FILIPINO 10- UNA AT IKALAWANG LINGGO napapanaginipan niyang may namamatay sa kanyang mga mahal sa buhay.
Iniwasan niyang
IKAAPAT NA MARKAHAN
Panitikan: Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo
Ang El Filibusterismo ay ang ikalawang obra maestra ng ating pambansang bayaning si
Dr. Jose Rizal. Ito ay karugtong ng Noli Me Tangere na una niyang isinulat. Ipinaliwanag ni Rizal sa
kanyang kaibigang si Dr. Ferdinand Blumentritt ang kahulugan nito noong una hanggang
masaksihan nila ang malagim at kalunos-lunos na pagbitay sa tatlong paring martir. Malinaw pa sa
kanyang alaala ang matinding takot na hatid ng mensahe ng salitang Filibusterismo dahil mahigpit
na ipinagbawal sa kanilang tahanan ang pagsambit sa salitang ito. Labing-isang taong gulang pa
lamang si Rizal noon nang marinig niya ang salitang Filibustero. Sa murang edad ay naging saksi
siya sa mapapait, masasakit, at madidilim na bahagi ng buhay ng ating mga ninuno kaya tumimo sa
kanyang puso ang pagnanais na mailantad ang kabuktutan ng mga mananakop. Ginamit niya ang
pinakamabisang sandata sa pagkakamit nang minimithing pagbabago at kalayaan ng mga Pilipino-
ang kanyang panulat.
Gaya nang nabanggit, ang unang obra maestra ni Rizal ay ang Noli Me Tangere na
matagumpay na lumabas noong Marso 1887. Maraming makabayan ang nagalak at humanga sa
katapangan ni Rizal sa pagsulat sa mga kabuktutan at pagmamalabis ng mga Espanyol subalit tulad
ng inaasahan nagpuyos ang damdamin ng mga makapangyarihang Espanyol ay matapos
matunghayan ang nilalaman nito. Bitbit ang kaba sa puso ay nagpasiya siyang bumalik sa Pilipinas
kahit batid niyang ito ay mapanganib. Noong Agosto 1887, muli niyang nasilayan ang kanyang
pamilya. Isinagawa niya ang kanyang mga layunin sa kanyang pagbabalik. Ginamot niya ang mata
ng kanyang ina; nakipag-usap kay Leonor Rivera, at inalam ang pagtanggap ng mga Pilipino sa
kanyang isinulat na nobela.  Meyer van Loo sa Ghent, Belgium ay ipinadala niya ang manuskrito sa kaibigang si Jose
Nang ipagbawal ng pamahalaan sa Pilipinas ang pag-aangkat, pagpapalimbag, at
pagpapakalat ng nobela ay nakaramdam nang higit na panganib si Rizal. Hinimok si Rizal ni
Gobernador-Heneral Emillo Terrerong lisanin ang bansa upang maiiwas siya at ang kanyang pamilya
sa lalo pang kapahamakan at sa pagmamalupit ng mga makapangyarihang prayle sa kanyang
pamilya. Nagpahinuhod siya sa payo ng gobernador-heneral at palihim na tumaliis ng Pilipinas
noong Pebrero 1888. Nagtungo siya sa ibat’t ibang bansa sa Asya, sa Amerika, at sa Europa.
Napakarami niyang natutuhan sa mga paglalakbay na iyon.
Sinimulang isulat ni Rizal ang El Filibusterismo sa London noong 1890. Ayon kay Maria
Odulio de Guzman, binalangkas ni Rizal ang pagkatha sa El Fili noong mga huling buwan ng 1884 at
mga unang buwan ng 1885 nang isinusulat pa niya ang Noli. Habang isinusulat ni Rizal ang El Fili,
naisasabay rin niya ang pagbisita sa mga kaibigan at pamamasyal sa magagandang lugar sa
Europa. Lubhang nasiyahan at naaliw si Rizal sa ganda ng Paris kaya’t napag-isipan niyang lumipat
muna sa Brussels, Belgium upang matutukang mabuti at mapag-isipan nang lubusan ang pagsulat
ng nobela. Kasama ang kaibigang si Jose Alejandrino ay nanirahan sila roon. Nanggamot din siya
upang matugunan ang mga pangngailangan niya roon.
Patong-patong na suliranin ang kanyang naranasan habang isinulat niya ang El Fili. Kung
kinulang siya sa pananalapi nang isinulat niya ang Noli ay higit siyang kinapos nang isinusulat na
niya ang El Fili kaya sadya siyang naghigpit ng sinturon. Halos lumiban siya sa pagkain makatipid
lamang. Nakapagsanla rin siya ng kanyang mga alahas upang matustusan ang pagsusulat. Matindi
ang pagnanais niyang tapusin na agad ang nobela dahil maging sa kanyang pagtulog ay
kapusin ng panahon sa pagsusulat. Batid niyang walang ibang makatatapos ng kanyang obra kung
hindi siya lamang.
Hindi lamang kawalan ng pondo ang kanyang naging suliranin upang matapos ang nobela.
Naging balakid din ang suliranin niya sa puso, sa pamilya, at sa mga kaibigan. Nakarating sa
kanyang kaalaman na ang kanyang pinakaiibig na si Leonor Rivera ay ipinakasal ng magulang nito
sa ibang lalaki. Mababakas ang pighati niya sa pangyayaring ito sa El Fili sa bahaging nagtalusira si
Paulita sa katipang si Isagani at nagpakasal kay Juanito. Nabatid din niyang ang kanyang magulang
at mga kapatid ay pinasasakitan at pinag-uusig ng pamahalaang Espanyol dahil sa usapin sa lupa at
sa maling paratang. Labis siyang nag-alala sa mga mahal niya sa buhay sa Calamba, Laguna.
Maiuugnay ito kay Kabesang Tales sa El Fili na may ipinaglabang usapin hinggil sa pangangamkam
ng lupa ng mga prayle kahit wala silang katibayan ng pag-aari bagkus ay nakuha pang manghingi ng
buwis sa may-aring si Kabesang Tales. Sa pagpapatuloy ng pagsusulat ni Rizal ng nobela ay
nagkaroon siya ng iba’t ibang pangitain. Ganito rin ang pangyayari sa buhay ni Simoun nang nag-
urong-sulong siyang isagawa ang katuparan ng kanyang plano. Nakita niya ang nagdusang ama at
si Elias sa kanyang pangitain. Lumayo rin kay Rizal ang mga kasama niya sa La Solidaridad.
Ikinalungkot din niya ang kawalan ng pagkakaisa ng mga Pilipinong Ilustrado sa Espanya na sila
sanang pag-asa ng nakalugmok na mamamayan ng Pilipinas. Dahil sa samo’t saring suliraning
naranasan, naisip ni Rizal na sunugin na lamang ang kanyang mga isinulat. Sinasabing may bahagi
sa nobela ang hindi niya napigilang inihagis sa apoy sa bigat at tindi ng kanyang mga alalahanin.
Dahil sa adhikain ni Rizal na imulat ang kaisipan at gisingin ang damdamin ng mga Pilipino
laban sa pang-aapi at pang-aabuso ng pamahalaang Espanyol ay pinagtibay niya ang kanyang
kalooban upang ipagpatuloy at tapusin ang nobela kahit kulang sa panustos mula sa pamilya. Nang
matapos ito noong Marso 29, 1891, at makahanap ng murang palimbagan, ang palimbagang F.
Alejandrino. Sa kasamaang-palad, hindi natapos ang paglilimbag ng aklat. Mahigit na isandaang
pahina pa lamang ito nang maipahinto na dahil naubos na ang kanyang pambayad mula sa salaping
kanyang natipid at nang hindi dumating ang hinihintay na salapi mula sa kanyang pamilya sa
Pilipinas. Nilimot din ng ilang mayayamang kaibigang Pilipino ang kanilang pangakong tulong sa
paglilimbag ng nobela. 
Sa oras ng pangngailangang ito ay himalang dumating ang saklolo ng mayamang
kaibigang si Valentin Ventura. Siya ang gumastos upang matuloy ang nahintong paglilimbag ng
nobela noong Setyembre 1891. Dahil mabuting kaibigan si Rizal ay inialay niya ang isang panulat at
ang orihinal na manuskrito ng El Fili kasama ang isang nilimbag at nilagdaang sipi bilang
pasasalamat at pagtanaw ng malaking utang na loob sa kaibigang si Valentin Ventura. Ipinadala ni
Rizal sa Hong Kong ang karamihan ng mga aklat at ang ibang bahagi ng mga ito ay sa Pilipinas
napunta pagkatapos niyang mabigyan ng kopya ang mga kaibigang sina Juan Luna, Marcelo H. del
Pilar, Graciano Lopez Jaena, at Dr. Ferdinand Blumentritt. Sa kasamaang palad, nasamsam sa
Hong Kong ang mga aklat na ipinadala ni Rizal gayundin ang mga kopyang ipinadala niya sa
Pilipinas. Ipinasira ng Pamahalaang Espanyol ang mga sipi ng nobela subalit may ilang nakalusot at
nagbigay ng malaking inspirasyon sa mga naghihimagsik. Patuloy nitong naantig at nagpaalab sa
diwa at damdamin ng mga Pilipino. Kung ang Noli ang gumising at nagpaalab sa diwa at damdamin
ng mga Pilipino ukol sa mga karapatan, nakatulong naman nang malaki ang El Fili kay Andres
Bonifacio at sa Katipunan upang maiwaksi ang mga balakid na nakasasagabal sa paghihimagsik
noong 1896.
 Ang El Fili ay inialay ni Rizal bilang pagpupugay sa tatlong paring martir na binitay sa
Bagumbayan noong Pebrero 1872 na sina Padre Mariano Gomez, Padre Jose Burgos, at Padre
Jacinto Zamora dahil lamang sa maling hinala ng mga Espanyol. Bilang paggalang at pag-alala sa
kanilang sakit at hinagpis, inihandog niya ang nobela. Wika niya:
“Sa di pagsang-ayon ng Relihiyon na alisin kayo ng karangalan sa pagkapari ay inilagay sa
alinlangan ang kasalanang ibinibintang sa inyo; sa pagbabalot ng pagkakamaling nagawa sa isang
masamang sandali, at ang buong Pilipinas, sa paggalang sa inyong alaala at pagtawag na kayo’y
mga pinagpala, ay hindi lubos na kinikilala ang inyong pagkakasala.
Samantala ngang hindi maliwanag na naipakikilalang ang inyong pagkakasangkot sa
pagkakagulo sa Kabite, maging bayani man kayo o hindi, nagkaroon man o hindi ng hilig sa
kalayaan, ay may karapatan akong ihandog sa inyo, bilang ginahis ng kasamaang ibig kong bakahin,
ang aking akda. At habang hinihintay namin na kilalanin ng Espanya balang araw ang inyong
kabutihan at hindi makipanagot sa pagkakapatay sa inyo, ay maging putong na dahong tuyo man
lamang ang inyong liblib na libingan ang mga dahon ng aklat, at lahat nang walang katunayang
maliwanag na umupasala sa inyong alaala ay mabahiran nawa ang kanilang kamay ng inyong
dugo.”
Ayon sa pag-aaral hindi napatunayan ang pagkakasangkot ng tatlong paring martir sa pag-
aalsa sa Cavite. Hindi rin pinayagang muli ng mga Espanyol na mabuksan ang kanilang kaso upang
hindi na lumabas pa ang katotohanan. 
Inihambing naman ni Ginoong Ambeth Ocampo ang Noli sa El Fili. Ayon sa kanya, mas
maraming hindi isinama si Rizal sa El Fili. May halos apatnapu’t pitong (47) pahina ang tinanggal,
nilagyan ng ekis, binura, at binago. Samantalang sa Noli Me Tangere ay ang kabanata lamang
tungkol kina Elias at Salome ang hindi niya naisama sa pag-imprenta subalit buo ito at maaring isalin
at pag-aralan din. Ayon din sa kanya, noong 1925, binili ng pamahalaan ang orihinal na kopya ng
nobela mula kay Valentin Ventura.
Totoong binagtas ni Dr. Jose Rizal ang napakatinik na daan tungo sa kanyang adhikain Gawain 2: Sa Pananaliksik Ako'y Mabagsik
subalit siya’y nagtagumpay. Nakarating sa pinagpalang mga kamay ang ikalawang obra maestrang Sa pagsasagawa ng pananaliksik, kailangan mong sundin ang mga hakbang sa pagbuo
El Filibusterismo na nagsilbi at patuloy na nagsisilbing inspirasyon ng lahat ng Pilipino sa bansa at nito. Isulat sa kuwaderno ang tamang pagkakasusunod-sunod ng mga hakbang sa pananaliksik na
maging sa mga Pilipinong nasa iba’t ibang bahagi ng mundo. Nawa’y isapuso nating lahat ang mga nasa ibaba. Lagyan ng bilang 1-9 sa patlang bago ang bilang, 1 - bilang una at 9 - bilang panghuli. 
mensaheng taglay nito.
______ 1. Paghahanda ng Pansamantalang Bibliyograpi
______ 2. Paglalahad ng Layunin
Gawain 1. Pagsasaling-wika
______ 3. Paghahanda ng Tentatibong Balangkas
Panuto: Paruparo ng Pagkatuto.  ______ 4. Pangangalap ng mga tala o “note taking”
Tiyakin ang kaligirang pangkasaysayan ng akda sa pamamagitan ng pagpapatunay ng pag-iral ng ______ 5. Pag-alam o pagpili ng mga paksa
kondisyong ito sa kabuuan o ilang bahagi ng akda. Masasabi nga bang umiral ang mga pangayayari ______ 6. Pagsulat ng Borador o Rough Draft
sa kaligirang pangkasaysayan ng akda sa mismong kabuuan o bahagi ng nobela? Patunayan ito sa ______ 7. Paghahanda ng Iniwastong  Balangkas o Final Outline
pamamagitan ng pagpuno ng detalye na magpapakitang sinasalamin ng kaligirang pangkasaysayan ______ 8 . Pagsulat ng Pinal na Pananaliksik
ang ilang bahagi ng nobela gamit ang paruparong makikita sa ibaba. ______ 9. Pagwawasto at Pagrebisa ng Borador