1. Што проучува генетиката како наука?

Предмет на проучување на генетиката се општите закономерности за наследувањето и менливоста

на особините кај живите организми.

2. Што проучувал Г. Мендел?

Г.М. ги проучувал механизмите на пренесување на наследните фактори од родителите на
потомстото.

3. Што открил Г. Мендел?

Тој открил дека развитокот на секоја особина или својство е под контрола на наследните
фактори т.е специфични партикули кои не го губат својот интегритет, кои можат меѓусебно
слободно да се комбинираат и неизменети да се пренесат од родителите на потомството.

4. Кој ја формулирал хромозомската теорија на наследноста?

Хромозмската теорија на наследноста ја формулирал познатиот научник Т. Морган

5. Што претставува генот?

Генот претставува дел од молекулот на DNA, кој со специфичната нуклеотидна секвеница го
одредува редоследот на аминокиселините т.е примарната структура на полипептидната низа.

6. Што претставува генотип, а што фенотип?

- Фенотип е надворешниот изглед или надворешната појава на својствата и белезите кај
организмите.
- Генотип е генетската програма (информација) на својствата и белезите кај организмите.

7. Кое растение го користел Грегор Мендел во своите експеримени за вкрстување?

- Во своите експерименти за вкрстување Г.М го користел градинарскиот грашок (Pisum sativum).

8. Зошто се вика монохибридно вкрстување?

- Затоа што кај монохибридното вкрстување се следи наследувањето на едно својство од каде
потекнува и неговото име.

9. Што е интермедиерно наследување?

- Тоа преставува појава на интермедиерни својства на потомството во однос на родителските својства.

10. При наследувањето на обликот на семето од грашок, што се добива во генерацијата Ф1?

- Во генерацијата Ф1 при наследување на обликот на семето од грашок се добиваат само мазни семиња,
бидејќи тоа својство е доминантно.

11. Колкупати се појавува доминантната колку рецесивната особина во генерацијата Ф2 при

монохибридно вкрстување?
- Во генерацијата Ф2 се добива фенотипски сооднос 3:1, што значи доминантното својство е трипати
позастапено од рецесивното својство.

12. Како се наследува крвната група АВ кај човекот?

- Крвната група АВ кај човекот се наследува кодоминантно.

13. Зошто се вика дихибридно вкрстување?

- Се вика дихибридно вкрстување затоа што се вкрстуваат огранизми кои се разликуваат по две
особини т.е по два пара алтернативни генски алели.

13. Што претставува мултиплиалелизмот?

- Ако генот има повеќе од два алелни облици, појавате е наречена мултиплиалелизам.

14. Со колку алели се детерминирани крвните групи во АВО-системот кај човекот?

- Во системот АВО на крвните групи во човековата популација генот за крвните групи има три алели.

15. Што претставуваат хромозомите?

- Хромозомите се постојани и задолжителни компоненти на морфолошки диференцирани јадра.

16. Како хромозомски број имаат гаметите, а каков телесните клетки?

- Кај гаметите хромозомскиот број е хаплоиден(n), а кај телесните клетки е диплоиден(2n).

17. Што претставува кариотип?

- Кариотип претставува вкупен број хромозоми во јадрото на една клетка.

18. Што претставува интерфазата?

- Интерфазата претставува подготвителна фаза на клетката за делење, во која се одвиваат процеси на
молекулско ниво.

19. Според што се дели интерфазата на периоди и кои се периодите?

- Интерфазата се дели на периоди според синтетичките процеси што ја карактеризираат.
- Интерфазата се дели на 3 периоди и тоа:
Претсинтетички (или G-1) период;
Период на синтеза на DNA (или S период);
Потсинтетички (или G-2) период;

20. Кога се врши синтезата на DNA?

- Синтезата на DNA се врши кога доаѓа до преминување на хромозомите од еднохроматични во
двехроматични структури.

21. Што ја условува репликацијата на DNA?

- Во интерфазата во репликацијата на DNA се условува структурното реплицирање на хромозомите .

22. Што претставува кариокинезата?

- Кариокинезата претставува делба на јадрото.

23. Кои делби на јадро се познати, и кои се?

- Познати се два типа на делби на јадро и тоа:
Митоза (или митотична)
Мејоза (или мејотична)
а можат и да се јават и други типови на делби како амитоза.

24. Што претставува митоза и каде се одвива?

- Митозата претставува крајна микроскопски видлива фаза на делење на реплицираните хромозоми.
Таа се одвива во телесните (стомачните) клетки.

25. Што претставува делбеното вретено?

- ДЕЛБЕНОТО ВРЕТЕНО е изградено од два вида влакна кои имаат микротубуларна природа, односно
претставуваат снопчиња од околу 400 микротубули.

26. Зошто во метафазата хромозомите се најкуси?

- Во метафазата хромозомите се најкуси поради тоа што индивидуално морфолошки се разликуваат .

27. Како се одвива цитокинезата кај животинските клетки?

- Кај животинските клетки, цитокинезата се врши со стеснување на клеточната мембрана од двете
спротивни страни на кретката и на крајот на делбата вдлабнатите делови наполно се поврзуваат и
создаваат преграда од цитоплазматична мембрана меѓу двете новосоздадени клетки.

28. Што претставува фрагмопластот и во што учевствува?

- Во завршните фази на делбата на јадрото, со учество на делбеното вретено се создава една структура
во облик на буренце, што е видлива и со светлински микроскоп, наречена ФРАГМОПЛАСТ.

29. Која структура примарно ја дели цитоплазмата на два дела?

- Од елементите на едноплазматичниот ретикулум и везикулите на Голџиевиот систем во
екваторијалната рамнина на фрагмопластот(буренцето), постепено се создава преграда
наречена клеточна плоча која ја дели примарно цитоплазмата на два дела.

30. Кои клетки се создаваат со мејоза?

- Со мејоза се создаваат половите клетки.

31. Што е мејоза?

- МЕЈОЗАТА е редукциона делба на јадрото од мејоцитите од кои се добиваат половите клетки чии
јадра имаат редуциран, хаплоиден број на хромозоми.

32. Што е клеточен циклус?

- Животните процеси во клетката и нејзиното делење се нарекува кл. циклус.

33. Што претставува прцесот на Crossing-over?

- При овој процес се случува најважната мејотска промена – рекомбинација на родителските особини .

34. Што се хијазми?

- ХИЈАЗМИ се места каде се случува процесот на Crossing- over.

35. Што е цитокинеза?

- ЦИТОКИНЕЗА е делба на цитоплазмата.

36. Каква делба претставува амитозата и кога се извршува?

- АМИТОЗАТА претставува директна делба на јадрото, која, за разлика од митозата, се врши кога
јадрото ја зачувува интерфазната морфологија.

37. Кои важни процеси и измени се вршат во мејозата?

- Кај машките организми со завршувашето на мејозата се создаваат четири полови клетки – гамети, а кај
женските организми три од четирите клетки изумираат, а само една се развива во јајце-клетка.

38. Како се делат хромозомите во втората делба?

- Хромозомите во втората делба, се делат по должината на две хроматиди и на крајот се добиваат
четири јадра што имаат хаплоиден број еднохроматидни хромозоми.

39. Колку видови менливост постојат?

- Постои: ненаследна или фенотипска и наследна или генотипска менливост.

40. Што претставува модификација?

- Менливоста што е јавува во рамките на нормата на реакцијата на наследниот потенцијал, а во
зависност од условите во надворешната средина, е наречена модификација.

41. Што е полиплоидија, а што анеуплоидија?

- Полиплоидија претставува промена (односно мутација ) во плоидноста на една или повеќе клетки , при
што се додаваат еден или повеќе хромозоми на диплоидниот пар од хомологни хромозоми .
- Анеуплоидија претставува мутација во бројот на хромозомите (т.е. плоидноста ), при што доаѓа до
појава на абнормален број на хромозоми во кариотипот на единката.

42. Какви видови на мутации има?

- Има спонтани и индуцирани мутации.

43. Кои мутации се наречени спонтани мутации?

- Промените на генетската информација што се јавуваат неочекувано без видливи причини спонатно во
природни услови се наречени спонатни мутации.

44. Кои се индуцирани мутации?

- Индуцирани се мутациите што се предизвикани од насочено дејство на различни мутагени фактори.

45. Опиши ја мутационата менливост!

- Претставува измена предизвикана во наследниот т.е генетскиот материјал, што се случува под влијание
на факторите во животната средина.

46. Како се викаат структурните промени на хромозомите?

- Структурните промени на хромозомите се викаат хромозомски аберации.

47. Наброј ги интерхромозомските промени?

- Интерхромозомски промени се: транслокациите и фузија на хромозомите.

ХРОМОЗОМИТЕ се најкомплексни функционални компоненти на јадрото, бидејќи во нив се содржат

наследните својства – гени, кои со својата активност дејствуваат врз регулирањето на метаболитичките и
морфогенетските процеси во клетките.
ХРОМАТИНОТ е меѓуфазен облик на хромозомите, или хромозоми во деспирализирана состојба. Тие се
структури кои ја одржувааат својата индивидуалност при клеточната делба. Бидејќи се способни да се
самореплицираат и во клеточните делби правилно да се делат, овозможуваат континуитет од една до друга
клетка и пренесување на наследните својства од една до друга генерација.
БРОЈОТ на хромозомите кај различни организми е различен, ама секој вид е специфичен и константен.
КАРИОТИП – вкупниот број на сите метафазни хромозоми во јадрото на една клетка.
Кај организмите со полово размножување, половите клетки имаат хаплоиден (n) број хромозоми во
кариотипот, а телесните клетки што се добиваат со делба на зиготот, имаат двојно поголем, диплоиден (2n)
број хромозоми во кариотипот.
ГЕНОМ – хаплоидниот број на хромозоми, кој претставува основен или базичен хромозомски број.
КАРИОГРАМ – систематско поредување на хромозомите од дадениот кариотип по хомологни парови.
ИДИОГРАМ – шематско претставување на хромозомите со цел што појасно да се прикажат
морфометрискиот еособености на хромозомите.
Во човечкиот кариотип (46 хромозоми или 23 пара хомологни хромозоми) се разликуваат 22 пара
автозомни хромозоми кои се исти кај двата пола и едне пар полови хромозоми кои кај женскиот пол се
исти (XX), aкај машкиот пол се различни (XY).

Колку видови менливост постојат?

1. НЕНАСЛЕДНА или ФЕНОТИПСКА менливост во која се опфатени измените што се појавуваат во

текот на индивидуалниот развиток на организмите под влијание на факторите на животната
средина, и кои при половото размножување не се пренесуваат на потомството, бидејќи не се
задржуваат.

Менливоста што се јавува во реакцијата на наследниот потенцијал, а во зависност од условите во

надворешната средина, е наречена МОДИФИКАЦИЈА. – повратни, можат да исчезнат, феномен на
приспособливост кон надворешните фактори.

2. НАСЛЕДНА или ГЕНОТИПСКА менливост во која се опфатени измените на својствата и особините

на организмите што не се губат, а се пренесуваат на потомството. Таа е последица на измени во
наследниот материјал, односно во генотипот.
А) КОМБИНАТОРНА менливост – во основата на оваа менливост стојат новите комбинации на хромозомите
и гените, што се добиваат при хибридизација....
Б) МУТАЦИОНА менливост – измена предизвикана во наследниот материјал, што се случува под влијание
на факторите на животната средина.
Во зависност од тоа на кое ниво во генотипот се случуваат измените, разликуваме:

 ГЕНОМСКИ мутации – промени во хромозомскиот број:

- можат да се предизвикаат со зголемување или намалување во хромозомскиот број за цели

хаплоидни хромозомски гарнитури - ПОЛИПЛОИДИЈА
- или со зголемување или намалување на бројот на одделни хомологни хромозоми – АНЕУПЛОИДИЈА
(нулисомија, моносомија, трисомија, тетрасомија)

 ХРОМОЗОМСКИ мутации или хромозомските аберации се структурни измени на хромозомите. Тука

за важни два основни процеса и тоа: прекинување (сечење) на хромозомот и спојување (лепење) на
деловите во нова хромозомска структура.

- ИНТРАХРОМОЗОМСКИ промени – кога структурните преструктуирања се однесуваат само на еден

пар хомологни хромозоми (ДЕЛЕЦИИ, ДУПЛИКАЦИИ и ИНВЕРЗИИ)
- ИНТЕРХРОМОЗОМСКИ промени – ако во промените се вклучени два или повеќе хромозоми.
(ТРАНСЛОКАЦИЈА и ФУЗИЈА)

 ГЕНСКИ мутации – промена на примарната структура на DNA. Генетската информација е закодирана

во редоследот на нуклеотидните низи на молекулот на DNA. Според карактерот на промената можат
да бидат поделени на:
- СУПСТИТУЦИСКИ – мутации што се предизвикани со замена на базни парови. (Транзиција –
пуринска со пуринска се заменува или пиримидинска со пиримидинска, и Трансверзија –
пуринска со пиримидинска)
- ВОНФАЗНИ – мутации што се поврзани со изместување на рамката. Промени што
предизвикуваат инсерција (вметнување) или делеција (отпаѓање) на еден или повеќе
нуклеотидни парови во или од соодветниот молекул на DNA.
ВИДОВИ МУТАЦИИ

 СПОНТАНИ мутации – промените во генетската информација што се јавуваат неочекувано без

видливи причини спонтано во природни услови.
 ИНДУЦИРАНИ мутации – предизвикани од насочено дејство на различни мутагени фактори.

- ХЕМИСКИ мутагени агенси

- ФИЗИЧКИ мутагени агенси