3

Health
Una nga Markahan – Modyul 5:
Pagpadayon sang Maayo nga
Pagpangginawi
Health – Ikatlong Baitang
Alternative Delivery Mode
Una nga Markahan – Modyul 1: Pagpadayon sang Maayo nga Pagpangginawi
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala
at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito
ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Irene V. Abkilan
Editor: Rowena O. Salaza Joemar G. Miranda
Tagasuri: Joemar G. Miranda Mylene D. Lopez
Tagaguhit: Laurel K. Roa, Hareld O. Candari
Tagalapat: Angelica M. Mendoza
Tagapamahala: Ma. Gemma M. Ledesma
Elena P. Gonzaga
Donald T. Genine
Celestino S. Dalumpines IV
Grace T. Nicavera
Mylene D. Lopez
Reynaldo P. Evangelio
Jarrett Irvin C. Gayosa
Helen Grace S. Poderoso

Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon VI

Office Address: Duran St., Iloilo City

Telefax: (033) 336-2816; (033) 509-7653
E-mail Address: region6@deped.gov.ph
 3

Health
Una nga Markahan – Modyul 5:
Pagpadayon sang Maayo nga
Pagpangginawi
Pauna
Para sa mga manunudlo/manugpatigayon:
Malipayon nga pagbaton sang tulun-an sa MAPEH – Health 3
sang Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa leksyon
nga Pagpadayon sang Maayo nga Pagpangginawi.
Sa pagbuligay sang mga edukador halin sa publiko kag pribado
nga institusyon, gindihon, ginpasanyog kag tul-id nga gintun-an
ang modyul nga ini para giyahan ka, ang mga manunudlo ukon
manugpatigayon agud mabuligan nga maangkon sang mga
bumulutho ang pagsulundan sa Kurikulum sang K to 12 samtang
ginaatubang nila sing madinalag-on ang mga pagpanghangkat
sa ila kaugalingon, sang sosyudad kag sang pang-ekonomiko
nga pagtilaw sa ila pagtuon.
Ginalauman nga ang bulig nga ini sa ila pagtuon, makaubay sa
mga bumulutho sa pagtuon nga may paggiya kag
makinaugalingon. Katuyuan man sini nga mabuligan ang sila nga
maangkon ang mga kasampaton sa ika-21 nga siglo samtang
padayon nga ginahatagan sang pagtamod ang ila
kinahanglanon kag kahimtangan.
Makita ninyo ang kahon nga ini sa modyul bilang dugang nga
materyal sa una nga teksto:

Mga dapat Tandaan sang

Manunudlo/Manugpatigayon
Ini nagaunod sang pahanumdom, bulig ukon
estratehiya nga magamit sa paggiya sa mga
bumulutho.

Bilang manugpatigayon, ginalauman nga mahatagan mo sang

ideya ang mga bumulutho kon paano gamiton ini nga modyul.
Kinahanglan man sia giyahan kag ilista ang iya pag-uswag

ii
samtang padayon niya nga ginadumalahan ang iya pagtuon.
Ginalauman halin sa imo nga mas mo pa nga maganyat kag
magiyahan sia samtang ginaobra niya ang mga hilikuton sa sulod
sini nga modyul.
Para sa bumulutho:
Malipayon nga pagbaton sa MAPEH – Health 3 sang
Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul nahanungod sa
Pagpadayon sang Maayo nga Pagpangginawi!
Ang modyul nga ini ginhimo bilang sabat sa imo kinahanglanon.
Katuyuan sini nga mabuligan ka sa imo pagtuon samtang wala
ka sa sulod sang hulot-klasehan. Ginalauman man nga
mahatagan ka sang mabungahon nga oportunidad sa pagtuon.
May mga parte kag icon ang modyul nga dapat mo
maintiendihan.

Sa parte nga ini, mahibaluan mo

ang mga dapat mo nga matun-an
Hibalu-a Ini
sa modyul.

Sa pagtilaw nga ini, matakus naton

kon ano na ang nahibaluan mo sa
leksyon sang modyul. Kon nakuha
Tinguha-i Ini mo ang tanan nga husto nga
sabat (100%), pwede mo nga
laktawan ang parte nga ini sang
modyul.
Isa ini ka malip-ot nga paghanas
ukon balik-aral para mabuligan ka
Balikan Mo
nga maangot ang leksyon subong
sa nauna nga leksyon.

iii
 Sa bahin nga ini, ipakilala sa imo
ang bag-o nga leksyon sa
Diskubreha madamo nga paagi pareho sang
isa ka istorya, ambahanon,
binalaybay, palaligban, hilikuton
ukon isa ka sitwasyon.
Sa seksyon nga ini, hatagan ka
sang malip-ot nga pagpa-athag
Usisaa Ini parte sa leksyon. Katuyuan sini nga
mabuligan ka nga maintindihan
ang bag-o nga konsepto kag mga
kasampaton.
Ginabug-usan ini sang mga
hilikuton nga may paggiya kag
makinaugalingon para mas
mapabakod ang imo paghangop
Paghanas kag kasampaton sa leksyon.
Pwede mo malantaw kon husto
ang imo mga sabat sa hilikuton
nga ini gamit ang talamdan sang
husto nga mga sabat sa pinakaulihi
nga parte sang modyul.
Sa bahin nga ini, may mga
pamangkot ukon may mga nga
kinahanglan pun-an nga blangko
Tandaan nga kurit sang mga dinalan ukon
parapo para maproseso kon ano
ang nahibaluan mo na sa leksyon
nga ini.

iv
 Himu-a Ini Ginaundan ini sang mga hilikuton
nga makabulig sa imo para
magamit ang bag-o nga ihibalo
ukon kasampaton sa matuod nga
sitwasyon sang kabuhi.

Mga hilikuton ini nga ang katuyuan

Pagtilaw sa Imo amo ang mahibaluan ang lebel
Ihibalo sang imo ihibalo sa imo natun-an
nga kompetensi.

Sa bahin nga ini, may mga bag-o

nga hilikuton nga ihatag sa imo
Dugang nga mga para mapasanyog ang imo nga
Hilikuton
ihibalo o kasampaton sa natun-an
nga leksyon.
Diri makita ang mga husto nga
Talamdan sang
husto nga mga sabat sa tanan nga mga hilikuton
Sabat sa modyul.

Sa katapusan sang modyul, makita mo man ang:

Sanggunian Diri nakasulat ang tanan nga

ginkuhaan sa pagdihon ukon
pagpasanyog sang modyul.

Mga importante nga pahanumdom sa paggamit sang

modyul:
1. Gamita ang modyul nga may paghalong. Indi
pagbutangan sang bisan ano nga marka ukon sulat ang
anuman nga parte sini. Maggamit sang papel sa pagsabat
sang mga hilikuton.
v
2. Indi pagkalimtan nga sabtan ang Tinguha-i Ini bag-o
magpadayon sa iban pa nga hilikuton.
3. Basaha sing maayo ang mga direksyon bag-o himuon ang
kada hilikuton.
4. Mag-obserbar sang pagkatampad kag integridad sa pag-
obra sang mga hilikuton kag sa pagcheck sang mga sabat.
5. Tapuson anay ang una nga hilikuton bag-o magpadayon sa
masunod pa nga hilikuton.
6. Palihog ibalik ang modyul sa imo manunudlo ukon
manugpatigayon kon tapos na nga masabtan ang tanan
nga hilikuton.
Kon ikaw nabudlayan magsabat sa mga hilikuton, indi
magkahuya nga pamangkuton ang imo nga manunudlo ukon
manugpatigayon. Pwede man ikaw makapangayo sang bulig
kay nanay ukon tatay, ukon sa imo mga magulang ukon sin-o
man sa inyo balay nga mas magulang sa imo. Pirme mo
tandaan nga wala ka nagaisahanon.
Nagalaum kami nga paagi sini nga modyul,
makaeksperyensya ka sang makahulugan nga pagtuon kag
makakuha ka sang madalum nga pag-intindi sa masunod nga
mga kasampaton. Masarangan mo ini!

vi
 Hibalu-a Ini

Maayong adlaw! Tinguhaon naton nga madamo gid kamo

sang mahimahibalu-an sa modyul nga ini.
Nga-a importante ang pagkaon sang husto nga pagkaon?
• Ang pagkaon sang husto pundasyon sang maayong
lawas.
• Ang pagkaon sang indi husto nga pagkaon nagapaluya
sang immune system.
• Ang nutrisyon ang ginahalinan sang maayong
panglawason.
Sa modyul nga ini, mahibalu-an mo ang husto nga gawi
para sa healthy lifestyle kag ang epekto sini sa ikaayong lawas.
(H3N-Ij-19)

Tinguhai Ini

Antes naton tun-an ang modyul, tun-an naton ang mga

masunod nga hilikuton para mahibalu-an kon diin asta ang inyo
nahibal- an sa ini nga topiko.
Basaha ang mga dinalan kag isulat ang letra sang husto nga
sabat sa inyo kwaderno.
1. Sa diin sa mga ini ang husto nga pamaagi para sa
mapagros nga pagpangabuhi?
a. Pagpanigarilyo
b. Paglantaw sang telebisyon sa bilog nga adlaw
c. Pag-inom tatlo ka botilya sang soft drinks sa isa ka adlaw
d. Pag-ehersisyo kag pagkaon sang masustansya nga
pagkaon.

1
 2. Kinahanglan ni Marie ang motibasyon para makasugod
sang iya plano para sa mapagros nga pagpangabuhi. Ano
ang dapat niya nga himu-on?
a. Magbasa sang mga magasin
b. Maglantaw sang telebisyon sa bilog nga adlaw
c. Magkaon sang junk food kag dulsi adlaw-adlaw
d. Maghimo sang listahan nga kinahanglan para sia mangin
mapagros.

3. Gusto ni Tyay Pasing nga pabalunan ang iya anak nga si

Joey sang masustansya nga pamahaw. Ano ang dapat nga
pwede ipabalon ni Tyay Pasing?
a. Chichirya kag keyk
b. Itlog, keso kag gatas
c. Hamburger kag French fries
d. Dulsi, tsokolate kag chichirya

4. Nabudlayan si Daryl sa iya plano nga padayunon ang iya

pag-ehersisyo adlaw-adlaw. Ano sa imo ang dapat himuon
ni Daryl?
a. Untatan ang pag-ehersisyo
b. Magbakal sang mahalalon nga gamit sa pag-ehersisyo
c. Magpangita sang updon sa pag-ehersisyo
d. Wala sa tanan nga nahambal sa a-c

5. Diin sa mga masunod ang makabulig kay Louie para

makaangkon sang mapagros nga pagpangabuhi?
a. Pag-ehersisyo adlaw-adlaw
b. Mangin malimpyo sa kalawasan
c. Pagkaon sang masustansya nga pagkaon
d. Tanan nga ginhambal sa a-c
Husto bala tanan ang imo nga sabat? Kon tanan mo nga
sabat husto, maayo! Buot-silingon, madamo ka sang nahibalu-an
sa sini nga topiko. Kag pwede mo tun-an liwat ang modyul nga ini
para sa imo review o magtuon ka pa sa iban nga bagay.

2
 Kon nubo ang imo nakuha, indi magkabalaka. Para sa imo
ang modyul nga ini. Makabulig ini sa imo sa pag-intiendi sang
mga importante nga konsepto nga pwede mo magamit sa
adlaw-adlaw. Kon maid-id mo ini nga pagatun-an, mahibalu-an
mo ang mga sabat sa tanan nga hilikuton kag madamo pa nga
iban. Handa ka na?

Leksiyon
Pagpadayon sang Maayo
1 nga Pagpangginawi

Ang ikaayong lawas indi lamang sa pagkaon sang utan kag

pagtulog sang temprano. Updan ini sing husto nga paminsaron
sang isa ka tawo kag kon paano niya ini hatagan sing
importansya. Nahananugod ini sing pag-angkon sang mabaskog
nga panglawason, husto nga panghuna-huna, kon paano
makigbagay sa isig katawo, pagkontrol sang imo balatyagon kag
hugot nga pagsalig sa Diyos. Ini nahananugod man sa pag-
angkon sing husto nga kusog, sa kapasidad sang aton lawas sa
pagbato sa balatian kag pag-angkon sang malipayon nga
kabuhi.

Balikan Mo

Natun-an na ninyo ang modyul nga may tig-ulo nga

Vitamins for Life. Diri naton mahibalu-an nga ang husto nga
nutrisyon amo ang nagapanguna nga kinahanglanon. Sa modyul
nga ini, ano bala ka mapuslanon ang ikaayong lawas sa adlaw-
adlaw naton nga pagpangabuhi? Importante gid ang maayong
panglawason agud hilway kita sa kon ano man ang aton
pagabuhaton?
3
 Ang pagkaon sa husto nga kadamuon kag husto nga klase
sang pagkaon sa husto nga oras importane. Magkaon sang mas
madamo nga utanon kay ini manggaranon sa bitamina kag
nagabulig sa pagpadasig sang metabolism sang lawas. Ang
pagkaon sang organic nga klase sang utan kag prutas, nagabulig
man sa paglikaw sa cholesterol. Mas masustansya pa ini kumpara
sa mga pagkaon nga na proseso kay ginagamitan ini sang mga
kemikal kag mga preserbatibo nga nagabulig panamit sang
pagkaon pero ginadula ini ang sustansya nga yara sa pagkaon.
Gani mas maayo gid nga may ara kita nga mga pananum sa
aton ugsaran sang sa magbakal nga naga-apekto sa aton
ekonomiya. Buligan naton ang aton mga local nga
mangunguma para sa aton pag-isa kag suporta sa organic
farming.

Mga dapat Tandaan sang Manunudlo/

Manugpatigayon
Wala sang isa sa aton ang gusto magmasakit. Ini
nagadala sang dako nga perwisyo kag magasto pa. Kon
maglain ang imo pamatyag, apektado ang imo pag eskwela
o trabaho, o indi mo maasikaso ang imo pamilya. Kon
matabo, kinahanglan mo pa magpangita sang madipara sa
imo kag mag gasto sing dako para sa pagpabulong sang
imo kaugalingon.

4
 Diskubreha

Basaha ang hinagpong kag isulat sa imo papel ang husto

nga sabat sa mga pamangkot.
Pirme nagainom sang beer si Manong Ramon sa tiangge.
Kon kaisa makakita sia sang away labi na kon hubog sia. Wala
sang naluyag mag-inom upod sa iya. Nahadlok sa iya ang iya
pamilya kon sia hubog tungod madasig sia maakig kag kon kaisa
nagapanakit pa sia sang iya kabataan. Umpisa sadto nag –amat-
amat sia niwang. Wala sia nagakaon sing husto. Mas luyag niya
ang beer sang sa iban nga ilimnon.
1. Ano ang mahambal mo kay Manong Ramon?
_____________________________________________________________
__________________________________________________________
2. Maayo bala sa lawas ang pirme nga pag-inom? Ngaa huo
ukon ngaa indi?
___________________________________________________________
_________________________________________________________
3. Ano ang malaygay mo kay Manong Ramon?
___________________________________________________________
_________________________________________________________

5
 Usisaa Ini

Ang maayong panglawason dapat tatapon. Pareho ini

sang bulawan. Kon ini gani madula, indi na mabalik pa. Gani, ara
sa imo mga kamot kon gusto mo nga mangin mapagros.
Ang pagkaon sang masustansya nga pagkaon nagahatag
sang maayong panghunahuna kag maayo nga modo. Ini
makabulig pa likaw sa nagakalain- lain nga balatian sa lawas.
Mga dapat himuon para sa mapagros nga pangabuhi:

• Husto nga diyeta

• Regular nga ehersisyo

6
 • Likawan ang tawo nga nagapanigarilyo.

• Likawan ang pag-inom sang makahulubog nga ilimnon.

Apang indi tanan nga aktibidadis o gawi nga ginahimo sang

mga bata ukon tigulang man makabulig para sa maayong
pagpangabuhi, isa na diri ang sobra nga pag-inom sang
makahulubog nga ilimnon kag ang pagpanigarilyo.
Ang pagpanigarilyo isa ka bisyo kon sa diin ginahimo ini sang
mga lamharon ukon kabataan. Sa subong nga panahon,
makita naton nga ginahimo ini sang mga bata sa bisan diin
nga lugar kag oras. Ini makahalit sa lawas kag indi maayo sa
panulukan sang iban nga tawo sa palibot kag makahatag gid
sang balatian sa lawas. Madamo sa mga lamharon ang
nagahimo sini.
Ang panigarilyo ginahimo na nila nga kalingawan o
pampalipas oras pero ini nagadulot sing malain nga epekto sa
ikaayong lawas, sa pag-eskwela, kag relasyon sa isigkatawo.
7
Kabataan ang pirme nga biktima sang pagpanigarilyo. Bisan
wala ka nagapanigarilyo, pero kon ang imo palibot may
nagapanigarilyo, ikaw apektado gihapon tungod nakahaklo
ka sang aso halin sa tawo nga nagapanigarilyo kag ini
ginatawag nga second-hand smoker.
Isa pa gid nga ginakawilihan sang mga kabataan subong
amo ang pagkaadik sa computer games. Sa paghampang
sini, nagakaapektuhan ang ila pinsar kay tungod sa
pagpantasya sang ila paghampang. Ang isa sa epekto amo
ang pagkabayolente. Ang iban may tema pa sang
kabastusan, pagpatay kag pagamit sang armas nga
makamamatay.
Sa iban nga pungsod, may mga kaso nga mga negatibo
nga epekto sang paghampang sang computer games,
ginasunod nila ang aksyon kag gina apply sa ila nga kabuhi. Sa
sobra nga paghampang sang computer games halos
ginasunod nila ang ila makita dira kag nangin mas adik sila sa
pagkabayolente. May ara man iban nga positibo ang epekto
sa paghatag sang maayo nga leksyon kag mas nangin
malapad ang ila imahinasyon. Ginagamit nila ini sa ila pag-
eskwela o pagpatin-ad sang ila talento paagi sa ila
mabinungahon nga imahinasyon kag mga sosyal nga
aktibidadis sa paghampang.
Pero aton nahibalu-an nga indi madali ang pag-angkon
sang mapagros nga pangabuhi para mangin mapagros kag
mabuhinan ang tambok sang lawas. Paano bala ini himuon?
1. Himu-a ang imo nga handum.
Kabalo kita nga kon nagakaon kita sang pagkaon nga
manggaranon sa nutrisyon makabulig ini sa pagbuhin sang
aton kabug-aton kag makaagum kita sang mapagros nga
lawas. Pero dapat mangin seryoso ka nga malab-ot mo ang
ini nga handum.

8
 Sa paglab-ot sa sini nga handum, dapat wala pressure
o napilitan ka lang nga himuon mo ini. Kay kon may ara nga
pressure, matabo nga indi mo pa malab-ot ang imo
handum.
Mas maayo nga hinay-hinay lang kag ang
masarangan lang sang imo lawas asta nga maandan mo
ang pag-angkon sang healthy diet.
2. Kinahanglan ang motibasyon.
Ang pagdumdum sang mga rason kon nga-a gusto mo
maangkon ang mapagros nga panglawason makabulig
agud mangin determinado ka sa paglab-ot sang imo
handum.
Maghimo ka sang listahan sang mga rason kon nga-a
gusto mo nga mangin mapagros kag indi ka gid dapat
malipat sang mga ini.
3. Taguon ang mga pagkaon nga indi masustansya.
Para indi ka matintar sa pagkaon sang mga indi
masustansya nga pagkaon, dapat taguon na lang. Kon may
ara ka upod sa inyo balay nga mahilig sa sini nga pagkaon, i
likaw mo na lang ang imo kaugalingon.
May ara kita hurubaton nga “out of sight, out of mind”
nga dapat sundon. Madamo ang matambok tungod kay
madamo sila sang nakita nga pagkaon nga indi
masustansya.

4. Magbalon sang masustansya nga meryenda.

Mabudlay man sundon ang healthy diet ilabi na gid
kon malawig ang oras nga wala ka sa imo balay gani
kinahanglan gid magbalon pirme sang masustansya nga
pagkaon para indi ka madula sa imo plano.
Ang nagakatabo sa kadam-an, kon makabatyag
gutom kag wala sang masustansya nga pagkaon nga

9
 pwede kaunon, bisan ano na lang ang kaunon para
masudlan lng ang tyan gani guba gid ang handum nga
mangin mapagros.
Mas maayo nga magbalon sang tinanok nga itlog,
cheese, yoghurt, almond, manok o turkey jerky. Kag
tandaan nga dapat indi man man magpasobra sa pagkaon
sang mga ini.

5. Mag-ehersisyo kag bag-uhon ang dyeta.

Indi madali ang handum para maangkon ang
pagbag-o para sa ikaayong lawas.
Pero basi sa pagtuon sang mga eksperto, ang pag-
ehersisyo kag pagkaon sang masustanya nagahatag gid
sang maayo nga resulta.
Dugang pa sini nga pagtuon kag obserbasyon sa 200
ka mga tawo nga nagsugod sang pag-ehersisyo kag
pagbag-o sang ila ginakaon, mas epektibo ini sa ila para
maangkon ang mapagros nga panglawason.
6. Hatagi sang oras ang ginakaon.
Kon nagapili ka sang klase sang pagkaon nga imo
pagakaunon, importane nga masaburan mo gid ang
pagkaon kag wala ka nagadali kon nagakaon.

7. Sundan ang pagbag-o nga nagakatabo sa imo.

Mas maayo kon naka-journal ang imo ginahimo halin
sa pag-ehersisyo asta sa pagpili sang imo pagkaon.
Importante nga ginatakos mo ang mga bagay nga ini
para makita mo ang pagbag-o nga ini nakabulig sa imo
para maganyat ka pa nga sigihon ini.
8. Mag-intra o mangganyat pa sang iban.
Masadya kon grupo kamo o may upod ka sa paglab-ot
sang imo handum kag mangin inspirasyon ka man sa iban.
10
9. Indi madulaan sang paglaum kon indi mo malab-ot gilayon
ang imo handum.
Indi tanan nga tawo nga naga-ehersisyo kag dyeta
madasig nga makuha ang iya handum bangud lain-lain ang
sistema sang aton lawas.
Dapat may pasensya ka kag determinasyon nga
malab-ot mo gid ang imo handum.
10. Hibalu-a kon ano ang bagay kag mas maayo para sa imo.
Wala sang perpekto nga pamaagi nga para sa tanan
gani kihanglan nga mahibalu-an mo kon ano ang bagay
nga ehersisyo kag pagkaon nga para imo lawas kag
paminsaron.
Ang pag-angkon sang mapagros nga panglawason
ang pinaka- importante sa tanan. Makabulig ini sa
paghatag sang husto nga kusog agud makabato sa pag-
atubang sa kon ano man nga challenges sa aton kabuhi
kag makapa iway sa masakit o balatian.
Kinahanglan nga may baskog nga pagtuo sa Diyos kay
indi lamang sa pisikal natakos ang aton ikaayong lawas,
upod na diri ang espiritwal nga aspeto. Maghimo sang
maayo sa imo isigkatawo kag likawan ang malain.
Pabaskugon ang maayo nga relasyon sa imo
isigkatawo kag pagkontrol sang emosyon, likawan ang
kaakig kag maminsar sang maayo antes maghimo sang kon
ano nga bagay nga basi makahalit pa sa imo.

11
 Paghanas

Lantawa ang mga laragway. Pilia kag isulat sa imo

papel ang husto nga pamaagi sa pagpanglimyo sang imo
lawas.

1. ________________ 2. ________________

3. ________________ 4. ________________

5. ________________
12
 Tandaan

Ang ikaayong lawas indi lamang nahanugod sa pagkaon

sang utan kag pagtulog sang temprano. Upod sini ang
panghuna-huna kag kon paano ini mahatagan sang bili. Ini
nahanungod sa pag-angkon sang maayong lawas, husto nga
paminsaron, kon paano mangin maayo ang pakigrelasyon sa imo
isigkatawo, pagkontrol sang emosyon, kag mabaskog nga
pagtuo sa Diyos. Dugang pa diri ang pag-angkon sang kusog,
resistensya sang lawas sa pagbato sa balatian kag ang masulhay
nga kabuhi.

Bilang isa ka bata nga miyembro sang pamilya paano ka

makabulig para mangin masulhay ang inyo pangabuhi? Isulat
ang imo sabat sa papel.

13
 Himu-a Ini

Iangot ang Inidas A sa pagpangita sang sugpon nga

dinalan sa Inidas B. Isulat sa imo papel ang letra sang husto nga
sabat.

Inidas A Inidas B

1. Himu-a kon ano A. Ang pagdumdum sang mga rason

ang imo handum. kon nga-a gusto mo maangkon ang
mapagros nga panglawason
makabulig agud mangin
determinado ka sa paglab-ot sang
imo handum.
2. Kinahanglan ang B. Kabalo kita nga kon nagakaon kita
motibasyon. sang pagkaon nga manggaranon sa
nutrisyon makabulig ini sa pagbuhin
sang aton kabug-aton kag
makaagum kita sang mapagros nga
lawas. Pero dapat mangin seryoso ka
nga malab-ot mo ang ini nga
handum.
3. Taguon ang mga
C. Kon nagapili ka sang klase sang
pagkan nga indi pagkaon nga imo pagakaunon,
masustansya. importane nga masaburan mo gid
ang pagkaon kag wala ka nagadali
kon nagakaon.
4. Hatagi sang oras
D. Para indi ka matintar sa pagkaon
ang ginakaon.
sang mga indi masustansya nga
pagkaon, dapat taguon na lang. kag
kon may ara ka upod sa inyo balay
nga mahilig sa sini nga pagkaon, i
likaw mo na lang ang imo
kaugalingon.
5. Mag-intra o E. Masadya kon grupo kamo o may
mangganyat pa upod ka sa paglab-ot sang imo
sang iban. handum kag mangin inspirasyon ka
man sa iban.

14
 Pagtilaw sa Imo Ihibalo

Basaha ang hurubaton sa kahon.

“Kon ano ang gintanum, amo na ang imo anihon.”

Ipaathag ang mga tinaga nga ini sa imo kaugalingon nga

panghuna-huna. Isulat ang imo sabat sa imo papel.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________

Ang hurubaton amo ang mga tinaga nga nagapakita

sang tradisyon kag kultura sang mga Pilipino. Ini ang mahimo
nga tawgon nga pilosopiya sang Pilipinas ukon mga sinauna
nga kaalam. Sa masami, ini ang ginagamitan sang retorika
para mas maayo pamatian.

Dugang nga Hilikuton

Sabtan ang hilikuton nga ini agud nga magdugang ang imo
ihibalo sa modyul nga ini.
Isulat ang Husto ukon Sala bilang sabat sa imo papel.
__________ 1. Kon ang kakulangan sa pagkaon malain sa lawas,
ang pagkaon sang sobra indi man maayo.

15
_________ 2. Kon ang tanan nga tawo may ihibalo sa tama nga
nutrisyon kag kag ini gina gamit sa adlaw-adlaw nga pangabuhi
tanan mapagros kag malipayon.
__________ 3. Dapat naton tandaan nga ang husto nga nutrisyon
indi lamang para sa imo kaugalingon kundi apektado man ini
ang imo bilog nga pamilya.
________ 4. Ang husto nga nutrisyon kinahanglan agud nga
maobra naton ang aton hilikuton sang maayo kag makapaminsar
man husto para sa kaayuhan sang tanan.
__________ 5. Kon ang pagniwang sang isa ka tawo amo ang
rason sang iya pagmasakit o ikamatay, ini bangud mauya sang
depensa sang iya lawas batok sa mikrobyo nga nagadala sang
balatian.
__________ 6. Ang aton lawas nagakuha sang sustansya sa
pagkaon sang husto nga nutrisyon kag kag pagpili sang husto
nga klase sang pagkaon.
_________ 7. Ang kakulangan sang bitamina may epekto man
nga makit-an sa aton pisikal nga hitsura.
_________ 8. Ang mineral may tagsa-tagsa nga obligasyon sa
aton lawas gani dapat maangkon naton ini sa pagkaon sang
husto.
_________ 9. Ang husto nga nutrisyon kinahanglan agud
makaobra kita sang maayo kag makapaminsar sang husto para
sa kaayuhan sang tanan.
__________ 10. Kon ang tawo nagakaon sang husto para sa iya
kataason kag edad sya mangin mapagros, malikaw sa sakit, kag
may kumpyansa sa iya kaugalingon nga makabulig pasulhay
sang iya kabuhi.

16
 17
Dugang nga Diskubreha Hanasa
hilikuton
Mga possible nga sabat 1. Nagapaligo
1. Husto 1. Si manong Ramon 2. Nagapanghugas
2. Husto ang palahubog, sang kamot
3. Husto kag permi lang 3. Nagapanghusa
4. Husto makakita sang
y
away
5. Husto 2. Indi ini maayo sa 4. Nagagamit
6. Husto iya lawas rason sang kutsara
7. Husto sang iya kag tinidor sa
8. Husto pagmasakit agkaon
9. Husto 3. Magkaon saiya
5. Nagapang-utog
sang masustansiya
10. Husto nga pagkaon kag sang kuko
likawan ang
makahulubog nga
ilimnon
Himu-a Taksa Tinguha-i
1. Un ano ang imo
1. 2 ginhimo a imo
1. D
2. 1 isigkapareho 2. D
3. 3 amo man ang 3. B
4. 4 pagahimuon sa 4. C
imo.
5. 5 5. d
Halimbawa kun
nangin
mabinuligon ka
sa imo
isigkatawo ikaw
man ang
pagabuligan
sang iban nga
tawo.
Talamdan sang mga Sabat
Sanggunian
Due North Marketing: (1999). Nutrients.
http://www.linksnorth.com/nutrition/nutrients.html.
November 06, 2020, date accessed.

Dyquiangco, E., & Nada, M. (n.d.). I don't like to eat. Adarna House.

Masustansiya o Hindi Gaanong Masustansiyang Pagkain. (n.d.).

Worksheet sa Kagamitan ng Mag-aaral sa Health(Q1&2).

Medical Health Guide. (n.d.). Ampalaya Herbal Medicine, Health

Benefits, Side Effects. Retrieved November 12, 2019, from
http://www.medicalhealthguide.com/articles/ampalaya.ht m.

Nutrition Health Reports. (2000). Minerals

http://www.nutritionalhealthreports.com/minerals.html.
November 12, 2019, date accessed.

Ong, W. (2017, June 5). Top 10 healthy fruits. Retrieved February 15,
2020, from https://www.philstar.com/lifestyle/health-and-
family/2017/06/05/1707008/top-10- healthy-fruits.

Primus Hospital. (2017, November 4). Benefits of Fruits and Vegetables

for Kids.

The Doctor’s Medical Library. (2000). A Short History of Vitamins.

http://www.medical-library.nets/sites /history of vitamins html.
August 22, 2019, date accessed.

Ware, M. (2018, August 22). Bok choy: Benefits, nutrition, diet, vs spinach, and
risks. Retrieved July 26, 2019, from
https://www.medicalnewstoday.com/articles/280948.php.

18
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph