Вежба 3

СТРУКТУРА НА БАКТЕРИИТЕ-ПРОДОЛЖЕНИЕ

Капсула и гликокаликс

Капсулата е површински желатински слој,лоциран над клеточната обвивка на некои бактерии.Наи-

често е изградена от полизахариди ( на пример .Streptoccocus pneumoniae,Neisseria
meningitidis,Klebsiella penumoniae,Haemophilus infulenzae и др),поредко от полипептиди ( на
пример Bacillus anthracis).

Според дебелината капсулите се делат на сштински капсули ( до 10 дијаметри) кои може да се

набљудуваат со светлосен микроскоп преку користење на специјални техники или со користење
на тушов препарат (Streptoccocus pneumoniae) и микрокапсули,кои се многу тенки и може да се
набљудуваат само со електронски микроскоп или да се докажат серологично (Salmonella Typhi).

Капсулите имаат антигени своиства и против нив во инфектираниот организам се синтезираат

антикапсулни антитела.Се означуваат како К-антигени или Vi-антигени (микрокапсулите на S.Typhi
и Citrobacter spp.) и на базата на нивната специфичност се извршува серотипизирање на
бактериалните видови.

Капсулите имаат заштитна функција и се важен фактор на патогенността,така што ја претпазуваат

фагоцитозата,а при Грам-негативните бактерии и комплемент-медиираната бактериолиза.

Гликокаликсот (слаим) -представува полизахаридна површинска обвивка,која не е здраво сврзана

со клеточната површина и лесно се ослободува от неа.Преку него редица отпорни (условно -
патогенни бактерии на пример – Pseudomonas aeruginosa,Staphylococcus epidermidis и други ,се
прикрепуваат неспецифично кон различни места во болничката средина и по површината на туги
тела во организмот (уринарни и интраваскуларни катетри) и предизвикуваат внатреболнички
инфекции со различна локализација.

Ресни и аксиални филаменти

Ресните (флагелите) се органели за движење на некои видови прачковидни и извиткани бактерии.

Представуваат спирални протеинови филаменти со должина од 5-10 дијаметри.Поради малиот

напречен дијаметар (15-20 нм) тие се набљудуваат со светлосен микроскоп после обработката со
супстанции,кои го осигуруваат нивното набубрување (на приме специјален боен метод на Греи).

Ресната е составена от 3 дела – базално тело,кука и главен филамент.Базалното телце е

расположено во клеточна обвивка.Куката и филаментот се шупливи нишковидни структури ,кои
се наогаат вон клетката.Филаментот се состои от субединици,кои се изградени от белковината
флагелин,кои заградуваат централен осев канал.Како протеин,флагелинот е силен антиген – Н-
антиген.Н-антигените имаат важна диагностична вредност,а антителата против нив се протективни
за време на инфекцијата.

Според бројот и расположението на ресните се разликуваат неколку групи бактерии

1.Монотрихи – со една поларно расположена ресничка ( на пример Vibrio cholerae)

2.Лофотрихи – со снопче реснички на едниот крај (Helycobacter pylori).

3.Амфитрихи – една или повеке реснички на двата пола ( Spyrilium minus)

4.Перитрихи – многу реснички по целата бактериалната површина ( ентеробактерии и бацили ).

Функцијата на ресничките е да осигура придвижување на бактериите кон хранителните извори и

други атрактанти (позитивен хемиотаксис).Движењето се активира во базалното телце и е АТФ-
зависен процес.

Како резултат ресничката извршува ротационни движења. При некои бактерии (салмонели,Vibrio
cholerae и други) ресните се фактор на вирулентност кој им помага на бактериите за совладување
на мукозниот секрет и достигање до ентероцитите.

Движењата на извитканите бактерии-спирохети,се остварува от т.наречените аксиални филаменти

(ендофлагели),кои се изградени от протеини,слични на флагелинот на ресничките.Аксиалните
филаменти се состојат от различен број паралелни нишки (2-15),извиткани спирално мегу
клеточниот зид и надворешната мембрана,кои во краевите на клетката завршуваат со
инсерционен апарат.Преку нив спирохетите извршуваат 3 типа на движења – ротации околу
надолжната оска.

Пили ( фимбрии )

Пилите се познати уште како фимбрии-тие се протеински нишковидни образуванија,кои се

лоцирани по површината првенствено на Грам-негативните бактерии.Тие не се органели за
движење.Нивните размери се значително помали од тие на ресничките.Пилите се изградени от
белковински субединици пилин,кои се подредуваат околу централниот осев канал.Тие имаат
антигени своиства ( F- антигени)

Според функцијата пилите се два вида – адхезивни и секс пили.

Адхезивните пили – се важни фактори за вирулентноста.Тие го медиираат прикрепувањето на

бактериите кон специфични рецептори на епителните клетки во лигавиците.Адхезијата се јавува
при првиот етап на инфекцијата.Во таа смисла,пилите ја исполнуваат улогата на адхезини.

Секс пилите – медиираат конјугација при Грам-негативните бактерии.

Се кодираат от конјугативни плазмиди.Контактот мегу двете клетки (донор и реципиент) се

остварува именно преку секс пилите.Една бактериална клетка може да ги поседува и двата вида
пили.Обичните пили се лоцирани наичесто перитрихно и бројот им варира мегу 100 и 1000,додека
секс пилите се само 1 до 4.
Спори

Спорите не се средство за размножување на бактериите,туку за нивното преживување во

неблагопријатни услови .Се образуваат при мали бактерии,познати како бацили ,аеробите от род
Bacillus (антраксен бацил) и анаеробните от род Clostridiumm (причинители на тетанус,гасова
гангрена и ботулизам).Формата,во која тие се размножуваат,се нарекува вегетативна,а процесот
на образување на спората во неа-спорулирање.

Споровата срцевина (споров протопласт) содржи два пати по-малку вода и рибозоми,во однос на
вегетативната клетка.Над неа последователно се лоцирани – внатрешна мембрана,споров
зид,кортекс,надворешна мембрана,спорова обвивка и екзоспориум (липопротеинова мембрана).

Споровиот зид е изграден от пептидогликан,от кој при прорастувањето се образува клеточен

зид.Кортексот,наи-дебелиот слој на многуслојната спорова овбивка,содржи посебен тип
птепидогликан со мал број напречни сошивки,дипиколинова киселина,калциумови и
магнезиумови јони.

При образувањето спорите на клостридиите ја подувуваат клетката и таа придобива вид на

вретено или на ракета за тенис.

Спорите се отпорни на деиствието на повекето дезифектанти,на радиација и висока

температура.Наи-ефективниот метод на стерилизација,кој со сигурност ги уништува
бактериалните спори ,е автоклавирањето на 121 Целзиусов степен со времетраење на 15-20
минути.

При пропагање на спората во благопријатни услови от неа отново се образува вегетативна

клетка.Тој процес трае околу 1 час и преминува низ 3 стадиуми – активирање,герминирање и
прорастување во вегетативната клетка.

СЛОЖЕНИ МЕТОДИ ЗА ОБОЈУВАЊЕ – ПРОДОЛЖЕНИЕ

Обојување на киселиноотпорни бактерии по методот на Цил-Нелсен

За време на 1881 г. Цил и Нелсен создаваат специален метод за обојување на т.наречени

киселиноотпорни бактерии.Како такви се означуваат бактериите,кои се обоени со
карболфуксин,не се обезбојуваат при последователно третирање со концентрирани минерални
киселини и алкохол.Овие бактерии се обојуваат тешко со обичните методи,затоа што за нивното
боење се користа по-концентрирани обоителни разтвори.

Киселино-отпорни се Грам-позитивните бактерии от род Mycobacterium-

туберкулозните,причинителите на лепрата и други.Методот се извршува во следната
последователност:
1.Приготвената от плувачка размаска се суши на собна температура и се фиксира трикратно преку
пламен на спиртна лампа.

2.Врз фиксираниот препарат се накапува карболфуксин,така да бојата да го прекрие целото

предметно стакло.Бојата се загрева на пламка на лампата до тикратна појава на пареи.Во оваа
етапа сите бактерии,леукоцити и други материи во клиничниот материјал се обојуваат во црвено.

3.После ладење бојата се одлива и препаратот се одмива со вода.

4.Следува обезбојување со 5 % сјарна киселина за 5-10 секунди.Сјарната киселина се отлива и

препаратот се обезцветува дополнително со етанол за 1-3 минути.Некиселинскоотопорните
бактерии,други клетки и материи се обезбојуваат.

5.Се промива со вода.

6.Се обојува со метиленово сино на Лјофлер за 1-2 минути.Сите некиселинскоотпорни бактерии и

ткивните елементи во препаратот се обојуваат во сино.

7.Се промива со вода,суши и се набљудува со имерсионен систем на микроскопот.

Резултати – Киселинскоотпорните бактерии ( род Mycobacterium) се обојуваат от карболфуксинот

во црвена боја.Некиселинскоотпорните бактерии,кои произлегуваат от горните дишни патишта
( стафилококи,стрептококи и др),сегментојадрените леукоцити и ткивните елементи под
деиствието на киселината се обезбојуваат,но при контраобојување со метиленово сино добиваат
сина боја.

Методи за обојување на спори

Бактериите от род Bacillus (причинител на антракс) и род Clostridium (причинителите на

тетанус,гасова гангрена и ботулизам) во неблагопријатни услови образуваат спори,како форма за
преживување.

При различните видови бацили спорите се разликуваат по формата,размерите и нивната

местоположба во клетката ( централно,субтерминално и терминално),што помага за
диференцирањето на видот.Спората е заградена от густа многуслојна обвивка,непропустлива за
вода и обоителни разтвори.Поради таа причина на обојувањето му претходи обработка на
размаската со хромова киселина,солна киселина или водороден прекис и др.

Обојување на спори по метод на Пешков:

1.Предметното стлако со приготвената по вообичаен начин размаска се залива целосно со

метиленово сино на Лјофлер. Стаклото со разтворот за боење се загрева до кипење.Загревањето
му помага на боилото да ја надмине обвивката на споата. При ова третирање спорите и
вегетативните клетки се обојуваат во сино.

2.Препаратот се промива со вода.

3. Се обојува со разтвор на неутрално црвено 30 секунди.Таа боја го измествува метиленовото

сино от вегетативните клетки и ги обојува во црвено.

4.После промивање со вода препаратот се исушува и се набљудува со имерсионен систем.

Резултати – спорите се светло сини, а вегетативните клетки- црвени.

Метод на Шефер-Фултон

1.Размаската се обојува со разтвор на малахитово зелено и се загрева до појава на пареа за 5 мин.

2.Препаратот се оладува и промива обилно.

3.Се обојува контрастно со разтвор на сафранин за 30 секунди.

4.Следува премивање,исушување и набљудување.

Резултати – спорите се како зелени,а вегетативните клетки – црвени.

Боење на капсули

Капсулите се наи-надворешниот слузест слој на бактериалната клетка.Тие се важен фактор за

вирулентноста при бактериите,кои ги образуваат.

Во зависност от дебелината се делат на -сштински кои го надмашуваат размерот на клетката и

Микрокапсули – кои се невидливи со оптички микроскоп.

Капсулната супстанција на некои бактерии,позната како слаим или гликокаликс,не е сврзана

стабилно со клетката ,а дифундира во средината околу неа.Повекето бактерии образуваат
полизахаридни капсули – S.pneumoniae,H.influenzae,Klebsiella pneumoniae,некои штамови Serratia
marcescens,Escherichia coli,Enterobacet,Citrobacter и други.Капсулата на B.athracis се состои
првенствено от полипептиди.

Мокар мушов препарат

1.На предметното стало со помош на езата се смешува капка неразреден туш со материал от
бактериална колонија.

2.На смесата се поставува покривно стакло,така да не останат воздушни меурчиња.

3.Се притиска внимаелно со филтерна хартија.Ако покривното стакло не е притиснато
доволно,бактериите пливаат во тушот и не се гледаат.По-силно притискање може да ги разруши
капсулите.

4.При набљудување со оптичен микроскоп на капсулите,се јавуваат прозрачни зони мегу темно
визуелизираните бактерии и обштиот темен тушов фон.

Обојување по методот на Е.Е.Anthony.

1.Бактериите се култивираат 18-24 часа во богата на протеини средина – 1% буљон на суво

обезмаслено млеко и др.Ако се култивираат на тврда средина,материал от колонија се смива во
серум или разтвор на серумни протеини.

Целта е да се создаде рамномерна протеинска основа за контраст.

2.Се изготвува рамномерна размаска со материјал от 1-2 бримки на езата.

3.Размаската не се остава да се исуши на собна температура.Не се фиксира на пламен на лампата!

4.Се обојува за 2-7 минути со 1 % разтвор на кристалвиолет.

5.Се промива внимателно со 20% разтвор на меден сулфат за обезбојување на капсулите.

6.Се остава да се исуши на собна температура.

При набљудување со оптичниот микроскоп бактериите и обштиот фон на размаската се лилаво до

сино обоени,а капсулите се прозрачни зони околу клетките.Кристалвиолетот ги обојува богатите
на протеини клетки и фон за разлика от капсулите,кои содржат над 90% вода.