Noli Me Tangere

Kabanata 64: Katapusan

Sa kabanatang ito ng nobelang Noli Me Tangere ni Dr. Jose Rizal, makikita natin
ang mga pangyayari sa buhay ng ilang mga karakter sa nobela.

Unang-una, si Padre Damaso na dating paring nagtuturo kay Crisostomo Ibarra

at siyang nagdulot ng malaking poot sa kanyang puso, ay pumanaw na. Siya ay nakitang
patay sa kanyang higaan at itinuturing na iyon ay dahil sa sama ng loob o bangungot.

Sa kabilang banda, si Padre Salvi ay pansamantalang nanungkulan sa kumbento

ng Sta. Clara, at siya ay umalis na rin sa San Diego at nanirahan na sa Maynila habang
hinihintay ang pagiging obispo.

Si Kapitan Tiyago, ang amang tagapagmana ng malaking kayamanan sa San

Diego, ay dumanas ng malalim na kalungkutan at pagsisisi. Naging mapag-isip siya,
nangayayat ng husto, at nawalan ng tiwala sa kanyang mga kainuman. Siya ay
nagpagaling sa kumbento ngunit pagkagaling niya, pinagsabihan niya ang kanyang
tiyahin na umuwi na sa Malabon o sa San Diego sapagkat gusto na lamang niyang
mabuhay mag-isa. Si Kapitan Tiyago ay nawalan na ng interes sa mga santo at santang
dati niyang pinipintakasi at naging mas interesado na lamang sa paglalaro ng liyempo,
sabong, at paghitit ng marijuana. Sa huli, siya ay napabayaan at naging ganap na
nalimot ng mga tao.

Si Donya Victorina naman ay nagdagdag ng mga kulot sa kanyang ulo upang

mapagbuti ang kanyang pagbabalatkayo na siya'y isang taga-Andalucia. Siya ang
nangungutsero ngayon at hindi na pinakikilos si Don Tiburcio. Si Don Tiburcio ay
nagmukhang mas matanda na at hindi na niya kayang magamot ang mga tao. Wala na
rin siyang ngipin.

Sa kabuuan, ang kabanatang ito ay nagpakita ng mga pangyayari sa buhay ng

ilang mga karakter sa nobela at kung paano sila naging ganap na nalimot ng mga tao
dahil sa mga pagbabago sa kanilang buhay.