Machine Translated by Google

Jurnal Sains Alam Sekitar Global 2 (2) 2021: 5-7

P umur | 5

Journal of Global Environmental Dynamics (JGED)

Senarai kandungan boleh didapati di laman web JGED: https://
jurnal.uns.ac.id/ jged ISSN: 2774-7727

Kes Pertikaian Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan oleh

Negara Indonesia dan Malaysia
Ratna Maydhinaa dan Taufik Hidayata*

aSains Alam Sekitar, Fakulti Matematik dan Sains Alam, Universitas Sebelas Maret, Indonesia

ABSTRAK. Pulau Sipadan dan Ligitan adalah pulau yang terletak berhampiran pulau besar Borneo (Borneo) tidak berpenghuni. Kedua-dua pulau ini merupakan kes
pertikaian ini berpunca daripada pertemuan antara Indonesia dan Malaysia dalam mesyuarat teknikal undang-undang laut pada tahun 1967. Sempadan negara yang
tidak jelas dan kepentingan wilayah, serantau dan status antarabangsa, serta kepentingan ekonomi adalah salah satu punca itu. pertikaian. Kaedah manakah yang
digunakan dalam menyelesaikan pertikaian ini, iaitu melalui Mahkamah Undang-undang Antarabangsa. Indonesia dan Malaysia juga telah menyediakan bukti yang akan
dikemukakan. Kes pertikaian ini akhirnya diselesaikan melalui Mahkamah Keadilan Antarabangsa. Keputusan Mahkamah Keadilan Antarabangsa adalah hak milik Pulau
Sipadan dan Ligitan telah dimenangi oleh Malaysia.

Kata kunci: Sempadan Maritim, Pertikaian Sempadan Maritim, Mahkamah Keadilan Antarabangsa, Sipadan dan Ligitan

Sejarah Artikel: Diterima: 21 Jun 2021; Disemak: 30 Jun 2021; Diterima: 12 Julai 2021; Tersedia dalam talian: 31 Julai
2021 Cara Memetik Artikel Ini: Maydhina, R., Hidayat, T. (2021) Kes Pertikaian Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan oleh Negara Indonesia dan Malaysia.
Journal of Global Environmental Dynamics, 2(2), 5-7.

sempadan wilayahnya. Kedua-dua negara kemudian bersetuju supaya

1. Pengenalan
Kes pertikaian Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan oleh Negara
Indonesia dan Malaysia adalah kes rampasan Pulau Sipadan dan
Pulau Ligitan yang terletak di antara Indonesia dan Malaysia. Pulau
Sipadan Pulau Ligitan adalah sebuah pulau kecil. Wilayah Indonesia
merupakan negara kepulauan yang sangat luas dan mengandung
sumber daya alam yang melimpah yang tidak ternilai serta menjadi
daya tarik yang dapat
memprovokasi banyak pihak untuk menggunakannya secara sah dan
tidak sah. Terdapat sepuluh negara yang perairannya berbatasan
langsung dengan perairan Indonesia, yaitu Malaysia, Singapura,
Thailand, Vietnam, Papua New Guinea, Australia, Palau, dan Timor
Leste. Dengan banyak negara yang bersempadan langsung dengan
Indonesia, ini berpotensi menimbulkan konflik (Yusnita, 2018).
Pertikaian boleh timbul kerana penerapan prinsip yang berbeza dalam
penentuan sempadan pelantar benua antara negara sehingga
menimbulkan pertindihan kawasan yang boleh menyebabkan
pertikaian (Widiyanta, 2010).
Pertikaian Kepulauan Sipadan dan Pulau Ligitan merupakan
perselisihan antara Indonesia dan Malaysia dalam mempertahankan
wilayah sesebuah negara. Pada zaman penjajahan berlaku
perselisihan antara kerajaan Hindia Belanda dengan British di mana
kerajaan British telah membuat peraturan mengenai perlindungan
penyu (Turtle Preservation Ordinance) dan telah mengutip cukai ke
atas penternak penyu di pulau tersebut dan terdapat sebuah rumah
api dengan perkataan "dibina oleh England". Yang kemudiannya
ditentang oleh kerajaan Hindia Belanda kerana Hindia Belanda yang
merasakan mereka memiliki pulau itu.
Kes pertikaian antara Indonesia dan Malaysia muncul pada tahun
1967 apabila dalam mesyuarat teknikal undang-undang laut antara
kedua-dua negara, setiap negara ternyata termasuk pulau Sipadan
dan pulau Ligitan dalam
Sipadan dan Ligitan diisytiharkan dalam keadaan status quo.
Bagaimanapun, pihak Malaysia sedang membina resort pelancongan
baharu yang diuruskan oleh pihak swasta Malaysia. Kerana Malaysia
memahami status quo sebagai kekal di bawah Malaysia sehingga
pertikaian selesai, manakala pihak Indonesia pula bermaksud dalam
status ini bermakna status kedua-dua pulau itu tidak boleh diduduki
atau diduduki sehingga isu pemilikan kedua-dua pulau ini selesai. .
Di atas Sipadan, pulau seluas itu hanya 4 km2, Malaysia membuat
hampir 20 penginapan untuk dijadikan tempat pelancongan. Kerajaan
Indonesia, yang juga merasakan ia memiliki pulau-pulau itu, segera
menghantar bantahan ke Kuala Lumpur, meminta pembangunan
untuk menghentikannya. Sebab Sipadan dan Ligitan masih bertikai,
pemiliknya belum diputuskan. Pada tahun 1969 pihak Malaysia secara
unilateral memasukkan kedua-dua pulau pada peta negaranya apabila
menetapkan sempadan pelantar benua (Juwana, 2013).
Perselisihan antara Kerajaan Indonesia dan Malaysia telah
berlaku sejak tahun 1969 mengenai pemilikan pulau Sipadan dan
Ligitan. Kemudian, pada 31 Mei 1997, kedua-dua negara bersetuju
untuk menyelesaikan pertikaian pemilikan pulau Sipadan dan Ligitan
melalui saluran undang-undang atau mahkamah kehakiman
antarabangsa melalui ICJ (International Court of Justice) atau
Mahkamah Keadilan Antarabangsa (Tuhulele). , 2011). Pada 31 Mei
1997 kedua-dua negara bersetuju dengan "Perjanjian Khas untuk
penyerahan kepada Mahkamah Keadilan Antarabangsa pertikaian
antara Indonesia dan Malaysia mengenai kedaulatan ke atas Pulau
Sipadan dan Pulau Ligitan". Perjanjian Khas itu kemudiannya
dikemukakan kepada Mahkamah Undang-undang Antarabangsa pada
2 November 1998 melalui Surat Bersama. Isu utama yang dicadangkan
dan diminta dalam Perjanjian Khas adalah untuk Mahkamah Undang-
undang Antarabangsa memutuskan siapa yang berdaulat

*Pengarang berkaitan: taufik_dt@student.uns.ac.id

Machine Translated by Google
Jurnal Sains Alam Sekitar Global 2 (2) 2021: 5-7
ke atas Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan berdasarkan perjanjian, bukti dan
dokumen daripada kerajaan Indonesia dan kerajaan Malaysia.
Konflik ini bermula apabila Indonesia dan Malaysia mengadakan mesyuarat
teknikal mengenai undang-undang laut pada tahun 1967, tetapi perselisihan
faham mula memanas dua tahun kemudian pada tahun 1969. Permulaan
perselisihan antara Indonesia dan Malaysia ialah pada pertemuan kedua-dua
perwakilan di menentukan sempadan pelantar benua antara Indonesia dan
Malaysia di Kuala Lumpur pada 22 September 1969. Semasa perbualan di
pelantar benua di laut Sulawesi, kedua-dua delegasi itu sama-sama menuntut
Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan sebagai sebahagian daripada wilayahnya. Kira-
kira 64 kilometer dari pantai timur Pulau Sebatik di mana bahagian utara adalah
wilayah Malaysia dan bahagian selatan timur adalah wilayah Indonesia. Pulau
Ligitan terletak 21 batu nautika kira-kira 34 kilometer dari pantai tanah besar
Sabah Malaysia dan 57.6 batu nautika kira-kira 93 kilometer dari pantai timur
Pulau Sebatik. Keluasan Pulau Sipadan ialah 10.4 hektar dan Pulau Ligitan
seluas 7.9 hektar. Dari situlah bermulalah perselisihan antara Indonesia dengan
pulau Sipadan dan pulau ligitan. Kedua-dua negara mempunyai kelemahan
masing-masing, iaitu di pihak Indonesia tidak memasukkan kedua pulau tersebut
dalam peraturan pemerintah sebagai pengganti undang-undang, Perpu No 4
Tahun 1960 tentang perairan Indonesia. Sebaliknya, Malaysia tidak memasukkan
kedua-dua pulau itu dalam peta yang diterbitkan sehingga tahun 1970-an.
Kerajaan Indonesia dan kerajaan Malaysia menjalankan rundingan di pulau
Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan. Kedua-dua peserta bersetuju untuk
menubuhkan pulau Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan dalam status quo.
Pada 22 September 1969, telah dipersetujui Memorandum Persefahaman
(MOU) yang menetapkan Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan dalam status quo,
yang bermaksud bahawa mereka tidak boleh diduduki, diduduki atau dieksploitasi
oleh Indonesia atau Malaysia. Bagaimanapun, pada tahun 1979 Malaysia telah
melanggar perjanjian tersebut dengan membuat peta baharu dengan
memasukkan pulau Sipadan dan Ligitan sebagai sebahagian daripada Malaysia
serta memberi permit kepada beberapa usahawan swasta untuk menjalankan
aktiviti pelancongan. Malaysia telah membina pusat peranginan, kotej, dan
beberapa tempat penginapan. Dari pihak Indonesia, ini merupakan pelanggaran
perjanjian yang menyatakan kedua-dua pulau tersebut masih berstatus qou.
2. Kaedah
Rajah 1 Peta Pulau Sipadan dan Pulau Ligitan
Dalam kes pertikaian pulau Sipadan dan Lingitan pada mulanya
diselesaikan menggunakan rundingan. Perundingan adalah usaha menyelesaikan
perselisihan antara pihak-pihak tanpa melalui proses peradilan dengan tujuan
untuk mencapai persetujuan bersama atas dasar kerjasama yang lebih erat
secara harmonis dan kreatif. Dalam hal ini pihak yang berurusan secara
langsung antara satu sama lain dengan berhati-hati dalam membincangkan
masalah yang mereka hadapi secara kerjasama dan terbuka (Emirzon, 2001).
Bagaimanapun, semasa proses rundingan tidak ada keputusan supaya pihak
© JGED – ISSN: 2774-7727. Hak cipta terpelihara
P umur | 6
penyelesaian masalah telah dialihkan kepada menggunakan Mahkamah
Antarabangsa. Mahkamah Keadilan Antarabangsa ialah sebuah institusi
kehakiman Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu yang berpangkalan di The Dutch
Hague, Belanda, yang ditugaskan untuk menyelesaikan kes pertikaian dalam kes tanpa kekerasan
cara.
Pulau Sipadan dan Ligitan adalah pulau yang terletak di Selat Makassar,
yang bersempadan dengan Kalimantan Timur dan Sabah (Malaysia Timur). Isu
tuntutan Sipadan dan Ligitan telah timbul sejak 1967 apabila kedua-dua negara
mengadakan mesyuarat teknikal undang-undang laut antara Indonesia dan
Malaysia. Dalam pertemuan itu, Indonesia menegaskan bahawa sempadan
wilayahnya termasuk pulau Sipadan dan Ligitan. Bagaimanapun, Malaysia
membantah kenyataan dari Indonesia kerana menurut Malaysia dua pulau itu.
Pada 19 September 1969 dalam rundingan mengenai sempadan rak kontinjen
antara Indonesia dan Malaysia, buat pertama kalinya mereka berunding
pemilikan dua pulau yang dipertikaikan. Memandangkan dalam rundingan
pertama tidak ada persetujuan yang memuaskan hati kedua-dua pihak, maka
kedua-dua negara bersetuju bahawa pulau Sipadan dan Ligitan berada dalam
status quo seperti yang dimaksudkan oleh kedua-dua negara, mereka tidak
dibenarkan menjalankan aktiviti mengenai dua pulau.
Rundingan telah dijalankan oleh kedua-dua mereka pada tahun 1991, 1992,
1994, dan 1996. Namun, mereka tidak membuahkan hasil yang boleh
memuaskan hati kedua-dua negara. Pada tahun yang sama, Indonesia dan
Malaysia bersetuju untuk mencari penyelesaian alternatif yang akhirnya
membawa kes pertikaian pulau itu ke Mahkamah Antarabangsa (Tri, 2019).
3. Keputusan dan perbincangan
Konflik yang berterusan membuatkan Indonesia terpaksa mengundang
Malaysia untuk menyelesaikannya melalui "Perjanjian Persahabatan dan
Perbadanan". Sebuah institusi di bawah naungan ASEAN yang terdiri daripada
Menteri Luar dari anggota ASEAN.
Namun, di pihak Malaysia, mereka menolak kerana Malaysia pernah terlibat
dalam pertikaian Pulau Batu Puteh dengan Singapura, jadi Malaysia berpendapat
ia akan mengakibatkan kekalahan jika kes ini diselesaikan oleh Majlis Tinggi
ASEAN.
Pada mulanya Indonesia tidak mahu membawa kes ini ke ICJ tetapi pada
tahun 1998 kerajaan Indonesia-Malaysia membawa kes ini ke Mahkamah
Keadilan Antarabangsa. Keputusan Indonesia dan Malaysia untuk membawa
isu Ligitan dan Sipadan ke Mahkamah Keadilan Antarabangsa dinyatakan
dalam perjanjian yang ditandatangani di Kuala Lumpur pada 31 Mei 1997.
Kedua-dua negara telah mengemukakan pemberitahuan bersama kepada
Mahkamah Keadilan Antarabangsa pada November 2, 1998 yang pada dasarnya
meminta mahkamah memutuskan kedaulatan dua pulau berdasarkan perjanjian,
perjanjian, dan bukti lain yang dikemukakan oleh setiap bahagian.
Indonesia mengemukakan bukti bahawa pulau ini adalah sebahagian
daripada wilayah negara kesatuan Republik Indonesia berdasarkan Konvensyen
20 Jun 1891 antara Britain dan Belanda. Konvensyen 1891 mengawal selia
penentuan sempadan di pulau Borneo antara Belanda dan negara-negara di
pulau Borneo
yang berada di bawah naungan United Kingdom.
Tambahan pula, Indonesia turut mendakwa Indonesia berhak ke atas dua pulau
tersebut atas dasar Indonesia sebagai pewaris Sultan Bulungan yang berkuasa
ke atas Pulau Ligitan dan Pulau Sipadan. Indonesia juga mengemukakan bukti
pendudukan berkesan yang ditunjukkan oleh Belanda dan Indonesia sebagai
asas untuk membuktikan kewujudan kuasa Indonesia (atau Belanda) ke atas
Pulau Ligitan dan Pulau Sipadan. Bentuk pendudukan berkesan yang
dicadangkan sebagai bukti oleh Indonesia ialah Belanda
Machine Translated by Google
Jurnal Sains Alam Sekitar Global 2 (2) 2021: 5-7
Peronda Tentera Laut pada tahun 1921 dan Tentera Laut Indonesia selepas
kemerdekaan Indonesia. Indonesia juga merujuk kepada kegiatan nelayan di
perairan sekitar Pulau Ligitan dan Pulau Sipadan sebagai bukti pendudukan
yang berkesan.
Malaysia mengemukakan bukti bahawa kedua-dua pulau ini adalah
sebahagian daripada Malaysia atas dasar perjanjian antara Sultan Sulu dengan
British yang kemudiannya menjadi wilayah Malaysia selepas Sultan Sulu
merdeka daripada England.
Malaysia juga memfailkan tuntutan atas dasar pendudukan berkesan.
Bukti yang dikemukakan oleh Malaysia adalah dalam bentuk kawalan dan
pengurusan penyu dan pengumpulan telur penyu oleh British, penubuhan
kawasan perlindungan burung di Sipadan pada tahun 1933, dan pembinaan
rumah api di kedua-dua pulau oleh pihak berkuasa penjajah. British North
Borneo pada tahun 1960-an yang kemudiannya sentiasa diselenggara oleh
kerajaan Malaysia.
Mahkamah Keadilan Antarabangsa menolak hujah pertama Indonesia
mengenai Konvensyen 1891. Pada pandangan mahkamah, Konvensyen 1891
tidak bertujuan untuk mengehadkan
sempadan di perairan wilayah timur pulau-pulau
Kalimantan dan Sebatik atau untuk menetapkan kedaulatan ke atas pulau-
pulau lain. Maka, hujah Indonesia bahawa baris 4o 10' LU adalah baris
peruntukan ditolak. Mahkamah Keadilan Antarabangsa juga menolak kedua-
dua tuntutan penggantian Indonesia dan Malaysia. Kedua-dua negara dianggap
tidak dapat memberikan bukti kukuh bahawa Sultan Bulungan atau Sultan Sulu
menguasai kedua-dua pulau itu.
Dalam hal ini, Indonesia tidak dapat membuktikan adanya tindakan
Belanda atau Indonesia yang memenuhi kriteria tersebut, lebih-lebih lagi
Indonesia tidak memasukkan Pulau Ligitan dan Pulau Sipadan dalam PerPu
No 4 Tahun 1960. Pada pandangan Mahkamah Internasional
Keadilan, tindakan Malaysia "dalam namanya sendiri dan sebagai Negara
pengganti Great Britain, adalah sederhana dalam bilangan tetapi pelbagai sifat
dan termasuk akta perundangan, pentadbiran dan separa kehakiman".
Pada 17 Disember 2002, Mahkamah Undang-undang Antarabangsa
memberikan Malaysia kedaulatan ke atas pemilikan pulau Sipadan dan Ligitan.
Dalam membuat keputusan Mahkamah Antarabangsa menggunakan asas
yang berkesan
tuntutan pendudukan yang mempunyai bukti yang lebih kukuh dan lebih boleh
dibuktikan daripada cenderung agak berdasarkan bukti sejarah yang cenderung
lebih sukar untuk dibuktikan. Keputusan Mahkamah Undang-undang
Antarabangsa memberikan kedaulatan kepada Malaysia kerana Malaysia lebih
dominan dalam mengurus dan memberikan bukti bahawa Malaysia mempunyai
kuasa di pulau itu. Punca kekalahan Indonesia ialah Indonesia kekurangan
sejarah dan
data yang menunjukkan bahawa Belanda mempunyai lebih kuat dan tindakan
untuk menggunakan kuasa mereka daripada British pada masa itu. Dan
Mahkamah Undang-undang Antarabangsa juga menolak hujah Indonesia
tentang konvensyen 1891 kerana ia hanya mengawal sempadan Kalimantan
dan tidak mengawal sempadan perairan wilayah. Pada konvensyen 1891, ia
hanya menarik 3 batu
© JGED – ISSN: 2774-7727. Hak cipta terpelihara
P umur | 7
dari titik pantai yang sejauh 3 batu tidak sampai ke pulau Sipadan dan Ligitan
(Hendarwati, 2015). Daripada 17 hakim ICJ, 16 menyokong keputusan itu dan
hanya seorang yang menolaknya.
Pemberian kedaulatan ke atas Sipadan dan Ligitan kepada Malaysia oleh
ICJ sudah tentu melahirkan potensi untuk mengubah konfigurasi garis dasar
untuk Indonesia dan Malaysia. Garis pangkal Indonesia tidak lagi menggunakan
dua pulau itu sebagai titik permulaan sehingga zon laut yang boleh dituntut
akan berubah dan cenderung menyempit. Sementara itu, Malaysia
menggunakan dua pulau itu sebagai titik permulaan, yang akan menghasilkan
kawasan laut boleh dituntut yang akan berkembang ke selatan. Oleh itu,
sempadan Indonesia Malaysia merupakan isu sensitif dalam hubungan kedua-
dua negara.
4. Kesimpulan
Kesimpulan yang boleh dibuat daripada pertikaian Pulau Ligitan dan Pulau
Sipada antara Indonesia dan Malaysia adalah seperti berikut antara Indonesia
dan Malaysia di Kuala Lumpur pada 22 September 1969. Semasa perbincangan
di pelantar benua di laut Sulawesi, kedua-dua negara itu mendakwa Pulau
Sipadan dan Pulau Ligitan sebagai milik mereka. Indonesia dan Malaysia
bersetuju bahawa untuk menyelesaikan pertikaian wilayah antara Pulau
Sipadan dan Pulau Ligitan, ia diselesaikan melalui Mahkamah Keadilan
Antarabangsa. Malaysia menang kes sengketa wilayah, kemudian Pulau
Sipadan dan Pulau Ligitan jatuh ke wilayah kuasa Malaysia. Punca kekalahan
Indonesia ialah Indonesia kekurangan data sejarah dan bukti yang boleh
menunjukkan bahawa Belanda juga mempunyai kemahuan dan tindakan untuk
menjadikan pulau Sipadan dan Ligitan sebagai warisan penjajah.
Rujukan
Emirzon, Joni. 2001. Alternaitf Penyelesaian Sengketa Luar Negeri.
Jakarta : Gramedia. Hendrawati, M., Napang, M., Muchtar, S., dan
Judhariksawan. 2015. Pengendalian Efektif sebagai Cara Akuisisi
Teritorial: Analisis Kasus Sipadan - Ligitan. Kajian Undang-undang
Hasanuddin. 1 (2), 242 – 264.
Juwana, H. 2013. Penyelesaian Sengketa Kepemilikan Pulau Sipadan
dan Ligitan. Hukum dan Pembangunan. 1 : 111-122.
Tri DL. 2019. Sengketa Batas Laut Indonesia Dan Malaysia (Studi Kasus
Sipadan dan Ligitan: Prespektif Indonesia. Jurnal Panorama Hukum.
4(1) : 1-10.
Tuhulele, P. 2011. Pengaruh Keputusan Mahkamah Internasional dalam
Sengketa Pulau Sipadan dan Ligitan terhadap Penetapan Garis
Pangkal Kepulauan Indonesia. Jurnal Sasi. 17(2) : 1-12.
Yusnita, U. 2018. Penyelesaian Sengketa Batas Laut antara Indonesia
dan Malaysia dalam Perspektif Hukum Antarabangsa. Binamulia
Hukum. 7(1) : 96-106.
Widiyanta, D. 2010. Upaya Mempertahankan Kedaulatan dan
Meberdayakan Pulau-Pulau Terluar Indonesia Pasca Lepasnya
Sipadan dan Ligitan (2002-2007). Maklumat. 2: 59- 68.