ლექცია 7 ლათინური ნასესხობანი ძველ ინგლისურში

მოცემულ ლექციაში შევეხებით ლათინურ ნასესხებ ლექსიკურ ერთეულებს

ძველი ინგლისურში. ნასესხობა ეს პროცესია, რომლის შედეგად ენაში ჩნდება და
მკვიდრდება გარკვეული უცხოენობრივი ელემენტი. ეს ენის ფუნქციონალური და
ისტორიული ცვლილების განუყოფელი შემადგენელი ნაწილია, ლექსიკური მარაგის
შევსების ერთ-ერთი ძირითადი წყაროა.
მოკლედ მიმოვიხილოთ ისტორიული ფაქტებს, რომელიც დაკავშირებულია
ლათინური ნასესხები სიტყვების პრობლემასთან ძველ ინგლისურში.
დახლოებით ძვ. წ. აღ.- ით 55-54 წლებში გაიუს იულიუს კეისარმა - Gaius
Iulius Caesar - ძველი რომის ერთ-ერთმა უდიდესმა პოლიტიკურმა და სახელმწიფო
მოღვაწემ, მხედართმთავარმა წამოიწყო საომარი ექსპედიცია ბრიტანეთში -პირველი
ექსპედიცია ამ კუნძულზე რომის ისტორიაში. თუმცა, ბრიტანეტში მისი შემოჭრის
მდცელობა იყო წარუმატებელი, არასაკმარისი მომზადების გამო. კელტი
მებრძოლები მედგარდ დაუდგნენ მტერს და უკუაგდეს.

რომის იმპერიის უშუალო შემადგენლობაში ინგლისი 43 წელს შევიდა,

იმპერატორ კლავდიუსის (41-54) დროს. დაპყრობილი ტერიტორია გადაიქცა რომიე
ერთ-ერთ პროვინციად, დაახლოებით 47 წელს რომაელებმა დააარსეს ქალაქი
ლონდონიუმი მდინარე ტემზაზე. დაიწყო რომაული ქალაქების მშენებლობა.
რომაელებმა ვერ შეძლეს თავიანთი გავლენის სფერო გაეფართოებინათ უელსისა და
შოტლანდიის ტერიტორიაზე.
ახ. წ. 122-124 წლებში იმპერატორ ადრიანეს (117-137) ბრძანებით აიგო 800
კილომეტრიანი კედელი რაც ინგლის-შოტლანდიის საზღვრად ითვლებოდა და
მიზნად ისახავდა ლეგიონის შოტლანდიელებისგან დაცვას.

ლათინური ენა გავლენას ახდენდა ინგლისურზე მთელი ისტორიის მანძილზე.

Wine (ლათინური -vinum) ამა თუ იმ ფორმით გვხვდება ყველა გერმანიკულ ენაში -
wīn- ძველ ინგლისურში, ძველ ფრიზიულში და ძველ საქსონურში; wein-
თანამედროვე გერმანულში, wijn - თანამედროვე ჰოლანდიურში, vin - დანიურსა და
შვედურში.იმ პერიდში ღვინით ვაჭრობა წარმოადგენდა ერთ-ერთი ყველაზე
მნიშვნელოვანს.
ადრეული ლათინური ნასესხობებიდან ბევრი შემორჩა თანამედროვე
ინგლისურშიც, მაგ. earc ‘ark’ ( arca) -თაღი; ancor ‘anchor’ (ლათ. ancora) - ღუზა; butere
‘butter’ (ლათ. būtyrum)-კარაქი; cealc “chalk” (ლათ. calx) -ცარცი; cēse ‘cheese’ (ლათ.
cāseus) -ყველი; fers ‘verse’- ლექსი, სტროფი (ლათ. versus);cytel ‘kettle’ (ლათ. catillus
‘პატარა ქვაბი’; cristalla ‘crystal’; cycene ‘kitchen’ < L coquina -სამზარეულო; cuppe ‘cup’ <
L cuppa - თასი, ფინჯანი; disc ‘dish’ < L discus -თეფში, სინი, flasce ‘flask, bottle’ < L
flasconem - მათარა; შემოწნული ბოცა, დიდი ბოთლი; საპირწამლე; {ქიმ} კოლბა;, belt
‘belt’ < L balteus - ქამარი; circul ‘circle’ (ლათ. circulus); comēta ‘comet’ -კომეტა; camp
‘battle’ < L campus – სამხედრო ბანაკი; pund ‘pound’ < L pondus - ფუნტი, mynet ‘coin’ < L
moneta - მონეტა და სხვა.
განათლების აღმნიშვნელი ტერმინები: master, school, palm, lion, tiger, plant,
astronomy და ა. შ.
ძველ ინგლისურში შემოსული ლათინური ნასესხობის მეორე ფენის
სიტყვები, რომლებიც გერმანელ ტომებს უკვე დახვდათ ბრიტანეთის მიწაზე
რომანიზებული კელტებისგან - მშენებლობისა და არქიტექტურის აღმნიშვნელი
ტერმინებია: tile, street - strǣt- L strata-street ‘paved road - მოკირწყლული გზა-
ქვაფენილი;, wall - weal ‘wall’ (ლათ. vallum) -კედელი, mil ‘mile’ < L mile - მილი, mill<
L molene - დაფქვა, earc ‘ark’ ( arca) და ა. შ.
რომაელებმა ბრიტანეთში დაიწყეს ქალაქების დაარსება, რომელთა
სახელები შედგება ორი კომპონენტისგან პირველი კელტური წარმოშობის
ელემენტებია, ხოლო მეორე ლათინური წარმოშობის სიტყვებია - Chester, Castor,
Caister - caster ‘city’ (castra ‘camp).

Chester
მათ მიერ დაარსებული ქალაქები სამხედრო ბანაკების ტერიტორიას
წარმოადგენდა. მაგ. Chester, Casterton, Chesterfield, Gloucester, Lancaster, Manchester,
Worcester და ა. შ. ასევე ლათინური სიტყვა portus –port, ბრიტანეთში დაარსებული
რამდენიმე ქალაქის სახელწოდების ნაწილია: Portsmouth, Devenport Bridport,
Stockport (ინგლისი), Newport (უელსი) და ა. შ.

Manchester
სიტყვა valley - ველი შემოვიდა ინგლისურ ენაში ლათინურიდან ფრანგული
ენის გზით. ბრიტანეთის ტოპონიმიკაში მიოპოვება სიტყვები აღნიშნული
კომპონენტით. მაგ: The Thames Valley, Coombe Valley, Glen Valley და ა.შ.
ბრიტანეთის გაქრისტიქნების მიზნით რომის პაპმა გრიგოლმა საქადაგებლად
ინგლისში გაგზავნა ორმოცი ბენედიქტელი მონაზონი, რომელთაც წინამძღვრობდა
მონაზონი ავგუსტინე. 595 (597) წელს რომაელი მქადაგებლები ინგლისში
ჩავიდნენ. მქადაგებლები დასახლდნენ ქალაქ კენტერბერში, რომელიც შემდგომში
ქრისტიანული რელიგიის და არქიეპისკოპოსის რეზიდენციად იქცა.
ძველბრიტანული და რომის ეკლესიების საუკუნოვანი ბრძოლის შესახებ
საკმაოდ დაწვრილებით ცნობებს გვაწვდის ინგლისის ეკლესიის პირველი
მემატიანე, მღვდელმონაზონი ბედა ღირსეული - Bede the Venerable; იგი VIII
საუკუნეში ცხოვრობდა და იმხანად ინგლისში უკვე დამკვიდრებული რომის
ეკლესიის ერთგული იყო.
 ინგლისში ქრისტიანობის შემოღების შემდეგ   VII საუკუნეში ინგლისურ ენაში
შემოვიდა ბერნული და ლათინური წარმოშობის რელიგიური ტერმინები: candel
‘candle ( candēla); mægester ‘master’ (magister); mynster ‘monastery’ ( monastērium);
შედარებით გვიანი ნასესხობებიდან, რომელთა ინგლისური ფორმა ახლოსაა მათ
ეტინომებთან, შეიძლება მოვიტანოთ შემდეგი მაგალითები: angel, mass, nun, organ,
pope, priest, psalm, Sabbath - დასვენების წმინდა დღე, alter ‘altar’- საკურთხეველი,
(a)postol ‘apostle’ - მოციქული (ლათ. apostolus); bishop, dēmon (ლათ. daemon); temple
‘temple’ -ტაძარი (ლათ. templum) და ა. შ.
Lecture 7 Romans in Britain. Latin Loan words in Old English

The Celtic tribes invaded from Europe after about 800 BC, many with long term roots there as
well as in northern France. They developed knowledge of how to make stronger weapons and tools
using iron: it was the start of the Iron Age.

There were at least seven different tribes living throughout the island. The tribes had their own
coinages, there was wealth from copper and tin and commerce was successful. Gaelic, Irish, Welsh
and Cornish languages are all connected to the language of the Celts.

The Roman Empire became extremely strong in the 1st century BC. This Empire was the
last and greatest civilization of the ancient world.
 The Roman Empire already extended from the Channel coast to the Caucasus, from the
northern Rhineland to the Sahara. For around a century, the Roman army had been building an
Empire across Europe.
 Romulus and his twin called Remus were the sons of Mars, God of war. When they were babies
they were abandoned by a river, they were found by a wolf that fed and took care of them. Then they
were adopted by a shepherd and they grew up clever and strong. They built a town called Rome.

Around 2,000 years ago, Britain was ruled by tribes of people called the Celts.  Britain had
remained free – and mysterious, dangerous, exotic. In the popular Roman imagination, it was a place
of marsh and forest, mist and drizzle, inhabited by ferocious blue-painted warriors. 

 After crushing the Germanic tribes, enemies of Gaul, a famous Roman General, Julius Caesar,
decided to invade Britain. He decided to invade Britain in 55 B.C. (That means 55 years before Jesus
was born) because the Romans were cross with the Britons for helping the Gauls (now called
the French) to fight the Romans.
One of the reasons of the Romans’ invasion of Britain was looking for riches - land,
slaves, and most of all tin, iron, lead, zinc, copper, silver and gold. They had heard that there
was great treasure in Britain.
Julius Caesar tried twice in 55 B.C. and 54 B.C. and his army did defeat the tribes that
were waiting for him but both times his boats were destroyed by storms and he went home.
The Second Invasion.
 In 43 A.D. (43 years after Jesus was born) Emperor Claudius decided to invade Britain
again. He sent 40,000 troops, who gradually conquered most of the country. The troops were
terrified of going to Britain because they had heard about the tribes who lived there. In fact
they nearly refused to go!
Emperor Claudius even brought elephants over to Britain to scare the tribes - who
would have never seen such an incredible animal before.
 In the first century AD Queen Boudicca [‚bouədi'si:ə] raised the Iceni tribe in revolt
against Roman rule and fought the Romans with all her might and led her people in battle.
Boudicca’s army captured and burned London, Colchester and St Albans.  But the enemies
were stronger. At last Boudicca killed herself she took poison rather than become a prisoner.
 Caractacus was another great British chief, Catuvellaunian prince who rallied the Welsh tribes
on a new anti-Roman front. He was captured and taken to Rome with his wife and children. He did
not behave as a captive, but proudly, as free-born said to the Roman Emperor: “You fight to gain the
whole world, and make everybody your slaves, I fought to keep my own land, and for
freedom”.
The Roman Army was successful because it was better equipped and organized than
any army had been before.
After the Romans had conquered most of Britain, the country became peaceful. The
Romans were good rulers. The Romans were extremely good at building roads, bridges,
walls and towns. They invented concrete which meant that they could build much bigger
buildings than anyone could have done before. They also used arches a lot to make their
buildings very strong: forums (market squares), basilicas (assembly rooms), temples, theatres,
bathhouses, amphitheatres, shopping malls and hotels.
The Romans also brought new plants and animals, such as chickens and parsley.
 The Romans eventually set up a new region of the Empire (or ‘province’) called Britannia, but
they did not go into the mountainous region of Caledonia (Scotland) in the extreme north, where the
Picts lived. They eventually set the border at Hadrian’s Wall.

One of the most famous things that the Romans built was the frontier between England
and Scotland, called Hadrians Wall, named after the Emperor who ordered it built. It was
started in 120 A.D. and took nine years to build. It was built to protect Roman Britain from
raids by the Picts and Scots. Those were the tribes that lived in Scotland then. It stretched for
over 100 km across Northern Britain, and was 5 metres high and 4 meters wide.
London is a very old city. It was the Celtic village called Lynn-din and is more than 20
centuries old. Lynn-din was the original name of the settlement which means a “lonely
port”. The Romans called it Londinium. They made London the most important town, and
eventually the capital, of the new province of Brittania. The Germanic invaders tried to
destroy it and Normans made London the capital of the country.
 The Romans remained in Britain from 43 AD to 410 AD. That is almost four hundred years (four
centuries).

 Language
The language we used today was developed from the Romans. The Romans spoke and wrote
in Latin and many of our words are based on Latin words.
 The Calendar
Did you know that the calendar we use today is more than 2,000 years old? It was started by
Julius Caesar, a Roman ruler. It is based on the movement of the earth around the sun, and so
is called the 'solar calendar.' The solar calendar has 365 days a year, and 366 days every leap
year, or every fourth year. The names of our months are taken from the names of Roman gods
and rulers. The month 'July,' in fact, is named after Julius Caesar himself!
 Laws and a legal system
The laws and ways we determine what to do with someone who is accused of breaking a law
came originally from the Roman Empire.

However, they weren't just a destructive force - they built new forts, new settlements and
roads. They spread their culture, language and laws.

The Romans also brought new plants and animals, such as chickens and parsley.

The Romans left great heritage after them - the towns with streets, markets and
shops; the houses with baths and central heating, sewage, drainage; the use of the Latin
language and the new religion (Christianity).
At the end of the 4th century CE, the Roman presence in Britain was threatened by "barbarian"
forces. The Picts (from present-day Scotland) and the Scoti (from Ireland) were raiding the coast,
while the Saxons and the Angles from northern Germany were invading southern and eastern
Britain. By 410 CE the Roman army had withdrawn. After struggles with the Britons, the Angles and
the Saxons emerged as victors and established themselves as rulers in much of Britain during the Dark
Ages (c. 450 - c. 800 CE).
 Albion  (Ancient Greek: Ἀλβιών) is the oldest known name of the island of Great Britain.
Today, it is still sometimes used poetically to refer to the island.  When the Romans were
crossing the Channel saw the White Cliffs of Dover and they thought that the land behind
these cliffs is white too, probably from the Latin albus meaning white.
Albion, the earliest-known name for the island of Britain. It was used by ancient Greek
geographers from the 4th century BC and even earlier, who distinguished “Albion” from
Ierne (Ireland) and from smaller members of the British Isles. The Greeks and Romans probably
received the name from the Gauls or the Celts. The name Albion has been translated as “white land”;
and the Romans explained it as referring to the chalk cliffs at Dover (Latin albus, “white”).
With the replacement of the name for the country, Albion became to be used for place names
from a toponymic feature involving chalk cliffs, at least in the 19th century. Albion is a name of
public houses, hotels, street names in Sussex, and is even the name of the leading football club.
"-chester" and "-caster"
The name for the British cities derives from the Latin word castrum (plural: castra),
meaning "fort" or "army camp": "-chester" and "-caster" are common suffixes in the names of
other English cities that began as Roman camps.

Chester, Alcester, Chichester, Cirencester, Dorchester, Gloucester, Ilchester, Leicester,

Manchester, Silchester, Towcester, Winchester

Chester
Diorama of the Roman Legionary fortress
Alcester

City of Chichester
Cirencester

Roman town house ruins in Dorchester

Dorchester High West Street

Gloucester
Ilchester
Leicester
City of Manchester
Silchester

Towcester
Winchester
Winchester Cathedral, southern England

Winchester (archaically known as Winton and Wintonceastre) is a historic cathedral city

and former capital city of England

Port - Lat. portus harbor

Davenport, Southport, Stockport, Bridport, Portsmouth, Newport, Maryport, Ellesmere Port

 Southport

Davenport
Stockport

Bridport
 Portsmouth

Newport
Maryport 

Ellesmere Port

Parva meaning little - Wigston Parva, Ruston Parva, Glen Parva, Thornham Parva
Wigston Parva

Ruston Parva
 Glen Parva

Thornham Parva

Pont - bridge- originally from Latin pons (pont Pontypridd, Pontypool, Penpont, Pontefract

Pontypridd

Pontypool  
Penpont

Pontefract

Streat, street - road (Roman - Spital-in-the-Street, Chester-le-Street, Streatham - derived from strata,

L. 'paved road'
 Spital-in-the-Street

Chester-le-Street
 Streatham

Wick, wich, wych, wyke - place, settlement – suffix - Ipswich, Norwich, Alnwick, West

Bromwich, Nantwich, Prestwich,Northwich, Woolwich, Horwich,Middlewich, Harwich, Bloxwich,
Hammerwich, Sandwich, Aldwych,Gippeswyk, Heckmondwike,Warwick - related to
Latin vicus (place), cf. nl. wijk
Ipswich

Norwich
 Alnwick

West Bromwich
Nantwich

Prestwich
Northwich, 
\ Woolwich

Horwich

 
 Middlewich

Harwich
Hammerwich
Sandwich

Sandwich /ˈsændwɪdʒ/ is a historic town and civil parish on the River Stourin the non-metropolitan

district of Dover, within the ceremonial county of Kent, south-east England.

Aldwych
Gippeswyk
Heckmondwike
 Warwick

Influence of Latin on Old English

Pre-Germanic Migration
• Before the Angles, Saxons, and Jutes migrated to Britain, they traded and fought
with the Latin-speaking Roman Empire.
• As a result, the Germanic tribes adopted many Latin words for common objects, food,
trade, and military practices into their vocabulary.
• Common objects: cup, dish, pillow, spoon, table
• Food: butter, cheese, mustard, onion, pepper
• Trade: bottle, coin, pound, tradesman, wine
• Military: camp, mile, pit, street, wall
• These words were later brought to Britain through migration and incorporated into
the English language.
• Anglo-Saxon period: 6th and 7th century (Gramley)
• Christian missionaries brought many Latin religious terms to Britain.
• These words include angel, bishop, chalice, mass, myrrh, nun, organ, pope, priest,
psalm, sabbath (Macmillan).
• Catholic monks generally wrote texts in Latin.
• When translating the texts, monks tried to find suitable Old English equivalents.
• When equivalents could not be found, the original Latin words were incorporated
into the Old English lexicon.

The original Latin source word is given in parentheses where significantly different. Some
Latin words were themselves originally borrowed from Greek.

These borrowings date from the time before the Angles and Saxons left the
continent for England, because of very similar forms found in the other old Germanic
languages (Old High German, Old Saxon, etc.). The source words are generally attested in
Latin texts, in the large body of Latin writings that were preserved through the ages.
• ancor 'anchor' -ღუზა
• butere 'butter' (L < Gr. butyros) -კარაქი
• cealc 'chalk' -ცარცცი
• ceas 'cheese' (caseum) -ყველი
• cetel 'kettle' -ქვაბი
• cycene 'kitchen'-სამზარეულო
• cirice 'church' (ecclesia < Gr. ecclesia)
• disc 'dish' (discus) სინი, ლანგარი
• mil 'mile' მილი
• piper 'pepper' - წიწაკა
• pund 'pound' (pondo 'a weight') - ფუნტი
• sacc 'sack' (saccus) -ტომარა
• sicol 'sickle' -ნამგალი
• straet 'street' ([via] strata 'straight way' or stone-paved road)-ქუჩა
• weall 'wall' (vallum) - კედელი
• win 'wine' (vinum < Gr. oinos)-ღვინო
•
• II. Old English Period (600-1100)
• Latin

• apostol 'apostle' (apostolus < Gr. apostolos) - მოციქული

• casere 'caesar, emperor' იმპერატორი
• ceaster 'city' (castra 'camp') - ბანაკი
• cest 'chest' (cista 'box') -ზანდუკი, სკივრი
• circul 'circle' წრე
• cometa 'comet' (cometa < Greek) - კომეტა
• maegester 'master' (magister) - მაგისტრი, დამრიგებელი
 • martir 'martyr' - მოწამე
• paper 'paper' (papyrus, from Gr.) ქაღალდი
• tigle 'tile' (tegula) - კრამიტი, კაფელი
==================================

Answer the questions:

Why did the Romans decide to invade Britain?

Who brought Christianity to Britain?

What does Albion mean?

Why did the Romans decide to invade Britain?

What do the words ‘‘chester’’, ‘‘caster’’ mean?

Circle the right option

Christianity brought to England

a. Andrew b. David c. Augustine, d. Beda the Venerable

The word of Latin origin is

a. winter c. wine
b. government d. law

St. Augustine brought Christianity to England in AD 597 and Latin language enriched Old English
by lexical units
a. Agricultural concepts b. Building concepts c. Religious concepts

The name for the British cities derives from the Latin word castrum (plural: castra), meaning
a. “mill” or “wall” b. "fort" or "army camp" c. “stone or castle”