Traumat e Heparit Dhe Kujdesi Infermjeror

Universiteti “ Aleksandër Moisiu” Durrës
Fakulteti i Studimeve Profesionale

Departamenti Mjekësi
Master profesional: Infermjeri Kirurgjikale
TRAUMAT E HEPARIT DHE KUJDESI

INFERMJEROR
Punoi:Ma.Studenti: Udhëheqës Shkencor:

Xhuma Leka (Hyseni) M.Ph. Msc. Indrit Bimi
Durrës 2014
Traumat e Heparit dhe kujdesi infermjeror
Fjalët Kyçe
AA - Aksident automobolistik
ATLS - Advanced trauma life support
ASAT -Asparat – aminotransferaza
AIAT - Alanin – aminotransferaza
AP - F osfatazë alkalike
DCS - Kontrolli i dëmtimeve kirurgjikale (Damage control surgery)
DH - Dëmtime hepatike
DIA - Dëmtime intraabdominale
DMH - Dëmtime të mbyllura të heparit
DPH - Dëmtime penetrante hepatike
DvRh - Dëmtimi i v.retrohepatike
EAT - Embolizmi arterial trans-kateterial
ERCP - Endoskopia retrograde cholangiopancreatography
EKG - Elektrokardiogram
GCS - Glasgoë coma scale
GOT - Glutamat-Oxalacetat-transaminaza
GPT - Glutamat-pyravat-transaminaza
GMF - Goditje me mjete të forta
GI - Gastrointestinale
HM - Hemorragji massive
IA - Intraabdominale
InStHd - Instabilitet hemodinamik
KA - Kaviteti abdominal
KM - Kompresion manual
KSD - Kuadrati superior dexter
KPH - Kontrolli i përkohshëm i hemorragjisë
HP - Hepatic Packing
LPD - Lavazh peritoneal diagnostik
MP - Manovra PRINGLE
OS - Organe solide
PAZ - Plagë me armë zjarri
Xhuma Leka(Hyseni) 2
PMP - Plagë me mjete prerëse

PVC - Presion venoz central
PT - Pacient i traumatizuar
RNL - Rënie nga lartësitë
RTI - Reparti i terapisë intensive
SNQ - Sistemi nervor qëndror
SO - Sallë operatore
StHd - Stabilitet hemodinamik
TA - Torako-abdominal
TCC - Traumë cranio-cerebrale
THA - Traumë e hapur abdominal
TMA - Traumë e mbyllur abdominal
TKDH – Trajtimi konservativ i dëmtimeve hepatike
TMAP -Traumë e mbyllur abdominal pediatrike
TPd - Trauma pediatrike
TRO - Trajtim operator
TS - Traumë sportive
Hyrje
Traumatologjia është fjalë që vjen nga greqishtja ( trauma= dëmtim; logos= shkenca), është
degë e shkencave kirurgjike e cila merret me dëmtimet e hapura dhe të mbyllura të
shoqëruara me çrregullime anatomike dhe fiziologjike të shkaktuara nga veprimi i forcave të
jashtme, të cilat mund të jenë të menjëhershme dhe të papritura.
Trauma përcaktohet si gjendje patologjike e trupit e shkaktuar si rezultat i veprimit të
agjentëve fizik të jashtëm.Ajo është shkaku kryesor i vdekshmërisë së pacientëve të
traumatizuar deri në 45 vjec.Vdekjet nga trauma renditen në vendin e tretë pas sëmundjeve
kardiovaskulare dhe asaj të kancerit.Të dhënat e para për traumën na paraqiten që në
lashtësinë e hershme. Në Egjiptin e lashtë janë përshkruar rastet e para të dëmtimit të heparit
të shkaktuara ndërmjet gladiatorëve nga goditjet me mjete të forta apo nga rrëzimet e
skllevërve prej lartesisë. Nëvitin 1012 Avicena (Ali Abdallah Ali Iben Sina) nëlibrin e tij “
Kanuni i Mjeksisë“, përshkruan parimet e fillesave etio-patologjike të trajtimit të traumës. Ky
mjek i famshëm shihte si të rëndësishëm pozicionimin e të sëmurit për lehtësimin e
dhimbjeve të tij si psh: ngritja e anësive për të eleminuar stazën etj. Disa shekuj më vonë
Baroni Larrey kryemjeku i ushtrisë së Napolon Bonapartit, zhvilloi dhe vuri në praktikë idetë
e triazhimit apo të diferencimit të të dëmtuarve dhe të evakuimit të tyre nga fusha e betejës.(
Triageështë një fjalë franceze që do të thotë zgjedhje me selektim. Triazhimi përfshin:
pranimin në dhomën e dhënies së ndihmës së shpejtë mjekësore, dhënia e ndihmës së parë
viktimës, konsultimin me mjekun dhe transferimin në pavionin përkatës).Ai krijoi të
ashtuquajturat “ambulancat fluturuese“ që ishin spitale fushore dhe karroca lëvizëse të
paisura me mjete imobilizuese si: shina, bande gipsi, bandazhe dhe mjete të tjera mjekimi.
Janë të pafundme idetë dhe zhvillimet lidhur me konsolidimin e koncepteve për trajtimin e
traumës, lehtësimin e të traumatizuarve nga dhimbjet që ajo shkakton, jo vetem në aspektin
fizik por dhe në atë psikologjik.
Në 1880 një dëmtim i rëndë i mëlçisë në shumicën e rasteve do të ishte fatale në 24 orët e
para pas lëndimit. Para1980 menaxhimi jo-operative është përdorur rrallë në favor të
metodave të menaxhimit të sugjeruara nga James Pringle Hogarth .Gjatë Luftës së Dytë
Botërorepërdorimi i laparotomisë fillimisht ishte e popullarizuar dhe në lidhje me përdorimin
e transfuzioneve , anestezitë e avancuara dhe teknikat tjera të reja kirurgjikale çuan në uljen e
vdekshmërisë .Si shkencë e mirfilltë trauma u konsolidua në shekullin e kaluar, ku nëvitin
1960 Shafran, propozoi një sërë rekomandimesh, të cilat shërbyen si bazë e protokolleve
tëmëvonshme për trajtimin e traumës në përgjithësi dhe TMA-së në vecanti. Një zhvillim të
madh për trajtimin e të traumatizuarve solli dhe përdorimi i LPD, nga Root ne vitin 1965.
Një ndihmë të madhe, të rëndësishme dhe tepër cilësore ka luajtur edhe imazheria, e cila me
perdorimin e ECHO-grafisë, të CT-së, rezonancës magnetike, të aplikuara këto si metoda
diagnostikimi që prej viteve 80-të, krijoi mundësinë e zbulimeve të hershme të dëmtimeve të
brendshme, të cilat klinikisht kërkonin kohë të shfaqeshin.
Në këto dy dhjetëvjecarët e fundit, kontrolli i dëmtimeve me rruge kirurgjikale, DCS,
laparatomia e stadifikuar, kanë pasur një zhvillim të madh dhe mund të quhen revulocionare
në konceptet e reja të induktuara si dhe në trajtimin e traumave, që mund të quhen dhe
epidemi të kohëve moderne.
Madhësia e heparit dhe vendndodhja anatomike e tij e bëjnë këtë organ të jetë më i
ekspozuar se organet e tjera intra-abdominale, si në traumat e mbyllura, ashtu dhe në ato
penetrante. Përmirësimi i mënyrave të trajtimit të pacientëve të traumatizuar ka sjellë si
pasojë një ulje në vdekshmërinë dhe në sëmundshmërinë post-traumatike, nga 40% që ishte
në vitet 70 ka shkuar në 10% në shekullin tonë. Në ditët e sotme postulati i Donald Trunkey “
Get the right patient to the right hospital in the right time” që në shqip do të përkthehej “ merr
pacientin e duhur, dërgoje në spitalin e duhur dhe në kohën e duhur” ka marrë një kuptim
praktik shumë të rëndësishëm dhe shumë të vlefshëm. Dikur rezultatet e trajtimit ishin të
lidhura drejtëpërdrejtë me intervalin kohor, nga dëmtimi deri në sgurimin e trajtimit
përfundimtar.Konceptet moderne lidhur me këtë problem kanë ndryshuar në mënyrë të
konsiderueshme. Përcaktimi në mënyrën e duhur i kohës së transportit pre-spitalor dhe
implementimi i konceptit të ri që, koha e transportit të pacientit lidhet jo vetëm me shkurtimin
e saj, përmirësimin cilësor të transportit, por edhe meterapinë e cila domosdoshmërisht duhet
të aplikohet gjatë transportit.Infermierja është profesionistja e parë që kontakton me
pacientin. Infermieja e triazhit duhet të jetë e aftë dhe profesioniste në mënyrë që të dallojë të
sëmurët rëndë dhe shumë rëndë për të dhënësa më shpejt ndihmën e parë, duke lajmëruar
ugjentisht mjekët përkatës për rastet emergjente, sepse ndryshe i aksidentuari mund të
vdesë.Ajo kryen një ekzaminim të shurtër fizik për vendin e dhimbjes, kontrollon shenjat
vitale, bën observimin, palpacionin, perkusionin dhe auskulacionin.Merr pjesë në fillimin e
trajtimit të dëmtimeve si: (longetë allcia, vendosja e akullit etj). Bën mbledhjen e të dhënave
të tjera diagnostike si: ( analizat laboratorike, përgatitjen e pacientit për kryerjen e
radiografisë etj), gjithashtu bën edukimin e pacientit.
Kapitulli I
1. Anatomia e Heparit
Hepari është gjendra më e madhe në trupin e njeriut, me peshë 1500 gram, me ngjyrë të kuqe
të errët në kafe, me konsistencë të butë. Ajo vendoset në pjesën e sipërme të kavitetit
abdominal, në hipocondrium dextra, pjesërisht në regionin epigastrica dhe në hipocondrium
sinistra. Tek hepari dallohen dy faqe: fascies diafragmatica e drejtuar sipër dhe përpara, kjo
është e lëmuar konvekse , në të dallohet lig. falciforme hepatis, i cili fikson heparin tek
diafragma dhe e ndan atë në dy lobe ( lobus dexter dhe sinister).
Fig.1
1.1.Ndërtimi makroskopik i mëlçisë
Mëlçia përbëhet nga :
Lobus dexter - gjendet nën diafragmë dhe është pjesërisht i ngjitur me të.
Lobus sinister - është më i vogël dhe shtrihet deri në anën e majtë të abdomenit.
Lobus quadratus
Lobus caudatus
Nën pjesën e poshtme të mëlçisë gjendet e ashtuquajtura portë e mëlçisë - Porta hepatis,
nëpërmjet të së cilës kalojnë: Arteria hepatica propria, Vena portae dhe Ductus hepaticus.
Arteria hepatica transporton gjakun e oksigjenuar prej zemrës për në mëlçi, Vena portae sjell
nga stomaku dhe zorrët pjesët e ushqimit në formë të gjakut të pasur me substanca
ushqimore.
Mëlçia ndahet në këto segmente :
Lobus sinister: Lobus dexter:
Segment I - Lobus caudatus Segment V - pjesa kaudale

Segment II - pjesa kraniale e e Segmentum anterius
Segmentum laterale Segment VI - pjesa kaudale
Segment III - pjesa kaudale e e Segmentum posterius
Segmentum laterale Segment VII - pjesë
Segment IV - Lobus quadratus kraniale e Segmentum
Segment IVa - pjesa kraniale posterius
Segment IVb - pjesa kaudale Segment VIII - pjesë

kraniale e Segmentum
anterium
1.2 Ndërtimi mikroskopik i mëlçisë
Hepari nga jashtë mbështillet me njëkapsulëtë hollë indi lidhor ( kapsula e Glissonit), e cila
është një sipërfaqe që vishet me një shtresë qelizash epiteliale. Në nivelin e hilusit kapsula
trashet dhe bëhet me fibroze dhe vazhdon brenda në formën e stromës së heparit. Në hilus
gjenden vena porta, arteria hepatica që futet nëhepar, ductusi biliar hepatic që nxjerr bilën nga
hepari dhe enët limfatike. Njësia histologjike e strukturës së heparit është lobuli, i cili ka në
qendër venen centrale dhe në periferi disa hapesira në formë trekëndëshi që quhen hapesirat
portale. Masa e lobuleve hepatike përbëhet nga trabekulat e krijuara nga qelizat hepatike të
vendosura njëra pas tjetrës në formë shtyllash dhe nga vazat sinusoidale, të cilat vendosen
ndërmjet trabekulave. Njësia funksionale e heparit është acinusi, i cili përbëhet nga dy qeliza
hepatike dhe një vazë sinusoidale. Lobuli hepatic përbëhet nga tre struktura kryesore: qelizat
hepatike, enët e gjakut dhe kanalet biliare. C’do qelizë hepatike ka një pjesë të siperfaqes
qëështë në kontakt me enët e gjakut që quhet polusi vascular, kurse pjesa tjetër përbën murin
e kanalit biliar dhe quhet polusi biliar. Enët e gjakut që janë në raport direkt me qelizat
hepatike quhen vaza sinusoidale, te cilat gjenden nëermjet dy trabekulave hepatike. Vazat
sinusoidale vishen nga qelizat endoteliale – funksioni i tyre është pinocitoza, qelizat kupffer –
funksioni i tyre është fagocitoza, qelizat ito – funksioni i tyre është grumbullimi i vitaminës
A. Vazat sinusoidale transportojnë gjakun nga periferia e lobulit për në qendrën etij. Kanalet
biliare krijohen ndërmjet dy qelizave hepatike. Ato krijojnë një rrjetë tëanastomozuar, me
tëcilën bila drenohet deri nëperiferinë e lobuleve hepatike. Hapësirat portale krijojnë pamjen
e trekëndëshave. Në cdo hapesirë portale gjendet triada interlobulare: një arterie, një venë dhe
një kanal biliar.
1.3 Skeletotopia e heparit - Kufiri i sipërm gjendet në nivelin e bashkimit te brinjes se V-VI
me sternumin kurse kufiri i poshtëm hepatik djathtas gjendet në vendin e bashkimit të
kërceve VIII-IX me sternumin, majtas në vendin e bashkimit të brinjës VII-VIII me trupin
sternal.
1.4 Syntopia e heparit - Faqja e sipërme e heparit ka raport me diafragmën, djathtas takon
brinjët, të cilat lënëgjurmët e tyre në të, kurse majtas nga presioni që ushtron zemra mbi lobin
e majtë, formohet impressio kardiac. Duke shkuar nga përpara-prapa dallojmë impression
colica e shkaktuar nga flexsura coli dextra, impression renalis dhe suprarenalis dextra që
shkaktohen nga ren dexter dhe suprarenalis dextra.
Në faqen e poshtme të lobit të majtë gjenden impressio gastric dhe ezofagealis dhe në pjesën
e përparme të lobit kuadrat gjendet impressio duodenalis. Hepari është organ mezoperitoneal
pasi mbetet pa u veshur prej tij ne zonën ku ngjitet ngushtësisht me diafragmën, gropa e qeses
se tëmthit dhe porta e heparit.
Fig.2 A- B -pamja e regjionit toracik-abdominal
1.5 Vaskularizimi dhe inervimi i heparit
Vaskularizimi i heparit kryhet nga arteria hepatica propria dhe dege të tjera si :
- A. Gastric sinistra
- A. Mesenterica superior
- A. Phrenica inferior
Një rol të rëdësishëm në ushqyerjen e heparit luan vena porta nëpërmjet së cilës futen të
gjitha lëndët ushqyese që thithen në tubin tretës. Gjaku venoz i heparit me anë të venave
hepatike do të derdhet në vena cava inferior. Limfa prej heparit kalon enët siperfaqësore
limfatike që drejtohen për në nodi limfatic mediastinales dhe enët e thella që drejtohen për në
nodi limfatici hepatici.
Hepari inervohet nga plexi hepatic i formuar nga fijet simpatike prej plexus solaris, fije
parasimpatike të nervit vag dhe fije sensitive prej nervit frenik.
1.6 Funksionet e heparit
1.Funksioni metabolic:
- Në metabolizmin e proteinave – hepari sintetizon aminoacide endogjene dhe

egzogjene duke furnizuar plazmën e gjakut me mjaft proteina si:fibrinogjeni,
albumina, prokonvertine nukleina. Neutralizon amoniakun duke formuar urine
nëpërmjet ciklit të Krepsit.
- Në metabolizmin e karbohidrateve- grumbullon në qelizat e tij glikogjen nëpërmjet
gliko genogenezes dhe cliron glukozë nëpërmjet gliko genolizës dhe e hedh atë në
gjak sipas nevojave të organizmit.
- Në metabolizmin yndyror- hepari nëpërmjet kriprave biliare luan një rol të
rëndësishëm në thithjen e yndyrnave në intestinë. Në hepar transportohen me venën
porta shumica e yndyrnave të marra nëpërmjet ushqimeve dhe me anë të arteries
hepatike shumë yndyrna nga depot e tyre. Në hepar zbërthehen dhe sintetizohen një
numër i madh i yndyrnave të ndërlikuara.
- Në metabolizmin e vitaminave- grumbullohen rreth 95% e vitaminës A, K, B12.
2.Funksioni detoksikues
- Transformon amoniakun (lëndë toxike) në ure (lëndëjo toxike), me anë të oksidimit

bëntë padëmshëm alkoolin etilik, disa hormone steroide, kurse me anë të procesit të
konjugimit me acidin glukorinik zbërthen disa hormone seksuale.
3.Funksioni biliar - Hepari eleminon 300-700ml bilë në 24 orë. Përbërja e saj është:
bilirubinë, kripëra biliare dhe kolesterol. Kripërat biliare kur eleminohen në zorrë luajnë një
rol të rëndësishëm në tretjen dhe thithjen e yndyrnave.
4.Funksioni i qarkullimit te gjakut
Me anë të venës porta në hepar sillet i gjithë gjaku i mbledhur nga organet abdominale, me
përjashtim të atij që vjen nga rektumi.Gjithë sasia e gjakut të sjellë kalon në drejtim të venave
supra hepatike dhe nëpërmjet tyre tërhiqet në drejtim te zemrës së djathtë.
5.Formimi i lëngut të tëmthit
6.Shpërbërja dhe ç`helmimi i:
Eritrociteve të dëmtuara dhe të vjetra nëpërmjet makrofagëve

Bilirubinës (produkt i hemoglobinës)
Amoniakut
Hormoneve
Medikamenteve
Krijimi i gjakut të fetusit deri në javën e 7 të shtatzënisë (perioda hepato-lienale)

1.7Enzimat e mëlçisë
Kontrollimi i gjakut gjatë një sëmundjeje të mëlçisë jep shumë udhëzime të rëndësishme mbi
llojin dhe përhapjen e sëmundjes.Enzimat janë të nevojshme si çdo kund tjetër në trup edhe
në mëlçi në mënyrë që të funksionojë si duhet metabolizmi i saj.Kur bëhet dëmtimi i qelizave
të mëlçisë, këto enzima dalin jashtë tyre dhe rritet pasqyra e tyre në serumin e gjakut.Kështu
mundemi, pavarësisht se cilat enzima janë të rritura, të vijmë deri tek diagnoza e sëmundjes.
Enzimat që shpesh maten janë:
GOT = AST = ASAT = Glutamat-Oxalacetat-Transaminaza / Aspartat-

Aminotransferaza
GPT = ALT = ALAT = Glutamat-Pyruvat-Transaminaza / Alanin-Aminotransferaza
Gamma-GT = Gamma-Glutamyl-Transferaza
AP = Fosfataza alkalike
1.8 Sëmundjet e heparit

Sëmundjet e heparit janë:
Hepatiti
Cirroza
Encefalopati hepatite (pengesa në funksionin e trurit deri në Coma hepaticum)
Sëmundje imunologjie të mëlçisë (Autoimmunhepatitis)
Metastaza
Tumore hepato-celulare
Abscesi i mëlçisë
Sindromë-Caroli
Sindromë-Reye
Echinokoku- Shumë e rrezikshme për njeriun(merret nga Qeni)
Disa nga simptomat më kryesore të sëmundjeve të mëlçisë janë:
Verdhëza (Ikterus)
Gjakderdhje
Hepatomegali
Hypertension portal
Krijimi i ujit në hapësirën e barkut (Ascites)
Dobësi të kujtesës, hutim (encefalopati hepatite)
Kapitulli II
2. Traumat penetruese dhe jo-penetruese të heparit
2.1 Fispatologjia e traumës
Dëmtimet të cilat shoqërojnë një traumë në përgjithësi, dhe traumat abdominale në vecanti,
janë pasojë e përplasjes së pacientit të traumatizuar me faktorë të jashtëm fizik.Trauma mund
të ndodhë gjatë goditjes së shkaktarit të jashtëm mbi abdomen, duke zotëruar njëkohësisht
edhe një energji të caktuar kinetike.Në këtë situatë organet dhe strukturat e tyre lidhëse,
papritur tendosen, lacerohen nga diferenca e shpejtësisë të shkaktarit dëmtues dhe gjëndjes
statike të organeve abdominale, dhe në rastin tonë, të heparit.Ky fenomen ndodh edhe për
shkak se indi lidhor i organeve abdominal, dëmtohet nga forcat që veprojnë në tërheqje, duke
këputur dhe duke krijuar hapësira në organet intra abdominal (IA), këto forca gjithashtu
sjellin lacerimin e degëve vaskulare që i ushqejnë këto organe.
2.2.Etiologja
Heparin është OS më i dëmtuar në TMA dhe TPA. Jo rrallëdiagnoza e dëmtimeve hepatike
vihet në sallën operatore(SO). Dëmtimet e heparit ndahen nëdy grupe:
Dëmtimet e hapura ( penetrante) DPH – të cilat shkaktohen si rezultat i GMP që sjellin si
pasojë dëmtimin e tërësisë anatomike të lëkurës të PT, me plagë penetrante në pjesën e
sipërme të abdomenit si p.sh: plagët me armë zjarri, me thikë, eksploziv etj. Rruga që ndjek
plumbi është totalisht variable, kështuqë numri i organeve që preken është i ndryshëm.Për
këtë arsye kur ka një dëmtim abdominal nga armët e zjarrit është e domosdoshme të
ekzaminohet i gjithë abdomeni.
Dëmtimet e mbyllura të hepait (DMH) – shkaktohen si rezultat i rënjeve nga lartësitë

(RNL), aksidentet automobilistike (AA), dëmtimet sportive (DS), etj.Zakonisht veprimet e
frenim/nxitimit në fraksion të shkurtër kohor shkaktojnë rupturë të kapsulës, parenkimës së
heparit dhe aparatit ligamentar me diafragmën duke u bërë shkak për HM, si pasojë e
dëmtimeve venoze supra dhe infrahepatike apo të v.cava.në rastin e traumave komprimuese
kemi dëmtime të parenkimës dhe plasaritje të kapsulës. Në pjesën më të madhe këto dëmtime
janë të vogla dhe me aftësi të mira vetëkufizuese.Ndërsa kur dëmtimet janë të rënda, ato
kërkojnë vlerësim hap pas hapi.Dëmtimet e heparit përbëjnë 5 % të të gjitha traumave, duke e
bërë atë organin që preket më shpesh nga dëmtimet abdominale, kjo për shkak të pozicionit
tësaj anterior dhe formës së saj të madhe.Shumica e personave që kanë pësuar dëmtim të
heparit, kryesisht kanë dhe dëmtime të tjera shoqëruese.
2.3.Klinika e DH paraqitet me:
Dhimbje të lokalizuara në kuadratin superior dex

Sensibilitet dhe mbrojtje muskulare
Bloomberg pozitiv
Pakësim të peristaltikës intestinale, Ikter , Hematemeze, gjithashtu mund të kemi
praninë e hematomës si pasojë e carjes së enëve të gjakut ose duktuseve biliare dhe
shock hipovolemik hemorragjik nga hemorragjia intraabdominale e shkaktuar nga
ruptura e heparit, Hipotermi etj.
2.4.Diagnoza
Një ekzaminim fizik i detajuar ndihmon për të përcaktuar mjetet diagnostike që mund të
përdoren.Strategjia diagnostike dhe terapeutike e një dëmtimi hepatik është e ndërvarur nga
gjendja hemodinamike e pacientit.Diagnoza e traumës hepatike si dhe e dëmtimeve
shoqëruese mbështetet në ekzaminimin klinik, biokimik, ekografinë abdominale,
Tomodensitometrinë. (TMD)- është ekzaminimi aktual më i zgjedhur për ndjekjen e
traumave hepatike të mbyllura, me hemodinamikë stabël ose të stabilizuar pas rimbushjes.dhe
ekzaminimeve të tjera plotesuese si: Ro-grafi.
Ekzaminimi fizik i kompletuar
Pacienti ekzaminohet në të gjithë trupin nga përpara dhe pas. Ekzaminimi duhet të përfshijë:
- Kokën– nëse ka frakturë të kockave të kokës, nëse ka gjak në kanalin auditiv, nëse ka
fraktura maxillo fasciale, nëse ka dëmtime të syrit.
- Qafën – kujdes ka pozicioni cervical i palcës së kurrizit. Qafa duhet parë për dëmtime
të arteries karotis, nëse ka krepitacione që vjen nga prezenca e ajrit kur ka
pneumotoraks, nëse ka plagë të hapura.
- Toraksin – duhet parë nëse ka fryrje të toraksit (nëse ka pneumotoraks dhe brinjë të
thyera), nëse ka plagë të hapura, nëse ka zhvendosje të trakesë.
- Abdomeni – ekzaminohet për plagë penetruese, fryrje dhe dhimbje, nëse dëgjohet me
askultim zhurma e zorrëve, nëse ka defans muskulare.
- Pelvisi – duhen palpuar ramus pelvik dhe krahët kockore iliake, duhet të kryhet
ekzaminimi rectal dhe meatusi urethral.
- Ekstremitetet – nëse ka fraktura dhe dëmtime neuro – vaskulare.
- Shpina – nëse ka hematoma, nëse ka dëmtime të kolonës torakale dhe lumbare
Ekzaminimet imazhrike:
CT-scaner
Ekzaminimi me CT-scaner është metodë diagnostike e zgjedhur për pasientët me StHd. Para
se të realizohet CT-scaneri duhet të monitorohen me saktësi shenjat vitale dhe klinike të PT
për të evidentuar ndonjë dekompensim të mundshëm. Skaneri ka një sensibilitet të lartë 99%
dhe në diagnozën e dëmtimeve hepatike ka një sensibilitet 96.8%. Skaneri me injeksion të
produkteve të kontrastit ka sensibilitet 100% në përcaktimin e dëmtimeve vaskulare në rastin
e Hemoperitoneumit dhe hematomës retroperitoneale. Ekzaminimi me skaner spiral shkurton
kohën dhe mundëson vizualizimin direkt të dëmtimeve parenkimale dhe vaskulare.
Angiogram dhe angioembolizmi
Angiografia luan një rol kryesor në menaxhimin konservativ të dëmtimeve të mëlçisë.

Dëmtimi i parë në CT scan kërkon urgjent angiography dhe angioembolizim në pacientët që
janë të qëndrueshëm hemodinamikisht. Angiografia luan rol në identifikimin e gjakderdhjeve
aktive në dëmtimet e mëlçisë në 75 % të rasteve dhe shkalla e suksesit për të kontrolluar
hemorragjinëështë 68-93 % . Metodat multidisiplinare për menaxhimin konservator të
lëndimeve të mëlçisë tregojnë rezultatin më të mirë me transfuzionin e gjakut, shërim në një
kohë mëtë shkurtër dhe ditët e qëndrimit në kujdesin intensiv janë më të pakta.
Lavazhi diagnostik peritoneal
Është një metodë e shpejtë diagnostikuese për përcaktimin e pranisë së gjakut në kavitetin
abdominal (KA). Kjo është mjaft e dobishme në PT të cilët janë me InStHd.Lavazhi
peritoneal – kryhet në këto raste: në mungesë të një diagnoze precise ose në trauma
abdominale me hemorragji të pakontrrolluar. Disa nga komplikacionet e LPD janë:
punksionet e gabuara mund të sjellin dëmtime të vezikës urinare, të intestinit apo dëmtim të
vazave të murit abdominal si:( a-v/ epigastrika), ajër i lirë IA gjatë punsionit, kur sasia e
solucionit e përdorur për lavazh është e vogël, niveli i gabimeve diagnostike arrin në 80% etj.
Fig.3 Ilustrim i aplikimit të LPD
Laparatomia eksplorative
Kryerja e saj ka si qëllim: kontrollin e hollësishëm të të gjitha organeve abdominale, ndalimin

sa më pare të hemorragjisë, riparimin e dëmtimeve të bëra, lavazh i bollshëm me solucion
fiziologjik, drenimin e kavitetit abdominal.
Ekografia abdominale- është një ekzaminim esencial në urgjencë, për pacientët me

instabilitet hemodinamik. Saktësia diagnostike e ECHO është pothuajse e njëjtë me atë të
LPD. Disa nga të metat e ECHO janë: koha e gjatë që duhet të ketë në dispozicion imazheristi
për të kryer një ekzaminim, gjatë realizimit të ECHO nuk mund të vlerësohet natyra e likidit
të lirë IA (gjak,përmbajtje intestinale, biliare apo likid seroz).
2.5.Roli i infermieres në kryerjen e laparatomisë konsiston në:
-përgatitjen e pacientit duke e informuar për ndërhyrjen
-verifikon që të jenë bërë të gjitha ekzaminimet e përgjithshme, provat e hemokaugulimit
-bën trikotomine e zonës dhe dezinfektimin
-kujdeset që pacienti të jetë esëll dhe 30 minuta përpara procedurës i bëhet valium
intramuskular dhe në fund të procedurës kontrrollon shenjat vitale.
3.Menaxhimi i traumës së heparit
Tre janë gjëndjet që do të shkaktonin vdekjen e pacientit brënda disa minutave:
1-bllokimi i rrugëve respiratore ose ventilimi i pamjaftueshëm i pacientit.
2-hemorragjia abondante e brendshme ose e jashtme.
3-arresti kardiak dhe insuficensa akute respiratore.
Ndërhyrja në vendngjarje - Qëllimi kryesor i ekipit të traumas në vendngjarje është

stabilizimi, jo shërimi. Ekipi i traumës përbëhet nga: kirurgu, anestezisti, infermierja dhe
ekipi paramedic. Në fillim duhet të sigurohemi qe vend i ngjarjes është i sigurtë dhe nuk
paraqet rrezik për ekipin mjeksor. Në qoftëse në vendngjarje ka shumë persona të dëmtuar
atëherë bëhet triazhimi i tyrë në mënyrë që të përfitojnë më parë pacientët që kanë më tepër
nevojë për ndihmë mjekësore.Më pas bëhet një ekzaminim i shpejtë fizik për të parë të gjitha
plagët e mundshme që mund të ketë pacienti. Vlerësohet gjendja e përgjithshme, nëse
pacienti është i vetëdijshëm apo jo me anë të GCS, nëse ka hemorragji, nëse ka bllokim të
rrugëve respiratore etj. GCS- është një vlerësim fiziologjik i anës neurologjike të PT. GCS
vlerëson: aftësinë për të folur, lëvizjen adekuate të ekstremiteteve, nivelin e orientimit në
kohë dhe hapësirë, hapja dhe mbyllja e syve, pupilat (fotoreaksioni dhe motorika), praninë e
deficiteve nervore central dhe motorike.Nëse tek PT kemi më shumë se një plagë të hapur në
abdomen trajtohet plaga më serioze ( plagën më të madhe, atje ku ka humbje gjaku më shumë
etj). Bllokimi rrugëve të sipërme respiratore mund të shkaktohet nga: rënia e gjuhës, bllokimi
nga rënia e dhëmbëve të thyer, traumave të laringsit, trakesë etj. Trajtimi konsiston në:
pastrimin e orofaringsit, pozicionimi i rregullt i mandibulës me anë tëdy levizjeve: shtyrja
përpara e mandibulës dhe ekstensioni i qafës. Por duhet të kemi kujdes, këto lëvizje nuk
duhen bërë nëse dyshojmë për fracturë të cervikales.Më pas jepet frymëmarrje artificiale me
aparat Ambu të lidhur me tubin e intubimit dhe bombulën e oksigjenit.Mund të bëhet intubim
orotrakeal ose nazofaringeal, ose mund të bëhet trakeotomi kjo në varësi të gravitetit të
pacientit. Nëse pacienti ka TA të ulët jepen likide intravenoze për ta mbajtur TA të paktën
100mmhg. Shikohet regjioni përreth plagës së hapur duke larguar rrobat ose duke i prerë ato,
pornë rast se rrobat janë të futura në plagë apo në plagë ka mjete të tjera si psh: thikë apo
dicka tjetër nuk duhet tentuar heqja e tyre, pasi kjo mund të shkaktojë rëndim të situatës duke
shtuar hemorragjinë, dhimbjen etj. Në rastet e një trauma te hapur kemi dalje të organeve
jashtë, mos tento ta shtysh organin brënda, dhe mos e prek organin me dorë. Merren fasha të
pastra dhe vendosen në plagë duke shtypur me presion në mënyrë që të ndalojë hemorragjia,
ose në mungesë të fashave përdoren rroba të pastra.
Fig.4Pozicionim i pacientit në vendngjarje
Fig.5Pozicionimi i pacientit në vendngjarje
3.1Vlerësimi kliniko-biologjik i dëmtimit traumatik
RREGULLI PROTOKOLLET (udhëzimet)
Marrja dhe regjistrimi i anamnezës Mekanizmin dhe kohën e

dëmtimit,natyrën dhe magnitudën e
përfshin: forcës goditëse.
Dëmtimi i strukturave përreth të PT.
1)Historinë e dëmtimit Faktorë lehtësues si p.sh(rripi i sigurimit,
kaskat mbrojtëse etj).
Gjendjet e vecanta që mund ti paraprijnë

aksidentet p.sh (dhimbje gjoksi etj).
Përdorimi i drogave, alkoolit, sasia e tyre.
Lokalizimi dhe karakteri i dhimbjeve.
Ankesa të tjera si: vështirësi në
frymëmarrje, dobësi, mpirje etj.
Anamnezën e hemorragjive përpara se të
mbërrijë në spital.
Anamnezën për të vlerësuar nivelin e
koshiencës, amnezisë etj, vlerësimi dhe
trajtimi prespitalor.
2)Historinë e sëmundjeve të kaluara Anamnezë për sëmundje të mëparshme.
Anamnezë për dëmtime të mëparshme
apo ndërhyrje kirurgjikale.
Mjekimet që përdor aktualisht.
Alergjitë nga antibiotikët apo lëndët e
kontrastit.
Imunizimi nga tetanozi.
Ushqimi i fundit nga goja etj.
Tabela.1 Protokollet e traumës
Anamneza e dëmtimit është një procedurë tepër e rëndësishme për sukksesin e trajtimit të të
dëmtuarit.Në pjesën më të madhe të të traumatizuarve, anamneza e detajuar nuk mund të
merret derisa të evitohet rrezikshmëria për jetën dhe të jetë filluar terapia fillestare.
3.2.Trajtimi në spital
Trajtimi konservativ:
Për rivendosjen e shpejtë të qarkullimit të gjakut: jepen likide izotonike intravenoze, bëhet
monitorimi i TA, Pulsit, EKG, PVC. Japim solucion ringer laktat deri në dy litra, jepet gjak
izogrup-izorezus në raport me gjendjen klinike dhe kuadrin e gjakut. Gjaku jepet një flakon
nëse hematokriti është 30% dhe observohet TA; Pulsi dhe PVC, jepen dy flakone gjak nëse
hematokriti është 25-30%, jepen me shumë se tre flakone gjak nëse hematokriti është nën
20%. Mund të jepet dy unite plazmë e freskët dhe medikamente si: adrenalinë, dopaminë ose
noradrenalinë. Bëhet vendosja e tubit nazo-gastrik.Monitorimi i sasisë se urinës – për
monitorimin e sasisë se urinës vendoset një kateter Foley sipas moshës së pacientit. Vendosja
e drenit torakal – bëhet në rastet kur kemi brinjë të thyera të cilat pengojnë respiracionin dhe
për parandalimin e humbjës së gjakut dhe zhvillimin e pneumotoraksit. Përcaktimi i grupit të
gjakut të pacientit, marrja e analizave laboratorike, biokimike, gjak komplet, astrupograma,
elektrolitet, kaugulograma, glicemia. Monitorimi i pacientit: EKG, presion arterial, pulsi,

PVC, frekuenca respiratore, temperaturë etj.
Do të kryhet terapi në kushtet e një kontrolli rigoroz me ekzaminime kliniko-biokimike,

ECHO-graphi, CT-scaner, nën terapi intensive, por që i traumatizuari të trajtohet duhet të
plotësojë një sere kriteresh si:
 Të ketë StHd
 Mungesë e shenjave peritoneale
 DH të jenë të gradës I-II, pa hemoragji active
 Sasia e gjakut IA e humbur < 250ml
 Të mos ketënevojë për intervent të detyrueshëm për ndonjë DIA
 Kërkesë e kufizuar për hemotransfuzione
Nëse gjatë ecurisë së PT këto kritere nuk plotësohen, atëherë pacienti duhet ti nënshtrohet
interventit për stabilizimin e gjendjes. Që në vitin 1908 Pringle, arriti në konkluzionin se e
vetmja mënyrë e trajtimit te DMH ishte ajo kirurgjikale e cila është aplikuar nga kirurgët deri
në fund të viteve 90. Më vonë ky ngurim në trajtimin konservativ të dëmtimeve të heparit (
TKDH), u mbështet nga mungesa e dëmtimeve shoqëruese apo e komplikacioneve
shoqëruese si fistula biliare apo komplikacionet infective. Në fillim të viteve 80 u evidentua
që TKDH u përdor në moshat pediatrike kur ishte e mundur si hemostaza dhe shërimi
spontan.Shkalla e suksesit ishte më e lartë se 90% dhe kjo hapi rrugën për raportime
sporadike edhe të rasteve në të rritur.Përdorimi i CT-scanerit ka rritur mundësinë e
përcaktimit më të saktë të DMH dhe të dëmtimeve shoqëruese në përgjithësi.Kjo i lejoi
kirurgët që ti shmangeshin rrezikut të laparatomive të hershme.
3.3 Kriteret e përzgjedhjes për TKDH
Këtu janë hasur mjaft kundërshtime në lidhje me vendosjen e kritereve, pasi disa preferonin
StHd ndërsa disa të tjerë gradën DMH, diskutimet vazhdojnë akoma edhe sot.Kriteret shtesë
duhet të jenë:
 Mungesa e shenjave peritoneale abdominale apo të lokalizuara në KSD

 Përshkrimi në kohë dhe preciz i DMH
 Mungesa e DIA ose RP shoqeruese në CT të cilat kërkojnë intervent
 Mungesat që lidhin DMH me hemotransfuzionet masive (jo më shumë se 4UI)
Emolizimi arterial transkateterial (EAT)
Kjo është një teknikë e re e cila arrihet shpejt dhe mbështet fuqishëm trajtimin e DMH, por
është një teknikë mjaft e kushtueshme që kërkon suport financiar. EAT është mjaft efektive
në kontrollin e hemoragjive aktive si ne hepar, lien dhe pelvis, e cila u bë e njohur në vitet 70,
dhe që atëherë përdorimi i saj është rritur këto tri-dhjetëvjecarët e fundit nga 1-9%. Shkalla e
suksesit në TKDH në disa PT të zgjedhur arrin deri 97.5%, por në rastet me DMH të gradës
IV:V, shkalla e dështimit arrin në 66%. Në rastet kur PT që TK kanë nevojë për sasi të
reduktuar të hemotranfuzioneve, ditëqëndrim të ulët në spital dhe vdekshmëri më të ulët se
ato që trajtohen në mënyrë operatore (TO).
3.4 Trajtimi kirurgjikal i DH
Të dhënat e dekadës së fundit dëshmojnë një risi

ku dominojnë procedurat për ruajtjen e
parenkimës së heparit në raport me teknikat
agresive të trajtimit të DMH si rezeksioni i
heparit. Teknikat më të preferuara janë „Packing „metodë dhe DCS. Këto teknika janë mjaft
të preferuara në trajtimin e PT me
Fig. 6 Ndërhyrje kirurgjikale në një TPH
StHd, me dëmtime multiple dhe hipotermi progressive, acidozë dhe kaugulopati.Shpejtësia e

kontrollit të hemoragjisëështë vendimtare, zgjatja e përpjekjeve për riparim kirurgjikal mund
të përkeqësojë ndikimin në mbijetesë.
Tabela.2Algoritmi i administrimit të TH tek të rriturit
3.5 Teknikat e kontrollit të përkohshëm të hemorragjisë (KPH) – këto teknika janë

thelbësore për dy arsye:
Së pari – gjatë trajtimit të DMH hemorragjia e vazhdueshme mund të shkaktojë kërcënim të

jetës së pacientit të traumatizuar dhe kjo i jep anestezistit kohën e mjaftueshme të rregullojë
volumin qarkullues, përpara humbjeve të mëtejshme të gjakut që mund të hasen.
Së dyti – në hemorragjitë massive të pranishme në TMA dhe TPA, dhe nëse DMH nuk kanë
prioritettë madh, në këto raste KPS së heparit lejon riparimin e DIA shoqëruese pa pasur
humbje gjaku. Ndër teknikat më të përdorshme të KPH mund të përmendim:
 Kompresionin manual (KM)

 Perihepatic packing (HP)
 Manovra Pringle (Mp)
KM i shoqëruar me material mbushës me kompresa janë mjaft të dobishme në trajtimin e

DMH komplekse për të siguruar kohën e nevojshme për reanimim.KM përdoret në
hemorragjitë active të heparit, pas kësaj teknika e përdorur varet nga shtrirja e DH, gjendja
fiziologjike e PT dhe eksperienca e kirurgut operator. HP duhet të jetë opsioni i
parënëtraumat e rënda të heparit, ato duhet të hiqen sapo të fillojnë të shfaqen
komplikacionet septike dhe efikasiteti i saj bie, e cila ka një ndikim të dobishëm në rënjen e
vdekshmërisë në këtë grup pacientësh.
Fig.7 Teknikat kirurgjikale në dëmtimet traumatike të heparit

Pamja A- Kompresion manual i heparit Pamja B & C- Perihepatic “Packing”
Duart dhe kompresat vendosen që të rikonstruktojnëheparin në pozicionin e vet normal. HP

realizon vendosjen e kompresave abdominale, janë të afta të kontrollojnë hemoragjinë në
pjesën më të madhe të DMH. Buza e harkut kostal dex ngrihet dhe kompresat vendosen mbi
të, përreth anës ku është hemorragjia. Kompresa shtesë mund të vendosen ndërmjet heparit
dhe diafragmës, midis heparit dhe murit anterior të hemitoraxit dex derisa të arrihet kontrolli i
hemoragjisë. 10-15 kompresa mund të kërkojë KPH nga DMH me shtrirje në lobin dex të
heparit. HP nuk është efektiv për dëmtimet të lobit sinistër të heparit për shkak të KA i cili
nuk lejon kompresionin mbi heparin e dëmtuar. Për fat të mirë hemorragjia nga lobi dex i
heparit mund të kontrollohet pas prerjes së lig.triangular dhe koronar, dhe kompresionit të
lobit sin të heparit midis duarve. Në disa rrethana aimund të jetë efektiv si trajtim definitive
në DMH bilobare dhe sidomos në dëmtime të venave retrohepatike. Si pjesë e DCS , HP
lejon hemostazën e përkohshme dhe mbarim të shpejtë të laparatomisë, reanimimi bëhet në
RTI. Kompresat duhet të hiqen menjëherë pasi PT të ketë StHd, të jetë korigjuar hipotermia,
acidoza dhe kaugulopatia.
Dy komplikacione mund të ndodhin pas HP në:
1. Kompresat shtypin fort mbi vena cava inferior duke ulur kthimin venoz dhe për
pasojë reduktojnë mbushjen e ventrikulit sin dhe një PT hipovolemik mund të mos
tolerojë reduktimin e hedhjes kardiake.
2. Forca shtypëse e HP mund të dëmtojë pjesën më të largët të hemidiafragmës dex dhe
ulje të lëvizshmërisë së saj, e cila jep rritje të presionit në rrugët e frymëmarrjes dhe
për pasojë rënjen e volumit tidal.Është e rëndësishme të bëhet vlerësimi i kujdeshëm i
pacientit të traumatizuar për të marrë në konsideratë këto të fundit.
Manovra Pringle (Mp) - Shpesh përdoret si shtesë e PH për KPH.Me kalimin e viteve u
shtua besimi se manovra Pringel mund të përdoret pa shkaktuar ndryshime iriversible nga
ishemia në DMH.Disa autorë kanë dokumentuar përdorimin e MP për më shumë se 1 orë në
pacientët me dëmtime komplekse, pa dëmtime të dukshme të heparit. Në rastet kur DMH
është jetëkërcënuese, bëhet laparatomi urgjente dhe aplikimi i menjëhershëm i MP dhe më
pas i HP dhe në rast se hemorragjia vazhdon kjo nënkupton se kemi të bëjmë me dëmtim të
v.cava retrohepatik apo te v.hepatike. HP ka më shumë mundësi të kontrollojë hemorragjinë
nga këto dëmtime.Njëteknikë tjetër e përdorur në KPH është aplikimi i kapseve tipike për
ndalimin e hemorragjisë ose një klem hepatic.Megjithatë kjo teknikëështë e vështirë të
përdoret për një sërë arsyesh.Në rastet e dëmtimeve të v.juxtahepatike përbëjnë një sfidë
teknike që paraqet vështirësi të kontrollohen me HP dhe shpesh janë letale.Procedura
komplekse mund të kërkohen për KPH të këtyre venave të mëdha dhe më të rëndësishmet
janë izolimi hepatic vascular me klema dhe vendosja e shunteve atriocavale dhe përdorimi
MOORE-PILCHER ballon.
Izolimi hepatic vascular - Bëhet me anë të MP, klampimit të aortës në nivel të diafragmës,
klampimit të vazave suprarenale, venave suprahepatike dhe të v.cava. në rastet e planifikuara
për procedura elective kjo teknikë realizohet në mënyrë të sukseshme, porn ë pacientët e
traumatizuar rezultatet nuk kanë qenë shumë optimiste. Kjo ndodh për shkak të pamundësisë
të suportimit të shokut të reduktimit akut të mbushjes së ventrikulit sin dhe për pasojë
ndodhin vdekje të papritura menjëherë pas vendosjes se klampimit venoz.
Ligature e a.hepatike - Nuk përdoret më si procedurë trajtimi, kur masat e tjera janë të
mjaftueshme për të zvogëluar hemorragjinë.Kjo mund të përdoret tek pacientët e traumatizuar
InStHd, nëse MP dhe HP dështon.Një teknikë alternative për të ekspozuar v.cava
retrohepatika dhe v.hepatike në të cilat izolimi vascular u arrit përmes klampimit dhe v.cava
p.suprahepatike u ndahet midis klemave vascular.Pastaj heparin dhe v.cava p. Suprahepatike
janë të rrotulluara anteriorisht duke siguruar një përqasje direkte të pamjes posterior të saj.
Shunted atriokavale arrijnë izolimin vascular të heparit duke lejuar sasi të gjakut venoz nga
poshtë diafragmës përmes shunteve të kaloje direct në atriumin dex. Në fillim pati mjaft
sukses si teknikë, por më pas u raportuan raste me vdekshmëri të lartë nga përdorimi i tyre
për shkak të:
 Mungesës së familjaritetit të kirurgut me këto procedura

 Manipulimi në të ftohtë
 Zemra acidotike
Fig.8Teknikat kirurgjikale në dëmtimet traumatike të heparit

A – Manovra PRINGLE, ku është klampuar triada portale, përmes foramen ëinsloë me
ndihmën e gishtit tregues.
B- Bypasset venovenoze, lejon heparin të bëjë kthimin e gjakut venoz në zemër.
C- Një tub endotrakeal, për të bërë shunt atriocaval, përmes bërjes së një hapësire e cila
lejon fluksin e gjakut në atrium.
Përzgjedhja e rastësishme e pacientëve të traumatizuar ka kontribuar për këto rezultate të

dobëta.Një teknikë tjetër alternative në këto raste është përdorimi i MOOR-PILCHER
ballon.Kjo paisje vendoset përmes v.femorale duke avancuar Brenda v.cava p.retrohepatika,
dhe kur kyështë i pozicionuar mirë ai fryhet duke bllokuar v.hepatike dhe v.cava.vetë kateteri
në brendësi ka hapësirë, e cila lejon fluksin e gjakut të shkojë në atriumin dex në të njëjtën
rrugë si shunti atriocaval. Aktualisht shkalla e mbijetesës për PT me dëmtime venoze
juxtahepatike në këtë rrugëështë e njëjtë me ato me shunt atriocaval. Alternativë tjetër është
teknika e vendosjes së paisjes vaskulare e cila lejon dekompresionin e z. të holla dhe arrin
presion të lartë të mbushjs kardiake e cila është e domosdoshme.By-pass venovenoz
realizohet me anë të vendosjes së një kateteri në v.cava inferior përmes v.femorale dhe një
kateteri sekondar në v.mesenterike superior. Një pompë centrifugal tërheq gjakun nga këto
vena duke i pompuar direct në v.cava superior përmes një kateteri të tretë të vendosur në
venën jugulare interna.
3.6 Teknika për trajtimin përfundimtar të DH
Ato renditen nga kompresioni manual (KM) deri tek transplanti i heparit. DMH të gradës I-II
lacerimete parenkimës hepatike, zakonisht kontrollohen me KM dhe nëse ajo ështëinfective
atëherë ato kontrollohen me veprime locale hemostatike, ku më e thjeshta është
elektrokaugulimi, me anë të së cilës kontrollohen hemorragjitë e vogla në afërsi të sipërfaqes
së heparit dhe në raste më të ndërlikuara përdoret elektrokauter më rreze ARGON, që u jep
pak nxehtësi indeve hepatike përreth dhe krijon një cikatrice të qëndrueshme me rritje të
hemostazës. Gjithashtu mjaft i përdorshëm në situata të ngjashme është colagjeni
mikrokristalin në formë pudre i cili vendoset në një sponge të pastër 10X10cm dhe aplikohet
direct në sipërfaqen për ngjitje, e cila arrihet duke e mbajtur të shtypur për 5-10 min.
Trombina në formë xheli gjithashtu përdoret sidomos në hemorragjitë e vogla. Hemostatik të
tjerë të rinj kanë dhënë një ndihmesë të madhe në DMH dhe janë rikombinimet aktivizuese të
faktorit VII tëkoagulimit( NOVOSEVEN) e cila ndikon në koagulimin e degëve të vazave të
gjakut. Nga disa studime kanë dalë protokolle se kur duhet të përdoret faktori VII:
PT duhet të ketë shanse mbijetese

PT duhet të ketë marrë të paktën 10UI gjak plus faktorë koagulues
Kontrolli kirurgjikal i hemorragjisë duhet të jetë arritur

Doza e përdorur është 60-90µg/ kg e cila mund të përsëritet njëherë
Në rastet e DMH të gradës III-IV veprimet lokale nuk kanë rezultat. Në këto raste një
mundësi është suturimi i parenkimës hepatike edhe pse shpesh shkakton rrezikun e nekrozave
hepatike, përdoren akoma. Ato përdoren kur lacerimet janë më pak se 3 cm të thella dhe në
rastet kur ka dëmtim të kapsulës së heparit, kjo procedurë nuk është shumë efektive. Suturat
më të përdorura janëkatgut-chromic 0-2.0 me age me hark, diametri i madh parandalon
suturat nga shqyerja përmes kapsulës së Glissonit. Për lacerimet jot ë thella mund të përdoren
edhe suturat e vazhdueshme afërsisht në buzët e dëmtimit. Në lacerimet e thella bëhen sutura
në formë dysheku horizontale të cilat vendosen parallel me buzët e dëmtimit. Kur bëhet
ligature ato duhet të shtrëngohen mjaftueshëm pa shkaktuar tensionim dhe bëjnë të mundur
praninë e hemostazës në zonën e lidhur.Pjesa më e madhe e hemorragjive venoze trajtohet me
sutura parenkimale.Në dëmtimet e v.cava p.retrohepatike dhe v.hepatike bëhet tamponimi i
tyre me anë të mbylljes së parenkimës mbi vazat hemorragjike.Të gjitha këto veprime disa
herë mund të cojnë në formimin e hematomave intrahepatike të cilat mund të infektohen.
Hepatotomia me ligature selective – të vazave hemorragjike është një teknikë e

rëndësishme që kryesisht përdoret për DH penetrante trans hepatike. Disa autorë
preferojnësuturat në parenkimë, ndërsa disa të tjerë favorizojnë aplikin e shunteve atriocavale
për të ekspozuar riparimin e dëmtimeve venoze juxtahepatike.Teknika e gishtit të frakturuar
përdoret në rastet e DMH me lacerime të gjera dhe të thella, duke bërë të mundur
kontrollimin e hemorragjisë.Një procedurë shtesë në rastet e suturimit të parenkimës ose
hepatotomisëështë përdorimi i omentumit për të mbyllur defeket e gjera të heparit dhe është
support për suturat hepatike të cilat nga ana tjetër është burim mjaft i mirë për makrofagët
dhe mbush hapësirat e mundshme të vdekura me inde vitale. Omentumi mund të sigurojë
support ekstra për suturat parenkimale shpesh herë të mjaftueshme për të mbrojtur ato nga
lacerime përmes kapsulës së Glissonit.
Ligature e a.hepatike – mund të jetë e përshtatshme në PT me hemorragji arteriale në

brendësi të heparit, e cila luan një rol mjaft të kufizuar në trajtimin e të gjithë DMH, pasi ajo
nuk luan rol në ndalimin e hemorragjisë nga dëmtimet e v.porta dhe v.hepatike. zakonisht
ligature e a.hepatike sin apo dex tolerohet mjaft mirë, megjithatë ligature e a.hepatika propria
mund të shkaktojë nekrozë hepatike. Një alternativë tjetër në dëmtimet trans hepatike
ështëpërdorimi i një baloni intra hepatik, e cila përdoret nga kirurgu në SO; e cila inserohet
në plagën hemorragjike dhe më pas fryhet me solucione të tretshme dhe kur arrihet
hemostaza, baloni shfryhet gradualisht dhe më pas hiqet brënda 24-48 orëve. Rezeksioni i
debridementeve përdoret për pjesët periferike të parenkimës hepatike jo vitale, megjithatë kjo
nuk duhet ti kalojë 25% të heparit. Rezeksioni i nekrozave preferohet te kryhet me anë të
teknikës së gishtit të frakturuar dhe është e përshtatshme për PT të zgjedhur me DMH të
gradës II-V, për shkak të hemorragjisë që mund të ndodhë gjatë heqjes së indeve të
devitalizuara, prandaj kjo teknikëështë mirë të realizohet në PT me gjendje të mirë fizike dhe
mund të tolerojë hemorragjitë e mundshme.
Fig.9 Ligaturat hepatike
A-hepatotomi me ligaturëselective B-balon intrahepatik në PP hemorragjike
Hepatic packing (HP) – ka një avantazh të madh në trajtimin e DMH këto 25 vitet e fundit.
Kohë më përpara lacerimet e heparit, paketoheshin me disa garza rrethuese, të cilat kishin një
rrip garze të posacme e cila dilte jashtë përmes një plage të ndarë. Kjo hiqej pas disa ditësh
por shpesh bëhej shkak për infeksione dhe hemorragji, gjatë dhe pas heqjes së saj. Teknikat
aktuale konsistojnë në atë që mund të përdoren mbi dëmtim duke u vendosur në mes të
heparit, diafragmës dhe retroperitoniumit apo murit anterior torakal. Abdomen është i
mbyllur dhe PT dërgohet në RTI për reanimim dhe korrektim të crregullimeve
metabolike.Brenda 24 orëve PT rikthehet në SO për heqjen e kompresave.HP është i indikuar
për DH të gradës IV-V dhe për PT të cilët kanë kaugulopati për shkak të dëmtimeve
shoqëruese.Një tjetër teknikëështë mbështjellja e heparit apo e porcionit të dëmtuar të heparit
me një material poroz fin (rrjetë vikryli) pasi pjesa apo lobi hepatik i dëmtuar të jetë i
mobilizuar. Përdorimi i suturave lineare në rastet e DH të lokalizuar në njërin nga lobet, ka
raste që përdoren „rrjeta“ të posacme që përfshijnë pjesën e dëmtuar, koagulat e gjakut
janëposhtë rrjetës të cilat janë pasojë e tamponadës në heparin e dëmtuar. Megjithatë suksesi
është i limituar.
Hepatorraphia – vendosja e suturave në formë „dysheku“ që komprimojnë parenkimën dhe

vazat hemorragjike të heparit, ishte një nga metodat e para të sukseshme, por nuk pati
mbështetje për shkak të indeve nekrotike dhe të komplikacioneve septike postoperatore.
Teknikat shtesë përfshijnë: përdorimin e ngjitsave me përmbajtje fibrin (FIBRIN GLUES)
dhe ngjitsave të tjerë, por roli i tyre specific akoma nuk është përcaktuar qartë.
Razeksioni anatomic i heparit – është një zgjedhje alternative në rastet me DH të

zgjeruara.Në kushte specifike hemihepatektomitë anatomike (HA), mund të përdoren me
rezultate shumë të mira në kuadrin e traumës por ka raste kur vdekshmëria që lidhet me këtë
procedurë arrin në mbi 50%.Për pasojë kjo përdoret rrallë në PT, kjo sjell në plan të parë
përdorimin e HP, rezekimin e debridementeve dhe hepatotomi me ligaturë
selective.Rezeksionet anatomike të heparit për PT duhet të bëhen nën një kontroll të rreptë
për shkak se shkalla e vdekshmërisë së kësaj procedure arrin në 50%, sidomos kur kjo
proçedurë bëhet nga kirurgë që nuk kanë eksperiencën e duhur.Rezeksionet atipike të indeve
të devitalizuara janë të shkurtra në kohë dhe reduktojnë riskun e sepsisit postoperator,
hemorragjive sekondare dhe fistulave biliare. Megjithatë ka dy arsye për të cilat bëhet
rezeksioni anatomic i heparit si zgjidhje e arsyeshme:
Së pari – kjo ka tendencë të përdoret në PT me DH të shtrira kryesisht në lobin sin të heparit

pasi hemorragjia është më elehtë të kontrollohet me anë të kompresionit bimanual dhe rrisku i
hemorragjive të pakontrollueshme të gjakut është më i lartë në HA dex se në sin.
Së dyti – është dështimi i HA në PT tek të cilët hemorragjia është e kontrolluar por nuk kemi
qarkullim të mjaftueshëm si pasojë e trombozës në vaza. Për shkak të nekrozave masive të
indit hepatic ka një risk të madh për infeksione ose prezencën e hyperinflamacionit duke
formuar kuadrin e sindromit të disfunksionit multiorganor (SDMo). Indet nekrotike në lobin
sin duhet të hiqen sapo të krijohen kushtet. Transplanti i heparit ka qenë një zgjidhje në një
sërë pacientësh me DH shkatërruese të cilët kërkojnë hepatektomi totale.
Hematoma subkapsulare (HSc) – ndodh kur parenkima e heparit është e kontuzionuar, por
kapsula e Glissonit është intakte. Ajo paraqitet në një sërë formash, nga flluska të vogla në
sipërfaqen e heparit tek hematomat centrale të rupturuara të heparit të shoqëruara me
hemorragji të rënda. Ato mund të identifikohen në SO ose gjatë CT ekzaminimit. Pavarësisht

se si identifikohen DH vendimet për llojin e trajtimit janë mjaft të vështira. Në rastet e HSc të
gradës I-II kjo është, në hematomat të cilat përfshijnë më pak se 50% të sipërfaqes së heparit
që nuk janë të shtrira dhe të pa rupturuara, të cilat zbulohen gjatë laparatomive, ato duhet të
lihen të shërohen spontanisht.Nëse zbulohet HSc ato kërkojnë kontroll të vazave
hemorragjike me anë të hepatotomisë me ligaturë selective apo me anë të HP. Në rastet e HSc
të rupturuara, kur ato janë të shtrira gjatë operacioneve (gr.III) duhet të kontrollohen. Ato
shpesh janë si pasojë e hemorragjive arteriale të pakontrolluara dhe vetëm HP mund të mos
jetë e efektshme, dhe mund të kërkohet EAT nën CT. Në rastet e HSc të rupturuara të gradës
III-IV ato trajtohen me eksplorim dhe ligation selektiv me ose pa HP.
Dëmtimi i v.retrohepatike (DvRh) – janë dëmtime komplekse që kanë hemorragji të

vazhdushme dhe kërkojnë detyrimisht përdorimin e hershëm të Pringle manovër (klampimi i
triadës portale) e cila ka vlera terapeutike, duke bërë të mundur kontrollin e hemorragjisë
derisa zgjidhet taktika definitive e trajtimit dhe diagnostika, duke bërë të mundur të
identifikohet vaza e dëmtuar. DvRh ka shkallë të lartë vdekshmërie që arrin në 50-100% të
rasteve. Në këto raste teknika e vetme e trajtimit është teknika e shunteve atriocavale me
shkallë mbijetese mjaft të ulët ( 0- 8.9%). PT që nuk i nënshtrohen procedurave të shuntimit
kanë ecuri më të mirë dhe me shkallë mbijetese deri në 60% me HP teknike. Ndërsa me
teknikat direkt në venat retrohepatike arrin shkallë mbijetese 40%.
Drenazhi perihepatik – për vite me radhë DH drenoheshin me “dren Penrose” të posaçëm

duke u vendosur në buzën e poshtme të costea XII. Kohët e fundit përdorimi i drenave
aspirativ është mjaft i përhapur.Disa studime kanë demostruar se përdorimi i drenave Penrose
ka risk më të lartë për infeksione se drenat aspirativ.PT të cilët kanë filluar trajtimin me PP
duhet gjithashtu të përdorin drenazh, megjithatë drenazhi perihepatik nuk duhet përdorur si
proçedurë fillestare trajtimi në DH.Thuhet që PT me PP duhet të rikthehet në SO brenda 48
orëve.
3.7 Vdekshmëria she sëmundshmëria
Shkaku kryesor është hemorragjia e ndjekur nga SDMo dhe TCC. Tre përgjithësime mund të
bëhen në lidhje me rriskun e vdekjeve dhe komplikacioneve:
I. Të dyja rriten në proporcion me gradën e dëmtimit dhe me kompleksitetin e riparimit.
II. DMH kanë vdekshmëri më të lartë se DPH

III. Komplikacionet infektive hasen më shumë në DPH.
Hemorragjitë e pakontrolluara dhe dëmtimet shoqëruese jo-hepatike janë shkaku kryesor i

vdekjeve të hershme.Vdekjet e vonshme kanë si shkak TCC dhe sepsin.Vdekshmëria ka
pasur rënie gjatë 25 viteve të fundit, kjo për arsye të ndryshme dhe për shkak të rritjes së
trajtimit të PT në të gjitha nivelet e traumës dhe sidomos në vendngjarje, dhe në rritjen e
nivelit të diagnostikimit dhe të trajtimit të cilat shkojnë paralel, duke përdorur teknika të reja
të trajtimit si HP dhe të ETA. Prognoza eshtë e ndryshme në bazë të gradës së dëmtimit.
3.8 Komplikacionet e trajtimit të DH
Ndër ndërlikimet më të shpeshta në trajtimin e dëmtimeve të heparit janë ndeshur si më

poshtë:
Hemorragjitë e vazhdueshme
Abceset IA
Bilomat
Fistulat biliare
Hemorragjitë postoperotore – hasen në përqindje më të vogël në PT me DH. Burimi mund
të jetë një koagulopati ose harresa e ndonjë vaze të dëmtuar, të cilat në pjesën më të madhe të
rasteve kërkojnë riintervent.Arteriographia me embolizim duhet të merret parasysh në disa
pacientë të zgjedhur, ndërsa në rastet e koagolopative ato arrihen me reinervent derisa
koagolopatia të korrigjohet. Vazhdimi i hemorragjisëështë si rezultat i pamundësisë për të
arritur hemostazë apo si rezultat i dështimit të EAT në rastin e hemorragjive arteriale. EAT
është e përzgjedhur në hemorragjitë e thella parenkimale e cila mund të realizohet në SO ose
nëkabinetin radiologjik pas HP si pjesë e DCS. Rupture në një ductus biliar rezulton në
hemobili e cila karakterizohet nga episode të vazhdueshme më dhimbje në kuadratin superior
dex abdominal dhe me hemorragji të pjesës së sipërme të traktit GI, hemorragji dhe ikter.
Rupture në brendësi të një dege të v.porta mund të japë hypotension portal me variçe
hemorragjike, këto të dyja hasen shumë rrallë dhe menaxhimi është me arteriographi hepatike
dhe embolizim.
Infeksionet perihepatike – hasen në më pak se 5% të rasteve me DH. Ato hasen më shpesh

në DPH për shkak të mundësisë së madhe tëDI dhe kontaminimin pasues që i shoqëron ato.
Temperaturë e rritur e shoqëruar me leukocitozë ditën e 3-4-të postoperatore të nxit të

kërkosh për infeksion IA. Në mungesë të pneumonisë, flebiteve ose infeksionit të rrugëve
urinare, duhet të kryhet një CT- abdomen me contrast oral dhe i/v. Shumë infeksione
perihepatike mund të trajtohen me drenazh nën CT, megjithatë hematomat e infektuara dhe
indet hepatike të infektuara, mund të mos jetë zgjidhje efektive drenazhi perkutan.
Rezeksionet e brinjës XII-të dex janë teknika të shkëlqyera për infeksionet posterior dhe
sigurojnë drenazh superior në rastet recidivante.Abcset IA ndodhin në 12% të
rasteve.Rezeksionet e nekrozave dhe indeve të devitalizuara mund të ulin në mënyrë të
dukshme praninë e sepsisit, gjithashtu ndikon dhe heqja e kompresave në HP nëse ato janë
përdorur. Trajtimi i abceseve IA mund të bëhet edhe në rrugë transkutane nën ECHO apo nën
CT, por sipas rastit ato trajtohen me inervent.
Fistulat biliare – hasen afërsisht në 3% të PT me DH të mëdha në më shumë se 8% të

rasteve hasen pas rezeksioneve të heparit. Ato zakonisht janë të vogla dhe kryesisht mbyllen
vetë, pa ndonjë trajtim specific nëse është arritur drenazhi adekuat.ERCP mund të përdoret në
rastet kur debiti nga drenat është i lartë apo në kohëzgjatjen e fistulave biliare.Ajo përcakton
saktë lokalizimin e fistulës dhe mundëson vendosjen e stendave në nivel të dëmtimit apo
sfinkerectomive.
Në raste të rralla fistulat komunikojnë me struktura intratoracike në PT me dëmtime

shoqëruese diafragmale që rezultojnë me një fistul bronkobiliare apo pleurobiliare.Kjo për
shkak të diferencës së presionit midis traktit biliar dhe kavitetit torakal.Shumica e këtyre
fistulave mbyllen në mënyrë kirurgjikale, por një pjesë mund të TK me një monitorim
adekuat. Komplikacion tjetër është hiperpyreksia- haste në më shumë se 64% të rasteve për
shkak të rezerbimit të indeve të devitalizuara. Komplikacionet respiratore hasen në 51% të
PT, infeksionet e plagëve në 7-29% të PT, cholecystitis acalcolosis dhe isuficensa hepatike
ndodhin më rrallë.
Bilomat – janë koleksione të lokalizuara të bilës që mund të jenë të infektuara ose jo. Nëse
po, ato janë një abscess dhe duhet të trajtohen sit ë tillë, nëse janë steril ato rezorbohen. Asciti
biliar shkaktohet nga rupture e një duktusi biliar të madh. Reinterventi pasi të vendoset
drenazhi i përshtatshëm është dekursi më i volitshëm dhe nëse identifikohet burimi i fistulës
biliare, atëherë riparimi primar ka pak gjasa që të jetë i sukseshëm. Më e mira do të ishte, të
pritej derisa kanali fistuloz të jetë i formuarme drenazh adekuat.
Fig. 10
A- Biloma evidente në CT-scan, B- dëmtim i duktusit hepatic dex në ERCP
Për rivendosjen e shpejtë të qarkullimit të gjakut: jepen likide izotonike intravenoze, bëhet
monitorimi i TA, Pulsit, EKG, PVC. Japim solucion ringer laktat deri nëdy litra, jepet gjak
izogrup-izorezus në raport me gjendjen klinike dhe kuadrin e gjakut.Gjaku jepet njëflakon
nëse hematokriti është 30% dhe observohet TA; Pulsi dhe PVC, jepen dy flakone gjak nëse
hematokriti është 25-30%, jepen me shumë se tre flakone gjak nëse hematokriti është nën
20%. Mund të jepet dy unite plazmë e freskët dhe medikamente si: adrenalinë, dopaminë ose
noradrenalinë.Monitorimi i sasisë se urinës – për monitorimin e sasisë se urinës vendoset një
kateter Foley sipas moshës së pacientit.Vendosja e drenit torakal – bëhet në rastet kur kemi
brinjë të thyera të cilat pengojnë respiracionin dhe për parandalimin e humbjës së gjakut dhe
zhvillimin e pneumotoraksit.Përcaktimi i grupit të gjakut të pacientit, marrja e analizave
laboratorike, biokimike, gjak komplet, astrupograma, elektrolitet, kaugulograma,
glicemia.Monitorimi i pacientit: EKG, presion arterial, pulsi, PVC, frekuenca respiratore,
temperaturë etj.
3.9 Transplanti i mëlcisë

Transplani ortotopik i mëlcisëështë trajtim ideal si për sëmundjet hepatike kronike në fazë
terminale si dhe për format e mosfunksionimit hepatik akut. Treguesit kryesorë janë:
insuficensa hepatike acute (virale, toksike), ciroza hepatike (virale, alkolike, autoimmune)
ciroza biliare, dëmtimet e rënda të heparit si pasojë e një traume etj.
Vlerësimi para operacionit - Hyrja e një pacienti në listën e pritjes së nje transplanti si
mëlcia parashikon një studim të kujdesshëm të patologjisë bazë e të të gjithave distrikteve të
tjera me qëllim përjashtimin e pranisë patologjike shoqëruese që mund të pengojë
transplantin. Pacienti duhet të plotësojë kriteret minimale para se të jetë në listën e pritjes.Kur
aprovohet hyrja në listë, pacientit i shënohet një prioritet. Në rastet e transplantit pacienti i
nënshtrohet testeve paraprake për të parë funksionin e të gjithë organeve.
Teknika kirurgjikale – konsiston nëdy etapa kirurgjikale: hepatectomia dhe vendosja e

mëlcisë së dhuruesit.
Fig..11
Monitorimi pas operacionit
Pacienti i transplantuar në ditët e para ka nevojë për një monitorim të parametrave jetësorë
me terapi intensive. Stabilizohet një herë pastaj transferohet në një repart të zgjedhur për
kujdesje të mëtejshme. Drejtimi korrekt i pacientit pas operacionit konsiston në vendosjen e
një terapie të përshtatshme immunosupresive, në evitimin e komplikacioneve septike e në
monitorimin e funksionit hepatik. Kthehet në padiskutim marja e dozës hematike të
përditshme të immunosupresorit kryesor (p.sh Ciclosporina), e mbi të gjitha deri në arritjen e
një stabiliteti. Është e nevojshme bërja përditë, gjatë javës së parë, i testeve të funksionit
hepatik dhe eko doppler të enëve hepatike. Kolangiografia trans Kehr bëhet në ditën e shtatë
pas operacionit. Heqia e tubit Kehr parashikohet rreth 6 muaj nga transplanti.
Komplikacionet pas transplantit
Këto janë të parakohshme ose të vona.
- Komplikacionet e parakohshme janë: mos pranimi akut e hiperakut, mos

funksionimi primar (mungesa e fillimit të funksionimit të organit), komplikacione
vaskulare (trombozë të arteries hepatike, të vena porta ose vena kava), stenoza ose
dehishence të anastomozës biliare, infeksionet.
- Komplikacionet e vona janë: mos pranimi i organit kronik, ripërteritja e sëmundjes
bazë, tumore pas transplantit, osteoporoz, diabeti mellitus.
KAPITULLI III
4.Traumat në moshën pediatrike (TPd)
Trauma është shkaku më i shpeshtë i vdekshmërisë dhe sëmundshmërisë në moshën

pediatrike. Mekanizmi i dëmtimit është pothuajse i njëjtë me traumën tek personat e rritur por
ajo ka specifikat e veta për ç’do grupmoshë. Shkaqet kryesore në traumat e mbyllura mbeten
AA, Aksidentet me motorr dhe bicikleta, ndërsa në traumat penetrante PAZ dhe PMP janë
shkaku kryesor i këtyre dëmtimeve. Shkaku kryesor i vdekjeve ka ardhur si pasojë e :
kompromentimit të rrugëve të frymëmarrjes, shokut hipovolemik, TCC, të gjitha dëmtimet që
japin hipoxi progresive dhe acidozë metabolike. Pjesa më e madhe e dëmtimeve i përket
gupmoshës 6-7 vjec.
Tek fëmijët e vegjël abdomeni është si katror dhe bëhet si drejtkëndësh në fëmijët më të
rritur, edhe trashësia e paretit abdominal (masës muskulare) është më e hollë se e të rriturve.
Brinjët e fëmijëve janë shumë fleksible, ç’ka i bën mjaft rezistentë ndaj frakturave sesa të
rriturit. Kjo rritje e kompliancës shoqerohet me ulje të aftësisë mbrojtëse të strukturave të
sipërme të KA, që ndodhen poshtë brinjëve të fundit të kafazit të kraharorit si p.sh: hepari,
lieni etj.
4.1 Vlerësimi i dëmtimeve

Për ç’do fëmijë të dyshuar për dëmtime abdominale duhet bërë vlerësimi i tyre në bazë të
protokolleve ATLS ( advancet trauma life support). E rëndësishme në menaxhimin e
traumave pediatrike është:
Njohja e anatomisë së fëmijës me ndryshimet karakteristike të moshës.
Mekanizmi i dëmtimit, mjaft i rëndësishëm për të saktësuar skenën e ngjarjes.
Si detyrë primare në trauma ështëvlerësimi primarduke pasur parasysh ABC, e ndjekur nga
vlerësimi neurologjik (D) dhe ekspozimi i të sëmurit (E) përmes të cilit bëhet i mundur
vlerësimi i të gjitha dëmtimeve të mudshme. Kjo më pas pasohet me vlerësimin sekondarqë
konsiston në një vlerësim më të hollesishëm të të traumatizuarit nga “ maja e kokës deri në
majat e gishtave të këmbës”, për të bërë të mundur identifikimin dhe ekzaminimin e të
gjithadëmtimeve të mundshme. Përdorimi i rripit të sigurimit ka ulur mjaft numrin e të
dëmtuarve. Vlerësimi terciarzakonisht realizohet brenda 24-orësh pas ardhjes në spital,
rekomandohet gjithashtu një vlerësim nga maja e kokës deri nëmajat e gishtave të këmbës,
për tëminimizuar rrezikun e dëmtimeve të harruara.

Rreziku më i madh i traumave të mbyllura pediatrike është hemorragjia, pasi jo rrallë ka
pasoja vdekjeprurëse, e cila kërkon vlerësim, reanimim, diagnostkim dhe trajtim adekuat.
Reanimim me likide është një element mjaft i rëndësishëm në menaxhimin e traumës, duke
dhënë 20ml/kg peshë sol. Ringer Lactat si bolus. E gjithë kjo bëhet në mënyrë që të arrihet
stabiliteti hemodinami (StHd), dhe nëse ky objektiv fillestar arrihet, vazhdohet me vlerësimet
në vazhdimësi të kombinuara me ekzaminime imazherike dhe laboratorike.
500 ml gjak i humbur në raport me volumin e gjakut

4 – vjecar 42% volumit total
6 – vjecar 33% volumit total
8 - vjecar 26% volumit total
Tabela.3Vlera që zë 500 ml gjak i humbur në raport me volumin total të gjakut për disa
grupmosha
Tek fëmijët kompensimi i humbjeve është më i shpejtë se tek të rriturit, por edhe
dekompensimi zhvillohet më me shpejtësi. Sasia e infuzionve nuk duhet ti kaloje 60 ml /kg
peshë. Pjesa më e madhe e hemorragjive tek fëmijët ndalon spontanisht. Kjo kërkon:
Rivlerësim periodik të PT dhe nëse shfaqen shenja të peritonizmit përbëjnë indikacion
për intervent.
Kateter urinar ( hematuri)
Trasaminazat e rritura etj
4.2 Imazheria
Ro-graphi abominale
ECHO- abdominale
CT-scaner me dhe pa kontrast
Laparoskopi (PT duhet të ketë StHd)
LPD
4.3TRAJTIMI
Në dy dekadat e fundit është rritur ndjeshëm trajtimi i DH në mënyrë konservative, ku
nëshumicën e rasteve hemorragjitë ndalohen spontanisht. CT në diagnostikim dhe gradifikimi

i DH kanë ndihmuar në uljen e tajtimit operator të DH të gradës së II të cilat më parë
trajtoheshin me intervent deri në 7% të rasteve. Por kriteri bazëështë StHd, nëse edhe pas
reanimimit kemi InStHd atëherë zgjidhja mbetet interventi. Teknikat më të zgjedhura
operatore janë:” perihepatik packing”, “ suturat e heparit”, “ hepatoktomia e pjesshme”.
Trajtimi jo-operator në dëmtimet e heparit tek femijët duhet bërë në:
 PT me StHd
 PT të cilët kërkojnë marrjen e gjakut më pak se ½ e volumit të gjakut të llogaritur (<
40 ml/kg)
 Prania e dëmtimeve shoqëruese IA kërkojnë intervent
Tabela.4Algoritmi i trajtimit në moshat pediatrike
KAPITULLI IV
5.Traumat në pacientët e moshës së tretë
Me kalimin e viteve dhe me kohët që po kalon rritja e jetëgjatësisë në vendin tonë, ka bërë
gjithmonë dhe më evidente rritjen e numrit të pacientëve të moshuar në urgjencë, e shoqëruar
kjo me të gjitha vecoritë dhe problemet që mbart trajtimi i pacientëve në këto moshë të cilat
lidhen me: moshën, sëmundjet shoqëruese, gjendjen sociale, mekanizmin e traumës, koha e
dhënjes së ndihmës së parë, koha e paraqitjes në spital, mënyra e transportit, niveli i
kualifikimit profesional në qendrën e pritjes, niveli dhe prania e aparaturave që të bëjnë më të
lehtë punën e personelit mjeksor etj.
5.1 Fispatologjia – shumë prej ndryshimeve fiziologjike që ndodhin në personat e moshës
së tretë, bashkohen me procesin e plakjes së organeve, të cilat bëhen më të “ngurta”, dhe kjo
bën të mundur reduktimin e aftësisë së përgjigjes ndaj dëmtimeve dhe redukton funksionin
rezervë të organeve. Duke filluar nga sistemi kardiovaskular, sistemi respirator, aparati
lokomotor, sistemi imunitar, sistemi nervor, të cilat me kalimin e viteve bie në mënyrë
graduale dhe funksioni i tyre.
Pas moshës 50-70 vjec, RNL janë shkaku kryesor i dëmtimeve traumatike të mbyllura në
këto mosha. Kjo vjen si pasojë e ndryshimeve fiziologjike që thamë më lart, aftësia për të
ruajtur ekujlibrin gjatë ecjeve të gjata apo zbritjet nga shkallët etj, bie me kalimin e viteve.
Mprehtësia e shikimit gjithashtu ndikon në uljen e aftësisë për ti shmangur objektete
rrezikshme, ndryshimet ortostatike të TA, ndryshimet kardiovaskulare, ndryshimet në veshin
e mesëm etj, janë tipike për personat e moshuar.
Si mekanizëm i dëmtimit vëndin e dytë e zënë AA, kjo mund të vijë si pasojë e uljes së
shikimit, vështirësitë në lëvizjet e qafës në kthimet e saj pas, për shkak të ndryshimeve
degjenerative në kolonën cervikale.
Dëmtimet nga GMF bien me kalimin e viteve pasi personat e moshuar nuk janë të prirur për
të pasur konflikte apo veprime të dhunshme, pasi aftësia fizike bie në këtë moshë. Në këtë
kategori mund të përfshihen dëmtimet të cilat ata marrin si këmbësorë apo në kryqëzimet e
rrugëve si shkak i ngadalësisë së lëvizjeve, tipike në këtë moshë.
5.2 Diagnoza- në vendosjen e shpejtë të diagnozëz ka shumë rëndësi: anamneza,

mekanizmi i dëmtimit, sëmundjet shoqëruese kronike pre-traumatike etj. Ku më pas
vazhdohet me vlerësimin primar dhe reanimimin e njëkohshëm, të pasuar me vlerësimin
sekondar dhe ekzaminimet klinike, laboratorike dhe imazherinë (Ro-graphi, ECHO-

abdominale, CT-scaner etj). Një rëndësi të madhe në vendosjen e diagnozës ka vlerësimi
primar duke zbatuar protokollet e traumës (ABCDE..) ku në kushte emergjence, vlerësimi i
raportit Puls/TA vihet re që:
 Në masën më të madhe është normal në ardhje por kjo nuk është shumë domethënëse
në moshat e vjetra, për shkak të ndryshimeve anatomike dhe fiziologjike që lidhen me
moshën.
 Shpesh herë pacientët mund të jenë në ardhje me TA normal por në të vërtetë ai është
me hypotension dhe pa takikardi.
 Del në plan të parë, marrja mirë e anamnezës dhe monitorimi i pulsit, TA, diureza,
niveli i koshincës, EKG, analiza të tjera biokimike, Astrupogramë etj.
5.3 Trajtimi – trajtimi është konservator dhe kirurgjikal, ku trajtimi konservator është në
përparësi. Në shumicën e pacientëvë të moshuar, rikthimi i funksioneve në gjendjen si para-
dëmtimit dhe arritja e pavarësisë së zakonshme është e arritshme. Një trajtim intensiv
kryesisht në fazën e hershme, evolucioni dhe reanimim në personat e moshuar ka ndikuar në
rritjen e të mbijetuarve. Trauma në pacientët e moshuar është e vështirë të vlerësohet për
shkak të ndryshimeve patofiziologjike të moshës, rezervave fiziologjike të kufizuara dhe
sëmundjeve kronike shoqëruese. Kjo kërkon një bashkërendim të punës me sektorin geriartrik
për njohjen më të thellë të problemeve që mbart kjo moshë.
Diagnoza infermierore.
-Dëmtim i shkëmbimit të gazeve – lidhur me traumën
- Dhimbje- si pasojë e plagës e shkaktuar nga trauma.
-Alternimet në ushqim - lidhur me anoreksinë, nevojat për një rritje të metabolizmit..

-Mundësia për infeksion- lidhur me kontaminimin e plagës gjatë procedurës kirurgjikale.
-Mënyra e frymëmarrjes inefektive- ( koma, apo dëmtimeve të shumëfishta)
-Hipotermi – lidhur me shockun hipovolemik hemorragjik
-Ndryshimet e mundshme në volumin e lëngjeve dhe bilancin e elektroliteve-lidhur kjo me
ndryshime në volumin e gjakut qarkullues.
-Ankth- i lidhur me operacionin e afërt dhe me diagnozën e dëmtimit hepatik.
-Mungesa e njohurive lidhur me testet diagnostike - trajtimi dhe vetëkujdesja në shtëpi.
-Gjendja e përgjithshme mendore - ku ndikojnë kushtet e jetesës dhe faktorë të tjerë si

alkoli, duhani, stresi ej.
-Diagnoza të mundshme mjekësore - si hepatitis viral ose cirozë në të kaluarën, duhet të
kihen parasysh për faktin se ndikojnë direkt në përcaktimin e ndihmës që duhet të japë ekipi
mjekësor. Pacientit dhe familjarëve duhet ti jepet informacioni i duhur rreth sëmundjes,
prognosës. Gjithashtu pacienti duhet të kuptojë kur situata është nën kontroll. Në se alkoli
është faktor predispozues, shënimet nga ana e pacientit përfshijnë dhe njohuritë rreth
efekteve negative të alkolit si dhe dëshirën për ta eliminuar atë. Të gjitha manifestimet
klinike në rastin e çrregullimeve hepatike duhet të jenë të dokumentuara për të parë ecurinë e
sëmundjes dhe për të bërë krahasimin me gjëndjen e mëpashme dhe në se ka apo jo
përmirësime.
Kujdesi infermieror post-operator dhe ndërhyrjet infermjerore
Kontrrolli dhe vleresimi i shenjave vitale – shenjat vitale duhet të maten vazhdimisht dhe të
krahasohen me vlerat normale në mënyrë që të përcaktohet gjendja e përgjithshme dhe ecuria
e trajtimit dhe që të parandalojmë në kohë komplikacionet e mundshme. Matet pulsi dhe në
rast se konstatojmë mungesë pulsi, lajmërohet menjëherë mjeku. Merren masat për
parandalimin e stazave venote dhe formimin e tromboembolive. Vlerësohet lëkura nëse është
cianotike, e lagësht apo e thatë. Vlerësohet frekuenca kardiake, tensioni arterial, PVC,
temperatura pasi prania e saj mund të trgojë për infeksion.
Pozicionimi i pacientit në krevat – në fazën e menjëhershme post-operatore pacienti shtrihet

në shpinë, me kokën e kthyer anash për të parandaluar aspirimin e të vjellave. Nëse vëmë re
shenja të shokut dhe hemorragjisë e vendosim në pozicion tredelenburg. Në ditët e
mëvonshme në pozicion Fooler.
Observohet frymemarrja– bëhet matja e numrit të frymëmarrjeve dhe nese paraqitet e

nevojshme jepet oksigjen me maskë. Pacienti aspirohet vazhdimisht për të minimizuar
grumbullimin e sekrecioneve. Është shumë e rëndësishme që pacienti të pozicionohet për një
ventilim sa më të mirë pulmonar. Nëse gjendja e pacientit është e qëndrueshme është mirë që
pozicioni i tij të ndërrohet ç’do 2 orë, në mënyrë që të parandalohet formimi i dekubituseve
dhe pacienti të bëjë një frymëmarrje më të rehatshme. Pacienti inkurajohet që të bëjë
frymëmarrje të thella dhe kollitje të herëpashershme në mënyrë që të rritet perfuzioni

pulmoar.
Mjekimi i plagës dhe kontrolli i dhimbjes –pacienti pas operacionit ka dhimbje të mëdha si
pasojë e plagës operatore dhe drenave që ai mund të ketë. Infermjeri duhet ta observojë dhe të
dëgjojë pacientin për shprehjet e tij kundrejt dhimbjes dhe të përcaktojë tipin dhe
kohëzgjatjen e sa. Sipas përshkrimit të mjekut jepen analgjezik për qetësimin e dhimbjes si
p.sh morfinë dhe pacienti vlerësohet në mënyrë të herëpashershme.
Balancimi i elektroliteve dhe likideve- me anë të dhënies së solucioneve intravenoze.Bëjmë

matjen e lëngjeve të marra dhe të nxjerra.Me anë të ndjekjes ditore përcaktohet nëse bilanci
është pozitiv apo negative. Duhet të regjistrohen të gjitha marrjet si: solucionet intra-venoze
apo marrjet nga sonda nazogastrike dhe marrjet nga goja (nëse është e mundur që të ushqehet
nga goja). Gjithashtu duhet të regjistrohen edhe nxjerrjet si: urina apo drenimi nga drenat që
pacienti mund të ketë.
Ruhet një temperature normale – shikohet plaga here pas here në mënyrë që të
parandalohet infeksioni i saj pasi kjo mund të sjellë rritjen e temperatures.Përdoren teknika
sterile për pastrimin e plagës.
Ushqyerja e pacientit– ushqyerja duhet të fillojë 2-3 ditë pas operacionit.Fillohet me dietë
tëlëngshme , gjysëm të lëngshme derisa të arrijë një dietë të plotë.Ushqyerja mund të bëhet
nëpërmjet sondës, i/v ose nga goja.
Parandalimi i konstipacionit-duke aplikuar klizmën, kryerjen e ushtrimeve dhe masazh në

fundin e barkut.
Pushimi – merren të gjitha masat që pacienti të ketë një pushim të rehatshëm nëpërmjet
dhënjes së analgjezikëve. I ndryshohet pozicioni sa here që ai ka nevojë, që të ndjehet sa më
komfort. Mësohen familjarët që të mos bëjnë zhurmë gjatë orarit të vizitave pasi mund të
ndikojë në gjendjen emocionale të pacientit.
Kujdesi pas daljes nga spitali – informohet pacienti dhe familjarët e tij mbi vazhdimin e
kujdesit në shtëpi, pasi ata shfaqin ankth dhe frikë për ecurinë e gjendjes së pacientit pas
daljes nga spitali.Mjeku dhe infermjeri rekomandon që të zbatohet me perpikmëri trajtimi
mbajtës, dieta, aktiviteti fizik, pushimi dhe në rastet e një komplikacioni të mundshëm të
lajmërohet menjëherë mjeku ose të shkojë në spital.
Ecuruia e trajtimit të traumave ka një lidhje të ngushtëme :
 Llojin e traumës – ku vëndin e parë e zënë aksidentet automobilistike, rënjet nga

lartësitë dhe goditjet me mjete të forta. Tek fëmijët dhe të moshuarit ato favorizohen
edhe nga element që kanë të bëjnë më ndryshimet anatomo-fiziologjike në këto
mosha.
 Mënyrën e transportit – ku vendin e parë e zë transporti me mjete të rastit. Mirë do
të ishte që transporti të bëhej me ambulancë, i shoqëruar me ndihmë zë kualifikuar
mjekësore.
 Koha e praqitjes në spital –i cila në shumicën e rasteve është menjëherë pas traumes
dhe kjo ndihmon shumë për të kryer mjekimet e nevojshme për trajtimin e
pacientittraumatic.
 Gjendja e pacientit në ardhje – vlerësimi i gjendjes së pacientit në ardhje bëhet
duke vlerësuar gjendjen e përgjithshme të PT si: TA, Pulsin, rrugët e frymëmarrjes e
kështu me radhë ABCDE. Këto vlerësime duhet të bëhen në mënyrë të vazhdueshme
në vendngjarje, gjatë transportit. SO, RTI etj. Sa më optimale të jenë keto parametra
në ardhje aq më i mirë do të jetë rezultati i trajtimit.
 Performance e ekzaminimeve– ekzaminimi rutinë dhe ai imazherik në momentin e
shtrimit dhe në vazhdim janë të lidhura ngushtë me cilësinë e aparaturave diagnostike
dhe nivelin e interpretimit mjekësor.ECHO abdominal mbetet ekzaminimi imazherik
më i preferuar.
 Graviteti i dëmtimeve.
 Taktika e trajtimit – conservative apo kirurgjikale, e cila duhet të zgjidhet në
mënyrë që PT të përfitojësa më shumë.StHdmbetet elementi bazë ku duhet të
mbështetemi në përcaktimin e taktikës trajtuese.
 Koha e kryerjes së interventit–sa më shpejt të kryhet interventi, aq më e mire është
dhe ecuria postoperatore.
 Traumë (e pastër apo e kombinuar) – kjo shkon në përputhje me mekanizmin e
dëmtimit ku AA zë vend të parë si shkaktarë i traumave që jep dëmtime të
kombinuara, gjithashtu dhe rënjet nga lartësitë (RNL).
 Gjendja post-operator e PT – lidhet ngushtë me faktorë si: numri i organeve të

dëmtuara, koha e kryerjes së interventit, gjendjen e organeve, sëmundjet pre-
ekzistuese para traumës, mosha e pacientit etj.
 Komplikacionet post-operatore – janë pjesë e punës dhe bashkëudhëtarë të suksesit.
Vend kryesor në komplikacione zënë: sepsisi, hemopneumotorax etj.
 Ditëqëndrimi në spital – sa më i vogël të jetë ditëqëndrimi në spital, do të thoshte
ecuri më e mirë e gjendjes së PT:
 Vdekshmëria – është e lidhur ngushtë me të gjitha shkaqet që përmendëm më lart.
PARANDALIMI
Sensibilizimi i popullsisë për rreziqet që sjellin traumat me anë të:
Propagandës nga të gjitha OQ dhe OJQ për të evidentuar në popullatë shkaqet e

traumës dhe pasojat që rrjedhin prej saj.
Trajnimet mbi kriteret e dhënjes së ndihmës së parë, e cila arrihet nëpërmjet kurseve
teoriko-praktike të nxënësve, popullatës, policisë, shoferëve, në kurset e mbrojtjes
civile.
Sensibilizimi i medias së shruar dhe asaj vizive që të realizojnë emisione, spote
publicitare për sensibilizimin e popullatës për shkaqet e traumës dhe pasojat që sjell
ajo.
Ndërgjegjësimi dhe disiplinimi i drejtuesve të automjeteve, motorrave ( të gjithë
mjeteve të lëvizshme), lidhur me zbatimin e rregullave të qarkullimit rrugor dhe në
kuptimin e rëndësisë që kanë mjetet e sigurimit ( rripat e sigurimit, kaskat për
mbrojtjen e kokës etj).
Rritja e masave të sigurimit teknik në punë dhe rritja e kontrrollit nga inspektoriati i
punës për zbatimin e tyre, duhet të vlerësohet nga punonjësit dhe drejtuesit e
punimeve.
Futja në programet mësimore si lëndë e detyrueshme, elementët teorikë dhe praktikë
të ndihmës së parë në traumat rrugore, në rrëzimet nga lartësitë etj, për rregullat e
edukatës qytetare dhe të qarkullimit rrugor, për të ndërgjegjësuar moshat shkollore.
Marrja e masave nga institucionet përgjegjëse për evitimin e dhunës së c’do tipi, e cila
është një tjetër shkak i dëmtimeve traumatike.
Kapitulli IV
Materiali dhe metodat
Qëllimi i studimit
Prezantimi i traumas së mbyllur dhe të hapur, të heparit, njohja e shkaqeve, identifikimi i

lesioneve hepatike sipas gradëve, shpërndarjen sipas gjinisë dhe vlerësimin e kritereve që
kushtëzojnë mënyrën e trajtimit të një traume hepatike.
Objektivat
1. Lloji i traumas sipas mekanizmit të saj ( AA, RNL, GMF)

2. Grupimi i pacientëve sipas seksit
3. Ndarja sipas grupmoshave
4. Mënyrat e trajtimit ( Konservator, Kirurgjikal)
5. Ndëlikimet që janë ndeshur gjatë trajtimit
Studimi është prospektiv, i shtrirë në hapesirën kohore 1 janar 2008 deri në 30 shtator 2011.
Në studim janë përfshirë 135 pacientë me traumë të heparit dhe rrugëve biliare por që mund
të kishin kombinim dëmtimesh të tjera intraabdominale dhe ekstraabdominale.Informacioni
është marrë nga kartelat klinike në Spitalin e Traumës, Tiranë.
Shkaqet e traumës së mbyllur dhe të hapur
Shkaqet e traumës
Aksidentet Rënjet nga lartësitë Goditjet direkte Totali

automobilistike
85 32 18 135
Tabela.4
Shkaqet e traumës
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
aksident automobilistik renie nga lartesia goditje direkte
Grafik 1
Në analizën e shkaqeve të traumës hepato- biliare rezultoi që aksidentet automobilistike janë
shkaku kryesor me 85 raste.Në vendin e dytë janë rëniet nga lartësitë me 32 raste .Në vendin
e tretë janë goditjet direkte me 18 raste.
Shpërndarja sipas gjinisë

Meshkuj Femra
90 45
Tabela.5
Shpërndarja sipas gjinisë
Femra
Meshkuj
Grafik 2
Raporti meshkuj femra është pothuajse 2 me 1
Meshkuj 90 rasteFemra 45 raste
Shpërndarja sipas moshës
Dëmtimet traumatike hepato – biliare i kemi gjetur në moshat 6-75 vjec.Gupmosha më e

ekspozuar nga keto dëmtime është 16-25 vjec, me 26% ose 35 raste.
6-15 vjeç 16-25 vjeç 26-35 vjeç 36-45 vjeç 46-55 vjeç 56-65 vjeç 66-75 vjec
20 35 23 18 15 12 12
Tabela.6
35
20 23
18
15% 26% 15
17% 12
13%
11% 12
9%
9%
6-15 vjec
16-25 vjec
26-35 vjec
36-45 vjec
46-55 vjec
56-65 vjec
66-75 vjec
Grafik 3
Dëmtimet traumatike hepatike i kemi gjetur nga mosha 6 vjeç deri në moshën 75 vjeç.
Grupmosha më e ekspozuar nga këto dëmtime është 16-25 vjeç me 35 raste, mosha 26-35
vjeç me 23 raste, mosha 6-15 vjeç, mosha 36-45 vjeç me 18 raste, mosha 46-55 vjeç me 15
raste, mosha 56-65 vjeç me 12 raste dhe mosha 66-75 vjeç me 12 raste.
Dëmtimet e heparit sipas lobeve
Hepar Traumë e mbyllur

Hepar dextra 81
Hepar sinistra 19
Hepar dex-sin 14
TOTALI 114
Tabela.7
T
raumëe mbylur
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Hepar dextra Hepar sinistra Hepar dex-sin
Grafik 4
Në këtë grafik paraqiten dëmtimet e traumës së mbyllur hepatikesipas lobeve, ku lobi më i
prekur është lobi dextra me 81 raste, lobi sinistra me 19 raste dhe lobi dex-sin me 14 raste.
Hepar Traume e hapur
Hepar dex 13
Hepar sin 5
Hepar dex-sin 3
Totali 21
Tabela.8
T
raume e hapur
Hepar dex-sin
Hepar sin
Hepar dex
0 2 4 6 8 10 12 14
Grafik 5
Në këtë grafik paraqiten dëmtimet hepatike te hapura sipas lobeve dhe vihet re që lobi dextra
preket më shumë me13 raste, më pas lobi sinistral me 5 raste dhe lobi dex-sin me 3 raste.
Hepar Traumë e mbyllur Traumë e hapur Totali

Hepar dextra 81 13 94
Hepar sinistra 19 5 24
Hepar dex-sin 14 3 17
TOTALI 114 21 135

Tabela.9
Dëmtimet e heparit sipas lobeve

Traumë e mbyllur Traumë e hapur
81
13 19 14
5 3
Hepar dextra Hepar sinistra Hepar dex-sin
Grafik 6
Në traumat e mbyllura, hepari dextra dëmtohet katër herë më shumë se hepari sinistra, kurse
në traumat e hapura, hepari dextra tre herë më shumë se hepari sinistra.Kjo shpjegohet nga
fakti se hepari dextra ka volum më të madh se hepari sinistra.
Grada e dëmtimeve hepatike
Grada I Grada II Grada III Grada IV Grada V
74 raste 34 raste 17 raste 7 raste 3 raste
Tabela.1 0
Grada e dëmtimeve hepatike

74
34
17
7
Grada I 3
Grada II
Grada III
Grada IV
Grada V
Grafik 7
Në këtë grafik pasqyrohet shkalla e dëmtimit të heparit sipas gradëve. Dëmtimet e grades së I
dominojnë me 74 raste. Më pas renditet grada e II me 34 raste, grada e III me 17 raste, grada
IV me 7 raste dhegrada e V me 3 raste.
Dëmtimet shoqëruese intraabdominale të traumës së heparit
Organi Traumë e Traumë e Totali Totali %

mbyllur hapur
Lieni 9 1 10 8%
Renet 3 2 5 4%
Pankreasi 1 1 2 1.5%
Stomaku 1 8 9 7%
Zorrë e holle- 4 6 10 8%
duodeni
Zorrë e trashë- 1 3 4 3%
rectum
Diafragma 3 12 15 11%
Tabela.11
Nga tabela shihet që lieni është organi më i dëmtuar me 9 raste në traumat e mbyllur, që
shoqëron më shpesh dëmtimet e heparit dhe më pas rënditen zorrët e holla, duodeni,
diafragma, veshkat, stomaku, pankreasi
Mënyrat e trajtimit
Nga 135 të sëmurë të trajtuar në spital, i janë nënshtruar ndërhyrjes kirurgjikale 100 raste,
ndërsa konservativisht janë mjekuar 35 raste.
Mënyrat e trajtimit
100
80
60
40
20
0
Inervent
Konservativ
Grafik 7
Teknikat kirurgjikale të aplikuara
Teknikat kirurgjikale
62
20
8 5 5% 3 3%
18% 64% 8% 2 2%
Grafik 8
Teknikat kirurgjikale të aplikuara në të sëmurët tanë janë: Hemostazë 20 raste ose 18%,
Hemostazë + suturë 62 raste, Rezeksion 8 raste, Drenim hematoma subkapsulare 5 raste,
Drenim hematoma parenkimale 2 raste, paketim hepari + riinervent 3 raste
Ndërlikimet
Komplikacionet Traume e Traume e hapur Totali

mbyllur
Supuracion plage 4 8 12
Versament pleural 7 5 12
Hemobili 3 1 4
Abcess hepatik 1 1 2
Abcess abdominal 2 1 3
Empiem pleurale 2 1 3
Sepsis 1 2 3
Fistul biliare 2 4 6
Bllok renal 2 - 2
Mykozis 4 1 5
Tabela 12
Ndërlikimet
Traume e mbyllur Traume e hapur
8
7 5
4
3 1 1 1
2 1 2
1 2
Supuracion 1
versament
plage hemobili
pleural Abcess
hepatik Abcess
abdominal Empiem
pleurale Sepsis
Grafik 9
Në këtë grafik paraqiten ndërlikimet më të shpeshta gjatë traumave të hapura dhe të mbyllura.
Vihet re që ndërlikimet më të shpeshta janë: supuracion plagë ndeshet në 8 raste në traumën e
hapur dhe versament pleural në 7 raste në traumën e mbyllur.
Diskutim
 Menaxhimi i dëmtimeve të rënda hepatike kërkon ekip të kualifikuar dhe spital me

paisjet e nevojshme për evidentimin e këtyre dëmtimeve.
 Klasifikimi në gradë i dëmtimeve hepatike nga MOORE, MIRVIS dhe shtatë kushtet
kryesore për trajtim konservativ: stabiliteti hemodinamik, mungëse shenjash të
irritimit peritoneal, identifikimi i dëmtimeve sipas gradëve me TDM,
hemoperitoneum< 500ml, mungesëdëmtimesh të organeve kavitare, mundësi ndjekje
në reanimacion, mundësi interventi në c’do kohë, janë kritere për zgjedhjen e mënyrës
së trajtimit.
 Trajtimi konservativ fillimisht është propozuar për dëmtimet nga grada 1-3. Vitet e
fundit ka tendencë në rritje për trajtim konservativ.
 Komplikacionet e traumës hepato- biliare arrijne nga 5-25%.
 Hemorragjia sekondare ndodh në më pak se 5% të pacientëve të trajtuar
konservatorisht.
 Incidenca e fistulave biliare në traumat e mbyllura hepato-biliare është nga 0.5-20%.
 Agravimi i gjendjes klinike, shfaqja e hiperbilirubinemise dhe rritja e trasaminazave
duhet të ngjallin dyshimin për ekzistencën e një komplikacioni.
 Në studimin tonë fistula biliare është konstatuar në 2% të rasteve.
KONKLUZIONE
Aksidentet automobilistike predominojnë në dëmtimet traumatike të heparit. Lobi

dextra ka incidencë më të lartë dëmtimi krahasuar me lobin sinistra.
Ekzaminimi ekografik mbetet ekzaminimi më efikas në pacientët që mbeten me
instabilitet hemodinamik edhe pas rimbushjes adekuate venoze.
Teknika e trajtimit të traumave të heparit ka evoluar në mënyrë radikale 15 vitet e
fundit, duke i dhënë shumë rëndësi trajtimit konservativ. Disa dëmtime të heparit
janë konstatuar gjatë laparatomive për dëmtime të tjera. Ky ndryshim shpjegohet

nga rritja e performancës së teknikave diagnostikuese.
Ekzistenca e shokut hemorragjik në traumat hepatike kushtëzon taktikën e
trajtimit dhe prognozën.
Në situatat e instabilitetit hemodinamik duhet të realizojmë veprime të shkurtëra
kirurgjikale hemostatike, por shumë shpesh duhet të realizojmë paketimin
perihepatik.
Trajtimi konservativ, paketimi perihepatik dhe embolizmi arterial kanë
transformuar në mënyrë radikale prognozën e traumave hepatike.
Abstrakt
Hyrje. Trauma përcaktohet si gjendje patologjike e trupit e shkaktuar si rezultat i veprimit të

agjentëve fizik të jashtë. Madhësia e heparit dhe vendndodhja anatomike e tij e bëjnë këtë
organ të jetë më i ekspozuar se organet e tjera intra-abdominale, si në traumat e mbyllura,
ashtu dhe në ato penetrante.
Qëllimi i studimit.Prezantimi i traumas së mbyllur dhe të hapur, të heparit, njohja e

shkaqeve, identifikimi i lesioneve hepatike sipas gradëve, shpërndarjen sipas gjinisë dhe
vlerësimin e kritereve që kushtëzojnë mënyrën e trajtimit të një traume hepatike.
Metodologjia e studimit statistikor.Studimi është bazuar në bazën e të dhënave të marra në
QKT. Studimi është retrospektiv i shtrirë në periudhën kohore 1 Janar 2008 deri në 30 Shtator
2011. Në studim janë përfshirë 135 pacientë me traumë të heparit dhe rrugëve biliare, por që
mund të kenë dhe dëmtime të tjera intra-abdominale dhe ekstra-abdominale. Informacioni
është marrë nga kartelat klinike.
Rezultatet.Pasimarrjes në studim të 135 pacientëve konstatuam se shkaku më i shpeshtë i

traumës ishin aksidentet automobilistike me 85 raste. Populllata e marrë në studim varion nga
mosha 6 vjeç deri në moshën 75 vjeç, ku mosha më e prekur është 16-25 vjeç. Ndërsa gjinia
më e prekur janë meshkujt me 90 raste.
Referencat
1.Emergjencat traumatike Prof.assoc.Dr.Pirro Prifti
2.Kirurgji e përgjithshme Odhisea S.Papa, Alketa Gjylbegu
3.Felicano D Pachter H. Hepatic trauma revisitet.Curr Prob Surg 1989:28:453-524
4.Mirvis S, Ehitely N,Vaineright J,et al Blunt hepatic trauma in adults: CT based

classification and correlation ëith prognosis and treatment. Radiology 1989:171:27-32.
5.Croce M, Fabian T, Menke P, et al. Nonoperative management of blunt hepatic trauma is

the treatment of choise for hemodinamically stable patient. Rezults of a prospective trial.Ann
Surg 1995:221:744-55.
6.Richardson J, Franklin G, Lukan J,et al. Evolution in the management of hepatic trauma, a
25-year perspective. Ann Surg 2000:232:324-30
7.Pruvot F,Meaux F,Trauant S,et al. Traumatismes graves fermes du foie, a la recherche de
criteres decisionnels pour le chox du traitement non operatiore propos d une serie de 88
cas.Ann Chir 2005:130: 70-80.
8.Velmahos G, Toutouzas K, Radin R, et al. High success ëith nonoperativ managment of

blunt hepatic trauma, the liver is a sturdy organ. Arch Surg 2003:138:475-81.
9.Carrillo EH, Platz A,Miller FB,Richardson JD, Polk HC. Nonoperative managment of
blunt hepatic trauma. Br J Surg 1998:85: 461-468.
10.Carillo CH, Spain DA,Ëolthman CD,Schmeig RE, Boaz PE, Miller FB et al. Intervetional
techniques are useful adjuncts in nonoperative managment on hepatic injuries. J Trauma
1999:46:619-624.
11.Pachter HL, Knudson MM,Esrig B, RosS S, Hoyt D, Cogbill T et al. Status of

nonoperative managment of blunt hepatic injuries in 1995: a multicenter experience ëith404
patients. J Trauma 1996 :40:31-38.
12.Mc Kenney M, Martin L, Lents K,et al.1000 consecutive. Ultrasaunds for blunt abdominal
trauma. J Trauma 1996:40;607-12.
13Hagiëara A,Murata A,Matsuda T,et al. The usefulness of transcatheter arterial

embolization for patients ëith blunt politrauma shoëing transient response to fluid
resuscatitation. J Trauma 2004:57:271-7.
14.Romano L,Giovine S,Guidi G,et al. Hepatic trauma: CT finding and consedirations based
on our experience in emergency diagnosis imaging. Eur J Radiol 2004:50:59-66.
15.Moore E,Cogbill T,Jurkovich G,et al. Organ injury scaling, splen and liver (1994
revision). J Trauma 1995:38:323-4.
16.Pachter H,Knudson M,Esri B,et al. Status of nonoperativ managment of blunt hepatic
injuries in 1995: a multicenter experience ëith 404 patients. J Trauma 1996:40:31-8.
17.Fischer R,Miller-Crotecht P,Reed DI, Gastr-ointestinal disruption the hazard of

nonoperativ managment in adults ëith blunt abdominal trauma. J Trauma 1998;28:1445-9.
18.Buckman RJ,Piano G,Dunham C,et al. Major boëel and diaphragmatic injuries associatet
ëith blunt spleen or liver rupture. Trauma 1988:28:1317-21.
19.Goldman R, Ziloski M, Mullins R, et al. Delayed celiotomy for the treatment of bile leak,
compartment syndrome and others hazards of nonoperatv managment of blunt liver injury.
Am J Surg 2003;185:492-7.
Përmbajtia
KAPITULLI I
Fjalët kyce..................................................................................................................2
Hyrje .........................................................................................................................4
Anatomia e heparit....................................................................................................6
Funksionet e heparit..................................................................................................9
Sëmundjet e heparit..................................................................................................11
KAPITULLI II
Traumat penetruese dhe jo-penetruese.....................................................................12
Etiologjia .................................................................................................................12
Klinika .....................................................................................................................13
Diagnoza ..................................................................................................................13
Menaxhimi në vendngjarje.......................................................................................15
Vlerësimi kliniko-biologjik i dëmtimeve traumatike...............................................17
Trajtimi konservativ.................................................................................................18
Trajtimi kirurgjikal...................................................................................................20
Teknikat e KPH.......................................................................................................21
Teknikat për trajtim përfundimtar të DH................................................................25
Vdekshmëria dhe sëmundshmëria...........................................................................29
Komplikacionet e trajtimit të DH...........................................................................30
Transplanti i heparit................................................................................................32
KAPITULLI III
Traumat në moshat pediatrike................................................................................34
KAPITULLI IV
Traumat në moshën e tretë.....................................................................................37
Diagnozat infermjerore...........................................................................................38
Kujdesi infermjeror post-operator dhe ndërhyrjet infermjerore.............................39
Ecuria e trajtimit të traumave.................................................................................41
Parandalimi ...........................................................................................................42
KAPITULLI V
Materiali dhe metodat...........................................................................................43
Diskutim ..............................................................................................................52
Konkluzione ........................................................................................................52
Abstrakti...............................................................................................................54
Deklaratë mbi origjinalitetin
Unë Xhuma Leka (Hyseni),
Deklaroj se ky punim përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjera
përveç atyre të evidentuara nëpërmjet literaturës.
Durrës Dt.02/05/2014

Traumat e Heparit Dhe Kujdesi Infermjeror

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Traumat e Heparit Dhe Kujdesi Infermjeror

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Universiteti “ Aleksandër Moisiu” Durrës

Fakulteti i Studimeve Profesionale

TRAUMAT E HEPARIT DHE KUJDESI

Punoi:Ma.Studenti: Udhëheqës Shkencor:

PMP - Plagë me mjete prerëse

1.1.Ndërtimi makroskopik i mëlçisë

Mëlçia përbëhet nga :

Mëlçia ndahet në këto segmente :

Lobus sinister: Lobus dexter:

Segment I - Lobus caudatus Segment V - pjesa kaudale

Segment IVb - pjesa kaudale Segment VIII - pjesë

1.2 Ndërtimi mikroskopik i mëlçisë

Fig.2 A- B -pamja e regjionit toracik-abdominal

1.5 Vaskularizimi dhe inervimi i heparit

1.6 Funksionet e heparit

- Në metabolizmin e proteinave – hepari sintetizon aminoacide endogjene dhe

- Transformon amoniakun (lëndë toxike) në ure (lëndëjo toxike), me anë të oksidimit

4.Funksioni i qarkullimit te gjakut

5.Formimi i lëngut të tëmthit

6.Shpërbërja dhe ç`helmimi i:

Eritrociteve të dëmtuara dhe të vjetra nëpërmjet makrofagëve

Krijimi i gjakut të fetusit deri në javën e 7 të shtatzënisë (perioda hepato-lienale)

Enzimat që shpesh maten janë:

GOT = AST = ASAT = Glutamat-Oxalacetat-Transaminaza / Aspartat-

1.8 Sëmundjet e heparit

2.1 Fispatologjia e traumës

Dëmtimet e mbyllura të hepait (DMH) – shkaktohen si rezultat i rënjeve nga lartësitë

2.3.Klinika e DH paraqitet me:

Dhimbje të lokalizuara në kuadratin superior dex

Angiografia luan një rol kryesor në menaxhimin konservativ të dëmtimeve të mëlçisë.

Lavazhi diagnostik peritoneal

Fig.3 Ilustrim i aplikimit të LPD

Kryerja e saj ka si qëllim: kontrollin e hollësishëm të të gjitha organeve abdominale, ndalimin

Ekografia abdominale- është një ekzaminim esencial në urgjencë, për pacientët me

2.5.Roli i infermieres në kryerjen e laparatomisë konsiston në:

-përgatitjen e pacientit duke e informuar për ndërhyrjen

-verifikon që të jenë bërë të gjitha ekzaminimet e përgjithshme, provat e hemokaugulimit

-bën trikotomine e zonës dhe dezinfektimin

3.Menaxhimi i traumës së heparit

Tre janë gjëndjet që do të shkaktonin vdekjen e pacientit brënda disa minutave:

1-bllokimi i rrugëve respiratore ose ventilimi i pamjaftueshëm i pacientit.

2-hemorragjia abondante e brendshme ose e jashtme.

3-arresti kardiak dhe insuficensa akute respiratore.

Ndërhyrja në vendngjarje - Qëllimi kryesor i ekipit të traumas në vendngjarje është

Fig.4Pozicionim i pacientit në vendngjarje

Fig.5Pozicionimi i pacientit në vendngjarje

3.1Vlerësimi kliniko-biologjik i dëmtimit traumatik

RREGULLI PROTOKOLLET (udhëzimet)

Marrja dhe regjistrimi i anamnezës Mekanizmin dhe kohën e

Gjendjet e vecanta që mund ti paraprijnë

elektrolitet, kaugulograma, glicemia. Monitorimi i pacientit: EKG, presion arterial, pulsi,

Do të kryhet terapi në kushtet e një kontrolli rigoroz me ekzaminime kliniko-biokimike,

3.3 Kriteret e përzgjedhjes për TKDH

 Mungesa e shenjave peritoneale abdominale apo të lokalizuara në KSD

 Mungesat që lidhin DMH me hemotransfuzionet masive (jo më shumë se 4UI)

Emolizimi arterial transkateterial (EAT)

3.4 Trajtimi kirurgjikal i DH

Të dhënat e dekadës së fundit dëshmojnë një risi

StHd, me dëmtime multiple dhe hipotermi progressive, acidozë dhe kaugulopati.Shpejtësia e

Tabela.2Algoritmi i administrimit të TH tek të rriturit

3.5 Teknikat e kontrollit të përkohshëm të hemorragjisë (KPH) – këto teknika janë

Së pari – gjatë trajtimit të DMH hemorragjia e vazhdueshme mund të shkaktojë kërcënim të

 Kompresionin manual (KM)