4.

ANTENAT

4.1 KUPTIMET E PËRGJITHSHME

Nga kurset e teorisë së fushës elektromagnetike dhe përhapjes së valëve
eektromagnetike është e njohur se burim i fushës elektromagnetike janë rrymat dhe
ngarkesat elektrike. Nëse ngarkesat dhe rrymat ndryshojnë gjatë kohës, atëherë ato
mund të krijojnë valë elektromagetike të cilat përhapen nga burimi dhe nuk këthehen
prapa. Ky proces quhet rrezatim i valëve elektromagnetike.
Teoretikisht, çdo sistem i rrymave dhe ngarkesave që ndryshojnë me kohën rrezaton një
energji të caktuar në formë të valëve elektromagnetike. Mirëpo, në shumë raste praktike
ky rrezatim nuk përfillet, siç është rasti i linjave energjetike me frekuencë 50 Hz. Në
mënyrë që energjia elektromagnetike të rrezatohet në mënyrë efektive në drejtimin e
caktuar, ngarkesat dhe rrymat duhet të jenë të shpërndara poashtu në mënyrë të caktuar.
Strukturat e ndërtuara për rrezatimin e energjisë elektromagnetike në mënyrë efektive
sipas një mënyre të caktuar quhen antena. Pa një antenë efikase, energjia
elektromagnetike do të ishte e lokalizuar dhe transmetimi i informacionit pa tela, në një
largësi të konsiderueshme, do të ishte i pamundur. Pra, teoretikisht çdo strukturë
përçuese me rrymë mund të rrezatojë valë elektromagnetike por të gjitha nuk mund të
shërbejnë si mekanizëm efektiv për rrezatim. Në përgjithësi, energjia elektromagnetike
mund të bartet në dy mënyra:
1. Nëpërmjet sistemeve me valë elektromagnetike të kanalizuara, siq është rasti
me lidhjet radio-rele dhe ato me linja ose valëpërcjellës dhe
2. Nëpërmjet sistemeve të cilat rrezatojnë valë elektromagnetike në hapësirën e
lirë (radiodifuzioni, televizioni, radari).
Në rastin e dytë nuk ekziston ndërmjetësues material ndërmjet marrësit dhe dhënësit
përveç hapsirës së lirë. Andaj, për bartjen e valëve elektromagnetike në mënyrë të
këtillë kërkohen pajisjet e veçanta të cilat ndërtohen nga materiali me veti të caktuara
elektrike dhe magnetike e që njihen si antena. Pra, antenat shërbejnë për shndërrimin e
energjisë elektromagnetike të lidhur për linja ose valpërcjellës në valë elektromagnetike
të rrezatuara në hapsirën e lirë, duke kryer në të njëjtën kohë procesin e përshtatjes
ndërmjet linjës ose valëpërcjellësit në njërën anë dhe hapësirës së lirë në anën tjetër. Në
praktikë ekzistojnë struktura të ndryshme gjeometrike të antenave të cilat në breze të
ndryshme frekuencore tregojnë veti të ndryshme. Andaj, meqë antena funksionet e veta
mund t’i kryejë në mënyrë efektive në brezin e caktuar frekuencor, një ndarje e vrazhdët
e antenave mund të bëhet në:
1. Antena rezonante (brezngushtë)
2. Antena periodike (brezgjërë)

91
Duhet të theksohet se në kohë të fundit gjithnjë e më tepër përdoren antenat të cilat në
strukturën e tyre posedojnë edhe elemente aktive elektrike, çoftë si elemente të
inkorporuara në strukturën e antenës çoftë si modul i veçantë i cili është i lidhur për
antenën. Mbi këtë bazë antenat mund të ndahen në:
1. Antena pasive
2. Antena aktive
Duhet theksuar se antenat të cilat rrezatojnë (emetojnë) valë elektomagnetike të
frekeuncës së caktuar quhen antena dhënëse, ndërsa për pranim të ndonjë sinjali me
frekuencë të caktuar gjithashtu përdoren antenat që në këtë rast janë marrëse.
Antenat përdoren në sistemet e ndryshme radiokomunikuese dhe paraqesin një element
të rëndësishëm të këtyre sistemeve. Në përgjithësi, çfarëdo sistemi radiokomunikues,
mund të paraqitet me skemën e parqitur në fig.4.1 e cila paraqet skemën themelore të
sisitemit radiokomunikues.


U1 E1
 
E I 1 H1 E2 U 2
 
P1 P1 H2 I 2
 R
P2 P
2

Fig.4.1
Madhësitë elektrike në anën e burimit (emiterit–E) dhe ato në anën e marrësit (R) janë të
lidhura nëpërmjet shprehjeve të njohura nga teoria e përhapjes së valëve
elektromagnetike:
E1 
 ZC  (4.1)
H1 
P 1 Ex H (4.2)
2
E 1
P1   Z C H 12 (4.3)
ZC
Impedanca hyrëse e këtij sitemi jepet me:
U1
Z h1  ; I 1  Yh1 U 1 (4.4)
I1
Për përcaktimin e marrëdhënies hyrje–dalje (E-R), është i nevojshëm një funksion
transmetues, dhe për sisteme lineare vlen:
E 1  TEU U 1  TEI I1  TEP P1 (4.5)

92
 Meqë çdo pikë e hapsirës mund të definohet me kordinatat r ,  ,  , ndërsa që në çdo
fushë të hapësirës ekzistonë fusha elektromagnetike, atëherë edhe funksioni transmetues
paraqitet si:
T  T (r , , ) (4.6)
Duke e studijuar fushën elektromagnetike të rrezatuar nga antenat e ndryshme, arrihet
në përfundim që funksioni transmetues i antenës dhënëse është i trajtës:
e  j r
T A F ( , ) (4.7)
r
ku F ( , ) quhet funksioni karakteristik i antenës dhe përcakton fushën
elektromgnetike në funksion të drejtimit të rrezatimit. Nga shprehja e fundit shihet se
faza është varësi lineare e largësisë, ndërsa amplituda është në përpjestim të zhdrejtë me
largësinë.
Me qëllim që të verifikohet se ky funksion transmetues është i tillë siç është përshkruar
më sipër, do të merret në shqyrtim lloji më të thjeshtë i mundshëm të një strukture
rrezatuese – antene, e ai është dipoli i Hertzit. Mirëpo, para se të përcaktohet funksioni
F ( , ) duhet të përcaktohen dy madhësi karakteristike të cilat japin lidhjen ndërmjet
fushës elektromagnetike dhe shkaktarit të saj e ato janë:
- potenciali elektrik skalar (V)
- potenciali magnetik vektorial A, e që të dyja njihen si potencialet e vonuara të
Lorentz-it.
4.2 POTENCIALET E VONUARA
Në vazhdim do të jepet një metodë e përcaktimit të fushës elektromagnetike në bazë të
shpërndarjes hapësinore të njohur të rrymave dhe ngarkesave duke i zbatuar potencialet
elektromagnetike V dhe A. Për këtë qëllim duhet filluar nga sistemi i ekuacioneve të
Maksuellit:
 D 
 x H  rot H  J  
t

 B 
 x E  rot E   

t 
  D  
  B  0 


(4.8)
Ekuacioni i katërtë në shprehjen (4.8) do të plotësohet nëse
B x A (4.9)
ku A është një funksion vektorial ndihmës, që sikurse në rastin e fushës magnetostatike,
quhet potencial magnetik vektorial. Nëse shprehja (4.9) zëvëndësohet në ekuacionin e
dytë të (4.8) fitohet:

xE    xA   x   A 
t  t 
përkatësisht,
  A
 xE  0
 t 
Andaj mund të shkruhet:
93
 A
E   V (4.10)
t
ku V është një funksion skalar që është përkufizuar në fushën elektrostatike -potenciali
elektrik, ndërsa tash do të quhet potenciali elektrik skalar.
Nëpërmjet potencialeve V dhe A intensiteti i fushës elektrike dhe magnetike mund të
shkruhen në formën:
A
E   V  (4.11)
t
B x A (4.12)
Që në fillim është theksuar se si detyrë, në këtë rast, është përcaktimi i potencialeve
elektromagnetike V dhe A në varësi nga dendësia e rrymës J dhe dendësia e ngarkesave
 të cilat konsiderohen si të njohura. Më tej, le të supozohet se mjedisi është homogjen
dhe izotropik, andaj vlejnë relacionet:
D  E
BH
Nëse vektorët H dhe D, në ekuacionin e parë të shprehjes (4.8) shprehen nëpërmjet
potencialeve, fitohet:
V 2 A
 x x A   J       (4.13)
t t 2
dhe meqë
 x x A     A   A
shprehja (4.13) merr formën:
2 A  V 
 A     J      A     (4.14)
t 2
 t 
Në shprehjen (4.14) gjenden të dy madhësitë e panjohura (potencialet V dhe A). Meqë
divergjenca e vektorit A mund të zgjedhet lirisht, le të merret
V
 A    (4.15)
t
Duke e zbatuar kushtin (4.15), që njihet si kushti i Lorencit, ose ekuacioni i kontinuitetit
të potencialit, ekuacioni (4.14) dukshëm thjeshtohet dhe merr formën:
2 A
 A    J (4.16)
t 2
Nga shprehja (4.11), për vektorin D mund të shkruhet:
  A
D   E     V  
 t 
Andaj kur kjo shprehje zëvëndësohet në ekuacionin e tretë të Maksuellit (ekuacioni i
tretë në shprehjen (4.8)), fitohet:

94
   A 
   V  
 t  
përkatësisht, duke e pasur parasysh që   V   V , atëherë shprehja e mësipërme
merr formën:
A 
V     (4.17)
t 
ndërsa nëse merret parasysh kushti i Lorencit, shprehja (4.17) merr formën:
 2V 
V     (4.18)
t 2

Kur ngarkesat dhe rrymat nuk ndryshojnë me kohën shprehjet (4.16) dhe (4.18) marrin
formën e njohur:
 A   J

P(x’,y’,z’)
V  

r
Në vazhdim do të zgjidhen ekuacionet
M(x,y,z) diferenciale (4.16) dhe (4.18). Ekuacioni
V
diferencial (4.16) mund të zbërthehet në tri
ekuacione skalare të trajtës:
Fig.4.2
 2 Ax
 Ax      J x
 t2
Le të ndahet domeni V, ku ndodhen ngarkesat në elemente dv dhe le të kërkohet
potenciali elektrik skalar i cili rrjedh nga ngarkesa  dv e lokalizuar në elementin
vëllimor rreth pikës P(x’, y’, z’) (fig.4.2). Në bazë të principit të superpozicionit, gjendet
potenciali i tërësishëm si shumë e potencialeve të këtyre ngarkesave kuazipikësore.
Në hapësirën jashtë elementit është =0, kështu që potenciali duhet të plotësojë
ekuacionin diferencial parcial
 2V
V    0 (4.19)
t2
Meqë është fjala për ngarkesa elementare që mund të konsiderohen si ngarkesa
pikësore, atëherë funksioni i potencialit elektrik duhet të ketë simetri sferike ndaj pikës
së vështruar P, që do të thotë se varet vetëm nga kooridnata r dhe koha t. Andaj,
laplasiani, në koordinata merr trajtë tejet të thjeshtë:
 2V 2  V
V   
 r 2 r r
kështu që ekuacioni (4.19) shndërrohet në:
 2V 2 V  2V
   0 (4.20)
r 2 r r t 2

95
 Nëse zëvendësohet

V
r
shprehja (4.20) merr formën e njohur të ekuacionit valor:
 2V  2
   0 (4.21)
 r2 t2
zgjidhja e përgjithshme e të cilit jepet me:
   1  t  r / v  2  t  r / v
ku
1
v

2

2

  2  0
r 2
r Duke e pasur parasysh zëvëndësimin e bërë, zgjidhja e përgjithshme për potencialin e
ngarkesës pikësore merr formën:
1 ( t  r / v ) 1 (t  r / v )
V   (4.22)
r r
Nga shprehja (4.22) shihet se zgjidhja e përgjithshme paraqet dy valë sferike që
përhapen në mënyrë radiale me shpejtësi v dhe –v përkatësisht. Meqë në hapësirën e
lirë, ose në dielektrikun homogjen të pakufizuar, ka kuptim vetëm zgjidhja e parë
partikulare, atëherë:
 (t  r / v)
V  (4.23)
r
Forma e funksionit  përcaktohet nga kushti që për largësi shumë të vogla r, ai kalon në
formë kuazistacionare. Andaj, kur r  0 ,
 (t ) 1  ( t)
 dV
r 4  r
kështu që për një pikë në largësi arbitrare M(x, y, z) mund të shkruhet:
1  ( t  r / v)
V  dV (4.24)
4  r
ku
r  ( x  x ) 2 ( y  y  ) 2 ( z  z  ) 2
Në pikën M e cila gjendet në largësinë r nga ngarkesa pikësore, potenciali në momentin
t i përgjigjet vlerës së ngarkesës në momentin paraprak t '  t  r / v . Intervali kohor
r / v paraqet kohën e cila është e nevojshme që shpërndarja e potencialit të arrijë në
pikën M (të kalojë largësinë r). Shpejtësia e ndryshimit të potencialit është e njëjtë me
atë të përhapjes së valëve të rrafshëta në mjedisin me parametra të njëjtë  dhe . Për
këtë arsye potencialet e dhëna me shprehjen (4.24) quhen potencialet e vonuara.

96
Potenciali elektrik skalar total, i cili është pasojë e ngarkesave të shpërndara kontinuale
me dendësi , do të jetë:
1  ( t  r / v)
V 
4  V
 r
dV (4.25)

Në mënyrë plotësisht analoge përcaktohen projekcionet e potencialit magnetik

vektorial, kështu që për projekcionin në boshtin x, p.sh. gjendet:
 J x ( t  r / v)
Ax 
4 
V
r
dV (4.26)

Ndërsa potenciali magnetik vektorial, është e qartë që do të ketë formën:

 J ( t  r / v)
A
4 
V
r
dV (4.27)

Nëse ngarkesat janë me dendësi gjatësore, në atë rast integralet vëllimore shndërrohen
në ato linjore. Pra,
 dv  q ' dl , J dv  idl
kështu që:
1 q' ( t  r / v )
V 
4   r
dl (4.28)

 i ( t  r / v)
A
4  r
dl (4.29)

Duke përfunduar këtë metodë, mund të thuhet se përcaktimi fushës elektromagnetike në

bazë të njohjes së shpërndarjes së ngarkesave elektrike dhe rrymave konsiston në sa
vijon: në bazë të funksioneve të njohura J  x, y, z , t  dhe   x, y , z , t  , nëpërmjet
shprehjeve (4.25) dhe (4.27) përcaktohen potencialet A dhe V, e pastaj nëpërmjet
shprehjeve (4.11) dhe (4.9) llogariten intensitetet e fushës elektrike dhe magnetike,
përkatësisht.
Në rastin kur ngarkesat dhe rrymat ndryshojnë sipas ligjit peridik të thjeshtë, atëherë
madhësitë mund të paraqiten në formën komplekse, kështu që shprehjet për potenciale
marrin formën:
1  e  j r
V 
4   r
dV (4.30)

 J e j  r
A
4  r
dV (4.31)

ndërsa shprehjet për komponentet e fushës (4.11) dhe (4.9), në formë komplekse, kanë
formën:
E   V  j  A (4.32)

97
 1
H  xA (4.33)

Duke e pasur parasysh kushtin e Lorencit, që në formë komplekse ka trajtën,
 A   j  V
nga shprehja (4.32) mund të eliminohet potenciali elektrik skalar, dhe të fitohet:
1
E   A  j A (4.34)
j 

4.3 VEKTORI I HERCIT

Në vend të potencialeve elektromagnetike, potencialit magnetik vektorial dhe
potencialit elektrik skalar, të cilët janë të lidhur me kushtin e Lorencit (4.15), mund të
përkufizohet vetëm një funksion vektorial i cili quhet vektori i Hercit, Z. Vektori i
Hercit përkufizohet me relacionin:
V    Z (4.35)
dhe kësisoji në bazë të kushtit të Lorencit (4.15), fitohet relacioni:
Z
A  (4.36)
t
Nëse shprehjet (4.35) dhe (4.36) zëvëndësohen në shprehjet (4.11) dhe (4.9), fitohet:
2 Z
E  Z    (4.37)
t

Z
H x (4.38)
t
Nga shprehja (4.36), për vektorin e Hercit fitohet:
t
1
Z 
  A dt
0
(4.39)

Duke e pasur prasysh shprehjen (4.27), dhe që

t t t

 J dv dt   J dS dl dt  dl   JdS dt  dl  dq  dp
0 0 0

paraqet momentin elektrik të vëllimit dV, atëherë:

1 dp(t  r / v)
Z
4  
V
r
(4.40)

4.4 DIPOLI I HERCIT

Në aspektin teorik dipoli i Hercit paraqet sistemin më të thjeshtë për rrezatimin e valëve
elektromagnetike, të përbërë prej një përçuesi kuazilinear (përçues te i cili dimensionet
tërthore janë të papërfillshme ndaj atyre gjatësore) dhe dy sfera të vogla të vendosura në
dy skajet e përçuesit. Sferat kanë rolin e një kondesatori, sepse ato duhet vazhdimisht

98
 dhe në mënyrë alternative të ngarkohen dhe zbrazen, duke siguruar që në përçues
vazhdimisht të ekzistojë rryma e ndryshueshme i :
dq
i (4.41)
dt
Do të supozohet që gjatësia e dipolit është shumë më e vogël se gjatësia valore, andaj
mund të merret që intensiteti i rrymës në përçues është i shpërndarë në mënyrë
uniforme. Fusha elektromagnetike e dipolit do të përcaktohet nëpërmjet potencialeve, V
A z
dhe A, megjithëse kjo mund të bëhet nëpërmjet
 A 
vektorit të Hercit.
z  Ar
r1 M Fig.4.3
q 
r
r2
l i Le të merret se dipoli vendoset si në fig.4.3 dhe
duhet të llogaritet fusha në pikën M, largësia e së
q cilës nga dipoli është shumë e madhe. Është e njohur
që potenciali magnetik vektorial e ka vetëm
komponentet në drejtim të boshtit z, e cila mund të shkruhet në formën:
 i  t  r / v
Az 
  (4.42)
4 r
Potenciali elektrik skalar i dipolit paraqet shumën algjebrike të potencialeve të
ngarakesave kuazipikësore +q dhe – q,

1  q( t  r1 / v ) q( t  r2 / v )
V     (4.43)
4  r1 r2 

Kur mund të merret r  , atëherë:


r1  r  r , r2  r  r , r  cos , 2r  cos
2
ku r  r , kështu që shprehja në kllapa të mesme (4.43) mund të paraqitet në trajtën:

f (t , r   r )  f (t , r   r )    f (t , r )  2  r
r
andaj, për potencialin elektrik skalar fitohet:
1  q( t  r / v ) 1  1 q (' t  r / v ) q( t  r / v )
V  2 r    l cos (4.44)
4  r r 4  v r r2
ku q’ paraqet derivatin për nga argumenti (t-r/v) ose për ngakoha t që është njëlloj.
Fusha elektrike dhe magnetike llogariten sipas shprehjeve (4.32) dhe (4.33).
Gjatë analizës së problemeve të rrezatimit elektromagnetik tregohet që si sistem më i
përshtatshëm është sistemi i koordinatave sferike, kështu që të gjithë vektorët duhet
zbërthyer në komponente përkatëse:

99
  i  t  r / v
A r  A z cos    l cos 
4 r
 i  t  r / v
A   A z sin     l sin 
4 r
A  0
Koordinatat sferike të gradientit sipas  janë:
V 1  1 q t  r / v  2 q t  r / v  q t  r / v  
r V 
r
 
4  v 2

r
 
v r 2
 2
r3  cos 

1 V 1  1 q t  r / v  q t  r / v  
 V 
r 

4  v

r2

r3   sin 

 V  0
Nëse zëvëndësohet q   i, q   i  , komponentet e fushës elektrike do të jenë:
Ar 1  1 i t  r / v  q t  r / v  
Er   rV 
t

2  v

r2

r3  cos  (4.45)

A 1  1 i t  r / v  1 i t  r / v  q t  r / v  
E  V  
t 4  v2  r
 
v r2

r3   sin  (4.46)
 
E  0 (4.47)
Meqë potenciali magnetik vektorial ka vetëm komponentet sipas r dhe , të cilat nuk
varen nga koordinata , rotori i tij do të ketë vetëm komponentën sipas , e cila jepet
me:
1 
 x A    r A   Ar 
r  r  
dhe pas diferencimit,
1  1 i t  r / v  i  t  r / v  
H    l sin  (4.48)
4  v r r 2 
ndërsa dy komponentet tjera të fushës magnetike janë të barabarta me zero, H r  0,
H  0 .

Meqë fusha elektrike i ka vetëm komponentet Er dhe E , del se vektorët e fushës

elektrike dhe magnetike janë ortogonal. Vijat e fushës magnetike janë rrathë koncentrik
ndaj boshtit të dipolit, ndërsa vijat e fushës elektrike shtrihen në rrafshet me   const.
Komponentet e fushës në shprehjet (4.45) deri (4.48) përbëhen nga dy ose tri kufiza
intensitetet e të cilave në mënyra të ndryshme varen nga largësia r: si 1 / r 3 , 1 / r 2 dhe
1/ r .
Në afërsi të dipolit, ku largësia r është e vogël, ndikim kryesor kanë faktorët 1 / r 3 dhe
1 / r 2 , pra dominojnë këta faktorë ndaj faktorit 1 / r , kështu që fusha e cila varet nga

100
 këta faktorë quhet “fusha e afërt” ose “zona e fushës së induktuar”. “Zonë e largët” ose
“zonë e rrezatimit” quhet zona në të cilën dominojnë faktorët që janë në përpjsetim me
1 / r . Ndërmjet këtyre dy zonave ekziston një zonë kalimtare në të cilën komponentet e
induktuara dhe ato të rrezatimit janë të rendit të njëjtë. Raporti i këtyre komponenteve
nuk varet vetëm nga largësia r por në masë të madhe edhe nga shpejtësia e ndryshimit të
rrymës në dipol, përkatësisht nga frekeunca e saj kur është fjala për rrymën periodike të
thjeshtë. Vërtetë nga shprehjet (4.45) deri (4.48) mund të vërehet që komponentet që
janë në përpjestim me 1 / r , që paraqesin komponentet e rrezatimit, janë në përpjestim
me shpejtësinë e ndryshimit të rrymës i   di / dt , ndërsa komponentet e induktuara, që
janë në përpjestim me 1 / r 2 , janë në përpjestim me rrymën i përderisa komponentet me
1 / r 3 janë në përpjestim me ngarkesën q.
Nëvazhdim do të bëhet një analizë më e detajizuar e fushës në zonën e afërt dhe të
largët, kur në dipol ekziston rrymë periodike e thjeshtë e cila ndryshon sipas ligjit:
i  I cos  t
Ky rast është rasti më i thjesht por edhe rasti më interesant nga aspekti praktik. Meqë
i  t  r / v   I cos   t  r / v    I cos  t   r 

i   t  r / v    I sin   t   r 

I
q  t  r / v   sin   t   r   Q sin   t   r 

ku
 / v  2 /   
komponentet e fushës marrin trajtën:
1   I 1 Q 
Er    2 cos  t   r    3 sin   t   r   l cos 
2   r  r 
1   2  I
E   I sin   t   r    cos  t   r  
4   r  r2
(4.49)
Q
 sin   t   r   l sin 
 r3
1  2 I 
H   I sin   t   r   2 cos  t   r   l sin 
4   r r 

4.4.1 FUSHA NË ZONËN E AFËRT

Në rastin e fushave periodike të thjeshta kuptimet zona e “afërt” dhe ajo e “largët”
mund të definohen në mënyrë shumë më precize se sa paraprakisht. “Zona e afërt”
definohet si zonë për të cilën vlen r   . Mbështetur në këtë kusht, në shprehjen për
fushën elektrike ndikimin kryesor do të ketë pjesa me faktorin 1 / r 3 , ndërsa në fushën
magnetike ajo me 1 / r 2 ( 1 / r 3 nuk ekziston). Përveç kësaj, në zonën e afërt mund të

101
mospërfillet efekti i vonesës që merret parasysh me  r . Andaj komponentet e fushës
mund të paraqiten në trajtën:
H 
4
I  

r 2
sin   cos  t 


E r 
4
Q  
 
r 3
co s   sin  t 


E 
4
Q  
 
r 3
sin   cos  t




(4.50)
Në ekuacionin e parë të (4.50), i cili paraqet fushën magnetike të dipolit, nuk është
vështirë të vërehet shprehja e njohur nga fushat magnetostatike për përcaktimin e fushës
së elementit rrymor. Dallimi qëndron vetëm në faktorin cos  t , i cili tregon se fusha
ndryshon sipas ligjit periodik të thjeshtë. Ngjashëm, nëse nuk përfillet faktori sin  t ,
komponentet e fushës elektrike bëhen identike me ato të komponenteve të fushës
elektrostatike të dipolit.
Nga shprehja (4.50) vërehet që fusha elektrike dhe ajo magnetike në zonën e afërt janë
të shfazuara për  / 2 . Për këtë arsye, siq shihet edhe në fig.4.4, vektori i Pointingut e
ndryshon parashenjën katër herë brenda një periode, dhe vlera mesatare e tij do të jetë e
H barabartë me zero, gjë që është
E r E
në kundërshtim me faktin që
ose

dipoli rrezaton
Fig.4.4
+ +
- - t

energji elektromagnetike. Në
fakt, ky gabim vie nga ajo se
në shprehjen (4.50) nuk janë
përfillur kufizat sipas 1 / r , e
siq do të shifet në vazhdim pikërisht këto kufiza bëjnë që fluksi i vektorit të Pointingut
nëpër një sipërfaqe të mbyllur të jetë i ndryshëm nga zeroja.
Në bazë të relacioneve komplete të komponenteve të fushës mund të përcaktohet pozita
në të cilën pjesa e fushës me faktor 1 / r 3 dhe ajo me 1 / r janë të barabarta,
përkatësisht pozitën ku afërsisht kalohet prej njërës në zonën tjetër. Lehtë mund të
shihet se atje ku:
2 1
 2
 r r
përkatësisht
 
r 
2 6
amplitudat e komponenteve të induktuara dhe atyre të rrezatimit janë të njëjta. Në
largësitë r  100 / 6  15 intensiteti i komponentës së induktuar është më i vogël se
1% e komponentës së rrezatimit. Këto të dhëna përafërsisht vlejnë edhe për antena
praktike.

102
4.4.2 FUSHA NË ZONËN E RREZATIMIT
Zona për të cilën vlenë r   dhe në të cilën dominojnë komponentet që janë në
përpjestim me 1 / r quhet zonë e rrezatimit. Mbështetur në shqyrtimet e mësipërme
zona e rrezatimit fillon në largësitë prej disa dhjetëra gjatësive valore. Nëse nuk
përfillen kufizat të cilët varen nga 1 / r 2 dhe 1 / r 3 atëherë komponentet e fushës janë:
 l
E     sin   sin   t   r 
 2 r
(4.51)
I
H   sin   sin   t   r 
2 r
 Pra, në zonën e rrezatimit fusha elektrike ka vetëm
r komponentën në varësi nga  , që dotë thotë se vektori i
H fushës elektrike është normal mbi vektorin r (fig.4.5). Në
zonën e rrezatimit fusha magnetike dhe ajo elektrike janë në
 fazë, ndërsa raporti ndërmjet tyre është i barabartë me
r
E impedancën karakteristike të mjedisit:
E 
Fig.4.5 
H 
Vektori i Pointingut
P  E  H  E i  H i  E H  sin(i , i )  E H 

me intensitet
 I 2 2
P  E H      sin 2  sin 2   t   r  (4.52)
 42 r 2
është gjithmonë pozitiv, që do të
Z thotë se energjia elektromagnetike
gjatë një periode rrymon në formë
 radiale nga dipoli në hapësirën
E
 sin rreth tij.
E

Fig.4.6
Meqë fusha magnetike dhe ajo
elektrike janë normal në drejtimin e përhapjes së valëve, atëherë fusha e dipolit në
zonën e rrezatimi është e tipit TEM, me shpejtësi të përhapjes
1
v

Intensiteti i fushës magnetike dhe asaj elektrike nuk varet nga koordinata , ndërsa në
varësi nga  ndryshojnë sipas ligjit sin  dhe marrin vlerën maksimale në rrafshin

103
 ekuatorial   90 , ndërsa në boshtin e dipolit,   0 , është i barabartë me zero. Nëse
me E0 shënohet intensiteti në rrafshin ekuatorial, atëherë:
E
 sin 
E0
paraqet karakteristikën e rrezatimit të dipolit që është paraqitur në fig.4.6. Kjo
karakeristikë më së miri shihet në sistemin polar. Karakteristika e rrezatimit të dipolit të
Hercit në koordinata polare ka formën e numrit tetë (8) të shtrirë që përbëhet nga dy
rrathë, me reze ½, dhe që preken në origjinën e sistemit koordinativ.
4.5 FUQIA DHE REZISTENCA E RREZATIMIT
TË DIPOLIT TË HERCIT
Fuqia të cilën e rrezaton dipoli i Hercit është e barabartë me fluksin e vektorit të
Pointingut nëpër sipërfaqen e mbyllur brenda së cilës ndodhet dipoli. Meqënëse
ekziston liri e plotë në zgjedhjen e sipërfaqes kufizuese (sipërfaqes së integrimit),
merret që ajo të jetë sipërfaqe nëpër të cilën integrimi është sa më i thjeshtë. Andaj,
është e qartë se në këtë rast, sipërfaqja sferike me rreze shumë të madhe është sipërfaqe
e përshtatshme, (fig.4.7), sepse në atë
z rast komponentet e fushës
 shndërrohen në komponente të
r sin
r dS  rdr sin d rrezatimit, të cilat janë në fazë dhe
 d janë tangjenciale në sipërfaqen e
sferës.
y
Vlera momentale e intensitetit të
 d vektorit të Pointingut jepet me
x
shprehjen (4.52). Meqë
T
1
 sin (  t   r ) dt  1 / 2
2

T 0

vlera mesatare e vektorit të Pointingut është:

Fig.4.7
 I 2  2
Pmes    sin 2 
 8 2  r 2
dhe meqë elementi i sipërfaqes së sferës është:
ds  r 2  sin   d  d
atëherë fuqia e rrezatimit të dipolit është:
2 
 I 2  2
P   Pmes ds      sin 2  r 2 sin  d d
S  0  0  82  r 2
 I 2  2 
   sin 3  d
 4 2 0

104
 Duke e pasur parasysh që:

4
 sin d 
3

0
3
dhe nëse përdoret vlera efektive e rrymës së dipolit I eff  I / 2, atëherë
2
2
   2
P 
  I (4.53)
    eff
3
Për rrymë dhe gjatësi të caktuar të dipolit fuqia e rrezatimit është në përpjestim të
zhdrejtë me katrorin e gjatësisë valore, përkatësisht është në përpjestim të drejtë me
katrorin e frekuencës. Kjo tregon pse edhe përçuesit e shkurtër në mënyrë efikase
rrezatojnë në frekuenca të larta. Fuqia e rrezatimit mund të paraqitet në formën:

P  R r I 2 eff (4.54)
ku:
2
2   
    20   
2
Rr   (4.55)
3   
quhet rezistenca e rrezatimit, ndërsa
2  v
  , 
 v f

4.6 FORMAT KOMPLEKSE TË KOMPONENTEVE TË FUSHËS

Komponentet e fushës të dhëna me shprehjen (4.49) mund të paraqiten në formë
komplekse:
1   1  
  

  
r  e j r
E r  2
j 3  I  c os 
2  r 2  
1   2  1  
 



    
2
 e j r
E  j j  I  sin 
4  r r 2 r 3
 
1  2 1 
I  sin   e 


  r

H    j  
j r

4  r 2  


(4.56)
Në zonën e rrezatimit këto komponente marrin trajtën:
 I 
E  j  sin   e  j r (4.57)
 2  r
I
H  j  sin   e  j r (4.58)
2 
4.7 FUSHA E RREZATIMIT NË RASTIN E RRYMAVE
TË SHPËRNDARA ARBITRARISHT
Le të shqyrtohet tash fusha elektromagnetike e rrymës perodike të thjeshtë në një
përçues vijëdrejtë. Sistemi i koordinatave le të zgjedhet ashtu që përçuesi i dhënë të
shtrihet përgjatë boshtit z prej pikës z1 deri te pika z 2 . Rryma elektrike le të jetë e
shpërndarë përgjatë përçuesit sipas ligjit kompleks I ( z ) , (fig.4.8).

105
Fusha elektromagnetike që shkaktohet nga elementi rrymor përcaktohet sipas metodës
së përgjithshme të ilustruar në paragrafin 4.2, dhe atë së pari duke e përcaktuar
potencialin magnetik vektorial A, duke supozuar se përçuesi është kuazilinjor dhe se
rryma është koncentruar nëpër
Z boshtin e përçuesit:
M z2
 I ( z )  j r

r
 Az  e dz
4
Z2
z1
r
dz r0
Z e pastaj nëpërmjet shprehjeve (4.33)
(z) dhe (4.34) përcaktohet fusha
z cos
Y
elektrike dhe magnetike
1
E    A  j A
j  
X
Z1
1
H  xA

Fig.4.8
Kur kërkohet fusha në zonën e rrezatimit, zgjidhja e problemit dukshëm thjeshtohet
duke shfrytëzuar rezultatet e fituara për dipolin e Hercit.
Sipas parimit të superpozicionit, fusha elektromagnetike mund të konsiderohet si
rezultat i superpozicionit të fushave elementare që shkaktojnë elementet rrymore
I ( z ) dz . Nga ana tjetër, lehtë mund të shihet se fusha e elementit rrymor Idz është
identike me fushën e dipolit të Hercit i cili karakterizohet me moment rrymor të njëjtë
I dz . Në fakt, nëse momentet rrymore të elementit rrymor dhe dipolit të Hercit janë të
njëjtë, atëherë edhe potencialet magnetike vektoriale janë të njëjtë e nga kjo del se edhe
fushat i kanë të njëjta.
Në bazë të asaj që u tha, fusha e elementit rrymor mund të llogaritet si fushë rezultuese
e një vargu të dipoleve elementare të Hercit, me momente rrymore I(z)dz të përcaktuar
me ligjin e shpërndarjes së rrymës I(z). Kjo mënyrë e llogaritjes është dukshëm më e
thjeshtë se ajo e përgjithësuar, veçanërisht kur është fjala për fushën në zonën e
rrezatimit.
Nësë në shprehjet për komponentet e fushës së dipolit të Hercit në zonën e rrezatimit
elementi rrymor I  zëvëndësohet me elementin rrymor I(z)dz do të fitohet:
 I  z  dz
dE  j   sin   e  j r (4.59a)
 2  r


dH   dE (4.59b)

ku r është largësia e pikës M nga elementi rrymor, ndërsa  është këndi nërmjet rrezes r
dhe boshtit të dipolit (fig.4.8).

106
Nëse r është shumë më e madhe se gjatësia e përçuesit rrymor, që është rast mjaft
interesant për teorinë dhe praktikën e antenave, atëherë rrezet r që i bashkojnë elementet
me pikën M paraktikisht janë paralele. Vektorët e fushave të elemeneteve gjithashtu
janë paralelë, kështu që intensitetet e tyre mund të mblidhen algjebrikisht. Andaj, edhe
fusha elektrike rezultuese do të ketë vetëm komponentën për nga , me intensitet:
z2 z2
 sin  I ( z ) e  j r
E   dE  j  r dz (4.60)
z1
 2 z1

Llogaritja e integralit dukshëm mund të thjeshtohet nëse merret 1 / r  1 / r0 , ndërsa në

shprehjen eksponenciale r  r  z cos , ku r 0 është largësia e pikës M nga fillimi i
sistemit koordinativ i zgjedhur arbitrarisht në përçues. Nëse merren parasysh përafrimet
e mësipërme, shprehja (4.60) merr formën:
z2
 sin   j r0
z I ( z ) e
j z cos
E  j e dz (4.61)
 2 r0 1

Për llogaritjen e fushës sipas shprehjes (4.61) duhet të njihet shpërndarja e rrymës
I ( z ) . Në rastet kur burimi i fushës elektromagnetike është sistem i përbërë përçuesish
vijëdrejtë ose vijëpërkulur, llogaritjet mund të jenë mjaftë të ndërlikuara. Megjithatë,
me përafrime të ngjajshme sikur më parë zgjidhja e problemit mund të thjeshtohet.
Le të fillohet nga fusha e elemetit rrymor të dhënë me shprehjen (4.59). Meqë është
 1 
 
 2 4
atëherë shprehja për fushën merr trajtën:
 I ( z )dz  j r
dE  j   e sin  (4.62)
4 r
Nga ana tjetër, potenciali magnetik vektorial për elementin rrymor të njëjtë ka formën:
 I dz  j r
d Az   e
4 r
dhe
 I  z  dz  j r
dA  dAz sin     e sin  (4.63)
4 r
Duke i krahasuar shprehjet (4.62) dhe (4.63) gjendet:
dE   j  dA (4.64)
Bazuar në shprehjen (4.64) përfundohet se në zonën e rrezatimit, vektori i fushës
elektrike është i barabartë me derivatin për nga koha të komponentës së potencilit
magnetik vektorial që është normal mbi radiusin r (komponenta transverzale). Ky
përfundim është i përgjithshëm dhe vlen edhe atëherë kur elementi rrymor nuk është
kolinear me boshtin z.

107
 Në rastin e përgjithshëm, potenciali magnetik vektorial, në koordinata sferike, ka tri
komponente:
A  n r A r  n  A  n  A
V
 ku n r , n  , n  janë ortet në drejtimet e
JdV  
n
r koordinatave r ,  ,  , ndërsa fusha
   elektrike në zonën e rrezatimit i ka dy
r n r0 M
komponente E dhe E të cilat janë
proporcionale me komponentet
transversale të potencialit magnetik
vektorial:
Fig.4.9
E   j A , E  j A (4.65)
Ekuacionet në shprehjen (4.65) janë të përgjithshme dhe vlejnë për çfarëdo shpërndaje
të rrymës (gjatësore, sipërfaqësore apo hapësinore).
Kur largësia e pikës M, në të cilën llogaritet fusha dhe potenciali, është e madhe
krahasuar me dimensionet e rezatimit të sistemit, shprehja për potencialin magnetik
vektorial
 J dV  j r
A
4 
V
r
e (4.66)

mund të thjeshtohet nëse përdoren përafrimet e ngjashme me ato që janë përdorë gjatë
përfitimit të shprehjes (4.61). Le të supozohet se të gjitha radiuset r, të cilët i bashkojnë
elementet rrymor JdV me pikën M, janë përafërsisht paralelë, andaj duke e pasur
parasysh fig.4.9, mund të shkruhet:
r  r0  r   n  r 0  r ' cos
ku rrezja r përcakton pozitën e elementit rrymor ndaj origjinës arbitrare O të sistemit
koordinativ, ndërsa n është orti i rrezes r0 me të cilin përcaktohet pozita e pikës M.
Nëse, sikurse edhe paraprakisht, merret që 1 / r  1 / r0 , atëherë shprehja (4.66) merr
trajtën:
 e  j r 0

J e
j r  cos 
A  dV  (4.67)
4 r0 V

Nëse shpërndarja e rrymës është linjore ose sipërfaqësore, momenti rrymor i elementit
mund të shkruhet në formën I dl , përkatësisht JdS , ndërsa integrali vëllimorë
shndërrohet në integral linjor ose sipërfaqësorë.
4.8 ANTENAT LINJORE SIMETRIKE
ME SHPËRNDARJE SINUSOIDALE TË RRYMËS

108
Shumica e antenave të cilat hasen në praktikën e përditshme përbëhen prej përçuesve të
drejtë, shumë të hollë, cilindrikë (tel, gyp, etj.), kështuqë shiquar nga aspekti i fushës
dhe karakteristikës së rrezatimit mund të konsiderihen si përçues kuazilinjor.
Edhe pse në një mënyrë ky problem është trajtuar dhe pjesërisht zgjidhur më herët
(përcaktimi i fushës së rrezatimit–(4.61)), megjithatë, për zgjidhje përfundimtare është e
nevojshme të njihet varësia e shpërdarjes së rrymës elektrike në përçues.
Në këtë mënyrë është arritur në problemin qëndror të teorisë së antenave, pra në
problemin e njohjes së shpërndarjes së rrymës elektrike në antenë. Për fat të keq, madje
edhe në rastet më të thjeshta të antenave cilindrike simetrike, mund të arrihet deri te disa
ekuacione integrale shumë të ndërlikuara. Për këtë arsye, në shumicën e rasteve duhet
mbështetur në llogaritje të përafërta, të cilat në esencë janë empirike. Është interesante
se në rastet kur shqyrtohet karakteristika e rrezatimit, fuqia e rrezatimit, rezistenca e
rrezatimit dhe amplifikimi i antenës, përafërimet e tilla japin rezultate mjaft të
kënaqshme, që nuk mund të thuhet kur është rasti i llogritjes së impedancës hyrëse të
antenës.
Le të merret si shembull i thjeshtë, por një lloj mjaft i përhapur i antenës kuazilinjore,
shumë i përdorshëm në praktikë - i ashtuquajturi dipol simetrik. Dipoli i këtillë përbëhet
prej dy krahëve kolinearë, të gjatësisë së njëjtë, të cilët në mënyrë simetrike furnizohen
në qendër. Sipas një përafrimi tejet të thejshtë, në të cilin edhe mbeshtetet teoria klasike
e antenave, shpërndarja e rrymës elektrike në dipolin simetrik është identike me
shpërndarjen e rrymës në linjën e hapur pa humbje, me ç’rast gjatësia e linjës është
barabartë me gjatësinë e njërit krah (pjesë) të dipolit simetrik. Kjo do të thotë që rrymat
në krahët (pjesët) e dipolit kanë karakter të valëve qëndruese (stacionare), nyjet e para
(zerot) të të cilave ndodhen në fund të krahëve të dipolit. Ideja themelore në të cilën
bazohet ky përafrim është ilustruar në fig.4.10, ku është paraqitur evoluimi i linjës së
hapur në dipolin simetrik.

l
Im I (z) Z

Z=0
~ ~ ~ Z

Im

(a) (b) (c)

Fig.4.10

109
 Është e qartë se nëse përçuesit e linjës së hapur rrotullohen deri sa nuk marrin formën e
dipolit simetrik, nga aspekti i shpërndarjes së rrymës nuk shfaqet kurrfarë ndryshimi.
Meqë valët qëndruese, që lajmërohen në këtë rast, kanë varësi sinusoidale, atëherë
konsiderohet që edhe shpërndarja e rrymës në dipolin simetrik do të jetë sinusoidale.
Nëse dipoli vendoset kolinearisht me boshtin z, fillimi i të cilit ndodhet në qendrën e
dipolit, shpërndarja e amplitudës së rrymës komplekse në dipol jepet me:
I  I m sin   z , z  0 
I  I m sin    z , z  0 (4.67) 


ku Im është amplituda e rrymës në pozitën e maksimumit të valës qëndruese, ndërsa 

është gjatësia e degës (krahut) së dipolit simetrik.
Në rastin e përgjithshëm, përafrimi i shpërndarjes sinusoidale të rrymës mund të
formulohet në këtë mënyrë: shpërndarja e rrymës përgjatë çdo përçuesi linjor që merrë
pjesë në një antenë ka karakter të valës qëndruese, e cila në formën e përgjithshme është
në varësi nga kooridnata vijëpërkulët  dhe jepet me:
I    A sin     cos  
ku A, B janë konstante që përcaktohen në bazë të kushteve kufitare. Në praktikë shpesh
përdoret përafrimi sipas të cilit shpërndarja e rrymës merret të jetë e njëjtë me atë të
linjave të hapura me humbje. Meqë antena rrezaton energji atëherë ky lloj përafrimi
sigurisht është më afër realitetit.
Në fund duhet përmendur edhe një lloj të rëndësishëm të shpërndarjes së rrymës në
përçuesit kuazilinjor, e ajo është shpërndarja në formë të valës progresivve
(eksponenciale):
I ( z )  I 0 e  j z (4.68)
Ky lloj përafrimi ekziston te përçuesit e romb antenës, te e cila regjimi i valës progresive
realizohet duke e mbyllur rombin në njërën anë me rezistencë termike.
4.8.1 KARAKTERISTIKA E RREZATIMIT
TË DIPOLIT SIMETRIK
Nëse për shpërndarje të rrymës pranohet shpërndarja sinusoidale (4.67), atëherë në bazë
të shprehjes (4.61) fitohet:

 sin   j r  
0 

 m 
j z cos 
E  j  e I sin  (   z ) e dz  I m sin  (  z )e j z cos  dz  (4.69)
 2r   0 
Integralet në shprehjen e mësipërme janë elementare dhe zgjidhen mjaft lehtë. Nëse
zëvëndësohet:

sin     z  
1
2j

e j   z   e  j   z  
integrali i dytë merr trajtën:

 e  dz
 
Im
 .... 
j   j z (1 cos  )
e  e  j e j z (1 cos  )

0
2j 0

110
kështu që:
l
Im
 ...   sin e j z cos  cos  (  z )  j cos sin     z  


0
2
 0

  e j cos  cos    j cos sin  

Im
 (4.70)
 sin 
2

Në mënyrë të ngjajshme gjendet vlera e integralit të parë:

  e  j  cos   cos    j cos sin  


Im
 ...   sin
0
2

(4.71)

Kur vlerat e integraleve (4.70) dhe (4.71) zëvëndësohen në shprehjen (4.69), fitohet
shprehja përfundimtare për intensitetin e fushës së rrezatimit të dipolit simetrik:
1  I m  j r cos (  cos  )  cos  
E  j e (4.72)
2  r sin 
Funksioni
cos (  cos )  cos   (4.73)
F ( ) 
sin 
përcakton varësinë e fushës së rrezatimit nga këndi  dhe quhet funksioni karakteristik i
rrezatimit. Andaj, shprehja për intensitetin e fushës së dipolit mund të paraqitet në
trajtën:
1  I m  j r
E  j e F   (4.74)
2  r
Për hapësirën e lirë, është e njohur se  /   120 , kështu që shprehja (4.74) mjaft
shpesh paraqitet në formën:
I m  j r
E   j 60e F   (4.75)
r
Nëse lehen anash termet j dhe e  j  r , që e karakterizojnë fazën e fushës, fitohet
shprehja për modulin e intensitetit të fushës:
Im
E   60 F   (4.76)
r
Grafiku i funksionit F ( ) (në sistemin e koordinatave polare ose drejtkëndëshe) quhet
karakteristika ose diagrami i rrezatimit. Lehtë shihet që forma e karakteristikave të
rrezatimit varen ekskluzivisht nga gjatesia   2  /  , e cila quhet gjatësi elektrike.
Në fig.4.11 janë paraqitur diagramet e rrezatimit të dipolit simetrik për gjatësi të
ndryshme të karahut të dipolit  . Në grafikun e njëjtë është paraqitur edhe varësia
përkatëse e rrymës në dipol. Kur    / 2 karakteristika ka formën e numrit tetë të
shtrirë, ndërsa me rritjen e gjatësisë së krahut mbi  / 2 , diagrami i rrezatimit ndahet në
disa fletë (diagrame sekondare), të cilat lajmërohen si rezultat i interferencës së së
fushës së rrezatimit të elementeve të ndryshëm të dipolit.

111
Në mënyrë që të krahasohen më mirë diagramet e rrezatimit të dipoleve të gjatësive të
ndryshme, vështrohet e ashtuquajtura karakteristika e reduktuar e rrezatimit, e cila
definohet me shprehjen:
F ( )
f ( )  (4.77)
F (90 )
ku F(900) është vlera e karakteristikës së rrezatimit në rrafshin ekuatorial (=900). Meqë
te dipoli simetrik është:
F  90  1  cos 
atëherë
cos (  cos  )  cos  
f    (4.78)
sin  (1  cos  )
Prej të gjitha dipoleve simetrike, përdorim praktik ka më së shumti dipoli gjysëmvalorë.
Ky dipol karakterizohet me gjatësinë 2   / 2 dhe shfrytëzohet si antenë marrëse dhe
si antenë dhënëse por edhe në kuadër të sistemeve të ndërlikuara të antenave për
rrezatim më të përforcuar dhe dretjtuar.
Funksioni karakteristik i rrezatimit të kësaj antene (dipolit gjysëmvalorë) është:
 
cos cos  
2  (4.79)
F   
sin 
ndërsa në rrafshin ekuatorial vlera e saj është e barabartë me një: F(900)=1.
1
l 
6

1
l 
4

1
l 
2

4
l 
7

2
l 
3

3
l 
4

Fig.4.11

112
 Në fig.4.12, janë paraqitur së bashku
Z dipoli i
Hercit
karakteristika e reduktuar të rrezatimit
të dipolit të Hercit dhe karakteristika e
rrezatimit të dipolit gjysëmvalorë. Nga
ky diagram shihet se këto dy diagrame
mjaft pak dallohen ndërmjet veti.
Intensiteti i fushës së dipolit
dipoli / 2 gjysëmvalorë jepet me shprehjen:
1  Im I (4.80)
E   60 m
2  r r

Fig.4.12
4.8.2 ANTENA LINEARE MBI NJË RRAFSH PËRÇUES
Sipëfaqet e mëdha përçuese, veçanërisht sipërfaqja e tokës ka ndikim shumë të madh në
karakteristikën e rrezatimit të antenave. Për të shqyrtuar këtë ndikim do të supozohet që
toka paraqet përçues ideal, që është përafrim mjaftë real sidomos për radio-frekuenca.
Ky supozim lejon mundësinë që njësoj sikur në elektrostatikë të futet në përdorim
kuptimi i pasqyrimit. Le të supozohet që në të dy anët e rrasfshit z=0 ndodhen dy
përçues kuazilinear, të cilët paraqesin pasqyrën për njëri tjetrin ndaj rrafshit z=0, në
aspektin elektrostatik (fig.4.13). Ky përafrim do të thotë që rrymat dhe ngarkesat
gjatësore të pikat koresponduese të të dy përçuesve janë të barabarta për nga vlerat
absolute, ndërsa me kahje të kundërt.
Është e qartë se për shkak të simetrisë elektrike dhe asaj gjeometrike, rrafshi z=0,
paraqet rrafsh ekuipotencial me potencial elektrik skalar V=0, ndërsa potenciali
magnetik vektorial A  A'  A' ' është normal në rrafshin ekuipitencial, z=0. Duhet
theksuar se fusha elektrike është normal në rrafshin z=0, ndërsa fusha magnetike është
paralel me të.
b Meqë ky përfundim është plotësisht
I 
A në harmoni me kushtet kufitare në
a 

A  A siperfaqen përçuesit ideal, fusha
elektromagnetike mbi dhe nën rrafsh
Z=0
nuk do të pësojë kurrëfarë ndryshimi
a’’ nëse në vend të rrashit z=0 vendoset
b’’
një rrafsh real (fizik) me
përçueshmëri të përkryer.
Në këtë mënyrë rrafshi përçues i përkryer do të ndajë hapsirën në dy pjesë.
Fig.4.13
Rolin e pasqyrës (përfytyrimit) në krijimin e fushës në pjesën e sipërme të rrfashit e
marrin rrymat dhe ngarkesat sipërfaqësore.

113
Mbështetur në logjikën e mësipërme sistemi real antenë-tokë mund të zëvendësohet me
sistemin fiktiv antenë-pasqyrë e antenës.
Në fig.4.14 janë paraqitur disa lloje të antenave së bashku me pasqyrat përkatëse të tyre.
Antena e parë paraqet një antenë vërtikale e cila shfrytëzohet shumë në brezin e valëve
të mesme, por edhe në atë të valëve të shkurta. Kjo antenë, së bashku me pasqyrën e vet
paraqet një dipol simetrik, për ç’arsye të gjitha shqyrtimet për dipolin simetrik vlejnë
edhe te kjo antenë.
Për të nxjerrë faktorin me të cilin sipërfaqja e tokës merr pjesë në shprehjen e
përgjithshme të fushës, le të shfrytëzohet një antenë horizontale e cila ndodhet në
lartësinë h nga sipërfaqja e tokës (fig.4.15).
Le të shënohet me E0 vektori i fushës së antenës kur ajo ndodhet në siperfaqe të tokës,
por e vetmuar në hapësirë. Kur antena zhvendoset në pozitën e vërtetë, në lartësinë h
nga toka (pika O’ në fig.4.15
paraqet fillimin e sistemit
koordinativ i cili është i lidhur për
antenë), fusha në një pikë të largët
nuk do të ndryshojë në intensitet,
por do të ndryshojë vetëm në fazë
për shkak të dallimit të rrugëve të
cilat duhet t’i kalojë vala.
Fig.4.14
Andaj, duke pasur parasysh shënimet nga fig.4.15, fitohet:
j  OO '  n
E ' E 0 e  E 0 e j h cos 
Në mënyrë të ngjashme gjendet fusha e pasqyrimit përkatës, me ç’rast duhet pasur
parasysh që rryma e pasqyrës është në kundërfazë me rrymën e antenës së vërtetë:
j  OO '  n
E ''  E 0 e   E 0 e j h cos 
Vektori i intensitetit të fushës që e krijon antena e vërtetë në prani të tokës do të jetë e
barabartë me shumën gjeometrike të fushës së antenës dhe pasqyrës së saj:
E  E ' E ' '  E 0 e  j h cos 
 e  j  h cos  
(4.81)
 j 2 E 0 sin (  h cos )
Funksioni

2 sin   h cos  (4.82)

Z
M
quhet faktori i tokës. Andaj, nëse dihet

fusha e antenës horizontale
0
n kuazilineare kur ajo është e vetmuar në
h hapësirë, ajo duhet të shumzohet me
 h cos 
0
faktorin e antenës (4.82) në mënyrë që
h
0 h cos  114
 të fitohet fusha e antenës së njëjtë kur ajo ndodhet në lartësinë h mbi tokë. Duhet pasur
kujdes që kjo mënyrë e llogaritjes mund të përdoret vetëm në rastin e antenave përçuesit
e së cilës shtrihen në rrafshin (p.sh. dipoli horizontal, romb antena etj.) paralel me
sipërfaqen e tokës.
Fig.4.15
Në fig.4.16 janë paraqitur diagramet polare të faktorit të tokës për vlera të ndryshme të
raportit h /  .

2.0 2.0 2.0

1.5 1.5 1.5

1.0 1.0 1.0

0.5 0.5 0.5

h  0 . 10  h  0 .20  h  0 .25 
2.0 2.0

1.5 1.5
1.0 1.0

0.5 0.5

Fig.4.16
4.8.3 FUSHA E RREZATIMIT TË
ANTENËS LINEARE REZONANTE
Antena lineare në literaturë quhet antena e ndërtuar nga përçuesit dhe përdoret në
fekuenca të ulëta. Përçuesi vijëdrejtë me gjatësi   n / 2, n  1, 2, ... quhet antenë
rezonante. Nëse supozohet shperndarja sinusoidale e rymës në përçues
I  I m sin  (  z )
ku   n / 2 , atëherë fusha e rrezatimit të kësaj antene, në bazë të shprehjes (4.61), është:
 sin   j r l
E  j  e  I m sin     z  e j z cos dz
 2 r 0

Vlera e integralit është llogaritur në paragrafet paraprake, dhe është:

l
Im
   sin 2

e j  l cos 
 cos  l  j cos  sin  l  (4.83)
0

Meqë në antenat rezonante vlen   n , shprehja (4.83) mund të thjeshtohet në një

shprehje e cila varet nga fakti se a është n çift apo tek. Kur n është çift,
n  2 k , k  1, 2, .. , atëherë:
l
Im Im
   sin 2

e j n  cos
1   2 j
 sin 2 
e j n  cos  / 2
sin (n  cos / 2)
0

Nëse nuk përfillet njësia imagjinare dhe termi eksponencial, të cilët e përcaktojnë vetëm
fazën e fushës, fitohet moduli i intensitetit të fushës elektrike në formën:

115
 n
1  Im cos (  cos )
E    2 (4.84)
2  r sin 
Në rastin kur n është tek, n  2 k  1, k  0,1, .. , fitohet:
l
Im Im
   sin 2

e j n  cos 
1  2
 sin 2 
e j n  cos  / 2
cos (n  cos / 2)
0

Kështu që moduli i intensitetit të fushës është:

n
1  Im cos (  cos )
E    2 (4.85)
2  r sin 
4.9 FUQIA DHE REZISTENCA E RREZATIMIT
Sikurse edhe te dipoli i Hercit, fuqia e rrezatimit të antenës është e barabartë me fluksin
e vlerës mesatare të vektorit të Poinitngut nëpër sipërfaqen e sferës me rreze mjaft të
madhe. Meqë në zonën e rrezatimit
1  2
Pmes   E
2 
ku E është amplituda e intensitetit të fushës elektrike, atëherë
1  2 
   E r 2 sin  d d
2
P
2   0  0
Është konstatuar disa herë deri më tash se fusha e rrezatimit të një antene arbitrare mund
të paraqitet në formën:
1  I
E  F ( , ) (4.86)
2  r
ku I është rryma referente, dhe me të është llogaritur funksioni karakteristik i rrezatimit.
Andaj,
1  2 2  2
P  I   F ( , ) sin  d d (4.87)
8 2   0  0

Nëse funksioni karakteristik i rrezatimit është simetrik rrotullues ndaj boshtit z, d.m.th.
nëse varet vetëm nga këndi , atëherë fitohet:

1  2
P  I  F 2   sin  d (4.88)
4   0

Rezistenca e rrezatimit definohet me shprehjen:

1
P Rr I 2
(4.89)
2
andaj:

116
 1   2
F   sin  d
 0
Rr  (4.90)
2
Për rastin e dipolit simetrik me shpërndarje të pastër sinusoidale të rrymës, funksioni
karakteristik i rrezatimit jepet me shprehjen (4.73), kështu për rezistencën e rrezatimit
fitohet:
1   [ cos(  cos  )  cos  ]
 0
Rr  d (4.91)
2 sin 2 
Për hapësirën e zbrazët
1 
 60 
2 
dhe nëse a  2   , atëherë:
 1 1 
R r  60 1  cos a  S1  a   cos a S1  2a   sin a Si ( a )  sin a S i ( 2a ) (4.92)
 2 2 
ku:
x
sin t
Si  x    dt
0
t
x
1  cos t
S1  x    dt
0
t
Në bazë të shprehjes (4.92) është ndërtuar varësia e paraqitur në fig.4.17, e cila paraqet
rezistencën e rrezatimit të antenës vërtikale në sipërfaqen e tokës në varësi nga raporti
l/ .
Me rëndësi praktike janë rezistencat e rrezatimit të këtyre antenave rrymore:
- dipoli semtrik gjysëmvalorë, 2   / 2 ;
1
R r  60S1( 2 )  73.14
2
- antena vërtikale me gjatësi    / 4 ;
R r  36.57

100
(200)

75
(150)

50
(100)

25
(50)

0.25 0.5 0.75 1.0 l



117
 Fig.4.17
-dipoli simetrik valorë 2   ,
 1 
R r  60 S1( 4 )  2 S1( 2 )  199
 2 
- antena vërtikale shumë e shkurtë:    ,
R r  10(   )4
Nëse dihet rezistenca e rrezatimit dhe funksioni karakteristik i rrezatimit të një antene,
atëhere lehtë përcaktohet intensiteti i fushës në varësi nga fuqia e rrezatimit. Meqë,
sipas përkufizimit
P
I 2  I eff  2
Rr
atëherë në bazë të shprehjes (4.86), fitohet:
60 P
E  2 Eeff  2 F (  , ) (4.93)
r Rr

Nëse të gjitha humbjet e Xhaulit në antenë, PJ , janë mjaft të vogla në krahasim me

fuqinë e rrezatimit (që është rast mjaft i rëndomtë) atëherë, mund të konsiderohet se
fuqia e rrezatimit është e barabartë me fuqinë Pa me të cilën furnizohet antena, kështu
që fuqia P në shprehjen (4.93) mund të zëvëndësohet me Pa. Mirëpo, në rastin e
përgjithshëm,
P   Pa
ku
P P
  (4.94)
Pa P  PJ
paraqet koeficientin e shfrytëzimit të antenës, kështu që shprehja (4.93) merr trajtën:

60  Pa
E  2 F (  , ) (4.95)
r Rr
Koficienti i shfrytëzimit mund të paraqitet edhe nëpërmjet shprehjes:
Rr
 (4.96)
R r  RJ

4.10 DIPOLI MAGNETIK

Sistemi rrezatues në formë të një konture rrymore ka zbatim mjaft të gjërë në praktikë,
dhe rëndom përdoret si antenë marrëse. Përveç kësaj sistemi i këtillë i rrezatimit ka edhe
rëndësi teorike, meqë paraqet një rrugë natyrale që në teroinë e rezatimit
elektromagnetik të futet kuptimi i dipolit magnetik dhe në përgjithësi burimeve
magnetike të rrezatimit.

118
Le të mendohet një dredhë (konturë), rrethore, me rreze a, në rrafshin xoy, ashtu që
qendra e saj gjendet në origjinën e sistemit koordinativ (fig.4.18). Nëpër konturë
supozohet se rrjedh rryma periodike e thjeshtë, me amplitudë I dhe nuk ndryshon
përgjatë konturës. Ky supozim i rrymës konstante përgjatë konturës është real nëse
rrezja e konturës është e vogël në krahasim me gjatësinë valore.
Fusha elektromagnetike, që krjohet nga rryma e konturës, mund të përcaktohet
nëpërmjet potencialit magnetik vektorial. Sikurse edhe në rastin e fushës magnetostatike
potenciali magnetik vektorial ka vetëm komponentën A. Meqë në kët rast është fjala
për rrymë periodike të thjeshtë, atëherë duhet pasur parasysh efektin e vonesës së
potencialit. Andaj, potenciali magnetik vektorial do të jetë:

 e  j  r' cos  d
A 
2
aI 0 r'
(4.97)

Duke i pasur parasysh të dhënat nga fig.4.18),

është:
r'  z 2   2  a 2  2 a  cos 
Nga marrëdhëniet që dalin nga fig.4.18,
fitohet:

2a a2
r'  r 1 sin  cos   2
r r

Nën kushtin që r '  a dhe  a  1 ,

atëherë në mënyrë të përafërt mund të
shkruhet:
r '  r  a sin  cos 

1 1 a
  2 sin  cos 
r' r r
dhe
Fig.4.18
e  j  r'  e  j  r ( 1  j  a sin  cos  )
Pra, në largësitë që janë shumë më të mëdha se rrezja e konturës, dhe nën kushtin që
rrezja është shumë më e vogël se gjatësia valore, shprehja për potencialin magnetik
vektorial, në mënyrë të përafërt, ka trajtën:

119
  1 
 j r  a


A     cos  d  2 sin   cos  d
2
aIe 
2   r 0
 r 0 
 
1 a  
 j  a sin    cos 2  d  2 sin   cos 3  d  
 r 0 r 0  
Meqë,
  

 cos  d  0 ;  cos  d   / 2 ;  cos  d  0

2 3

0 0 0

atëherë, për potencialin magnetik vektorial, përfundimisht fitohet:

a2  1 
A  I  j    sin  e  j  r (4.98)
4r  r 
Fusha elektrike dhe magnetike mund të përcaktohen në bazë të shprehjeve (4.32) dhe
(4.33). Meqë rryma është e shpërndarë njëtrajtësisht nëpër gjatësinë e konturës, sistemi
nuk përmban ngarkesa të lira, kështu që potenciali elektrik skalar është i barabartë me
zero. Për këtë arsye:
E    j  A
përkatësisht,
 a 2   2 1 
E   j I  j  2  sin  e  j  r (4.99)
4   r r 
Meqë eksziston vetëm një komponentë e potencialit magnetik, atëherë komponentet e
fushës magnetike fitohen nëpërmjet shprehjes (4.33):

Hr 
1

xA
11
 r sin  r
2
 r sin  A 

H 
1

xA
1 1
 r sin  r
 r sin  A 
Nëse kihet parasysh shprehja (4.98), dhe kryhen disa operacione matematikore, fitohet:
 a2   1 
Hr  j I   j  2  cos  e j  r
2  2 r 3
r 
(4.100)
 a 2   2 1  
H  j I  j  2  j  sin  e  j  r
4  r r 2 r 3 
Nëse shprehjet (4.100) krahasohen me shprehjet përkatëse të komponeteve të fushës
elektrike të dipolit të Hercit (4.56), vërehet se ato dallohen vetëm në shumzuesin
konstant. Deri te përfundimi i njëjtë arrihet edhe duke e krahasuar komponentën H të
konturës rrethore dhe komponentës H të dipolit. Andaj, struktura e fushës magnetike të
konturës rrethore horzontale është identike me fushën elektrike të diploit vërtikal të

120
Hercit. Gjithashtu ekziston ngjashmëri në strukturën e fushës elektrike të konturës
rrethore dhe të fushës magnetike të dipolit.
Ngjashëm sikur në fushën magnetostatike, momenti magnetik i konturës rrymore
përkufizohet me shprehjen:
m  I S  I a2

Momenti magnetik i Kulonit përkufizohet në formën:

pm   m   I S (4.101)
Duke e pasur parasysh shprehjen (4.101), lehtë shihet se termi j   a 2  I paraqet
amplitudën kmplekse të derivatit në kohë të momentit magnetik të konturës rrymore.
Nëse momenti magnetik i Kulonit është pasojë e dipoit magnetik fiktiv, të cilin e
formojnë masat magnetike të ndryshueshme Qm dhe –Qm që gjenden në largësinë l
atëherë:
p m  Qm l

dhe
j   a 2  I  j  p m  j  Qm l

Madhësia j  Q m l paraqet amplitudën komplekse të rrymës magnetike periodike të

thjeshtë, Im.
Andaj, nëse futet në përdorim kuptimi i dipolit magnetik periodik të thjeshtë, rryma
magnetike e të cilit është Im, shprehjet për komponentet e fushës së konturës rrymore
mund të paraqiten në formën e cila është plotësisht simetrike me shprehjet për
komponentet e dipolit të Hercit:
1   1  
Hr   2  j  I m l cos  e  j  r
2   r 2  r3 
1  2 1  
H   j  2  j 3 
 I m l sin  e  j  r (4.102)
4    r r 2  r 
1  2 1 
E    j   I m l sin  e  j  r
4    r r 2 

Fusha në zonën e rrezatimit fitohet nëse nuk përfillen kufizat që i përkasin termeve 1/r2
dhe 1/r3:
 Im l
H  j sin  e  j  r
 2 r
(4.103)
Im l
E   j sin  e  j  r
2 r

4.11 PARAMETRAT E ANTENAVE

121
 Për shkak të funksionit të tyre, antenat përdoren në sisteme të ndryshme
radiokomunikuese dhe në një mënyrë përcaktojnë cilësinë e tyre. Andaj, gjithmonë
duhet pasur kujdes në zgjedhjen e antenës përkatësisht parametrave të saj. Përveç
tjerash, në efikasitetin e antenës ndikon edhe pozita e saj ndaj tokës dhe objekteve rreth
saj të cilët kanë veti të ndryshme elektrike dhe magnetike.
Madhësitë karakteristike të cilat i përshkruajnë vetitë e antenës dhe të cilat mbeten të
pandryshuara, pavarsisht se a përdoren si dhënës apo si marrës janë: polarizimi,
diagrami i rrezatimit, inpedanca, sipërfaqja efektive, përforcimi, drejtueshmëria etj.
Madhësitë e tilla quhen parametrat e antenës.
4.12 POLARIZIMI I ANTENËS
Energjia elektromagnetike në hapsirën e lirë përhapet në formë të valëve
elektromagnetike të llojit TEM, me ç’rast vektori i fushës elektrike dhe asaj magnetike
ndodhen në të njëjtin rrafsh, normal në drejtimin e përhapjes të cilin e përcakton vektori
i Pointingut. Lakorja të cilën e përshkruan maja e vektorit të fushës elektrike dhe i cili
ndryshon gjatë kohës së bashku me vektorin e fushës magnetike e definon polarizimin e
valës elektromagnetike. Pra, me polarizim të antenës nënkuptohet polarizimi i valës e
cila përhapet në kahun e rrezatimit maksimal. Në rastin e përgjithshëm ekziston
polarizimi eliptik d.m.th maja e vektorit të fushës elektrike përshkruan elipsën, me ç’rast
ndryshon edhe madhësinë edhe shpejtësinë këndore. Polarizimi linear (linjor) dhe ai
rrethor paraqesin dy raste të veçanta të polarizimit eliptik. Gjatë polarizimit linjor
vektori i fushës elektrike ndryshon vetëm intensitetin por jo edhe drejtimin. Dallohet
polarizimi linjor horizontal dhe vertikal (në krahasim me sipërfaqen e tokës). Në
polarizimin rrethor vektori E nuk ndryshon intensitetin, por rrotullohet me shpejtësi
këndore të njëjtë duke e përshkruar rrethin me rreze të caktuar. Gjithashtu dallohet
polarizimi i majtë dhe i djathtë, varësisht nga kahu i rrotullimit të vektorit E ndaj
drejtimit të përhapjes së valës.
Polarizimi linjor ka zbatim më të gjërë se ai rrethor. Në frekuenca të ulëta përdoret
polarizimi vërtikal ndërsa në frekuenca të larta çoftë polarizimi vërtikal çoftë ai
horizontal. Polarizimi horizontal në frekuencat e ulëta nuk mund të përdoret, sepse
sipërfaqja e tokës në këto frekuenca eksponohet si përçues relativisht i mirë, andaj
sipërfaqja e saj mund të zëvëndësohet me një rrfafsh përçues ideal (fig.4.19). Është e
njohur se çdo ngarkesë elektrike pozitive Q ka pasqyrën e vetë Q’, në anën e kundërt
dhe me shenjë të kundërt. Rryma elektrike I në përçuesin vërtikal është pasojë e
rrjedhjes së ngarkesave pozitive në kahun prej poshtë lartë. Ngarkesa e pasqyruar
(negative) në këtë rast rrjedh te poshtë, ndërsa rryma e pasqyruar I’ ka gjithashtu kahun
prej poshtë lartë. Nëse ekziston përçuesi horizontal, atëherë rryma I është rezultat i
rrjedhjes së ngarkesave elektrike pozitive prej anës së majtë kah ana e djathtë ndërsa
rryma I’ është rezultat i rrjedhjes së ngarkesave negative. Kjo do të thotë se rrymat I dhe
I’ kanë kahe të kundërt (fig.4.19). Në frekuenca të ulëta (gjatësia valore është e rendit
qindra metra) largësia ndërmjet antenës (përçuesit) me polarizim horizontal dhe
pasqyrës së saj është i vogël në krahasim me gjatësinë valore, kështu që në të gjitha

122
drejtimet fusha e antenës dhe paqyrës së saj anulohen ndërmjet veti dhe kësisoji
rrezatimi është i pamundur. Kjo është aryeja pse në frekuenca të ulëta nuk mund të
përdoret polarizimi horizontal. Te polarizimi vërtikal largësia nuk është me rëndësi,
sepse rrymat I dhe I’ janë me kahe të njëjtë. Në frekuenca të larta largësia ndërmjet
antenës dhe tokës bëhet së paku e rendit të gjatësisë valore, kështu që vetëm në disa
drejtime fusha e antenës dhe pasqyrës së saj anulohen. Pra, rrezatimi është i mundur,
mirëpo nga largësia ndërmjet antenës dhe tokës varet forma e digramit të rrezatimit.
Poashtu duhet pasur parasysh që në frekuencat mbi 1GHz sipërfaqja e tokës paraqet
përçues të dobët, ashtu që mund të konsiderohet si dielektrik me humbje të vogla.

Fig.4.19
Polarizimi rrethor përdoret kryesisht kur kërkohet të realizohet lidhja ndërmjet dy
objekteve të lëvizshme, siç është rasti me tokën dhe satelitin. Në këtë rast kërkohet që
antenat të kenë polarizim të njëjtë ose së paku njëra polarizimin rrethor kurse tjetra atë
linjor me ç’rast paraqiten humbje të caktuara për shkak të polarizimit jo të njëjtë.
Polarizimi rrethor zbatohet shumë te sistemet e radarëve sepse fuqia e sinjalit të pranuar
nëpërmjet valëve të reflektuara nga sipërfaqet simetrike siç janë retë elektrike, të cilat
në të shumtën e rasteve e mbulojnë cakun e dëshiruar (aeroplanin etj) është shumë më e
vogël gjatë polarizimit rrethor sesa atij linjor (gjatë kohës së të reshurave të shumta ky
dallim arrin deri 20dB). Konstatimi i sipërm se antenat që shfrytzohen për komunikim
tokë-satelit ose anasjelltas mund të kenë polarizme të ndryshme, bazohet në faktin se
vala elektromagnetike me polarizim të çfardoshëm mund të zbërthehet në dy
komponente ortogonale. Rregullisht, këto janë valë të polarizuara vërtikalisht dhe
horizontalisht ose valë me polarizim rrethor të majtë ose të djathtë (fig.4.20).
Vala me polarizim linjor mund të zbërthehet në dy valë me polarizim rrethorë me
aplituda të njëjta, siç shihet në fig.4.20. Nëse vlera momentale e valës me polarizim
vërtikal është e  E cos  t , atëherë vlerat momentale të kmponenteve të valës me
polarizim rrethor të djathtë dhe të majtë janë:
E
e1  e2  (4.104)
2
Meqë gjatë porizimit linjor vlera momentale e fushës elektrike ndryshon me kohën,
atëherë fuqia mesatare e valës do të jetë:
T
1 1 E2
Z 0 T 0
P e 2
dt  (4.105)
2Z0
me ç’rast Z0 paraqet impedancën e hapësirës së lirë ( 120   377  ).

123
 Fig.4.20
Në fig.4.21 është paraqitur zbërthimi i valës me polarizim rrethorë në dy komonente me
polarizim linjor të djathtë dhe të majtë. Vlera mesatare e komponenteve me polarizim
rrethorë nuk ndryshon, kështu që vlera mesatare e fuqisë për komponente është:
2
1 E E2
P1  P2     (4.106)
Z0  2  4Z0
Pra, secila nga komponentet bartë gjysmën e fuqisë së valës rezultuese. Kjo do të thotë
se nëse antena dhënëse është me polarizim linjor, ndërsa antena marrëse me polarizim
rrethorë, humbja për shkak të polarizimeve jo të njëjta do të jetë 3dB (gjysma e fuqisë),
P1
N dB  10 log  10 log 2  3dB (4.107)
P2

124
Procesi i zbërthimit të valës me polarizim rrethorë në dy valë me polarizim linjor, me
amplituda të njëjta, është paraqitur në fig.4.21.

Fig.4.21
Vlera momentale e fushës elektrike të valës me polarizim rrethorë të djathtë është
konstante me vlerë E. Vlera momentale e komponentës së polarizuar vërtikalisht është:
e 1  E cos  t (4.108)
ndërsa komponentës së polarizuar horizontalisht
  
e 2  E cos   t   (4.109)
 2 
Rrjedhja e fuqisë mesatare të valës me polarizim rrethorë do të jetë:
E2
P (4.110)
Z0
ndërsa fuqia e komponenteve
T T
1 1 1 1 E2
P1  P2   e1 dt  e dt 
2 2
2 (4.111)
Z0 T 0
Z0 T 0
2Z0

125
 Zbatimi i metodës së zbërthimit të valës në dy komponente ortogonale do të shihet në
shembujt vijues. Te antenat e tipit reflektor në brezin e frekuencave të ulëta shumë
shpesh në vend të pllakave të plota përdoren sipërfaqe reflektuese të ndërtuara nga
përçuesit paralelë, sikur në fig.4.22. Nëse largësia ndërmjet përçuesve është e vogël në
krahasim me gjatësinë valore ( d   ), atëherë struktura e tillë është reflektor i mirë
vetëm për valën me polarizim linjor ku vektori E është paralel me përçuesit. Në fig.4.22
është paraqitur rënia e valës me polarizim linjor në strukturën e përçuesve paralelë.

Fig.4.22
Nëse vektori E mbyll kënd të çfardoshëm ndaj përçuesve të strukturës përçuese
reflektuese, vala me polarizim linjor do të zbërthehet në dy komponente ortogonale, me
ç’rast njëra prej komponenteve është normal në përçues dhe si e tillë depërton më tej,
ndërsa tjetra paralel me të për ç’arsye në tërësi reflektohet. Pra, struktura e tillë
reflektuese nuk është e reflektor i mirë.

Fig.4.23
Situatë e ngjashme paraqitet edhe në rastin e valës me polarizim rrethor, fig.4.23, ku
është paraqitur rënia e valës me polarizim rrethorë në strukturën e përçuesve. Pas
strukturës së përçuesve paraqitet vala me polarizim linjor e cila bart me vete gjysmën e
fuqisë së valës rënëse me polarizim rrethorë. Pra, shfrytëzimi i kësaj rrjete të përçuesve
paralel është reflektor joefikas në rastin e valëve me polarizim rrethor.
4.13 DIAGRAMI I RREZATIMIT
Në përgjithësi rrezatimi elektromagnetik i krijuar nga antena e çfarëdo forme
gjeometrike ka karakter të valëve sferike nëse largësia nga antena është e madhe. Andaj,

126
për largësi të mëdha çdo antenë mund të konsiderohet si burim pikësor. Rezatimi i
energjisë nga një burim i tillë është radial. Rrjedhja e energjisë në njësi të kohës dhe të
sipërfaqes elementare paraqet dendësinë e fuqisë e cila paraqitet me vektorin e
Pointingut P në kahun e përhapjes së valës. Shpërndarja e dendësisë së fuqisë në
sipërfaqen sferike me rreze shumë të madhe quhet diagram i rrezatimit. Diagrami i
rrezatimit shprehet rëndom në madhësi relative, që do të thotë ndaj dendësisë
maksimale të fuqisë si njësi por mund të shprehet edhe numerikisht ose në decibelë.
Nëse është i njohur vektori i Pointingut në tërë sipërfaqen sferike, me rreze r, duke e
pasur parasysh fig.4.24, fuqia e tërë e rrezatuar llogaritet me shprehjen:
2 
W   P  ds  P r
2
 sin   d d (4.112)
0 0

Fig.4.24
Për përshkrim më të lehtë të antenave futet në përdorim nocioni i antenës izotropike, e
cila karakterizohet me dendësi konstante të fuqisë në sipërfaqen sferike. Antena e këtillë
nuk ekziston realisht e as që mund të ndërtohet, por shërben për përshkrim matematikor
të vetive të antenave. Duke e pasur parasysh që te kjo antenë vektori i Poinitngut është
konstant, fuqia e rrezatuar antenës izotropike llogaritet me shprehjen:
P  P  4  r 2 (4.112)
Intensiteti i rezatimi U paraqet fuqinë e rrezatuar për njësi të këndit hapësinor, ndërsa
fitohet duke shumzuar dendësinë e fuqisë me katrorin e rrezes. Lidhja ndërmjet vektorit
të Pointingut dhe intensitetit të rrezatimit jepet me shprehjen:
U  P  r2 (4.113)
ndërsa fuqia e rrezatuar
P  U d (4.114)

127
ku d është këndi elementar hapësinor. Në formën e normalizuar (d.m.th. ndaj
maksimumit si njësi) diagrami i intensitetit të rrezatimit dhe i fuqisë së rrezatuar është
identik.
Në praktikë në vend të diagramit të fuqisë, prej të cilit nuk mund të shihet lloji i
polarizimit të valës, përdoret diagrami i dy komponenteve të fushës elektrike E
(komponenta polare) dhe E (komponenta azimutale) si dhe këndit të shfazimit
ndërmjet tyre. Aq më tepër nëse dihet
se diagrami i fuqisë mund të përfitohet
prej diagramit të fushës sepse fuqia
caktohet nëpërmjet katrorit të
intensitetit të fushës përkatëse. Me
qëllim të lehtësimit, matjet kryhen
vetëm në dy rrafshe të prerjes tërthore
ortogonale që i përgjigjen drejtimit të
rrezatimit maksimal. Meqenëse në
shumicën e rasteve përdoren antenat
me polarizim linjor, rrafshet zgjidhen
ashtu që në njërën prej tyre shihet vektori i fushës elektrike, kurse në tjetrin ai i fushës
magnetike.
Fig.4.25
Për çdo diagram të rrezatimit definohen madhësitë karakteristike: këndi i drejtimit të
rrezatimit, gjërësia e tufës së valëve dhe koeficienti i dobësimit të diagrameve
sekondare. Nëse antena është orijentuar në hapësirë ashtu që drejtimi i rrezatimit
maksimal të jetë në kahun e boshtit x, diagramet paraqiten në rrafshin xz (vërtikal) dhe
xy (horizontal). Këndi i drejtimit  D në diagramin vërtikal, përkatësisht  D në atë
horizontal, paraqet këndin rreth drejtimit maksimal të rrezatimit, brenda të cilit fuqia
nuk bie nën gjysmën e fuqisë së rrezatuar në drejtimin maksimal. Në diagramin e fushës
intensteti i fushës elektrike në pikat kufitare të këndit  D përkatësisht  D , bie nga
vlera E max në vlerën Emax / 2 që i përgjigjet drejtimit të rrezatimit maksimal
(fig.4.25).
Gjërësia e tufës  n në diagramin vertikal përkatësisht  n në atë horizontal paraqet
këndin ndërmjet dy pikave të rrafshit të diagramit përkatës që ndodhen në njërën
përkatësisht anën tjetër të drejtimit maksimal të rrezatimit e në të cilin nuk ekziston vala
e rrezatuar. Në praktikë përcaktimi i saktë i pikave të sipërshënuara është shumë i
vështirë, andaj rëndom për përcaktimin e  n dhe  n përdoren pikat e diagramit te të
cilat niveli valës bie për 20dB ose 30dB ndaj drejtimit maksimal. Kështu, rëndom
shenohet  20 ;  20 ; 30 ;  30 etj.
Përveç diagramit i cili është analizuar deri më tani, e që njihet si diagram primar i
rrezatimit, paraqiten edhe diagramet sekondare. Për të pasur parasysh ndikimin e

128
 diagrameve sekondare definohet koeficienti i dobësimit si raport i vlerës maksimale të
fushës së diagramit primar dhe atij sekondar. Nëse drejtimi i rrezatimit maksimal nuk
ndodhet në kahun pozitiv të boshtit z definohen edhe këndet  0 dhe  0 të cilët e
definojnë orientimin e diagramit të rrezatimit.
4.14 IMPEDANCA
Secila antenë e kyqur në gjenerator nëpërmjet linjës paraqet një dypolar pasiv i cili
karakterizohet me impedancën e vet, të definuar nëpërmjet raportit të tensionit dhe
rrymës në pikat e kyqjes së antenës në gjenerator. Nëse në afërsi nuk ekzistojnë objekte
me mundësi ndikimi në sjelljen e antenës, atëherë bëhet fjalë për impedancën vetjake.
Kalimi i energjisë elektromagnetike prej antenës në hapsirën e lirë mund të paraqitet me
rezistencën e rrezistimit Rr, e cila mund të trajtohet si pjesë e komponentës omike të
impedancës së antenës. Meqenëse materiali prej të cilës ndërtohet antena ka
përçueshmëri të kufizuar, një pjesë e energjisë me të cilën disponon antena shpenzohet
në energji termike. Rezistenca ekuivalente në të cilën shpenzohet kjo fuqi quhet
rezistenca e humbjeve Rd. Komponenta reaktive X A , e impedansës vetjake varet prej
fushës së induktuar e cila posedon energjinë reaktive në afërsi të antenës. Andaj,
impedanca vetjake e antenës është:
Z A  RA  j X A  Rr  Rd  j X A (4.115)
Për të pasur parasysh humbjet për shkak të disipacionit definohet koeficienti i
shfrytëzimit si raport i fuqisë së rrezatuar dhe fuqisë së tërë të antenës.

I 2 Rr
 (4.116)
I 2 ( Rr  Rd )
me ç’rast I është intensiteti i rrymës elektrike në bornat e antenës. Në praktikë ky
koeficient sillet ndërmjet 50% dhe 70%, por jo rrall arrinë edhe rreth 100 %.
Problemi i përshtatjes së antenës në linjë është mjaft i vështirë sepse që të dy
komponentet e impedancës vetjake ndryshojnë me ndryshimin e frekuencës shumë më
tepër se sa impedanca e linjës.
Për këtë arësye duhet caktuar gjërësinë e brezit frekuencor brenda të cilit antena është e
përshtatur në linjë me raport të caktuar të valëve stacionare. Rëndom ky raport në
praktikë ka vlerën 2 dhe i përgjigjet humbjeve në fuqi për 0.5dB, gjë që paraqet kërkesë
shumë më serioze se në rastin e gjërësisë së brezit
frekuencor të përforcuesve te të cilët koeficienti i
valëve qëndruese është 5.8 (3dB).
Në impedancën e antenës ka ndikim të
konsiderueshëm sipërfaqja e tokës dhe antenat tjera,
të cilat ndodhen në afërsi të antenës në largësi prej
disa gjatësive valore aq më parë kur dihet se në
praktikë përdoren sisteme të ndryshme të antenave,

129
 largësia në mes të cilave arrin rendin e gjatësisë valore. Në atë rast impedanca e antenës
dallohet nga impedanca vetjake për shkak të ndikimit të antenave tjera. Për të marrë
parasysh ndikimin e antenave tjera, futet në përdorim kuptimi i impedancës reciproke.
Për dy antena që ndodhen në afërsi, fig.4.26, përkufizohet impedanca reciproke si
raport:
Fig.4.26
U 
Z 21   2  (4.117)
 I1   2 0
Nëse sistemi i antenave përbëhet prej N antenave, dhe çdo njëra nga to është e kyqur në
tensionin përkatës, atëherë tensionet e secilës antenë mund të përshkruhen me
ekuacionet:
U 1  Z11 I1  Z12 I 2  .............  Z1N I N
U 2  Z 21 I1  Z 22 I 2  .............  Z 2 N I N
(4.118)
..........................................................
U N  Z N 1 I1  Z N 2 I 2  ..........  Z NN I N
Impedanca në bornat e cilësdo nga antenat përcaktohet nga ekuacioni:
UN I I
ZN   Z N 1  1  Z N 2  2      Z NN (4.119)
IN IN IN
ku Z NN paraqet impedansën vetjake të antenës N.
Shihet se impedanca e antenës nuk varet vetëm nga
impedanca e antenës por edhe nga rrymat e antenave tjera
dhe impedancave reciproke. Për të eliminur ndikimin e
impedancave reciproke në disa sisteme të antenave
shfrytëzohen linjat me gjatësi  / 4 , sepse intensiteti i
rrymës elektrike në ngarkesën e kyqur në fund të linjës me
gjatësi  / 4 nuk varet nga madhësia e impedancës. Një
përfundim i tillë mund të nxjerret nga shprehja e
përgjithshme e tensionit në hyrje të linjës me gjatësi l dhe
ngarkesë Z T :
Fig.4.27
Z0
U  U T (cos  l  j sin  l ) (4.120)
ZT
Për l   / 4 , dhe U T  IT  ZT , del që:
U
U  (4.121)
jZ0
Pra, intensiteti i rrymës elektrike në antenë varet vetëm nga impedanca e saj e jo edhe
nga impedanca reciproke.

130
 Secila antenë marrëse mund të zëvëndësohet me një gjenerator rezistenca e brendshme e
të cilit paraqet impedancën vetjake të antenës (fig.4.27), nën kushtin që në afërsi të
antenës mos të ketë objekte tjera. Impedanca vetjake e antenës kur ajo përdoret për
marrje është e barabartë me impedancën vetjake të antenës së njëjtë kur ajo përdoret për
dhënje.
4.15 AMPLIFIKIMI
Në përgjithësi, në transmetimet radio-difuzive synohet që me fuqi sa më të vogël të
krijohet fushë sa më e madhe që është e mundur në vendin e pranimit. Për këtë qëllim
në praktikë ekzistojnë shumë sisteme të antenave të cilat mund të shërbejnë për rrezatim
të orientuar në drejtim të caktuar. Përveç funksionit karakteristik të rrezatimit i cili në
një mënyrë paraqet edhe drejtushmërinë e një antene, në praktikë përdoret edhe një
tregues tjetër i ashtuquajtur amplifikimi i antenës (“gain”), i cili në mënyrë më të
përcaktuar e karakterizon efikasitetin e rrezatimit të antenës në drejtimin e caktuar.
Amplifikimi i antenës në drejtimin e caktuar përkufizohet si raport i fuqisë së emetuar
nga antena izotropike fiktive, e cila rrezaton njësoj në të gjitha drejtimet, dhe fuqisë së
antenës në shqyrtim, me kusht që fusha e rrezatuar në vendin e shqyrtimit të jetë i njëjtë
për dy antenat. Pra,
Pi z
G ( ,  )  ; Eiz  E (4.123)
P
ose, shprehur nëpërmjet intensitetit të fushës fitohet:
E2
G ( ,  )  (4.123)
E iz2
për Piz  P
Pra, aplifikimi i antenës përkufizohet edhe nëpërmjet herësit të katrorit të fushës së
antenës së vështruar dhe asaj izotropike në ndonjë pikë në drejtim të caktuar, me kusht
që fuqitë e të dy antenave të jenë të njëjta.
Në vazhdim do të kërkohet lidhja ndërmjet amplifikimit dhe funksionit karakteristik të
rrezatimit. Meqë intensiteti i vektorit të Poinitngut te antena izotropike është i njëjtë në
të gjitha pikat e sferës me reze r, mund të shkruhet:
1  2 Piz
Piz  Eiz  (4.124)
2  4 r 2
Nëse vendoset që  /   120  , fitohet
Pi z
E iz  60 (4.125)
r
Nga ana tjetër, në bazë të shprehjes (1.93),
60 P
E 2 F (  , ) (4.126)
r Rr

131
 Duke i barazuar fushat Eiz dhe E, nga shprehjet (4.125) dhe (4.93) fitohet marrëdhënia e
kërkuar e fuqive, përkatësisht amplifikimi i antenës:
F 2 (  , )
G(  , )  120 (4.127)
Rr
Si shembull, le të merret llogaritja e amplifikimit të dipolit simetrik gjysëmvalorë dhe
dipolit të Hercit, në drejtimin e rrezatimit maksimal, d.m.th. në rrafshin ekuatorial.
Meqë për dipolin gjysëmvalorë
F (900 )  1, dhe R r  73.14  ,
fitohet:
120
Gmax   1.64
73.14
ose, në decibelë
g max  10 log Gmax  2.15dB

Nëse shprehja për intensitetin e fushës së dipolit të Hercit (4.57) shkruhet në formën
(4.86), fitohet funksioni karakteristik i rrezatimit është:

F ( )  sin  (4.128)
2
dhe
F (900 )    / 2

Meqë, në bazë të (4.55) është:

R r  20 (   )2
fitohet:
3
Gmax 
2
ose, në decibelë
g max  10 log Gmax  1.76 dB

Në praktikë mjaft shpesh si antenë referente merret dipoli gjysëmvalorë, në vend të

antenës izotropike. Amplifikimi i ndonjë antene në krahasim me dipolin gjysëmvalorë
fitohet nëse vlera e llogaritur me shprehjen (4.127) pjestohet me 1.64.
4.16 DREJTUESHMËRIA
Në përkufizimin e drejtueshmërisë merret parasysh vetëm shpërndarja hapësinore e
fuqisë së rrezatuar. Drejtueshmëria e antenës, D, përkufizohet si raport i fuqisë
maksimale dhe asaj mesatare në largësi fikse r nga antena:
Pr max
D (4.129)
Pr mes

132
Për antenën izotropike D=1. Drejtueshmëria mund të kuptohet si një koficient që tregon
për sa herë duhet rritur fuqinë e rrezatuar nga antena izotropike ndaj asaj në shqyrtim,
me kusht që në largësi të njëjtë fuqia e antenës izotropike të jetë e njëjtë me fuqinë që
rrezaton antena përkatëse në drejtimin maksimal. Drejtueshmëria e antenës izotropike
është vlera më e vogël e mundshme. Për dipolin e Hercit, drejtueshmëria fitohet duke e
pasur parasysh amplifikimin e tij,
G ( , )  1.5 sin 2  (4.130)
dhe meqë në këtët rast    / 2 , fitohet:
D  1 .5 (4.131)
Për dipolin gjysëmvalor,  / 2 , fitohet:
Z0
G (  , )  f 2
( ) (4.132)
 Rr
që, në këtë rast Z 0  120  , R r  73  , fitohet:
 
cos  cos 
f ( )   2  (4.133)
sin 

133
USHTRIME NUMERIKE
Detyra 1 Në hapsirën vëllimore V’ të përkufizuar me sipërfaqen S’ ekziston rryma e
periodike e thjeshtë me frekuencë  dhe dendësi të rrymës J Të shprehet vektori i
intensitetit të fushës elektrike dhe magnetike nëpërmjet dendësisë së rrymës. Të futen
nën integral dhe të kryhet diferencimi i nevojshëm.
Zgjidhje: Fillohet nga ekuacionet (4.32) dhe (4.33)
E   V  j A
1
H  x A


Dhe nga ekuacini i kontinuitetit, për regjimin periodike të thjeshtë:

  J   j 

Potencialet janë të përkufizuara me shprehjet (4.30) dhe (4.31)

1 e  j r
V (r ) 
4   (r ' )
V'
r
dV '

 e  j r
A( r ) 
4  J ( r' )
V'
r
dV '

Duke i pasur parasysh relacionet për konstantën fazore, dhe shpejtësinë e përhapjes në
varësi nga parametrat e mjedisit:
2 2 f   1
   2      ; v 
 v v v 1 
f 
për vektorin e fushës elektrike dhe magnetike mund të shkruhet:

134
  1 e  jr   e  j r
E    
 4 V '
 ( r ' )
r
dV '   j
 4  J( r' )
V'
r
dV '

1   e  j r 
H   x 
 
 4 V '
J ( r ' )
r
dV ' 


përkatësisht,
 1 e  jr   e  j r
E    
 4 V '
  J ( r ' )
j r
dV '   j
 4  J( r' )
V'
r
dV '

1 e  j r
H   x  J( r' ) dV '
4 V'
r

Meqë rotori dhe gradienti i funksionit vlejnë për koordinata hapësinore, dhe se:
f ( r )
x c f   f c ;  f(r ) ir
r
atëherë
1  e  j r 
H 
4   r
V'
   J ( r ' )dV '

Pas zëvendësimeve fitohet:
0 e  j r 1 1  j r  j r 
E   j   J( r' ) dV '  2    J ( r ' ) i r e dV ' 
4 r  V' r 2
V' 

H 
1
  J ( r ' )dV '   ir  1  j2 r e  j r 
4 V '  r 
ku
 e  j r   j r e  j r  e  j r 1  j r
    2
ir   ir
 r  r r2

Detyra 2 Konturi i hollë rrethore me rreze a , është e elektrizuar me sasi të elektricitetit

q (t )  Qm cos t. Të llogaritet potenciali skalar i vonuar në pikat e boshtit të konturit, i
cili është normal në rrafshin e konturit.
Zgjidhje:

1  ( r ' )e  j r

r
V( r ) 
4 0 
V'
r
dV '

 Për rastin konkret:

dl 
r
d
a

q (t )

135
 1 q( r ' )e  j r
4 0 V'
V( r )  dl 
r

dhe pasi
q( r )
q( r ) 
2 a

atëherë:
1 1
2
q( r )e  j r 1
2
Qm e  jr
V( r ) 
4 0 2a 
0
r
a d 
8 2 0 0 2r d

përkatësisht
Qm 2 e  j r 2 e  j r Q 2e  j r
V( r )   Qm 2  m
8 0 2 r 8  0 r 8  0 r
Andaj, përfundimisht për potencialin e kërkuar fitohet:
Qm 2 2 cos(  t   r ) Qm cos(  t   r )
 ( r ,t )  
8 0 r 4 0 r
ku:
r  a2  z 2

Detyra 3 Sipërfaqja e gjysmësferës me rreze a , ndodhet në vakum dhe është

elektrizuar njëtrajtsisht me sasi të elektricitetit q (t )  Qm cos t. Të llogaritet potenciali
elektrik skalar i cili shkaktohet nga gjysmësfera e elektrizuar.
Zgjidhje: Fillimisht, gjysëmsfera ndahet në rrathë të hollë me trashësi ad , kështu që
sipërfaqja elementare e këtillë do të jetë:

z
M(0,0,z) a sin 



d dS  2a sinad

r

q (t )
z  a cos
a


dS   2 a sin  ad ; 0   
2
Ndërsa potenciali përcaktohet nga shprehja:

136
 1 e  j r
V( r ) 
4 0   S ( r' )
S'
r
dS'

Për ngarkesaën me dendësi vëllimore mund të shkruhet:

Qm Q 2
S( r )   m 2
2  2 a 2
4 a
andaj, për potencial fitohet:

 j r
1 Q 2e 1 Q 2 2
e  j r
V( r ) 
4 0 S' 4m a 2 r dS'  4 0 4ma 2 0 r 2a sinad

dhe duke e pasur parasysh që:

   z
1 1
r   z  a cos     a sin  
2 2 2 2
 a  2 a z cos 
2
 2

atëherë:


e  j  z 
1
2
2  a 2  2 az cos 2
1 Qm 2
V( r )   0 sin d
2
2 a
4 0 4a 2
z 
1
2
 a  2az cos 
2 2


 
1
2  j z 2  a 2 2 az cos 2
Qm 2 e
  sin d
8 0
z 
1
0 2
 a  2az cos 
2 2

Duke zëvendësuar:
k  z 2  a 2  2az cos  ; dk  2az sin  d

dhe
dk
 sin  d
2az
fitohet:
1
k2
 j k 2
Qm 2 1 e
V( r ) 
8 0 2a z 
k1
1
dk
k 2

ku:

k 2  z 2  a 2  2a z cos   z2  a2 
2
k 1  z 2  a 2  2a z cos 0   z 2  a 2  2a z   z  a
2

andaj

137
 1
k 2  j k 2
Qm 2 1 e
8 0 za 2 k1
V( r )  1
dk
k 2

Pas zëvendësimit:
1
dk dt
 k  t,
2

1

k 2

fitohet:
t
Qm 2 e  jt t 2
 
2
Qm 2  j t dt Qm 2
V( r )  
8  0 z a t1
e  j
 8 0 za  t1
 j
8 0 za 
e  j t2  e  j t1

përkatësisht:
  j k22  j k12    j ( z 2  a 2 ) 2 
1 1 1
Qm 2 Q 2  j z  a
V( r )  j e  e  j m  e e 
8 0 z a    8 0 za
   
Detyra 4 Të përseritet detyra e mësipërme në rastin e sferës. Të shprehet gjithashtu
potenciali në domenin kohor.

Rezultati: V ( r )  j Qm 2
e  j z  a
e
 j z  a

16   0  a z

Detyra 5 Të nxjerret shprehja për intensitetin e fushës elektrike dhe magnetike në zonën
e rrezatimit të dipolit të hercit me moment të rrymës I l , duke u bazuar në potencialin
 
magnetik vektorial.
  AZ  A
Z  A  E
Zgjidhje:

2

Në zonën e rrezatimit E r  0 , prandaj:
r  
E  E
 E    V  j A , V  0
E    j A
I A   Az sin

Meqenëse rryma në dipol është konstante, atëherë:


 I ( r  )e  j r
Az 
4 
l
r
dl

përkatësisht

138
  I e  j r  e  j r
Az 
4 
l
r
dl 
4
Il
r

Andaj, për komponentet e fushës elektrike fitohet:

 e  j r
E    j A  j A z sin   j Il sin 
4 r
ose
 e  j r v  e  j r
E   j 2f Il sin  j Il sin
4 r  2 r
Duke e pasur parasysh që:
 2 v
z0  ,   , f 
  
atëherë:
1  e  j r 2  1 e  j r
E   j 2 Il sin   Il sin
  4 r   4 r
z 0 I e  j r  l
 j ( sin  )
2 r 2
ku:
l
F (  , )  sin
2
Kështu që intensiteti i fushës magnetike është:
E
H 
z0
Detyra 6 Duke e pasur parasysh rezultatin nga detyra 5, të llogaritet rezistenca e
rrezatimit dhe drejtueshmëria e dipolit të hercit.
Zgjidhje:
z
Nga figura mund të shkruhet:

d dS  rd  r d , 0    
r
r r   r sin  ,    
d y
dhe
dS  r 2 d d sin 
x

andaj,

139
  
S   r d d sin 
2

0 

Nga shprehja:
P
Rr 
I2
   
E2 E2 E2
P dS     dS     r 2 sin d d
S
z0  0
z0  0
z0
2
z I e  jr  l
  j 0 sin 
2 r 2
 
 0
z0
dS ,

ku
z 0 I e  j r  l 
E  j sin  ,   m  
2 r 2 2
andaj
  2
 z0  l  sin  2
2
P    2r 2  z0 r sind d
 0 

dhe
  
z0 2 (  l )2 2 z0 2 (  l )2
P  0     2  sin 3d
3
r sin d d
4 2 r 2 4 4 2 4 0

z0  2
 (  l )2  ( 1  cos 2  ) sind
8 0

Integrali i mësipërm zgjidhet duke e bërë zëvendësimin:

v  cos  u3 cos 3 
 ( 1  cos  ) sind  du   sind   ( 1  u )du  u   cos 
2 2

3 3

kështu që:
z0 2 ( l )2 4 z0 2 ( l )2
P 
8 3 6
prej nga:

P z0 ( l )2 120 ( l )2
Rr    20( l )2 (  ).
 2
6 6

Drejtueshmëria përcaktohet nga:

140
 z max F (  , )
2
120   l 
2
120
D 0   max(sin  )  max(sin2  )
2
2 
Rrr 20 (  l )  2  80
3 3
 max(sin2  )   1.5  1.75 dB
2 2
Detyra 7 Të përsëriten Detyrat 5 dhe 6 për antenën e shkurtë vërtikale të ngarkuar
kapacitivisht, e cila është e vendosur mbi sipërfaqën e rrafshët me përçueshmëri të
pakufishme.
Zgjidhje: Efekti i rrafshit përçues merret në
 konsiderim nëpërmjet pasqyrimit, me ç’rast si rezultat
l I fitohet dipoli i hercit me gjatësi 2l. Në bazë të
rezultatit nga detyra 5 për dipolin me gjatësi l është
gjetur:
z0  e  j r   l 
E  j   sin 
2 r  2 
E
H 
z0
Meqë dipoli në këtë detyrë ka gjatësi 2l , atëherë:
dS  r 2 sin dd

l 

l I

Sipas detyrës paraprake:

E2
P dS
S
z0
P
Rr  , 0    ,    
2

141
 z
r sin 
dS  rd r sind

 r d y

Pra, dallim i vetëm nga detyra paraprake qëndron në kufijët e këndit  . Në kët rast ata
janë ndërmjet 0 dhe /2 sepse rrezaton vetëm antena mbi sipërfaqën rrafshët. Për fuqi
fitohet:


z2 2
z2  cos3   2
P  0 (  l  )2  sin 3 d  0 ( l  )2   cos  
8 0
8  3 0
z0  2  cos3    2 z  2 ( l )2 2
 ( l  )2   cos    0
8  3 0 8 3
përkatësisht,
120 2
P 4( l )2  40 2 (  l )2
12
ndërsa rezistenca e rrezatimit do të jetë:
R r  40( l )2 (  )

Kështu që për drejtueshmëri fitohet:

z0 max  F (  , ) 120
2
D  ( l )2 max(sin 2  )
 Rr 40 (  l )2
 3 max sin 2    4.77 dB
Detyra 8 Përquesi i shkurtër dhe i hollë me rrymë I është i vendosur mbi rrafshin
përques ideal të pafundëm. Të përcaktohet vektori i intensitetit të fushës elektrike,
rezistenca e rrezatimit dhe drejtueshmëria.
Zgjidhje:
 Nëse merret parasyshë efekti i sipërfaqës së tokës,
l I atëherë në bazë të metodës së pasqyrimit përçuesi

142
pasqyrohet në anën e kundërt, me ç’rast rrymat në përçues kanë kahe të njëjtë, që shihet
edhe në figurë.
Në bazë të figures ligjshmëria e shpërndarjes së rrymë do të jetë:
 z
 ( z )   0 1  , për pjesën e sipërme
 l
 z
 ( z )   0 1  , për pjesën e poshtme
 l
Momenti rrymor i kësaj antene do të jetë:
0 l
 z  z
L dl  l  0 1  dz    0 1 
l 0 
dz 
l
 z2  0  z2  l l l
  0  z     0  z     0   0   0l
 2l   l  2l  0 2 2

Momenti

l I  dl  
L
0 l

l është i barabartë me momentin e dipolit të hercit

me gjatësi l . Në bazë të këti përfundimi edhe
vektorët e potencialit magnetik janë të njëjtë,
pra:
  e  j r
A
4 
l
r
dl

andaj, për vektorët e fushës elektrike dhe magnetike, fitohet:

  j r l
E   jz 0 e F (  ), F (  )  sin 
2r 2
E   j r
H   j e F( )
z0 2r
Rezistenca e rrezatimit, në këtë rast do të jetë:

2  2
P  1  2
R r  r2    z0   F (  )r sin d d  10( l ) (  )
2 2

 0   2r 

ndërsa drejtueshmëria:
z0 F 2 (  ) 
D  3, për  
 Rr 2

143
Detyra 9 Të caktohet intensiteti i fushës elektrike të cilën në distancën r  20 km, në
rrafshin horizontal, e shkakton shkop antena me gjatësi l=6 m, e furnizuar nga dhënësi
me ferkuencë 2MHz dhe fuqi P=200W. Rrezistenca e humbjeve të Xhaulit llogaritur në
skajet hyrëse të antenës është R J  2 () .
Zgjidhje:
I r = 20 km A Në rrafshin horizontal    / 2 , në bazë
6m =l
të zgjidhjës së detyrës paraprake, mund
të shkruhet:
e  j r l 
E   jz0  F(  ) ; F(  )  sin ; z0   120
2r 2 
Andaj:
e  j r  e  j r   l 
E  j120  F ( )  j 60   ;  r  83.73
2r 2 r  2 
ndërsa rezistenca e rrezatimit:
R r  10(  l )2 (  )  0.62 (  )

Duke e njohur fuqinë e humbjeve të Xhaulit, mund të fitohet rryma:

P0   R r  RJ   2   2 
P0
 8.72 A
R r  RJ

e  j 83.73   l   j 83.73  l
E   j 60  8.72 3    j 0.026e
20  10  2  2
ndërsa intensiteti:
0.25 mV
E  0.0261  3.3
2 m
Detyra 10 Dipoli gjysëmvalorë dhënës është vendosur horizontalisht mbi rrafshin
përçues ideal si në figurë. Intenziteti i fushës elektrike në pikën A, i shkaktuar nga dipoli
është: E=4.6(mV/m). Të llogaritet intensiteti i rrymës së furnizimit të dipolit nëse janë
dhënë: D=1 km, H=300 km, h=2 m, f=45 MHz.
D A Zgjidhje: Edhe në këtë rast nga metoda e
pasqyrimit fitohet figura e dhënë në vazhdim,
H prej nga mund të shkruhet:
h
 
 '   ;    
2 2

dhe

144
 H h
   arctg  16.60
D
Intensiteti i fushës elektrike në pikën A, do të fitohet si shumë vektoriale:
E  E 1  E 2  E 1  E 1e j 2 h sin 

 E 1 1  e  j 2  h sin  
ose
E  E 1  2 sin2  h sin  2 j sin(  h sin ) cos(  h sin )
E  E 1 2 sin(  h sin )
ku

D A

 E2
E1 
I   E
H
h 
h   2h cos 
I
60
E1  F(  ' )
r
cos  l cos  '   cos  l
F(  ' ) 
sin  '
Për rastin konkret, fjala është për dipol gjysmëvalorë, andaj,
 
cos cos  ' 
  2 
L  ; l  ; F(   ) 
2 4 sin  '
dhe
 
cos  cos  ' 
60  2  2 sin  2 f h sin  
E   
r sin  '  c 

Pasi:
mV
E  4.6 ; r D 2  ( H  h )2  1043.45m
m

për intensitetitn e rrymës fitohet:

145
   0.337 A  337 mA.

Detyra 11 Të përspritet detyra paraprake nëse dipoli është vendosur vërtikalisht si në

figurë.
D Zgjidhje: Ngjashëm si në rastin paraprak, edhe
A
në këtë rast zbatohet metoda e pasqyrimit.
H Procedura e pasqyrimit, për këtë rast është
paraqitur në figurën vijuese, ndërsa procedura e
h
llogaritjes nuk ndryshon në krahasim me
llogaritjen në detyrën praraprake. Nga figura (ku
është paraqitur procedura e pasqyrimit) gjendet:
 
   ;  
2 2
Ndërsa intensiteti i fushës elektrike në pikën A, do të fitohet si shumë vektoriale:

E  E 1  E 2  E 1  E 1e  j 2  h cos   E 1 1  e  j 2  h cos  
përkatësisht
E  E 1 1  e  j 2  h sin  
Duke i pasur parasysh marrëdhëniet nga figura, më tej mund të shkruhet:
E  E 1 (cos 2  h sin   sin 2  h sin   cos 2  h sin   j sin 2  h sin  )
E  E 1( 2 cos 2   2 j sin  cos  )
ku
D A 
E2
    h sin 
I r E1 
E
 
r0 Moduli i vektorit të intensitetit të
h r
fushës elektrike, do të jetë:
I 
2h cos

E  E1 4 cos 4   4 sin 2  cos 2 

 E 1 2 cos  cos 2   sin 2 
 E 1 2 cos  h sin 

Meqë:
 
cos  cos 
60 2   0.939
E1  F( ); F(  ) 
r sin 

146
 atëherë:
60 H h
E  F (  )2 cos  h sin  ; tg     16.60
r D
me ç’rast, cos  h sin   0.664 , andaj, intensiteti i rrymës së kërkuar fitohet nga
shprehja:
60
10 3  4.6  0.939  2 cos  h sin     50mA
( H  h )2  D 2

Detyra 12 Në dipolin gjysëmvalorë të vendosur si në figure arrinë vala jonosferike me

frekuencë f=15 MHz nën këndin =/3 ndaj
vërtikales. Vlera efektive e fushës elektrike të
kësaj vale është E=1 mV/m, ndërsa vektori Ei
shtrihet në rrafshin e incidencës, njësoj sikurse
h
edhe dipoli. Të përcaktohet lartësia h ashtu që
forca e induktuar elektrolëvizore në antenë të jetë
maksimale.
Zgjidhje: Ngjashëm sikurse edhe në rastet paraprake edhe në këtë shembull përdoret
metoda e pasqyrimit, me ç’rast, pas pasqyrimit, fitohet figura e dhënë në vazhdim.
Forca elektrolëvizore e induktuar në antenë llogaritet me shprehjen:


 E F
 
 F1
F2
 ose
F1 1


h   E  F  cos  E , F 

2h cos h
Në këtë rast forca elektrolëvizore e induktuar
2 llogaritet ndaras. Vektori i intensitetit të fushës
elektrike në antenë reale dhe atë të pasqyruar, përkatësisht, janë:
E1  E 2  Ei

Andaj, për forcën elektrolëvizore mund të shkruhet:

  
1   E 1  F 1   E i  F 1  cos  E i , F 1    E i  F 1
  
sepse   E i , F 1   0 . Ngjashëm llogaritet forca elektrolëvizore në antenën e pasyqruar
0

  
2   E 2  F 2   E i  F 2  cos  E i , F 2    E i  F 1
  
sepse   E i , F 2    . Andaj, forca elektrolëvizore totale do të jetë:

147
 
  1   2   E i  F 1  F 2

ose

  E i  F 1   1  e  j 2  h cos  


  E i  F 1  1  cos 2  h cos   j sin 2 h cos  

Moduli i kësaj force elektrolëvizore, është:

   E i  F 1  2  sin  h cos 

ku

cos cos  l

F 1  F  l
  2
sin  l

andaj,

   E i  F 1  2  sin  h cos  


 E i  0.416  2  5.13 mV

ku

F  l
 0.416 ;  l   
2

Në mënyrë që forca elektrolëvizore të jetë maksimale duhet që:

h h 
sin  1    2k  1
2 2 2

prej nga:

h
2
 2k  1  , h    2k  1

, h   2k  1
c
, h  ( 2k  1 )  10 m
 2  2f

h  10m , h  30m , për k  0,1,...

Detyra 13 Dy dipole gjysëmvalore gjenden në distancë reciproke r=3 km dhe në lartësi

h=2 km mbi rrafshin ideal si në figurë. Dipoli i parë furnizohet me fuqi P0=50 W dhe
frekuencë f=400 MHz nga gjeneratori i forcës elektrolëvizore periodike të thjeshtë. Të
llogaritet forca elektrolëvizore e induktuar në dipolin e dytë.

148
 D.1 D.2 Zgjidhje: Pas zbatimit të metodës së
r pasqyrimit, fitohet figura e dhënë në
h vazhdim. Nga figura, në të cilin është
kryer metoda e apsqyrimit, gjendet:
r 2   2h 
2
R  5km

dhe
 3    2
1 
E2
1 r 2
ndërsa për gjatësi valore fitohet:

F1 
 3
h  E1 c 3
R
F2   m
f 4

h Forca elektrolëvizore e induktuar në

2 antenë llogaritet me shprehjen:
1l 
 E F


përkatësisht,
  
1   E 1  F 1   E 1  F 1  cos  E 1 , F 1    E 1  F 1
  
sepse   E 1 , F 1   0 . Ngjashëm llogaritet forca elektrolëvizore në antenën e pasyqruar
0

  
2   E 2  F 2   E 2  F 2  cos  E 2 , F 2    E 2  F 1
  
dhe
 
  1   2  E1F1  E 2 F 2
 
Meqë 1=0, me transformim të Laplasit gjendet se:

cos cos  1
F1  2 0
sin 1

Për funksionin tjetër, në antenën e pasqyruar, meqë

2h
 2  arctg   2  53.150
r

atëherë

149
 
cos cos  2
F2 2  0.733
sin 2
Duke e pasur parasysh se rezistenca e rrezatimit është:


R r  60   F  2 
2
sin  d  73.14
0

dhe duke njohur fuqinë e furnizimit P0, mund të gjendet rryma

P0
I  0.824 
Rr

Për modulet e vektorëve të intensiteteve të fushës, fitohet:

mV
E1  0 ; E 2  7.24
m

kështu që për forcë elektrolëvizore

x xl gjendet:
2

1 r
z

y y


   E1  F 1  E 2  F 2 


 E 1  F 2  1.27 mV


150