3

Health
Una nga Markahan – Modyul 1:
Sahi sang Malnutrisyon: Ano ini kag
Paano ini Mabatuan
Health – Ikatlong Baitang
Alternative Delivery Mode
Una nga Markahan – Modyul 3: Sahi sang Malnutrisyon: Ano ini kag Paanu ini
Mabatuan
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon ng
karapatang-sipi sa anomang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayonpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung
ito ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan
ay ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand name,
tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito ay
nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala
at mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anomang gamit maliban sa modyul na ito
ay kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anomang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa anomang
paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsusulat ng Modyul

Manunulat: Tanya B. Rabelleza, Mylin G. Garcia
Editor: Rowena O. Salaza, Joemar G. Miranda
Tagasuri: Joemar G. Miranda
Tagaguhit: Daryl Louie S. Onlayao, Dexter A. Licong
Tagalapat: Angelica M. Mendoza
Tagapamahala: Ma. Gemma M. Ledesma
Elena P. Gonzaga
Donald T. Genine
Celestino S. Dalumpines IV
Grace T. Nicavera
Mylene D. Lopez
Joemar G. Miranda
Jarrett Irvin C. Gayosa
Helen Grace S. Poderoso
Helen Grace S. Poderoso
Inilimbag sa Pilipinas ng Kagawaran ng Edukasyon – Rehiyon VI

Office Address: Duran St., Iloilo City

Telefax: (033) 336-2816; (033) 509-7653
E-mail Address: region6@deped.gov.ph
 3

Health
Una nga Markahan – Modyul 3:
Sahi sang Malnutrisyon: Ano ini kag
Paano ini Mabatuan
Pauna
Para sa mga manunudlo/manugpatigayon:
Malipayon nga pagbaton sang tulun-an sa Health 3 sang
Alternative Delivery Mode (ADM) Modyul para sa leksyon nga Sahi
sang Malnutrisyon: Ano ini kag Paano ini Mabatuan.
Sa pagbuligay sang mga edukador halin sa publiko kag pribado
nga institusyon, gindihon, ginpasanyog kag tul-id nga gintun-an
ang modyul nga ini para giyahan ka, ang mga manunudlo ukon
manugpatigayon agud mabuligan nga maangkon sang mga
bumulutho ang pagsulundan sa Kurikulum sang K to 12 samtang
ginaatubang nila sing madinalag-on ang mga pagpanghangkat
sa ila kaugalingon, sang sosyudad kag sang pang-ekonomiko
nga pagtilaw sa ila pagtuon.
Ginalauman nga ang bulig nga ini sa ila pagtuon, makaubay sa
mga bumulutho sa pagtuon nga may paggiya kag
makinaugalingon. Katuyuan man sini nga mabuligan ang sila nga
maangkon ang mga kasampaton sa ika-21 nga siglo samtang
padayon nga ginahatagan sang pagtamod ang ila
kinahanglanon kag kahimtangan.
Makita ninyo ang kahon nga ini sa modyul bilang dugang nga
materyal sa una nga teksto:

Mga dapat Tandaan sang

Manunudlo/Manugpatigayon
Ini nagaunod sang pahanumdom, bulig ukon
estratehiya nga magamit sa paggiya sa mga
bumulutho.

Bilang manugpatigayon, ginalauman nga mahatagan mo sang

ideya ang mga bumulutho kon paano gamiton ini nga modyul.
Kinahanglan man sia giyahan kag ilista ang iya pag-umwad

ii
samtang padayon niya nga ginadumalahan ang iya pagtuon.
Ginalauman halin sa imo nga mas mo pa nga maganyat kag
magiyahan sia samtang ginaobra niya ang mga hilikuton sa sulod
sini nga modyul.
Para sa bumulutho:
Malipayon nga pagbaton Health 3 sang Alternative Delivery
Mode (ADM) Modyul nahanungod sa Sahi sang Malnutrisyon: Ano
ini kag Paanu ini Mabatuan!
Ang modyul nga ini ginhimo bilang sabat sa imo kinahanglanon.
Katuyuan sini nga mabuligan ka sa imo pagtuon samtang wala
ka sa sulod sang hulot-klasehan. Ginalauman man nga
mahatagan ka sang mabungahon nga oportunidad sa pagtuon.
May mga parte kag icon ang modyul nga dapat mo
maintindihan.

Sa parte nga ini, mahibaluan mo

Hibalu-a Ini ang mga dapat mo nga matun-an
sa modyul.

Sa pagtilaw nga ini, matakus naton

kon ano na ang nahibaluan mo sa
leksyon sang modyul. Kon nakuha
Tinguha-i Ini mo ang tanan nga husto nga
sabat (100%), pwede mo nga
laktawan ang parte nga ini sang
modyul.
Isa ini ka malip-ot nga paghanas
Balikan Mo ukon balik-aral para mabuligan ka
nga maangot ang leksyon subong
sa nauna nga leksyon.

iii
 Sa bahin nga ini, ipakilala sa imo
ang bag-o nga leksyon sa
Diskubreha madamo nga paagi pareho sang
isa ka istorya, ambahanon,
binalaybay, palaligban, hilikuton
ukon isa ka sitwasyon.
Sa seksyon nga ini, hatagan ka
sang malip-ot nga pagpa-athag
Usisaa Ini parte sa leksyon. Katuyuan sini nga
mabuligan ka nga maintindihan
ang bag-o nga konsepto kag mga
kasampaton.
Ginabug-usan ini sang mga
hilikuton nga may paggiya kag
makinaugalingon para mas
mapabakod ang imo paghangop
Paghanas kag kasampaton sa leksyon.
Pwede mo malantaw kon husto
ang imo mga sabat sa hilikuton
nga ini gamit ang talamdan sang
husto nga mga sabat sa pinakaulihi
nga parte sang modyul.
Sa bahin nga ini , may mga
pamangkot ukon may mga nga
kinahanglan pun-an nga blangko
Tandaan nga kurit sang mga dinalan ukon
parapo para maproseso kon ano
ang nahibaluan mo na sa leksyon
nga ini.

iv
 Ginaundan ini sang mga hilikuton
nga makabulig sa imo para
Himu-a Ini magamit ang bag-o nga ihibalo
ukon kasampaton sa matuod nga
sitwasyon sang kabuhi.

Mga hilikuton ini nga ang katuyuan

Pagtilaw sa Imo amo ang mahibaluan ang lebel
Ihibalo sang imo ihibalo sa imo natun-an
nga kompetensi.

Sa bahin nga ini, may mga bag-o

Dugang nga mga nga hilikuton nga ihatag sa imo
Hilikuton para mapasanyog ang imo nga
ihibalo o kasampaton sa natun-an
nga leksyon.
Talamdan sang Diri makita ang mga husto nga
husto nga mga
sabat sa tanan nga mga hilikuton
Sabat
sa modyul.

Sa katapusan sang modyul, makita mo man ang:

Sanggunian Diri nakasulat ang tanan nga

ginkuhaan sa pagdihon ukon
pagpasanyog sang modyul.

Mga importante nga pahanumdom sa paggamit sang

modyul:
1. Gamita ang modyul nga may paghalong. Indi
pagbutangan sang bisan ano nga marka ukon sulat ang
anuman nga parte sini. Maggamit sang papel sa pagsabat
sang mga hilikuton.
v
2. Indi pagkalimtan nga sabtan ang Tinguha-i Ini bag-o
magpadayon sa iban pa nga hilikuton.
3. Basaha sing maayo ang mga direksyon bag-o himuon ang
kada hilikuton.
4. Mag-obserbar sang pagkatampad kag integridad sa pag-
obra sang mga hilikuton kag sa pagcheck sang mga sabat.
5. Tapuson anay ang una nga hilikuton bag-o magpadayon sa
masunod pa nga hilikuton.
6. Palihog ibalik ang modyul sa imo manunudlo ukon
manugpatigayon kon tapos na nga masabtan ang tanan
nga hilikuton.
Kon ikaw nabudlayan magsabat sa mga hilikuton , indi
magkahuya nga pamangkuton ang imo nga manunudlo ukon
manugpatigayon. Pwede man ikaw makapangayo sang bulig
kay nanay ukon tatay, ukon sa imo mga magulang ukon sin-o
man sa inyo balay nga mas magulang sa imo. Pirme mo
tandaan nga wala ka nagaisahanon.
Nagalaum kami nga paagi sini nga modyul,
makaeksperyensya ka sang makahulugan nga pagtuon kag
makakuha ka sang madalum nga pag-intindi sa masunod nga
mga kasampaton. Masarangan mo ini!

vi
 Hibalu-a Ini

Sa modyul nga ini mahatagan kamo sang tyempo agud

mahibaluan ang lain-lain nga kinaiya sang malnutrisyon,
patimaan kag mga sintomas sini sa aton nga lawas.
Ang malnutrisyon isa ka kahimtangan nga kon diin ang aton
nga lawas wala nagabaton sang insakto nga bitamina, mineral
kag sustansiya agud mamintenar ang ikaayong lawas.
Diri naton mahibaluan ang epekto sang nanari-sari nga
malnutrisyon sa aton nga lawas.
Mahibaluan mo man diri ang mga nagakaangay kag
insakto nga mga buluhaton sa pagpili sang mga husto nga
pagkaon agud mapunggan ang mga lain-lain nga sahi sang
malnutrisyon kag mapabilin nga mapagros ang lawas.
Sa leksyon nga ini, ginalauman nga ikaw makalaragway
sang kinaiya, sintomas, patimaan, epekto sang malnutrisyon kag
kon paano ini malikawan. (H3N-Ief-14; H3N-Ief-15).

1
 Tinguha-i Ini
Ipares ang inidas A sa B. Isulat ang husto nga sabat sa papel.

Inidas A Inidas B

________1. Ini ang tawag sa tawo A. Protein Energy

nga nagakaon sang pagkaon nga Malnutrisyon
kulang sa kinahanglanon nga
protina, bitamina ukon mineral.

________2. Ini ang masami nga B. Micronutrient

epekto sang malnutrisyon Malnutrisyon
sa aton nga lawas.

________3. Isa ka sahi sang malnutrisyon C. Malnourish

nga may kulang sa enerhiya
bangud sa indi husto nga macronutrients
nga ginabaton sang aton lawas.

__________4.
Ini ang tawag sa kondisyon D. Maluya kag
sang lawas nga wala nagabaton masakiton
sang husto nga kadamuon sang
sustansiya halin sa pagkaon.

________5. Isa ka sahi sang malnutrisyon E. Malnutrisyon

nga nagatumod sa kulang nga galamiton
sang ginakinahanglan nga sustansiya
pareho sang bitamina kag mineral nga
kinahanglanon sang lawas sa husto lang
nga kadamuon.

2
 Sahi sang Malnutrisyon:
Leksyon Undernutrition
1 (Kakulangan sang
Nutrisyon)
Ang malnutrisyon isa ka kondisyon sang aton lawas nga indi
makabaton sang husto nga kadamuon sang sustansiya halin sa
pagkaon. Makaagom ang isa ka tawo sang malnutrisyon kon ang
husto nga kadamuon, sahi ukon kalidad sang mga ginasiling nga
mga masustansiya nga pagkaon nga wala na ginakaon sang
malawig nga tini-on.
Ang undernutrition o kulang sa nutrisyon amo ang kondisyon
sang lawas nga wala nagabaton sang sustansiya nga halin sa
pagkaon.

Balikan Mo

Balikan naton liwat ang leksyon nga natun-an mo sa nagligad

nga modyul. Isulat sa papel ang mga pagkaon nga
nagakadapat kaunon sang isa ka mapagros nga bata.

Ang mga pagkaon sang mapagros nga bata amo ang:

1. _____________________________________
2. _____________________________________
3. _____________________________________
4. _____________________________________
5. _____________________________________

3
 Diskubreha

Isulat sa papel ang tsek ( /) kon husto ang ginahambal kag ekis
(x) kon sala.
_________1. Ang malnutrisyon amo ang kondisyon sang lawas nga
indi makabaton sang husto nga kadamuon nga sustansya halin sa
pagkaon.
_________2. Ang bata nga kulang sa protina kag bitamina
matambok.
_________3. Ang prutas kag utan nagahatag sang bitamina kag
mineral nga kinahanglan sang aton lawas.
_________4. Ang isa ka malnourish nga bata nagakaon sang
pagkaon nga kulang sa kinahanglanon nga protina, bitamina
ukon mineral.
_________5. Ang bata nga nagaagom sang malnutrisyon isa ka
mapagros nga bata.

Usisaa Ini

Ang malnutrisyon amo ang pagkaon sang sobra-sobra, tig-

diutay kag indi maayo sa lawas nga mga pagkaon. Nagakatabo
ini kon ang lawas sang tawo wala nagabaton sang insakto nga
sustansiya nga kinahanglan sini agud malikaw ang pagbalatian
kag mabuhi nga mangin mabaskog.

Ginasiling nga ang isa ka tawo nga diutay ukon gamay lang
nga porsiyento ang ginakaon ginatawag nga Malnourish.
Masami, ang mga tawo nga malnourish wala sang insakto nga
kalorya sa ila nga pagkaon ukon nagakaon man sila sang
pagkaon nga kulang gid sa protina, bitamina kag mineral.

4
 Ang laragway nga ini nagapakita sang isa ka malnourish
nga bata.

Ang sustansiya nga ginakinahanglan sang aton lawas

makuha sa lain-lain nga sahi sang pagkaon. Ang tanan nga tawo
nagakinahanglan sang palareho nga sustansiya pero ang
kadamuon nagakabagay sa edad, kadakuon sang lawas kag
buluhaton.

Yari ang mga sustansiya nga makuha sa lain-lain nga sari

sang pagkaon.

• Go Foods (Karbohaydreyts)
Nagahatag sang kusog. Ini nga mga pagkaon ang
nagapanguna nga ginakuhaan sang kusog sang aton lawas.

5
 • Grow Foods (Protina)
Nagabulig pagbug-os sang lawas.
Ginapabaskog ang resistensya sang lawas batok sa
impeksiyon kag nagahatag kusog sa mga kaunuran.

• Glow Foods (Bitamina/Mineral)

Nagabulig husay sang mga buluhaton sa lawas.
Ginabuligan sini ang husto nga paghulag sang lawas
paagi sa husto nga pagtunaw kag paghatag sang
pagkaon sa lain-lain nga parte sang aton lawas.

• Fats (Tambok)
Importante ini para sa ikauswag sang utok kag nervous
system. Importante man ini nga parte sang pagdiyeta
sang pagkaon.

6
 • Tubig
Nagabulig sa pagtunaw sang aton nga ginakaon,
sirkulasyon sang dugo sa aton lawas kag nagamintenar
sang temperatura sa aton lawas.

Mga Sahi sang Malnutrisyon

• Protein-Energy Malnutrisyon (PEM) – ini nagatumod sa
kakulangan sang enerhiya tungod sa indi insakto nga
macronutrients nga ginabaton sang lawas parehos sang
protina, karbohaydreyts, tambok kag tubig.
• Micronutrient Malnutrisyon - ini nagatumod sa kulang nga
galamiton sang ginakinahanglan nga sustansiya pareho
sang bitamina kag mineral nga kinahanglanon sang aton
lawas sa husto lang nga kadamuon. Ang kakulangan sa
micronutrient nagaresulta sang madamo nga balatian kag
nagaupang sa normal nga hilikuton sang lawas.
Mga Sintomas sang Malnutrisyon
Ini ang pila lamang sa mga sintomas sang malnutrisyon:
• kulang sang gana ukon huyog sa pagkaon kag ilimnon;
• mas mataas ang kahigayunan nga magmasakit;
• pagdula sang tambok kag bug-os nga kaunuran;
• manubo nga kabug-aton; kag
• madugay nga pagtaas

Mga Epekto sang Malnutrisyon sa aton Lawas

• nagapangluya
• masakiton kag madasig dakpon sang impeksiyon
• nagaapekto sa pagpauswag sang utok kag abilidad sang
kinaalam

7
 Paghanas

Isulat sa papel ang mga tinaga nga may kaangtanan sa

malnutrisyon nga ara sa Loop a Word.

M A L M G P R O T C
A T L I A R K F T A
L O N C T O P O R R
N A O R B T G H K B
O B S O T E A R B O
U I I N O I W S T H
R O B U Y N K G E Y
I U O T T E L O M D
S E A R F N B T N R
H U B I G E A U I A
O H K E L R T B H T
M A L N D G R I G E
O U T T O Y A G F S

1. Ini ang tawag sa tawo nga wala sang husto nga sustansiya
ang lawas, manubo ang kabug-aton kag permi maluya kag
masakiton.
2. Ini makabulig sa pagtunaw sang aton mga kinaon. Manami
ini inumon.
3. Ini isa ka sahi sang malnutrisyon nga naga tumod sang
kakulangan sang enerhiya tungod sa indi husto ang
macronutrients nga ginabaton sang lawas.

8
 Tandaan

Isulat sa papel ang Husto kon ini nagakadapat mo nga himuon

para malikaw sa malnutrisyon kag Sala kon indi dapat.

_______1. Magkaon sang husto nga sahi sang mga pagkaon kag
insakto nga kadamuon para makaangkon sang husto nga
nutrisyon ang lawas.

_______2. Permi mag-inom sang sopdrink para makaangkon sang

husto nga sustansiya ang lawas.

_______3. Maglikaw sa mga junkfood kag tsitsirya para mangin

mabaskog ang lawas.

_______4. Ang insakto nga pagkaon o nutrisyon nagahatag sang

maayo nga ikaayong lawas.

_______5. Magkaon sang madamo para magtambok kag

magdako ang lawas sang madasig.

Himu-a Ini

Magdrowing sang isa ka laragway sa matinlo nga papel parti sa

islogan nga “Gutom kag malnutrisyon, ululupod naton nga
tapuson!” Himua ini nga madinuagon kag matinlo.

9
 Pagtilaw sa Imo Ihibalo

Basaha sang insakto ang mga pamangkot. Isulat ang husto nga
sabat sa papel.
__________1. Si Abby isa ka maniwang nga bata. Masami sia
maluya kag ginatuyo sa klase. Talagsa lang siya naga-eskwela
tungod siya masakiton nga bata. Ano ang nabatyagan ni Abby
sa iya lawas?
a. ginahilanat
b. malnutrisyon
c. gasakit ang tiyan
d. kapoy

__________2. Bilang isa ka bata, paano mo malikawan ang

mangin malnourish (kulang sa kabug-aton).
a. Magkaon sang junkfood, dulsi kag sopdrinks adlaw-
adlaw.
b. Magkaon sang husto kag masustansiya nga
pagkaon.
c. magkaon lang sang mga namian nga mga
pagkaon.
d. magkaon sang wala sa oras.

_________3. Diin sa mga ini ang sintomas sang malnutrisyon?

a. Kakulangan sang gana o interes sa pagkaon ukon
pag-inom
b. Mabaskog kag makusog
c. Alerto sa klase
d. Mapagsik

10
_________4. Si Dan ang pinakagamay sa ila nga mag-ululutod. Sia
may manubo nga kabug-aton kag dasig makapoy. Ano ang
dapat kaunon ni Dan para siya mangin mapagros nga bata.
a. Masustansiya nga pagkaon.
b. Sopdrink kag burger
c. Dulsi kag tsokolate
d. Tsitsirya

_________5. Ano ang mahatag sang masustansiya nga pagkaun

sa aton lawas?
a. Mamasakit dayon ang lawas
b. Madasig mangluya ang lawas
c. Madasig ang pagpagros kag pagdako sang lawas.
d. Wala sa mganahambal

11
Leksiyon

2 Magkaon sang Husto Lang!

Ang pagpili sang husto nga pagkaon base sa food pyramid

guide isa ka pamaagi agud mabatu-an ang malnutrisyon.
Ang mga bata nagakadapat nga magkaon sa mga
masustansiya nga pagkaon. Pinakadamo nga kaunon ang may
madamo nga karbohaydreyts, prutas kag utan, husto lang nga
kadamuon sang pagkaon nga madamo sang protina kag diutay
nga pagkaon sang mantikaon kag matam-is nga pagkaon. Ang
bata nga nagakaon sang husto lang makalikaw sa malnutrisyon,
magabalik ang kapagsik kag salig sa kaugalingon.

Balikan Mo

Balikan naton liwat ang natun-an mo sa una naton nga

leksyon. Pilia ang husto nga sabat kag isulat sa imo papel.

1. Ang ________ ang nangin kondisyon sang lawas kon indi

ini makabaton sang insakto nga kadamuon sang sustansiya halin
sa pagkaon.

a. Nutrisyon
b. Malnutrisyon
c. sobra nga nutrisyon
d. kulang sa nutrisyon

12
 2. Ini ang nagabug-os sang lawas. Ginapabaskog ang
resistensiya sang lawas sa impeksiyon kag nagahatag sang
kabaskog sa kaunuran.
a. Karbohaydreyts
b. Tambok
c. Protina
d. Mantika

3. Ang _______ ang nagatumod sa kakulangan sang

enerhiya tungod sa indi husto ang macronutrients nga iya
nabaton pareho sa protina, karbohaydreyts, tambok kag tubig.
a. Protina-Enerhiya Malnutrisyon
b. Malnutrisyon
c. Kulang sa Nutrisyon
d. Micronutrients Malnutrisyon

4. Ini ang nagatumod sa kakulangan sa kagamiton nga

kinahanglan sang sustansiya pareho sang bitamina kag mineral
nga kinahanglanon sang lawas sa insakto lang nga kadamuon.
a. Protina-Enerhiya Malnutrisyon
b. Malnutrisyon
c. Kulang sa Nutrisyon
d. Micronutrient Malnutrisyon

5. Ang ________ makabulig sa pagtunaw sang aton mga

kinaon, sirkulasyon sang dugo sa lawas kag pagmintenar sang
kainiton sang lawas.
a. tubig
b. asin
c. sopdrinks
d. juice

13
 Diskubreha

Basahon ang binalaybay kag isulat sa papel ang letra nga

may insakto nga sabat sa mga masunod nga pamangkot.

Ang Pagbag-o
Bata, bata ano ang imo ginaubra?
Sang una makaluluoy ka kag maniwang pa
Ang nakita ko nga pagbag-o mo makatilingala
Husto bala nga pagkaon ang sina nagtuga?
Ginikanan, nagmuklat sa sang una mo nga kondisyon
Sang nabal-an nila nga ini gali malnutrisyon
Nagtuman sa pagsulundan sang mga dapat kaunon
Nangin mapagsik kag may salig sa kaugalingon.

1. Ngaa ginhambal nga ang bata sang una makaluluoy?

a. Kay ang bata maniwang
b. Kay husto ang ginakaon sang bata
c. Kay ang bata mapagros
d. Kay ang bata mapagsik
2. Sa imo pamatyag, nabatuan ayhan sang bata ang iya
kondisyon agud mahambal nga sia maniwang?
a. Huo, tungod madamo ang iya ginakaon pareho
sang tsitsirya kag dulsi.
b. Huo, tungod nagakaon sia sang husto kag
makapaayo sa lawas nga mga pagkaon.
c. Indi, tungod indi nia luyag.
d. Indi, tungod nagakaon sia sang husto kag
masustansiya nga pagkaon pareho sang utan, prutas
kag pagkaon nga bastante sa protina.

14
3. Sang nabal-an sang iya ginikanan nga nakaagom sia sang
malnutrisyon, ano ang ila ginhimo?
a. Naglakat sila sa manugbulong tungod ginapatihan nila
nga makabulong ini sa iya kondisyon.
b. Ginpakaon nila sang sorbetes, tsitsirya, burger kag
espageti.
c. Ginpakaon nila sang husto nga pagkaon pareho sang
kan-on, pansit, isda, utan kag prutas ang ila bata.
d. Husto ang tanan nga sabat.

4. Paano nagbag-o ang bata sang ginsunod ang

pagsulundan sa paghanda sang pagkaon.
a. Nadugangan ang iya bug-at, nangin mapagsik, aktibo
kag makaangkon sia sang salig sa kaugalingon.
b. Pirme sia sa sulod sang iya balay tungod nahuya sia
makig-impon sa iban nga bata.
c. Wala sia nagahampang sa iban nga bata tungod maluya
sia.
d. Husto ang tanan nga sabat.

5. Sa imo pamatyag, paano pakigbatuan ang malnutrisyon

kon ikaw ang sa ila sitwasyon?
a. Kaunon ko ang naluyagan ko lang nga pagkaon agud
mabatuan ko ang malnutrisyon.
b. Kaunon ko ang husto kag masustansiya nga pagkaon
agud mabatuan ko ang malnutrisyon.
c. Agud mabatuan ang malnutrisyon, makaon ako sang
mga pagkaon nga bastante sa karbohaydreyts.
d. Matam-is lang nga pagkaon ang akon kaunon agud
mabatuan ko ang malnutrisyon.

15
 Usisaa Ini

Ang food pyramid isa ka modelo nga ginhimo kag gin

disenyo nga mangin giya sa pagpreparar sang husto nga
kadamu-on sang masustansiya nga pagkaon. Ginhimo ini para
makaangkon sang mapagros nga panglawason ang isa ka bata
kag mahapos niya nga mabatuan ang bisan ano nga sahi sang
malnutrisyon.
Tun-i ang food pyramid guide. Ginapakita diri kon ano ka
damo ang nagakaangay nga ipreparar agud mangin husto ang
kaunon sang bata nga pareho mo.

Diutay lang

Husto lang

madamo

Mas madamo

16
Lebel 1: Karbohaydreyts
Lebel 2: Bitamina kag Mineral
Lebel 3: Protina
Lebel 4: Tambok kag Mantika
Pagkaon nga nagahatag
kusog sa lawas
Pagkaon nga nagahusay sang
buluhaton sang lawas
Pagkaon nga nagapabug-os
sang lawas.
Pagkaon nga nagabulig sa
paghatag sang bitamina sa
bug-os nga lawas.

Ang pagkaon sang mga pagkaon nga bastante sa

karbohaydreyts, protina, bitamina kag mineral may kaangkupan
ukon nagakadapat nga husto nga kadamuon. Paagi sini
sigurado nga mabatuan ang malnutrisyon, kon diutay kag kulang
sa sustansiya ang kaunon magapadulong ini sang kulang sa
nutrisyon. Ang pagkaon man sang masobra magapadulong sa
sobra sa nutrisyon. Gani nagakinahanglan sang husto nga
kadamuon sa pagpreparar sang kaunon para mabatuan kag
mahilayo sa ano man nga sahi sang malnutrisyon ang mga bata
pareho mo.

Paghanas

Basaha ang masunod nga mga dinalan. Butangi sang tsek

( /) ang dinalan nga nagasaad nga mabatuan ang ano man nga
sahi sang malnutrisyon kag ekis (X) kon indi.
1. Likawi ang pagkaon nga may husto nga nutrisyon.

2. Mintinaron ang pagkaon sang balanse.

3. Ang permi nga pagkaon sang matam-is makapaayo sa

lawas.

17
 4. Nagakadapat nga may prutas sa kalan-an.

5. Magkaon sang husto nga kadamuon sang pagkaon

para mangin alerto kag mabalik ang salig sa
kaugalingon.

Tandaan

Butangan sang husto nga sabat ang blanko agud

makumpleto ang kada dinalan. Pilia ang husto nga sabat halin sa
kahon. Isulat sa papel.

Malnutrisyon Diutay

Mabatu-an Protina

Karbohaydreyts Husto lang

1. Ang pagtuman sang Food Pyramid Guide isa ka pamaagi

agod _______________ ang malnutrisyon.
2. Ang pagkaon sang bastante sa ________________ nagahatag
sang kabaskog sa aton lawas.
3. ________________ lang ang angay kaunon nga mga
pagkaon nga bastante sa protina.
4. Kinahanglan ______________ lang ang kaunon nga mga
pagkaon nga bastante sa tambok kag mantika agud
malikawan ang sobra sa nutrisyon.
5. Mabatu-an ang _______________ kon ikaw magkaon sang
husto.

18
 Himu-a Ini

Usara ang mga laragway, maghimo sang kaugalingon nga

preparasyon sang pagkaon sa imo pinggan. Idrowing sa matinlo
nga papel ang mga laragway nga ara sa idalum basi sa husto
nga pagkaon nga nagakadapat para sa imo.

prutas

utan

19
 Pagtilaw sa Imo Ihibalo

Hilikuton A: Isulat sa papel ang tinaga nga Husto kon ang

ginahambal sang dalanon insakto kag Sala kon indi.
__________1. Ang pagkaon sang sobra kadamo makabulig para
mangin mapagros ang panglawason.
__________2. Mahilayo sa masakit ang bata nga nagakaon sang
masustansiya nga pagkaon.
__________3. Mapagros ang panglawason sang bata kon
mabatuan niya ang malnutrisyon.
__________4. Magapundo ang pagtaas sang bata kon kulang sa
sustansiya ang iya ginakaon.
__________5. Mangin alerto kag makaangkon sang salig sa
kaugalingon ang mga bata kon sila nagakaon sang husto.
__________6. Mahilayo sa mga masakit ang mga bata kon
nabatuan ang amo man nga sahi sang malnutrisyon.

Hilikuton B: Sabta ang mga pamangkot. Isulat sa inyo papel

ang sabat. (4 punto)
Paano mo mabatuan ang nanari-sari nga sahi sang
malnutrisyon?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
___________________________________________________________

20
 Dugang nga mga Hilikuton

Hilikuton A. Si Ben isa ka malnourish ukon kulang sa bug-at nga

bata. Buligan naton sia nga mangin mapagros kag mapagsik.
Mahimo sang masustansiya nga meal plan para sa pamahaw ni
Ben. Pwede ka man makagunting sang mga laragway sa daan
nga dyaryo. Ipilit ini sa matinlo nga papel.

prutas

21
Hilikuton B. Lantawa ang duha ka bata, ano ang nagakaangay
nila nga himuon agud mabatuan ang malnutrisyon?

A B

1. _____________________________________________________

2. _____________________________________________________

3. _____________________________________________________

4. _____________________________________________________

22
 23
Tandaan Diskubreha Balikan Mo
1. Husto 1. / 1. Prutas
2. Sala 2. X 2. Utan
3. Husto 3. / 3. Kan-on
4. Husto 4. / 4. Itlog
5. Sala 5. X 5. Isda
Pagtilaw sa Ihibalo Paghanas Tinguha-i Ini
1. B 1. Malnourish 1. C
2. B (kulang sa 2. D
3. A kabug-aton) 3. A
4. A 2. tubig 4. E
5. C 3. protein-energy 5. B
4. micronutrient
5. carbohydrates
Leksiyon 1
Sabat
Talamdan sang Husto nga mga
 24
Balikan Mo Diskubreha Hanasa Dugang nga
hilikuton
1. b 1. A 1.
2. b 2. B 2. / A. Lain-lain nga
3. a 3. C 3. mga sabat
4. d B. Lain-lain nga
4. A 4. /
5. a mga sabat
5. B 5. /
Tandaan Himu-a
Pagtilaw sa
1. Mabatuan Ihibalo
2. Karbohaydreyts
1. Sala
3. Insakto lang
2. Husto
4. Diutay
3. Husto
5. Malnutrisyon
4. Husto
5. Husto
6. Husto
Leksiyon 2
Sanggunian
Arthur O' Sullivan; Steven M. Sheffrin (2003). Economics: Principles
in action. Upper Saddle River, New Jersey

Malnutrition sa Dorland's Medical Dictionary

Health Kagamitan ng Mag-aaral Sinugbuanong Binisaya. Quezon,

Philippines: Book Media Press, Inc.

The Family Health Guide, Ikalawang edisyon.Maynila: The

Department of Health, Commission onPopulation and
Population Center Foundation
Minerva C. David, et. al., (2014), Music, Art, Physical Education and
Health Kagamitan ng Mag-aaral Sinugbuanong Binisaya,
(REX Book Store, Inc.) pp. 402-404
https://www.youtube.com/watch?v=P40htcuItF4&t=78s

25
Para sa mga katanungan o puna, sumulat o tumawag sa:

Department of Education - Bureau of Learning Resources (DepEd-BLR)

Ground Floor, Bonifacio Bldg., DepEd Complex

Meralco Avenue, Pasig City, Philippines 1600

Telefax: (632) 8634-1072; 8634-1054; 8631-4985

Email Address: blr.lrqad@deped.gov.ph * blr.lrpd@deped.gov.ph

26