ლექცია 9 სხვადასხვა ცნების აღმნიშვნელი ფრანგული ლექსიკური

ერთეულები ინგლისურ ენაში

ინგლისური ენა ისტორიული განვითარების მანძილზე განიცდიდა სხვა ენებისა და

კულტურის გავლენას. ეკონომიკური, პოლიტიკური, კულტურული კონტაქტები სხვა
ქვეყნებთან დიდ გავლენას ახდენს ენის განვითარებაზე.
ნორმანების ბატონობის პერიოდში ფრანგული ლექსიკური ერთეულები მტკიცედ
დამკვიდრდა ცხოვრების სხვადასხვა სფეროში. ძალზე გავრცელებულია ფრანგული
ტერმინები სასტუმრო და ბიზნესის სფეროში.
ენა ისტორიულად ცვალებადი კატეგორიაა, ამიტომ არც ერთი ენობრივი მოვლენის
მეცნიერული შესწავლა არ შეიძლება მისი ისტორიულ ასპექტის შესწავლის გარეშე. ენა
დროთა განმავლობაში განიცდის ფორმირებას, განვითარებას, სწორედ ასეთი გზა განვლო
ინგლისურმა ენამ.
შუა საუკუნეების პერიოდი ინგლისის ისტორიაში ხასიათდება ისტორიული
მოვლენებით, რომლებმაც დიდი გავლენა მოახდინა ინგლისური ენის ჩამოყალიბებაზე და
მის შემდგომ განვითარებაზე.

1
 სკანდინავიისა და იუტლნდიის ნახევარკუნძულზე ცხოვრობდნენ ნორმანები
-"ნორმანი" სკანდინავიურ ენაზე ჩრდილოეთის ადამიანს ნიშნავს. დასავლეთ ევროპაშიც
სკანდინავიელებს ნორმანებს ეძახდნენ, აღმოსავლეთით სლავები კი ნორმანებს "ვიკინგებს"
უწოდებდნენ.

ნორმანები საუკეთესოდ იყვნენ შეიარაღებულნი და მოქნილნი. მათ გააჩნდათ

სამხედრო სტრატეგია, ისინი აშენებდნენ სწრაფმავალ იალქნიან გემებს.

2
 ნორმანთა მიერ ინგლისის დაპყრობის წინ შექმნილი ფონი - ედუარდ აღმსარებელი
იყო ალფრედ დიდის მემკვიდრეთაგან ბოლო მეფე, რომელსაც შთამომავალი არ ყავდა.
ამიტომ, გავლენიანი გრაფის, გოდვინის შვილი ჰაროლდი არჩეულ იქნა ინგლისის მეფედ.
ტახტზე პრეტენზია განაცხადა უილიამმა, ნორმანდიის მეშვიდე ჰერცოგმა, რომელიც
ედუარდ აღმსარებლის შორეული ნათესავი იყო.

ნორმანებმა, რომლებიც საფრანგეთის ჩრდილოეთ ნაწილში ცხოვრობდნენ (ისინი

წარმოადგენდნენ იმ ვიკინგების შთამომავლებს, რომლებმაც IX-X საუკუნეებში დაიპყრეს
ეს ტერიტორია), უილიამ დამპყრობლის მეთაურობით ჰასტინგსთან, დაამარცხეს
ინგლისელები 1066 წელს.

3
 1066 წელს მთავრდება ბრიტანეთის დამპყრობლური ომების ეპოქა. მოსულმა
ხალხმა იბერიელებმა, კელტებმა, რომაელებმა, ანგლო-საქსებმა, დანიელებმა და ფრანგ
-ნორმანდიელებმა თავიანთი ეთნიკური და კულტურული კვალი დატოვეს ბრიტანეთის
ტერიტორიაზე.
ნორმანების მიერ ინგლისის დაპყრობამ წარმოშვა სამენოვანი პერიოდი, რომელიც
გრძელდებოდა ხანგრძლივი დროის განმავლობაში, ე. ი. შემოვიდა ძლერი ლექსიკური

პლასტი ე. წ. რომანიზმები - სიტყვები, რომელიც მიეკუთვნებოდა ძველი ფრანგული ენის

ნორმანულ-ფრანგულ დიალექტს.
ლათინური ენა გამოიყენებოდა მეფის კარზე და როგორც ეკლესიის ენა ასევე
საეკლესიო წირვისას გამოიყენებიდა. ნორმანულ-ფრანგული ინგლისში რჩებოდა მაღალი
კლასის, მმართველობის ენად, ხოლო ინგლისურმა ენამ გადაინაცვლა მოსახლეობის დაბალ
საფეხურეზე და მაშასადამე, დაბალი ფენის უმეტესი ნაწილის ენად რჩებოდა.

1204 წელს, მეფე ჯონის მიერ (რომელიც უილიამ დამპყრობლის შთამომავალი იყო)
ნორმანდიის დაკარგვის შედეგად შესუსტდა საფრანგეთთან კავშირები.

1337 წელს დაწყებულმა ასწლიანმა ომმა ინგლისი და საფრანგეთი მოსისხლე

მტრებად აქცია და ამან სასიკვდილო დარტყმა მიაყენა ფრანგულ ენის გამოყენებას
ინგლისში. ისინიც კი, ვინც ნორმანთა შთამომავლები იყვნენ, თავს ინგლისელებად
თვლიდნენ.

4
 XIV საუკუნეში, გარკვეულმა მოვლენებმა ხელი შეუწყვეს ინგლისური ენის
გამოყენების აღდგენას.
XIV საუკუნის შუა წლებში, შავი ჭირის გამო, გაწყდა მოსახლეობის თითქმის
ნახევარი. ამავე დროს ჯონ უიკლიფმა, ინგლისელმა სასულიერო პირმა ინგლისურად
თარგმნა ბიბლია, შეიქმნა ნაწარმოებები.

XIV საუკუნის ბოლო პერიოდიდან მომრავლდნენ პოეტები. შუა საუკუნეების

უდიდესი პოეტი ჯეფრი ჩოსერი წერდა როგორც ფრანგულად, ასევე ინგლისურად, მაგრამ
მისი უმნიშვნელოვანესი ნაწარმოებები შესრულებულია ინგლისურ ენაზე.
დროთა განმავლობაში მიმდინარეობდა საშუალო ფენის მოსახლეობის გაძლიერება
და გაბატონებულმა ფრანგულმა ენამ იწყო ნელ–ნელა გადასვლა უკანა პლანზე და 1258
წლიდან იწყება ინგლისური ენის გავლენის ზრდა.
1385 წელს ინგლისური ენა მნიშვნელოვანი ლექსიკური ცვლილებებით
ოფიციალურად შემოდის საქმეთა წარმოებაში, სასწავლებლებში.
ჰენრი IV (ინგლ. Henry IV Lancaster) იყო ინგლისის მეფე 1399-დან 1413 წლამდე. მან
1399 წელს მიმართვა მოსახლეობისადმი ინგლისურ ენაზე (ლონდონის დიალექტზე)

5
წაიკითხა. ის იყო ინგლისის პირველი მეფე ნორმანელთა დაპყრობიდან, მისი მშობლიური

ენა იყო ინგლისური, და არა ფრანგული.

6
 1400 წელს, ინგლისში, ინგლისური უკვე დამკვიდრებული იყო როგორც
ლიტერატურული, ასევე სხვა სფეროების ენა.
1483 წლიდან საპარლამენტო კანონების გამოქვეყნება ხდება ინგლისურ ენაზე.
საჯარო დოკუმენტები და ჩანაწერები სრულდებოდა ინგლისურად
შუა ინგლისურ პერიოდში ლათინური კვლავ მნიშვნელოვან გავლენას ახდენდა
ინგლისურზე. ასევე გაგრძელდა სკანდინავური, ჰოლანდიური და ფლამანდიური
სიტყვათსესხებაც, მაგრამ ყველაზე დიდი და ამავდროულად მნიშვნელოვანი, გავლენა
ინგლისურზე მოახდინა ფრანგულმა ენამ
ინგლისურ და ფრანგულ ენათა კონტაქტი იყოფა ორ პერიოდად ანგლო -ნორმანული
და ცენტრალური ფრანგული. პირველი პერიოდი გაგრძელდა ნორმანთა შემოსევიდან
1204 წლამდე.
ცენტრალური ფრანგული პერიოდი წყდება XV საუკუნის ბოლოს, ბეჭდვითი
საშუალებების შემოსვლასთან ერთად. ამ დროს ინგლისური ენა უკვე თავის სტატუსს
იმკვიდრებდა. ამ დროისთვის გამოჩნდა სიტყვები: prud- "proud" - სიამაყე, tur-"tower"-
კოშკი.

7
 ინგლისური და ფრანგული ენები არ შერწყმულან, ისინი მხოლოდ
თანაარსებობდნენ, როგორც დამოუკიდებელი ელემენტები.
ორ ენას შორის ბრძოლის პერიოდი აღინიშნება რამდენიმე მნიშვნელოვანი ეტაპით.
პირველი ის, რომ ინგლისელი მეფეები არ ფლობდნენ ინგლისურ ენას, ოფიციალური და
კერძო წერილები, ხელშეკრულებები და სხვა დოკუმენტები ასწლეულის განმავლობაში
ლათინურ ენაზე იწერებოდ. ფრანგულ ენაზე მიმდინარეობდა სამართალწარმოება.
ინგლისურ ენაზე ყველაზე დიდი გავლენა ფრანგულმა მოახდინა XIII საუკუნეში, ამ
დროს ათასობით სიტყვა შემოვიდა ფრანგულიდან, რომელიც გავრცელდა ადამიანის
საქმიანობის მრავალ სფეროში.
როგორც ადრე აღვნიშნეთ, ფრანგულიდან ნასესხები სიტყვები მეტწილად
ფეოდალური მმართველი კლასის სოციალური და ეკონომიკური ცხოვრების ამსახველი
სიტყვებია და მათი უმეტესი ნაწილი ახალი საგნების და ცნებების შემოტანზე
მიგვანიშნებს.
ამჯერად, წარმოვდგინეთ იმ ფრანგულ ლექსიკურ ერთეულთა ჩამონათვალს,
რომელიც მეტად მტკიცედ დამკვიდრდა ინგლისური ენის ლექსიკურ ფონდში და
რომელსაც იყენებდნენ ცხოვრების ყველა სფეროში, ვაჭრობაში, ხელოვნებასა თუ
ლიტერატურაში:

გეოგრაფია: conntry, coast, river,valley, lake, mountain, frontier,border, halmet, village;

მაღალი წოდების ტიტულები: emperor, duke, duchess, duchy,prince, count,countess,

baron,squire, noble(man woman), dame, damsel, gentle (man woman);

საზოგადოების სეგმებტის ამსახველი ტერმინები: peasantry, people, subject, burgesses,

nobility, gentry, knighthood, chivalry;

ადმინისტრაციის ტერმინები: sovereign, crown, sceptre, power, parliament, office, court,

governor. seal, administration, chancery, council, accord, agreement, covenant, treaty, alliance,
curfew, duty, reign, civil, nation, tyrant, oppression.

8
სამართლის სფეროს ტერმინები: govern, government, justice, privilege, statute, ordinance, chief,
crime, fraud, trespass, transgression, accusation, coroner, plaintiff, defendant, claimant, executor,
notary, process, appeal, bail, evidence, decree, divorce, exile, heir, heritage, prison, jail, arrest,
punish, banish, release;

სამხედრო ტერმინები: peace, war, armour, artillery, fortress, host, army, warrior, archer, soldier,
captain, admiral, enemy, victor, robber, banner, battle, besiege, destroy, expedition, resistance;

საეკლესიო ტერმინები: religion, charity, abbot, abbess, dean, friar, confessor, preacher,
evangelist, bible, chapter, commandant, divine, service, prayer, sermon, absolution, parish,
baptize, praise, glorify;

ემოციონალური მდგომარეობის ამსახველი ტერმინები: ease, disease, joy, delight, grief,

despair, distress, folly, passion, desire, ambition, arrogance, despite, malice, envy, avarice, enjoy,
doubt, furious;

ვაჭრობა, დახელოვნება: barber, butcher, carpenter, carrier, draper, grocer, mason, mercer,
merchant, painter, tailor, apprentice, surgeon, physician, fair, price, bushel, purchase, profit, pay,
usury, debt, barrel, vessel;

ტანისამოსი და მორთულობა: blouse, chemise, cloak, frock, grown, robe, veil, cotton, fur, boot,
ornament, brooch, jewel, pearl, button, brush, mirror, towel, carpet, curtain, blanket, table, chair,
fashion.

საკვები და კულინარია: boil, fry, roast, mince, dinner, dine, supper, appetite, flour, grease, sugar,
spice, vinegar, bacon, lard, pork, beef, mutton, veal, sausage, sauce, spicery,  jelly, salad, juice,
cabbage, biscuit, cider, cucumber, onion.

სხვადასხვა სახის ნასესხები სიტყვები: art, age, aid, affair action, branch, cage, experience,
general, force, difficult, touch, enter, paint, escape, deny, depart, deserve, discover, disturb, finish,
employ, encourage, enjoy, excuse, increase, examine, fail, form, grieve, marry, refuse, perish, suffer,

9
paint, perform, propose, save, travel, tremble, basin chair, curtain, lamp, advice air, arrive ,easy,
lesson, letter, conversation, dance, count, countless, supper, treasure, question, language, wages,
able, ancient, brief, certain, clear, considerable, cruel, different, familiar, favourable, feeble, faint,
fine, general, marriage, pencil, poor, glorious, attend, guide, volume, coward, labour, honour, face,
appear, baggage, beauty, example, error, exercise და ა. შ.

ამრიგად, XIV საუკუნის დასასრულს ნორმანთა ბატონობა დასრულდა, თუმცა,

გარკვეული ნიშანი შენარჩუნდა ინგლისელთა ცხოვრებაში. იზოლირებული ფრანგული
გამონათქვამები დღესაც არსებობს. მაგალითად, წარწერა ინგლისის სახელმწიფო ჰერბზე
"Dieu et mon droit " – ,,ღმერთი და ჩემი უფლება" – ‘‘God and my right’’.
ნიშანდობლივია აღნიშნოს ის, რომ ქვეყნის მძიმე პერიოდში დამპყრობთა ენების
წინააღმდეგ მრავალსაუკუნოვან ბრძოლაში ინგლისური ენა გამოვიდა გამდიდრებული,
რომელმაც შეიძინა მრავალი ლექსიკური ერთეული სხვადასხვა ენიდან.

უპასუხეთ კითხვებს

რა ისტორიული წინაპირობები უძღოდა წინ ნორმანთა შემოსევას?

რა მიზნით გამოიყენებოდა ლათინური და ფრანგული საშუალო ინგლისურის

პერიოდში?

ვინ მიმართა მოსახლეობას პირველად ინგლისურად?

10
რომელ პერიოდში მოახდინა ყველაზე დიდი გავლენა ფრანგულმა ენამ
ინგლისურში?

დაასახელეთ ადმინისტრაციის, სამართლის და სამხედრო სფეროს ტერმინები:

French Loan-words in the English language

At the beginning of the tenth century part of the Northern Territory of France was
raided and colonized by the Vikings.

11
 In 911 the Viking chief called Rollo accepted the ‘kind’ offer of a large area of Northern

France from the then king of France, Charles II (‘The Simple’) as part of a peace treaty. He hoped

that by giving the Vikings part of their land in France they would stop attacking.

Rollo and his ‘Nor(th) Men’ settled in this area of northern France now known as
Normandy. Rollo became the first Duke of Normandy and over the next hundred years or so the
Normans adopted the French language and culture.
At the beginning of the year 1066, Edward the Confessor was the king of England, but he was
not most powerful ruler and was childless as well.

William Duke of Normandy was a powerful ruler and distant relative of Edward

the Confessor. The English King promised William the throne of England after his death.
There was another candidate Harold, the son of Earl Godwin of Wessex. William claimed that the
throne had been promised to him by Edward. But the Witan, or Royal Council, did not want a
foreign ruler and recognized Harold as the new king.

12
 When William of Normandy heard that Harold became king after Edward, on 14 October 1066
an invading army from Normandy defeated the English at the Battle of Hastings.

Most of the best English warriors were killed, including their King Harold. On

Christmas Day 1066 Archbishop Ealdred of York crowned William I, King of England,

known as ‘William of Conqueror’.

William took over the government and gave ownership of many places to knights who had
supported him. The Norman invasion of England brought the tendency of Western European
culture. The Norman barons formed a brand-new ruling class, which spoke French and had French

13
customs as well. French replaced English, as the main language at court and in matters of law, and
French words were absorbed into English speech.
The areas of the English lexicon in which the influence of French was to be felt reflect the
spheres of life in which the French predominated in the early Middle English period. The
following lists are intended to give a brief impression of the richness of the Romance influence on
the Germanic stock of English vocabulary.

Geography:

country; coast; river; valley; lake; mountain; frontier; border; city; hamlet; village; estate Noble
titles: emperor; duke; duchess; duchy; prince; count; countess; baron; squire; noble(man/woman);
gentle(man/woman); dame; damsel

Terms referring to sections of the community:

peasantry; people; subjects; burgesses; nobility; gentry; knighthood; chivalry;

Terms for administration and administrators:

sovereign; crown; sceptre; ruler; power; policy; government; administration; court; office;
chancery; treasury; parliament; counsel; administrator; governor; ambassador; mayor; charter; seal;
accord; agreement; covenant; treaty; alliance; curfew; duty; reign; civil; empire; nation; tyrant;
oppression

Legal terms:

justice; privilege; statute; ordinance; judge; chief; crime; fraud; trespass; transgression; accusation;
coroner; plaintiff; defendant; client; claimant; executor; notary; process; appeal; bail; evidence;
decree; divorce; exile; heir; heritage; prison; jail; dungeon; arrest; plead; punish; banish; treason;
release

Military terms:

peace; war; armour; artillery; fortress; host; army; warrior; archer; soldier; chief; captain; admiral;
enemy; conqueror; victor; robber; expedition; resistance; banner; battle; besiege; destroy

Ecclesiastical terms:

14
charity; chastity; chaplain; abbot; abbess; dean; friar; confessor; person/parson; preacher; evangelist;
saint; fraternity; chapel; cloister; abbey; faith; bible; chapter; commandment; divine; service;
prayer; sermon; absolution; procession; parish; baptise; praise; glorify

Terms for emotional states:

ease; disease; joy; delight; felicity; grief; despair; distress; courage; folly; passion; desire; jealousy;
ambition; arrogance; despite; disdain; malice; envy; avarice; certainty; doubt; enjoy; despise; furious

Trades and crafts:

barber; butcher; carpenter; carrier; draper; forester; fruiterer; grocer; mason; mercer; merchant;
painter; tailor; apprentice; surgeon; physician; bargain; fair; merchandise; price; money; coin;
dozen; double; measure; gallon; bushel; purchase; profit; pay; usury; debt; prosperity; barrel; bottle;
basket; vessel

Clothing and ornamentation:

blouse; chemise; cloak; coat; frock; garment; gown; robe; veil; cotton; fur; boot; ornament; brooch;
jewel; pearl; button; scissors; brush; mirror; towel; carpet; curtain; blanket; couch; cushion; table;
chair; fashion

Food and cooking:

baguette, boil; fry; roast; mince; dine; dinner; supper; appetite; flour; grease; sugar; spice; vinegar;
bacon; lard, pork; beef; mutton; veal; venison; sausage; sauce; gravy; jelly; salad; juice; cabbage;
cream; biscuit; fritter; cider; cucumber; onion

Assorted loanwords:

age; aid; affair; action; air; baggage; beauty; branch; cage; cable; cattle; chance; change; choice;
company; consent; coward; couple; cry; cure; damage; danger; delay; demand; departure;
difference; difficulty; error; example; exception; excercise; experience; face; fate; favour; fence;
fool; force; foreign; fountain; guide; honour; labour; leisure; marriage; piece; pencil; possession;
question; language; wages able; ancient; brief; certain; clear; considerable; cruel; different;
difficult; easy; familiar; famous; favourable; feeble; faint; fine; general; gentle; glorious; poor; safe;
sure achieve; arrive; appear; approve; approach; assemble; assist; attend; advertise; affirm; await;
blame; catch; cancel; carry; cease; chase; cry; change; consent; consider; count; cover; demand;
deny; depart; deserve; discover; disturb; finish; employ; encourage; enjoy; enter; excuse; escape;

15
increase; examine; force; fail; form; grieve; marry; refuse; perish; suffer; paint; perform; propose;
save; touch; travel; tremble

Answer the questions:

What governmental and administrative words came from French to English after 1250?

…………………………….

……………………………..

Which is a French loanword?

A. sky
B. iron
C. examine

In the period after 1250 of French influence words were related to

A. Fashion, food and social life
B. Literature and religious terms
C. Both answers are correct

Which is a French loanword we use in present-day English?

 biscuit

 burrito

ლიტერატურა

A History of the English Language Fifth Edition Albert C.Baugh and Thomas Cable.,
Routledge & Kegan Paul, 2002
British History Encyclopedia, 2006
უშვერიძე ნ. შელია მ. ინგლისური ენის ისტორია გამომცემლობა, ,,უნივერსალი’’, სოხუმის
სახელმწიფო უნივერსიტეტი, თბილისი, 2009

16