Professional Documents
Culture Documents
1577107346-Roli I Asistencës Infermierore Te Trombembolia Pumonare
1577107346-Roli I Asistencës Infermierore Te Trombembolia Pumonare
PUNIM DIPLOME
MENTORI: KANDIDATE:
Gjakovë,2019
UNIVERSITETI I GJAKOVËS “FEHMI AGANI”
PUNIM DIPLOME
MENTORI: KANDIDATE:
Gjakovë,2019
1
DEKLARATË E AUTORSISË
2
FALENDERIMET
Unë, Egzona Shala falenderoj së pari familjen time për mbështetjen që më kanë ofruar deri
më tani.
Gjithashtu falenderim të veçantë kam për mentoren e këtij punimi të diplomës Ilirjana Raça-
Bunjaku, e cila më mbështeti për të realizuar me sukses këtë punim diplome.
Duke mos harruar të gjithë profesorët, asistentët e Fakultetit të Mjeksisë për kontributin e
tyre rreth dhënies së dijes në fushën e mjeksisë.
3
Përmbajtja:
Deklaratë e autorsisë..............................................................................................................2
Falenderime.............................................................................................................................3
ABSTRAKTI................................................................................................................................5
HYRJE.......................................................................................................................................6
KAPITULLI I.
KAPITULLI II.
KAPITULLI III.
3.1 Epidemiologjia..............................................................................................................11
3.2 Etiologjia.......................................................................................................................12
3.3 Fiziopatologjia...............................................................................................................13
KAPITULLI IV.
KAPITULLI V.
KAPITULLI VI.
6.1 Trajtimi..........................................................................................................................18
KAPITULLI VII.
REFERENCAT............................................................................................................................25
CV............................................................................................................................................26
4
ABSTRAKTI
Cilësia dhe ritmet e jetës të qelizave dhe të indit bashkëllidhës intersticial,janë të lidhura me
përmbajtjen normale të lëngjëve, me vaditjen me gjak të indeve dhe me evakuimin e limfës.
Secili nga këto sisteme mund të dëmtohen në rrethana të ndryshme dhe kështu do të vi
deri tek prishja e barazpeshës të ekuilibrit hidroelektolitik dhe hemodinamik që do të
lëndojnë shëndetin dhe krijojnë pasoja për mbijetesën e të sëmurëve.
Kështu do të zhvillohet trombembolia e cila vije si ndërlikim i disa sëmundjeve
kardiovaskulare, i neoplazive malinje dhe i disa sëmundjeve të gjakut, që në ecurinë e tyre
natyrale bashkëshoqërohen me formim të trombit. Pasojat morfologjike të trombembolisë
pulomare mvaren nga dimensionet e venës së bllokuar, nga numri i trombeve, nga vëllimi
dhe karaktristikat ndërtimore të trombit.
5
HYRJE
6
Qëllimi dhe metodologjia e temës
Etiologjinë e sëmundjes
Epidemiologjinë e sëmundjes
Simptomatologjinë
Dignostifikimin
Mjekimin
Metodologjia e punës
I gjithë elaborimi dhe interpretimi kanë për bazë si material punues literaturat botërore dhe
vendore, publikimet shendëtesore në revistat nderkombetare në fushën e mjekësisë.
7
KAPITULLI I.
1.1 EMBOLIA
Embolia është mbyllje (okluzion) akute e arterieve me embolus, i cili më së shpeshti është
koaguli i gjakut (trombi), kurse rrallë copë e indit ose tjetër trup i huaj. 1 Fjala “emboli” e ka
zanafilën nga një fjalë greke që do të thotë “tapë”ose “shtupë”.
Sipas etiopatogjenezës embolitë mund të jenë:
Kardioarteriale, kur embolus ka zanafillë prej zemrës
Arterioarteriale, kur embolusi vjen prej arteries
Embolitë jatrogjene, të cilat paraqiten gjatë procedurave diagnostike dhe
terapeutike (angiografia, angioplastika transluminale perkutane, por edhe gjatë
operacionit kardiokirurgjik)
1
Kirurgjia, Ivan Prpič, 2002, Zagreb
2
Mjekësia interne, Gerd Herold, 2007
8
Në 90% të rasteve embolia buron nga zona e bazës së
vena cava inferior (TVT të venave të këmbës apo
legenit).Embolitë nga zona e ndikimit të vena cava
superior (katetri venoz qendror) dhe të zemrës në anën
e djathtë janë të rralla.
Embolia pulmunare ka 2 parakushte:
9
KAPITULLI II.
2.1 TROMBEMBOLIA PULMONARE
Tromboembolia pulmonare ndodh kur një embol, zakonisht një koagul(mpiksje gjaku),
bllokon qarkullimin e gjakut në një arterie që furnizon mushkërinë.
Një koagul gjaku mund të fillojë në krahë ose këmbë, e quajtur ndryshe trombozë venoze e
thellë (DVT).
Pas kësaj koaguli copëtohet, shkëputet dhe futet në qarkullimin e gjakut në drejtim të
mushkërive. Kur arrin në arterien pulmonare (mushkërore) copa e koagulit është shumë e
madhe për të kaluar në arteriet e vogla të mushkërive dhe në këtë mënyrë formon një
bllokim. Ky bllokim ndalon qarkullimin e gjakut në atë pjesë të mushkërisë, kjo çon atë pjesë
të mushkërisë në vdekje të indeve (infarkt
mushkëror). Shumë rrallë një embolizëm i
mushkërive mund të ndodh nga një pjesëz dhjami ,
likidi amniotik, ose pjesëza të tjera që mund të futen
në qarkullimin e gjakut.
Trombembolia në arteriet pulmunare shkakton
efekte hemodinamike dhe pulmunare.
10
KAPITULLI III.
3.1 EPIDEMIOLOGJIA
Një evolucion ka ndodhur në fushën e tromboembolisë venoze, e cila përfshin trombozën e
venave të thella dhe embolinë pulmunare.Por trombembolia tani më nuk është një
sëmundje e patrajtueshme.Duke qenë se DVT dhe PE përfshijnë një entitet të vetëm
sëmundje, VTE, ka difirenca të rëndësishme.3DVT ndodh 3 herë më shpesh se PE.
Efekti madhor i padëshiruar në të ardhmen e DVT vetëm, pa PE, është mundësia e zhvillimit
të sindromës postflebitike, që ndodh në më shumë se gjysmën e pacientëve me DVT,e cila
shkaktohet nga dëmtime të përhershme të valvulave të venave të këmbëve.
Shumë pacient përshkruajnë ënjtje kronike të kyçeve të këmbëve dhe ënjtje të pulpës së
këmbës, pas qëndrimit të gjatë në këmbë.
PE mund të jetë fatale ose mund të shkaktojë hipertension kronik pulmunar nga
trombembolia me mungesë të frymëmarrjes gjatë pushimit ose gjatë ushtrimeve të lehta.
Pacientët me PE kanë më shumë gjasa të vuajnë nga VTE rekurente se sa pacientët që
vuajnë vetëm nga DVT.Faktorët gjenetik dhe të fituar kontribojnë në gjasat për shfaqjen e
gjasave për VTE por megjithatë vetëm një numër i vogël me VTE kanë faktorë predispozues
gjenetik që mund të zbulohen.Pjesa më e madhe e pacientëve me faktorë predispozues
gjenetik nuk do të shfaq të dhëna klinike mbi koagulimin.
Rreth dy të tretat e ndodhive simptomatike të trombembolia pulmuare janë të fituara në
spital dhe pjesa tjetër fitohen në komunitet.
Predispozitat e fituara përfshijnë:
3
Parimet e mjekësisë interne, Harrison, e përkthyer në 2013
4
Traktat mjekwsor i CECIL-IT, Goldman & Ausiello
11
3.2 ETIOLOGJIA
Tromboembolat pothuajse kurrë nuk krijohen në qarkullimin pulmonar; ata arrijnë aty me
rrugë venoze.
Tromboembolizmi pulmonar është, për rrjedhojë, një pasojë dytësore e një sëmundje
tjetër (d.m.th, tromboza venoze).
Më shumë se 90% e tromboembolive pulmonare rrjedhin nga trombet e venave të thella të
anësive të poshtme: venat popliteale, femorale dhe iliake.
Tromboza venoze poshtë venave popliteale ose ndodhja në venat sipërfaqësore të këmbës
është klinikisht e shpeshtë por jo një faktorë rreziku për tromboembolinë pulmonare.
Trombi i ndodhur në këto vende rrallë shtegton në qarkullimin pulmonar pa u përhapur në
fillim mbi gju. Për arsyje se më pak se 20% e trombeve të pulpës së këmbës do të përhapen
në venat popliteale, trombe të veçuara të pulpës mund të vëzhgohen me analiza në seri për
të përjashtuar shtrirjen në sistemin e thellë dhe nuk kërkojnë patjetër antikoagulantë.
Trombozat venoze nganjëherë ndodhin në anësitë e sipërme ose në anën e djathtë të
zemrës; kjo ndodhë më zakonisht në prani të kateterëve intravenozë.
Rreziku për trombozë pulmonare rritet me kalimin e moshës. Njerëzit që vuajnë nga
sëmundje që rritin rrezikun për formimin e koagulave kanë një rrezik të lartë për të bërë
trombemboli pulmonare. Një i sëmurë ka rrezik të lartë nëse ka kaluar më parë trombo-
emboli ose ka patur një koagul në këmbë apo në dorë (DVT).
Periudhat e gjata të inaktivitetit ose të qëndrimit shtrirë rritin rrezikun për trombozë venoze
të thellë (DVT) dhe në këtë mënyrë edhe për tromboemboli. Kjo mund të ndodhë nga një
fluturim me avion ose udhëtim me makinë për një kohë të gjatë.
Kur ne nuk levizim shumë, gjaku depozitohet në pjesët e poshtme të organizmit. Kjo gjë rrit
rrezikun për mpiksje të gjakut. Enët e gjakut të dëmtuara gjithashtu kanë një rrezik me të
lartë për mpiksje sepse kjo gjë shkakton ngushtimin e tyre. Rreziqe të tjera përfshinë:
kancerin, sëmundjet inflamatore, obeziteti, kateteret, shtatzania, përdorimi i estrogjeneve,
histori familjare për mpiksje të gjakut dhe duhanpirja.
12
3.3 FIZIOPATOLOGJIA
Trombet venoze janë të përbëra nga një masë e shkriftë e fibrinës, me shumë eritrocite dhe
pak leukocite dhe trombocite rastësisht të ndërthurura në matriks.
Kur trombet venozë lëvizin nga vendet e formimit, ato embolizojnë në qarkullimin arterial
pulmunar ose në mënyrë paradoksale në qarkullimin arterial, nëpërmjet foramen oval të
pambyllur ose nëpërmjet një defekti në septumin arterial. 5
Ndryshimet fizpatologjike në embolinë pulmonare janë:
hipoksemia
hiperventilimi
rritja e rezistencës vaskulare pulmonare
rritja e hapsirës së vdekur alveolare
rritja e rezistencës së rrugve ajrore.
Hipoksemia
Hipoksemia e lehtë deri mesatare me një PACO2 të ulët është e dhënë më e shpeshtë në
trombembolinë pulmonare akute.
Kjo e dhënë mund të fshihet nga prirja për tu bazuar vetëm në oksimetrinë sepse 2/3 e
pacientëve do të kenë një saturim të oksigjenit mbi 90%.
Nuk ka mekanizëm që do të shpjegojë
plotësisht hipokseminë.6
5
Parimet e mjekësisë interne, Harrison, e përkthyer në 2013
6
Mechanisms of hypoxemia and hypocapnia in pulmolnary embolism, Santolicandro A et al, 1995
13
KAPITULLI IV.
4.1 Manifestimet klinike
Simptoma më e përhapur e PE-së akute është dispnea e cila është shpesh e menjëhershme
në shfaqjen e saj. Dhimbja pleuritike e gjoksit dhe hemoptiza, zakonisht shfaqen me
infraktin pulmonar. Palpimet, kolla, ankthi dhe trullosja mund të shoqërohen të gjitha me
PE-në akute, por gjithashtu mund të rezultojë nga një numër i entiteteve të tjera, në këtë
mënyrë duke e bërë të vështirë përcaktimin e diagnozës. Në rast të PE-së masive mund të
ndodhë sinkopa, apo vdekja e papritur.
Si egzaminimet fizikepulmonare, ashtu edhe ato kardiake janë jospecifike tek pacientët me
PE. Të dhënat si dispnea, kolla, takipnea, krepitacionet dhe hipoksemia tek pacientët me
sëmundje shoqëruse kadiopulmonare (si insuficienca kardiake, pneumonia, apo sëmundja
pulmonare obstruktive kronike) mund të shkaktohet nga sëmundja egzistuese, apo nga PE-
ja akute e mbivendosur. Simptomat dhe shenjat që përputhen me PE-në duhet të mirren
parasysh, veçanarisht në mjedisin me faktorë të lartë rreziku për VTE, si p.sh. , një sëmundje
shoqëruse malinje, palëvizshmëri dhe gjendja pas operacionit.
7
Mjeksia e kujdesit intesiv, Richard S. Irwin & James M. Rippe
14
Simptomat Shenjat
15
KAPITULLI V.
Ndër hulumtimet diagnostike më e rëndësishme për të ditur lokalizimin e trombit, si dhe për
diagnozën diferenciale është Ekokardiografia me Doppler.
EKG-ja
Rezultatet laboratorike
Rentgeni i mushkërive (Tomografia e kompjuterizuar dhe rezonanca magnetike
nukleare)
Scintigrafia e mushkërive
Angiografia e pulmoneve
Hulumtimet diagnostike për trombozën e venave të thella
Flebografia me kontrast
Flebografia me izotope me fibrinogjen
Hulumtimi me ultrazë (Dopplersonografia)
8
Parimet e mjekësisë interne, Harrison, e përkthyer në 2013
16
Elektrokardiografia (EKG-ja)
Tomografia e kompjuterizuar
9
Traktat mjekwsor i CECIL-IT, Goldman & Ausiello
17
9
Për këto imazheri pulmonare kërkohet një injeksion intravenoz i materialit kontrast.
Avantazhet e CT-së janë se ajo ka aftësi për të përcaktuar sëmundjet jovaskulare, si tumori i
mushkërive, emfizema, çrregullime të parenkimave dhe sëmundje perikardiale dhe pleurale,
gjithashtu avantazhë tjetër është shpejtësia me të cilën mund të kryhet skanimi.
Angiografia e pulmoneve
Rezonanca magnetike
Rezonanca magnetike mund të përdoret tek
emboliytë pulmonare të dyshuara, por
avantazhi ktyesor i rezonancës magnetike
aktualisht është ndjeshmëria e saj e
shkëlqyerdhe specificiteti për diagnozën e
DVT-së.
Disavantazhet përfshijnë vështirësinë e
mundshme në transportimin dhe studimin e
më shumë pacientëve të sëmurë në gjendje
Figura 8.Rezonanca magnetike e mushkërive
të rëndë.10
10
Traktat mjekwsor i CECIL-IT, Goldman & Ausiello
18
KAPITULLI VI.
6.1 TRAJTIMI
Terapia për trombemboli pulmonare akute mbulon ndjeshëm për trajtimin e DVT-së.
Antikoagulimi parenteral me heparinë me peshë molekualre të ulët ose me heparinë
standarte të pa fraksionuar fillon deri sa është kundërindikuar. Duke u varur nga mjedisi
klinik mund të konsiderohet terapia hemolitike, vendosja e filtrit të vena kava inferiore, apo
embolektomia kirurgjikale.11 Çdo metodë ka indikacione specifike gjitahsshtu edhe
avantazhe dhe disavantazhe. Pacienti që shfaqë gjendje të paqëndrushme kërkon një
vlerësim të shpejtë dhe nxerrjë të të dhënva, për të caktuar vendime terpapeutike dhe
rezultatet. Pushimi në shtrat, zakonisht nuk është i dobishëm, përveqëse kur janë të
pranishme dhimbja e fortë dhe ënjtja.
Medikamentet për trajtimin e trombembolisë pulmonare janë:
Antikoagulantët
o Heparina e pafraksionuar
o Hepatina me peshë molekulare të vogël
o Warfarina
Ndërprerja e vena kava inferiore
Terapia trombolitike
Menagjimi hemodinamik
Fibrinoliza12
Heparina e pafraksionuar
Heparina e pafraksionuar (UHF) antikoagulon duke lidhur dhe përshpejtuar aktivitetin e
antitrombinës III, duke parandaluar në këtë mënyrë formimin e trombeve të tjerë dhe duke
lejuar mekanizmat e rëndësishëm fibrinolitikë të lizojnë koagulin e formuar më parë.Për
UFH përdoret një bolus tipik intravenë me 5000-10000 njësi, e pasuar nga një infuzion i
vazhdueshëm prej 1000-15000 njësi/orë.
11
Parimet e mjekësisë interne, Harrison, e përkthyer në 2013
19
Avantazhi kryesor i UFH-së është se ka një gjysëm jetë të shkurtër.
Efekti i antikoagulantëve ulet brenda disa orëve, kjo është veçanërisht e përdorshme në
qoftëse pacienti do t`i nënshtrohet një procedure invasive si embolektomia kirurgjikale.
Warfarina
Trajtimi me warfarinë nuk duhet të fillojë, derisa trombocitopenia e nxitur nga heparina
kontrollohet normalisht, për shkak të mundësisë për komplikacione të mëtejshme
trombotike kur përfshihen gangrena venoze e gjymtyrëve dhe nerkroza e lëkurës e nxitur
nga warfarina.Ky antagonist i vitaminës K parandalon aktivizimin e karboksilimin të
faktorëve të koagulimit II,VII dhe XX.Që të shfaq efektin e plotë, warfarina ka nevoj për të
paktën pesë ditë, edhe nëse koha e protrombinës duke përdorur monitorimin e herë pas
hershëm rritet më shpejt.Në qoftëse warfarina përdoret fillohet si monoterapi gjatë një
sëmundjeje trombotike akute, një përkeqësim paradoksal i hiperkoagulimit mund të rrisë
mundësinë për trombozë në vend që të parandalojë atë.
20
Një ndërlikim më i zakonshëm është tromboza kavale me ënjtjen bilaterale të
këmbëve.Filtrat mund të rigjenerohen disa muaj pas vendosjes nëse është formuar trombi
dhe ka ngecur në filtër.
Filtrat e rigjenrueshëm bëhen të përhershëm në qoftëse mbahen në vend ose në qoftëse
për arsye teknike, si endotelizimi i shpejt, ai nuk mund të lëvizet.
Terapia trombolitike
Për shkak se antikoagulanët nuk e lirojnë në mënyre aktive embolin, terapia trmombolitike
indikohet kur PE-ja shkakton paqëndrueshmëri hemodinamike me hipertension.Në raste të
tjera kur terapia trombolitike mund të merret në konsideratë përfshinë mosfunksionimin e
ventrikulit të djathtë në ekokardiografi pa hipotension, oksigjenimin e kompromentuar
rëndë, ngarkesën embolike masive radiografike madje dhe paqëndrueshmëri të qartë
hemodinamike, dhe DVT e tepërt që shoqëron embolinë masive.Kur tromboloitikët janë të
pranueshëm por janë kundërindikuese, atëherë shihet e arsyeshmë infuzioni intraembolikë
direkt me dozë të ulët i akvizuesit indor të fragmentit mekanik.
Menaxhimi hemodinamik
Embolia pulmonare masive duhet të konsiderohet në rastet e shfaqjes së mënjehershme të
hipotensionit, hipoksemisë ekstreme, disocimit elektromekanik apo të arrestit kardiak.Në
momentit që dyshohet për PE masive të shoqëruar me hipotension apo me hipoksemi të
rëndë, trajtimi mbështetës fillon menjëherë.12
12
Traktat mjekwsor i CECIL-IT, Goldman & Ausiello
21
KAPITULLI VII. KUJDESI INFERMIEROR
22
7.3 Ndërhyrja infermierore
Te pacientët me trombemboli pulmonare akute stadifimi i shpejt dhe i kujdesshëm i rrezikut
nga ana e profesionistëve shëndetësor është shumë i rëndësishëm në përcaktimin e
strategjisë së duhur të trajtimit të kësaj sëmundjeje.
Terapia parësore duhet rezervuar për pacientët në rrezik të lartë që kanë të ardhme të
pafavorshme.
Ndërhyrjet infermierore janë:
23
REKOMANDIMET
24
REZYME
Tromboembolia pulmonare ndodh kur një embol, zakonisht një koagul (mpiksje gjaku),
bllokon qarkullimin e gjakut në një arterie që furnizon mushkërinë.
Pasojat e tromboembolisë pulmunare janë rezultat i bronkokonstrukcionit refleksiv në
zonën e embolizuar të mushkërisë, zvogëlimi i ventilimit dhe i sipërfaqes alveolare.
Rreth dy të tretat e ndodhive simptomatike të trombembolia pulmuare janë të fituara në
spital dhe pjesa tjetër fitohen në komunitet.
Qëllimi i punimit:
Metodologjia:
25
REFERENCAT
Value of ventilation – perfusion scan in acute pulmonary embolism, Hyers TM, 1999
Predictors of major Hemorrhage Following Fibrinolysis for Acute Pulmonary
Embolism,Am J Cardiol,2006
Acute Pulmonary Thromboembolism: A Historical Perspective, J. David Godwin
26
BIOGRAFI E SHKURTËR E KANDIDATES (CV)
Informata personale:
Datëlindja 10.01.1997
Gjinia Femër
Nr.personal 1240501526
Të dhënat kontaktuese:
Nr.tel: 049-521-690
Adresa: Prizren
Email egzona.shala97@hotmail.com
Të dhënat e kualifikimit:
Programi Infermieri
Statusi I rregullt
Nr.ID 160306062
27