.

,.

,.

Kanluran, Nueva Vizcaya sa Timog, Bayan ng Asipulo sa Silangan, Mt. Kapiligan at Mt

Napulawan sa hilagang karatig bündok ng Bauko, Mountain Province at Hungduan. Ang

natural a boundary mula sa hilagang karatig bundok ng Mt. Province ay Mt. Kapiligan,

Nambatawil, Amonteytey, at Mount Napulawan pababa sa sapa ng Himeg, at barangay ng

.'

Wangwang at pataas sa tagaytay ng Lapting, Mugao, Awan, Uyad, at Pidel karatig ng. bayan

ng Hungduan. Ang tagaytay ng Hinedhed, Balluga, Lagab, Amdaya, Tuban, Timapaya,

Nalamag at Bengbeng ay nagsisilbing mga hangganan ng Silangan. Sa Timog bahagi

naman, ang hangganan ay ang tagaytay ng Napan at Naduntog paakyat sa Mt. Ganaba at sa

Mt. Pulag sa Kanluran. Malamig ang klima sa bayang ito kung ikukumpara sa klima ng

kapatagan. Ang íagtuyot ay mula Marso hanggang sa buwan ng Hunyo at ang tag-ulan

naman ay nagsisimula sa buwan ng Hulyo hanggang Pebrero. Ang temperatura ng klima ay

bumababa sa apat (4) na digri celeius na nagiging sanhi ng pagkakaroon ng snow bricks sà

'

mga damo. Ang temperatura mula Marso hanggang Setyembre naman ay bumababa mula 16

..

hanggang 26 degrees Celsius (Ethno-History ng Tinoc 2012).

May isa lamang na pangunahing grupo ng etnolinggwistika sa bayan ng Tinoc at ito

ay Kalanguya. Ayon sa mga impormante, ang mga grupo ng EtpikO na to ay ang nga ltinec,

*
Itabuy, Inangabuhan, Ibangtinen, Ikanawalan, Ipalatang (lahin) at ang tribo ng Ihaggud. Ang

Ipulyang ay. ang mga grupo ng etniko na nagmula sa Binablayan, Ang grupong etniko ng

Ihaggud ay

nagmula naman sa Wangwang. Ang mga etiko na grupong ito ay

naimpluwensyahan ng mga kaugalian ng mga luwali. Ang grupo ng Itabuy ay nagmula sa

Luhong at Danggo, ang mga ltinek ay galing naman sa Poblacion, ang Ibangtinen ay mula sa

etnikong grupo ng Eheb, ang Ikanawalan ay ang mga grupo na galing sa Luhong, at ang

nangabuhan ay ang ctnikong grupo ng Impugong at Tawangan. Ilan lamang ang galing sa

OPP0A31 a NAMIEN APO1bang tribo at ang mga elnikong grupo na ilo ay tumira kalaunan sa Benguet,
Ilugao at

Nueva Vizcaya.

Ang Pagkakalkilanlan ng mga Kalanguya

Ang etnolinggwistik na grupo ng mga Kalanguya ay nagsimula bilang 1sang

natatanging katutubong grupo sa Cordiliera na may isang natatanging wika, nafatanging

kognitib na kultura, kulturang asal at materyal. Gayunpaman, kung ikukumpara sa iba pang

mga grupo ng kultura katulad ng Ibaloy at Kankanaey, ang Kalanguya ay umiiral bilang

1Sang natatanging etnolinggwistik na grupo. Maipaliliwanag lamang ang kasaysayan at

kalagayan ng mga etnolinggwistikong grupo ng mga Kalanguya sa pamamagitan ng isang

malalıim1 na pag-aaral..

Una, saakademya at pananaiiksik, inilalarawan ng mananaliksik ang Kalanguya sa

ilalim ng pangalang "Kallahan or Ikallahan" na siyang ginagamit sa katimugang lugar

katulad ng Kayapa at Imugan, Sta. Fe sa probinsya ng Nueva Vízcaya.

Pangalawa, ayon sa pag-aaral ni Afable (2005), 'nabanggit na ang. Kalanguya ay

napapabilang sa pangkat-etniko na hindi pa binibigyan ng tuon ng mga: mananaliksik;

walang etnograpikong pag-áaral ang naisagawa hinggil sa sinaunang kasaysayan ng

Kalanguya kabilang ang linggwistikong grupo ng Ibaloy at Kankanaey. Sa ika-20 siglo

hanggang sa 1970, ang Ibaloy at Kankanaey ang naging pangunahing etniko na naging kilala

sa panitikan. Nabanggit din ni Lewis (2005) sa kanyang aklat na may tatlong grupo áng

kulturà sa Buguias. Dalawa sa mga ito ay ang lbaloy at Kankanaey na ngayon ay naging

kilala na, ang pangatlo ay ang Kalanguya, ito ay nanatiling etnograpikong di-nakikilala.

Pangatlo; ang. Kaanguya ay nanatiling hindi kilala kahit noong panahon ng mga

Amerikano dahil sila ay kilala bilang isang etnolinggwistikong. grupo na mapagmahal sa

kapayapaan, lto ay näbigyang katarungan sa pamamagitan ng mga ulat ni J. W. Light noong

1934, miulat niya na "ang mga tao sa Kayapa ay masisipag at mapayapa, al kahit hindi sila

nagbabayad ng buwis at walang pagnanais na mag-aral, hindi sila nagiging problema sa

estado". Ang kalapit kullura lamang ang naging pokus ng edukasyon sa pamamagitan ng

iba't ibaug misyonaryo sa kadahilanang gusto nilang ipasok ang Relihiyong KristiyanisImo.

Pang-apat, kaunti lamang ang isinagawang pagsisiyasat ng linggwistik. Kamakailan

lamang, nagsagawa ng pag-aaral si Santiago (2009) at pinamagatan itong, Phonetic

Structure of the Kalanguya" lalo na sa Kayapa at Nueva Vizcaya. Ayon sa kanya, nabibilang

ang Kalanguya sa wika ng Austronesian sa Hilagáng bahagi ng Pilipinas.

Paniirna, ang pinagmulan ng Kalanguya ay nakilala sa pamamagitan ng Nationai

Cultural Indigenous People (NCIP) Office bilang isa sa mga katutubong grupo sa Hilagang

Pilipinas. Noong 2007, isinama ng opisina ng NCIP ang Kalanguya bilang isa sa mga

pangkat-etniko sa CAR, Rehiyon 1 at Rehiyon 2. Sa CAR at Rehiyon 1, ang iokasyon na

Iupang sakop ay ang Benguet at Ifugao. Sa Rehiyon 2 o Caraballo, ang lokasyon naman ng

Jupang sakop ay ang Nueva Vizcaya. Samantalang, sa. census ng populàsyon ng 2010,

isinama ang Kalanguya bilang etnolingwistikong grupo at itinala bilang 1) Kalanguya o

Kalanguya/ kallahan. Ang dalawang pangalan: Kalanguya at Ikallahan ay tumutukoy sa

parehong grupo na nagsasalita ng parehong wika at parehong kultura. Ang pagkakaiba

lamang ay ang mga impluwensya ng mga kalapit kultura katulad ng Ibaloy, Kankanaey at

Tuwali. Sa kabila ng pagkakaiba dalhil sa heograpikal na lokasyon, alam ng mga

pinakaunang nagsasalita ng Kalanguyä na ang Kalanguya ay ang pangalan na namana nila

mula sa kanilang mga sinaunang ninuno. Ang mga pangalang Tkadasan, Maka-iw at

Kalangutan ay mga depinisyong ibinigay ng kanilang. mga kalapit kultura. Ang salitang
Ikalahan o kadasan ay ginagamit ng mga ibaloy upang bigyang kahulugan ang Kalanguya

sa Nueva Vizcaya. Ang salitauig Maka-w ay ginagamit ng mga nagsasalita ng Tuwali upang

ilarawan ang Kalanguya sa Tinoc. Ang salitang Kalangutan ay ginagamit naman ng mga

Kankanaey upang ilarawan ang Kalanguya. Ang paglalarawang ito ay mga name sakes

lamang ng Kalaguya.

Panghuli, masasabi na ang Kalanguya ay isang komplikadong lenggwahe at kultura.

Ito ay halo at kalipunan na hindi bababa sa tatlong kultura katulad ng Tuwali at Kankanaey.

Ayon sa Heograpiya, aug mga ito ay orihinal na matatagpuan sa probinsya ng ltugao sa

rehiyon ng Cordillera. Ang wikang Kalanguya ay may kaugnayan sa Ibaloy at Pangasinense.

Ayon kay Fimes (2004) ang imbestigasyon ng linggwistik ay nagpapakita na, ang

K.alanguya ay may kaugnayan sa iba pang wika: Ibaloy, Karaw at Iwak sa pamamagitan ng

pagpapangkat ng mga wika sa Pilipinas. Ang Tbaloy, Kalanguya at Karaw ay isang pamilya

sa ilalim ng proto-nuclear Southern Cordillera

Proto-Southern Cordilleran

Proto-Western Southern Cordilleran

Proto-Nuclear Southern Cordilleran

Ibaloy

Kalanguya

raw Pangasinenise Ilongot

Pigura 2.3 The Southern Cordilleran Languages (Himes 1998, 84)