KAANYUAN NG TULA

Sanggunian: Tiamzon-Rubin, Ligaya. 1987. Ang Sining ng Pagkatha ng Tula at Dula.

Mnila: Rex Book Store.

Ang hanay ng tula ay tinatawag na taludtod. Ang pinagsama-samang taludtod na kadalasang

binubuo ng apat hanggang anim ay tinatawag na saknong. Ang pinagsama-samang saknong naman ang
siyang bumubuo sa tula. Ang bawat taludtod ay may tinatawag na hati o cesura. At ang bawat hati ay may
tiyak na bilang ng mga pantig. Kung ang bilang ng taludtod ay 12 ang hati ay 2 at bawat hati ay may tig-6
na pantig. Kung 18 ang bilang ng taludtod at may 3 hati, samakatuwid, bawat hati ay may 6 na pantig. May
gumagamit din ng bilang na 24 na pantig bawat taludtod, may 4 na hati na binubuo ng 6 na pantig bawat
isa. Ang taludtod naman na may bilang na 16 na pantig ay may hating 4 na ang bawat hati ay may 4 na
pantig ngunit ito ay bihirang gamitin dahilan sa may kahirapan gawin. Ang bilang ng pantig na ito ang sukat
ng tula.

Hanggang sa kasalukuyang panahon, ang lalong popular na gamitin sa kabila ng pamamayani ng

malayang taludturan ay ang sukat na 12 pantig at 16 na pantig. Ang sukat na 8 pantig ay ginagamit sa
pasyon at korido. Paglipas ng panahon ng mga korido halos nawala na rin ang sukat na ito. Lalo na’t ang
pasyon ay halos tuwing Mahal na Araw na Lamang naririnig.

1. Halimbawa ng mga taludtod na may walong pantig. Ito ay galling sa pasyon:

1 2 3 4 5 6 7 8
I yong i tu lot sa a min

1 2 3 4 5 6 7 8
Di yos A mang ma a wa in

1 2 3 4 5 6 7 8
Hi rap sa kit at hi la hil

1 2 3 4 5 6 7 8
ng A nak Mong gi ni gi liw

Mula naman sa ibong Adarna

1 2 3 4 5 6 7 8
I sang ti tig na ma i rog

1 2 3 4 5 6 7 8
Ma ta mis pa kay sa pu lot

1 2 3 4 5 6 7 8
Nang tu ma ma sa may lu nos

1 2 3 4 5 6 7 8
Sa pu so ni to tu ma gos
Mula sa isang matandang tanaga

1 2 3 4 5 6 7 8
Ang su gat ay kung tu mang gap

1 2 3 4 5 6 7 8
Di da ram da min ang an tak

1 2 3 4 5 6 7 8
Ang a a yaw at di na yag

1 2 3 4 5 6 7 8
Ga los la mang nag na nak nak

2. Ang sukat na 12 pantig bawat taludtod ay paboritong sukat nina Andres Binifacio, Francisco Baltazar,
Marcelo H. del Pilar, Jose Corazon de Jesus at Lope.

1 2 3 4 5 6 //
Wa la nang na ma na

1 2 3 4 5 6
i tong Pi li pi nas

1 2 3 4 5 6 //
Na la yaw sa I na

1 2 3 4 5 6
Kun di pa wang hi rap

1 2 3 4 5 6 //
Ti is ay pa su long

1 2 3 4 5 6
pa ten te’y nag ka lat

1 2 3 4 5 6 //
re kar go’t im pwes to’y

1 2 3 4 5 6
nag sa la sa la bat.

Isa pang halimbawa ang tulang isinulat ni Rizal noong siya’y walong taon gulang pa lamang.

1 2 3 4 5 6 //
Ang hin di mag ma hal

1 2 3 4 5 6
sa sa ri ling wi ka
 1 2 3 4 5 6 //
ma hi git sa ha yop

1 2 3 4 5 6
at ma lan sang is da.

Narito naman ang halimbawa mula sa SAGOT NG ESPANYA SA HABIK NG PILIPINAS ni Marcelo H. del Pilar
bilang tugon sa sinulat ni Hermigildo Flores na hibik ng Pilipinas sa Inang Espanya.

1 2 3 4 5 6 //
Pu so ko’y na ham bal

1 2 3 4 5 6
Nang a king ma ri nig

1 2 3 4 5 6 //
Bun so ang tag hoy mo’t

1 2 3 4 5 6
ma pig ha ting hi bik

1 2 3 4 5 6 //
wa la ka a nak kong

1 2 3 4 5 6
Sa ri ling hi nga pis

1 2 3 4 5 6 //
na hin di ka ra may

1 2 3 4 5 6
ang i na mong i big.

Mula sa isang tula sa bayan ni Marcelo H. del Pilar

1 2 3 4 5 6 //
Sa I yong kan du ngan

1 2 3 4 5 6
Ti nu bu ang lu pa

1 2 3 4 5 6 //
Pa wang na li lim bag

1 2 3 4 5 6
Ang la long da ki la
 1 2 3 4 5 6 //
Na ri to rin na man

1 2 3 4 5 6
Ang ma sa mang ga wa

1 2 3 4 5 6 //
na i ka a a mis

1 2 3 4 5 6 //
ng pu so’t gu ni ta.

Ang “Florante at Laura” na isang awit ay nasusulat sa taludtod na may dalawang hati at may 12 pantigang
bawat taludtod.

1 2 3 4 5 6 //
Du go kang ma ta as

1 2 3 4 5 6
Da pat kang ku mi ta

1 2 3 4 5 6 //
ng sa ri ling da ngal

1 2 3 4 5 6
at bun yi sa gye ra

1 2 3 4 5 6
Da tap wa’ at si no

1 2 3 4 5 6
ang ta ta rok ka ya

1 2 3 4 5 6 //
Sa ma hal mong li him

1 2 3 4 5 6
Wa lang mang ya ya ri

1 2 3 4 5 6
Sa ba lat ng lu pa

1 2 3 4 5 6 //
Di may ka ga li ngan

1 2 3 4 5 6
 I yong ni na na sa

1 2 3 4 5 6 //
Sa pag ka’t ang ha ring

1 2 3 4 5 6
may ha ngad sa ya man

1 2 3 4 5 6 //
ay ma ri ing ham pas

1 2 3 4 5 6
ng la ngit sa ba yan

1 2 3 4 5 6 //
Sa min sang li ga ya

1 2 3 4 5 6 //
ta li ang ka su nod

1 2 3 4 5 6 //
ma ka pi tong lum bay

1 2 3 4 5 6
Hang gang sa ma ta pos.

Maaari ring magkaroon ng tatlong hating tig-apat na pantig ang bawat hati. Halimbawa sa “Bahay” ni Lope
K. Santos.

1 2 3 4 1 2 3 4
Ma ing gi tin// Ma pa rang ya.//

1 2 3 4
Ma pa la lo

1 2 3 4 1 2 3 4
Ma ram da mi’t// kung ga si nong//

1 2 3 4
di ma bi ro

1 2 3 4 1 2 3 4
A la nga nin// ti la lan tad//

1 2 3 4
ti la ta go

1 2 3 4 1 2 3 4
na ki ki tang// ku mi ki los

1 2 3 4
di ma hi po.

3. Ang labing-anim na pantig bawat taludtod ay maaaring magkaroon ng dalawang hati na may tig-
wawalong pantig bawat hati. Narito ang halimbawa mula sa tulang “pag-ibig” ni Jose Corazon de
Jesus.

1 2 3 4 5 6 7 8
Ka pag i kaw’y u mu u rong//
1 2 3 4 5 6 7 8
Sa sa ku na’t sa pa nga nib

1 2 3 4 5 6 7 8
ay ta la gang ma li wa nag//

1 2 3 4 5 6 7 8
At bu o ang i yong i sip

1 2 3 4 5 6 7 8
Ta kot pa ang pag I big mo//

1 2 3 4 5 6 7 8
Pag u mi big pa ti hu kay//

1 2 3 4 5 6 7 8
ay a a ri in mong la ngit.

Ang labing-anim na pantig bawat taludtod ay maaaring makaroon ng apat na hati na may tig-aapat na
pantig bawat hati. Narito ang halimbawa mula sa tulang “Anak-Pawis” ni Florante.

1 2 3 4 1 2 3 4
Sa may hu lo// ng bu ki rin//

1 2 3 4 1 2 3 4
Na ro ro o’y// i sang sa pa

1 2 3 4 1 2 3 4
Pa ki wal pang// gu mi gi lid//

1 2 3 4 1 2 3 4
sa pi la pil// na ma ha ba

1 2 3 4 1 2 3 4
Do don a ko// nag sa sa kag//

1 2 3 4 1 2 3 4
Ng pang u lam// na sa ga na

1 2 3 4 1 2 3 4
Bi ya hi pon// hi to’t da lag//

1 2 3 4 1 2 3 4
Na sa pu tik// ay nag ga la

1 2 3 4 1 2 3 4
Ba wat is dang// ma hu li ko/

1 2 3 4 1 2 3 4
Ay pa ra kip// ni Bat ha la

1 2 3 4 1 2 3 4
Kung tu hu gin// sa pag su yo’y//

1 2 3 4 1 2 3 4
Pu ma pa lag// na bi ya ya.

4. Ang pipituhing [pantig nataludtud ay bihirang gamitin.

Narito ang halimbawa mula sa matatalinghagang tula.

1 2 3 4 5 6 7
Ang tu big ma’y ma la lim

1 2 3 4 5 6 7
Ma li li rip kung lip din

1 2 3 4 5 6 7
i tong bud hing ma ga ling

1 2 3 4 5 6 7
ma li wag pag ha na pin.

Ilang Paalala sa Paghahati

Higit na maganda ang tula kung hindi pahilahod ang basa o bigkas sa bahaging hati. Kailangan
madulas ang himig at tuloy-tuloy ang indayog at diwa ng lipon ng mga talutod. Upang makamtan ito, ang
anumang hati sa taludtod,maging ito ay panloob, panggitna o pandulo ay di dapat magwakas sa mga
sumusunod na salitang iisahing pantig: ANG AT AY KAY KUNG DI MAY NI PAG SI
Hindi rin dapat magwakas sa dalawahing pantig gaya ng mga sumusunod: KA KO DIN RIN MAN
MO PA
Sa lalong ikagaganda ng tula, dapat malaman ng sumusulat na ang alinamang hati sa taludtod
maging ito ay nasa gitna o nasa dulo ay di dapat na magwawakas sa pamamaraang bitin ang mga taludtod.
Hindi dapat magwakas sa mga kataga na may kasunod pang salitang sukat hintayin. Ang tula ay may dapat
nagtataglay ng tinatawag na katutubong indayog kaya’t hindi dapat na parang pilit ang kayarian at ang
anumang pagkabitin ng mga taludtod ay hindi magandang pakinggan.
Mahalaga ang tamang sukat at hati ng mga taludtod sa panulaang may sukat at tugma sapagkat ito ang
nagbibigay ng magandang kayarian sa tula. Ang tula ay dapat na may kaanyuang tulad ng isang panyong
inihagis sa kawalan at buong indayog na naglaro sa hangin hanggang sa bumagsak sa pandinig.

ANG TUGMA

Bukod sa sukat, sa matandang panulaan ang kayarian ng tula ay nababatay din sa tinatawag na
tugma. Ang ibig sabihin nito ang pagkakahawig o pagkakatulad ng mga tunog sa dulo ng mga taludtod. Ito
ang tinatawag na pagkakasintunog ng mga dulo ng mga taludtod ng bawat saknong. Ang isang makatang
matatawag na may kakayahang sumupil sa wika ay kailangang mahusay sa pagtutugma. Bagamat
masasabing ang pagtutugma sa ating wika ay hindi gaanong mahirap gawin dahil napakarami nating mga
salitang talagang magkakasintunog. Maging mga bata ay mahilig sa mga salitang magkakasintunog at higit
nilang madaling matutuhan ang isang tula dahil ditto.

Ang tinatawag na buong tugma o tugmang ganap ay yaong uri ng tunog na pare-pareho. Ang
tandisan nga lamang pagsunod nito o ang pagpupumilit ay maaaring makasira sa tula sa halip na
makatulong sapagkat kailangang hindi nawawala ang tunay na diwa ng tula sa kabila ngmahigpit na
pagsunod sa ganitong uri ng pagtutugma. Kung minsan ang nangyayari sa kasunod sa batas ng pagtugma
at pagsusukat ay nawawala na tuloy ang tunay na diwa at kaluluwa ng tula.

Halimbawa ng buong pagtutugma:

Matatanda ang may sabi sa buhay raw nitong tao

Buto’t laman ay hiwain, tadtarin nag pinung-pino
Hindi sapat na ibayad sa hirap at sakripisyo
Ng magulang na nagpalang pag-ibig ay bigay-todo
Libutin ang daigdigan, galugarin bawat dako
Iisa lang ang ina mo, iisa lang sa sang-mundo.
Mula sa “ngayong Ako’y Ina Na Rin” ni LGTR

Ang iniindaka’y dalawang kawayang papaga-pagakpak

Sa dalawang dulo’y dalawa katao ang siyang may hawak
Lundag salit-salit sa tugtog at awit ay puno ng galak
Binting maiilap tuwing maiipit dulot ay halakhak.
Mula sa “tinikling” ni LGTR

Puting sampaguita na sinusuplinga’y mumunting halaman

Ngunit huwag hamakin kahit na maliit ito’y lumalaban
Gaano mang lakas ng humahaginit na hangin at ulan
Di kayang igupo di kayang itumba sa kinatatamnan
Mandi’y Pilipinas tuldok man ang turing ay naninidigan
Sa harap ng mundo ibinabandila’y angking karangalan.
Mula sa “sampaguita” ni LGTR

Malapad na dahoon na kapag natuyo sadyang malakrema

Makunat, maganit, sa bihasang kamay kay sarap ilala
Nagiging salakot sa init ng araw ito ay panangga
Nagiging salampay na angkop isuot nitong magsasaka
Sa gitna ng bukid, umuulan, umaaraw ay laging kasama
Pag maalinsangan ito ay pamaypay na ubodng ganda.
Mula sa “Anahaw” ni LGTR

Itunuturing na magkakatugma sa matandang panulaan ang mga salitang nagtatapos sa isang pantg (a e i
o u) na ang bigkas ay malumanay at mabilis.

Malumanay at mabilis
1. nagtatapos sa patinig na a : santa – malumanay
Ganda – mabilis

Malumi at maragsa
Luha - malumi
Dukhâ – maragsa
2. nagtatapos sa patinig e-i: lalaki – malumanay
Matindi – mabilis
Lipi – malumi
Lahi – maragsa
3. nagtatapos sa patinig na u: puso – malumi
Bugso – maragsa
Oo – malumay
Ito – mabilis

Kung susundin ang mahigpit na batas ng pagtutugma sa matandang panulaan ang malumay ay
hindi katugma ng malumi o maragsa na ang mga salita ay nagtatapos sa iisang pantig. Ito ay sa dahilang
ang impit na tunod na kasunod ng iisang patinig ay nagbibigay ditto ng naiibang tunog at hindi na
tumutugma sa patinig ng walang impit. Kaya’t ang salitang luha (may impit na tunog sa hulihan) ay hindi
katugma ng salitang lola (walang impit sa hulihan).

Itunuturing na ang mga salitang nagtatapos sa katinig na B, K, D, G, P, S, T ay magkakatugma kung iisang

pantig ang nagunguna sa mga ito. Halimbawa:

1. silab, saksak, padpad, kalag, ulap, gapas, salat.

Alab, pasak, malapad, bansag, alapaap, butas, gulat
2. dibdib, balik, salig, takip, said, tiis, galit,
Sibsib, halik, tulig, kipkip, gilid, tamis, pitpit
3. taob, gulok, bugbog, tiklop, ngudngud, taos, lappot,
Subsob, tuktok, kalog, salop, gulugod, puspos, sulot.

Ang mga salitang nagtatapos sa mga katinig na M, NG, M, W, L, Y, R kung iisang patinig ang nagunguna sa
mga ito. Mahalagang malaman na kailangan iisang patinig ang nangunguna sa bawat pangkat ng katinig.
Halimbawa:

1. alam, kulang, saan, ilaw, alay, lugar, taal,

 Hilam, ilang, kalian, galawgaw, patay, asahar, bawall
2. lilim, hiling, bilin, giliw, martir, hilahil,
Simsim, halinghing, sinsin, maliw, Baler, supil
3. gutom, kulong, talon, daloy, bapor, ulol,
Lagom, labong, laon, tuloy, motor, burol

Mga halimbawa ng Tugma sa mga salitang Nagtatapos sa Katinig na B, K, D, G, P, S, T:

1. nang kaumagahan noong mamukadkad

Ay aking binate sa pagbulaklak
At nang malurok na sa tanghaling tapat
Ay tinakpan ko pa narinig mga palad.
Mula sa “sawing Paruparo”
Ni Jose Corazon de Jesus

2. Sapagkat ang mundo’y bayan ng hinagpis

Ako’t ikaw’y mayro’ng dusang tinitiis
Kahit saang dako ng ating daigdig
May matang luhaa’t may subyang na dibdib.
Mula sa “ngitian ang Dusa”
Ni Ludivina C Marin

3. ano ang gantimo sa taglaykong hirap

Sa langit nahintin ang magiging habag
Mapalungi namang palad yaring palad
Sa ibang sumita’t gumiliw nang tapat.
Mula sa “awa sa Pag-ibig”
Ni Jose de la Cruz

4. Bayan ang tumugon, bayan ang kumilos

Isang bayan aping binusa-busabos,
Hanap ay paglaya’t ang tangka’y malagot
Ang may kalawang nang tinikalang gapos.
Mula sa “Iligtas ang Bayan”
Ni Iñigo Ed Regalado

5. Sa sama ng loob nitong si Bantugan ay kusang lumayas

Iniwan ang baying sugatan ang puso’t ang dibdib ay wasak
At sa paglilibot ay hindi naglaon at sinampalad
Na siya ay dapuan ng masamang sakit namatay at sukat
Ang ating Prinsipe sa pinto ng isang palasyong magilas
Sa isang lupaing-nasa-sa-gitna ng Dalawang Dagat
Na tinatahanan ng isang Prinsesa Datimbang Marilag
 Kapatid ng haring balita rin naman sa yaman at lakas.
Mula sa “Si Prinsipe Bantugan”
Ni Dangalio at del Valle

6. Ang kaawaawang bata’y mag-isang lumakad

Bawat masalubong, minamalas-malas
Sino mang babae’y sinusundan agad
At baka raw yao’y kanyang inang liyag
Nanggaling sa bundok… tinunton ang landas
Dumating sa bayan ngunit oh kay saklap
Ang kanilang dampa nang datnan ay bukas
At walang sino mang sa kanya’y tumatanggap
Sa katatanongpa’y kanyang natalastas
Na ang ina niya’y baliw na raw ganap.
Mula sa “Ang Pasko ng Ulila”
Ni Jose Corzon de Jesus

Mga halimbawa ng Tugma ng mga Salitang Nagtatapos sa Katinig na M, NG, N, W, L, Y, R

1. Ang lahat ng yaman dito ay hindi ko kailangan

Ang ibig ko’y ikaw, Inang, at ang mabuhay ka na lamang
Hinihiling ko sa Diyos na ang pamana ko’y ikaw
Aanhin ko ang piyano kapag ikaw ay namatay
Ni hindi ko matutugtog sa tabi ng iyong hukay
Ang nais ko’y ikaw, Inang, at mabuhay ka na lamang
Ililimos ko sa iba ang lahat ng ating yaman
Ni hindika maaaring pantayan ng daidigan
Ng lahat ng ginto rito, pagkat ikaw
O ina ko, ikaw’y wala pang kapantay
Mula sa “Ang Pamana”

2. Ako’y maibiging maghasik ng dunong

Nakitang ang kubo’y mailaw na kubol
Aking diniribdib sa buong maghapon
Ang masinsing aklat ng pana-panahon
Diwang masigasig ay lagingmasibol
At sa kasibulan, Bayan ang sisilog.
Mula sa “kayumanggi”
Ni Ruben Vega

3. Hindi kalayaan ang balang ibigin

Ay gawing kahit na buktot ang layunin
Tao’t mamamayang may ganyang isipin
Taksil sa magulang, sa baya’y suwail.
Mula sa “Lupang Mapayapa”
Ni Marcelo P. Garcia

4. Dahon. . .
 Tila ka dalagang sa hampas ng hangin
Ay paindak-indak sa isang tugtugin
Sa magha-maghapo’y
Hindi nagkukulang sa iyong tungkuling
Magkanlong ng init,
Maghandog ng iyong malamig na lilim
Tila kaluluwang pagtatakip-silim
Ay nangakayukong nagsisidlangin.
Mula sa “Ang Dahon”
Ni Pedro Reyes Villanueva

5. Ganyan din ang tao kung may simulain

Kahit nag-iisa’y di kayang lupigin
Lakas ng marami ay sasalungahin
Hanggang maitampok dakilang mithiin.
Mula sa “Ang Bato sa Batis”
Ni Ludy C. Marin

6. Iyan ba ang matang nang lumuligaw ka, bala na’y tiningnan,

Iyan ba ang labing katugon ng ilong, bala na’y hinigkan
Iyan ba ang tengang kung nakikimatyag, lahat pinakikinggan
Ano ka na ngayon? Nahan ang puso mo, diwa’t pakiramdam,
Kahit ka laitin, kahit ka purihin, ayaw mong gumalaw,
Parang sinasabing ang lahat sa mundo ay may katapusan.
Mula sa “Sa Harap ng Isang Bungo”
Ni Batute

7. Ilaw ng tahana’y muling dinulugan

Ang dusa’t pighiganti’y doon natitighaw
Ang hanap na aliw doon natagpuan
Pagkat sa piling niya’y may kapayapaan.
Mula sa “Girlie”
Ni Lyra Fernando