PANIMULANG LINGGWISTIKA  Ponolohiya o Palatunugan - makaagham na pag-

aaral sa mga espisipikong tunog ng wika

 Ponema - makahulugan tunog ng wika.
Phonemes
Phone - tunog + -eme - makabuluhan
MGA SALIK SA PAGSASALITA
• Hangin - midyum sa paglikha ng mga tunog na
ating naririnig
• Enerhiya - lumilikha ng pwersa sa pagpapalabas Ponemang Filipino (21)
ng hangin na nagmula sa baga at sa pagdaan ng
hangin ay napapagalaw nito ang babagtingang
pantinig na tinatawag na resonador.
/b, d, g, h, k, l, m, n, ng, p, r, s, t, w, y, ?/ at /a, e, I, o, u/
• Tunog - na gbabago -bago pagdatin g sa baha gi
ng bibig at ilong na gumagan ap bilang patun ugan
o artikula dor.

A. Ang katinig ng Filipino ay maiaayos

Anatomiya ng Pagsasalita
sa dalawang paraan
1.1 Punto ng Artikulasyon
- nagsasabi kung saang bahagi ng mekanismong
pambigkas isinagawa ang pagbigkas ng ponema na
maaring panlabi, pangipin, pangngalangala,
panlalamunan at ang impit na tunog na ginawa sa
pagsara ng glotis o daanan sa pagitan ng babagtingang
tinig (Vocal cord).

1.2 Paraan ng Artikulasyon

- nagsasabi ng paraan ng pagpapalabas ng hangin sa
bibig o kaya’y sa ilong kung ito’y pasara o kaya’y pailong,
pasutsot, pangatal at malapatinig (Tumangan, Sr. Et al. At
V. Lachica 1994)

Ang bibig ay may apat na mahalagang

bahagi sa pagbigkas ng mga tunog. Punto ng Artikulasyon
Paraan Panl Pangngip panggil pangnga Velar Glottal
ng abi in agid langala
Artikulasyo
1. Dila at panga (sa ibaba) n
2. Ngipin at panga (sa unahan) Pasara P T kg ?
3. Matigas na ngalangala (sa itaas) b d
4. Malambot na ngalangala (sa likod)
Pailong m n ng
Pasutsot s h
Pagilid l
 PALATUNUGAN O PONOLOHIYA
PALABUUAN O MORPOLOHIYA
Pakatal r

 PALAUGNAYAN NG SALITA O SINTAKTIKA Malapati y w
nig

Ang Palatunugan o Ponolohiya ng Wikang Ayos ng Dila Bahagi ng Dila

Filipino Harap Sentral Likod
Mataas i u
Gitna e o
Mababa a
Dalawang uri ng Ponema Mga Uri ng Ponemang
Suprasegmental
1. Ponemang Segmental  Walang ponemikong simbolong katawanin
2. Ponemang Suprasegmental
1. Diin (stress)
- nagsasaad ng lakas o bigat ng bigkas sa isang
Mga Uri ng Ponemang segmental bahagi ng pantig ng salita.
 Malumanay
 Malumi
 Ito ay mga tunog na ginagamitan ng mga  Mabilis
katumbas na letra upang mabasa at mabigkas.  Maragsa

2. Tono/ intonasyon (pitch)

1. Diptonggo - Pagtaas-baba ng paraan ng pagbigkas sa bawat
- Pinagsamang patinig {a, e, I, o, u} at malapatinig bahagi ng pantig ng isang salita.
{w, y} sa isang pantig ng pagbigkas ng salita.
Halimbawa:
Halimbawa: TU:bo - pipe - malumay
aw iw ow ay ey iy ooy uy
dalaw giliw show pakay reyn kami’ pinoy badu
tu:BO - sugar cane - mabilis
a y y
sawsa sali helo baha beyk dati’y kaho aruy 3. Antala /hinto (Juncture)
w w w y y
- saglit na pagtigil sa pagsasalita upang higit na
maging malinaw ang mensahe na nais ipahatid sa
2. Klaster o Kambal-katinig ating kausap.
- magkasunod na katinig sa isang pantig ng salita
na maaring makita sa tatlong bahagi; unahan, gitna, Halimabawa:
o hulihan ng salita
Hindi / puti ang damit ko.
Halimbawa: Hindi puti / ang damit ko.
unahan gitna hulihan kabilaan Hindi puti ang damit ko.
trak istrok kard tsart
drama istrayp nars presyo

Ang Morpolohiya ng Wikang Filipino

3. Pares Minimal
- tumutukoy sa magkapares na salita na magkaiba
ng kahulugan ngunit magkatulad sa pagbigkas
maliban sa isang ponema sa magkatulad na  Morpolohiya - isang makaagham na pag-aaral
posisyon. sa pagbabalangkas ng istruktura ng mga salita.
 Morpema - pinakamaliit na yunit ng isang
Halimbawa: salita

Unahan gitna hulihan A. Anyo ng Morpema

bala kapkap titik
pala kabkab titig 1. Salitang-ugat - salitang payak na nagtataglay
ng sariling kahulugan
4. Malayang nagpapalitang ponema
- tumutukoy sa isang ponema sa parehong Halimbawa: ganda, tao, alis
pusesyon sa isang salita na pinapalitan ng iba
pang ponema ngunit hindi nito mababago ang 2. Panlapi - Kataga na hindi nagtataglay ng sariling
kahulugan ng salita. kahulugan, ngunit ikinakabit ito sa mga salitang -
ugat na siyang nagpapabagu-bago sa kahulugan
Halimbawa: ng isang salita.

r-d E-i O-u Uri ng panlapi

Marumi Babae Maramot
Madumi babai Maramut
unahan gitlapi hulapi Kabilaa laguhan
n 3. Paglilipat Diin
nagsika sinika sikapin pinagsik pinagsum - nagaganap kapag ang salitang-ugat ay
p p apan ikapan dinagdagan ng panlapi, kung saan nagbabago ang
pusisyon ng diin.
3. Morpemang Ponema
- ito ay tumutukoy sa ponemang /a/ at /o/ na Halimbawa:
nagpapakita ng pagkakaiba ng kasarian.
BIlang + in = biLAngin
Halimbawa: TAgo + an = taGUan

Abugado: abugada 4. Pagkakaltas ng Ponema

Hardinero : hardinera - paraan sa pagbabagong nagaganap sa isang
salita kung saan kinakaltas ang huling patinig ng
salitang-ugat kapag ito ay nilagyan ng hulapi at
Mga Uri ng Pagbabagong hindi nagbabaggo ang kahulugan.
Morponemiko
Halimbawa:

1. Asimilasyon Sunod+in = sunudin - sundin

- pagbabagong nagaganap sa /ng/ ng panlapi sa Takip + an = takipan - takpan
final na bahagi dahil sa imluwensya ng kasunod na
ponema. 5. Pagpapaikli ng salita o Pang-angkop /
reduksyon
1.1 di-ganap o parsyal - pagpapaikli at pagpapabilis ng pagbigkas ng
salita.
A. Ang unang tuntunin na nagaganap sa /ng/ ay Halimbawa:
naging /m/ kung ang inuunlapiang salita ay
nagsisimula sa mg ponemang /p/ o /b/. Hintay ka = teka
Tayo na = tena, tana
- pang+basa = pambasa
- sing+bata = simbata 6. Reduplikasyon
- pang+paaralan = pampaaralan - Pag-uulit ito sa pantig ng saita. Maaring
nagpahiwatig ng kilos na ginagawa o gagawin pa
B. Ang ikalawang tuntunin na nagaganap sa /ng/ lamang.
ay nagiging /n/ kung ang inuunlapiang salita ay
nagsisimula sa ponemang /d, l, r, s, t/. Halimbawa:
Magtatrabaho, pupunta, matataas
Halimabawa:

- pang + tali = pantali

Ang Sintaks ng Wikang Filipino
- sing + sarap = sinsarap

1.2. Asimilasyong Ganap

 Sintaks - tamang pagkakaayos ng mga salita
Halimbawa: sa pangungusap upang maihatid ang tamang
kahulugan nito.
Panlapi S-U D-ganap ganap  Pangungusap - lipon ng mga salita na
pang tali pantali panali nagpapahayg ng buong diwa
mang tahi mantahi manahi

2. Metatesis
- Pagpapalit ng posisyon ng ponema Dalawang bahagi ng pangungusap

Halimabawa: 1. Simuno - ang paksa ang pinag-uusapan sa loob

ng pangungusap
In + ligaw = niligaw 2. Panaguri - ang naglalarawan sa paksa sa isang
In + yapos = niyapos pangungusap
Taniman = tamnan
Halimbawa: Bakit ngayon kalang dumating!

Ang gatas ay mayaman sa sustansya.

Uri ng pangungusap ayon sa
Kayarian
Ang ayos ng pangungusap

1. Payak
A. Karaniwang ayos - nagpapahayag ng iisang kaisipan. Maaring
- Kapag ang panaguri ang nauna kaysa sa simuno. nagtataglay ng payak na tambalang simuno at
panaguri.
Halimbawa:
Halimabawa:
Bumili ng bagong sasakyan si Ben.
Ang mga bata at matanda ay naglilinis sa bayan.
B. Di-karaniwang ayos
- Nagsisimula sa simuno at nagtatapos sa 2. Tambalan
Panaguri - binubuo ng dalawa o higit pang kaisipang pinag-
uugnay sa isa.
Halimbawa:
Naglalaro ang mga bata at nagkatuwaan ang mga
Si Ben ay bumuli ng bagong sasakyan. matanda.

Uri ng pangungusap ayon sa 3. Hugnayan

- Binubuo ng isang punong sugnay at isa pang
gamit katulong na sugnay.

1. Paturol / pasalaysay Halimabawa:

- nagsasalaysay ng isang katotohanan o
pangyayari na nagsasaad ukol sa isang paksa. Ito Gaganda ang iyong buhay kung susunod ka sa
ay binabantasan ng tuldok(.). mga parangal ng magulang.

Halimbawa:
Si Jose Rizal ay kinikilalang bayani ng ating lahi.
2. Patanong
- nagpapahayag ng pagtatanong o pag-uusisa.
Ito’y gumagamit ng tandang pananong (?)
Halimbawa:
Manonood ba kayo ng Avatar mamaya?
4. Langkapan
- binubuo ng tambalan at hugnayan. (dalawang
sugnay na makapag-iisa at isang sugnay na di
makapag-iisa)
Halimbawa:
Ang buhay sa mundo ay pansamantala lamang
kaya dapat na tayo ay magpakabuti upang
makamit ang kaligayahan sa kabilang buhay.

3. Pautos Bahagi ng Pananalita sa

- nagpapahayag ng pag-uutos o pakiusap na
gawin ang isang bagay o kilos. Ito’y gumagamit ng Wikang Filipino
tuldok (.).

Halimbawa: A. Maga salitang pngnilalaman

Pakiabot ng bag ko. I. Mga Nominal

 Pangngalan
4. Padamdam  Panghalip
- nagsasaad ng matinding damdamin. Gumagamit
II. Pandiwa
ito ng tandang padamdam (!).
III. Mga panuring
 Pang-uri
Halimbawa:  Pang-abay
I. NOMINAL
1. Pangngalan (NOUN)
Ang pangngalan ay ngalan ng tao, pook, ideya, o
bagay. Anumang bagay na tumutukoy sa isang
“bagay” ay isang pangngalan.
A. May dalawang uri ng pangngalan:
 pangngalang pantangi
 Pangngalang pambalana.
B. Tahas o di-tahas
 Tahas - kung tumutukoy sa bagay na materyal.
Halimbawa: tao, pagkain, damit
Dalawang uri ng Pangngalang tahas
1. Palansak - tumutukoy sa pangkat ng iisang uri
ng tao o bagay
Halimbawa: Hukbo, kumpol, buwig
2. Di - Palansak - tumutukoy sa mga bagay na
paisa-isa lamang
Halimbawa: bata, bulaklak, mangga
 Basal - tumutukoy sa diwa o kaisipan at hindi
ang materyal na Bagay
Halimbawa: kabutihan, kagandahan, pag-ibig, pag-
asa
2. Panghalip (PRONOUN)
Ang panghalip ay salitang ginagamit na panghalili
sa pangalan ng tao, bagay, lunan o pangyayari na
hindi na ibig pang ulitin.
 Panao/personal pronoun - ako, siya, sila
 Pamatlig/ demonstrative pronoun - dito, doon,
hayun
 Pananong / interrogative pronoun- sino, ano,
kailan…
 Panaklaw /indefinite prounoun - madla,
pangkat
 Pamanggit/ relative pronoun - daw, raw,
umano
II. Pandiwa
Ang pandiwa ay bahagi ng pananalita nagsasaad
ng ginagawa ng paksa ng pangungusap.
Uri ng pandiwa:
A. Palipat - ito ay may paksa at tuwirang layon
Halimbawa: Nangahoy si mang Julio.
B. Katawanin - Ito ay may paksa ngunit walang
layong tumatanggap
Halimbawa: Ang matiyaga nagtatagumpay
Tinig ng Pandiwa
A. Tukuyan (Active voice) - Ang paksa ay siyang
tagaganap ng pandiwa.
Halimbawa: Ako ay nagluluto ng hotdog.
B. Balintiyak (passive voice) - kapag ang
tagaganap ng kilos ay hindi ginagamit na paksa at
kapag ang tagaganap ay nasa hulihan.
Halimbawa: Ang hotdog ay niluto ko.
Pukos ng pandiwa
- tawag sa relasyong pansemantika ng
padiwa at paksa ng pangungusap.
 Pukos sa Tagaganap - Ang paksa ng
pangungusap ang tagaganap ng kilos na
isinasaad sa pandiwa. (mag-, mang-, um-,,
makapag-, maka-)
Halimbawa:
Kumuha ng manga si Nora.
 Pukos sa tagatanggap - pinaglalaanan ng  Perpektibong katatapos
kilos ang siyang paksa sa pangungusap. (i-,
ipang-, at ipag, -)
III. PANURING

Halimbawa: Ibinili ni Lora ng mansanas ang buntis

Ipinag-ihaw ni Julio ng isda si Lora. 1. Pang-uri

 Pukos sa ganapan - ang paksa ay ang lugar o Ang pang-uri o adjective sa wikang Ingles ay isang
ganapang kilos.Walang eksaktong lugar. (-an, bahagi ng pananalita na naglalarawan o
-han, pag-an, pinag-an,pang-an) nagbibigay-turing sa mga bagay, tao, lokasyon,
kaganapan, at marami pang ibang bagay.

Halimbawa: Pinaghugasan ng aking inay ang

aming likuran. 2. Pang-abay

 Pukos sa layon- . Ang paksa ang layon ng Ang pang-abay ay mga salitang naglalarawan ng
pandiwa sa pangungusap; sumasagot sa tanong isa pang pang-abay, pang-uri, o pandiwa.
na "ano?(i-, -an, ipa-, at -in-,)
Uri ng pang-abay
Halimbawa: Iniluto ni Joe ang ulam na masarap.
 Pamanahon
 Pukos sa kagamitan o Instrumento -
Nagsasaad ng kasangkapan o bagay na
ginagamit upang maisagawa ang kilos ng  Panlunan
pandiwa na siyang paksa ng pangungusap.
 Pamaraan
Halimbawa: Ipinanghalo niya ang palayok sa sabaw.
 Pang-agam
 Pukos sa sanhi - ang paksa ay nagpapahayag
ng dahilan o kilos.
 Panggaano

Halimbawa: Ikinalungkot niya ang paghihiwalay nila.

 Panang-ayon

 Pukos sa direksyon - Ang paksa ay nagsasaad

ng direksyon ng kilos ng pandiwa. (may
 Pananggi
eksaktong lugar)
 Pamitagan
Halimbawa: Pinuntahan ng magkasintahan ang
Manila bay. A. ANG MGA PANG-UGNAY

1. Pangatnig

Aspekto ng pandiwa Ang pangatnig ay bahagi ng pananalita na

ginagamit bilang pang-ugnay ng dalawang salita,
 Perpektibo parirala, sugnay o pangungusap upang makabuo
ng kaisipan ng isang pahayag.

 Imperpektibo
 Panimbang at Pantulong

 Kontemplatibo
2. Pang-angkop
Ang pang-angkop ay ang mga kataga, na bahagi
ng pananalita na nag-uugnay sa panuring at
salitang tinuturingan.

 Na, ng at g

3. Pang-ukol

Ang pang ukol o preposition sa wikang Ingles ay

bahagi ng pananalita na nag uugnay sa
pangngalan o panghalip sa ibang salita sa
pangungusap.

Ang mga halimbawa ng pang-ukol ay ang mga

salitang sa/sa mga, ng/ng mga, ni/nina, kay/kina,
sa/kay, tungkol sa/kay, labag sa, nang may, hinggil
sa/kay, nang wala, para sa/kay, laban sa/kay, ayon
sa/kay, tungo sa at alinsunod sa/kay.

4. Pantukoy

Ang pantukoy ay ang katagang nangunguna

sa pangngalan o panghalip na ginagamit na
simuno o kagaganapang pansimuno o panag-uri o
alinman sa dalawa.

Ang pantukoy na pambalana ay tumutukoy

sa pangngalang pambalana. Halimbawa nito ay
“ang”, “ang mga” at “mga”.

Ang pantukoy na pantangi naman ay tumutukoy

sa pangngalang pantangi. Halimbawa nito ay ay
“si”, “sina”, “ni”, “nina”, “kay” at “kina”.

Inihanda ni : Lettie C. Lambojon, LPT

SANGGUNIANG AKLAT

Ma. Cecilia R. Cantillas, Komunikasyon sa

AKADEMIKONG FILIPINO pananaliksik sa wika at
kultura

Alfonso O. Santiago, Panimulang Linggwistika sa

Pilipino