Srednja Ekonomska škola

Banja Luka, Kralja Alfonsa XIII 34

Maturski rad

VRSTE BANAKA

Mentor: Učenik:

Prof. Branka Milošević Šnjegota Sonja Sandić

Banja Luka, maj 2020. godine

 SADRŽAJ

1. UVOD..........................................................................................................................3
2. VRSTE BANAKA.......................................................................................................5
2.1. Centralna (emisiona) banka......................................................................................5
2.2. Poslovne banke.........................................................................................................6
2.3. Komercijalne (depozitne, kreditne) banke................................................................7
2.4. Investicione banke....................................................................................................8
2.5. Univerzalne banke..................................................................................................10
2.6. Ostale vrste banaka.................................................................................................11
3. ZAKLJUČAK............................................................................................................12
4. LITERATURA...........................................................................................................13

2
 1. UVOD

Kada kažemo riječ “banka”, prvo na šta nas može asocirati je mjesto gdje se čuva
novac. U okviru brojnih finansijskih institucija, u svim finansijskim sistemima, banke
imaju glavnu ulogu. Banka predstavlja organizaciju koja prima, novčana sredstva i koristi
ta sredstva za svoj račun u vršenju poslova, davanja kredita i za druge finansijske
operacije.

Riječ banka je latinskog porijekla i označava „tezgu“ tj. mjesto gdje se vršila
razmjena novca, novčane transakcije kao i razne naplate. Tokom dugog vremenskog
perioda, banka je mijenjala svoje funkcije, a samim tim se mijenjala i njena definicija, pa
danas postoje različita definisanja banke. Tako za primjer može da se uzme definicija
Švajcarca Felixa Somary-ja, koji kaže da je banka ona ustanova ili preduzeće kojem je
uzimanje kredita u obliku novca glavno zanimanje.

Prve definicije banke su se zasnivale na društvenoj podjeli rada koja je odredila

funkcije banke. Savremene definicije pojma banke uzimaju za osnov teoriju javnog
karaktera banke, a to podrazumijeva njen doprinos stabilnosti finansijskog sistema.

Najstarije banke su bile univerzalne, što znači da su za svoje klijente obavljale sve
vrste poslova. Kasniji privredni razvoj dovodi do specijalizacije u bankarstvu. Poslovanje
savremenih banaka je slično u većini zemalja. Prva moderna banka je Banka Svetog
Đorđa, osnovana početkom 15.vijeka u Đenovi, Italija.

Banke su, u svim zemljama, finansijski posrednici u poslovanju koje

podrazumijeva ostvarivanje profita. One utiču na proizvodnju, potrošnju a samim tim i
cjelokopnu privredu, povezuju domaći i međunarodni sistem. Neke od najaktivnijih
banaka u Bosni i Hercegovini su: Bosnian Bank Internacional, Hypo Group Alpe Adria,
UniCredit Bank, ProCredit Bank, Bobar banka, Nova banka, NLB Tuzlanska banka i
druge.

3
 U literaturi ne postoji jedinstveni kriterijumi za podjelu banaka. Zbog toga se
koristi više kriterijuma koji se upotpunjuju.

Uobičajena je podjela banaka:

1. Centralne ili emisione banke,

2. Poslovne,

3. Komercijalne (depozitne),

4. Investicione,

5. Univerzalne,

6. Ostale vrste banaka.

4
 2. VRSTE BANAKA

2.1.Centralna (emisiona) banka

Centralne banke svuda u svijetu su najvažniji učesnici na finansijskim tržištima,

predstavljaju državni organ zadužen za monetarnu politiku. Centralna (emisiona,
novčanična) banka je „glavna“ banka u finansijskim institucijama pa je zato zovu i
„banka-banaka“, ili „banka države“. Ona neposredno reguliše i usmjerava kreditno
novčane tokove u svakoj zemlji, čime se stabilizuje privredna aktivnost zemlje. Ne
predstavlja konkurenta ostalim bankama jer je neprofitabilna institucija.

Takođe, one po pravilu, ne uspostavlja direktne kreditne odnose sa nebankarskim

sektorom, osim sa državom. Pored toga mora održavati odnose sa međunarodnim
finansijskim organizacijama, i to posebno sa Međunarodnim monetarnim fondom (IMF) i
Grupom Svjetske Banke (World Bank Group).

Nastanak centralnih banaka je povezan sa tzv. privilegovanom bankom koja je

imala pravo da emituje novac. Nastankom centralne banke označava se razvoj modernog
bankarstva u svijetu.

Prva centralna banka je osnovana 1656.godine u Švedskoj, dok je veći uticaj

kasnije imala Bank of England, osnovana 1694.godine. Centralne banke postoje u skoro
svim državama, ali postoje i izuzeci: Luksemburg i Hong Kong. Luksemburg je još 1983.
godine formirao Monetarni institut, dok je Hong-Kong ulogu Centralne banke povjerio
dvjema poslovnim bankama.

Vazno je napomenuti da centralna banka obavlja dvije znacajne funkcije:

1. Vođenje monetarne politike

2. Funkcija „posljednjeg utočišta” ili „zajmodavca u krajnjoj instanci”

5
 Što se tiče prve funkcije, vođenje monetarne politike, ona govori o tome da banka
brine o stabilnosti cijena, ravnoteži platnog bilansa, kao i o punoj zaposlenosti.

Kao što i samo ime govori, druga funkcija se odnosi na obezbjeđenju primarnog
novca onim poslovnim bankama kojima prijeti propast, da bi se izbjegao trenutni stečaj i
da bi klijent bio uvjeren da svoje depozite može uvijek da konvertuje u gotovinu.

Centralna banka Bosne i Hercegovine osnovana je Dejtonskim sporazumom, a sa

radom je počela 11. avgusta 1997.godine.

2.2.Poslovne banke

Ovaj oblik bankarskih organizacija predstavlja produkt visoko razvijenih zemalja

tržišnog tipa privređivanja. One se pretežno osnuju na sopstvenim finansijskim
sredstvima. Da bi se razumjelo poslovanje banke, prvo se mora proučiti njihov bilans
stanja i uspjeha. Na strani pasive bilansa stanja banke nalaze se sredstva koja banka
koristi u svom poslovanju, kao i način na koji dolazi do tih njih. Bilans uspjeha prikazuje
finansijski rezultat poslovanja banke, a ukoliko banka ima gubitak, on će se nadoknaditi
iz rezervi.

Poslovne banke ostvaruju veliki godišnji promet, a osnivaju se u sastavu velikih

preduzeća i kompanija koje rade za njihov interes. Osim finansijsku imaju i savjetodavnu
ulogu.

Poslovne banke imaju sljedeće funkcije:

a) Osnivaju i finansiraju nova preduzeća

b) Finansiraju investicione zahtjeve postojećih preduzeća

c) Trguju hartijama od vrijednosti, dionicama i državnim obveznicama

6
 d) Imaju posredničku funkciju prilikom vladinih i državnih aranžmana i
kredita od trećih lica.

Njihova djelatnost je povezana je sa velikim industrijskom preduzećima (kao što

su : kompanije, korporacije, koncerni, karteli i sl.). Ono što je karakteristično za njih jeste
da vežu interese finansijskog i interese industrijskog kapitala. U aktivnostima poslovnih
banaka dominiraju sopstveni poslovi, što znači da finansiraju osnivanje i proširenje
sopstveih preduzeća i učešće u finansiranju drugih preduzeća. Ova činjenica ukazuje, da
su poslovne banke vlasnici (ili suvlasnici) većeg broja preduzeća i da na taj način (preko
profita preduzeća) uvećavaju sopstveni kapital.

U poslednjih nekoliko decenija, poslovne banke se organizuju kao akcionarska

društva koja imaju pravo da obavljaju sve kratkoročne i dugoročne bankarske poslove.
Karakteristično je, da se u poslednje vreme poslovne banke transformišu u depozitne
banke.

2.3.Komercijalne (depozitne, kreditne) banke

Kao što i sami možemo zaključiti iz naziva, osnovna karakteristika poslovnih

banaka je da one pribavljaju sredstva iz depozita i usmeravaju ih za određene
komercijalne aranžmane (kredite) privrednih subjekata tj. državnih organa, institucija,
kao i od stanovništva. Davanje kredita spada u aktivne poslove banke. Pored aktivnih,
imamo i pasivne poslove kao što su:

1. Devizni, devizno-valutni i menjački poslovi;

2. Izdavanje hartija od vrednosti i novčanih kartica(emisioni posao);

3. Čuvanje sredstava i hartija od vrednosti;

4. Kupovanje i prodaja hartija od vrednosti;

5. Izdavanje garancija i drugih oblika jemstva (garancijski posao):

7
 6. Poslovi platnog prometa (u skladu sa zakonom).

Komercijalne banke spadaju u najrasprostranjeniji oblik bankarskog

organizovanja, obično su razgranate i imaju dosta filijala. Skoro da nema države gde
depozitne banke ne predstavljaju osnovne finansijske posrednike. Vodeći računa o svojoj
likvidnosti i sigurnosti plasmana, depozitne banke odobravaju kredite u cilju zadovoljenja
potreba klijenata za novčanim sredstvima. Brojnost klijenata, uticala je da depozitne
banke razviju široku filijalsku mrežu širom određene regije, odnosno države.

Depozitne banke su nosioci likvidnosti koja se prenosi na druge tržišne subjekte.

Savremene tendencije u bankarstvu učinile su depozitne banke profitabilnim. U praksi
depozitnih banaka najviše su prisutni NOW I SVIP aranžmani. 2NOW aranžmani
obezbeđuju tekuća plaćanja, likvidnost i nose određenu kamatu.Kod 3SVIP računa
prisutan je aranžman između transaktora i banke u cilju održavanja likvidnosti u
granicama ugovorene margine.

Obično banke u uslovima visoke likvidnosti automatizmom transformišu višak

novčanih sredstava u kamatonosne hartije od vrednosti. Kamatni prinosi se dnevno
obračunavaju i prenose ulagačima novčanih sredstava. Karakteristika depozitnih banaka
jeste da u poslednje vreme sve više učestvuju u investicionim aktivnostima kupujući i
prodajući HOV na tržištu novca i na tržištu kapitala

2.4.Investicione banke

Kao dio finansijskog tržišta, investicione banke igraju važnu ulogu u mobilizaciji
i optimalnom i efikasnom korišćenju finansijskih sredstava.

Za razliku od komercijalnih banaka koje mobilišu sredstva na kratak rok,

investicione banke mobilišu sredstva na srednji ili duži rok. Finansisjka sredstva se
formiraju na bazi dugoročnih hartija od vrijednosti, a samim tim investiciona banka se
javlja kao posrednik na kapitalnom tržištu. Kao najstariji oblik ovih banaka javljaju se

8
hipotekarne banke. Svoje plasmane obezbjeđuje hipotekom, što predstavlja zajmoprimcu
zabranu prodaje imovine koju je založio, sve dok ne otplati kredit. U slučaju da to ne
uradi, tj da ne otplati kredit, banka svoja potraživanja uzima prodajom te imovine.

Osnovne funkcije investicionih banaka su:

1. Posredničko-distributivne funkcije u distribuciji i prodaji hartija od

vrijednosti,

2. Stručno-savjetodavne funkcije u izboru vrste hartija od vrijednosti,

3. Funkcija preuzimanja rizika emisije, čime se garantuje ukupna cijena

emisije hartija od vrijednosti.

Komercijalne i investicione banke imaju dosta sličnosti. S jedne strane

komercijalne banke sve više povećavaju svoje investicione aktivnosti sa hartijama od
vrijednosti, a sa druge strane, investicione banke se sve više bave primanjem depozita,
odobravanjem kredita i drugo.

Smatra se da je investicione banke vode porijeklo iz SAD-a. Prva investiciona

banka bila je u Čikagu. Današnje vodeće investicione banke su: Citigroup Global
Markets, Credit Suisse First Boston (CSFB), Goldman Sachs, JP Morgan, Lehman
Brothers, Merrill Lynch i Morgan Stanley. Investicione banke emituju i visokorizične
obveznice sa odloženim plaćanjem kamata radi prikupljanja sredstava i isplate vlasnika
prethodno emitovanih HOV. Ove banke su obično visoko zadužene organizacije jer je
odnos između dugoročnih obaveza i akcionarskog kapitala dosta visok.

One izuzetno dobro upravljaju rizikom, koristeći izvedene derivate: fjučerse,

forvarde, opcije i svopove. Umjesto organizovanja posebnih investicionih banaka,
bankarski sektor se opredjelio za formiranje odjeljenja u postojećim bankama koja se
bave poslovima investicionog bankarstva jer je nedovoljno razvijeno primarno i
sekundarno tržište HOV, neizvjesni su prihodi i veliki su troškovi pri osnivanju
investicionih banaka.

9
 2.5.Univerzalne banke

Naziv univerzalna banka ukazuje da se radi o banci koja se bavi svim vrstama
bankarskih poslova, osim emisionih poslova. Univerzalne banke predstavljaju prvi
organizacioni oblik banaka. Profit je bio osnovni motiv za proširenje delatnosti banaka na
veći broj bankarskih poslova. Sa razvojem finansijskih odnosa, razvoj bankarstva je išao
u pravcu specijaliziranih banaka.

Univerzalne banke predstavljaju nespecijalizirane banke (celovito posmatrano),

putem kojih se ovladalo i sa nebankarskim sektorom usluga. I kod od ovih banaka
depozitni posao predstavlja primami bankarski posao za koji se vezuju i svi drugi
bankarski poslovi u određenoj veličini. Finansijske usluge koje nudi ova banka su:

a) Prodaja osiguranja,

b) Granacija pri emisiji hartija od vrijednosti,

c) Transakcije u vrijednosnim papirima u tuđe ime i za tuđi račun,

d) Mogu imati akcije u drugim firmama.

e) Mogu osnovati finansijske kompanije i dr.

U svetu su poznate univerzalne banke koje nude klijentima čitav niz finansijskih
usluga, kako što su usluge u vezi prodaje osiguranja, transakcija sa HOV, garancija pri
emisiji HOV i sl. Univerzalne banke mogu imati akcijski kapital u drugim firmama i
mogu osnivati finansijske holding kompanije.

U Evropi preovlađuju banke univerzalnog tipa sa pravom pružanja svih

bankarskih usluga. U našem bankarstvu preovladava tip univerzalnih banaka.
Univerzalne banke je teže kontrolisati jer su usko povezane sa biznisom. Bankrot većeg

10
broja univerzalnih banaka ne može da destabilizuje finansijski sistem jedne zemlje jer je
održavanje novčane mase pod kontrolom centralne banke.

Njihova loša strana je upravo odsustvo specijalizacije, što znači da postoji široki
plan djelovanja, a samim tim povećavanje troškova i rizika poslovanja. To se može
odraziti i na troškove vezane za zaposlene (što je uglavnom veliki trošak), budući da je
neophodno imati stručnjake različitih profila u skladu sa uslugama koje pružaju.

U praksi su često prisutne špekulacije da univerzalne banke ne savetuju

objektivno svoje klijente pri kupoprodaji HOV, te da zloupotrebljavaju poverljive
informacije vezane za poslovanje klijenata.

2.6.Ostale vrste banaka

Pored navedenih vrsta banaka koje predstavljaju organizacione forme koje imaju
određene specifičnosti, postoje banke koje nisu specifično odredile svoje finansijske
aktivnosti što znači da ne obavljaju veome specifične poslove. Osim osnovne podjele,
bankarske organizacije mogu se razvrstati prema drugim kriterijumima, i to:

a) Prema kriterijumu granske oblasti (industrijske, poljoprivredne,

trgovinske, zanatske, izvozno-uvozne i druge banke),

b) Prema kriterijumu terotorije na koju djeluju (teritorijalne banke), mogu

biti lokalne, opštinske, regionalne, savezne;

c) Prema kriterijumu vlasništva mogu biti privatne, državne, mješovite.

d) Prema ročnosti odobrenih kredita, banke možemo razvrstavati na one koje

se bave odobravanjem kratkoročnih, investicionih srednjoročnih ili
dugoročnih kredita;

11
e) Prema pravnoj formi, banke se razvrstavaju na: inokosne ili
jednovlasničke, banke u vidu društva za ograničenom garancijom, u vidu
akcionarskih društava, u vidu zadruga, i u vidu javno-pravnih ustanova.

12
 3. ZAKLJUČAK

Banke predstavljaju najveće finansijske posrednike u državi, tj u ekonomiji

uopšte. Njihova osnovna funkcija je primanje depozita, stavljanje tih depozita u štednju,
kao i davanje pozajmica tj. kredita privrednim subjektima.

Ove instutucije imaju opštu društvenu vrijednost, predstavlja javno dobro kod
kojeg, skoro da nema građanina koji nema otvoren štedni, tekući ili žiro račun. Zato je u
interesu stanovništva i države da posluju po načelima sigurnosti, profitabilnosti i
smanjenja rizika.

Samim tim, u interesu banaka je da uspješno izvršavaju svoje zadatke, u

suprotnom njeni klijenti mogu da izgube povjerenje u nju, i upadnu u finansijsku krizu. U
današnjem vremenu, kada su ekonomske krize česte, uspješno vođenje finansijskog
sistema može da spasi državu od ekonomskog kolapsa. Najčešći uzroci tih kriza su
nepredvidiv rast kamatnih stopa, prevelika zaduživanja privrednih subjekata, kao i
nekontrolisan rast cijena nekih vrsta imovine.

Na osnovu ovog navedenog, možemo da kažemo su banke su veoma važne; kada

se njima lose rukovodi, svi trpimo.

13
 4. LITERATURA

1. D. Erić, A. Živković: Uvod u finansijski menadžment, Beograd (2005)

2. M. Vurda, Č. Viploš: Makroekonomija, Beograd (2004)

3. N. Plakalović: Monetarna ekonomija (teorije, institucije i politika), Istočno Sarajevo

(2004)

4. D. Erić: Finansijska tržišta i instrumenti, Beograd (2003).

14
 Datum predaje: _____________________

Komisija:

Predsjednik: _________________________

Ispitivač: ____________________________

Član: _______________________________

Komentar:

Datum odbrane:_____________ Ocjena:_____________( )

15