Mga

Pang
angail
angan
Sa
Filipi Ipinasa ni:

no Sibal
BS CRIM 1-A
WIKA AT KULTURA SA MAPAYAPANG LIPUNAN

101 Lunes – Huwebes

4:O0 AP.M – 5:30 P.M
 Talaan ng Nilalaman

Aralin 1 4
Subukin Natin 5
Pag-isipan Mo 3
Gawin Natin (A) 4
Gawin Natin (B) 5
Aralin 2 6
Subukin Natin (A) 1
Subukin Natin (B) 1
Pag-isipan Mo (Gawain 1) 1
Pag-isipan Mo (Gawain 2) 1
Gawin Natin (Gawain 1) 1
Gawin Natin (Gawain 2) 1
Gawin Natin (Gawain 3) 1
Kabanatang Pagsusulit 1
Aralin 3 1
Subukin Natin 1
Pag-isipan Mo (A) 1
Pag-isipan Mo (B) 1
Gawin Natin(Gawain 1) 1
Gawain Natin (Gawain 2) 1
Gawain Natin (Gawain 3) 1
Kabanatang Pagsusulit 1
Aralin 4 1
Subukin Natin 1
Pag-isipan Mo 1
Gawain Natin (Gawain 1) 1
Gawain Natin (Gawain 2) 1
Gawain Natin (Gawain 3) 1

2|Pahina
Kabanatang Pagsusulit 1
Aralin 5 1
Subukin Natin 1
Pag-isipan Mo (A) 1
Pag-isipan Mo (B) 1
Gawin Natin (Gawain 1) 1
Gawin Natin (Gawain 2) 1
Gawin Natin (Gawain 3) 1
Gawin Natin (Gawain 4) 1
Kabanatang Pagsusulit 1
Aralin 6 1
Subukin Natin 1
Pag-isipan Mo 1
Gawin Natin (Gawain 1) 1
Gawin Natin (Gawain 2) 1
Gawin Natin (Gawain 3) 1
Kabanatang Pagsusulit 1
Aralin 7 1
Subukin Natin 1
Pag-isipan Mo 1
Gawin Natin (Gawain 1) 1
Gawin Natin (Gawain 2) 1
Gawin Natin (Gawain 3) 1
Kabanatang Pagsusulit 1

3|Pahina
4|Pahina
 SUBUKIN NATIN!
Panuto: Batay sa ating naging talakayan sa VMGO, gumawa ng poster na nagpapakita ng estado
ng WMSU 10 taon mula ngayon. Maaaring digital o manual ang inyong gagawing poster.

5|Pahina
PAG-ISIPAN MO!
Panuto: Upang mas lalong mapahusay ang VMGO ng ating pamantasan, bumuo ng isa pang
bisyon at misyon ng ating pamantasan at mithiin at layunin ng inyong kolehiyo na sa iyong
palagay ay mahalagang makamit para sa lalong pagpapahusay ng kalidad ng edukasyon
tatamasahin ng mga mag-aaral na WMSU.

Bisyon
Ang Pampamahalaang Unibersidad ng Kanlurang Mindanao ay nakatuon
sa mas pinahusay na kalidad ng buhay ng mga tao sa pamamagitan ng
pagbibigay ng mahusay na edukasyon, pananaliksik at pagbabago upang
magbigay ng kontribusyon sa henerasyon.

Bisyon
Isang tanyag na Unibersidad sa internasyonal na nagbibigay ng
makabagong edukasyon,pananaliksik at pagbabago ng mundo sa
pamamagitan ng mga ideya tungo sa matatag na kaunlaran

6|Pahina
 Mithiin
Maging pangunahing Unibersidad na nagbibigay ng mahuhusay na mag-
aaral sa larangan ng kriminolohiya.

Layunin
Naglalayon itong makabuo ng propesyonal at praktikal na kaalaman sa
larangan ng krimen partikular sa pag-iwas,pag-kontrol at paglapat ng
lunas.

GAWIN NATIN!

7|Pahina
 A. Panuto: Ipaliwanag ayon sa sariling pag-unawa ang Bisyon at Misyon ng
WMSU.

BISYON

Ang Bisyon ng WMSU ay nagbibigay motibasyon upang mas paghusayan pa

ang pagganap ng mga guro at mag-aaral sa Unibersidad.At mangunguna ang
Pampamahalaang Unibersidad ng Kanlurang Mindanao sa pagkasalubhasa sa
larangan ng Agham at Teknolohiya.

Misyon

Ang Misyon ng WMSU ay makapagbigay at nakatuon sa mataas na uri ng

edukasyon sa mga mag-aaral ng WMSU sa pamamagitan ng mas pinahusay
na pagtuturo sa larangan ng Agham, Teknolohiya at Pananaliksik.

B. Panuto: Ibigay ang Mithiin ng inyong sariling kolehiyo at ipaliwanag ito.

“To produce gradutes who are professionally competent and morally upright
individuals who can deliver efficient and effective services in the fields of
Criminology and Criminal Justice Administration.’’
Ang mithiin ng kolehiyong aking natala ay maging pangunahing Unibersidad
na nagbibigay ng mahuhusa at episyenteng mag-aaral sa larangan ng
kriminolohiya.

8|Pahina
9|Pahina
 SUBUKIN NATIN!
A. Panuto: Subukin natin kung natatandaan pa ninyo ang kahalagahan ng wika
sa bawat indibidwal sa pagkakaroon ng maayos at mabuting ugnayan.
Ang wika ay nagagammit natin sa
ating pang araw-araw na buhay Sa
pakikipag-komunikeyt natin sa
mga taong ating nakakasalamuha
sa pamanagitan ng salitang
binibigkas upang tayo ay
maintindihan o maunawaan ng
ating kausap.
WIKA
Wika ang dahilan kung bakit
naipapahayag natin ang ating
damdamin o ang nais nating
sabihin na namuo sa ating mga
kaisipan. Maaring sa paraan ng
pagsusulat
senyas(sign language) o sa
pagsasalita gayon din naman sa
ibig nilang ipahatid
na ideya sa atin(vice-versa)
B. Panuto: Magbigay ng iyong konsepto tungkol sa wika.
Wika ang bumubuo sa ating bansa
nagkakaroon ng pagkakaisa ng
ating
layumin at damdamin sa ating
bayan ito ang
nagbibigay buhay at
pagpapakilala sa ating bansa
dahil dito nalalaman ng ibang
bansa ang kultura ng ating bansa.
Ang wika ay sobrang
napakahalaga sa kadahilanan na
ito ang nagbubuklod at
nagkakaroon tayo ng madaling
komunikasyon at pagkaka-
unawaan hindi lamang sa ating
kapwa Pilipino pati na rin sa mga
karatig bansa.
10 | P a h i n a
 Instrumento sa ating pakikipag-
komunikasyon dahil
naipapahayag natin ang ating
saloobin o damdamin ang ating
nakikita at nararanasan natin.
Wika ang rason kung bakit tayo ay
natututo at napapalawak ang ating
kaisipan.Halimbawa itong
sinasagutan ko ngayon,kung wala
akong alam sa wika ay hindi ko ito
maintindihan at hindi masasagutan.

Ito ay nagagamit sa pang araw- Ang wika ay nagagamit din sa

araw na buhay natin sa mga media o mga news. Hindi
pakikipagtalastasan sa kapwa maipahayag nang nasa likod ng
natin dahil hindi natin media ang gusto nilang ipahatid
maiwasang magsalita, magsulat sa mga mamamayan kung sila
o magbasa. ay nakatahimik lamang.

Kung wala ang wika ang mga

tao ay hindi magkaunawaan at Nagkakaroon ng pagkakaisa
magkakaroon ng gulo kapag
ang bansa at naiiwasan ang
hindi nailahad ng maayos ang
gulo o naiiwasan ang hindi
ating nais na sabihin.
pagkakaunawan.

Ang Wika

Wika ang pinakamahalagang regalo na ibinigay sa atin ng Maykapal. Ito ang

pangunahing intrumento natin sa ating pakikipagkomunikasyon upang maipahayag natin ang
ating mga iniisip o damdamin.Ginagamit natin ito sa araw-araw na pakikipagtalastasan maaaring
sa anyo ng pagsulat,pagsasalita o pagbabasa.Dahil sa wika,tayo ay nagkakaroon ng malawak na
kaalaman sa mga bagay bagay.Nagagamit din ang wika upang tayo ay makikipagkaibigan
,pagbabahagi ng mga opinion ng ating mga iniisip.Ang wika ay importante sa pagbibigay ng
impormasyon sa pamamagitan ng balita o mga artikulo na nababasa at napapanood natin. At
hindi lamang ito,ang ating Wika din ang pangunahing kumakatawan din sa pangunahing
pagpaparating ng sa ibang bansa an gating pambansang pagkakakilanlan.Sa madaling salita,ang
wika ay tumutulong upang maipapanatili natin ang kahulugan ng kultura,sining at ang
pagkabansa ng ating bansa. Kailangan patuloy natin gamitin an gating wika dahil kung hindi ito
ay maglalaho.

11 | P a h i n a
 PAG-ISIPAN MO!
Panuto: Mag-isip ng dalawang senaryo tungkol sa sariling karanasan na may
kinalaman sa mahalagang papel na ginagampanan ng wika sa
pakikipagkomyunikeyt sa ibang tao.

Gawain 1
SENARYO A

Ang matalik kong kaibigan ay hindi gaanong marunong magsalita ng

chavacano dahil galling sa Manila kahit matagal na siyang naninirahan
ditto ay hindi pa rin niya maintindihan ang diyalektong Chavacano. Kaya
kaming mga nakakasama siya ay ginagamit naming ang wikang Filipino
upang kami ay kanyang maintidahan at maayos an gaming pag-uusap.

SENARYO B

Mayroon kaming kapitbahay na British at siya ay nakakasalamuha namin

at malapit na ang pamilya namin sa kanila.Nakasama na rin namin sa
lakad ang pamilya niya.Kung hindi namin alam ang wikang sinasalita
niya ay malamang hindi niya kami maiintindihan,dahil wala pa siyang
alam sa wikang Filipino.Kaya’t wika niya ang ginagamit namin sa
pakikipag komunikeyt sa kaniya

Gawain 2:

12 | P a h i n a
Panuto: Basahin at unawain ang balita tungkol sa paglaho ng mga katutubong wika sa Pilipinas.
Mula rito, sumulat ng isang repleksiyong papel na may pamagat ng nauugnay sa “Kahalagahan
ng pagpreserba ng mga Katutubong wika.”

Paglaho ng mga Katutubong Wika sa Pilipinas, Layong pigilan

Anjo Bagaoisan, ABS-CBN News
Posted at Jul 30 2019 12:40 AM

Bukod sa wikang pambansang Filipino, kailangan ding panatilihing buhay ang mga
katutubong wika ng Pilipinas.Iyan ang ipinahayag ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) nang
ilunsad ang pagdiriwang ng Buwan ng Wikang Pambansa ngayong taon na tema ang "Wikang
Katutubo: Tungo sa isang bansang Filipino".

Isinabay sa lingguhang pagtaas ng bandila sa pamahalaang-lungsod ng Maynila noong

Lunes ang pagsisimula ng taunang pagdiriwang, na ginaganap tuwing Agosto. Ayon kay Virgilio
Almario, Pambansang Alagad ng Sining para sa Panitikan at tagapangulo ng KWF, unang
pagkakataon ito sa kasaysayan ng pagdiriwang ng Buwan ng Wika na bibigyang halaga rin ang
mga katutubong wika.

Bukod sa mga wika na marami ang gumagamit gaya ng Cebuano, Iloko, at Bikol, tahanan
din ang Pilipinas ng mga wika gaya ng Ivatan na gamit sa Batanes, Kinaray-a sa Antique, at
Sama sa Tawi-Tawi.

"Nais natin pagpugayan at patunayan na mahalagang bahagi ng ating pagkabansa ang

mahigit 130 katutubong wika ng Pilipinas," ani Almario."Ang wika po kasi ang una at
pangunahing pamanang pangkultura ng sangkatauhan. Ito ang nagbibigay artikulasyon sa ating
nakaraan, sa ating kasaysayan ng mga tagumpay at pagkabigo. Nasa wika ang yaman ng ating
nakaraan na hitik sa katutubong karunungan."
Kaya ayon kay Almario, mahalagang alagaan ang mga wikang katutubo, na kabilang din sa mga
pinagbabatayan ng pambansang wika na Filipino.

"Kung hindi natin ito alagaan, nanganganib ito. At kung ating pababayaan, maaaring
maglaho pa nang tuluyan. Kapag naglaho ang isang wika, tila may isang tahanan o isang bodega
ng ating mga alaala at tradisyon ang nawawala at di na mababawi kailanman."Ayaw nating
mangyari ito."
https://news.abs-cbn.com/spotlight/07/30/19/paglaho-ng-mga-katutubong-wika-sa-pilipinas-
layong-pigilan

“Kahalagahan ng pagpreserba ng mga Katutubong Wika”

13 | P a h i n a
 Ang katutubong wika ay kilala rin bilang inang wika o unanang
wika natin,Ito ay ginagamit mula sa ating kapanganakan hanggang sa
kamatayan.May pagkakataon talaga na ang mga wika ay nawawala dahil sa
maliit na komunidad na walang kakayahang makapagbasa,sulat at pagsasalita,kaya nangyayari
ang paagkakawala ng mga katutubong wika.At eto rin ang dahilan kaya mayroong pagkakaiba sa
pananalita o wika ng bawat rehiyon.Ang wika ng mga katutubo ay pagkakilanlan. Ang mga
wikang katutubo rin ay yaman ng ating kultura at kaluluwa ng mga katutubong Pilipino at ng
lahing Pilipino.Kung ang wikang katutubo ay maglaho isa itong pagkawala ng isang malaking
bahagi sa ating kultura.Ang bansa natin ay binubuo ng maraming wika ,ngunit sa kabila
nito,nagkakaisa at nagkakaunawaan pa rin ang bawat Pilipino.

Bilang isang mag-aaral,,tungkulin ng bawat indibidwal na gamitin ang katutubong

Wika upang preserbahin ang kultura ng ating bansa. Ang wikang katutubo ay siyang ginagamit
sa sulok ng Pilipinas upang magkaroon tayo ng opportunidad na ipahayag ang sarili nating
opinion,paniniwala at ang nais nating ibahagi. at ang wikang Filipino ang nagsisilbing ugnay
upang magkaisa ang bansa sa mga pangarap at hangarin.Dahil sa Wika,nagkakaroon tayo ng
maayos na komunikasyon sa ating kapaligiran.Sa ulat na binasa ko,ipinapahiawatig nito na ang
wika ang siyang yaman natin sa bansa. Kaya ang dapat nating gawin ay panglagaan ito at huwag
kalimutan kasi dahil dito naipagpatuloy napahalagahan natin an gating yamang wika.

Kaya tayo bilang mamamayan sa ating bansa huwag na huwag natin sayangin ang
pinakamayamang katutubong kaalaman na ipinamana sa atin ng ating mga ninuno.Hindi man
natin maiwasan na hindi mamulat sa ibang salita dahil sa teknolohiya,ngunit huwag sana natin
kalimutan ang ating pinakamamahal na wika dahil ito na ang pinakamagandang bahagi ng
kultura ng ating bansa.

GAWIN NATIN!
GAWAIN 1
Panuto: Ipaliwanag ang ipinahihiwatig sa ilustrasyon.

14 | P a h i n a
 Tao

Wika Wika

Tao

Base sa illustrasyon na nasa itaas,masasabi kong wala tayong pare-parehong wika na

binibigkas, lahat ay magkaiba unique kumabaga.Matutukoy ang isang tao dahil sa kanyang
wikang ginagamit. Ngunit sa kabila ng pagkakaiba nito,mayroon pa rin tayong pagkakaugnayan
gamit ang Wikang Filipino.Ang wika ay ginagamit ng mga tao sa pakikipagtalastasan sa kapwa
nito tao.At ang wika ang nagsisilbing daan upang magkaroon ng pagkakaunawaan sa pagitan ng
dalawa o higit pang tao.Wika ang siyang nagu-ugnay sa mga tao sapagkat ito ang nagbubuklod
sa atin.,ito din ang nagsisilbing daluyan ng komunikasyon at damdamin na nais nating iparating
sa ating gusting maksalamuha.

Gawain 2
Panuto: Ibigay ang iyong sariling opinyon tungkol sa tanong.
1. Bakit ang wika ay maituturing na isa sa mga mahalagang sangkap sa pakikipag-ugnayan
at pakikipagtalastasan ng bawat indibidwal?
Napakahalaga ng wika dahil ito ang pangunahing kasangkapan ng tao sa
pakikipag-ugnayan sa kapwa natin tao.Ang wika ay nagbibigay ng malaking
15 | P a h i n a
 ambag sa atin sa pagkakaroon ng maayos na komunikasyon at pagkakaunawaan at
mabuting samahan sa iba nating nakakasalamuha.Dahil sa wika,naipapahayag ang
mga nais nating sabihin sa ating kapwa.Wika ang ginagamit natin sa sa
pkikipagtalastasan at pakikipag-ugnnayan sa bawat pagkakataon.Sa pamamgitan
ng wika ay nagtataglay ng kaalaman at karunungan.Bilang iasang mag-
aaral,nappakahalaga nito saken dahil ito ang nagsisilbing midyum para
makapagbigkas ng salita at makapabgsa at sult at sa pagintindi ng ng mga aralin at
mga bagay na dapat nating matutunan at malaman.Kung wala ang wika,paano
magkaintindihan ang mga tao?Samakatuwid,napakahalaga ng wika sapagkat ito
ay maraming gamit din sa ating lipunan na kinabibilangan.Wika ang nagbibigay
buhay sa ating mgA kaisipan.At dahil ito ang daluyan ng komunikasyon natin sa
ating buhay.

Gawain 3
Panuto: Ipaliwanag sa sariling pag-unawa ang pananaw ng mga awtor tungkol sa wika.
Mga Pananaw tungkol sa wika Paliwanag

16 | P a h i n a

1. Ayon kay Virgilio Almario, “Kung ano
ang wika mo, iyon ang pagkatao mo.”
Ang wika ay mula sa tao kaya ito ang
simisimbolo ng atin pagkatao.Kailangan
nating magkaroon ng sapat na skasanayan sa
wika, dahil kung mahina ang tayo sa ating
wika ibig sabihin mababa ang kaaranasan at
kaalaman n gating bayan.

Ang wika ay isang panlipunang

tungkulin ng tao dahil ito ang
2. Trudgill (2000) “Ang wika ay isang
nagsisilbing pagkakakilanlan at
panlipunang tungkulin ng tao”.
sumasalamin sa pagkatao ng bawat
indibidwal ang ating lipunan.

Ang wika ang itinuturing na

3. Malinowski (1998), “Wika ang pangunahing kaisipan ng pagkakaisa at
pangunahing kaisipan ng pagkakaisa at pakikipaglamitan dahil ang wika ay
pakikipagtalamitam” ginagamit ng bawat tao upang
makikipag-komunikeyt sa ibang kapwa.

Wika ang siyang nagbubuklod sa mga

4. Tumangan Sr. et al. (1977), “Ang wika ay tao dahil sa pamamagitan ng wikang
isang kabuuan ng mga sagisag na
ating binibigkas o naisusulat
panandang binibigkas na sa pamamagitan
nagkakaroon ng malinaw na
nito ay nagkakaunawaan, nagkakaisa at
nagkakaugnay-ugnay ang isang pulutong ng komunikasyonang bawat tao at
mga tao” nagkaroon ng pagkakaunawaan ang
bawat isa.

Kabanatang Pagsusulit
Pangalan : Petsa :
Kurso at Taon : Marka :

17 | P a h i n a
I. Panuto: Isulat sa patlang ang tamang sagot tugon sa ibinigay na pahayag o pangungusap.
Caroll (1964) 1. Ang wika ay tumutukoy sa isang set ng mga hulwaran ng gawi na
pinag-aaralan o natututuhan at ginagamit sa iba’t ibang antas ng bawat kasapi ng pangkat o
komunidad.
Wika 2. Ito ay maituturing na komplikadong ideya na maaaring nakapaloob sa
kilos,galaw, at iba pang anyo.
3. Ang wikang ginagamit ng tao ay hindi lamang binibigkas na tunog
kundi, ito ay sinusulat din.
4. Ayon sa kanya, ang pinakamahalagang interes ng pag-aaral ng wika ay
hindi ang wika mismo kundi, ang gamit nito.
5. Ang konseptong ito ay simbolikong natututuhan
Virgilio Amarillo 6. Ayon sa kanya, “Kung ano ang wika mo, iyon ang pagkatao mo “.
7. Ipinalalagay sa teoryang ito na ang unang mga pananalitang nalikha ay
mga padamdam na nagpapahayag ng biglang sulak at masidhing damdamin
8. Ang teoryang Tarara-boom-de-ay ay mga tunog na mula sa _______ na
naging daan upang magsalita ang tao.
yo-he-ho theory 9. Ayon sa teoryang ito, Ang wika ay nagmula sa mga ingay na nilikha ng
mga taong magkatuwang sa kanilang pagtatrabaho o puwersang pisikal.
Edward Sapir 10. Ang wika ay isang likas at makataong pamamaraan ng paghahatid ng
mga kaisipan, damdamin at mithii
II. Panuto: Ipaliwanag ang mahalagang ambag ng wika sa tao. (5 pts)

18 | P a h i n a
19 | P a h i n a
 SUBUKIN NATIN!
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na tanong at ilapat ang iyong sagot sa
nakalaang espasyo ng T-Chart. (Maaari ring gawing pasalita ang pagsagot sa
tanong)
Mga Tanong Sagot

1. Paano mo mapahahalagahan ang wika

bilang mahalagang sangkap sa pakikipag
-ugnayan at pakikipagtalastasan ng bawat
indibidwal sa lipunan.

2. Bakit mahalaga ang wika sa tao? Ano ang

mahalagang ambag nito sa pagkakaroon ng
mapayapang lipunan?

20 | P a h i n a
 PAG-ISIPAN MO!
A. Panuto: Pag-isipan mo kung ano ang ipinahihiwatig sa ilustrasyon.

WIKA LIPUNAN

TAO

B. Panuto: Sumulat ng komposisyon o sanaynay tungkol sa mahalagang papel na ginagampanan

ng wika sa pagtamo ng mapayapang lipunan.

21 | P a h i n a
GAWIN NATIN!
Gawain 1
Panuto: Ipaliwanag ang pagkakaiba at pagkakatulad ng mga sumusunod at bumuo ng Venn
diagram kung kinakailangan. (Para sa pangkatang gawain)

22 | P a h i n a
 Sosyolinggwista at
Sosyolohiya ng wika

Argot at Balbal

Antropolohikal na linggwistika
at Lingwistikang Antropolohiya

Gawain 2
Panuto: Ibigay ang iba pang depinisyon ng mga sumusunod na termino.

23 | P a h i n a
 Jargon

Etnolinggwistika

Sosyolohiya

Linggwistika

Rehistro ng Wika

Antropolohiya

Gawain 3
Panuto: Sumulat ng isang sanaysay tungkol sa ugnayan ng tao sa wika at lipunan.

24 | P a h i n a
 Kabanatang Pagsusulit
I. Panuto: Isulat ang salitang TAMA sa nakalaang patlang kung ang salitang may
salungguhit ay tugon sa ibinigay na pahayag. At kung ito’y mali, ibigay ang tamang sagot
1. Ang diyalektal na pagkakaiba ng wika ay nagaganap dahil sa lugar ng
tagagamit nito.
2. Ang etnolingguwistika ay nakatuon sa pagkakaiba-iba ng wika mula sa
lipunan.

25 | P a h i n a
 3. Ang jargon ay set ng mga salita o ekspresyon na nauunawaan ng mga
grupong gumagamit nito na maaaring hindi nauunawaan ng mga taong hindi kasali sa grupo o
hindi pamilyar sa propesyon.
4. Nakatuon sa makro-sosyolingguwistika ang ugnayan ng lipunan.
Proponent ng larang na ito sa ugnayan ng wika at lipunan ay ang kilalang iskolar na si
Kaworkski (1997).
5. Ang sosyolohiya ng wika ay may kaugnayan din sa
sosyolingguwistika. Kung ang hanap ng larang na ito ay makahanap ng kultural nap ag-unawa sa
likod ng pag-uugali sa wika, ang sosyolingguwistika naman ay tumitingin sa wika bilang
panlipunang institusyon na nagdadala ng panlipunang interaksiyon. (Magracia, 2008).
6. Ayon kay Huffana 2008, sa etnolingguwistika, ugnayan ng
7. wika at kultura ang tugon ng larang na ito sap ag-aaral ng wika. Ang
sosyolinnuwistika ay pag-aaral ng wika sa mga konteksto ng lipunan nito at ang pag-aaral ng
buhay panlipunan sa pamamagitan ng ekokritisismo.
8. Ayon kay Coupland, ang isang lipunan ay anumang grupo ng mga tao
na magkakasama para sa isang tiyak na layunin o mga layunin.
9. Sa pagitan ng mga tagapagsalita ng anumang wika, mayroong
pagkakaiba-iba sa paraan ng ginagamit nila ang kanilang wika. Ito ay tinatawag na struktural ng
wika.
10. Pinutol ni Duranti 2009 ang dimarkasyon nang ginamit niya ang
terminong lingguwistikang antropolohiya upang tukuyin ang pagdulog antropolohikal sap ag-
aaral ng wika.

II. Panuto: Ipaliwanag ang mga sumusunod at magbigay ng halimbawa. (5 pts)

1. Sosyolinggwistika -

26 | P a h i n a
2. Antropolohiya ng Wika -

3. Etnolinggwistika -

27 | P a h i n a
28 | P a h i n a
 SUBUKIN NATIN!
Panuto: Magtala ng mga wikang/diyalektong sinasalita ng mga tao sa Lungsod
Zamboanga. Pumili ng mga wikang alam mong isalita o kaya’y wikang
ginagamit mo sa mga taong iyong nakasalamuha. Ipaliwanag kung paano
nagkakatulad o kaya’y nagkakaiba ang mga wikang ito. Isulat sa kahon ang iyong paliwanag.

I. Mga wikang sinasalita sa Lungsod Zamboanga

6. Badjao
1. Chavacano

2. Bisaya 7. Tausug

3. Tagalog 8. Bahasa Sug

4. Yakan 9. Hiligaynon

5. Subanen 10. Samal

II. Pagpapaliwanag

Iba-iba ang mga wika o diyalekto na isinasalita ng mga tao sa Lungsod ng Zamboanga. A n
g m g a tao sa lu n g so d n a ito ay n ang g aling sa ib a’t -ib an g lu g ar at ib a’t ib
an g trib o o g ru po ng tao k ay a’t an g m g a w ik a n a isin asali ta ay ib a -iba rin.
Ang pangunahing wika na isinasalita sa Zamboanga ay ang Chabacano. Ito ay isang wika na
creole na nakabatay sa Espanya. Ang ibang wika sa lungsod ay nakabatay din sa ibang
wika, tulad ng Yakan na nakabatay sa Malay-Polynesian na wika at gayun din ang
Tausug na nakabatay sa Malaysian na wika. Lahat ng wika ay nag-iib a d ah il ib a’t -iba
ang wikang batayan ng mga ito. Ang Tausug at Yakan din ay mga wika na pangunahing
ginagamit ng mga Muslim sa Zamboanga at dahil dito, nag-iiba ito sa mga wika na hindi
Islam o Muslim ang batayan ng wika. Ang wika sa Zamboanga ay nag-iiba dahil ang
Zamboangueno ay may iba’t- ibang mga grupo o tribo. Hindi lamang ito limitado sa
pagiging Muslim o Katoliko, may m g a S am al B isay a at ib a p a. A ng lah at ng
mga g ru po ay m ay ib a’t -ibang pinanggalingan kaya, nagkakaroon rin ng pagkakaiba sa
wika.

29 | P a h i n a
PAG-ISIPAN MO!
Panuto: Ibigay ang iyong opinyon sa mga sumusunod na termino.

30 | P a h i n a
 Ito ay isang wika o halo ng mga wikang ginamit bilang i sa
ng da l uya n ng kom uni ka syon ng m ga t aong m a
y i ba ’t - ibang katutubong mga wika. Isang
halimbawa ay ang Ingles na tinanggap bilanglingua
Lingua Franca franca ng mundo para sa komunikasyon sa isport ng
Olimpiko, internasyonal na kalakalan, at iba pa.

Diyalekto
Ang isang dayalekto ay ang wikang ginagamit ng mga tao
ng isang spesipiko na lugar, klase, distrito, o anumang iba
pang pangkat ng mga tao. Ang dayalek ay mga barayti ng
pangunahing wika ng isang lalawigan. Nagkakaroon ng
barayti ang pangunanhing wika dahil iba- ibang tao
na
Speech community
ga l l i ng sa i ba ’t -ibang lugar ang gumagamit nito.

Ang speech community ay isang pangkat ng mga tao na

may parehong wika, mga katangian ng pagsasalita, at mga
paraan ng pagbibigay kahulugan sa komunikasyon. Ang
termino na ito ay maaaring mailapat sa isang
kapitbahayan, isang lungsod, isang rehiyon o isang bansa.

31 | P a h i n a
 Idyolek Ang isang idyolek ay tiyak, natatanging paraan
ng pagsasalita ng isang tao. Ang bawat isa ay may
kani- kanilang sariling idiolect na naiiba sa paraan ng
pakikipag- usap ng ibang tao.

Ang yufemismo ay tumutukoy sa matalinhagang wika na

idinisenyo upang palitan ang pagbigkas ng mga salita na sa
kabilang banda ay maituturing na hindi kanais-nais.
Yufemismo
Hinahayaan ng yufemismo ang isang tao na sabihin kung
ano ang gusto niya sabihin nang hindi direkta, nang hindi
gumagamit ng literal na wika.

GAWIN NATIN!
Gawain 1
Panuto: Batay sa sariling pag-unawa, ipaliwanag ang mga sumusunod:

32 | P a h i n a
 Ang bilinggwalismo ay ang kakayahang
magsalita ng dalawang wika nang mahusay.
Pagkakaiba ng Ang isang balanseng bilinggwal ay nagsasalita ng
bawat wika nang dalubhasa bi l a ng i sa ng e duka
bilinggwalismo at
dong ka t ut ubong ma na na l it a o “ native s
multilinggwalismo peaker” . Sa m a nt a la , a ng m ul ti l i nggwa l i
sm o a y a ng kakayahang magsalita ng higit sa
dalawang wika.

Sa halip na isiping ang wika ay lumilikha ng isang hadlang

sa pagitan ng mga indibidwal, dapat nating makilala na ang
wika ay makakatulong sa atin na itaguyod ang
ating pagkakaiba-iba at sa gayon ay magkaroon
tayo ng pagkakaisa. Ang pag-unawa at pagrespeto sa wika
Ang wika tungo sa ng isang tao ay pag-unawa at paggalang din sa
pagtamo ng kanilang kultura sapagkat ang wika ay maaaring
kapayapaan magpakilala o kumatawan sa isang kultura. Kung mayroon
tayong paggalang at pag- unawa sa bawat isa sa kultura,
maaari nating makamit ang kapayapaan sa buong mundo.

Pinagsasama ng wikang Filipino ang sambayanang

Pilipino na mayroong higit sa isang daang iba't ibang
mga wika. Ang wikang Filipino ay kumakatawan at
nagpapakalat ng ating kultura. Sumisimbolo ito kung
sino tayo at ang wikang Filipino ay ang instrumento
Gamit ng wikang upang maipasa sa mga susunod na henerasyon ang ating
kultura, paniniwala at marami pang iba. Higit sa lahat,
Filipino sa lipunan ang wikang Filipino ay ang instrumento upang mas
umabot ang mensaheng gusto natin iparating sa puso at
isipan ng sambayanang Pilipino.

Gawain 2
Panuto: Magbigay ng mga halimbawa ng salitang Taboo sa kolum A at ang katumbas nito sa
salitang yufemismo na nasa kolum B.

33 | P a h i n a
 Kolum A Kolum B

1.Natatae
Tawag ng Kalikasan

2.

3.

4.

5.

Gawain 3
Panuto: Mag-isip ng isang senaryo na gamit ang iba’t ibang estruktura ng wika sa pamamagitan
ng pagbuo ng script.

34 | P a h i n a
 Kabanatang Pagsusulit
I. Panuto: Punan ng nawawalang kataga ang patlang upang mabuo ang diwa ng
pangungusap.
Panlipunang estruktura 1. May maraming mga posibleng relasyon sa pagitan ng wika at kultura.
Isa na rito ang panlipunang estruktura na maaaring makaimpluwensiya o kumilala sa
lingguwistikong istruktura at pag-uugali.
wika 2. Ang wika _ na ginagamit ay sumasalamin sa kinabibilangang
rehiyon, sosyal o etnikong pinagmulan ng mga tao.
Communicative isolation 3. Ang Communicative isolation ay ang hiwalay na p ag-uusap
sa pagitan ng mga pangkat sa isang partikular na lugar o bansa.
diyalekto 4. Ang _ diyalekto ay barayti ng wikang nalilikha ng
dimensyong heograpiko. Ito ay tinatawag ding wikain at ginagamit sa isang partikular na
rehiyon.
5. Ang _____________ ay ang pekyulyaridad sa pagsasalita ng isang
indibidwal. Maaaring sa tono, mga salitang gamit o sa estilo ng kanyang pagsasalita atbp.
6. Ang _____________ ay salita o parirala na panghalili sa salitang taboo
o mga salitang hindi masabi.
7. Ang grupo ng mga tao na may iisang wika na ginagamit at hindi
lamang sa pansamantalang pagsasamahan sapagkat kolektibo ang lahat ng kanilang gawi gaya ng
paraan ng pagsasalita, pananamit, pananaw-mundo atbp. Dito nabuo ang _____________.
8. Ayon sa paliwanag ni Wardhaugh (2006), ang ______________ ay
maituturing bilang mga katangian ng wika na ginagamit ng isang pangkat upang makamit ang
pagkakakilanlan ng grupo, at ang pagkakaiba ng grupo mula sa iba pang mga nagsasalita.

35 | P a h i n a
 9. Ang ________________ ay wikang ginagamit ng mga taong may iba-
ibang unang wika upang mapadali ang komunikasyon sa kanilang pagitan.
10. Ang ______________ ay bunga ng dalawang lipunan na may mga
wikang hindi magkakalapit o unintelligible languages ngunit kailangan ng pakikipag-ugnayan sa
isa’t isa dahil sa tiyak na limitado o natatanging layunin.

II. Panuto: Isulat ang salitang TAMA kung tama ang isinasaad sa pangungusap at MALI
kung ang pahayag ay mali.
11. Limitado ang bokabularyo ng pidgin.
12. Ayon kina Zalzman, Stanlaw at Jant, walang kultura sa isang lipunan
na pareho sa lahat ng mga miyembro nito.
13. Pidgin ang komon o wikang alam ng mga taong may iba’t ibang
sinasalita.
14. Creole ang wikang napaunlad mula sa paidgin.
15. Komunikasyon ang isa sa mga manipestasyon sa ugnayan ng wika at
lipunan.

36 | P a h i n a
37 | P a h i n a
38 | P a h i n a
 SUBUKIN NATIN!
Panuto: Basahin ang mga sumusunod na senaryo at sagutin ang tanong na nasa
ibaba nito. Maaari ring gawing pasalita ang kanilang sagot

Senaryo A.

Bagong salta ka sa isang pamayanan na pinaninirahan ng

mga tao na may kakaibang kultura. Ang kulturang ito ay
wala sa kinagisnan mong kultura.

1. Panno ka makikitungo sa kanila?

2. Paano ang iyong paraan upang makuha mo ang
kanilang loob upang kayo ay magkakasundo?

Senaryo A.

Bagong salita ka sa isang pamayanan na pinaninirahan ng

mga tao na may kakaibang kultura. Ang kulturang ito ay
wala sa kinagisnan mong kultura.

3. Panno ka makikitungo sa kanila?

4. Paano ang iyong paraan upang makuha mo ang
kanilang loob upang kayo ay magkakasundo?

39 | P a h i n a
PAG-ISIPAN MO!
A. Panuto: Mag-isip ng tatlong senaryo na may kinalaman sa pagpapahalaga sa sariling
kultura at kultura ng iba.

1. Senaryo A:

2. Senaryo B:

3. Senaryo C:

40 | P a h i n a
B. Panuto: Ibigay ang kahulugan ng Kultura ayon sa iyong sariling opinyon o konsepto.

KULTURA

GAWIN NATIN!
Gawain 1
Panuto: Ipaliwanag sa sariling ideya ang mga katagang binanggit ng mga awtor sa kanilang
pagpapakahulugan sa kultura.

HUDSON (1980)

“Socially achieved
knowledge”

41 | P a h i n a
 WARD
GOODENOUGH (1980)

“Patterns of behaviour
(way of life).”

LESLIE A.WHITE

“Organisadong
phenomena na
sumasaklaw sa aksyon.”

Gawain 2
PANUTO: Sumulat ng isang sanaysay tungkol sa “Mahal ko, kultura ko”

“MAHAL KO,KULTURA KO’’

Ang aking kultura ay nararapat naming ipagmalaki. Ito ang naguugnay sa amin,
dahilan ng aming pagkakaisa paguunawaan at nagiging tulay sa aming
pagkakakilanlan. Isa ito sa mga yaman, na kailanman ay hindi ko ikakahiya.
Lumilipas ang panahon, respeto sa bawat grupo ng tao aynawawala, mga tao sa
mundo ay napupuno ng pagmamalit at panghuhusga. Ngunit sa kabila nito ay hindi
ko parin ito ikahihiya, dahil ito ang aming kultura at dito kami nagmula.

42 | P a h i n a
 Ito ay aking ipagmamalaki sa iba at ikkwento ang mga kaugalian na
nararanasan, maliitin man nila ito ay hindi ko parin sila pakikinggan. Payo ko
lamang sa mga nanghuhusga, respetuhin naman natin ang bawat isa. Lahat ng taoy
may sariling paniniwala, hindi naming hinuhusgahan ang inyo kaya sana'y ganon
din kayo sa aming paniniwala. Naniniwala ako na uunlad ang bansa kung mayroon
tayong respeto at disiplina sa kultura ng bawat isa.

Gawain 3
Panuto: Magtala ng mga bagay na iyong nakagawian bilang bahagi ng inyong Kultura. Ilarawan
at ipaliwanag ito ayon sa sariling saloobin.

43 | P a h i n a
Gawain 4
Panuto: Gamit ang Venn diagram, suriin ang mga pagkakaiba, pagkakatulad at kahalagahan ng
pagpreserba ng mga kultura ng mga katutubong pangkat.

Pagkakaiba Kahalagahan

Pagkakatulad

44 | P a h i n a
 Kabanatang Pagsusulit

I. Panuto: Hanapin sa loob ng kahon ang tamang sagot at ilapat ito sa nakalaang patlang
bago ang bilang.

a. Hudson (1980) f. kalinangan

b. Ward Goodenough (2006) g. Salazar (1996)
c. Timbrea ((2008) h. cognition
d. Edward B. Tylor i. Donna M.Golnick
e. Leslie A. White j. kultura
1. Ang salitang kultura ay may katumbas na
2. Ay nagsabing ang kultura ay isang organisadong phenomena na
sumasaklaw sa paraan ng pag-uugali.
3. Ang kultura ay kabuuan ng mga natamong gawain, mga natutuhang
huwaran ng pag-uugali at mga paraan ng pamumuhay sa isang takdang panahon.
4. May kulturang ginagawa o sinusunod dahil iyon ang kinagisnan ng
isang grupo o pangkat.
5. Nakuha ang kultura sa mga kasamahan na nasa paligid lamang.
6. Ang kultura ay ginagamit para sa maayos na paraan ng may
kapangyarihan at mga makapangyarihang tao.
7. Walang kulturang hindi dala ng isang wika bilang saligan at kaluluha
na siyang bumubuo, humuhubog at nagbibigay-diwa sa kulturang ito.
8. Ito ay ang pagkaalam sa lahat ng bagay na magbibigay-patnubay sa tao
na pagkilala niya sa kapaligiran at sa ibang tao.
9. Ang kultura ay isang kabuuang kompleks na may malawak na saklaw.
10. Ito ay nagpapakilala kung sino at ano tayo.

45 | P a h i n a
II. Panuto: Basahin ang senaryo na nasa ibaba. At ibigay ang iyong tugon sa tanong . (5 pts)

Senaryo:

Inatasan ka ng iyong guro na magsagawa ng pananaliksik tungkol sa kultura ng mga

katutubo partikular sa mga katutubong Sama Badjao . Nabatid mo sa iyong sarili na ang kanilang
kultura ay ibang-ibang sa kulturang iyong kinamulatan at nakasanayan.

Ano ang dapat mong gawin upang makuha mo ang kanilang loob na makipag-cooperate
sa datos na iyong kailangan para sa iyong pananaliksik? Magbigay ng 5 paliwanag.

46 | P a h i n a
47 | P a h i n a
48 | P a h i n a
SUBUKIN NATIN!
Panuto: Gumuhit ng icons o graphics na sumusimbolo ng iyong pagkatao.
Sumulat ng maikling talata tungkol sa larawan.

49 | P a h i n a
 PAG-ISIPAN MO!
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na tanong sa T-chart.

MGA TANONG SAGOT

1. Ano-anong kultura ang iyong

pinaiiral? Pangatwiranan.

2. Alin sa mga kulturang ito ang

inadap mo sa ibang kultura?
Pangatwiranan.

3. Paano mo pahahalagahan ang

iyong kultura? At maging ang
ibang kultura?

50 | P a h i n a
 GAWIN NATIN!
Gawain 1
Panuto: Magtala ng halimbawa ng kulturang iyong nakasanayan o kinagisnan
ayon sa mga sumusunod na komponent;

A. Kulturang Materya at Di-Materyal

Kulturang Materyal Kulturang Di-Materyal

1. 1.

2. 2.

3. 3.

4. 4.

5. 5.

B. Folkways

1. 3.

2. 4.

C. Valyu

1. 3.

2. 4.

D. Paniniwala

1. 3.

2. 4.

Gawain 2

51 | P a h i n a
Panuto: Sumulat ng isang katha na tumutugon sa tanong na: “Paano mo mapatutunayan sa iyong
sarili na dapat pahahangaan at tutularan ng iba ang inyong kultura?”

Gawain 3

52 | P a h i n a
Panuto: Magbigay ng tig dalawang halimbawa ng senaryo ng mga sumusunod: (Maaaring
gumamit ng extra sheets)
a. Noble savage

b. Etnocentrism

c. Cultural Relativity

d. Xenocentrism

e. Polychronic

53 | P a h i n a
f. Monochronic

g. Individualist

h. Collectivist

Kabanatang Pagsusulit

54 | P a h i n a
I. Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot. At isulat sa nakalaang patlang ang titik.

1. Alin sa mga sumusunod ang halimbawa ng kulturang di-materyal?

A. Pagkain B. sasakyan C. arkitektural na disenyo D. kagalakan
2. Ang mga sumusunod ay halimbawa ng kulturang di-materyal maliban lamang
sa isa:
A. Kalungkutan B. kagandahang loob C. kahinhinan D. kakanin
3. Ito ay kaugaliang nakikita sa isang sitwasyon na tinitingnan ang magandang
kapakanan ng isang pangkat.
A. Norms B. folkways C. mores D. technicways
4. Pakikiangkop ito sa lipunan sa mga pagbabagong dala ng teknolohiya.
A. Batas B. valyu C. technicways D. paniniwala
5. Ang unang nagbigay ng kahulugan sa universal pattern of culture.
A. Winsker B. Triands C. Timbreza D. Collins
6. Paniniwala ito ng iba na ang kanilang kultura ay tama at nakahihigit sa ibang
kultura.
A. Noble savage B. Etnocentrism C. Cultural relativity D. Xenocentrism
7. Dito, tanggap niya kung ano siya.
A. Xenocentrism B. ethnocentrism C. polycheronic D. noble savage
8. Iniisip ng isang tao ang kapakanan ng lahat.
A. Collectivist B. Individualist C. Allocentric D. Idiocentric
9. Ang mga tao ay paisa-isang gumagawa ng kanilang gawain.
A. Polychromic B. monochromic C. collectivist D. idiocentric
10. Nagsasabing, ang katangiang ito na sarili lamang ng isang tao ang mahalaga.
A. Allocentric B. Individualis C. polychromic D. Idiocentric

II. Ipaliwanag ang mga sumusunod: (5 pts)

55 | P a h i n a
1. Ang kultura ay natutuhan -

2. Ang kultura ay ibinabahagi -

3. Ang kultura ay naaadap -

56 | P a h i n a
57 | P a h i n a
 SUBUKIN NATIN!
A. Panuto: Magtala ng mga Samahan o Organisasyon na iyong
nilahukan mula elementarya hanggang sa kasalukuyan.

1. 6.

2. 7.

3. 8.

4. 9.

5. 10.

B. Panuto: Sa mga naitalang Samahan o Organisasyon, ano ang naging mahalagang ambag nito
sa lipunan o maging sa buong bansa?

Halimbawa: Human Rights Action Center - Napoprotektahan at napangangalagaan nito ang

karapatan ng bawat tao.

Mga Samahan / Organisasyon Mahahalagang Ambag

1.

2.

3.

4.

5.

PAG-ISIPAN MO!

58 | P a h i n a
Panuto: Sa mga samahan na iyong nilahukan, ano ang iyong natutuhan mula rito? Ano ang
mahalagang ambag nito sa paghubog ng iyong personalidad? Bumuo ng isang repleksiyon
tungkol sa nailahad na tanong.

GAWIN NATIN!

59 | P a h i n a
Gawain 1
Panuto: Magtala ng mga mahahalagang kontribusyon ng mga sumusunod na Samahan o
Organisasyon at paano ito nakatutulong sa bansa?
Rizalian
-

Gawain 2
Panuto: Bumuo ng timeline tungkol sa mahalagang kasaysayan ni Rizal. Isulat ito sa nakalaang
espasyo.

60 | P a h i n a
B. Magsaliksik tungkol sa mahalagang ambag ng GOSPEL MINISTRY OF SALVATION sa
lipunan.

61 | P a h i n a
C. Magsaliksik ng mga mahalagang ambag ng ILAGA: ANG MGA MILITANTENG
KRISTIYANO SA MINDANAO sa pagtamo ng kapayapaan.

62 | P a h i n a
D. Magsaliksik ng mga mahahalagang ambag ng mga MONCADISTA tungo sa mapayapang
lipunan.

63 | P a h i n a
E. PHILIPPINE BENEVOLENT MISSIONARIES ASSOCIATION

64 | P a h i n a
Gawain 3

65 | P a h i n a
Panuto: Sumulat ng refleksiyon /reaksiyon na tutugon sa tanong na: “Alin sa mga organisasyon
ang sa palagay mo ay may magandang layunin para sa ikabubuti at katiwasayan ng ating bansa?”
Bakit?

Kabanatang Pagsusulit

66 | P a h i n a
Panuto: Tukuyin ang mga sumusunod na katangian ng mga grupo sa Pilipinas na may
natatanging kultura. Isulat lamang ang titik sa nakalaang patlang bago ang bilang.

A. RIZALIAN

B. GOSPEL MINISTRY OF SALVATION

C. ILAGA : ANG MGA MILITANTENG KRISTYANO

D. MONCADISTA

E. PHILIPPINE BENEVOLENT MISSIONARIES ASSOCIATION

1. Si Ecleo Sr. ay biniyayaan ng mga “boses” na makapagbabasa at

makasusulat nang mahusay sa Arabik, Hebrew, at Sanskrit.
2. Ang Filipinon Crusaders World Army ang kanilang sektong
panrelihiyon.
3. Kilala sila sa pagiging magaling sa pagmamasahe at
pagboboluntaryong pagtulong sa pagpapanatili sa kalinisan sa kanilang lugar.
4. Ang kulturang ito ay nakasuporta sa interpretasyon nila sa Bibliya,
Kaya, lahat ng kanilang ginagawa at pinaniniwalaan ay binatay sa Bibliya.
5. Ang organisasyong ito ay may putting palasyong bahay na makikita sa
Barangay Pala-o, Iligan City sa Lanao del Norte.
6. Nakadamit sila ng puti kaya misteryoso sila sa mga mata ng mga taong
bago pa lamang sila nakita.
7. Isa sa kanilang pangunahing adhikain ay ang maprotektahanang mga
kristyanong komunidad sa mga rebelde.
8. Hindi sila kumakain ng karne ng hayop lalo na yaong may apat nap aa.
9. Bawal sa kanila ang paglagay ng panlasa sa nilulutong pagkain.
10. Ang mga miyembro nito ay may sariling mga sandata para
proteksyonan ang kanilang lider.

67 | P a h i n a
 11. Ang kilusang ito ay isang kulto.
12. Sumasamba sila sa tinatawag na “Majesty” na maituturing na
mayaman at may kapangyarihan.
13. Hindi sila naniniwala sa Holy Trinity.
14. Sa ngayon, itinuturing nilang Hari si Filemon o Reambonanza o kilala
sa tawag na Mahal na hari dahil sa pagpasok sa kanya ng espiritu.
15. Ang kanilang adhikain ay nakasulat sa Bibliya at sa Efra Law

68 | P a h i n a