Ген, геном и алел

Генот претставува секвенца од нуклеотидни парови во молекулот на

DNA.Прашањата за можната супструктура на гените не беа целосно
одговорени се до проучувањето нагенетските системи кај
микроорганизмите..Така,врз основа на проучувањата за тие системи
се даде можност точно да се определат основните единици за
мутација ,рекомбинација и генетичка функција.Генетичките
испитувања што го разделија генот на неговите субединици,фактички
почнаа во исто време кога беше предложен моделот на Watson I Crick
за структурата на DNA.Овој модел укажува дека промената на еден
нуклеотиден пар во нормалната нуклеотидна секвенца на еден ген
може да даде мутантен облик.

Од хемиски аспект генот претставува определен и карактеристичен

сегмент од молекулата на DNA,со карактеристична
должина(определен број нуклеотидни парови),со специфичен
распоред на азотните бази во состав на нуклеотидите,тој има
определена местоположба(генски локус).

Сл.1 Структура на ген

Во зависност од нивната функција гените можат да бидат :структурни
и регулаторни.

-Структурните гени ја определуваат структурата на протеините,меѓу

кои за процесите на клетката најважни се ензимите.Поради тоа се
користи тезата: еден ген-еден полипептид.Бидејќи својствата на
организмот(фенотипот) зависат од протеинскиот состав и од ензимите
кои ги содржат,значи дека структурните гени преку кодирање на
протеините ги детерминираат сите својства на индивидуата,односно
видот.

-Регулаторните гени ја регулираат нивната функција,бидејќи некои

го одредуваат почетокот и крајот на структурните гени,а други го
регулираат почнувањето и завршувањето на
синтезата(транскрипцијата)на RNA.Всушност овие гени ја регулираат
функцијата на структурните гени,така што одредуваат кои
белковини,кога и во колкави количества ќе се синтетизираат во
клетката.

Местото или положбата на генот кое го зазема во хромозомот се

нарекува генски локус.Севкупноста на гените од сите хромозоми во
јадрото на соматската(телесна) клетка претставува нејзин генотип,а
збирот на гените од хромозомите во една полова клетка(гамета) го
претставува геномот.По правило,секој ге во генотипот има два
функционални облици наречени алели,кои се во исти места(локус) на
парот хомологни хромозоми.
 Сл.2 ген,геном

Алелите претставуваат гени сместени на хомологни хромозоми,со

исти генски локуси,одговорни за исто својство.Генските алели се
одликуваат со пенетрабилност и експресивност.

Пенетрабилност на еден ген значи со каква фреквенција се јавува кај

единките во една популација,а експресивноста го означува степенот
на генотипската изразеност на генските алели,по што разликуваме
доминантни и рецесивни генски алели.

Сл.3 алели
Доминантните генски алели имаат повисок степен на експресија и се
карактеристични за природните популации,а се познати и како див
тип алели.Рецесивните генски алели се со понизок степен на
експресија,а се добиваат со одредена измена(мутација) на дивиот
тип.Генските алели т.е.п аровите на алелите се означуваат со
азбучни симболи,доминантниот алел секогаш се означува со голема
латинска буква(АА),а рецесивниот алел со иста ,но мала буква(аа).Во
генотипот алелите можат да се најдат во хомозиготна(пар од два
исти алала) или хетерозиготна(пар од два различни алела)состојба.

Мултипли алели се алелите,кои во една попилација се застапени со

повеќе од два гени за исто својство.Во најголем број случаи едно
својство е детерминирано од два алела.Во хуманата популација
мултипли алели се алелите кои ги детерминираат крвните групи од
А,B.O системот.Крвните групи се детерминирани од трите вида
алели:Ia,Ib и I .Aлелите Ia и Ib се доминантни во однос на алелот i,а
меѓусебе се кодоминантни.Таков е примерот со крвната група AB кај
човекот каде крвната група А и крвната група B се манифестираат
подеднакво,кај единките кои ги наследиле(кодоминантно) двете крвни
групи т.е. по една од секој родител.Поточно во крвта на индивидуата
со крвна група AB има антигени кои се својствени како за А така и за
крвната група B.

Сл.4. Наследување на крвните групи од ABO -системот