GENETIKA NA BAKTERIITE

 GENETIKATA e nauka koja se bavi so prou~uvawe na

naslednosta i promenlivosta na mikroorganizmite
povrzani so funkcijata na genetskiot materijal.

 Genetskite informacii se determinirani so

redosledot na purinskite i pirimidinskite bazi na
DNK pri {to poedine~en kod pretstavuvaat tri
posledovatelni bazi.

Hromozomot na bakteriite se sostoi od dvo~lena DNK,

dolga okolu 1mm vo oblik na prsten.

 Vo sostavot na DNK ima golem broj na segmenti koi

imaat geneti~ki funkcii. Sekoj takov segment se
narekuva GEN. Sekoj gen odreduva redosled na
aminokiselinite i so toa i strukturata na sekoj
protein. Zbirot na site geni se vika GENOM (Genotip).
Bakteriski hromozom ima od 1000 do 4000 geni.
 Mal broj nasledni osobini mo`e da bidat
determinirani i od PLAZMIDI
(ekstrahromozomska DNK, isto taka so kru`na
gradba kako i hromozomot, golemi okolu 1% od
goleminata na hromozomot.

 Postojat:
 Strukturni geni (koi ja odreduvaat strukturata i
sintezata na nekoj protein) i
 Regulatorni geni (odredivaat po~etokot i krajot
na sintezata na nekoj protein).
 Контрола на експресија на гените кај
прокариотите
Активноста на гените е поврзана со условите
во клетката и условите во околината (фактори
на раст)
Сите гени не се активни постојано, тие се
активираат според потребите на клетката
Ако се синтетизира некој протеин кој го кодира
одреден ГЕН, се вика дека тој настанала
експресија на тој ген
ОПЕРОН
The 1965 Nobel Prize in Physiology and Medicine was
awarded to François Jacob, André Michel
Lwoff and Jacques Monod for their discoveries
concerning the OPERON and virus synthesis.
Оперонот се состои од:
– СТРУКТУРНИ ГЕНИ /Група на гени со иста функција,
кодираат структурни протеин, ензими различен од
регулаторините протеини или RNA molecule кои не се
вклучени во регулацијата.
– ОПЕРАТОР – регион близок до структурните гени, и
– ПРОМОТОР – регион близок до операторот

– Промоторот и операторот ја контролираат експресијата

на гените
Промотер – е нуклеотидна секвенца која овозможува
препишување на гените со помош на РНА
полимеразата, индицира кои гени треба да се употребат
за креирање на mRNA и кои протеини клетката треба да
ги синтетизира.
Оператор е сегмент на ДНА за кој се врзува
регулаторот/репресорот, сегмент помеѓу промотерот и
гените на оперонот.

Регулаторен ген продуцира репресор- протеин кој врши

физичка опструкција на РНА полимеразата да не може
да ги препишува гените, нема контакт со структурните
гени.
- Овој ген не мора да е во состав на оперонот, но е
многу значаен, постојано е експресиран/присутен.
 Постои и т.н. Индуктор, протеин-активатор
кој се врзува за репресорот по што
репресорот се менува и не може повеќе да се
врза за операторот, што овозможува
врзување за ДНА и препишување/
транскрипција во mRNA.
Познати оперони:
– lac оперон-кодира синтеза на ензимот лактаза
– trp оперон – кодира ситеза на триптофан
Genetski kod
Sekoj gen e pretstaven so specifi~na sekvenca na
Redosledot od tri bazi (od nukleotidite), se narekuva
kodon, go determinira redosled na aminokiselinite a
so toa i strukturata na sekoj protein
UAA, UAG, UGA

20 aminokiselini - 64 kombinacii
GENOTIP
So genite se prenesuva od generacija na generacija zbirot
na site osobini. Zbirot na site nasledni osobini se
narekuva GENOTIP ja odreduva goleminata, oblikot,
vidot i aktivnosta na nivnite enzimi, vidot i
intenzitetot na nivniot metabolizam, sposobnosta za
boewe po Gram i site drugi osobni.

FENOTIP
Zbirot na site vidlivi morfolo{ki, fiziolo{ki i drugi
manifestacii se vika fenotip. Fenotip vo tek na `ivotot
postojano se menuva, zavisno od etapata na `ivotot vo koj
se nao|a organizmot.
Genotpiot e vupniot potencijal za site osobini a
fenotipot koj e odreden od genotipot mo`e da se menuva
pod vlijanie na okolinata no samo vo ramkite koi gi
odreduva negoviot genotip.
VARIJACII (PROMENLIVOST) KAJ BAKTERIITE

Fenotipska varijacija (MODIFIKACIJA,

физиолошка адаптација)
Genotipska varijacija (MUTACIJA)
FENOTIPSKA VARIJACIJA (MODIFIKACIJA)
 Promena na vidlivite osobini na bakt. se mnogu ~esti
 Eden ist genotip mo`e da bide izrezen so pove}e
fenotipovi.
 Fenotipot se menuva zavisno od uslovite na
nadvore{nata sredina (pH, osmotski pritisok, hrana,
aktivnost na nivnite enzimi), no samo vo granicite
odredeni so negoviot genotip.
 Naj~esti se promenite na metabolnite osobini,
 Nekoi promeni se privremeni i reverzibilni,
 Promenite odedna{ gi zafa}aat site kletki na
bakteriskata populacija

NAJVA@NI TIPOVI MODIFIKACII:

 MORFOLO[KI VARIJACII (MODIFIKACII)
 FIZIOLO[KI VARIJACII (MODIFIKACII)
 MORFOLO[KI VARIJACII
(MODIFIKACII)
Varijacii na bakteriskite kletki:
 OH-O varijacii,
 Kapsula
 Spori
 Kleto~en zid
 Involutivni oblici Klebsiella pneumoniae
 @ivoten ciklus na bakteriite, citomorfoza (sluzavi kolonii)
(cytomorphosis).

Varijacii na bakteriskite kolonii

 S-I-R varijacii.
 Sluzavi kolonii u{te se vikaat i M-kolonii.
 D-kolonii (dworf=xuxesti) ~esto gi ima kaj
pacienti so hrino~ni infekcii i kaj lekuvani
pacienti
 G-kolonii (gonidalni) isklu~itelno sitni kolonii
koi mo`at da pominat niz bakteriski filtri
 L-kolonii isto taka mnogu sitni kolonii koi li~at
na masleni kapki
 H-O varijacii
FIZIOLO[KI VARIJACII (MODOFIKACII)

1. Biohemiski varijacii:
 Varijacii vo ishranata (promena na sposobnost za
stvarawe enzimi/inducibilni)
 Metabolnite varijacii (promena na sposobnosta da se
metabolira nekoe sodeinenie, produkcija na pigment)
 Varijacii vo ~uvstvitelnosta i rezistencijata

2. Imunolo{ki varijacii se promeni vo antigenite

(gubewe na flagelaren antigen, gubewe na kapsula)

 Varijacii vo virulencijata Gubewe na virulencijata

se narekuva atenuacija (se koristi za vakcini - BCG)
 GENOTIPSKA VARIJACIJA
(MUTACIJA)
Bakteriskite kletki nemaat vistinsko, jasno
ograni~eno jadro obvitkano so jadrena obvivka.
Jadreniot materijal na bakteriskite kletki e
rasfrlen niz citoplazmata vo vid na pogolemi
ili pomali kup~iwa koi se narekuvaat
nukleotid, nukleinski ekvivalent, bakteriski
hromozomi a naj~esto hromatinski tela.

DNK (дезоксирибонуклеинска киселина) која

ја има само во нуклеинскиот материјал и е
носител на наследните особини (хромозом).
DNK e stabilna molekula zaradi {to mutaciite
retko se slu~uvaat.
Мутациите се иреверзибилни (наследни се).

Mutaciite se javuvaat kako:

> Spontani mutacii, {to e mnogu retko, bez
poznata pri~ina, (една мутирана бактерија на 1-
10 милиони бактерии) i
> Inducirani mutacii pod dejstvo na t.n. mutageni
agensi (5-brom uracil, azotna kiselina, akridinski
boi, ultravioletovi zraci).
Mutacija
se javuva po promena na redosledot na nukleotidite vo
DNK vo eden ili pove}e geni zaradi:
1. Pogre{no vrzuvawe na bazite (точкеста мутација)
2. Insercija (DODAVAWE NA NEKOJ NOV PAR BAZI)
3. Delecija (gubewe na nekoj par bazi)
4. Инверзија (поврзување на нуклеотидите во обратна
насока)
5. Prekinuvawe na vrskata dezoksi-riboza-fosfat

Pogre{no vrzuvawe na bazi

 PRENESUVAWE NA GENITE
Пренос на ДНА е широко распространет меѓу
прокариотите ,
причинува Промени во бактерискиот геном, т.е
РЕКОМБИНАЦИЈА на ГЕНИТЕ.
Се разменува еден мал дел / сегмент на ДНА од
бактериската клетка ДОНОР, и тој влегува во клетката
која прима – РЕЦЕПИЕНТ.

 Донорот и рецепиентот може да се бактериски клетки

од иста врста или од различни врсти:
Ако има висок степен на сличност на донорот и
реципиентот постои хомологна рекомбинација на
гените
Ако се различни тогаш рекомбинацијата е можна со
помош на ензими
Генетските рекомбинации ги контролира rec оперонот.
 PRENESUVAWE NA GENITE

TRANSFORMACIJA
KOWUGACIJA
TRANSDUKCIJA
TRANSFORMACIJA,
e proces koj retko se slu~uva vo prirodni uslovi a
po~esto vo ve{ta~ki uslovi.

Kletkata donator ispu{ta eden mal rastvorliv del

od svojata DNK koj kletkata recepient go prima
ako taa kletka e sposobna za transformacija
(t.n.kompetentna kletka t.e. Eden del od nejziniot
genom da bide homologen so genetskiot materijal
koj se dobiva od donorot ) pri {to nastanuva
rekombinacija na DNK.
 KOWUGACIJA
Proces na genetska rekombinacija pri koj F+ (ma{ka kletka)
se spojuva so F- (`enska kletka) preku seksualnata pila, se
sozdava kowugirana dvojka, se prenesuva plazmidskata DNK
po {to dvete kletki go imaat plazmidot.
Plazmidot mo`e da se vgradi vo bakteriskiot hromozom i
toga{ se narekuva Hfr kletka (High frequency of
recombination=visoka frekvencija na
rekombinacija).

So plazmidite (R-plazmidi) se prenesuva

rezistencijata kon antibiotici.

Kowugacija
 TRANSDUKCIJA
Prenesuvawe na geni so pomo{ na virusi koi parazitiraat
vo razni vrsti bakterii (bakteriski virusi) a se narekuvaat
bakteriofagi ili fagi.
Postoeweto na fagite prvi go doka`ale Frederick Twort
(1915) i Felix d'Herelle (1917), i gi narekle bakteriofagi
(jada~i na bakterii).
Postojat dve grupi na fagi:
I. Sferni fagi se fagi so sferen oblik i podeleni se na
podgrupi:
1. Fagi so opa{ka obvitkana so obvivka, ima opa{ni
fibrili,
2. Fagi so dolga svitliva opa{ka bez obvivka i bez
fibrili,
3. Fagi so kusa opa{ka
4. Fagi bez opa{ka
II. Filiformni fagi
 Formi na bakteriofagi i formi na glavi na fagi
a. Filiformen fag (Colifag fd)
b. Fag so dolga kontraktilna opa{ka (Colifag T2, T4, T6)
c. Fag so dolga nekontraktilna opa{ka (Colifag T1, T5)
d. Fag so kusa opa{ka (Colifag T3, T7, Salmonella fag P22)
e. Oktaedron
f.Ikosoedron
 Fagi-Elektronski mikroskop
Gradba na fag :
1. Glavata e izgradena od DNK i ima razli~en broj na geni.
Glavata ima proteinska obvivka i dolga e okolu 100 nm a
{iroka 25-50 nm. Fagite se specifi~ni za odredena vrsta
bakterii vrz osnova na {to bakteriite se delat na
fagotipovi.
2. Opa{ka (proteini)
 Razvojot na fagite

1) Adsorpcija
2) Prodirawe
3) Eklipsa, faza na latentnost=pritaenost, okolu 25 min
4) Zreewe
5) Osloboduvawe
Adsorbcija na fagot Prodirawe na fagot Penetracija na fag-ovata DNK
Razvojot na fagot mo`e da odi vo dva pravci:
1. Razvoj na profagi /umereni fagi, fagot ne se razmno`uva a
negovata DNK se integrira vo bakteriskata DNK
2. Liti~ki ciklus /virulentni fagi, fagot se razmno`uva i na
kraj ja lizira kletkata doma}in