Ý NGHĨA CHI TIẾT CHIẾC BÓNG TRÊN TƯỜNG

Ai đó đã từng nói: chi tiết nghệ thuật là hạt bụi vàng của tác phẩm. Nó có thể
nhỏ bé như một hạt cát nhưng đủ để độc giả hình dung về một sa mạc mênh
mông. Chi tiết nghệ thuật có thể chỉ như một giọt nước nhưng gợi được biển cả
vô cùng vô tận. Chi tiết chiếc bóng trong tác phẩm “Chuyện người con gái Nam
Xương” của Nguyễn Dữ là một chi tiết nghệ thuật đắt giá như thế.
Đúng như văn hào vĩ đại người Nga Macxim Gorki từng nói: “Chi tiết nhỏ làm
nên nhà văn lớn”, chi tiết nghệ thuật là những yếu tố nhỏ lẻ của tác phẩm nhưng
mang sức chứa lớn vể cảm xúc và tư tưởng. Sức chinh phục của hình tượng
nghệ thuật là ở sự truyền cảm thì yếu tố quyết định sức truyền cảm, hấp dẫn
người đọc là chi tiết. Nhờ chi tiết mà các sự việc trong cốt truyện được triển
khai và phát triển hợp lí, tự nhiên. Thông qua chi tiết mà cảnh trí, tình huống,
tính cách, tâm trạng, hình dáng và số phận nhân vật được khắc họa, bộc lộ đầy
đủ, rõ nét. Trong một tác phẩm văn học, chi tiết là sự đặc tả cụ thể tạo nên sức
hấp dẫn, chứa đựng tư tưởng nghệ thuật của nhà văn và tác phẩm. Chi tiết chiếc
bóng được đánh giá là chi tiết đặc sắc và đắt giá nhất bởi ý nghĩa sâu sắc và giá
trị nghệ thuật to lớn của nó đối với toàn bộ thiên truyện.
Chi tiết chiếc bóng xuất hiện hai lần trong tác phẩm và đểu ở phần giữa của
truyện. Cả hai lần, chi tiết ấy đểu gián tiếp xuất hiện trong lời nói của nhân vật
bé Đản, con trai của Vũ Nương và Trương Sinh. Lần đẩu là khi Trương Sinh
mới trở vê’ sau nhiêu năm chinh chiến, nghe chàng xưng là cha, bé Đản không
khỏi ngạc nhiên: “Ô hay! Thế ra ông cũng là cha tôi ư?” bởi: “Trước đây,
thường có một người đàn ông, đêm nào cũng đến, mẹ Đản đi cũng đi, mẹ Đản
ngồi cũng ngồi, nhưng chẳng bao giờ bế Đản cả”. Lần thứ hai là khi Vũ Nương
đã tự tận, một mình ngồi bên con trong đêm khuya vắng, Trương Sinh vỡ òa
trong đau đớn khi nhận ra chiếc bóng là điểu bé Đản nói đến bấy lâu nay khi
đứa con ngây thơ chỉ chiếc bóng chàng trên tường: “Cha Đản lại đến kia kìa!”.
Là một điểm sáng thẩm mĩ của tác phẩm, chi tiết chiếc bóng có vị trí không thể
thiếu trong sự phát triển cốt truyện, gắn liền với bước ngoặt trong cuộc đời Vũ
Nương. Trước hết, chi tiết chiếc bóng là điểm thắt nút đẩy kịch tính lên cao độ
trong chuỗi sự việc của tác phẩm. Nhờ đó, Nguyễn Dữ xây dựng được tình
huống truyện đầy ngẫu hứng nhưng lại chặt chẽ, logic và tự nhiên. Người xưa
vẫn dạy: “Đi hỏi già, vê’ nhà hỏi trẻ”. Lời bé Đản vì thế càng khiến Trương
Sinh tin tưởng không chút nghi ngờ nhiều điểm chưa rõ ràng trong đó. Nhưng
quả thực, bé Đản cũng không nói sai. Vấn đề nằm ở sự thiếu rõ ràng trong cầu
nói lại đặt vào bản tính đa nghi và bảo thủ của Trương Sinh, điểu đó đẩy Vũ
Nương vào một tình huống nghiệt ngã không lối thoát. Nếu không có chi tiết
chiếc bóng, có thể nói, thật khó để tạo nên tình huống độc đáo và thử thách đến
vậy cho nhân vật bộc lộ mình.
Chiếc bóng tích oan và cũng giải oan cho nàng Vũ Thị Thiết. Lần thứ hai xuất
hiện, chiếc bóng không lời đã giải thích cho Trương Sinh hiểu rõ nỗi oan khuất
của vợ mình. Trăm lời thanh minh của Vũ Nương, vạn lời bênh vực của hàng
xóm cũng không bằng một tích tắc Trương Sinh nhìn theo tay bé Đản thấy chiếc
bóng trên vách nhà. Trương Sinh vì đa nghi, bảo thủ và ghen tuông mù quáng
mà hại chết vợ nhưng rồi bản thân chàng cũng không có được hạnh phúc, nhận
ra chiếc bóng là “người cha” hàng đêm của con, chàng hiểu ra bao nhiêu cơ sự.
Chàng không chỉ hiểu nỗi oan tày trời của vợ mà còn hiểu tình thương con vắng
bóng cha của vợ mình, không chỉ nhận ra sai lẩm của bản thân mà có lẽ chàng
cũng đã tự phá vỡ hạnh phúc tròn đầy mà mình có. Chiếc bóng không lời, chiếc
bóng thầm lặng mà lại giúp phản ánh sự rủi ro, bất hạnh đầy ngẫu nhiên, phản
ánh hạnh phúc mong manh của con người trong cuộc sống. Từ chi tiết này, mỗi
nhân vật đều tự bộc lộ được mình. Chàng Trương Sinh đa nghi, bảo thủ và mù
quáng, nàng Vũ Nương bất hạnh, thiệt thòi, bé Đản thơ ngây và vô tình mất mẹ
vì một sự hiểu lẩm tai hại bởi chính lời nói non dại của mình.
Không chỉ có ý nghĩa sống còn với cốt truyện và tình huống truyện, chi tiết
chiếc bóng còn dồn nén tình cảm sâu sắc của các nhân vật. Với Vũ Nương,
chiếc bóng là sự hiện hữu của tấm lòng nhớ chồng thương con, không muốn con
nhỏ thiếu vắng bóng cha nên mới nói chiếc bóng là cha nó. Đó là lời nói dối
xuất phát từ tình yêu thương của một người phụ nữ. Với bé Đản, mới ba tuổi
còn ngây thơ và hồn nhiên, chưa hiểu hết những điều phức tạp nên đã tin về một
người cha như thế, đêm nào cũng đến, hiện hữu trên vách nhà, dưới ngọn đèn
dầu khuya. Với Trương Sinh, chiếc bóng vừa là bài học cay đắng vừa cho thấy
sự bất công chàng trút lên vợ mình. Với tác phẩm, chi tiết cái bóng là điểm thắt
nút cao trào, đem lại bước ngoặt và xung đột sâu sắc cho tác phẩm. Kịch tính
càng được đẩy lên đến gay gắt và nung nấu hơn khi Trương Sinh không chịu nói
ra, không kể lời con mà chỉ lấy chuyện bóng gió mắng nhiếc, đánh đuổi nàng.
Đầy cũng là tình huống giúp Nguyễn Dữ đặc tả thân phận của người phụ nữ
xưa:
Đau đớn thay phận đàn hà
Lời rằng bạc mệnh củng là lời chung.
Mối oan của Vũ Nương được buộc bởi chính hành động của nàng mỗi ngày, bởi
lời của đứa con đủt ruột đẻ ra và bởi sự tàn nhẫn của người chồng đầu gối tay
ấp. Nàng rơi vào bi kịch bởi chính cái bóng của mình, hạnh phúc bao lầu nay
luôn cố gắng vun đắp, “giữ gìn khuôn phép” đã tan vỡ không thể cứu vãn. Hạnh
phúc với người phụ nữ thật mong manh, ngắn ngủi, luôn có những những bất
trắc, rủi ro, nghịch lí vận vào cuộc đời họ, đẩy họ tới bước đường cùng.
Cũng như chi tiết chiếc lá trong truyện ngắn Chiếc lá cuối cùng của O.Henry.
Chiếc bóng trên tường là người giả, chiếc lá trên tường là lá giả, nhưng hai chi
tiết, hai cái giả ấy đã đưa đẩy cốt truyện lên đến cao trào, đã đưa đến hai sự thật
đối nghịch: cái chết và sự sống. Con người vững lòng tin ở sự sống trong việc
chờ chổng nuôi con như Vũ Nương vì “cái bóng” mà phải tìm đến cái chết, còn
con người đang tuyệt vọng trong cuộc chiến với bệnh tật, đang đi dần vào cõi
chết như Giôn-xi lại tìm thấy sự sống. Hai chi tiết nghệ thuật với những quan
niệm nhân sinh sâu sắc mà mỗi tác giả muốn gửi gắm, chứa đựng cảm xúc và tư
tưởng thật đáng quý trọng.
Chi tiết nghệ thuật cái bóng cùng tác phẩm chuyện người con gái Nam Xương
là lời tố cáo xã hội phong kiến vùi dập một người phụ nữ xinh đẹp và đức hạnh.
Đồng thời, đó cũng là lời nhắc nhở mỗi chúng ta trong cuộc sống không nên vội
vàng phán xét người khác khi những mối nghi ngờ diễn ra cần thẳng thắn giải
quyết. Cuộc sống luôn chứa đựng những rủi ro khó lường nên mỗi khoảnh khắc
và những gì mình đang có đểu đáng được người mẹ, người chị trong gia đình
bởi họ là những người vun vén hạnh phúc bằng tất cả sự hi sinh thẩm lặng, sự
tảo tần và tình yêu thương.
Mỗi tác phẩm văn học xuất sắc giống như một “tảng băng trôi” (Ernest
Hemingway) ôm chứa trong lòng nó biết bao giá trị tiềm ẩn. Những chi tiết đắt
giá có ý nghĩa như tấm gương soi giúp người đọc nhìn thấu vẻ đẹp và giá trị
tiềm ẩn đó. Và cái bóng cũng chính là một chi tiết đáng quý như vậy trong
Chuyện người con gái Nam Xương.