แมลง

ชุดแหล่ งความรู้ คู่กาย

แมลง
เขียน: ลอเรนซ์ มาวด์ และ สตีฟ บรู คส์
แปล: จิตตวดี รอดเจริ ญ และ สุ รีรัตน์ เดี่ยววาณิ ชย์
พิมพ์ครั้งที่ 1 : กุมภาพันธ์ 2541
พิมพ์ครั้งที่ 9 : ตุลาคม 2547
Original title : DK POCKETS : INSECTS
1995 Dorling Kinderley Lemited, London
2541 : บริ ษทั นานมีบุ๊คพับลิเคชัน่ จำกัด
ผูจ้ ดั พิมพ์ : บริ ษทั นานมีบุ๊คส์พบั ลิเคชัน่ จำกัด
ผูจ้ ดั จำหน่าย : บริ ษทั นานมีบุ๊ค จำกัด

บรรณาธิการบริ หาร : เอื้อยจิตร บุนนาค หัวหน้ากองบรรณาธิ การ : สุ ภารัตน์ ภูไตรัตน์

บรรณาธิการ : วาริ น วรรณประสาท คอมพิวเตอร์กราฟฟิ ค : มลฤดี พรชัยวรกุล
ฝ่ ายผลิต : สุ ภาภรณ์ พงศ์ไกรศรี สิริ
เพลท/แยกสี : เอส.จี.พี
โทร: 022537172
จัดจำหน่ายโดย: บริ ษทั นานมีบุ๊คส์จ ำกัด เลขที่ 11 ซอยสุ ขมุ วิท สามสิ บเอ็ด สวัสดี ถนนสุ ขมุ วิท
แขวงคลองเตยเหนือ เขตวัฒนา กรุ งเทพฯ 10110
www.nanmeebooks.com E-mail:editorial@nanmeebooks.com

สารบัญ หน้ า

แมลงคืออะไร 1

แมลงชนิดแรกของโลก 2

ชนิดของแมลง 4

การเจริ ญวัยของแมลง 9
แมลงคืออะไร
แมลงเป็ นสัตว์ที่มีจ ำนวนมากที่สุดในโลก มีอย่างน้อยถึงห้าล้านชนิด แมลงทุกชนิดมีหกขา และมี
โครงสร้างแข็งหรื ออาจเรี ยกว่ากระดูกปกคลุมอยูภ่ ายนอกร่ างกาย โครงสร้างแข็งภายนอกนี้
ประกอบการขึ้นเพื่อเป็ นกรอบป้ องกันอวัยวะที่อ่อนนุ่มภายใน

การลอกคราบ
แมลงไว้ตนเรี ยกว่าตัวอ่อน ลาร์วา เมื่อตัวอ่อนกินอาหารและเจริ ญเติบโต มันจะต้องรอบผิวหนังเก่า
ซึ่ งเป็ นโครงสร้างแข็งภายนอกออก เมื่อตัวอ่อนโตเกินกว่าโครงร่ างเดิม ผิวหนังจะปี และลอกออก
ไป และเห็นผิวหนังแข็งใหม่ขา้ งใต้ที่สร้างขึ้นแทนที่

กายวิภาคภายใน
แมลงส่ วนใหญ่จะหายใจผ่านรู หายใจ ตามข้างลำตัวและส่ งผ่านอากาศไปทัว่ ร่ างกาย ทางท่อลม
แมลงมีเส้นประสาทใหญ่ทอดยาวตลอดกลางลำตัวอยูภ่ ายใต้ทางเดินอาหาร ส่ วนหัวใจเป็ นท่อยาว
ทอดกลางลำตัวทางด้านบนทำหน้าที่สูบฉี ดเลือดไปทัว่ ร่ างกายผ่านทางรู ้หวั ใจ

แมลงร่ างกายอ่ อนนุ่ม

ตัวอ่อนของแมลงบางชนิดเช่นหนอนแมลงวันและหนอนผีเสื้ อจะมีร่างกายอ่อนนุ่มแต่ ความจริ งมัน
มีโครงร่ างแข็งภายนอกเช่นเดียวกับแมลงทัว่ ไปซึ่ งต้องมีการลอกคราบออกเมื่อตัวอ่อนเหล่านี้เจริ ญ
เติบโต

กายวิภาคภายนอก
ร่ างกายของแมลงแบ่งเป็ นสามส่ วน ส่ วนหัวมีตาปากและหนวด ส่ วนนอกมีสามป๋ องและมีส่วนปี ก
ขาและท้องซึ่ งมีระบบทางเดินอาหารและระบบสื บพันธุ์

เสริมความรู้
แมลงเป็ นสัตว์ขาข้อในกลุ่มเดียวกับสัตว์อื่นๆ ที่มีโครงเปลือกแข็งภายนอกเช่นปูและแมงมุม
แมลงสามารถรับแสงได้ในช่วงกว้างตั้งแต่อินฟาเรทถึงอัลตราไวโอเลต
การมีขนาดเล็กทำให้แมลงสามารถแพร่ พนั ธุ์ได้รวดเร็ ว

แมลงชนิดแรกของโลก
แมลงเป็ นสัตว์ชนิดแรกที่สามารถบินได้ แมลงชนิดแรก เกิดขึ้นในโลกประมาณสามร้อย
ล้านปี มาแล้ว ก่อนที่คนหรื อแม้กระทัง่ ไดโนเสาร์จะเกิดเสี ยอีกปัจจุบนั แมลงชนิดโบราณ
ได้สูญพันธุ์ไปแล้วซึ่งบางชนิดมีลกั ษณะคล้ายแมลงปอนด์และแมลงสาบในปัจจุบนั

อาหารจากดอกไม้
แมลงได้แรงอาหารจากเกสรและน้ำหวานของดอกไม้ขณะเดียวกันช่วยพืชผสมเกสรด้วยพืชและ
แมลงชนิดใหม่หลายชนิดมีวิวฒั นาการมาพร้อมๆกัน

แมลงในก้ อนอำพัน
อำพันคือฟอสซิลของยางเหนียวจากต้นสน ซึ่ งมีอายุกว่าสี่ สิบล้านปี เราอาจพบแมลงโบราณถูกเก็บ
รักษาอย่างดีอยูภ่ ายในก้อนอำพันเช่น ผึ้งรู ตวั นี้ถูกเก็บรักษาอยูใ่ นโคปอลซึ่ งมีอายุนอ้ ยกว่าอำพัน

ฟอสซิลในหิน
ฟอสซิลของแมลงหนีบตัวนี้ พบในพื้น แข็งใต้ทอ้ งทะเลสาบในรัฐโคโลราโด สหรัฐอเมริ กาซึ่ งมีอายุ
สามสิ บห้าล้านปี จะเห็นว่าแมลงนี่โบราณมีรูปร่ างคล้ายกับแมลงหนีบในปั จจุบนั มาก
เสริมความรู้
ฟอสซิลแมลงเก่าแก่ที่สุดที่พบคือแมลงหางดีดซึ่ งมีชีวิตอยูเ่ มื่อสี่ ร้อยล้านปี มาแล้ว
แมลงรุ่ นแรกบางชนิดดูเหมือนว่าจะมีปีสามคู่
ผีเสื้ อกลางวันหรื อกลางคืนที่เก่าแก่ที่สุดเท่าที่ทราบมาจากประเทศอังกฤษมีอายุร้อยเก้าสิ บล้านปี

ฟอสซิลของแมลงปอ
แมงปอเป็ นหนึ่งในแมลงชนิดแรกที่ก ำเนิดขึ้นฟอสซิ ลแสดงให้เห็นว่ารู ปพรรณสัณฐานของ
แมลงปอไม่ได้เปลี่ยนแปลงไปมากนัก ตลอดเวลาหลายๆปี ที่ผา่ นมาแมลงปอโบราณบางพวกมี
ขนาดใหญ่มากเมื่อกางปี กออกอาจมีความยาวระหว่างปลายปี กถึงหนึ่งเมตร ฟอสซิ ลของแมลงปใน
ภาพนี้พบในภาคใต้ของประเทศอังกฤษและเป็ นชนิดที่มีขนาดเล็กสามารถเห็นเส้นปี ที่ซบั ซ้อนได้
ชัดเจน

นักบินเร็ว
แมลงปในปัจจุบนั เป็ นแมลงที่บินเร็ ว แมลงปอโบราณก็คงเป็ นเช่นเดียวกันสัตว์เลื้อยคลานก่อน
ประวัติศาสตร์ที่บินได้คงจะจับแมลงปกินได้ยากกว่าที่เห็นในรู ปแกะสลักนี้ แน่
ชนิดของแมลง
เราไม่อาจทราบแน่นอนว่าในโลกนี้มีแมลงทั้งหมดกี่ชนิดหรื อกี่ประเภทเพราะนักวิทยาศาสตร์มีการ
ค้นพบแมลงชนิดใหม่ๆอยูต่ ลอดเวลา แต่เราคาดคะเนว่ามีแมลงทั้งหมดประมาณห้าล้านชนิดซึ่ ง
แบ่งออกได้เป็ นยีส่ ิ บสี่ กลุ่มหรื ออันดับ ตามลักษณะโครงสร้างของร่ างกายและการเจริ ญวัยของตัว
อ่อน

ดวง ต่ อแตน ผึง้ และมด

ปั จจุบนั มีดวงประมาณสี่ แสนชนิดที่ถูกค้นพบ และตั้งชื่อแล้ว ด้วงเป็ นแมลงกลุ่มที่ใหญ่ที่สุดในโลก
ต่อแตน ผึ้งและมด เป็ นกลุ่มที่ใหญ่เป็ นที่สองซึ่ งมีประมาณสองแสนชนิด กลุ่มนี้ลกั ษณะพิเศษ
เฉพาะคือร่ างกายมีส่วนคอดเป็ นเอว

ด้ วงปี กและกราม
ปี คู่หน้าของร่ วงมีความแข็งเป็ นเกาะป้ องกัน ปี กคู่หลังที่พบอยูข่ า้ งใต้ดว้ งบางชนิดเช่นด้วงเขียว
กลางมีการขยายใหญ่ดูเหมือนเขา

อาหารของด้ วง
ดวงกินอาหารได้มากมายหลายอย่าง เช่นพืช เชื้อราแมลงและซากสัตว์ต่างๆ ด้วงดิ่งใหญ่อาศัยอยู่
ตามสระน้ำเป็ นนักล่าเหยือ่ ที่ดุร้ายที่จบั ลูกอ๊อดและลูกปาตัวเล็กๆกิน

มดต่ อแตนและผึง้
ต่ อแตน
ตัวเต็มวัยของต่อแตนมีเอวคอดเล็กและปี กบางใสสองคู่ตวั อ่อนมีลกั ษณะคล้ายหนอนด้วงหรื อ
หนอนผีเสื้ อ ต่อแตนตัวเมียมีท่อสำหรับวางไข่ซ่ ึ งมักดัดแปลงไปเป็ นเหล็กใน

ปี กและเหล็กใน
ต่อแตนมีปีกคู่หลังเล็กกว่าปี กคู่หน้า ในขณะบินปี กทั้งสองคู่จะเกี่ยวติดกันเพื่อช่วยให้บินได้อย่างมี
ประสิ ทธิภาพ ทาแรนทูรา ฮอค ใช้ท่อวางไข่ต่อยแมงมุมตัวใหญ่ๆแล้วนำเหยือ่ แมงมุมนั้นไปฝังไว้
กับไข่ของมัน เพื่อเป็ นแหล่งอาหารของตัวอ่อน

มด
หมดทุกชนิดไม่มีปี มีเหล็กในและกัดเจ็บ มดมีเอวคอดเล็กมาก หมดไม้ชนิดนี้ พลกดออกจากท้อง
ซึ่ งสามารถฆ่าแมลงตัวอื่นได้
ผึง้
 ผึ้งเป็ นแมลงผสมเกสรดอกไม้ที่สำคัญ เพิ่งกินพืชเป็ นอาหารเท่านั้น ต่างจากต่อแตนซึ่ งกินสัตว์อื่น
เพิ่งมีขนปกคลุมร่ างกายบางชนิดสามารถต่อยได้ เพิ่งชนิดอยูร่ วมกันเป็ นกลุ่มแต่ส่วนใหญ่จะอาศัย
อยูเ่ ดี่ยวเดี่ยว

ผีเสื้อกลางวันผีเสื้อกลางคืนแมลงสองปี ก
แมลงในสองกลุ่มที่พบเห็นทัว่ ไปคือแมลงสองปี ผีเสื้ อกลางวัน ผีเสื้ อกลางคืน แมลงสองปี มี
ลักษณะพิเศษคือ ปี กคู่หลัง จะเปลี่ยนแปลงไปเป็ นอวัยวะรักษาสมดุลในการบิน ซึ่ งมีลกั ษณะคล้าย
กระบอง ระยะตัวอ่อนเรี ยกว่าหนอนแมลงวัน ผีเสื้ อกลางวันและผีเสื้ อกลางคืน มีส่วนปากที่เป็ นท่อ
ม้วน เป็ น งวง และส่ วนปี ปกคลุมด้วยเกล็ดเล็กๆ แบน ระยะตัวอ่อนเรี ยกว่าหนอนผีเสื้ อ

ผีเสื้อกลางวันและผีเสื้อกลางคืน
หนอนผีเสื้ อ แม้ร่างกายของหนอนผีเสื้ อจะอ่อนนุ่มแต่มนั มีโครงร่ างแข็ง ภายนอกเหมือนในมะเร็ ง
อื่นๆ หนอนผีเสื้ อเติบโตเร็ วมากพวกมันกินใบไม้เป็ นอาหารและมีกามที่คมใช้กดั ฉี กพืช

ผีเสื้อกลางคืน
ผีเสื้ อกลางคืนมีประมาณหนึ่งแสนห้าหมื่นชนิด เกือบทุกชนิดออกบินในเวลากลางคืนเท่านั้น ส่ วน
ใหญ่จะมีสีหม่น และมักมีหนวดเป็ นพูข่ นนก แต่กม็ ีหลายชนิดที่ออกบินเวลากลางวันและมีสีสนั
สดใส

ผีเสื้อกลางวัน
ผีเสื้ อกลางวันมีประมาณหนึ่งหมื่นห้าพันชนิด เกือบทุกชนิดออกบินเวลากลางวัน มีหนวดรู ป
กระบองและมีสีสนั สดใส เกรดที่ปกคลุมตัวและปี กของผีเสื้ อกลางวัน และกลางคืน บางทีกท็ ำให้
เกิดสี จากการสะท้อนแสง ซึ่ งเป็ นผลจากที่แสงแดดส่ องลงบนเกล็ดแล้วทำให้เกิดสี ต่างๆมากมาย

แมลงสองปี
แมลงวันแมงมุม
แมลงวันแมงมุมมีอยูท่ วั่ โลก ตัวอ่อนบางชนิดได้ ชื่อว่า หนอนหนัง เพราะมีผวิ หนังเหนียว

แมลงวันบ้ าน
ตัวอ่อนของแมลงวันบ้าน ซึ่ งเรี ยกว่าหนอนแมลงวัน กินเนื้อเน่าเปื่ อยและขยะเป็ นอาหาร แมลงวันบ้านอาศัย
อยูท่ วั่ โลก เป็ นแมลงที่บินเก่งมากสามารถหลบหลีกศัตรู ได้เกือบทุกชนิด

แมลงวันมูลสัตว์
ภายในมูลสัตว์มีอุณหภูมิที่อบอุ่น มีความชื้นพอเหมาะ และมีคุณค่าทางอาหารสู ง แมลงหลายชนิดเช่น
แมลงวันมูลสัตว์จึงอาศัยอยูใ่ นมูลสัตว์เท่านั้น แมลงเป็ นตัวการสำคัญมากในการกำจัดมูลของสัตว์ใหญ่ต่างๆ
ให้สะอาด

แมลงเจิง
เนื่องจากแมลงเจิงมีสีของลำตัวคล้ายตอแตน จึงมักถูกเรี ยกผิดๆเป็ นต่อแตนเสมอ มันเป็ นแมลงที่มีความ
สามารถในการบินเป็ นเยีย่ ม สามารถบินโฉบจากจุดนึงไปอีกจุดนึงด้วยความเร็ วสู ง

แมลงมวนและอืน่ ๆ
ในโลกนี้มีมวลประมาณ 67,500 ชนิด ถือเป็ นแมลงในกลุ่มที่ใหญ่เป็ นที่หา้ มวนมีท่อดูดอาหารยาวพับไป
ข้างหลังอยูร่ ะหว่างขา และเกือบทุกชนิดกินพืชเป็ นอาหารแมลงในกลุ่มอื่นๆมีจ ำนวนชนิดน้อยกว่าแมลง
กลุ่มที่เป็ นที่รู้จกั กันได้แก่ หมัด แมลงสาบ แมลงปอ และตัก๊ แตน

มวน
ท่ อดูดอาหาร
ม้วนดัดแปลงส่ วนกรามที่พบในแมลงทัว่ ไปเป็ นท่อกลวงแหลมคล้ายเข็มใช้เป็ นท่อดูดอาหารโดยเจาะแทง
เข้าไปในอาหารและดูดกินของเหลว
มวนหลังแข็ง
ม้วนมีปีกสองคู่ปีกคู่หน้าค่อนข้างแข็งแต่ไม่แข็งเท่าปี กคู่หน้าของดวง มวนหลังแข็งได้ชื่อนี้ เพราะเมื่อมันหุบ
ปี กไว้ขา้ งหลังจะดูเหมือนโล่และมีสีสนั สวยงาม

มวนเพชฌฆาต
มวนเพชฌฆาตกินแมลงชนิดอื่นเป็ นอาหาร มันใช้ท่อดูดอาหารแทงเหยือ่ แล้วดูดกินของเหลวในร่ างกาย
มวนเพชฌฆาตในอเมริ กาใต้บางชนิดดูดกินเลือดมนุษย์และเป็ นพาหะนำโรค

แมลงในกลุ่มอืน่ ๆ
ตั๊กแตน
ตัก๊ แตนทะเลทรายจัดอยูใ่ นกลุ่มของตัก๊ แตนแมลงในกลุ่มนี้กินพืชเป็ นอาหารและมีค่าหลังแข็งแรงมากใช้
กระโดด

ตั้งแต่ ตำข้ าว ตัวเต็มวัยและตัวอ่อนของตัก๊ แตนมีรูปลักษณะคล้ายกันมาก ทั้งสองระยะมีตาขนาดใหญ่มากมี

ขาคู่หน้าสำหรับจับ ตัก๊ แตนตำข้าว มีสีสนั คล้ายใบไม้หรื อดอกไม้ เพื่ออำพรางตัวขณะรอจับเหยือ่

แมลงสาบ
แมลงสาบเป็ นแมลงที่โบราณที่สุดชนิดหนึ่ง จึงมีฟอสซิ ลของแมลงสาบอยูม่ ากมาย ปี กคูห่ น้าของมันจะ
ประกบเหลื่อมกัน แทนที่จะจรดกันตรงกลางลำตัว ตัวอ่อนมีรูปลักษณะคล้ายตัวโตเต็มวัย

ตั๊กแตนกิง่ ไม้
แมลงกลุ่มนี้มกั พบในเขตร้อนลักษณะลำตัวคล้ายกิ่งไม้มีขาเรี ยวยาว และกินใบไม้เป็ นอาหาร การดูเหมือน
กิ่งไม้ท ำให้หลบซ่อนตัวจากศัตรู ได้

แมลงปอ
แมลงปอมีอายุหลายล้านปี มาแล้วหลักฐานจากฟอสซิ ลแสดงว่าบางชนิดมีความยาวระหว่างปลายปี เมื่อกลาง
ออกถึงหกสิ บเซนติเมตร ตัวอ่อนมีการปรับตัวเพื่ออยูใ่ นน้ำ
การเจริญวัยของแมลง
กระบวนการเจริ ญวัยของแมลงเป็ นการเจริ ญแบบการเปลี่ยนรู ปร่ าง (metamorphosis) เเบ่งออก
เป็ นสองประเภท คือฮือ แบบสมบูรณ์และแบบไม่สมบูรณ์ การเปลี่ยนรู ปร่ างแบบสมบูรณ์
ประกอบด้วยวัยหลักสี่ ไว้คือ ไข่ ตัวอ่อน ดักแด้ และตัวเต็มวัย การเปลี่ยนรู ปร่ างแบบไม่สมบูรณ์
ประกอบด้วยวัยหลักสามวัยคือ ไข่ ตัวอ่อน (ที่คล้ายตัวเต็มวัย) และตัวเต็มวัย

การเปลีย่ นรู ปร่ างแบบไม่ สมบูรณ์

เป็ นการเปลี่ยนรู ปร่ างแบบต่อเนื่อง คือเมื่อฟักออกจากไข่จะมีรูปร่ างคล้ายตัวเต็มวัย แต่ขนาดเล็กกว่า เรี ยก
ว่า นิ้มพ์ จะลอกคราบอีกหลายครั้งจนกว่าจะเป็ นตัวเต็มวัย

1 ตัวอ่อนแมลงปอเข็ม
ตัวอ่อนแมลงปเข็มอาศัยอยูใ่ นน้ำ อวัยวะที่เป็ นแผนที่ปลายท้องใช้ในการว่ายน้ำและหายใจ ตัวอ่อนล่อ
นี้หรอกข้าหลายครั้งจนกว่าเป็ นตัวเต็มวัย
2 เกาะยึด
เมื่อตัวอ่อนเจริ ญจนถึงระยะที่เปลี่ยนเป็ นตัวเต็มวัยมันจะปี นต้นพืชเพื่อขึ้ นมาจากน้ำ
3 ผิวหนังเก่าปริออก
ผิวหนังบนส่ วนหลังปลีออกส่ วนหัวและอก ตัวดันตัวโผล่ออกจากคร้าบ
4 โผล่ออกจากคราบ
ตัวเต็มวัยที่ตวั ยังหนุ่มอยูด่ ินออกจากผิวหนังเก่าแล้วสู บฉี ดเลือดไปยังส่ วนปี กที่ยงั ยับอยู่ ให้แผ่ออก
 5 ระยะสุ ดท้ าย
หลังจากลอกคราบสามารถเริ่ มบินได้ภายในสองชัว่ โมง ปี กทั้งสี่ โปร่ งใส เมื่อเส้นปี กสารกันเป็ น
ร่ างแหสี ของร่ างกายของตัวเมียจะเริ่ มเป็ นสี เขียวสดใส และสี ด ำภายในสองถึงสามวัน