УНИВЕРЗИТЕТ ВО ТЕТОВO

ПРИРОДНО МАТЕМАТИЧКИ ФАКУЛТЕТ

KАТЕДРА ПО БИОЛОГИЈА

НАСОКА:БИОХЕМИЈА

СЕМИНАРСКА РАБОТА ПО ПРЕДМЕТОТ ЕМБРИОЛОГИЈА И

ХИСТОЛОГИЈА НА ТЕМА ЕНДОГЕНИ И ЕГЗОГЕНИ
ФАКТОРИ КОИ ВЛИЈААТ НА СПЕРМАТОГЕНЕЗАТА
Ментор: Проф.Др.Неџбедин Беадини Изработил:ЈадранкаЛазеска

Тетово 2021

СОДРЖИНА
1. ВОВЕД

2. ЕНДОГЕНИ ФАКТОРИ

3. ЕГЗОГЕНИ ФАКТОРИ

4. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
1. ВОВЕД
Сперматогенезата претставува процес на создавање на сперматозоиди (зрели
машки полови клетки) од примордијалните герминативни клетки. Овој процес
започнува со митотска делба на матичните (стем) клетки лоцирани близу до базалната
мембрана на тубулите. Овие клетки се нарекуваат сперматогонии. Митотската поделба
на овие произведува два вида клетки (сперматогонии А и Б). Клетките од типот А ги
надополнуваат матичните (стем) клетки, а клетките од типот Б се диференцираат во
примарни сперматоцити. Примарниот сперматоцит се дели со мејотска делба (Мејоза I)
на два секундарни сперматоцити; секој секундарен сперматоцит се дели на две еднакви
хаплоидни сперматиди со Мејоза II. Сперматидите се трансформираат во
сперматозоиди со процесот на спермиогенеза. Така, примарниот сперматоцит доведува
до две клетки, секундарни сперматоцити, а двата секундарни сперматоцити со Мејоза
II произведуваат четири сперматиди кои се диференцираат во сперматозоиди.

Машката неплодност е предизвикана од голем број фактори, како што се

абнормално производство на сперма (сперматогенеза) или нарушувања во големината
и обликот на спермата. Ниската концентрација на сперматозоидите, блокираната
испорака на сперматозоидите и хормоналните проблеми, исто така често се причини за
неплодноста.

Процесот на сперматогенеза не започнува до пубертетот, а потоа се одржува во

текот на остатокот од животот кај нормалните мажи. Затоа, само за време на овој
период, самиот процес на сперматогенеза е директно ранлив на тератогени фактори
кои што можат да бидат ендогени и егзогени. Сепак, темелите на сперматогенезата се
поставуваат за време на феталниот развој и се повеќе се верува дека нарушувањето на
процесите во ова време може да има последователно влијание врз скалата или
квалитетот на сперматогенезата во зрелоста.

Сл. 1 и 2 Графички приказ на

сперматогенезата

2. ЕНДОГЕНИ ФАКТОРИ
Ендогени фактори за кои се знае или се претпоставува дека се вклучени во
нарушувањето на сперматогенезата:

- гени и генски производи, молекуларни, клеточни и физиолошки структури и функции

- фактори поврзани со етничката припадност, возраста и телесната тежина

- фактори или патеки вклучени во одговори на инфекција

- метастази, дегенеративни процеси и регенерација

- компликации, повторна појава и секундарни состојби

Од овие горенаведени фактори најмногу ќе се задржиме на генските фактори и

на возраста како фактори за кои има најмногу информации.

Кај генските фактори хромозомските аберации се најчеста причина за машка

неплодност, откриени кај 20% од неплодните мажи со дефекти на спермата; т.е.
азооспермија и олигозооспермија. Аберациите вклучуваат нумерички дефекти, како
што е кариотипот XYY кај Клинефелтеров синдром или неговите варијанти,
Робертсониските транслокации, реципрочни транслокации и инверзиите. Поретко,
неплодните мажи со нормален кариотип имаат хромозомски аберации во спермата.

Во однос на возраста морфологијата на тестисите е еден од ефектите на

стареењето на машкиот репродуктивен систем. Просечниот волумен на тестисите има
тенденција да се зголемува помеѓу 11 и 30 годишна возраст, останува постојан помеѓу
30 и 60 години и постепено се намалува секоја година по 60тата година од животот.
Како што се наведува, средниот волумен на тестисите кај мажи над 75 години е 31%
помал отколку кај мажите на возраст помеѓу 18 и 40 години. Оваа разлика е поврзана
со значително повисоко ниво на гонадотропини и пониско ниво на тестостерони. Кај
нарушувањата во тестисите, нивоата на серумски гонадотропини се зголемуваат.
Различни промени поврзани со стареењето на тестисите, вклучително и намалување на
бројот на Лајдиговите клетки делуваат на механизмите за повратна информација и
предизвикуваат зголемена секреција на гонадотропини. Возрасното зголемување на
гонадотропините главно се должи на примарната инсуфициенција на тестисите.
Метаболизмот на тестисите се зголемува помеѓу 11 и 40 години, а тој постепено се
намалува на возраст помеѓу 40 и 90 години.

Сл. 3 Број на родени деца во една година во однос на восраста на таткото

3.ЕГЗОГЕНИ ФАКТОРИ
Егзогените фактори т.е. фактори предизвикани од надворешната средина и
нивното влијание врз нарушување на сперматогенезата се многу повеќе проучени и
докажани во однос на ендогените. Во овие фактори спаѓаат:

- пушење цигари

- консумирање алкохол

- консумирање рекреативни дроги

- обезност

- самиот начин на исхрана

- кофеин

- психолошки стрес

Пушачите на цигари имаат зголемена изложеност на опасни материи како што се

катран, никотин
(што предизвикува голема зависност), јаглерод моноксид и тешки метали (на пр.
кадмиум и олово). Концентрацијата на сперматозоиди кај мажите пушачи е докажано
дека е типично 13-17% помала во однос на онаа на непушачите. Покрај
концетрацијата, пушењето цигари е негативно поврзано со бројот на сперматозоиди,
подвижноста и морфологијата. Се покажа дека падот на квалитетот на спермата е
позабележителен кај тешки (> 20 цигари на ден) и умерени (10-20 цигари на ден)
пушачи во споредба со благи пушачи (1-10 цигари на ден).

Дејството на алкохолот врз машкиот репродуктивен систем се чини дека се

јавуваат на сите нивоа на оската хипоталамус-хипофиза-гонада (тестис). Се чини дека
алкохолот се меша со производството на GnRH, FSH, LH и тестостерон, како и ги
нарушува функциите на Лајдиговите и Сертолиевите клетки. Како резултат на ова
производството, морфолошкиот развој и созревањето на сперматозоидите може да
бидат нарушени. Сперматогенезата се чини дека постепено опаѓа со зголемување на
нивото на внес на алкохол. Иако ефектите на алкохолот врз машката репродуктивна
функција зависат од количината на внесување, прагната количина на алкохол над која
се зголемува ризикот од машка неплодност сè уште не е утврдена.

Консумирањето на рекреативни дроги како марихуана, кокаин,

метамфетамин се примери за недозволени дроги кои влијаат негативно на плодноста
кај мажите. Негативните ефекти на овие наркотици може да ја нарушат
цитоархитектурата на тестисите и функцијата на сперматозоидите. Канабисот или
народски наречено марихуана, е најчесто користена недозволена дрога на глобално
ниво и има претежно машки корисници. Редовно пушење марихуана (повеќе од еднаш
неделно во последните 3 месеци) е откриено дека ја намалува концентрацијата на
сперматозоидите и вкупниот број на сперматозоиди кај младите мажи, а овој ефект
дополнително се влошува кога марихуаната се користи во комбинација со други
рекреативни лекови. Кокаинот е многу зависна, силна стимулативна дрога. Aкутната и
хроничната изложеност на кокаин ја нарушија сперматогенезата и ја оштетува
ултраструктурата на тестисите. Овие промени се предизвикани од апоптоза
предизвикана од кокаин.

Прекумерната тежина и дебелината се поврзани со прекумерна акумулација

на маснотии, што може да се процени со употреба на индексот на телесна маса (BMI).
Мажите со прекумерна тежина (BMI 25-30 kg/m2) и дебели (BMI ≥ 30 kg/m2) се
поврзани со намалување на квалитетот на спермата и поголем ризик од неплодност.

Исхраната игра важна улога во квалитетот на спермата. Внесувањето на здрава,

урамнотежена исхрана може да го подобри квалитетот на спермата и стапката на
плодност кај мажите. На пример, медитеранската диета, збогатена со омега-3 масни
киселини, антиоксиданти и витамини и со малку заситени и транс-масни киселини, е
откриено дека е обратно поврзана со ниски параметри за квалитет на спермата. Така,
поголема усогласеност со медитеранската исхрана може да помогне во подобрувањето
на квалитетот на спермата. Зеленчук и овошје, риба и живина, житарици и млечни
производи со малку маснотии се меѓу храните позитивно поврзани со квалитетот на
спермата. Сепак, начинот на исхрана кој се состои од преработено месо, млечни
производи со полни маснотии, алкохол, кафе и пијалоци засладени со шеќер се
поврзани со слаб квалитет на спермата и пониски стапки на плодност.

Внесувањето на кофеин може да ја наруши машката репродуктивна функција

веројатно преку оштетување на ДНК на спермата. Независно од возраста, здрави мажи
непушачи чиј дневен внес на кафе изнесува >308 mg покажало зголемено оштетување
на ДНК на сперматозоидите.
 Психолошкиот стрес, во многу форми, може да биде штетен за потенцијалот за
репродукција на мажите. Класичниот одговор на стрес го активира симпатичкиот
нервен систем и вклучува оска на хипоталамус-хипофиза-надбубрежна жлезда. И
ХПН-оската и гонадотропин-инхибиторниот хормон (GnIH) вршат инхибиторен ефект
врз Лајдиговите клетки во тестисите. Како резултат на инхибицијата на оската се
намалуваат нивоата на тестостерон. Ова доведува до промени во клетките на Сертоли
и крвнотестисната бариера, што на крајот предизвикува супресија на сперматогенезата.
Оштетувањето на секрецијата на тестостерон ја сочинува главната основа на штетните
ефекти на психолошкиот стрес врз сперматогенезата. Откриено е дека покачените
нивоа на кортикостерон кај стресни луѓе ги потиснуваат и тестостеронот и нивото на
инхибин.
 Сл. 4 Егзогени фактори кои
влијаат на нарушување на сперматогенезата

3. КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА
1. Хистолошка градба и ембрионален развиток на органските системи; Н. Костовска, Л.
Миленкова; Медицински факултет, УКИМ 2013
2. Andrologija, plodnost i neplodnost muskarca; Savo Bojovic; NIO “Univerzitetska rijec” Niksis
1986

3. Sengupta P., Borges E., Jr, Dutta S., Krajewska-Kulak E. Decline in sperm count in European
men during the past 50 years. Hum Exp Toxicol. 2017

4. Vine M.F., Margolin B.H., Morrison H.I., Hulka B.S. Cigarette smoking and sperm density: a
meta-analysis. Fertil Steril. 1994

5. Cui X., Jing X., Wu X., Wang Z., Li Q. Potential effect of smoking on semen quality through
DNA damage and the downregulation of Chk1 in sperm. Mol Med Rep. 2016

6. Guzick DS, Overstreet JW, Factor-Litvak P, Brazil CK, Nakajima ST, Coutifaris C, et al. Sperm
morphology, motility, and concentration in fertile and infertile men. N Engl J Med. 2001

7. Fisch H, Goluboff ET, Olson JH, Feldshuh J, Broder SJ, Barad DH. Semen analyses in 1,283
men from the United States over a 25-year period: No decline in quality. Fertil Steril. 1996

8. Menkveld R, Stander FS, Kotze TJ, Kruger TF, van Zyl JA. The evaluation of morphological
characteristics of human spermatozoa according to stricter criteria. Hum Reprod. 1990

9. Sengupta P. Environmental and occupational exposure of metals and their role in male
reproductive functions. Drug Chem Toxicol. 2013

10. Delbès G, Levacher C, Habert R. Estrogen effects on fetal and neonatal testicular development.
Reproduction. 2006