008;9(3):235-243.
Sperling R. Functional MRI studies of associative encoding in normal aging, mild cognitive impairment,
and Alzheimer's disease [review]. Ann N Y Acad Sci. 2007;1097:146-155.
van Eimeren T, Siebner HR. An update on functional neuroimaging of parkinsonism and dystonia. Curr
Opin Neurol. 2006;19(4):412^19.
Zivadinov R. Can imaging techniques measure neuroprotection and remyelination in multiple sclerosis?
Neurology.2007:68(22) (suppl 3):S72-S82.

Biopsia nervore

Lacomis D. Clinical utility of peripheral nerve biopsy.Curr Neurol Neurosci Rep. 2005;5(l):41-47.