Struktura czynnościowa komórki

eukariotycznej
Budowa błony komórkowej
Ewolucja
• Model błony wg Daniellego-Davsona

• Model błony wg Robertsona

• Model płynnej mozaiki wg Singera i Nicholsona

Czynność błony komórkowej/plazmatycznej

• Naturalna bariera między wnętrzem komórki i środowiskiem zewnętrznym
• Utrzymana w całości przez interakcje hydrofobowe, które są słabsze niż wiązania
kowalencyjne.
• Czynniki wpływające na płynność błon:

• Białka błonowe:
o Białka integralne przenikające przez hydrofobowy rdzeń monowarstwy
▪ Białka transbłonowe

•
o Białka powierzchniowe nieosadzone w dwuwarstwie lipidowej
▪ Białko CD4 pomaga wirusowi HIV w zakażeniu komórek układu
odpornościowego → rozwinięcie AIDS (zespół nabytego niedoboru
odporności)
• Współpracuje z białkiem CCR5 (koreceptor w komórkach
odpornych)
• Maraviroc: lek do leczenia zakażeń HIV
o Funkcje białek błonowych:
▪ Transport
• Białko tworzy kanał hydrofilowy selektywny dla związków
▪ Aktywność enzymatyczna
 • Białko może być enzymem z miejscem aktywnym
wyeksponowanym dla substancji w otaczającym
roztworze
▪ Transdukcja sygnałów
• Białko błonowe może mieć miejsce wiązania
dopasowane do kształtu chemicznej cząsteczki.
• Zewnętrzna cząsteczka sygnałowa może
powodować zmianę konformacji białka →
przekazywanie informacji do wnętrza komórki przez
związanie białka cytoplazmatycznego
▪ Wzajemne rozpoznawanie się komórek
• Glikoproteiny służą jako znaczniki do identyfikacji
komórkowej
• Wiązanie komórkowe krótkotrwałe
• Rola węglowodanów:
o Węglowodany błonowe:
▪ Krótkie, rozgałęzione łańcuchy
▪ Mniej niż 15 jednostek cukrowych
▪ związane kowalencyjnie z lipidami =
glikolipid
▪ związane kowalencyjnie z białkami =
glikoproteina
▪ Połączenia międzykomórkowe
• Białka błonowe sąsiadujących komórek łączą się
przez połączenia zamykające lub szczelinowe
• Połączenie długotrwałę
▪ Połączenia z cytoszkieletem i macierzą pozakomórkową
• Mikrofilamenty mogą wiązać się niekowalencyjnie z
białkami błonowymi → pomoc w utrzymaniu
kształtu komórki i stabilizacji niektórych białek
błonowych.
• Systemy błon wewnątrzkomórkowych w komórkach eukariotycznych
otaczają organelle i wypełniają przestrzenie między organellami.
o Czynność systemów błon wewnątrzkomórkowych:
▪ Tworzenie przedziałów wewnątrzkomórkowych
▪ Utrzymywanie różnic pH i składu jonowego →
powodowanie rozdzielenie przestrzenne przeciwstawnych
dróg metabolicznych
▪ Zapewnianie selektywnej wymiany substratów i produktów
dla przebiegu procesów metabolicznych.
• Synteza składników błonowych
o Białka i lipidy błonowe:
▪ Synteza w retikulum endoplazmatycznym
▪ Węglowodany dodawane do białek transbłonowych,
tworząc glikoproteiny. Reszty węglowodanowe są
modyfikowane
o Wewnątrz aparatu Golgiego jest modyfikacja węglowodanów glikoprotein
 ▪ Węglowodany przyłączane do lipidów → glikolipid
o Glikoproteiny, glikolipidy i białka wydzielnicze są transportowane w
pęcherzykach do błony komórkowej
o Fuzja pęcherzyków z błoną:
▪ Zewnętrzna strona pęcherzyków staje się cytoplazmatyczną stroną
błony komórkowej → powoduje uwolnienie białek wydzielniczych z
komórki (egzocytoza) + umieszczenie węglowodanów, glikoprotein,
glikolipidów w pozakomórkowej stronie błony komórkowej

Gradient stężenia
• Definicja: obszar, w którym gęstość substancji chemicznej wzrasta lub spada
Potencjał błonowy
Kanały jonowe
Sygnalizacja w komórkach nerwowych
Gradient elektrochemiczny
• Definicja: wypadkowa siła kierująca jony/naładowane cząsteczki poprzez błonę
składająca się z dwóch sił składowych, z których jedna wynika z gradientu stężenia, a
druga wynika z napięcia istniejącego poprzez błonę.
• Co determinuje?
o Kierunek biernego transportu przez błonę
Osmoza

Transport przez błonę komórkową

 • Dwie kategorie:
o I – zachodzące bez nieodwracalnych zmian w strukturze samej błony
▪ Przykład:
• transport bierny (pasywny)
o dyfuzja prosta i ułatwiona
• transport czynny (aktywny)
o przeciwko gradientowi stężenia z udziałem energii z
zewnątrz i przenośników
o II – zachodzące z nieodwracalnymi zmianami w strukturze samej błony
▪ Przykład:
• Endocytoza
• Egzocytoza
Transport bierny i aktywny

• Dlaczego dyfuzja to transport pasywny (bierny)?

o Komórka nie ponosi nakładów energetycznych
o Gradient stężeń stanowi energię potencjalną, która jest siłą napędową dyfuzji
Dyfuzja prosta
• Definicja: bierny przepływ substancji z wyższego do niższego stężenia spowodowany
chaotycznym ruchem termicznym
• Ograniczenia:
o Termiczne wzbudzenie danej cząsteczki
o Gradient stężenia w poprzek błony
o Rozpuszczalność substancji w hydrofobowym wnętrzu dwuwarstwy błony
▪ Odwrotnie proporcjonalna do liczby wiązań wodorowych, które muszą
być rozerwane aby substancja rozpuszczona mogła wbudować się w
hydrofobową dwuwarstwę.
• Szybkość przenikania: zależna od różnicy stężeń, ograniczona szybkością
przemieszczania substancji z roztworu wodnego do hydrofobowej dwuwarstwy
lipidowej
o Przejście substancji z fazy wodnej jednego przedziału do fazy hydrofobowej
błony z utratą wody hydratacyjnej
o Dyfuzja substancji poprzez hydrofobowy obszar błony
o Przeniknięcie substancji z obszary hydrofobowego do fazy wodnej drugiego
przedziału
• Reguła Overtona: Im bardziej hydrofobowy związek, tym łatwiej przechodzi przez
błonę komórkową.
Dyfuzja ułatwiona
• Definicja: bierny transport substancji rozpuszczonej z wyższego do niższego stężenia
z udziałem specyficznego transportera białkowego
• Kierunek: w kierunku gradientu stężenia
• Mechanizm: przenoszenie substancji przez błonę przy udziału zlokalizowanego
transmembranowego nośnika, którego zadaniem jest usunięcie wody hydratacyjnej
otaczającej polarne okolice cząsteczki substratu przed jej wniknięciem do warstwy
hydrofobowej (węglowodorowej) błony.
• Centrum wiążące substancję przenoszoną:
o Może mieć kontakt z zewnątrzkomórkową i cytoplazmatyczną powierzchnią
błony
o Może wiązać i uwalniać substancję przenikającą na powierzchniach błony
o Mechanzim:
▪ Występowanie cząsteczki nośnika w 3 konformacjach:
• Otwartej ku przestrzeni zewnątrzkomórkowej
• Przejściowej
• Otwartej ku cytoplazmie
TRANSPORT AKTYWNY
• 3 główne drogi prowadzenia transportu aktywnego
o Transport aktywny pierwotny
▪ Definicja: przenikanie substancji przez błonę zależne od
pierwszorzędowych źródeł energii (ATP, transport elektronów,
światło)
▪ Przykłady:
• Pompa sodowo-potasowa = antyport jonów Na+ i K-
o Wymaga energii w postaci ATP
o Zachodzi przy udziale enzymu – Na+, K—ATPaza
o Transport aktywny wtórny
▪ Wbrew gradientowi stężeń
▪ Napędzany przez stromy jonowy gradient stężeń
o Translokacja grupowa
▪ Reprezentowana przez układ fosfotransferazy cukrów u bakterii
▪ Zależny od fosfoenolopirogronianu jako donora
wysokoenergetycznych reszt fosforowych.
Przenośnik sprężony
• Sprzęgają transport przez błonę jednej cząsteczki
• Zachodzi wbrew gradientowi z transportem innej, zgodniej z gradientem
Pompa zasilana ATP
• Sprzęgają transport wbrew gradientowi z hydrolizą ATP
Pompa zasilana światłem
• Głównie w komórkach bakteryjnych
• Sprzęgają transport wbrew gradientowi z wprowadzeniem energii ze światła
Uniport, Symport, Antyport
• Uniport: przemieszczanie jednego specyficznego
typu molekuł w jednym kierunku
• Symport: przemieszczenie dwóch różnych
substancji w tym samym kierunku
• Antyport: przemieszczenie dwóch różnych
substancji w dwa różne kierunki

Pompy błonowe
Transbłonowe ATPazy: związane z błoną kompleksy enzymatyczne/transportery jonów,
które wykorzystują hydrolizę ATP do napędzania transportu protonów przez błonę. Niektóre
pompy błonowe działają odwrotnie i wykorzystują energię z gradientu protonów,
wykorzystując strumień jonów przez błonę przez kanał protonowy ATPazy do napędzania
syntezy ATP.
Pompa typu P
• ATP-aza protonowa typu P
o Definicja: pierwotne transportery wiązka α-helikalna
o Lokalizacja: w bakteriach i niektórych błonach plazmatycznych eukariotów
o Funkcja: transport jonów i fosfolipidów przez błonę, wykorzystując hydrolizę
ATP do uzyskania energii.
o Funkcja u ludzi: podstawa dla impulsów nerwowych
o Różne rodzaje P-ATPaz:
▪ Transportują poszczególne typy jonów
o Budowa: 1-2 polipeptydów, zwykle ma dwie konformacje – E1 i E2
o Pierwsza skrystalizowana ATP-aza typu P
▪ SERCA1a –
o Przykład:
▪ Pompa sodowo-potasowa:
• Antyport jonów Na+ i K-
• Proces wymagający energii w postaci ATP
o Enzym = Na+K—ATP-aza
• Przebiegi:
o Utworzenie nowych wiązań kowalencyjnych w nośniku
(integralne białko błonowe)
o Energia do transportu pochodzi z energii potrzebnej do
zmiany konformacji integralnego białka błonowego
o Jony sodowe i potasowe są rozmieszczone
nierównomiernie
 ▪ We wnętrzu stężenie Na małe, K duże
▪ W przestrzeni pozakomórkowej Na duże, K
małe
▪ Gradient stężenia podtrzymywany przez
nieprzerwany aktywny transport jonów Na na
zewnątrz, a K wewnątrz
• Uwarunkowany występowanie białka
Na,K-ATP-azy
• Na 1 cząsteczkę zhydrolizowanego ATP
3 jony Na+ na zewnątrz, 2 jony K+ do
cytoplazmy
▪ Pompa wapniowa
Pompa protonowa typu F
• ATP-aza protonowa typu F
o Lokalizacja: mitochondria, chloroplasty i błony plazmatyczne bakterii
o Funkcja: wytwarzanie ATP wykorzystując gradient protonów generowany
przez fosforylację oksydacyjną (mitochondria) lub fotosyntezę (chloroplasty)
o Domeny:
▪ F0: integralny w błonie i składa się z 3 białek integralnych (a, b, c)
▪ F1: obwodowa w błonie i składa się z 5 jednostek polipeptydowych
wiążących się z powierzchnią domeny F0.
o Przykład: pompa protonowa H+
 Transporter ABC – transportery wiążące ATP
• Definicja: wielodomenowe białka błonowe wykurzystujące energię z hydrolizy ATP
do translokacji substancji przez błonę komórek wszystkich żywych organizm.
• Ilość transporterów ATP u człowieka: 48 białek podzielone na 7 rodzin
• Elementy strukturalne transporterów ABC:
o Domena wiążąca nukleotyd (NBD)
o Domena przezbłonowa (TMD)
o Transporter błonowy = 2 NBD + 2 TMD
• Usunięcie ksenobiotyku w komórce:
o Możliwe przez energię uzyskaną przez hydrolizę ATP
o Miejsce: obszar zlokalizowany między dwiema domenami NBD
o Hydroliza ATP sprawia, że domeny NBD są podatne na zmiany konformacyjne
→ zmiana orientacji przestrzennej transportera
o Podczas działania transportera w obrębie NBD są cząsteczki nukleotydów
• Podrodziny ABC:
o Podrodzina ABCA (ABC1)
▪ Zawiera 12 transporterów podzielonych na 2 grupy bazując na analizie
filogenetycznej i strukturze intronów
▪ Pierwsza grupa kodowana przez geny na 6 różnych chromosomach:
• ABCA1: zaangażowane w transporcie cholesterolu i biosyntezie
lipoprotein o dużej gęstości (HDL)
• ABCA2
• ABCA3
• ABCA4: transport witaminy A do zewnętrznych segmentów
fotoreceptorów → rola w procesie widzenia.
• ABCA7
• ABCA12
• ABCA13
o Podrodzina ABCB (MDR/TAP)
▪ Zawiera 4 pełne i 7 półtransporterów
• ABCB1 (MDR/PGY1) = glikoproteina P, to pierwszy sklonowany
i scharakteryzowany ludzki transporter.
o Glikoproteina P, białko oporności wielolekowej:
▪ Błonowe białko transportujące
▪ Masa = 170 kDa
▪ Zbudowane z 1280 reszt aminokwasowych
tworzących dwie homologiczne
wewnątrzbłonowe części (N-, C-końcową)
połączone regionem wiążącym
▪ Region wiążący ma miejsca fosforylacji
Grupa leków Lek
Leki przeciwnowotworowe Daunorubicyna, Doksorubicyna, Docetaksel, Etopozyd, Cis-platyna, Cytanabina,
Fluorouracyl, Irinotekan, Metotreksat, Mitomycyna C, Mitoksantron, Paklitaksel,
Tamoksifen, Tenopozyd, Topotekan, Winblastyna, Winkrystyna
Antybiotyki i Grepafloksacynato, Cefazolina, Cefoperazon, Erytromycyna, Lewofloksacyna,
chemioterapeutyki Ryfampicyna
Leki przeciwwymiotne Domperidon, Ondasetron
Leki nasercowe
Blokery kanału wapniowego
β-blokery
Leki działające na OUN
Leki przeciwhistaminowe
Inhibitory pompy protonowej
Inhibitory proteazy HIV
Leki immunorepresyjne
Statyny
Opiaty
Steroidy
Leki przeciwgrzybicze
Amiodaron, Celiprolol, Chinidyna, Digitoksyna, Digitoksyna, Propafenon
Diltiazem, Felodypina, Mibefradil, Nikardypina, Nitrendypina, Werapamil
Bunitrolol, Celiprolol, Talindolol
Lewopromazyna, Fenoksazyna, Fenytoina, Perfenazyna, Protryptylina, Risperidon
Feksofenadyna, Terfenadyna, Cymetydyna, Ranitydyna
Omeprazol, Pentaprazol
Aprenavir, Amprenavir, Atezanavir, Fosamprenavir, Indanavir, Lopinavir, Nelfinavir,
Ritonavir, Sequinavir, Tipranavir
Cyklosporyna A, Metyloprednizolon, Prednizolon, Sirolimus, Takrolimus
Atorwastatyna, Lowastatyna, Simwastatyna
Fentanyl, Metadon, Morfina, Loperamid
Aldosteron, Deksametazon, Estradiol, Hydrokortyzon, Kortyzol
Itrakonazol, Ketokonazol, Klotromazol, Sparfloksacyna

o Izoforma MDR1 jest związana ze zjawiskiem oporności

wielolekowej
• MDR3: przenośnik fosfatydylocholiny lub lipazą wydalającą ten
fosfolipid do żółci. Może transportować substraty dla MDR1
• ABCB 4 i ABCB11: zlokalizowane w wątrobie, odpowiadają za
wydzielanie kwasów żółciowych
• ABC2 i ABCB3 (TAP): półtransportery tworzące heterodimery,
transportują do wnętrza retikulum endoplazmatycznego
peptydy, które są prezentowane jako antygeny w białkach HLA
klasy I.
• ABCB9: zlokalizowany w lizosomach, homolog białek TAP
• ABCB6,7,8,10: półtransportery zlokalizowane w
mitochondriach, biorą udział w metabolizmie żelaza i
odpowiadają za transport prekursorów białek Fe/S
• Mechanizm działania transportera ABC:
o Energia pochodząca z hydrolizy ATP
• Zjawisko oporności wielolekowej (MDR)
o Główna funkcja przypisana transporterom ABC
o Obecność transporterów ABC powoduje gorszy przebieg ostrej białaczki
szpikowej, raka nie drobnokomórkowego płuc, raka piersi
o Mechanizm usuwania chemioterapeutyków:
▪ Transport aktywny z wykorzystaniem energii uwolnionej przez
hydrolizę ATP
• Usunięcie ksenobiotyku z komórki możliwe dzięki energii
uzyskanej przez hydrolizę ATP
• Miejsce reakcji: obszar zlokalizowany między dwiema
domenami NBD
o Hydroliza ATP sprawia, że domeny NBD są podatne na
zmiany konformacyjne → zmiana orientacji
przestrzennej całego transportera
o Podczas działania transportera ABC w obrębie obu
domen NBD są konformacyjnie zamknięte cząsteczki
nukleotydów.
o Ważne transportery ABC w MDR:
▪ Glikoproteina P → MDR1
• Powinowactwo do antracyklin, alkaloidów barwinka,
inhibitorów depolimeryzacji tubuliny (np. paclitaxel)
• Monomer *2 pary domen TMD-NBD
▪ Białko MRP1 (Multidrug Resistance Protein)
• Odpowiada za usuwanie koniugatów glutationowych
• Występuje na komórkach nowotworów zaawansowanych w
rozwoju np. przerzutowe raka piersi, glejaka w IV stadium
▪ Białko BRCP (Breast Cancer Resistance Protein)
• Powinowactwo do mitoksantronu i antymetabolitów
tryptofanu
• Dimer, 2 pary domen połączone wiązaniami
niekowalencyjnymi
o Wyeliminowanie zjawiska oporności wielolekowej:
▪ Próba zahamowania ekspresji transporterów ABC
▪ Glikoproteina P kontrolowana przez czynnik transkrypcyjny NF-κB
• NF-κB: odpowiedzialny za aktywację transkrypcji czynników
zapalnych np. IL-6. Wykazuje działanie apoptotyczne.
o Znajduje się w komórkach niepobudzonych z białkiem
IκB
o Białko IκB ulega degradacji pod wpływem pobudzenia
przez czynniki aktywujące np. TNF-α i uwalnia NF-Κb
▪ Transporter BCRP kontrolowany przez czynnik transkrypcyjny AhR
aktywowany pod wpływem policyklicznych węglowodorów
aromatycznych i dioksyn.
Rodzina Transporter Funkcja
ABCA1 Tworzenie HDL
ABCA2 Stabilizacja ekspresji białka APP, rola w patogenezie Alzheimera
ABCA3 Biogeneza surfaktantu
ABCA4 Usuwanie szkodliwych lipidów z nabłonka pigmentowego siatkówki
ABCA5 Regulacja wydzielania cholesterolu, wspomaganie ABCA1
ABCA
ABCA7
(ABC1)
ABCA6 Rola różnicowania makrofagów i w procesach zachodzących z udziałem
ABCA8 makrofagów, rola w usuwaniu ksenobiotyków
ABCA9
ABCA10
ABCA12 Usuwanie lipidów z keratynocytów, stabilizacja bariery skórnej
ABCB1 (glikoproteina P, Rola w zjawisku oporności wielolekowej (MDR) + stabilizacji fizjologicznych barier w
białko MDR1) obrębie organizmu ludzkiego
ABCB2 (TAP 1) Udział w prezentacji antygenów w kontekście cząsteczek klasy I MHC
ABCB3 (TAP 2)
ABCB4 Tworzenie żółci
ABCB ABCB5 Potencjalny marker komórek czerniaka
(MDR, ABCB6 Gospodarka żelazem w komórce, usuwanie żelaza z mitochondriów
TAP) ABCB7 Gospodarka żelazem w komórce, stabilizacja ferrochelatazy
ABCB8 Ochrona mitochondrialnego DNA komórek czerniaka
ABCB9 (TAPL) W procesie prezentacji antygenów w kontekście białek MHC klasy I
Udział w syntezie hemu
ABCB10 (ABC-me/mABC2)
Udział w procesie ochrony miokradium podczas ostrego zespołu wieńcowego
ABCB11 (pompa BSEP) Transport soli kwasów żółciowych z hepatocytów do kanalików żółciowych
ABCC1 (MRP1) Usuwanie ksenobiotyków z komórek nowotworowych
ABCC2 (MRP2) Usuwanie sprężonych z glutationem ksenobiotyków do żółci
Usuwanie sprężonych ksenobiotyków do żółci, udział w transporcie folianów przez
ABCC3 (MRP3)
jelito
ABCC4 (MRP4) Regulacja stężenia cAMP w miokardium
ABCC5 (MRP5) Regulacja stężenia cGMP w miokardium
ABCC ABCC6 (MRP6) Mutacja inaktywująca obu genów → pseudoxanthoma elasticum
ABCC10 (MRP7) W zjawisku oporności wielolekowej
Mukowiscydoza w przypadku mutacji inaktywującej obu alleli (np. delecja kodonu
ABCC7 (CFTR)
fenyloalaniny w 508)
Aktywacja kanału potasowego zależnego od ATP prowadzi do hiperpolaryzacji błony
ABCC8 (SUR1)
komórkowej i spadku sekrecji insuliny przez komórki beta wysepek Lanherhansa
ABCC9 (SUR2)
Ochrona komórek miokardium (SUR2)
ABCD ABCD1, ABCD2, ABCD3, Udział w metabolizmie długołańcuchowych kwasów tłuszczowych, istotna w
(ALD) ABCD4 komórkach glejowych
Regulacja procesu składania wirionów wirusa HIV, rola w patogenezie
ABCE
ABCE1 drobnokomórkowego raka płuc, rola w regulacji aktywności rybosomów (dysocjacja
(OABP)
podjednostek i kompleksu elongacyjnego)
Wspomaganie aktywacji translacyjnego czynnika elongacyjnego eIF2 przez
ABCF ABCF (GCN20)
fosforylację z udziałem kinazy GCN2, stabilizacja GCN2
ABCG1 Udział w transporcie lipidów i aktywności makrofagów
Udział w zjawisku oporności wielolekowej i tworzeniu barier fizjologicznych w
ABCG ABCG2 ludzkim organizmie, transport kwasu moczowego, rola w patogenezie dny
(white) moczanowej
ABCG4 Udział w metabolizmie sterolów w komórkach mózgowych (neuron, astrocyt)
ABCG5 i ABCG8 Wydzielanie cholesterolu do dróg żółciowych, udział w homeostazie cholesterolu
 Symporter sodowo glukozowy
• Zależny od gradientów generowanych przez Na+-K+-ATPazę, która utrzymuje małe
stężenie Na+ wewnątrz komórki.
• Transportery z rodziny SGLT:
o Duża rodzina białek transbłonowych transportujących glukozę, aminokwasy,
witaminy, osmolity, niektóre jony w jelicie cienkim i kanaliku nerkowym
o Najważniejsze: SGLT1 i SGLT2
o Biorą udział w transporcie glukozy (symport) i uniporty jonów Na+, czujników
glukozy, kanały dla wody i kwasu moczowego

o Transport glukozy:
▪ Symport z jonami Na+, których stężenie wewnątrz komórki jest niższe
niż na zewnątrz.
▪ W komórce działa pompa sodowo-potasowa, która utrzymuje
polaryzację błony.
▪ Energia pochodzi z hydrolizy wiązań bezwodnikowych ATP, które
zużywane są na działanie pompy.
▪ Aby zachować elektroneutralność, aniony organiczne i woda są
transportowane razem z glukozą i Na+
o SGLT1:
▪ Białko błonowe transportujące glukozę i jony Na+ w stosunku 1:2
▪ Składa się z 14 błonowych helis
▪ Miejsce glikozylacji między 5 a 6 helisą
▪ Miejsce fosforylacji między 8 a 9 helisą
▪ Oba końce poza komórką
▪ Domena wiążąca i przenosząca glukozę = 5 transbłonowych
segmentów i leży bliżej C-końca
▪ Kodowany przez gen SLC5A1
• Głównie w jelicie
• Wysokie powinowactwo do glukozy i galaktozy
• Działanie hamowane przez florydzynę

Transporter (gen Wartość Km dla

Substraty Dodatkowe jony Lokalizacja tkankowa
kodujący) glukozy
+ +
SGLT1 (SLC5A1) Glukoza, galaktoza, mocznik + 0.5 mM Na (H ), kanał dla Jelito cienkie, tchawica, nerka,
woda wody i mocznika serce, mózg, jądra, prostata
SGLT2 (SLC5A2) Glukoza 2 mM Na+ Nerka, mózg, wątroba, tarczyca,
mięśnie szkieletowe, serce
SGLT3 (SLC5A4) Na+ (H+)
SGLT4 (SLC5A9) Glukoza, mannoza
SGLT5 (SLC5A10) Mannoza, fruktoza, glukoza,
galaktoza
SGLT6 (SLC5A10) Mioinozytol, glukoza
- Jelito cienkie (neurony
cholinergiczne), mięśnie
szkieletowe, nerka, macica, jądra
2.4 mM ? Jelito, nerka, wątroba, mózg, płuca,
tchawica, macica, trzustka
? Na+ Nerka, jądra
35 mM Na+ Mózg, nerka, jelito

Adenozynotrójfosfataza sodowo-potasowa (ATPaza)

• Adenozynotrójfosfotaza: enzym czerpiący energię z rozkładu bogatoenergetycznych
wiązań adenozynotrójfosforanu (ATP), który jest głównym komórkowym magazynem
i nośnikiem energii uzyskiwanej przez spalanie metabolitów energetycznych (np.
glukoza, kwasy tłuszczowe).
o Energia z rozpadu wysokoenergetycznego wiązania ATP użyta przez enzym
transportujący do transportu jonów wbrew gradientowi stężeń
o Enzymy transportujące tworzą gradienty stężeń jonów w poprzek membran
komórkowych.
• Gradient stężeń: magazyn energii potencjalnej
• ATP-aza Na/K → transport jonów Na+ odkomórkowo, a jonów K+ dokomórkowo,
więc stężenie Na+ w środowisku zewnątrzkomórkowym jest 17.5 razy większe niż w
wewnątrzkoórkowym, a stężenie K+ jest 30 razy wyższe niż na zewnątrz.
• Energia gradientu Na+ jest użyta do transportu jonów przez nieenzymatyczne
wymienniki jonowe
• Energia gradientu K+ jest użyta do tworzenia ujemnego elektrycznego potencjału
wnętrza komórki.
• Gradient stężeń Na/K jest wymagany do utrzymania równowagi osmotycznej
komórek zwierzęcych.
• Ilość przenoszonych cząsteczek: 3 Na+ + 2 K+ – 1 ATP przez obecność trzech miejsc
wiązania.
• Mechanizm:
Przedziały komórkowe
Komórka składa się z dwóch podstawowych przedziałów, czyli z cytoplazmy i jądra.
• Przedziały komórki eukariotycznej:
o Macierz cytoplazmy
o Wnętrze cystern siateczki endoplazmatycznej szorstkiej i gładkiej, wnętrze
wakuoli, przestrzeń okołojądrowa
o Wnętrze jądra komórkowego
o Przestrzenie mitochondrialne: zewnętrzna (międzybłonowa) + wewnętrzna
(macierz)
• Organelle błoniaste szlaku wydzielniczego:
o Siateczka śródplazmatyczna gładka i szorstka
▪ Powstawanie: nie może powstać de novo, wymaga obecności białek
błonowych, które nie mogą przybrać właściwej konformacji bez
preformowanych błon i białek opiekuńczych
▪ Rola: tworzenie gęstej sieci cystern i tubuli od jądra komórkowego na
obwód komórki.
▪ Gładka siateczka śródplazmatyczna:
• Główny obszar produkcji lipidów wchodzących w skład błon
▪ Szorstka siateczka śródplazmatyczna:
• Funkcja: synteza białek błonowych, białek rezydujących w
świetle przedziałów błoniastych szlaku wydzielniczego, białek
przeznaczonych na eksport
• Błony + zawartość dostaje się do RER poprzez sieć cis aparatu
Golgiego
o Aparat Golgiego z sieciami cis i trans
 ▪ Budowa aparatu Golgiego:
• kilka-kilkadziesiąt diktiosomów
o diktiosomy: stosy blisko sąsiadujących cystern,
obwodowych tubuli i pęcherzyków.
• Prawidłowa organizacja przestrzenna utrzymywana przez
mikrotubule
▪ Procesy w obrębie aparatu Golgiego:
• Glikozylacja białek
• Sortowanie białek
▪ Jak błony i białka opuszczają aparat Golgiego?
• Przez sieć trans apartu Golgiego
• Białka i błony opuszczające aparat Golgiego tworzą ziarna
wydzielnicze ulegające egzocytozie podczas wydzielania
regulowanego LUB pęcherzyki wydzielnicze ulegające
wydzielaniu konstytutywnemu LUB wchodzą w skład
pęcherzyków łączych się z endosomami i lizosomami.
o Endosomy
o Lizosomy
o Rola: utworzenie większej całości aby umożliwić wielokierunkowy przepływ
błon i ich zawartości
o Powstanie: w czasie ewolucji na drodze inwaginacji błony komórkowej
prakomórki eukariotycznej. Dlatego zawartość światła organelli błoniastych
jest topologicznym odpowiednikiem środowiska zewnątrzkomórkowego.
o Stosunek organelli błoniastych:
▪ 50% objętości komórki wraz z jądrem
▪ Reszta objętości komórki to cytosol
• Mitochondrium nie może powstać de novo, a do powstania wymaga obecności
mitochondrialnego DNA.
• Jądro komórkowe to osoby przedział, a jego zawartość jest topologicznie związana z
cytoplazmą, z którą miesza się podczas każdej mitozy.
• Macierz cytoplazmy to faza wodna komórki
o Zawieszone składniki podstawowe np. białka, tłuszcze, węglowodany,
substancje drobnocząsteczkowe, jony, składniki cytoszkieletu
o Wypełnia przestrzeń ograniczoną przez błonę komórkową, czyli plazmolemę, i
błony wewnątrzcytoplazmatyczne, które tworzą ściany cystern, kanalików i
wakuoli dzięki czemu stanowią barierę między macierzą a przestrzenią
wewnątrz struktur.
o Części:
▪ Ektoplazma
▪ Endoplazma
o Organiczny składnik macierzy to białka:
▪ Strukturalne, budujące mikrofilamenty i mikrotubule
▪ Enzymatyczne, które biorą udział w glikolizie, beztlenowej przemianie
węglowodanów, przez którą powstaje ATP
o Koloid wielofazowy
• Błona komórkowa
o Funkcja: oddziela macierz cytoplazmy od środowiska pozakomórkowego
 o Może ulec endocytozie i fuzji z układem endosomów
Przedziały błonowe komórki eukariotycznej
Przedział Główna funkcja % objętości liczba w komórce
Cytozol Szlaki metaboliczne, synteza białka 54 1
Jądro Miejsce głównego genomu, synteza DNA i RNA 6 1
Siateczka (ER) Synteza lipidów; Synteza białek 12 1
Aparat Modyfikacja, sortowanie i pakowanie białek + lipidów aby
3 1
Golgiego wydzielać i dostarczać je do organelli
Lizosomy Degradacja wewnątrzkomórkowa 1 300
Endosomy Sortowanie materiału pobranego podczas endocytozy 1 200
Mitochondria Synteza ATP przez fosforylację oksydacyjną 22 1700
Peroksysomy Utlenianie cząsteczek toksycznych 1 400
Chloroplasty Synteza ATP i wiązanie węgla przez fotosyntezę w roślinach - -

Transport i sortowanie białek w komórce

• Białka osadnicze: białka wyspecjalizowane w pełnieniu określonych funkcji
• Transport przezbłonowy: import i eksport białek między cytosolem a siateczką
śródplazmatyczną, peroksysomami i mitochondriami
• Transport pęcherzykowy:
• Transport bramkowany
• Gdzie odbywa się synteza wszystkich białek w komórce?
o Na rybosomach w cytozolu
o Wyjątek: białka mitochondrialne i chloroplastowe syntezowane na
rybosomach wewnątrz tych organelli
o Sygnał sortujący: sygnał, który kieruje białko do organelli. Od niego zależny
jest los białka syntezowanego w cytozolu
• Jak białka dostają się do cytoplazmy?
o Pory jądrowe → białka przechodzące z
cytozolu do jądra, przenikają wewnętrzną i
zewnętrzną błonę jądrową. Działają jak
selektywne bramki, aktywnie transportujące
makrocząsteczki.
o Translokazy białek → białka przechodzące z
cytozolu do ER, mitochondriów,
chloroplastów, peroksysomów przez błonę
organelli dzięki translokazom białek.
Cząsteczka transportowanego białka musi być
rozfałdowana aby przejść przez błonę.
o Pęcherzyki transportujące → białka
przemieszczające się od ER lub z jednego
przedziału błonowego do drugiego. Pęcherzyki
obarczone są ładunkiem białek ze światła
jednego przedziału. Pęcherzyki wprowadzają
ten ładunek do drugiego przedziału podczas
fuzji błony pęcherzyków z błoną przedziału. Dodatkowo przemieszczają się
lipidy błonowe.
▪ Transportowi pęcherzykowemu towarzyszy wsteczny przepływ
pęcherzyków, który zapewnia równowagę zawartości błon w komórce
• Błony organelli i pęcherzyków różnią się zawartością lipidów
fosfinozytolowych, któ®e mogą ulegać szybkim przemianom
przez fosforylację i defosforylację reszt 3’,4’,5’ inozytolu przez
kinazy i fosfatazy w przedziałach.
▪ Błona pęcherzyka:
• Początek: charakter przedziału macierzystego
• Po fuzji z przedziałem docelowym: fosfinozytydy w błonie są
przekształcone w formy charakteryzujące prdzedział docelowy
▪ Powstawanie pęcherzyków transportowych:
• Przez inwaginację błon jako wynik działania
cytoplazmatycznego płaszcza białkowego oddziałującego z
białkami adaptorowymi/receptorami.
• 3 rodzaje płaszczów białkowych:
o Płaszcz klatrynowy:
▪ Pęcherzyki uczestniczą w endocytozie zależnej
od receptorów + w wydzielaniu regulowanym
o Płaszcz COP typ I:
▪ Pęcherzyki biorą udział w transporcie
wstecznym z aparatu Golgiego do siateczki
śródplazmatycznej + w transporcie między
cysteinami
o Płaszcz COP typ II:
▪ Transport pęcherzyków z siateczki
śródplazmatycznej do aparatu Golgiego
o Formacja pęcherzyków transportowych COPI i COPII:
▪ Zależna od białek p24.
▪ Białka p24: białka przezbłonowe agregujące w
hetero-oligomery. Domeny plazmatyczne są
podobne → zapewnienie łączenia białek
koatomerów i montażu płaszcza białkowego
▪ Domeny luminalne p24 (GOLD):
• Rola: zapewnienie rekrutację
odmiennych białek ulegających
transportowi
▪ Domeny śródbłonowe p24:
• Rola: rekrutacja rodzajów lipidów np.
sfingomieliny
▪ Pączkowanie pęcherzyków
• Pączkowanie: proces wywołany białkami płaszcza
odkładających się na obszarach błony.
• Odkładanie białek jest inicjowane przez GTP-azy związane z
GTP → białka Arf
 • Polimeryzacja białek płaszcza daje energię niezbędną do
odkształcenia błony, wywołując wgłębienie okryte.
• Wgłębienie okryte przekształca się w pęcherzyk przez
aktywność białek jak dynamina, która wiąże się z
fosfoinozytydami błony i wytwarza pierścień wokół szyjki
łączącej pęcherzyk z błoną macierzystą. Potem doprowadza do
zwężenia jako wynik rozkładu GTP.
• Po odpączkowaniu, bialka płaszcza oddzielają się od
pęcherzyka, jako skutek hydrolizy GTP zależnej od białek Arf +
defosforylacji fosfoinozytydów.
▪ Transport pęcherzyków:
• Często przez oddziaływanie z mikrotubulami
• Jak odbywa się identyfikacja przedziału komórkowego?
o Dzięki GTP-azom Rab
o Białka Rab:
▪ U człowieka ok. 60 rodzajów
▪ Rab2: wyłącznie na powierzchni błon sieci cis
aparatu Golgiego.
▪ Rab3A: charakteryzuje ziarenka wydzielnicze
▪ Rab8: charakteryzuje wczesne endosomy

o Brak dodatkowych sekwencji sortujących → transport z siateczki

śródplazmatycznej przez szlak wydzielania konstytutywnego przez sieć cis i
trans aparatu Golgiego oraz pęcherzyki wydzielnicze na powierzchnię
komórki.
• Etapy sortowania białek:
o Pierwszy etap ma miejsce podczas translacji. Białka przeznaczone dla siateczki
śródplazmatycznej, aparatu Golgiego, lizosomów, błony komórkowej oraz dla
wydzielania z komórki są syntezowane na rybosomach związanych do błony
siateczki śródplazmatycznej.
• Import białek do mitochondriów:
o Mitochondria zawierają własny genom i zestaw rybosomów z tRNA
o Białka mitochondrialne w 95% syntezowane w cytoplazmie
o Zewnętrzna błona mitochondrialna jest przepuszczalna dla wody i jonów,
nieprzepuszczalna dla białek
o Wewnętrzna błona mitochondrialna przepuszczalna dla jonów (dzięki
obecności gradientu elektrochemicznego wymaganego w procesie tworzenia
ATP drogą fosforylacji oksydatywnej)
o Synteza białek mitochondrialnych:
▪ Cytoplazma jako białka prekursorowe zawierające sekwencję
sygnałową (MTS – mitochondrial targeting sequence)
▪ Aminoterminalna MTS: tworzy α-helisę, w której aminokwasy
zasadowe ustawiają się po jednej stronie, a aminokwasy niepolarne
po przeciwnej.
▪ Białka mitochondrialne syntezowane w cytosolu są w stanie
niesfładowanym dzięki oddziaływaniu z białkami opiekuńczymi jak
czynnik stymulujący import do mitochondriów (MSF), który rozpoznaje
MTS.
o Transport importowanych przez błonę zewnętrzną:
▪ Kompleks białek TOM (transport across the outermembrane):
• Po związaniu białka importowanego, białka opiekuńcze są
rozdzielane, a niesfałdowane białko mitochondrialne jest
doprowadzone do kompleksu kanałowego TOM
• Zbliżenie kompleksu białka kanałowego TOM do zewnętrznej
błony mitochondrialnej z kompleksem białek TIM w
wewnętrznej błonie mitochondrialnej → wywołuje zbliżenie
błony zewnętrznej i wewnętrznej.
 Kanały TIM są związane z
mitochondrialnym białkiem
opiekuńczym, które dostarcza
energii przez hydrolizę ATP oraz
peptydaza sygnałowa
• Kanał TIM posiada
hydrofobową helisę, która
zostaje wbudowana w
zewnętrzną błonę
mitochondrialną, umożliwiając
ścisłe zbliżenie obydwu błon.
• Początkowy odcinek
importowanego białka
przechodzi do macierzy dzięki
energii przejście dodatnio
naładowanej MTS zgodnie z
gradientem elektrochemicznym
(dodatnia przestrzeń
międzybłonowa, a ujemna
macierz)
• Pozostała część łańcucha
dostaje się do macierzy w
poprzek kanałów TOM/TIM
dzięki energii z hydrolizy ATP
• Peptydaza mitochondrialna
odcina helisę MTS.
• Białko zostaje umieszczone w
macierzy mitochondrialnej, a
część białek zakotwicza się w
błonie wewnętrznej lub zostaje
eksportowana do przestrzeni międzybłonowej → te białka
zawierają dodatkowe sekwencje sygnałowe.
o Transport z udziałem błon MAM
▪ Błony MAM: związane z mitochondriami błon podobnych do siateczki
śródplazmatycznej
Transport do i z jądra komórkowego
Makrocząsteczki transportowane między jądrem a cytoplazmą to histony, białka
rybosomalne, podjednostki rybosomalne, czynniki transkrypcyjne, cząsteczki mRNA

• Mechanizm:
• Kompleksy porowe: skomplikowane struktury o masie ok. 30 razy większej niż masa
rybosomu.
o Średnica: około 9 nm → nawet do 28 nm
o Kompleks pora jądrowego (NPC): makromolekularny kompleks białek
(nukleoporyny) regulujący transport makrocząsteczek między jądrem a
cytoplazmą, umożliwiając przepływ wody, metabolitów i białek ok. 60kDa.
o Mechanizm importu i eksportu białek poprzez pory jądrowe:
▪ Wiązanie białka z NLS/NES z odpowiednimi receptorami
▪ Translokacja białka wzdłuż 200 nm drogi przez NPC
▪ Uwolnienie białka na przeciwległym końcu
• Ruch w obu kierunkach:
• Białka Ran: małe, monomeryczny GTPazy jądrowe
o Regulacja: przez czynniki wymiany nukleotydów guaninowych (GEF) np.
białko RCC1 zlokalizowane w jądrze + białka aktywujące guaninę (GAP) w
cytoplazmie
o Formy:
▪ Ran związana z GRP w jądrze → aktywne
▪ Ran związana z GDP w cytoplazmie
• Receptory transportu jądrowego:
• Sygnał lokalizacji jądrowej NLS:
o Przykładem NLS jest sekwencja aminokwasowa (Pro)2-(Lys)4-Ala-Lys-Val, która
zawiera dużo zasadowych reszt lizyny.
o Importyny: rozpuszczalne białka cytoplazmatyczne
• Sygnał eksportu jądrowego (NES):
o Złożony z sekwencji bogatej w leucynę
o Białka ulegają rozdzieleniu do struktur np. jąderka, ciałka jądrowe, macierz,
nukleoplazma
Sekwencje lokalizacji jądrowej i sekwencje eksportu z jądra do cytoplazmy
 Typ sygnału Białko Sekwencja aminokwasowa
Antygen T SV-40 (jednoczęściowe NLS) PKKKRKV
NLS
Nukleoplazmina (dwuczęściowe NLS) KRPAATKKAGQAKKKKLD
Rev z HIV-1 L-PPL-ERLTL
iKBa MVKEL-QEIRL
NES
TFIIIA
Sekwencja zgodna

Transport do mitochondrium
• Import białek mitochondrialnych zachodzi potranslacyjnie (po zakończeniu syntezy białek przez
rybosomy)
• Prekursory białek są przenoszone przez OM dzięki kompleksowi translokazy zewnętrznej błony
mitochondrialnej (TOM).
• Import prekursorów przez TOM wymaga rozpoznania specyficznych sekwencji sygnałowych +
skoordynowanych działań elementów kompleksu TOM.
Mechanizm działania

Sekwencja sygnałowa
Białka kanału translokacyjnego

• Kompleks TOM (translocase of outer mitochondrial membrane):

o Centralna podjednostka to białko o topologii β-baryłki (Tom40), które tworzy kanał błonowy
przez który prekursory białek są transportowane z cytosolu do wnętrza mitochondriów
o Podjednostki pomocnicze regulują strukturę i funkcję:
▪ Podjednostki stałe: Tom22 + małe białka Tom, regulują dynamikę kompleksu
▪ Luźno związane z TOM: peryferyczne białka Tom70 i Tom20 oddziałujące z
prekursorami jako pierwsze.
• Kompleks TIM (translocase of inner mitochondrial membrane):
o Odbiera kierującą do matriks sygnałową sekwencję białka prekursorowego ze strony trans
kompleksu TOM błony zewnętrznej.
o Sekwencja sygnałowa przechodzi przez błonę wewnętrzną.
o Translokacja całego białka prekursorowego napędzana od matriks przez chaperon mt-Hsp70,
który współpracuje z Tim44 (białko peryferyczne z kanałem)
 • Kompleksy TOM i TIM są skoordynowane dopiero gdy są połączone przestrzennie przez ulegające
translokacji białko prekursorowe.
Białka opiekuńcze (chaperony)
Chaperony zwiększają wydajność procesu zwijania się białek przez zmniejszenie
prawdopodobieństwa wystąpienia reakcji konkurencyjnych (np. agregacja)
Białka opiekuńcze to stabilne białka mające powinowactwo do hydrofobowych sekwencji
innych białek, które łączą się z powstałymi lub nieprawidłowo sfałdowanymi białkami.
• ATPazy
• Wymagają ATP do działania
• Przykłady:
o Białka szoku cieplnego: Hsp40, Hsp70, Hsp90 – promują zwijanie białek i wspomagają
niszczenie białek błędnie zwiniętych
o Hsp70:
▪ Działanie jako monomery
▪ Wiążą się z odcinkami hydrofobowymi nowo syntetyzowanych łańcuchów
polipeptydowych + eksponowanymi (przez denaturację) obszarami hydrofobowymi
białek
o Hsp60:
▪ Tworzą kompleksy (kształt = pusty cylinder) złożone z wielu podjednostek
• Białka opiekuńcze ulegają wzmożonej ekspresji
• Wykazują odporność na działanie czynników denaturujących
• Mogą wiązać się ze zdenaturowanymi i rozfałdowanymi białkami komórkami

Transport białek do peroksysomów

Peroksysomy to organella powstające z podziału peroksysomów otoczone pojedynczą błoną. Peroksysomu
mogą również powstać de novo z siateczki śródplazmatycznej. Białka importowane do macierzy mają dwa
rodzaje sekwencji sygnałowej (PTS – peroxisomal targeting sequence) → PTS1 (receptorem jest peroksyna 5) i
PTS2 (receptorem jest peroksyna 7).
Budowa białek peroksysomalnych (import z cytosolu)
• C-końcowa peroksysomalna sekwencja sygnałowa 1 (PTS1):
o Składa się z trzech aminokwasów:
▪ Seryna
▪ Lizyna
▪ Leucyna
o Wiąże się z peroksyną 5 na błonie peroksysomalnej
• N-końcowa sekwencja PTS2 (tylko niektóre):
o Wiąże się z peroksyną 7.
• Peroksyny 5 i 7 tworzą makromolekularny kompleks translokujący białka do macierzy peroksysomów
za pomocą energii z hydrolizy ATP.
• Białka importowane do peroksysomów są całkowicie sfałdowane.
Choroby spowodowane nieprawidłowościami peroksysomalnymi
Transport białek do ER
Reticulum endoplazmatyczne jest w komórce eukariotycznej najbardziej rozwiniętym
systemem błonowym. Jest to miejsce wejścia białek przeznaczonych dla innych organelli, ale
również do ER.
Z cytozolu do ER transportowane są dwa typy białek:
• Białka rozpuszczalne, które przechodzą w całości przez błonę ER i są uwalniane do
światła ER
o Przeznaczone do sekrecji (wydzielanie na powierzchni komórki) lub
pozostania w świetle organelli.
• Przyszłe białka transbłonowe, które przechodzą przez błonę ER częściowo i są w niej
zakotwiczone.
o Pozostają w błonie ER lub przechodzą do błon innych organelli/błony
komórkowej.
• Kierowane do ER przez sekwencję sygnałową dla ER, która jest odcinkiem 8+
aminokwasów hydrofobowych, biorący udział w procesie translokacji przez błony.
Translokon to kompleks białek kanałowych w błonie siateczki śródplazmatycznej szorstkiej.
Jest miejscem translokacji tworzący skupisko integralnych białek siateczki tworzących
hydrofilny kanał umożliwiający przemieszczanie peptydu przez błonę.
• Translokon nie jest trwałą strukturą
• Powstaje przez reakcję SRP z jej receptorem
SRP-receptor:
• Białko dokujące, które umożliwia przejściowe związanie syntetyzowanego peptydu
za pośrednictwem SRP z cytoplazmatyczną powierzchnią błony siateczki →
przyciągnięcie do niej rybosomu.
• Budowa:
o 2 podjednostki (alfa i beta), które mają zdolność przyłączania GTP
• Reakcja SRP z receptorem ma kilka etapów:
o Przyłączenie SRP do podjednostki α
o Wymiana GDP związanego z podjednostką na GTP
o Oddzielenie SRP od odcinka sygnałowego i rybosomu
o Hydroliza GTP przez podjednostkę α → uwalnia SRP z wiązania z receptorem.
▪ Uwolniona SRP powraca do cytoplazmy, a odcinek sygnałowy pozostaj
w kontakcie z cytoplazmatyczną powierzchnią błony siateczki.
Białko Sec 61
• Odpowiada za wytworzenie właściwego poru w obrębie dwuwarstwy lipidowej
• 4 kompleksy oligomerowe białka Sec61 zawierają 3 podjednostki (alfa, beta, gamma)
które grupują się w pierścień otaczający otwór o średnicy 2 nm.
• Transbłonowe obszary Sec o obniżonej hydrofobowości tworzą ściany hydrofilnego
kanału, przez który przemieszcza się syntetyzowany peptyd w trakcie translacji
Translokacja kotranslacyjna
a) Sekwencja sygnałowa na N-końcu łańcucha polipeptydowego łączy się z SRP
b) Powstaje kompleks rybosomu z SRP, który przyłączony jest do receptora SRP w błonie siateczki
śródplazmatycznej
c) Rybosom łączy się z translokonem, a SRP odłącza się od kompleksu
d) Po połączeniu rybosomu z translokonem sekwencja sygnałowa otwiera kanał translokonu (przez
oddziaływanie z hydrofobowymi częściami)
e) Translokacja powstającego białka na rybosomie przez otwarty kanał translokonu do światła lub w
obręb błony siateczki szorstkiej
f) Do polipeptydu przyłącza się białko opiekuńcze BiP (od strony światła siateczki śródplazmatycznej)
g) Peptydaza sygnałowa odcina sekwencję sygnałową od łańcucha polipeptydowego w świetle siateczki
śródplazmatycznej
Translokacja postranslacyjna
• SRP u Saccharomyces cerevisiae wykazuje słabsze powinowactwo w do peptydu sygnałowego →
łatwiejsze oddysocjonowanie SRP, więc nie blokuje skutecznie translacji, a peptyd wprowadzany jest
do błony potranslacyjnie przez odmienny translokon.
• Translokon potranslacyjny: ma kompleks złożony z białek Sec (62, 63, 71, 72, BiP)
• Uwolniony z rybosomu peptyd łączy się w cytoplazmie z białkiem pomocniczy (czaperon) np. Hsp70
zapewniający zachowanie odpowiedniej konformacji przestrzennej dla transportu.
• Przyłączenie odcinka sygnałowego do translokonu rozpoczyna proces transportu peptydu, w którym
pomaga białko BiP.
• Energia do tego transportu pochodzi z hydrolizy ATP
 1 – skierowanie do błony ER, zależne
lub niezależne od SRP. Translokowane
potranslacyjnie białka wymagają białek
opiekuńczych do utrzymania
rozpuszczalności
2 – wstawienie do translokonu Sec61
3 – import zależny od energii przez
translokon
4 – fałdowanie białek w świetle ER,
które MOŻE być zależne od chaperonu.

Transport do światła ER

Transport do błony ER
Peptyd sygnałowy
• Cechy wspólne peptydów sygnałowych (3 domeny):
o Obszar spolaryzowany zaczynający się grupą NH2
▪ Zawiera jedną lub więcej reszt obdarzonych ładunkiem
o Hydrofobowy obszar środkowy
▪ 9 – 18 aminokwasów bez grup polarnych
▪ Aminokwasy: leucyna, izoleucyna, fenyloalanina, walina
o Końcowy fragment zawierający informację powodującą odcięcie całego peptydu przez
peptydazę sygnałową
▪ Odcięcie następuje po niepolarnych aminokwasach o krótkich łańcuchach
(alanina/glicyna, rzadziej seryna/cysteina)
• Peptyd sygnałowy w trakcie translacji jest ukryty w kanale dużej podjednostki rybosomu.
• Gdy długość łańcucha peptydowego jest większa od 30 – 40 aminokwasów, koniec NH2 i kolejne
aminokwasy zaczynają wysuwanie do cytoplazmy, umożliwiając przyłączenie się cząsteczki
rozpoznającej sygnał (SRP – signal recognising particle)
Cząsteczka rozpoznająca sygnał (SRP)
• Główne zadanie SRP:
o Skierowanie syntetyzowanego peptydu do miejsca kotranslacyjnej translokacji przez błonę
siateczki śródplazmatycznej poprzez reakcję SRP z receptorem w błonie siateczki.
• SRP to rybonukleina znajdująca się w cytoplazmie
• Budowa:
o 7S RNA
o 6 peptydów (masy = 9, 14, 19, 54, 68, 72 kD)
▪ Peptyd 54kD jest bogaty w reszty metioninowe (tworzące hydrofobową kieszonkę
dla środkowego fragmentu odcinka sygnałowego) rozpoznaje odcinek sygnałowy
▪ W peptydzie 54kD ma obszar który przyłącza GTP gdy SRP połączy się z odcinkiem
sygnałowym.
▪ Podjednostki 9 i 14 kD docierają do miejsca akceptorowego rybosomu i blokują
przyłączanie napływającego tRNA
▪ Jednostki 68 i 72 kD uczestniczą w skierowaniu SRP do ER.
Sekwencja stop-transfer
Sekwencja stop-transfer to dodatkowa sekwencja aminokwasów hydrofobowych, znajdująca się w dalszej
części łańcucha. Uwolniona jest z kanału translokacyjnego i dryfuje w dwuwarstwie lipidowej, tworząc segment
(struktura α-helisy) zakotwiczający białko w błonie komórkowej.
Sekwencja sygnałowa na końcu N łańcucha polipeptydowego zapoczątkuje translokację w taki sam sposób jak
w białkach rozpuszczalnych. Proces przenoszenia jest zatrzymany przez sekwencję stop-transfer. Sekwencja
sygnałowa przy końcu N jest przesunięta z kanału do dwuwarstwy lipidowej, a następnie jest odcięta.
Przemieszczenie tej sekwencji sygnałowej powoduje powstaniem białka transbłonowego w orientacji, w której
koniec N znajduje się po stronie światła ER, a koniec C po stronie cytozolowej dwuwarstwy lipidowej (białko
błonowe typu I)
Transport pęcherzykowy
Transport pęcherzykowy to przemieszczanie się pęcherzyków transportowych pomiędzy poszczególnymi
przedziałami szlaku wydzielniczego. Transportowi w jednym kierunku towrzyszy wsteczny przepływ
pęcherzyków, który umożliwia równowagę zawartości błon w komórce.
• Błony organelli i powstających z nich pęcherzyków transportowych różnią się zawartością lipidów
fosfoinozytolowych
o Lipidy fosfoinozytolowe ulegają szybkim przemianom wskutek fosforylacji/defosforylacji reszt
3’, 4’, 5’ inozytolu dokonywanych przez kinazy i fosfatazy.
• Początek:
o Błona pęcherzyka ma charakter przedziału macierzystego
• Po fuzji z przedziałem docelowym:
o Fosfoinozytydy w błonie pęcherzyka są przekształcone w formy przedziału docelowego
o Białka oddziałujące z pęcherzykami, błonami macierzystymi i docelowymi mają domeny
rozpoznające rodzaje lipidów fosfoinozytolowych, zapewniając specyficzność wiązania.
• Powstawanie pęcherzyków transportowych:
o Przez inwaginację błon jako skutek działania cytoplazmatycznego płaszcza białkowego, który
oddziałuje ze specyficznymi białkami adaptorowymi/receptorowymi.
o Pobór białek jest zależny od ich pofałdowania (dojrzałości) + związania z białkami
eskortującymi (przyłączają transportowane substancje od wnętrza błon, a ich
cytoplazmatyczne odcinki rozpoznawane są przez zespół opłaszczający)
▪ p58: transbłonowa lektyna wiążąca mannozę, która może być białkiem
eksportującym.
o Mechanizm:
▪ Pączkowanie z przedziału macierzystego
• Pączkowanie to proces wywoływany przez białka płaszcza, odkładające się
na obszarach błony, w których skupione są białka adaptorowe oddziałujące
z lipidami fosfoinozytolowymi/receptorami wiążącymi ligandy w świetle
przyszłego pęcherzyka.
• Odkładanie białek płaszcza inicjują GTP-azy powiązane z GTP (np. Arf)
• Polimeryzacja płaszcza dostarcza siły do odkształcenia błony → powstanie
wgłębienia okrytego.
o Wgłębienie okryte przekształca się w oddzielny pęcherzyl przez
białka (np. dynamina), która wiąże się ściśle z fosfoinozytydami
błony.
o Dynamina:
▪ Wytworzenie pierścienia wokół szyjki (szyjka łączy
powstający pęcherzyk z błoną macierzystą)
▪ Doprowadzenie do zwężenia szyjki wskutek rozkładu GTP
▪ Transport
• Często przez oddziaływanie z mikrotubulami.
• Identyfikacja różnych przedziałów docelowych, macierzystych i
pęcherzyków transportowych jest zapewniona przez GTP-azy Rab.
• GTP-azy Rab:
o U ludzi: ok. 60 rodzajów
o Rab2: wyłącznie na powierzchni cis aparatu Golgiego
o Rab3A: charakteryzuje ziarenka wydzielnicze
o Rab8: charakteryzuje wczesne endosomy
o W postaci aktywnej: wiążą z 1 strony z fosfolipidami błon, z 2 z
cytoplazmatycznymi białkami efektorowymi uczestniczącymi w
transporcie pęcherzyków.
▪ Cumowanie
• Białka adaptorowe Rab: białka cumujące, tworzą włókienka (do 200 nm)
od błony docelowej w głąb cytoplazmy
• Cumowanie jest inicjowane przez powiązanie Rab z białkami cumującymi.
• Oddziaływanie białek cumujących powoduje przybliżenie pęcherzyka do
błony docelowej → inicjacja dokowania
 ▪ Dokowanie
• Swoisty bo uczestniczą w nim dwa białka (klucz i zamek): SNARE
• Białka SNARE (soluble N-ethylmaleimide sensitive factor attachment
protein receptor):
o V-SNARE:
▪ Lokalizacja: na powierzchni pęcherzyków
▪ Pojedynczy łańcuch polipeptydowy
o T-SNARE (target):
▪ Lokalizacja: na powierzchni przedziałów docelowych
▪ 2 – 3 helikalne łańcuchy
o Dopasowanie białek SNARE wywołuje splecenie domen
helikalnych w stabilną potrójną/poczwórną helisę.
▪ Energia wyzwalan przez splatanie zbliża pęcherzyk i błonę
docelową → wyciskanie wody spomiędzy błon.
▪ Fuzja błon z przedziałem docelowym
• Warunek: odległość między pęcherzykiem a błoną < 1.5 nm
• Regulacja: oddziaływanie SNARE z białkiem Rab →
przyspieszenie/zahamowanie do czasu otrzymania sygnału (np. jony
wapnia)
• Trzy rodzaje płaszczów białkowych:
o Klatryna jest białkiem, które umożliwia powstawanie pęcherzyków transportowych poprzez
odkształcanie błon.
o Płaszcz klatrynowy
▪ Rola: uczestniczy w endocytozie zależnej od receptorów i wydzielaniu regulowanym
o Płaszcz COPI
▪ Rola: uczesnitczy w transporcie wczesnym (retrogradowy) z aparatu Golgiego do
siateczki śródplazmatycznej + transporcie pomiędzy cysternami aparatu Golgiego
o Płaszcz COPII
▪ Rola: uczestniczy w transporcie pęcherzyków z siateczki do aparatu Golgiego
o Formacja płaszczy COP:
▪ Białka p24: białka przezbłonowe, agregujące w złożone heterooligomery.
• Domeny cytoplazmatyczne zapewniają łączenie białek koatomerów oraz
montaż płaszcza białkowego
• Domeny luminalne (GOLD) zapewniają rekrutację odmiennych białek
ulegających transportowi.
• Domeny śródbłonowe rekrutują lipidy (np. sfingomieliny)
• Adresowanie pęcherzyków do przedziału docelowego odbywa się przez komplementarny system z
białek SNARE i Rab.
Transport anteretrogradowy (sekrecyjny)
Transport anteretrogradowy to transport w kierunku od siateczki przez aparat Golgiego do błony komórkowej.
• Oddzielenie pęcherzyków od siateczki śródplazmatycznej, które kierują się do bieguna cis aparatu
Golgiego (widoczność = mikropęcherzyki)
o Przepływ pomiędzy siateczką a biegunem cis aparatu Golgiego jest wspierany przez białka
Rab 1a, 1b i 2.
• Przebieg: w siateczce śródplazmatycznej (ER) → aparat Golgiego (miejsce rozgałęzienia)
• Jakie cząsteczki? Nowe makrocząsteczki niezatrzymywane w błonie/świetle ER/aparacie Golgiego
• Mechanizm rozdzielania :
o Sortowanie w aparacie Golgiego:
▪ Do wakuoli gromadzącej białka zapasowe (PSV)
▪ Do wakuoli litycznej (LV)
▪ Scalenie LV i PSV tworzy wakuolę centralną (CV)
▪ Do błony komórkowej
▪ Bezpośredni transport bez udziału Golgiego z ER do wakuoli centralnej
o Segragacja PSV, LV i do błony komórkowej:
▪ Lokalizacja: sieć trans aparatu Golgiego
▪ Rozpoznanie receptorów → załadowanie białek cargo do pęcherzyków CCVs
 ▪ Niesiony ładunek do wakuol, najpierw jest w przedziale przedwakuolarnym (PVC)
▪ W strukturach MVB, które należą do przedziału endosomów późnych są receptory
skierowujące białko cargo do wakuoli (VSRs)

Transport retrogradowy (wsteczny)

Transport retrogadowy towarzyszy przepływowi pęcherzyków do przodu za pośrednictwem cewek
powracających do struktury wyjściowej. Transport wsteczny umożliwia utrzymanie obszaru kolejnych struktur
błoniastych.
Kompleks COPI
Kompleks COPII
Czynność aparatu Golgiego
• Składa się z jednego lub kilku diktiosomów, połączonych ze sobą za pomocą błoniastych rurek.
o Diktiosom to zestaw spłaszczonych, zwykle półksiężycowato wygiętych błonowych cystern,
którym zawsze towarzyszą małe pęcherzyki transportujące (mikropęcherzyki), a w
komórkach wydzielniczych dodatkowo makropęcherzyki.
o W diktiosomie wyróżnić można dwa bieguny:
▪ biegun cis (formowania), w którym błona swoją strukturą i składem przypomina
błonę siateczki
▪ biegun trans (dojrzewania), w którym błona podobna jest do błony komórkowej.
o Stanowi obszar, w którym błona wytworzona w siateczce szorstkiej i gładkiej podlega
przebudowie w błonę o charakterze błony komórkowej. Fragmenty błony dopływają do
bieguna cis w postaci mikropęcherzyków odrywających się od ER. Podobny transport
pęcherzykowy funkcjonuje pomiędzy cysternami diktiosomu.
• Przepływ pęcherzyków pomiędzy przedziałami błonowymi jest zawsze dwukierunkowy.
• Zmiana charakteru, czyli różnicowanie się błony, zachodzi dzięki kombinacji selektywnego poboru
składników do pączkującego pęcherzyka z selektywną retencją (zatrzymaniem) innych składników w
błonie wyjściowej i selektywnym zwrotem składników zabranych „przypadkowo”. W ten sposób skład
nowej błony jest różny od wyjściowej.
• Aparat Golgiego odgrywa główną rolę w przepływie i przebudowie błon, a tym samym umożliwia stałą
odbudowę błony komórkowej, do której skierowane zostają pęcherzyki z bieguna trans.
• W aparacie Golgiego zachodzi:
• modyfikacja N-glikozylowanych glikoproteidów napływających z ER:
 o Modyfikacja N-glikozylowanych glikoproteidów napływających z ER:
▪ usuwanie mannozy i dołączanie innych cukrów (N- acetyloglukozaminy, galaktozy,
fruktozy kwasu sojowego).
o Proces O-glikozylacji:
▪ przyłączanie reszt cukrowych do grup –OH w peptydach i tworzenie proteoglikanów
o w trakcie przepływu przez aparat, enzymy lizosomalne zostają wyznakowane grupą
fosforanową dołączoną do mannozy w pozycji 6: Man-6-P (M6P), dzięki czemu na biegunie
trans mogą być selektywnie pobierane do pęcherzyków hydrolazowych.
• pęcherzyki hydrolazowe – znajdują się w leukocytach i płytkach krwi, wyróżniają się rozmiarami,
trwałością i zawartością dodatkowych substancji np. bakteriobójczych
• Aparat Golgiego jest szczególnie rozbudowany w komórkach gruczołowych, co wiąże się z jego
udziałem w opakowaniu i modyfikacjach wydzieliny. Rozpuszczane w wodzie substancje przeznaczone
do wydzielania skierowane zostają do wakuoli zagęszczających, z których woda jest wyprowadzana do
cytoplazmy, a gęstniejąca zawartość może podlegać dalszym modyfikacjom tj. kontrolowana
proteoliza, siarkowanie. Warunkuje to biologiczną aktywność produktu.
• Drogi sekrecyjne
o W procesie egzocytozy białka transportowane do błony komórkowej ulegają z nią fuzji.
o Większość białek po wejściu do ER jest modyfikowana przez usunięcie reszt cysteinowych,
tworzone są wiązania disiarczkowe, które stabilizują ich strukturę.
o Wiele białek w ER jest zamienianych w glikoproteiny, jest to proces glikozylacji, prowadzony
przez specjalne enzymy znajdujące się tylko w ER, które nie są obecne w cytozolu.
Oligosacharydy w białku są dołączane początkowo do specyficznego lipidu - dicholu, a
następnie przenoszone na białko, na jego reszty asparginowe.
o Dodanie do białka w ER oligosacharydu złożonego z 14 reszt cukrowych jest pierwszym
etapem modyfikacji.
o Część białek zostająca w ER jest znakowana przez czteroaminokwasową sekwencję przy
końcu C nazywaną sygnałem pozostawania.
o Białka poprawnie sfałdowane są transportowane poza ER, natomiast te które nie uległy
sfałdowaniu wiążą się z chaperonami pomagającymi im w tym, lub są degradowane.
o Białko z ER trafia do aparatu Golgiego od strony cis i może być usunięte przez stronę trans,
lub jeśli posiada sygnał retencji wrócić przez cis do ER.
• W Aparacie Golgiego może zachodzić dalsza modyfikacja i upakowywanie białek.
Endocytoza
Endocytoza to proces prowadzący substancje zewnątrzkomórkowe do endosomów wczesnych, a z nich do
endosomów późnych i następnie do lizosomów. Ten proces może być niespecyficzny (pinocytoza) lub może być
endocytozą zależną od receptorów. Endocytoza, która dotyczy dużych cząstek (np. ciałka apoptotyczne,
fragmenty erytrocytów, bakterie) to fagocytoza.
Pinocytoza
• Pinocytoza to proces włączenia do komórki substancji rozpuszczonych w płynie otaczającym komórkę
• Pęcherzyki pinocytarne powstają jak wakuole podczas fagocytozy i mają średnicę ok. 150 – 250 nm.
• Transport tranzytowy: pęcherzyki przenoszą substancje rozpuszczalne z jednej powierzchni komórki
na drugą bez wykorzystania zawartości do własnych potrzeb.
• Kaweole: wgłębienia błony komórkowej o średnicy 50 – 100 nm. Są formą tratw lipidowych, a ich
występowanie jest zależne od białek (kaweoliny, kawiny) i zawartości cholesterolu w błonie
o Tratwy lipidowe zawierają dużo cholesterolu i sfinogolipidów + stanowią struktury słabo
rozpuszczalne w detergentach (np. Triton X-100 w 4 stopniach Celsjusza)
o Kaweoliny:
▪ Kaweolina-3: w komórkach mięśni szkieletowych, sercowych, gładkich
▪ Kaweolina-1: w komórkach tłuszczowych, fibroblastach, komórkach nabłonkowych,
śródbłonka.
▪ To wiążące cholesterol integralne białka błony o kształcie spinki do włosów →
umożliwia skierowanie N i C końca do cytoplazmy
▪ Budowa:
• Hydrofobowa domena kotwicząca kaweolinę w błonie
• Domena oligomeryzacji
• Domena stanowiąca rusztowanie
 o Biorą udział w:
▪ Transport tranzytowy
▪ Utrzymywanie równowagi cholesterolu
▪ Przekazywanie sygnałów w komórce
▪ Regulacja procesów metabolizmu komórkowego
o Struktura kaweoli:
▪ Receptory wiążące białka G (metabotrobowe)
▪ Receptory kinaz tyrozynowych Src
▪ Białka kaskady Ras MAPK
▪ Syntazy tlenku azotu
• Receptory pobrane przez endocytozę:
o EGF-R są depolimeryzowane w lizosomach razem z czynnikiem wzrostowym
o Receptor insuliny i LDR: częściowo powracają na powierzchnię komórki
o α2-makroglobulina powraca na powierzchnię komórki
o lektyna konkanawalina A jest wiązana przez reszty D-mannozowe wielocukrów w
glikoproteinach na powierzchni komórki → powoduje silną endocytozę.
Fagocytoza
Fagocytoza to pobieranie cząstek o mikroskopowej wielkości. Wykorzystywany przez pierwotniaki do
pobierania pokarmu, a przez organizmy wielokomórkowe do usuwania bakterii i obumarłych komórek.
• Pobierana cząstka przylega do plazmolemy na zasadzie interakcji między powierzchnią
• Błona komórkowa jest rozciągana, otacza cząstkę i ją pochłania.
o Oddziaływanie wzajemne jest spowodowane powinowactwem struktur hydrofobowych
(fagocytoza niespecyficzna)
o Oddziaływanie wzajemne może być spowodowane przez wiązanie między grupami
chemicznymi cząstki a odpowiednim receptorem w plazmolemie kom. fagocytującej
(fagocytoza specyficzna):
▪ Pochłanianie przez makrofagi bakterii opłaszczonych przeciwciałami, których
fragmenty Fc są wiązane przez receptory Fc w plazmolemie makrofaga.
• Receptor Fc: permeaza dla kationów, wiązanie liganda powoduje
zwiększony napływ jonów Na+ do komórki → aktywacja swoistych funkcji
makrofaga (np. fagocytoza, ruch komórki, produkcja nadtlenku wodoru,
pinocytoza)
o Makrofagi i granulocyty to komórki wyspecjalizowane w fagocytowaniu. Ziarenka
azurochłonne w nich zawarte barwią się metachromatycznie (czerwień) przez barwnik
niebieski Azur
▪ Ziarenka azurochłonne zawierają:
• Mieloperoksydaza
• Enzymy lizosomowe (kwaśna fosfataza, beta-glikuronidaza, alfa-
mannozydaza)
• Neutralne proteinazy (elastaza, białka kationowe, lizozym, kwaśne
glikozaminoglikany)
Egzocytoza
Egzocytoza to etap końcowy na ścieżce sekrecyjnej polegającej na wydalaniu niesionego białka cargo przez
transport pęcherzyka do błony komórkowej. Polega na fuzji pęcherzyka egzocytotycznego z błoną komórkową,
skutkując wydaleniem białka do przestrzeni zewnątrzkomórkowej.
Egzocytoza konstytutywna: białka rozpuszczalne w sposób ciągły. W procesie sekrecji do powierzchni
przenoszone są białka, które powinny być wydzielone na zewnątrz.
Egzocytoza regulowana: białka przechodzą przez sieć trans aparatu Golgiego, gdzie są zagęszczane i
magazynowane aż do obecności sygnału zewnątrzkomórkowego do ich wydzielania. Tylko w kom.
wyspecjalizowanych do sekrecji.
Czynniki wpływające na egzocytozę
• Przebieg konstytutywny:
o Pęcherzyki zlewane z plazmolemą w sposób ciągły
• Przebieg regulowany:
o Fuzja ziaren z błoną tylko po działaniu bodźca:
▪ Proces syntezy i wydzielania produktu oddzielny → umożliwienie magazynowania
produktu i uwalniania go w razie potrzeby
• Bodźce wydzielnicze mogą mieć charakter:
o Swoisty: np. hormony, neuromediatory, przeciwciała, zmiana potencjału błon
o Nieswoisty: np. lektyny, syntetyczne polikationy
o Większość czynników działa przez podwyższenie poziomu jonów Ca2+ w rejonie cytoplazmy
 działanie naturalnych stymulatorów imitowane przez jony wapnia
• Udział jonów wapnia:
Czynność lizosomów
• Zawierają enzymy hydrolityczne ,degradujące np białka.
• Błona lizosomu oddziela jego wnętrze od cytozolu, co chroni je przed zmianą pH.
• Odpowiednie pH wewnątrz lizosomu jest zapewnione przez ATPazę transportującą H + do wnętrza
lizosomu podtrzymując jego kwaśne pH.
• Enzymy znajdujące się w lizosomach są syntetyzowane w ER, następnie w Aparacie
• Golgiego ufosforylowane grupą cukrową, a następnie od sieci trans są przenoszone do pęcherzyków
transportujących je do lizosomów, przez późne endosomy.
• Są miejscem docelowym endocytozy. Pochłaniają i trawią substancje, przez co odgrywają ważną rolę
w usuwaniu zbędnych elementów, np. resztek cytoplazmy, trawienie wewnątrzkomórkowe . W
endocytozie kierowanej receptorami (przy pomocy której transportowane z LDL, są one rozkładane
przez hydrolazy lizosomalne. Rezultatem jest uwolnienie cholesterolu do budowy nowych
fragmentów błony komórkowej. Za pomocą endocytozy kierowanej receptorami przenoszona jest też
m.in. Wit. B12, Fe, receptory powierzchniowe, również wirusy (grypy czy HIV).