რისკოლოგია

გიორგი ცაავა, შოთა გავაშელი, დავით ცაავა,
რატი ბურდიაშვილი, ვალერი მოსიაშვილი
რისკოლოგია
ეკონომიკური, ფინანსური და საბანკო-საკრედიტო
რისკების მენეჯმენტი
მეორე შევსებული და გადამუშავებული გამოცემა

Second Edition (Fulfiled and Reprocessed)
Второе дополненное и переработанное издание
გიორგი ცაავა, შოთა გავაშელი, დავით ცაავა,
რატი ბურდიაშვილი, ვალერი მოსიაშვილი
რისკოლოგია
ემონომიკრი, ფინანსური და საბანკო-საკრედიტო
რისკების მენეჯმენტი
RISKOLOGI
EKONOMIKAL, FINANSIAL AND BANKING-KREDIT
RISKS MANAGEMRNT
РОИСКОЛОГИЯ
МЕНЕДЖМЕНТ ЭКОНОМИЧЕСКИМИ, ФИНАНСОВЫМИ И
БАНКОВСКО-КРЕДИТНЫМИ РИСКАМИ
ბილისი 2018
2
უაკ (UDC) 330.131.7
ც - 12
ცაავა გ., გავაშელი შ., ცაავა დ., ბურდიაშვილი რ., მოსიაშვილი ვ. –

„რისკოლოგია: ეკონომიკური, ფინანსური და საბანკო-საკრედიტო
რისკების მენეჯმენტი“, სახელმძღვანელო. - თბილისი, 2018. – 665 გვ.
(ელექტრონული წიგნი).
ნაჩვენებია რისკ-მენეჯმენტის როლი თანამედროვე საბაზრო

ურთიერთობებში. განხილულია ეკონომიკური, ფინანსური და საბანკო
საკრედიტო რისკების შეფასებასთან დაკავშირებული პრაქტიკული
საკითხები, ეკონომიკური და ფინანსური მათემატიკის საკვანძო საკითხები,
რისკების შეფასების მოდელები. შეთავაზებულია რისკის კლასიფიკაცია და
მისი მონიტორინგის ფორმები, საკრედიტო პროცესში მონაწილე
საკრედიტო დაწესებულების ძირითადი სამსახურების დასკვნების, მათ
შორის რისკ-მენეჯერის დასკვნის მაგალითები. მოყვანილია
პოტენციალირი მსესხებელის საკრედიტო რისკების ფაქტორული ანალიზის
მეთოდიკა, რომელსაც სწორი და სწრაფი გადაწყვეტილების მიღება
შეუძლია.
მოყვანილია ყველაზე უფრო რთული პროექტების რისკების
შეფასების პრაქტიკიდან მაგალითები. აღნიშნულია კრედიტზე, რისკის
თითოეული სახეობის ჭრილში, დოკუმენტების წარმოდგენისა და
ანალიზის თავისებურებები. შეთავაზებულია საბანკო ბიზნესზე
ერთდროულად მოქმედი რისკების ურთიერთზემოქმედების ფაქტორის
გამოვლენისა და მისი რაოდენობრივად გაანგარიშების ავტორისეული
ვარიანტი. განსაკუთრებული ყურადღება საკრედიტო რისკების
ანალიზისას ყველაზე ხშირად გავრცობილ ძირითად პრობლემებზე და
შეცდომებზეა გამახვილებული.
სახელმძღვანელო განკუთვნილია საბანკო თანამშრომლებისათვის,
ასევე „საბანკო საქმის“ ან „ფინანსები და კრედიტის“ დეპარტამენტის
საგანმანათლებლო უმაღლესი დაწესებულებების სტუდენტი
ბაკალავრებისათვის, მაგისტრანტებისათვის, დოქტორანტებისათვის. იგი
შეიძლება პოტენციალური მსესხებლებისათვის კრედიტზე განაცხადის
გონივრულად და ხარისხობრივად მომზადებასთან მიმართებაში იყოს
სასარგებლო.
რედაქტორი: პროფესორი ალეკო ქუთათელაძე
რეცენზენტები: პროფესორი ვლადიმერ ასათიანი

პროფესორი მედეა ჭელიძე
ISBN 978-9941-27-419-0
3
სარჩევი:
შესავალი.................................................................................................................. 18
თავი I: ეკონომიკური და ფინანსური რისკების მართვა,
საბანკო რისკების შეფასების თავისებურებები ,
სავალდებულო ეკონომიკური ნორმატივები და
ლიმიტები, საკრედიტო რისკების მართვის მიზნით
აქტივების კლასიფიცირება და ადეკვატური რეზერვების
შექმნა, საპროცენტო განაკვეთების დარიცხვის მეთოდები.........21
ლექცია 1. ეკონომიკური რისკი როგორც
მართვის ობიექტი ................................................................................21
1.1. რისკის შესახებ მეცნიერების განვითარების
ძირითადი ეტაპები ....................................................................................21
1.2. ეკონომიკური რისკის არსი და შინაარსი .....................................33
1.3. ეკონომიკური რისკის კლასიფიკაცია და
ოქროს საბანკო წესი ..........................................................................42
ლექცია 2. ფინანსური რისკების შინაარსი, სახეობები,
მართვის ორგანიზაცია და მეთოდები .............................................58
2.1. ფინანსური რისკების მართვის მიზანი, შეფასების
მაჩვენებლები და სასესხო დავალიანების
გაანგარიშების ვარიანტები........................................................... .58
2.2. ფინანსური რისკების კლასიფიკაცია,
სტრატეგია და მეთოდეებბი.............................................................67
2.3. ფინანსური რისკების სისტემა და მართვის ეტაპები ...............74
ლექცია 3. ბანკის მენეჯმენტის უფლებამოსილება, პასუხისმგებლობა,
რისკის შეფასება, მონიტორინგი, სავალდებულო
ეკონომიკური ნორმატივები, აქტივების კლასიფიცირება
და დარეზერვება.................................................................................80
3.1. ბანკის მენეჯმენტის უფლებამოსილება და
პასუხისმგებლობა რისკების მართვასთან დაკავშირებით.......80
3.2. ბანკის ხელმძღვანელობის პასუხისმგებლობა რისკის
სტრატეგიისა და პოლიტიკის განხორციელებაში,
ეკონომიკური ნორმატივები და ლიმიტები ..............................97
3.3. საკრედიტო რისკის დადგენა, შეფასება, მონიტორინგი,
საკრედიტო რისკების მართვის მიზნით აქტივების
კლასიფიცირება და ადეკვატური რეზერვის შექმნა ...............105
ლექცია 4. საკრედიტო რისკების შეფასების თავისებურებები,
კლასიფიკაცია, პროცენტების დარიცხვის მეთოდები .................113
4.1. საბანკო რისკების შეფასების თავისებურებები ..........................113
4.2. საბანკო რისკების კლასიფიცირების
ძირითადი კრიტერიუმები..............................................................127
4.3. საპროცენტო განაკვეთები და დარიცხვის
ძირითადი მეთოდები......................................................................143
თავი II: საბანკო რისკების კლასიფიკაცია, შეფასების მეთოდები
4
და მათი შემცირების ხერხები: საბაზრო, ლიკვიდობის,
საოპერაციო, სამართლებრივი, სარეპუტაციო და
საკრედიტო რისკები. რისკ-მენეჯმენტის
ამოცანები და ფუნქციები ...............................................................164
ლექცია 5. საბანკო რისკის ცნება, არსი და კლასიფიკაცია; პრინციპები,
ამოცანები, რეალიზაციის ეტაპები და მართვის პოლიტიკა;
რისკ-მენეჯმენტის ამოცანები და ფუნქციები ..............................164
5.1. საბანკო რისკის ცნება, არსი და კლასიფიკაცია..........................164
5.2. საბანკო რისკის მართვის სისტემის პრინციპები,
ამოცანები, რეალიზაციის ეტაპები და მართვის პოლიტიკა...........171.
5.3. რისკ-მენეჯმენტის ამოცანები და ფუნქციები ..........................184.
ლექცია 6. საბანკო რისკების კლასიფიკაცია: საბაზრო,
ლიკვიდობისა და საოპერაციო რისკები ......................................195
6.1. საბაზრო რისკის შეფასების მეთოდები და
შემცირების ხერხები.......................................................................195
6.2. ლიკვიდობის რისკის შეფასების მეთოდები და
6.3. საოპერაციო რისკის შეფასების მეთოდები და
შემცირების ხერხები ......................................................................220
ლექცია 7. საბანკო რისკების კლასიფიკაციის გაგრძელება:
სამართლებრივი, საოპერაციო და საკრედიტო რისკები.............229
7.1. სამართლებრივი რისკის შეფასების მეთოდები და
შემცირების გზები...........................................................................229
7.2. საოპერაციო რისკის შეფასების მეთოდები და
შემცირების ხერხები .....................................................................237
7.3. საკრედიტო რისკის შეფასების მეთოდები და
თავი III: საკრედიტო რისკების ანალიზი: ქვეყნიური,
რეგიონალური, დარგობრივი, კლიენტის, საწარმოო,
საგადახდო, პროექტის და უზრუნველყოფის რისკები.
საკრედიტო რისკების ანალიზის მაგალითები.......................264
ლექცია 8. საკრედიტო რისკების ანალიზი:
ქვეყნიური, რეგიონალური და დარგობრუვი რისკები ............264
8.1. ქვეყნიური რისკის სოციალურ-პოლიტიკური
და საფინანსო-ეკონომიკური მაჩვენებლები,
რისკების ფაქტორები.....................................................................264
8.2. რეგიონალური რისკის სოციალურ-პოლიტიკური
რისკის ფაქტორები.........................................................................280
8.3. დარგობრივი რისკის სოციალურ-პოლიტიკური
რისკის ფაქტორები.........................................................................292
ლექცია 9. საკრედიტი რისკების ანალიზის გაგრძელება:
კლიენტის, საწარმოო და საგადახდო რისკები.............................299
5
9.1. კლიენტის რისკები: საქმიანობის ვადა, მმართველობითი
სფერო, საქმიანი რეპუტაცია, რისკების ფაქტორები.................299
9.2. სამეწარმეო რისკის კლასიფიკაცია, ძირითადი
ფონდების ცვეთა და რისკების ფაქტორები...............................311
9.3. საგადახდო რისკის ანალიზი, ძირითადი ფინანსური
მაჩვენებლები, გადახდისუნარიანობა,
რისკების ფაქტორები......................................................................319
ლექცია 10. საკრედიტო რისკების ანალიზი ს გაგრძელება:
პროექტის და უზრუნველყოფის რისკები,
ლიზინგური ოპერაციების რისკების ანალიზი ..........................340
10.1. პროექტის რისკების ანალიზი, დაკრედიტების ლიმიტის
გაანგარიშება, გარიგებები, რისკების ფაქტორები.....................340
10.2. უზრუნველყოფის რისკების ლიკვიდობა, საკმარისობა,
ადეკვატურობა, გირაოს სახეობები, რისკების ფაქტორები....349
10.3. რისკების ანალიზის თავისებურება
ლიზინგური ოპერაციების დაფინანსებისას ...........................361
ლექცია 11. სამშენებლო, ენერგოგასაღებითი და სავაჭრო-
სამრეწველო ჯგუფის კომპანიების რისკების
ანალიზის პრაქტიკული მაგალითები ........................................368
11.1. სამშენებლო კომპანიის საკრედიტო რისკების
ანალიზის მაგალითი .....................................................................369
11.2. ენერგოგასაღებითი ორგანიზაციის საკრედიტო
რისკების ანალიზის მაგალითი ................................................378
11.3. სავაჭრო-სამრეწველო ჯგუფის კომპანიების
საკრედიტო რისკების ანალიზის მაგალითი ..........................387
თავი IV: ეკონომიკური და ფინანსური მათემატიკის საკვანძო
საკითხები, ბაზელის კომიტეტის შეთანხმებები,
ბანკის ფინანსური მომსახურება, რისკების შეფასების
მოდელები, საბანკო ბიზნესზე ერთდროულად
მოქმედი რისკების ურთიერთზემოქმედების
ფაქტორის დადგენა.....................................................................399
ლექცია 12. ეკონომიკური და ფინანსური მათემატიკის
საკვანძო საკითხები და ფინანსური აქტივების
შეფასების მეთოდები.....................................................................399
12.1. ფულის ღირებულების დროში შეფასების
კონცეფცია და მეთოდური ინსტრუმენტები...........................399
12.2. საბანკო-საფინანსო მაჩვენებლების გაანგარიშების
მეთოდოლოგიის სრულყოფის საკითხები.............................418
12.3. ფულისა და ფინანსური ნაკადების დროითი
ღირებულების ანალიზი და ფინანსური აქტივების
ღირებულების შფასების მეთოდები.........................................428
ლექცია 13. საბანკო სფეროს განვითარების სტრატეგიის
მექანიზმები, პორტფელის რისკების შეფასება,
6
ბაზელის კომიტეტის შეთანხმებები,
ბანკების ფინანსური მომსახურება............................................459
13.1. საბანკო სფეროს განვითარების მაკროეკონომიკური
სტრატეგიის მექანიზმები, პორტფელის რისკების
შეფასება და დანახარჯების ეფექტიანობის
კოეფიციენტის კორექტირება.....................................................459
13.2. საბანკო ზედამხედველობის ბაზელის კომიტეტის
I, II და III შეთანხმებები და ბანკის კაპიტალის
მოგებიანობაზე ფინანსური ლევერიჯის
მექანიზმის ზემოქმედების თავისებურებები........................473
13.3. კომერციული ბანკის ფინანსური მომსახურება:
ლიზინგური, ფაქტორინგული, ფორფეიტინგული და
სატრასტო ოპერაციები................................................................490
ლექცია 14. საბანკო რისკების შეფასების მოდელები, ბანკის
საქმიანობის ეფექტიანობის ფინანსური
კოეფიციენტებით შეფასება, ზედამხედველობის
საერთაშორისო სტანდერტების დამკვიდრება.........................520
14.1. საბანკო რისკების შეფასების მოდელები და მისი
მართვის სისტემაში მოდერნიზაციული პროცესები..............520
14.2. კომერციული ბანკების საქმიანობის ეფექტიანობის,
ლიკვიდობისა და მოგებიანობის ფინანსური
კოეფიციენტებით შეფასების
მეთოდოლოგიური ინდიკატორები........................................ 560
14.3. კომერციული ბანკის ზედამხედველობის
პროცესების საერთაშორისო სტანდატრების
დამკვიდრების თავისებურებები..............................................580
ლექცია 15. კომერციული ბანკების პასიური და აქტიური ოპერაციები,
საბანკო ბიზნესზე ერთდროულად მოქმედი რისკების
ურთიერთზემოქმედების ფაქტორის დადგენა, საკრედიტო
რისკების ანალიზთან მიმართებაში ძირითადი შეცდომები..608
15.1. კომერციული ბანკების რესურსების ფორმირების
პასიური ოპერაციები და რესურსების განთავსების
ძირითადი აქტიური ოპერაციები.............................................608
15.2. საბანკო ბიზნესზე ერთდროულად მოქმედი რისკების
ურთიერთზემოქმედების ფაქტორის გამოვლენა და მისი
რაოდენობრივი გაანგარიშების ავტორისეული ვარიანტი.629
15.3. საკრედიტო რისკების ანალიზთან მიმართებაში
შეცდომები, რომლებიც არ უნდა განმეორდეს და
რისკების მართვის პროცესების ოპტიმიზაციისა და
მართვის სრულყოფა, პრაქტიკული მაგალითები................636
გამოყენებული ლიტერატურის სია.................................................................657
ავტორების მოკლე ბიოგრაფია..........................................................................661
7
UDC … …
Ts. …
Tsaava G., Gavasheli Sh., Tsaava D., Burdiashvili R., Mosiashvili V. –

„RISKOLOGY: Economical, Financial and Banking-Credit Risks
Management“, manual. – Tbilisi, , 2018. – 665 pp. (Electronic book).
The book reviews the role of risk-management in the modern market

relationships, practical issues connected to the review of economic, financial and
banking risks, key issues of economic and financial mathematics, risk assessment
models. There are offered: risk classification and its monitoring forms, conclusions
of major services of credit institution participating in the credit process, among
them are the examples of the conclusion of risk-management. The book contains
the methods of factorial analysis of credit risk of the potential creditor, that can
make the right decision.
Here are the examples from the hardest project risk assessment practice. It
notes the characteristics of the presentation and analysis of documents in each
category of risk of the credit. The author offers the indentification of interaction of
jointly operating risks and their quantitative calculation. The main attention is
paid to the main problems and mistakes during the analysis of credit risk.
The book is for bank employees, for Bachelor, Master, PhD students of
“Banking” or “Finance and Credit” department in higher educational institutions.
It may be useful for the potential borrowers to be eligible for the reasonable and
qualitative preparation of the application on credit.
Editor: Professor Aleko Kutateladze
Reviewers: Professor Vladimer Asatiani

Professor Medea Tchelidze
ISBN .....................................
8
Content
Introduction................................................................................................................ 18
Unit I: Economic and Financial Risks Management,
Evaluation Peculiarities of Bank Risks,
Mandatory Economic Norms and Limits,
Classification of Assets and Creation of Adequate
Reserves in order to manage Credit Risks,
Calculation Methods of Interest Rates......................................................21
Lecture 1. Economic Risk as a Management Object.................................................21
1.1. Main Stages of Development of Science on
Risks…………………....................................................................................21
1.2. The Assence and Content of Economic Risk…..................................33
1.3. Classification of Economic Risk and Gold Banking Rule...................42
Lecture 2. The Contents of Financial Risks, Species,
Management Organization and Methods…… ........................................58
2.1. The Aim of Management of Financial Risks,
Evaluation Indicators and Calculation options
of Loan Debts …………….............................................................. .58
2.2. Classification of Financial Risks, Strategy and
Methods..................................................................................................67
2.3. The System of Financial Risks and Management Stages .................74
Lecture 3. The Bank's Management Authority, Responsibility,
Risk Assessment, Monitoring, Mandatory
Economic Standards, Classification of Assets
And Posting ......................................... ................................................. 80
3.1. The Bank's Management Authority and Responsibility about
Risk Assessment……………………………….………………..............80
3.2. The Bank's Authority Responsible for the Risk Strategic and Policy
Implementation, Economic Norms and Limits......................................97
3.3. Credit Risk Assessment, Evaluation, Monitoring,
Classification of Assets and Creation of Adequate Reserve
in order to manage Credit Risks…….....…………………………..105
Lecture 4. Evaluation Peculiarities of Credit risk, Classification,
Interest Accruing Methods …………………………….. .................113
4.1. Evaluation Peculiarities of Bank Risks……………….....................113
4.2. Main Criterions of Classification of Bank Risks………………….127
4.3. Interest Rates and Accruals
Main Methods ............................................................ ...................... 143
Unit II: Classification of Bank Risks, Evaluation Methods
and their Reduction Ways: Market, Liquidity,
Operational, Legal, Reputable and Credit Risks.
Tasks and Functions of Risk-Management…………………………. 164
9
Lecture 5. The Concept of Banking Risk, Essence and Classification; Principles,
Tasks, Realization Stages and Management Policies;
Risk Management Tasks and Functions…………..............................164
5.1. Banking Risk, Concept, Essence and Classification..........................164
5.2. Principles of Banking Risk Management Systems,
Tasks, Realization Stages and Management Policy……………….........171.
5.3. Tasks and Functions of Risk-Management………...........................184.
Lecture 6. Classification of Banking Risks: Market, Liquidity and Operational...195
6.1. Market Risk Assessment Methods
and Reduction Ways.........................................................................195
6.2. Liquidity Risk Assessment Methods and
Reduction Ways………......................................................................208
6.3. Operational Risk Assessment Methods and
Reduction Ways………......................................................................220
Lecture 7. Continuing Banking Risk Classification:
Legal, Operational and Credit Risks………………………….............229
7.1. Legal Risk Assessment Methods
and Reduction Ways..........................................................................229
7.2. Operational Risk Assessment Methods
and Reduction Ways .........................................................................237
7.3. Credit Risk Assessment Methods
and Reduction Ways..........................................................................243
Unit III: Credit Risk Analysis: World,
Regional, Sectoral, Client, Manufacturing,
Payment, Project and Security Risks.
Examples of Credit Risk Analysis…………………….....................264
Lecture 8. Credit Risk Analysis:
World, Regional and Planting Risks..................................................264
8.1. Social-Political
and Financial-Economic Indicators of the World Risk,
Risk Factors.......................................................................................264
and Financial-Economic Indicators of the Regional Risk,
Risk Factors.......................................................................................280
and Financial-Economic Indicators of the Sectoral Risk,
Risk Factors.......................................................................................292
Lecture 9. Credit Risk Analysis Continuation:
Client, Production and Payment Risks ..............................................299
9.1. Client Risks: Activity Period, Governance
Field, Business Reputation, Risk Factors……………......................299
9.2. Classification of Industrial Risk, Basic
Depreciation and Risk Factors…………………..............................311
10
9.3. Payment risk analysis, major financial Indicators, solvency,
Risk Factors…………........................................................................319
Lecture 10. Credit Risk Analysis Continuation:
Project and Security Risks,
Analysis of Risks of Leasing Operations..............................................340
10.1. Project Risk Analysis, Lending Limit
Calculation, Deals, Risk Factors .......................................................340
10.2. Risk Liquidity, Suffrage,
Adequacy, Collateral types, Risk Factors ....................................... 349
10.3. Peculiarities of Risk Analysis
when Financing Leasing
Operations........................................................................................361
Lecture 11. Risks of Construction, Energy-Efficiency and Trade-
Industrial Group Companies
Practical Examples of Analysis……………..........................................368
11.1. An Example of Credit Risks Analysis of the Construction
Company…............................................................................................ 369
11.2. An Example of Risk Analysis of Energy-Awareness Organization's
Credit Risks……………………......................................................378
11.3. An Example of Credit Risk Analysis of Trade-Industrial Group
Companies........................................................................................387
Unit IV: Key Issues of Economic and Financial Mathematics,
Agreements of Basel Committee, Bank’s Financial Service,
Risk Assessment Models, Determination of Interaction
Factor of Jointly Operating Risks in Banking Business…………..…399
Lecture 12. Key Issues of Economic and Financial Mathematics and
Evaluation Methods of Financial Assets………………………..……399
12.1. Evaluation Concept and Methodical Instruments of Money
Value in Time...................................................................................399
12.2. Methodological Improvement Issues of Calculation of Banking
and Financial Indicators...................................................................418
12.3. Cost and Time Analysis of Money and Financial Flows and Value
Assessment Methods of Financial Assets.........................................428
Lecture13. Strategy Development Mechanisms of Banking Sphere ,
Evaluation of Portfolio Risks, Agreements of Basel Committee,
Financial Service of the Banks…………………………......................459
13.1. Macroeconomic Strategy Mechanisms of Banking Sphere
Development, Evaluation of Portfolio Risks and
Correction of the Coefficient of Effectiveness
of Costs..............................................................................................459
13.2. I, II and III Agreements of Bank Supervision of Basel
Committee and Peculiarities of Impact of Financial
Leverage Mechanism about Bank Capital
11
Profitability ......................................................................................473
13.3. Financial Service of Commercial Bank: Leasing,
Factoring, and Forming Trust Operations....................................490
Lecture14. Evaluation Models of Banking Risks , Evaluation of the Efficiency
of Bank Activity with Financial Coefficients, Establishment of
International Standards of Supervision….............................................520
14.1. Evaluation Models of Banking Risks and Modernized
Processes in its Management System…………….......……….…..520
14.2. Methodological Indicators of Evaluation of
Efficiency, Liquidity, and Profitability of
Commercial Banks with Financial
Coefficient....................................................................................... 560
14.3. Establishment Peculiarities of International
Standards of Supervision Processes of Commercial Ban .............580
Lecture 15. Passive and Active Operations of Commercial Banks, Determination
of the Factor of Interaction of Jointly Operating Risks on Banking
Business, Main Mistakes in relation to Credit Risk
Analysis…………....................................................................……….608
15.1. Passive Operations of Resources Formation of
Commercial Banks and Main Active Operations for
Disposal of Resources.....................................................................608
15.2. Determination of the Factor of Interaction of
Jointly Operating Risks on Banking Business
and Author’s Version for its Quantitative
Calculation …………………………………………….………..629
15.3. Mistakes in relation to Credit Risk Analysis,
that shouldn’t be repeated and Fulfillment of
Optimization and Management of Management
Processes of the Risks, Practical Examples….................................636
Bibliography...............................................................................................................657
Author’s short biography..........................................................................................661
12
UDC … …
Ц ..
Цаава Г., Гавашели Ш., Цаава Д., Бурдиашвили Р., Мосиашвили В. –

«Рискология: Менеджмент Экономическими, Финансовыми и
Банковско-Кредитными Рисками», учебник. – Тбилиси 2018 . – 665 с.
(Электронная книга).
Показана роль риск-менеджмента в современных рыночных

отношениях. Рассмотрены практические вопросы, связанные с оценкой
экономических, финансовых и банковско-кредитных рисков, ключевые
вопрсы экономической и финансовой матемтики, модели оценки рисков.
Предложены классификация риска и формы его мониторинга, примеры
заключений основных служб кредитного учреждения, учавствующих в
кредитном процессе, в том числе заключения риск-менеджера. Дается
методика факторного анализа кредитных рисков потенциального заемщика,
которая поможет принять правильное и быстрое решение.
Приведены примеры из практики оценки рисков наиболее сложных
проектов. Отмечены особенности предоставления и анализа документов на
кредит, в разрезе каждого вида риска. Предложено выявление фактора
взаимовоздействия одновременно действующих рисков на банковский бизнес
и авторский вариант его количественного расчета. Особое внимание уделено
основным проблемам и ошибкам, наиболее часто встречающимися при
анализе кредитных рисковю
Учебник предназначено для банковских сотрудников, а также
студентов бакалавриата, магистратуры. докторантуры вузов департамента
«Банковское дело» или «Финансы и кредит». Она может быть полезно
потенциальным заемщикам грамотно и качественно подготовить заявку на
кредит.
Редактор: Проффесор Алеко Кутатедадзе
Рецензенты: Проффесор Владимер Асатиани

Проффесор Медея Челидзе
ISBN ………………………………
13
Содержание:
Введение....................................................................................................................18
Глава I: Управление экономическими и финансовыми рисками,
особенности оценки банковских рисков, обязательные
экономические нормативы и лимиты, класификация активов
и создание адекватных резервов в целях управления кредитных
рисков, методы начисления процентных ставок..................................21
Лекция 1. Экономический риск как
обьект управления................................................................................21
1.1. Основные этапы развития
науки о риске................................................................................................21
1.2. Сушность и содержание
экономического риска.................................................................................33
1.3. Класификация экономического риска и золотое правило банкаю......42
Лекция 2. Организация и методы управления,
содержание, виды финансовых рисков.............................................58.
2.1. Цель управления финансового риска, показатели оцнеки,
класификация финансовых рисков и варианты расчета
кредитной задолженности.................................................................58
2.2. Класификация, стратегия и методы
финансовых рисков............................................................................67
2.3. Система и этапы управления финансовыми рисками..................74
Лекция 3. Правообязанность, ответственность, оценка риска, мониторинг
менеджмента банка, обьязательные экономические
нормативы, класификация активов и резервирование....................80
3.1. Правообязанность и ответственность менеджмента
банка в отношении управления рисками......................................80
3.2. Ответственность руководства банка в осушествлении стратегии
и ролитики риска, экономические нормативы и лимиты............97
3.3. Установление, оценка, мониторинг кредитного риска,
в целях управления рисков класификация активов и
создание адекватных резервов......................................................105
Лекция 4. Особенности оценки кредитных рисков, класификация,
методы начисления процентов........................................................113
4.1. Особенности оценки кредитных рисков......................................113
4.2. Основные критерии класификации
банковских рисков...........................................................................127
4.3. Процентные ставки и основные
методы начисления.........................................................................143.
Глава II: Класификация , методы оценки банковских рисков и
способы их сокрашения: Риски риночные, ликвидности,
операционные, правовые, репутационные и кредитные.
Задачи и функции риск-менеджмента..............................................164
14
Лекция 5. Понятие, сушность и класификация банковских рисков;
принципы, задачи, этапы реализации и политика управления;
задачи и функции риск-менеджмента..........................................164
5.1. Понятие, сушность и класификация банковского риска...........164.
5.2. Принципы, задачи управления системы банковского
риска, этапы реализации и политика управления.......................171
5.3. Задачи и функции риск-менеджмента..........................................184
Лекция 6. Класификация банковских рисков: Риски
риночные, ликвидности и процентные...........................................195
6.1. Методы оценки и способы сокращения
рыночных рисков...............................................................................195
рисков ликвидности..........................................................................208
процентных рисков............................................................................220
Лекция 7. Продолжение класификации банковских рисков:
Риски правовые, операционные и кредитные................................ 229
правовых рисков.................................................................................229
операционных рисков......................................................................237
кедитных рисков................................................................................243
Глава III: Анализ кредитных рисков: Риски страновые,
региональные, отраслевые, клиента, производственные,
платежные, проекта и обеспечения.
Примеры анализа кредитных рисков.................................................264
Лекция 8. Анализ кредитных рисков: Риски страновые,
региональные и отраслевые юююю...................................................264
8.1. Социально-политические и финансово-экономические
показатели странового риска, факторы риска...............................264
показатели регионального риска, факторы риска........................280
показатели отраслевого риска, факторы риска..............................292
Лекция 9. Продолжение анализа кредитных рисков:
Риски клиента, производственные и платежные............................299
9.1. Риски клиента: Срок деятельности, управленческая
сфера, деловая репутация, факторы риска ....................................299
9.2. Производсвенные риски: Класификация, амортизация
основных фондов и факторы риска................................................311.
9.3. Платежные риски: Анализ. основные финансовые
показатели, платежеспособность, факторы рисков......................319
15
Лекция 10. Продолжение анализа кредитных рисков:
Риски проекта и обеспечения.
Анализ рисков лизинговых операции.............................................340
10.1. Риски проекта: Анализ, расчет лимита кредитования,
сделки, Пример анализа кредитных рисков
строительной компании факторы риска.....................................340
10.2. Риски обеспечения: Ликвидность, достаточность,
адекватность, виды обеспечения, факторы риска.....................349
10.3. Особенности анализа рисков при
финансировании лизинговых операции....................................361
Лекция 11. Практические примеры анализа рисков
строительных, энергосбытовых и торгово-
промышленных групп компании....................................................368
11.1. Пример анализа кредитных рисков
строительной компании................................................................369
энергосбытовой организации.......................................................378
компании торгово-промышленной группы...............................387
Глава IV: Ключевые вопросы экономической и финансовой
математики, Соглашения Базельского Комитета,
Финансовые обслуживания банка, Модели оценки рисков,
Установление фактора взаимовоздействия одновременно
действующих рисков на банковский бизнес................................... 399
Лекция 12. Ключевык вопросы экономической и финансовой
математики и методы оценки финансовых активов...................399
12.1. Концепция временной оценки и методические
инструментарии стоимости денег................................................399
12.2. Вопросы усовершенствования методологии
расчета банковско-финансовых показателей.............................418
12.3. Анализ временной стоимости денежных и
финансовых потоков и методы оценки
стоимости финансовых активов...................................................428
Лекция 13. Механизмы стратегии развития банковской сферы,
Оценка рисков портфеля, Соглашения Базельского
Комитета, Финансовые услуги банков...........................................459
13.1. Механизмы развития макроэкономической стратегии
банковской сферы, оценка рисков портфеля и
корректирование коэффициента эффективности затрат..........459
13.2 Соглашения I, II и III Базельского Комитета по
Банковскому Надзору и особенности воздействия
механизма финансового левериджа на прибильность
16
банковского капитала.....................................................................473
13.3. Финансовые услуги коммерческих банков:
лизинговые, факторинговые, форфейтинговые
и трастовые операции...................................................................490
Лекция 14. Модели оценки банковских рисков, Оценка финансовыми
коеффициентами эффективности банковской деятельности,
Установление международных стандартов надзора.....................520
14.1. Модели оценки банковских рисков и модернизационные
прооцессы в системе егоуправления............................................520
14.2. Методические индикатовы оценка финансовыми
коеффициентами эффективности, ликвидности и
прибыльности деятельности коммерческого банка................560.
14.3. Особенности утверждения международных стандартов
в процессах надзора коммерческих банков...............................580.
Лекция 15. Пассивные и активные операции банков, Установление
фактора взаимовоздействия одновременно действующих
рисков на банковски бизнес, Основные ошибки при
анализе кредитных рисков ............................................................608
15.1. Пассывние операции формирования ресурсов и
основные активные операции размещения
ресурсов коммерческтх банков....................................................608
15.2. Выявление фактора взаимовоздействия одновременно
действующих рисков на банковский бизнес и авторский
вариант его количественной оценки.........................................629
15.3. Ошибки при анализе кредитных рисков, которые
не должны повторятся и оптимизяция процессов
управления и усовершстовоние системы
управления рисков, практические примеры............................636
Список используемой литературы......................................................................657
Краткие биографии авторов..................................................................................661
17
შესავალი
„ბოროტებას წარმოადგენს თავისთავად არა

თვით რ ი ს კ ი, არამედ მხოლოდ ის რ ი ს კ ი,
რომელიც მ ც დ ა რ ა დ ა ა შეფასებული და
რომელსაც ა რ ა ს წ ო რ ა დ მართავენ“.
საბაზრო სისტემა ერთადერთი მაკროეკონომიკური სფეროა,

რომელმაც რთული და წინააღმდეგობრივი გზა გაიარა და სხვა
სფეროებისაგან განსხვავებით საკმაოდ მაღალ შედეგებს მიაღწია, არის
საბანკო სექტორი. საბანკო სისტემა საბაზრო ეკონომიკის ერთ-ერთ
ურთულეს და აუცილებელ სფეროს წარმოადგენს. იგი განვითარების
თავისებურებებით ხასიათდება და მთლიანად ეკონომიკური სისტემის
ქმედტთუნარიანობას განსაზღვრავს.
საბაზრო ურთიერთობები წარმოუდგენელია ფულად-საკრედიტო
სისტემის აქტიური ფუნქციონირების გარეშე, ის უშუალო ზემოქმედებას
ახდენს საბაზრო ეკონომიკის პრაქტიკულად ყველა სფეროზე, განსაზღვრავს
მის მიმართულებებს და ტრაექტორიებს. ამავე დროს საბანკო სისტემა,
გარკვეული აზრით, ცალკე ავტონომიურ „სამყაროს“ წარმოადგენს,
რომელსაც განვითარების საკუთარი სპეციფიკური კანონზომიერებები
ახასიათებს.
საბანკო ბიზნესი მთელ მსოფლიოში ეკონომიკის ერთ-ერთ ყველაზე
მნიშვნელოვან დარგს წარმოადგენს. აღნიშნული სფერო საკმაოდ
მაღალტექნოლოგიურია და იგი ყველაზე უფრო მაღალი ხარისხით
აღიქვამს მიმდინარე ცვლილებებს როგორც მაკრო, ასევე მიკროდონეზე.
როგორც პრაქტიკა გვიჩვენებს, ასეთი სახის ვვლილებები უშუალოდ
საკრედიტო დაწესებულებებისა და ბაზრის მძლავრ
ინტერნაციონალიზაციასთან, საბანკო კანონმდებლობისა და თანამედროვე
კომპიუტერული ტექნოლოგიების გაუმჯობესებასთან, კონკურენციის
დონის ამაღლებასთან, ფინანსურ ბაზრებზე ახალი საბანკო პროდუქტებისა
და მომსახურების წარმოქმნასთან არის დაკავშირებული.
18
ქვეყნის ეკონომიკური რეფორმის ერთიან სისტემაში გამორჩეული
ადგილი უკავია საფინანსო-ეკპონომიკურ რეფორმას და მის გონივრულად
გატარებას, რამდენადაც ფინანსური სფერო და მისი საბანკო სისტემა
რეალურად ქვეყნის ეკონომიკის, თუ სამედიცინო ტერმინოლოგიით
ვიმსჯელებთ, როგორც ცოცხალი მოძრავი ორგანიზმის „სისხლძარღვთა
სისტემაა“, ფული - „სისხლია“, ბანკები კი - „გულებია“, რომელსაც უწყვეტ
მოძრაობაში მოჰყავს ეკონომიკის „ძვალ-კუნთოვანი სისტემა“ და
უზრუნველყოფს მის განვითარებას.
ეკონომიკური, ფინანსური და საბანკო-საკრედიტო რისკები
თავისთავად ბანკების პრობლემების ყველაზე არსებით შემადგენელ ნაწილს
წარმოადგენს, რადგანაც ბანკების ფინანსური მდგომარეობის გაუარესებისა
და გაკოტრების ძირითადი მიზეზი სწორედ მსესხებლის მიერ კრედიტების
დაუბრუნებლობიტ და ბანკების მხრიდან რისკის სფეროში ჯერ კიდევ
განუსაზღვრელი პოლიტიკით არის განპირობებული.
თანამედროვე ბანკებისათვის რისკებთად დაკავშირებული
პრობლემა მრავალმხრივ არის აქტუალური, ვინაიდან საკრედიტო
პორტფელის მიხედვით ვადაგადაცილებული და საეჭვო დავალიანებების
მაჩვენებლები საკმაოდ რეალურად არსებობს. ამიტომ ეკონომიკური,
ფინანსური და საბანკო-საკრედიტო რისკებოს მართვის საკითხებს,
რომელთა თავისდროულად გადაწყვეტისაგან თითოეული კონკრეტული
ბანკის ეფექტიანი საქმიანობა და მთლიანად ქვეყნის საბანკო სისტემის
ფუნქციონირების სტაბილურობა არის დამოკიდებული, თანამედროვე
პირობებში პირველხარისხოვან მნიშვნელობას იძენს.
წარმოდგენილი სახელმძღვანელო სახელწოდებით „რისკოლოგია:
ეკონომიკური, საფინანსო და საბანკო-საკრედიტო რისკების მენეჯმენტი“
მოიცავს ოთხ თავს და თხუთმეტ სალექციო მასალას, რომელშიც სათანადო
თანმიმდევრობითა და სრულყოფით განხილულია საკრედიტო რისკების
ანალიზის საკითხები. იგი სასარგებლო იქნება მკითხველების ფართე
წრისათვის - როფორც კომერციული ბანკების სპეციალისტებისათვის, ასევე
19
საწარმოების საფინანსო სამსახურების თანამშრომლებისათვისაც; „საბანკო
საქმის“ ან „ფინანსები და კრედიტის“ დეპარტამენტის საგანმანათლებლო
უმაღლესი დაწესებულებების სტუდენტი ბაკალავრებისათვის,
მაგისტრანტებისათვის, დოქტორანტებისათვის; საკრედიტო
ბროკერებისათვის; იგი შეიძლება პოტენციალური მსესხებლებისათვის
კრედიტზე განაცხადის გონივრულად და ხარისხობრივად მომზადებასთან
მიმართებაშიც იყოს სასარგებლო.
შეიძლება ხანგრძლივად ვისაუბროთ და დისკუსირება ვაწარმოოთ
საკრედიტო რისკის სახეობების, არსის, კლასიფიკაციის, შეფასების
ხერხებისა და მათი შემცირების მეთოდების შესახებ, ჩვენი მიზანია -
ვაჩვენოთ, თუ როგორ ხორციელდება პოტენციალური მსესხებელის
საკრედიტო რისკის ანალიზი და როგორი პრობლემები შეიძლება
წარმოიშვას მისი შეფასებისას. სახელმძღვანელო ავტორების მიერ
კომერციულ ბანკებში სხვადასხვა საკვანძო თანამდებობებზე ხანგრძლივი
პერიოდის განმავლობაში მუშაობის პრაქტიკაზეა დაფუძნებული. ჩვენი
მოსაზრებით, ნაშრომი საკრედიტო რისკის შეფასებასთან მიმართებაში კარგ
პრაქტიკულ სახელმძღვანელოს წარმოადგენს. თქვენი დროის ეკონომიისა
და მასალების ათვისების ეფექტიანობოს მიზნით ნაშრომზე მუშაობისას
გამოიყენებოდა პრინციპი „მინიმუმ თეორია, მაქსიმუმ პრაქტიკა“. ძალიან
ვიმედოვნებთ, რომ ჩვენი ნაშრომი დაგეხმარებათ თქვენ საკრედიტო რისკის
შეფასებისადმი ან არსებული მეთოდიკების სრულყოფისადმი საკუთარი
მიდგომა გამოიმუშაოთ.
სახელმძღვანელოზე მუშაობისას ავტორების მთელი ყურადღება
მიმართული იყო არა ნაშრომის მოცულობით მხარეზე, არამედ მის
ხარისხობრივ დონეზე. მიუხედავად ასეთი მცდელობისა, ვფიქრობთ, წიგნი
დაზღვეული არ იქნება გარკვეული ნაკლოვანება-ხარვეზებისაგან. ამიტომ
ავტორები დიდი მადლიერებით მიიღებენ სახელმძღვანელოსთან
დაკავშირებით ნებისმიერი პირისაგან მოწოდებულ ყველა საქმიან
შენიშვნასა და რჩევა-წინადადებებს.
20
თავი I: ეკონომიკური და ფინანსური რისკების მართვა,
საბანკო რისკების შეფასების თავისებურებები
მოცემული თავის ჩარჩოებში განხილულია - ეკონომიკური რისკი

როგორც მართვის ობიექტი, რისკის შესახებ მეცნიერების განვითარების
ძირითადი ეტაპები, ეკონომიკური რისკის არსი, შინაარსი და კლასიფიკაცია.
ასევე შესწავლილია - ფინანსური რისკების სახეობები, კლასიფიკაცია და
მართვის ეტაპები. დამუშავებულია ბანკის მენეჯმენტის უფლებამოსილება,
მონიტორინგი. ჩამოყალიბებულია სავალდებულო ეკონომიკური
ნორმატივები და აქტივების კლასიფიცირებისა და დარეზერვების
პრაქტიკული მაგალითი. მიმოხილულია საკრედიტო რისკების შეფასების
თავისებურებები და პროცენტების დარიცხვის მეთოდები.
ლექცია 1. ეკონომიკური რისკი როგორც

მართვის ობიექტი
1.1. რისკის შესახებ მეცნიერების

განვითარების ძირითადი ეტაპები
ადამიანების ყოველდღიურ საქმიანობას ყველა დროში თან
მუდმივად განუსაზღვრელი რისკის წილი ახლდა, რომლებიც ადამიანების
საკუთარი გადაწყვეტილების შედეგი იყო ან მათი სურვილისა და
მისწრაფებებისაგან დამოუკიდებლად არსებობდა. სტიქიას, ომებს,
ტექნოლოგიურ კატასტროფებს ყოველთვის უდიდესი ზარალი მოჰქონდა
და მათ თან ადამიანების დაღუპვა, ეპიდემიები, საცხოვრებელი ადგილის
შეცვლის საჭიროება, მოუსავლიანობა და სხვა სახის უბედურებები ახლდა.
საზოგადოების ევოლიციის, საქმიანობის სახეობების გაფართოებისა და
გართულებისა და გართულების შესაბამისად, შესაძლო საშიშროებების
ჩამინათვალი იზრდებოდა, მათი ხასიათი, წარმოშობის სფერო,
მიმართულება და ზემოქმედების ძალა იცვლებოდა. თუ პირველყოფილი
თემური წყობილების პირობებში ადამიანისათვის მთავარ საშიშროებას
ბუნებრივი მოვლენები, მტაცებლებისა და მტრულად განწყობილი ტომების
21
თავდასხმები და ავადმყოფობები წარმოადგენდა, თანამედროვე
მსოფლიოში კი - ბუნების სტიქიასთან ერთად, მუდმივად სახეცვალებადი
სხვა საშიშროებებიჩ არსებობს, როგორებიცაა: ტექნოლოგიური ავარიები,
ბირთვული, ბაქტეროლოგიური და სხვა სახის იარაღის გამოყენება,
ცოცხალი ორგანოზმის კლონირება, საერთაშორისო ტერორიზმი,
ეკონომიკური კრიზისები და სხვა.
რისკის შესახებ ცოდნის დაგროვებისა და განვითარების პროცესის
განხილვისას, შეიძლება ოთხი ეტაპი გამოიყოს, რომელთა განმავლობაში
რისკის შესახებ თანამედროვე მეცნიერული წარმოდგენები ყალიბდებოდა,
როგორიცაა: პირველყოფილი, უძველესი, ინდუსტრიული და
სისტემატიზაციის ეტაპები.
პირველი ეტაპი - „გონიერი ადამიანის“ წარმოშობის მომენტიდან
ჩ.წ.ა-მდე IX-VII ათასწლეულების პერიოდს მოიცავს. იმ შორეულ დროში
ადამიანი ბუნებრივ სტიქიასთან უშუალო დამოკიდებულებაში
იმყოფებოდა, რაც სიცოცხლის შენარჩუნებისათვის ბრძოლაში მას
გარდაუვალი საშისრიებისაგან დაცვის წესებისა და ხერხების მუდმივად
გაუმჯობესებას აიძულებდა. ადამიანმა დიდი დრო მოანდომა ევოლუციის
საფეხურებზე ასვლას, სანამ ჩ.წ.ა-მდე IX-VII ათასწლეულს ახლო
აღმოსავლეთის რიგ ადგილებში მეურნეობის (ნადირობა, ნაყოფის
შეგროვება, თეცზჭერა) მიმთვისებლებიდან, პროდუქტების მიღების
პრინციპულად ახალ ფაზაზე - თანდათანობით მათ წარმოებაზე გადასვლის
გზას დაადგა.
უძველესი დრო - ჩ.წ.ა-მდე ათასწლეულიდან - ჩ.წ.ა-მდე XVIII
საუკუნის პირველი ნახევრის პერიოდს მოიცავს. მწარმოებლურ
ეკონომიკაზე გადასვლა გახდა რისკის მართვის სფეროში ადამიანების მიერ
გარკვეული ცოდნის ფორმირებისა და დაგროვების ათვლის წერტილი.
ინდუსტრიული ეტაპი - XVIII ს. მეორე ნახევრიდან - XX ს. შუა
პერიოდს მოიცავს. მოცემული ეტაპი „რისკის კატეგორიის“ სხვადასხვა
ასპექტების შესწავლისათვის ბევრ რამეში განსაზღვრული გახდა, რადგანაც
22
ამ პერიოდში დამუშავებული იქნა რისკების მეცნიერული თეორიების
ძირითადი ელემენტები, ფუნქციები და რისკის თვისებები, გამოვლენილ
იქნა სხვადასხვა სახეობის რისკების წარმოქმნის ძირითადი მიზეზები, მათ
კლასიფიკაციასთან მიმართებაში ჩამოყალიბდა რისკების მართვის მთავარი
კონცეფციები და მიდგომები. ერთდროულად მიმდინარეობდა რისკების
მართვის მეთოდების კვლევა, რისკის მართვის სისტემის და მათი
ანალიზისა და მინიმიზაციის კონკრეტული მეთოდების შექმნა.
საბაზრო ურთიერთობების თეორიაში რისკის ცნება პირველად
ფრანგმა ეკონომისტმა რ. კანტილონმა შემოიტანა, რომელიც რისკს, როგორც
კონკურენციის წესების მიხედვით წარმართული ნებისმიერი სავაჭრო
საქმიანობისათვის თვისების სახეობად განიხილავდა. მოვაჭრეს მოგებას და
დანაკარგებს იგი აფასებდა, როგორც განუსაზღვრელობისა და რისკის
შედეგს. მიუხედავად მრავალი წინააღმდეგობებისა, თანამედროვე
დასავლეთის ეკონომისტები ამ აღნიშნულ ფრანგ მეცნიერს რისკების
თეორიის ფუძემდებლად თვლიან.
კაპიტალისტური ურთიერთობების წარმოშობასთან და
განვითარებასათან არის დაკავშირებული მეცნიერული აზრისა და
„რისკების“ ცნების შემდგომი შესწავლის აქტივიზაცია. სამეწარმეო საქმეში
რისკის არსებობის პრობლემას ეკონომიკური თეორიის კლასიკოსები დიდ
ყურადღებას უთმობდნენ. ამ პერიოდში რისკების თეორიის განვითარება
ორი მიმართულებით - კლასიკური და, უფრო გვიან, ნეოკლასიკური
მიმართულებით მიმდინარეობდა.
კლასიკური სკოლის წარმომადგენლები ჟ. მილი, ა. სმიტი, ფ. ნაიტი,
ნ.უ. სენიორი სამეწარმეო მოგების შემდეგ ელემენტებს გამოყოფდნენ:
 დაბანდებულ კაპიტალზე პროცენტს ანუ მეწარმის „შრომის ანაზღაურებას“
(ხელფასს);
 რისკებზე გადასახადს, როგორც შესაძლო რისკის ანაზღაურება, რომელსაც
კაპიტალისტი სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელებისას თავის თავზე
იღება.
23
რისკების კლასიკური თეორია, აღნიშნულ ეკონომიკურ კატეგორიას,
პირველ რიგში, არჩეული გადაწყვეტილების რეალიზაციის შედეგად
დანაკარგების მიღების შესაძლებლობას უკავშირებს. ამასთან
დაკავშირებით, მეწარმე ათვითცნობიერებს რისკს და იგი შემოსავლის
სტრუქტურაში მის თავისებურ კომპენსაციას, ან სადაზღვევო პოლისის
ჩართვას მოითხოვს. აღნიშნული ნიშნავს, რომ რამდენადაც მეტია რისკი,
იმდენად მეტი უნდა იყოს მოგების ნორმა.
XIX საუკუნეში გერმანელმა ეკონომისტმა ი.ფონ ტიუნენმა, რომელიც
გერმანული კლასიკური სკოლის წარმომადგენელი იყო, მოგების
სოიდიდისა და სამეწარმეო რისკს შირის პირდაპირი კავშირი გამოავლინა.
საბაზრო ურთიერთობების თეორიაში მან პირველმა გამოუყენებელი
ალტერნატიული შესაძლებლობების რისკის ცნება შემოიტანა, რასაც
მოგების ბოლომდე მიუღებლობამდე მივყავართ. მეცნიერის
თვალსაზრისით, ერთადერთი მამოძრავებელი ძალა, რომელიც მეწარმეს
რისკზე წასვლას უბიძგებს, მიგების მიღება წარმოადგენს, რომელიც რისკის
გადიდების პროპორციულად უნდა იზრდებოდეს.
ი. ფონ ტიუნენის იდეის განვითარების მიზნით, გერმანიის
კლასიკური სკოლის მეორე წარმომადგენელმა გ. ფონ მანგოლდმა დროის
ფაქტორის გათვალისწინებით, რისკის ხარისხის შეფასების აუცილებლობის
შსახებ პირველმა დასვა საკითხი, რისკის ხარისხი, მისი თვალსაზრისით,
ასევე წარმოების ხარისხზეც არის დამოკიდებული, როგორიცაა:
 შეკვეთით დამზადებულ ოროდუქციაზე (რისკის სიდიდე მინიმალურია, ან
საერთოდ არ არსებობს), ანუ პროდუქციის წარმოებაზე ან მომსახურების
გაწევაზე შეკვეთის მკაფიოდ განსაზღვრის შემთხვევაში რისკი
მინიმალურია, ან საერთოდ არ არსებობს;
 ბაზარზე (რისკი სიდიდე მნიშვნელოვანია), ანუ საბაზრო კონკურენციის,
განუსაზღვრელობის, ხშირად ცვალებადი სიტუაციების პირობებში რისკის
ხარისხი მნიშვნელოვნად იხრდება.
გარდა ამისა, რამდენასდ მეტი დროა წარმოების დაწყების

მომენტიდან მზა პროდუქციის საბოლოო რეალიზაციამდე გასული,
24
იმდენად მეტია შსაძლო დანაკარგების რისკი და იმდენად მეტი უნდა იყოს
კომპენსაცია ან გასამრჯელო მასზე.
ამერიკელმა ეკონომისტმა ფ. ნაიტმა ყველაზე უფრო სიღრმისეულად
განავითარა რისკის ფაქტორის იდეა როგორც სამეწარმეო მოგების წყარო.
შემოსავალი, რომელსაც მეწარმე ღებულობს, არა მარტო მატერიალური,
შრომითი და ფულადი რესურსების დანახარჯების საფუძველზე
ფორმირდება, არამედ თვით იდეის ნაყოფიერებისაგანაც, მეწარმის
შესაძლებლობებისაგან განუსაზღვრელობის მდგომარეობისა და რისკის
მინიმალური დანაკარგებიტ დაძლევის შესაძლებლობაზეც არის
დამოკიდებული. შემოსავალი განისაზღვრება როგორც რისკზე გადასახადი.
ფ. ნაიტი რისკების ორ - დაზღვევად და დაუზღვევად კატეგორიებს
გამოყოფს. რამდენადაც პროგნოზირებადი მოვლენის დადგომის ალბათობა
განსაზღვრულია, რისკის ზემოქმედების შედეგად შესაძლო დანაკარგები
„დანახარჯების მუდმივ ელემენტად“ გარდაიქმნება. ასეთ სოტუაციაში
რისკი არ შეიძლება მოგების ან დანაკარგების წყაროს ემსახურებოდეს.
მეწარმის შემოსავალი განუსაზღვრელოფით ფორმირდება, რომლის
განვითარება, ფ. ნაიტის მოსაზრებით, ერთმნიშვნელოვან განსაზღვრას და
აღრიცხვას არ ექვემდებარება.
კლასიკური სკოლის წარმომადგენლების მიერ რისკის განსაზღვრა,
პირველ რიგში, როგორც დანაკარგების, ანუ ნეოკლასიკური თეორიის
წარმოშობის საბაბი გახდა. ეკონომიკური გამოკვლებვები მიკროდონეზე
იქნა გადატანილი, ანუ შესწავლისა და ანალიზის ობიექტი რისკის
პირობებში ნსაწარმოო და მისი საქმიანობა გახდა.
ა. მარშალი და ა. პიგუ მოგებას როგორც შემთხვევით და ცვალებად
სიდიდეს განიხილავდნენ, რომელიც საწარმოს ფუნქციონირების
პირობების ცვალებადობის მიზეზით, არ შეიძლება მუდმივი იყოს. ამიტომ
თავის საქმიანობაში საწარმოო ორი ძირითადი კრიტერიუმით უნდა
ხელმძღვანელობდეს:
 მოსალოდნელი მოგების სიდიდით;
25
 მოსალოდნელი დონისაგან მისი შსაძლო ცვალებადობისა და გადახრების
სიდიდით.
ნეოკლასიკურ თეორიაში არსებითი დამატება ინგლისელმა

ეკონომისტმა ჯ.მ. კეინსმა შეიტანა. ფაქტიურად მან პირველმა ჩამოაყალიბა
სამეწარმეო რისკების დაწვრილებითი კლასიფიკაცია. ფირმის მიერ
ბაზარზე ფუნქციონირების გარე და შიდა გარემოებებისათვის
დამახასიათებელი რისკების, როგორც ობიექტური რეალობისა და
განუყოფელი ელემენტის სახით განხილვისას, ჯ.მ. კეინსმა რისკის სამი
ძირითადისახეობა გამოყო:
1. მეწარმის ან მსესხებლის რისკი, რომელიც მოსალოდნელი შემოსავლის
მიღების შესაძლებლობაში მისი დაუჯერებლობის შედეგად
წარმოიშობა. რისკის აღნიშნული სახეობა წარმოიშობა მაშინ, როდესაც
მეწარმე მხოლოდ თავის (საკუთარ) ფულს იყენებს.
2. კრედიტორის რისკი, რომელიც საკრედიტო ოპერაციების
განხორციელებისას წარმოიშობა. მის ქვეშ, ჯ. კეინსის გაგებით, სესხის
რეალური ან პირადი უზრუნველყოფით გაცემას ნიშნავდა. აღნიშნული
რისკი კრედიტორის ეჭვთან შეიძლება იყოს დაკავშირებული, როგორც
გაწეული ნდობის საფუძვლიანობიდან გამომდინარე, ანუ მსესხებლის
მიერ მოსალოდნელი გაკოტრების საშიშროების ან ვალდებულებების
სსრულებისაგან თავის აცილების სხვა მცდელობების შედეგად.
3. ფულადი ერთეულის ფასეულობის ინფლაციის შედეგად შემცირების
რისკი. აქედან გამომდინარე ჯ. კეინსი თვლიდა, რომ ფულადი სესხი
ნაკლებად საიმედოა, ვიდრე რეალური ქონებრივი სესხი.
ჯ.მ. კეინსმა ასევე რისკის თითოეული სახეობისათვის შესაძლო

გამოვლენებებისა და შედეგების მიზეზების დეტალური შეფასების
ჩატარების აუცილებლობაზე მიუთითა და ამ მიზნით რისკის ნეოკლასიკურ
თეორიაში ე.წ. „სიამოვნების ფაქტორი“ ჩართო, რომელიც მეტი მოგების
მიღების მიზნით, მეწარმეს მაღალ რისკზე წასვლაზე უბიძგებს. სიამოვნების
ფაქტორი, რომელიც შესასწავლი მოვლენის ფსიქოლოგიური ასპექტების
გაშლას ითვალისწინებს და რომელიც იმაში მდგომარეობს, რომ ადამიანებს
26
თვით რისკის პროცესისაგან შეუძლიათ სიამოვნება მიიღონ, კლებად
ზღვრულ სარგებლიანობასთან წინააღმდეგობაში შედიოდა. რისკის
ეკონომიკური კატეგორიისადმი მიმართებაში მიცემული კონცეფციის
შინაარსი შეიძლება შემდეგი სახით გამოიხატოს: იქ სადაც, მეწარმის მიერ
მომავალში მიღებული თითოეული ფულადი ერთეული (შემოსავალი)
სარგებლიანობას ნაკლებად ზედის, ვიდრე უფრო ადრე არსებული ფული,
ამ შემთხვევაში ფულის კლებადი ზღვრული სარგებლიანობა, ალბათ,
რისკთან მიმართებაში მისაღებ გადაწყვეტილებაზე შესაბამის
ზემოქმედებას მოახდენს.
აღნიშნული წინააღმდეგობის ახსნის მიზნით, ეკონომისტებმა მ.
ფრიდმანმა და ლ. სევეჯმა მოსალოდნელი სარგებლიანობის გადიდების
კონცეფცია წამოაყენეს, რომლის მიხედვით - რისკიანი პროექტების
რეალიზაციის შედეგად რამდენად მეტია რისკის დონე, იმდენად მეტი
შემოსავლის მიღებას ელოდება მეწარმე.
ამასთან ერთად მიღებულია ჩაითვალოს, რომ რისკის
პროგრესირებადი სრდა მეწარმის შემოსავალს მხოლოდ განსაზღვრულ
სიდიდემდე გაზრდის. რისკის გაუმართლებლად გადიდება და მისი
მნიშვნელობის კრიტიკულ დონეზე გადამეტება, არა მარტო შემოსავლის
შენელებას უწყობს ხელს, არამედ შეუძლია მნიშვნელოვად
დანაკარგებამდეც მიგვიყვანოს. ამიტომ პროექტების რეალიზაციის შესახებ
გადაწყვეტილება, რომელთა რისკიანობის დონე კრიტიკულ წერტილს
აჭარბებს და კატასტროფიული რისკის სფეროში შედის, მეურნე სუბიექტის
მიერ ნებისმიერი პირობების შმთხვევაშიც არ უნდა იქნეს მიღებული.
რისკთან მიმართებაში საკმაოდ ნიშანდობლივია ვ.ვ. კუიბიშევის
გამონათქვამი: „საკითხი რისკის შესახებ ერთ-ერთი საჭირბოროტო და
აქტუალური საკითხთაგანია და მის გადაწყვეტაზე მნიშვნელოვანი
ხარისხით იქნება დამოკიდებული ქვეყანაში მიღებული განვითარების
ტემპების შენარჩუნება და მეურნეობრივი განვითარების გეგმების
შესრულება. ყველასათვის სრულიად ნათელი უნდა იყოს, რომ იქ სადაც არ
27
არის გამოცდილება, სადაც არ არის ექსპერიმენტი, სადაც ცნობილი არ არის
რისკის დონე, იქ ზედმეტი ინიციატივის გამოვლენა არ იქნება მისაღები, ...
თუმცა რომლის უმისოდ წარმოების რევოლუციონიზირებავ ვერ
განხორციელდება“ (Альгин А.П.- Риск и его роль в обшественной жизни.
Москва: Мысль, 1989. – с. 37).
აქედან გამომდინარე, XX ს 20-იანი წლების ბოლოს უკვე მთლიანად,
ადამიანების საქმიანობის ყველა სფეროში, რისკისა და მისი ელემენტების
მონაწილეობის აუცილებლობის შესახებ შსაბამისი თეზისი იქნა
ჩამოყალიბებული, მაგრამ იკვე 1930-იანი წლების შუა პერიოდისათვის,
იდეოლოგიური მიზეზების შესაბამისად, „რისკის“ კატეგორია
პრაქტიკულად ეკონომიკურ ლიტერეტურაში და სასაუბრო ლექსიკონში არ
გამოიყენებოდა. რისკთან დაკავშირებული თემატიკის გამოკვლევები
შეწყდას, როგორც გეგმიური ეკონომიკის პირობებში პრაქტიკული
რეალიზაციის არ მქონე მიმართულება, კერძოდ, ძმები გრანატების
გამომცემლობის ემციკლოპედიურ ლექსიკონში „რისკის“ მუხლში
ხაზგასმული იყო, რომ სოციალისტური სისტემის გრგმიური ხასიათიდან
გამომდინარე, სამეურნეო რისკები კვდომის (გაქრობის) ტენდენციის სახით
ხასიათდება. იმ პერიოდში რისკი ნეგატიური მოვლენის კონტექსტში
განიხილებოდა, როგორც მეურნეობრიობის კაპიტალისტური წყობისათვის
დამახასიათებელი მოვლენა.
სისტემატიზაციის ეტაპი - XX ს მეორე ნახევრიდან - დღემდე
გრძელდება. რისკის თემატიკის პრობლემისადმი მეცნიერ-ეკონომისტების
მხრიდან განსაკუთრებული ინტერესი მნიშვნელოვანი გარდაქმნების
პერიოდში, XX ს 80-იანი წლების მეორე ნახევარში იქნა გამოვლენილი,
როდესაც სსრკ-ს ხელმძღვანელობამ ეკონომიკური რეფორმების კურსი
გამოაცხადა და რომელიც პრინციპულად ახალ ეკონომიკურ
ურთიერთობებზე გადასვლასთან იყო დაკავშირებული. რუსეთის
მეცნიერებიდან, რომლებმაც რისკის თეორიაში მნიშვნელოვანი წვლილი
28
შეიტანეს, შეიძლება გამოიყოს ა.პ. ალგინი, ა.ა. პერვოზნანსკი, ა.ა. სობჩაკი,
ი.ტ. ბალაბანოვი, ვ.ა. ანჩუკუ, მ.ვ. გრანატუროვი, ა.ი. სავენკო და სხვები.
სწორედ დიდი ძალისხმევის შედეგად XX საუკუნის ბოლოსათვის
ეკონომიკური რისკის თეორია საბოლოოდ როგორც ცალკე მეცნიერება
ჩამოყალიბდა, „რისკის კატეგორიამ“ საერთო-სამეცნიერო კატეგორიისა და
დისციპლინათაშორისი გამოკვლევების სტატუსი შეიძინა.
უთუოდ რისკის შესახებ ცოდნის, როფორც საერთომეცნიერული
ისტორია კატეგორიის სახით დაგროვებისა და გავრცობის პროცესს
ხანგრძლივი ისტორია გააჩნია და იგი დღესაც გრძელდება (იხ. ცხრილი
1.1.).
ცხრილი 1.1. რისკის შესახებ მეცნიერების განვითარებისა
და ცოდნის დაგროვების ძირითადი ეტაპები
ეტაპი ეტაპის ძირითადი რისკების
ხანგრძლი- საშიშროებები დაცვის
ვობა და რისკები მეთოდები
1.პირველყო- „გონიერი -ტომების, -ტომებად
ფილი ადამიანის“ გარეული გაერთიანება;
ჩამოყალიბება - მხეცების -ღმერთზე
IX-VII თავდასხ-მები შერწირვა;
ათასწლეული და ა.შ.; -კოლექტიური
ჩ.წ. -საკვების შრომა
ა-მდე უკმარისობა; (ნადირობა,
-საცხოვრებ- თევზჭერა,
ლების არ ქონა; შეკრებილობა).
-სტიქიური
უბედურებები.
2.უძველესი IX-VII ათასწლე -ომები; -შრომის
ული ჩ.წ. -ზარალი დაყიფა;
ა-მდე - XVIII ს სამეურნეო -ქალაქების
პირველი საქმიანობიდან ჩამოყალიბება;
ნახევარი (მიწათმოქმე- -სახელმწიფო-
დება, ების
მესაქონლეობა, წარმოქმნა;
მეწარმეობა, -საკვების,
ვაჭრობა); იარაღის,
-სტიქიური ფულის და ა.შ.
უბედურებები. მარაგების
შექმნა.
3.ინდუსტრი- XVIII ს მეორე -ომები -მეწარმეობაში,
29
ალიზაციის ნახევარი - XX ს -ზარალი ეკოლოგიაში,
შუა პერიოდი სამეურნეო მედიცინაში,
საქმიანობიდან სამხედრო
(სამრეწველო საქმეში,
საწარმოების, სამართალში
სოფლის და ა.შ.;
მეურნეობის), -მართვის
ბირჟების, სპეციალური
სადაზღვევო მეთოდები.
კომპანიების
უბედურებები
4.სისტემატი- XX ს მეორე -ომები, - რისკის
ზაციის ნახევარი - ლოკალური მართვის
დღემდე კონფლიქტები; სპეციალური
-ტექნოლო- მეთოდები,
გიური ავარიები; რომლებიც
-ეკონომიკური ადამიანის
კრიზისი; ყოფაცხოვრების
-ახალი სხვადასხვა
საშიშროებები სფეროში ახალი
(ბირთვული საშიშროებების
ენერგიის ადეკვატურია.
გამოყენება,
ტერორიზმი,
გლობალი
ზაცია);
უბედურობები.
დღეს რისკთან დაკავშირებული სხვადასხვა ასპექტები, რომლებიც

საზოგადოებრივი ცხოვრების პრაქტიკულად ყველა სფეროში არსებობს,
ეკონომიკური თეორიის, სტატისტიკის, მათემატიკის, ალბათობის
თეორიის, თამაშების, გადაწყვეტილებების მიღების, ფსიქოლოგიის,
აგრეთვე თავდაცვის, იურიდიული, ეკონომიკური, სამედიცინო და სხვა
დისციპლინების თეორიების მეშვეობით შეისწავლება.
სხვა სიტყვებით, რისკის შესახებ თანამედროვე ცოდნის
ერთობლიობა მიზანშეწონილია ურთიერთშემავსებელ ორ დონედ დაიყოს:
საერთო-თეორეტიკულებად და თეორიულ-თანდებულებად.
30
მეცნიერული გამოკვლევები საერთო-თეორეტიკულ დონეზე
ძირითადად ფილოსოფიისა და სოციოლოგიის თვალსაზრისით
ხორციელდება და იგი თანამედროვე, სწრაფად ცვალებად პირობებთან
მიმართებაში, „რისკის“ ცნების არსისა და შინაარსის, მისი სპეციფიკური
თავისებურებებისა და ფუნქციების, მოცემული მოვლენის სუბიექტური და
ობიექტური მხარეების შესწავლით მჟღავნდება. ერთდროულად, რისკების
ძირითად თეორიებზე დაყრდნობის შედეგად, ერთდროულად ანალიზის,
გაზომვის მექანიზმების, ახალი საშიშროებებისა და პროგნოზირების
საფუძველზეადამიანების საყოფაცხოვრებო სხვადასხვა სპერციფიკურ
სფეროებთან მიმართებაში კონკრეტული მეთოდიკების შემუშავება უკვე
თეორიულ-თანდებულ დონეზე ხორციელდება.
ეკონომიკურ ლიტერატურაში ჩვეულებრივად ხუთ ტექნოლოგიურ
ციკლს გამოყოფენ, რომლებმაც რისკის პრობლემატიკასთან
დაკავშირებული კვლევების ახალ ხარისხობრივ დონეზე გადასვლა
განაპირობეს. მოცემული ციკლების ევოლუცია დროიუს მიხედვით რისკის
შესახებ ცოდნის დაგროვებისა და მეცნიერების განვითარების მესამე და
მეოთხე ეტაპებს დაემთხვა (იხ. ნახაზი 1.1).
ინდუსტრი- სისტემატი-
ალიზაციის ზაციის
ეტაპი: ეტაპი:
I – III IV – V
ციკლები ციკლები
I ციკლი II ციკლი III ციკლი IV ციკლი V ციკლი
1735-1830 1830-1890 1890-1940 1940-1990 IV ციკლი 1990-დან -

(1944, 1974,
წწ. წწ. წწ. წწ. დღმდე
1984,1986,
1988) წწ.
ნახაზი 1.1. ტექნოლოგიური ციკლები, რომლებმაც რისკის

შესახებმეცნიერების განვითარება განაპიტობა
პირველი ციკლი (1735-1830 წწ.) - საფეიქრო მრეწველობაში წყლის

ენერგიის, ახალი ტექნოლოგიების დანერგვით არის განპირობებული. ამ
31
პერიოდში ისეთი სახეობის რისკები იყო ჩამოყალიბებული, რომლებიც
უფრო მოგვიანებით შესწავლის საგნად გადაიქცა და იგი ახალი
მეცნიერების განვითარების საფუძველი გახდა, როგოროცაა: ალბათობის
თეორია, გადაწყვეტილებების მიღების თეორია, სტატისტიკა და სხვა.
მეორე ციკლი (1830-1890 წწ.) - ორთქლის ძრავის გამოგონებასთან,
რკინიგზის ტრანსპორტის გამოჩენასთან, მანქანათმშენებლობის
განვითარებასთან არის დაკავშირებული. რისკის შესახზებ მეცნიერების
პოზიციიდან, ტექნიკური მეცნიერებებს ჩაეყარა საფუძველი, რომლებშიც
ისეთი ცნებები გამოიყენება, როგორებიცაა: საიმედოობა, მყისიერი
მზადყოფნა სა სხვები.
მესამე ციკლი (1890-1940 წწ.) - ელექტროენერგიის აქტიური
გამოყენებით, მძიმე მანქანათმშენებლობის, ელექტროტექნიკური
მრეწველობის , ლითონჩამომსხმელი და ლითონგლინვის წარმოებების,
რადიოკავშირის, ავტოგადაზიდვების, ფერადი მეტალურგიის
განვითარებით არის განპირობებული. რისკის პრობლემა ეკონომიკური
მეცნიერების შესწავლის ობიექტი ხდება, რომელშიც მნიშვნელოვანი
ადგილი საწარმოებს და ფინანსურ სფეროებს ეთმობა.
მეოთხე ციკლი (1940-1990 წწ.) - გაზისა და ნავთობის მოპოვების
ზრდის, კომუნიკაციებისა და კავშირების საშუალებების, ენერგიის ახალი
სახეობების, სინთეთიკური მასალების, მანქანა-მოწყობილობების
მშენებლობის გამოყენების, კომპიუტერებისა და სხვა ტექნიკის გამოჩენითა
და მათი ფართედ გავრცობიტ ხასიათდება. მეცნიერების უმეყტესიბა
(ბუნებრივი, ზოგადი, ტექნიკური, კრეატიული) რისკების თეორიის
პოზიციიდან სხვადასხვა ბუნების პროცსებისა და მოვლენების სესწავლას
ახირციელებენ. „რისკ-მენეჯმენტის“ ცნება წარმოუშვა, შიდა და გარე
გარემოს არამუდმივობის, სარისკო სიტუაციების ცვალებადობისა და
მრავალფეროვნების ტოტალური გათვითცნობიერება განხორციელდა.
მეხუთე ციკლი (1990-დან დღემდე) - მიკროელექტრონიკაში, გენურ
ინჟინერიაში, ინფორმატიკაში მიღწევებით, ცოდნის სხვადასხვა სფეროებში
32
ახალი მაღალი ტექნოლოგიების დანერგვით არის განპირობებული. რისკის
მართვის სფეროში დაგროვილი გამოცდილების შემდგომი სისტემატიზაცია
ხორციელდება, ყალიბდება ახალი მეცნიერება - რისკოლოგია, რეომელიც
რისკის შესახებ ყველა წარმოდგენას აერთიანებს.
XX საუკუნის მეორე ნახევარში რისკის თემატიკისადმი საყოველთაო
ინტერესი სავსებით საფუძვლიანია. მეცნიერთა უმეტესობა თვლის, რომ ამ
მიმართულებიტ მეცნიერული გამოკლევების აქტივიზაციის
მასტიმულირებელ ფაქტორად ბუნებრივი, ტექნოლოგიური,
ჰუმანიტარული ხასიათის, ასევე რისკის თეორიის განვითარებაში
შემდგომი ნაბიჯები მსხვილი სამრეწველო კატასტროფებით იყო
ინიცირებული.
თანამედროვე მსოფლიოში მნიშვნელოვანი გადახრა რისკის
ეკონომიკური ასპექტების შესწავლაზე კეთდება, რომელიც ბანკების,
სადაზღვევო კომპანიებისა და ბირჟების ოპერაციებთან საერთაშორისო
კორპორაციებისა და მცირე ფირმების სამეწარმეო და მმართველობითი
საქმიანობის განხორციელებასთან არის დაკავშირებული. ამიტომ
თანამედროვე პირობებში ეკონომიკური რისკების შესახებ მეცნიერული
კვლევების გაღრმავება ბიზნესის სხვადასხვა სფეროებში სულ უფრო
მოთხოვნადი ხდება.
1.2. ეკონომიკური რისკის

არსი და შინაარსი
„რისკის“ ცნება ადამიანური საქმიანობის ნებისმიერი სახეობის
როგორც განუყოფელი ატრიბუტი, მყარად შევიდა ჩვენს ცხოვრტებაში.
აღნიშნული გარემოება, ერთი მხრივ, რისკის შესახებ მეცნიერების
განვითარების, მისი ფუნქციების, თავისებურებების, რისკების ფაქტორების
სახით დამატებით სტიმულს წარმოადგენს. ეორე მხრივ, იგი -
გამოკვლევების ნაირსახეობას, ეკონომიკური რისკის თეორიის ძირითადი
ცნებისადმი მიდგომის მრავალფეროვნებას გამოხატავს.
33
ოჟეგოვი ს.ი. განმარტებით ლექსიკონში სიტყვა „რისკი“
განსაზღვრულია როგორც შესაძლო საშიშროება; წარმატებული დასასრულის
იმედად შედეგზე ზეგავლენა (Ожегов С.И. – Толковый словарьрусского
языка. – Москва, 1970. – 672 с.).
სპეციალიზირებულ ლიტერატურაში ყველაზე ხშირად „რისკის“
ცნების განსაზღვრა შემდეგი სახით გვხვდება:
 გარდაუვალი არჩევანის სიტუაციაში განუსაზღვრელობის
გადალახვასთან დაკავშირებული საქმიანობა (Альгин А.П. – Риск и
его роль в обшественной жизни. Москва, 1989. – 187 с.);
 „პროგნოზირებად ვარიანტთან შედარებით ზარალის წარმოშობის ან
შემოსავლების სრულად მიუღებლობის ალბათობა“ (Финансовый
менеджмент/Под ред. Е.С. Стояновой. – Москва, 1993. – с. 74);
 „საწარმოს მიერ საკუთარი რესურსების ნაწილის დაკარგვის,
შემოსავლების სრუალად მიუღებლობის ან დამატებითი ხარჯების
მიღების ალბათობა (საშიშროება)“ (Грабовой П.Г., Петрова С.Н.,
Ромаеова И.Г. и др. – Риски в современном мире. – Москва, 1994. – 237
с.);
 „გადაწყვეტილების რეალიზაციის შედეგად მიღებული ზარალი კი
არა, არამედ დასახული მიზნიდან გადახრის შესაძლებლობა,
რისთვისაც აღნიშნული გადაწყვეტილება იქნა მიღებული“ (Бачкаи
Т., Месена Д., Мико Д. и др. – Хозяйственный риск и методы его
измерения/Перю с Венг. – Москва, 1979. – 184 с.);
 „განუსაზღვრელობის პირობებში მოქმედების წესს, რომელსაც
საბოლოო შედეგების მიხედვით წარუმატებულობაზე უფრო
წარმატებისაკენ მივყავართ“ (Абчук В.А. – Теория риска в морской
практике. – Москва, 1983. – с. 45);
 „ობიექტისათვის ზარალის მომტანი გარემოება ან მსგავსი
შემთხვევითი გარემოებების ჯგუფი, რომლებიც მოცემულ
34
საქმიანობას თან ახლავს“ (Хохлов Н.В. – Управление риском. –
Москва, 1999.ь – 239 с.).
ზემოთმოყვანილი განმართებების გავრცობით, ეკონომიკური რისკი,

ავტორისეული მოსაზრებით, შეიძლება შემდეგი სახით განიმარტოს: რისკი
არის განუსაზღვრელი სამეწარმეო, ფინანსური და არაკომერციული
საქმიანობის განხორციელების შედეგად ზარალის წარმოშობის ან
შემოსავლების სრული მოცულობით მიუღებლობის ალბათობა
პროგნოზირებად ვარიანტთან შედარებით.
ეკონომიკურ ლიტერატურაში რისკთან მიმართებაში რამდენიმე
ძირთადი ფუნქციები განიხილება, როგორებიცაა: ანალიტიკური,
ინოვაციური, მარეგულირებელი და დაცვითი ფუნქციები.
რისკის ანალიტიკური ფუნქცია - ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანს
წარმოადგენს. მეწარმის მიერ მუდმოვად ცვალებად გარე და შიდა
პირობებში გადაწყვეტილებების მიღე ბის პროცესი ყოველთვის მრავალი
ვარიანტებიდან ერთის არჩევის აუცილებლობასთან არის დაკავშირებული.
ამიტომ, შემოსავლიანობის მაქსიმალურად მიღებისა და რისკის დასაშვები
დონის პოზიციიდან გამომდინარე, ყველაზე ოპტიმალური ვარიანტის
შრჩევის მიზნით, ყველა შესაძლო ვარიანტების ანალიზი უნდა
განხორციელდეს.
რისკის ინოვაციური ფუნქცია - თავისი ეკონომიკური ბუნებით
ანალიტიკურ ფუნქციებთან ყველაზე უფრო ახლოს და არანაკლებად
მნიშვნელოვანს წარმოადგენს, რომელიც არატრადიციული
გადაწყვეტილებების მოძიების აუცილებლობაში, ეკონომიკაში ადამიანის
შემოქმედებითი შესაძლებლობების გამომჟღავნებაში და ინოვაციების
დანერგვაში მდგომარეობს.
რისკის მარეგულირებელ ფუნქციას - მნიშვნელოვანი როლი აქვს
მიკუთვნებული, რომელსაც გამოვლენის ორი ძირითადი ფორმა გააჩნია:
კონსტრუქციული და დესტრუქციული.
35
ეკონომიკური რისკის მარეგულირებელი ფუნქციის
კონსტრუქციული ფორმა - სარისკო სიტუაციებში მნიშვნელოვანი
შედეგების მიღებაზე არის ორიენტირებული, რომელიც
წინააღმდეგობებით, ალტერნატივებით, მისი გადაწყვეტის მაღალი
განუსაზღვრელობითარის გაჯერებული. იგი წარმატების მიღწევაზე იქნება
მიმართული ინიციატივების, ნოვატორულიიდეების, სოციალური
ექსპერიმენტების განხორციელების უზრუნველყოფის ხელშემწყობია.
ეკონომიკური რისკის მარეგულირებელი ფუნქციის დესტრუქციული
ფორმა - გამართლებული რისკის პრინციპთან წინააღმდეგობრივი,
ავანტიურისტული, დასაბუთებული გადაწყვეტილებებისა და ქმეებების
მიღებისას ვლინდება. აღნიშნული გარემოება ხდება მაშინ, როდესაც რისკის
სუბიექტი აჩევანს ან ამა თუ იმ ახეობის ქმედებას განუსაზღვრელობის
პირობებში ახორციელებს და ამით განსაზღვრული მოვლენის ან პროცესის
ობიექტური ეკონომიკური განვითარების კანონზომიერებების
გათვალისწინებაზე უარს ამბობს. ამ შემთხვევაში ხელმძღვანელობის ან
სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან მეურნე სუბიექტის რისკიანი
საქმიანობის რეგულირების აუცილებლობა იზრდება.
რისკის დაცვითი ფუნქცია - იმაში გამოიხატება, რომ ადამიანური
ცივილიზაციის განვითარების თითოეული ისტორიული ეტაპის
განმავლობაში ადამიანები რისკიანი სიტუაციების რეალიზაციის შესაზლო
ნეგატიური შედეგებიდან დაცვის საშუალებებსა და ხერხებს ეძებენ.
ბიზნესის კონკრეტულ სფეროში ეკონომიკური რისკის თავიდან აცილების,
დაზღვევის, შმცირების ხერხების დამუშავევისას, მეწარმე რისკოგენური
ფაქტორების ზემოქმედებისაგან თავისი სამეწარმეო, ფინანსური,
ორგანიზაციული საქმიანობის შედეგების მაქსიმალურად დაცვას
(შეზღუდვას) ცდილობს.
ეკონომიკურ ლიტერატურაში ხშირად შეიძლება შეგვხვდეს შემდეგი
ტიპის გამოთქმა: „განუსაზღვრელობისა და რისკის პირობებში ...“, „რისკი
და განუსაზღვრელობა როგორც ეკონომიკური განვითარების ფაქტორი ...“
36
და ა.შ.; ამასთან დაკავშირებით საკმაოდ დასაბუთებული კითხვებიც
წარმოიშობა, როგორებიცაა: რამდენად ახლოსაა ერთმანეთთან აღნიშნული
კატეგორიები? როგორი ეკონომიკური აზრია ჩადებული
„განუსაზღვრელობის“ ცნებაში? როგორი მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები
არსებობს ამ კატეგორიებს შორის?
„განუსაზღვრელობის კატეგორია“ ხშირად არაერთგვაროვნებით
ხასიათდება და გადაწყვეტილებების მიღებისას სიტუაციების რამდენიმე
ტიპს განსაზღვრავენ (იხ. ნახ. 1.2):
სიტუაციების
ტიპები:
უტყუარობის რისკის განუსაზღვრელობის

სიტუაცია: სიტუაცია: სიტუაცია:
 ერთი ან  რამდენიმე  რამდენიმე

რამდენიმე ალტერნატივის ალტერნატივის
ალტერნატივის არსებობა; არსებობა;
არსებობა;  ნებისმიერი  ნებისმიერი
 ნებისმიერ ალტერნატივის ალტერნატივის
ალტერნატივაზე არჩევამ არჩევამ
არჩევანის სხვადასხვა, ნებისმიერ, მათ
გაკეთებას წინასწარ ცნობილ შორის
ყოველთვის შედეგამდე გაუთვალისწინებე
განსაზღვრულ, მიგვიყვანოს; ლ შედეგებამდე
წინასწარ ცნობილ  შედეგის შეიძლება
შედეგამდე რაოდენობრივი და მიგვიყვანოს;
მივყავართ; ხარისხობრივი  შედეგის
 შედეგის შეფასების რაოდენობრივი და
რაოდენობრივი და შესაძლებლობა. ხარისხობრივი
ხარისხობრივი შეფასების
შეფასების შესაზლებლობის
შესაძლებლობა. არარსებობა.
ნახაზი 1.2. გადაწყვეტილების მიღების

სიტუაციის ტიპების დახასიათება
უტყუარობის სიტუაცია - ხასიათდება იმით, რომ რამდენიმე შესაძლო

ვარიანტიდან კონკრეტულის არჩევას, ყოვეთვის განსაზღვრულ, წინასწარ
ცნობილ შედეგებამდე მივყავართ. ეკონომიკაში ისეთი სიტუაცია შეიძლება
37
იშვიათად არსებობდეს, სადაც ცვლილება - მუდმივი მოვლენაა. საბანკო
სფეროსთან მიმართებაში უტყუარობის, ანუ განუსაზღვრელობის სიტუაცია
ვლინდება. მაგალითად, კომერციული ბანკების მიერ რისკის
სიტუაციამოზიდული რესურსების ნაწილის გადარიცხვის გზით,
ცენტრალურ ბანკში სავალდებულო რეზერვების ფონდის
ფორმირებისათვის ხორციელდება. ამ შემთხვევაში სავალდებულო
რეზერვების ნორმის გადიდებას თან კომერციული ბანკის საკრედიტო
პორტფელის შემცირება ახლავს და პირიქით. იგივე სიტუაციას აქვს
ადგილი ბანკის ხელმძღვანელობის მიერ გაუნაწილებელი მოგების
განაწილებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღებისას. თითოეულ
მოყვანილ შემთხვევაში დანახარჯების მოცულობისა და კონკრეტული
გადაწყვეტილების რეალიზაციის შედეგების საკმაოდ ზუსტი
გაანგარიშების განხორციელება არის შესაძლებელი.
ცნება „რისკის სიტუაცია“ შეიძლება განისაზღვროს, როგორც
გადაწყვეტილების მიმღები სუბიექტის ირგვლივ შექმნილი სხვადასხვა
გარემოებების, პირობებისა და ფაქტორების ერთობლიობა, ასევე
განუსაზღვრელი, საპირისპიროგარემოება, რომელიც მისი განვითატრების
ალტერნატიული ვარიანტებით ხასიათდება. აღნიშნული სიტუაცია
ხასიათდება იმით, რომ განსაზღვრული მოქმედების გეგმის არჩევანმა
შეიძლება ფიქსირტებული სიმრავლიდან ნებისმიერ შედეგამდე
მიგვიყვანოს. ამასთან, თითოეული ვარიანტისათვის ყველა შესაძლო
შედეგების დადგომის ალბათობა შეიძლება იქნეს გაანგარიშებული. საბანკო
საქმეში კრედიტის შეფასება ბანკის მიერ რისკის პირობებში მოქმედების
ტიპიურ მაგალითს წარმოადგენს. კრედიტტან დაკავშირებით
გადაწყვეტილების მიღებისას, გარიგების დადების სხვადასხვა შედეგების
სიმრავლე უნდა იქნას გაანალიზებული, რომლებიც თეორიულად შემდეგ
ძირითად ვარიანტებამდე შეიძლება იქნეს დაყვანილი (იხ. ცხრ. 1.2):
რისკის სიტუაციაში საკრედიტო სპეციალისტები ცალკეული
სესხებისა და მათი პორტფელების ხარისხის შეფასების კრიტერიებს
38
შეიმუშავებენ, მსესხებლის თეორიულ კატეგორიასთან დაკავშირებული
რისკის ხარისხს განსაზღვრავენ, სესხების დაფარვის ალბათობას
გაიანგარიშებენ.
ცხრილი 1.2. კრედიტთან მიმართებაში საკრედიტო რისკის
რეალიზაციის თვალსაზრისით მიღებული გადაწყვეტილებებისა
და მისი შედეგების ურთიერთკავშირი
კრედიტთან კრედიტთან საკრედიტო
დაკავშირებით დაკავშირებით რისკის
მიღებული გადაწყვეტილების რეალიზაციის ხარისხი:
გადაწყვეტილება: მიღების შედეგი:
1. კრედიტი გაიცეს  კრედიტის  რეალიზება
დაბრუნება განხორციელდა
მთლიანი (ბანკმა
მოცულობით + %; შემოსავალი
 კრედიტი მიიღო);
შეიძლება  რეალიზება
ნაწილობრივ ნაწილობრივ
დაბრუნდეს; განხორციელდა
 კრედიტი (ბანკმა
შეიძლება არ შემოსავალი არ
დაბრუნდეს. მიიღო);
 რეალიზება
სრული
მოცულობით არ
განხორციელდა
(ბანკმა დაბანდება
დაკარგა).
2. კრედიტის  კრედიტი  რეალიზება

გაცემაზე უარის შეიძლება გაშვებული
თქმა დაბრუნებული სარგებლის რისკის
ყოფილიყო სახით
სრული განხორციელდა
მოცულობით + %; (ბანკმა
 კრედიტი შემოსავალი არ
შეიძლება მიიღო);
ნაწილობრივ  ნულოვან
დაბრუნებულიყო; მნიშვნელობასთან
 კრედიტი ახლოსაა;
შეიძლება არ  რეალიზება არ
დაბრუნებულიყო. მოხდა (ბანკმა
დანახარჯები
თავიდან აიცილა).
39
განუსაზღვრელობის სიტუაციას - ადგილი აქვს მაშინ, როდესაც
მოქმედების კონკრეტული გეგმის არჩევანმა შეიძლება ნებისმიერ
შედეგამდე მიგვიყვანოს. მაღალი ხარისხის განუსაზღვრელობა მოყვება -
ხელმძღვანელობის მიერ ბანკის რეორგანიზაციის, მართვის სტრუქტურის
ფორმირების, სპეციალისტების თანამდებობებზე დანიშვნის,
თანამშრომლების გადაყვანის ან დათხოვნის შესახებ გადაწყვეტილების
მიღებას.
თეორიულად განუსაზღვრელობით წარმოქმნილი სხვადასხვა
მიზეზების შეფასება არის შესაძლებელი. თვით განუსაზღვრელობა
თავისთავად სხვადასხვა სახეობის შეიძლება იყოს: ტექნიკური,
პერსპექტიული, მიზანმიმართულად საპირისპირო ქმედების, მიზნების,
ქმედებების, პირობების, ბუნების მდგომატრეობის და ა,შ.;
განუსაზღვრელობის ყველა სახეობისა და გადაწყვეტილების მიღების
შედეგების პრაქტიკულ საქმიანობაში გამოყენება ფაქტიურად
შეუძლებელია. ამიტომ ყველა მათი მრავალფეროვნება მიზანშეწონილია სამ
ძირითად სახეობაში გამოიხატოს:
 პირობების განუსაზღვრელობა - რომელიც მმართველობითი
გადაწყვეტილების საფუძველში ჩადებული ინფორმაციების არცოდნასთან
ან მის უზუსტობასთან არის დაკავშირებული;
 მიზნების განუსაზღვრელობა - რომელიც მათგან ერთ-ეერთზე არჩევანია
გაკეთების შესაძლებლობიტ ხასიათდება და რამდენიმე მიზნის, ზოგჯერ
საპირისპიროს გათვალისწინების აუცილებლობით არის განპირობებული;
 მოქმედებების განუსაზღვრელობა - რომელიც გარემოების გამვითარების
შესაძლო ვარიანტების არსებობასთან არის დაკავშირებული.
რისკებისა და განუსაზღვრელობის წარმოქმნის ხელშემწყობ ყველაზე

უფრო არსებით მიზეზებს მიეკუთვნება:
 მატერიალური, ფინანსური, შრომითი, ინტელექტუალური და სხვა
რესურსების უკმარისობა, რომლებიც მისაღები გადაწყვეტილებების
წარმატებული რეალიზაციისათვის არის აუცილებელი;
40
 ცალკეული გარემოებების დადგომის გათვალისწინების შეუძლებლობა,
რომლებიც შემთხვევით ხასიათს ატარებენ (სტიქიური უბედურობები,
ბოროტმოქმედებები და ფორს-მაჟორული გარემოებები);
 ბიზნესის მიხედვით კონკურენტების, კონფლიქტურ სიტუაციებში
დაპირისპირებული მხარეების და ა.შ. მიზანმიმართული ქმედებები;
 იმავდროულად რამდენიმე მიზნის, ზოგჯერ ურთიერთსაწინააღმდეგოსიც
მიღების საჭიროება;
 გადაწყვეტილებების მისაღებად საჭირო ინფორმაციის არარსებობა, მათი
არასარწმუნოება, ურთიერთწინააღმდეგობრიობა;
 გადაწყვეტილების მიმღები ხელმძღვანელის ფსიქოლოგიური
თავისებურებები (რისკისადმი მიდრეკილობა, იმპულსურობა, გარემოების
გონივრულად შეფასების შეუძლებლობა, თავისთავზე პასუხისმგებლობის
აღების სურვილის არქონა და სხვა);
 განუსაზღვრელობისა და რისკის პირობებსი მოქმედებებისადმი
პერსონალის პროფესიონალური მოუმზადებლობა.
პრაქტიკულ საქმიანობაში ურთიერთდაკავშირებული რისკის

ელემენტების გათვალისწინება არის მიზანშწონილი, რომელთაც
მიეკუთვნება:
 სასურველი შედეგის მიღების ალბათობა;
 ალტერნატივის არჩევისა და მისი რეალიზაციის მსვლელობაში
არასასურველი გარემოებების დადგომის ალბათობა;
 დასახული მიზნებიდან გადახრის ალბათობა, რომლის მიღწევის მიზნით
არჩეული ალტერნატივა ხორციელდება.
„რისკის“ ფენომენისთვის რიგი განსაკუთრებული თვისებებია

დამახასიათებელი, რომელთა შორის უფრო მეტად მნიშვნელოვანს -
ალტერნატიულობა, განუსაზღვრელობა, წინააღმდეგობრიობა
წარმოადგენს.
ალტერნატიულიბა - გადაწყვეტილების მიმღები პირის მიერ
მოქმედების ორი ან მრავალი ვარიანტიდან ერთის არჩევის საჭიროებასთან
არის დაკავშირებული.
41
განუსაზღვრელობა - მეწარმის ქმედების აუცილებლობით არის
განპირობებული ისეთ პირობებში იმოქმედოს, რომელთა წინასწარ
განსაზღვრა შეუძლებელია, ხოლო ცალკეული გარემოებების დადგომის
ალბათობა გაანგარიშებას არ ექვემდებარება.
წინააღმდეგობრიობა - შეიძლება სხვადასხვა ასპექტებში იქნეს
წარმოდგენილი. რისკის წინააღმდეგობრივი ბუნება რეალურად არსებული
რისკიანი ქმედებების მათ სუბიექტურ შეფასებასთან დაპირისპირებაში
გამოიხატება.
ამიტომ რისკის პრობლემატიკასთან დაკავშირებულ ლიტერატურაში
სამი ძირითადი თვალსაზრისი, ან რისკის ბუნების კონცენტრაცია
განიხილება, როგორებიცაა: ობიექტური, სუბიექტური და შერეული, ანუ
ობიექტურ-სუბიექტური.
ეკონომიკური რისკის თანამედროვე თეორიის საკვანძო ასპექტები
შეიძლება შემდეგი სქემით გამოისახოს (იხ. ნახ. 1.3.).
ეკონომიკური
რისკი
თეოროოს ფუნქციების ელემენტების თვისებების კონცეფციის

მიხედვით: მიხედვით: მიხდვით: მიხედვით: ბუნ. მიხედვ:
-კლასკუ-რი; - ანალიტ-კური; - დადებითი - ალტერნა- -ობიექ-
- ნეოკლა- -ინოვაც-ური; შედეგის ტიულობა; ტური;
სიკური. - მარეგული ალბათობა; - გამუსაზ- -სუბიექ-ტური;
რებელი; - უარყოფითი ღვრელობა; -შერეული, ანუ
- დაცვითი. შედეგის -წონააღმდგო ობიექტურ-
ალბათობა; ბრიობა. სუბიექტური.
- გადახრების
ალბათობა.
ნახაზი 1.3. ეკონომიკური რისკის არსი და შინაარსი
1.3. ეკონომიკური რისკების

კლასიფიკაცია
ეკონომიკური ურთიერთობის მონაწილეებს თავიანთი საქმიანობის
პროცესში რისკების სხვადასხვა სახეობებთან უწევთ ურთიერთობა,
42
რომლებიც ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან: წარმოქმნის დონის,
ადგილისა და დროის, წარმოშობის სფეროს, შიდა და გარე ფაქტორების
ხასიათის, პროგნოზირებისა და მინიმიზაციის შესაძლებლობების,
სამეურნეო საქმიანობის შედეგებზე ზემოქმედების ხარისხის და სხვათა
მიხედვით. ეკონომიკური რისკების მთლიანი ერთობლიობა ძალიან
მრავალფეროვანი და რთულია არა მარტო მათი აღქმის , არამედ მათი
მართვის თვალსაზრისითაც. ამასთან ერთად, რისკების მართვის
ორგანიზაციის ეფექტიანობა ბევრად არის დამოკიდებული მათ
კლასიფიკაციაზე.
კლასიფიკაცია - ურთიერთ დაკავშირებული ელემენტების,
ჯგუფებისა და ქვეჯგუფების იერარქიულ სისტემას წარმოადგენს, რომელიც
მისი შენადგენელი ნაწილების გამოყოფით - ერთიანი, მთლიანი და
მწყობრი სურათის შექმნის შესაძლებლობას იძლევა.
ეკონომიკური რისკების პრობლემებზე მიძღვნილ სპეციალურ
ლიტერეტურაში ჯერ-ჯერობით მათი კლკასიფიცირების მწყობრი სისტემა
ბოლომდე ჩამოუალიბებული არ არის. აღნიშნული გარემოების
გათვალისწინებით , ეკონომიკური რისკები შემდეგი კრიტერიუმების
მიხედვით შეიძლება იქნას კლასიფიცირებული, როგორებიცაა: შდეგებისა
თავისებურებები, წარმოქმნის დონე, წარმოშობისა სფერო, დროის
ხაბგძლივობა, შიდა ფაქტორების თავისებურებები, გარე ფაქტორების
თავისწებურებები, დასაშვები ზღვრის შესაბამისობა, რისკის ხარისხი,
მართვის შესაძლებლობა, რისკის რეალიზაციის საფუძველი და სხვა.
შედეგების თავისებურებების მიხედვით - ეკონომიკური რისკები
შეიძლება დაიყოს: სუფთა და პირობით რისკებად. სუფთა რისკები -
(ლიტერატურაში შეიძლება ასევე - მარტივისა და სტატიკურის
სახელწოდებითად შეგვხვდეს) პრაქტიკულად თავისთავში ყოველთვის
სამეწარმეო საქმიანობისათვის დანაკარგების საშიშროებას
ითვალისწინებენ, ხოლო მათი რეალიზაცია კი - უარყოფითი შედეგის,
ზარალის მიღებას ნიშნავს. პირობითი რისკები (ლიტერატურაში მათ
43
ხშირად სპეკულაციურებს, კომერციულებს, ანუ დინამიურებს უწოდებენ)
ხასიათდებიან იმით, რომ ისინი როგორც დადებითი, ასევე უარყოფითი
შედეგის მიღწევასთან, ასევე ორივე სახის შედეგების დადგომასთან
შეიძლება იქნას დაკავშირებული.
წარმოქმნის დონის მიხედვით ეკონომიკური რისკები დაიყოფა
რისკებად, რომლებიც - მიკრო-, მეზო-, და მაკროდონეებზე წარმოიქმნებიან.
მიკროდონეზე - უშუალოდ საკუთრების სხვადასხვა ფორმის საწარმოებითა
და ორგანიზაციებით, დარგობრივი კუთვნილებით, საქმიამობის
სახეობებით, აგრეთვე კერძო პირების - საზოგადოებაში ეკონომიკური
ურთიერთობების სისტემის მონაწილეების სახით არის წარმოდგენილი.
მეზოდონეზე - წარმოქმნილ რისკებს მიეკუთვნება: დარგობრივი,
დარგთაშორისო და რეგიონალური წარმოშობის რისკები. მაკროდონეზე კი -
ეკონომიკური რისკები წარმოდგენილია: სახელმწიფოს და გლობალურ
დონეზე წარმოქმნილი რისკების სახით.
წარმოშობის სფეროების მიხედვით - ეკონომიკური რისკები
დაიყოფა: საწარმოო, კომერციულ, ფინანსურ და ინოვაციურ რისკებად.
დროის ხანგრძლივობის მიხედვით - ეკონომიკური რისკები დაიყოფა:
მოკლევადიანებად და გრძელვადიანებად.
შიდა ფაქტორების თავისებურებებთან დამოკიდებულებაში
განასხვავებენ: ინფორმაციულ-ტექნოლოგიურ რისკებს, აგრეთვე
პერსონალის, მატერიალური და ფინანსური რესურსების მართვის რისკებსაც.
გარე ფაქტორების თავისებურებებთან დამოკიდებულებაში
განასხვავებენ: კანონმდებლური ცვლილებების, სოციალურ-ეკონომიკურ,
ეკონომიკრ-პოლიტიკურებს, ეკონომიკურ-ეკოლოგიურებს, აგრეთვე სხვა
საგარეო ფაქტორების ზემოქმედების რისკებს.
დასაშვები ზღვრების შესაბამისობასთან დამოკიდებულებაში ყველა
ეკონომიკურმა რისკებმა შეიძლება ორ მსხვილი ჯგუფი შექმნას: მისაღები
(დასაშვები) და მიუღებელი.
ეკონომი-
კური
44
რისკების
კლასიფი-
კაცია:
შედგების წარმო- წარმო დროის შიდა და ხარის- მართვის

თავისებუ- ქმნის შობის ხანგრძლი გარე ხზე და
რებების დონის სფერო ვობისა და ფაქტო- დამოკი რეალი-
მიხედ- მიხედ- ების დასაშვები რებზე დებუ- ზაციის
ვით: ვით: მიხედ ზღვრების დამოკიდე- ლებაში შესაძლებ.
დვით: მიხედვით: ბულებაში დამოკი-
დებულ
სუფთა მიკრო საწარ- მოკლეე და ინფორმაცი- მონიმა არასისტე

რისკები: დონე- მოო; გრძელვა ულ-ტექნოლ, ლური მური
მარტივი და ზე; დიანები; პერსონალის,
სტატისტი- მატერია
კური; ლური,
ფინანსური
რესურსების
მართვის
რისკები
პირობითი მეზო- კომერ- კანონმდებ- ზომიერი სისტე-
რისკები: დონე- ციული; ლური ცვლი- მური
სპეკულა- ზე; ლებების,
ციური, სოციალურ-
კომერციულ, ეკონომიკური,
დინამიური ეკონომიკურ-
პოლიტიკური,
ეკონომიკურ-
ეკოლოგიური
მაკრო- ფინან- მისაღები კრიტი რეალიზე
დონე- სური; და კული ბადი
ზე. მიუღე-
ბელი
ინოვა- კატასტრ არარეა
ციური; ოფული ლიზე
ბადი
ნახაზი 1.4. ეკონომიკური რისკების კლასიფიკაცია
რისკების ხარისხისაგან დამოკიებულებაში განასხვავებენ:

მინიმალურიი, ზომიერი, კრიტიკული, კატასტროფული რისკების სახეობებს.
მართვის შესაძლებლობებისაგან დამოკიდებულებაში განასხვავებენ:
არასისტემურ და სისტემურ რისკებს.
45
რისკების რეალიზაციის კრიტერიუმებისაგან დამოკიდებულებაში
შეიძლება ორი ძირითადი ჯგუფი გამოიყოს: რეალიზებადი და
არარეალიზებადი რისკები.
ზემოთგანხილული რისკების კლასიფიკაცია „ეკონომიკური
რისკების“ სიდიდეზე ზემოქმედების განმხორციელებელი კატეგორიის
მრავალმხრივი, აგრეთვე ყველა შესაძლო მისი სახეობებისა და მიზეზების
დახასიათების შესაძლებლობას იძლევა. თუმცა ისინი მხოლოდ რისკის
საერთო ასპექტებს ასახავენ და სპეციფიკის გთვალისწინების გარეშე,
შეუძლებია ისინი ეკონომიკის ყველა დარგებთან მიმართებაში იქნას
გამოყენებული (იხ. 1.4).
ეკონომიკური
კლასიფიკაცია:
კრიტერუმების
მიხედვით:
1.შედეგების -სუფთა -პირობითი
თავისებურებების რისკები: რისკები:
მარტივი; * სპეკულაციური,
სტატიკური. კომერციული ანუ
დინამიური.
2.წარმოქმნის დონის: -მიკროდონეზე -მეზოდონეზე -მაკროდონეზე
3.წარმოშობის სფეროს: -საწარმოო -კომერციული -ფინანსური;
-ინოვაციური.
4.დროის -მოკლევადიანი -გრძელვადიანი
ხანგრძლივობის:
5.საშინაო ფაქტორების -იფორმაციულ- -პერსონალის; -ფინანსური
თავისებურებების: ტექნოლოგიური -მატერიალური რესურსების
მართვის მართვის
6.საგარეო -კანონმდებლური -სოციალურ- -ეკონომიკურ-
ფაქტორების ცვლილებების ეკონომიკური პოლიტიკური ან
თავისებურებების: ეკოლოგიური
7.დასასვები ზღვრების -მისაღდი -მიუღებელი
შესაბამისობის: დონის დონის
8.რისკის -მინიმალური -ზომიერი -კრიტიკული;
ხარისხის: -კატასრტოფული
8.მართვის -არასისტემური -სისტემური
შესაძლებლობების:
9.რისკების -რეალიზებული არარეალიზებული
რეალიზაციის:
ნახაზი 1.4. ეკონომიკური რისკის კლასიფიკაცია
ოქროს საბანკო წესი:
46
კაპიტალის მართვა ითვალისწინებს:
 მისი საკმარისობის დასაბუთებას.
 მოცემული მომენტისათვის კაპიტალის ნაზარდის ოპტიმალური
ხერხის შერჩევას.
 კლიენტებისა და სხვა საკრედიტო ორგანიზაციების სახსრების
მოზიდვის ღირებულებისა და რისკების აღრიცხვას.
კაპიტალის გადიდების წყაროს საბოლოო არჩევანი სხვადასხვა

ფაქტორების ერთობლიობის გათვალისწინებით ხორციელდება.
აქტივებისა და პასივების მართვა: აქტივებისა და პასივების მართვა
რესურსების ფორმირებისა და აქტიური ოპერაციების მიხედვით მათი
განთავსების ისეთი მეთოდების გამოყენებას ითვალისწინებს, რომლებიც
ბანკისათვის ლიკვიდობის, შემოსავლიანობისა და რისკის ოპტიმალურ
თანაფარდიბას უზრუნველყოფენ.
დეპოზიტური ოპერაციების ორგანიზაციისას საჭიროა:
1) გამრავალფეროვნებული იქნასდეპოზიტები ვადების, სიდიდისა და
ფორმების მიხედვით, აუცილებლად დეპოზიტების მოთხოვნამდე,
ვადიანებად და მოსახლეობის ანაბრებად გამოყოფით;
2) განსაკუთრებული ყურადღება იქნას მიქცეული ვადიან
დეპოზიტებზე, რომლებიც ბანკის ბალანსის ლიკვიდურობის
ყველაზე უფრო დიდი ხარისხით მხარდამჭერებია;
3) მუდმივად მიექცეს ყურადღება ანგარიშსწორების (მიმდინარე)
ანგარიშებზე სახსრების ნაშთებს და მათზე ბრუნვებს, ამასთან
ცალკეულ ანგარიშებზე სახსრების მუდმივი ნაშთის არსებობისას მის
მფლობელებეს მათი ვადიანი დეპოზიტების ანგარიშებზე გადატანის
(შესაძლებელია კრედიტის ქვეშ საკომპენსაციო დეპოზიტის
პირობებითაც) რეკომენდაცია გაეწიოს;
4) მინიმუმამდე იქნას დაყვანილი სახსრების(ანუ აქტიურ ოპერაციებში
გამოუყენებელი) თავისუფალი რესურსები;
47
5) ისეთი საპროცენტო პოლიტიკის გატარება, რომლებიც კლიენტები-
მეანბრეების მოზიდვას და შედარებად ბანკებზე არა ნაკლებ
საპროცენტო მარჟას (სხვაობა მიღებად და გადახდად პროცენტებს
შორის) უზრუნველყოფენ.
აქტივების მართვა ითვალისწინებს:
1. აქტიური ოპერაციების დივერსიფიკაციას მათი ლიკვიდობის
ხარისხის მიხედვით. აქ გამოიყოფა:
 მაღალლიკვიდური აქტივები - პირველადი რეზერვები (სალაროს
აქტივები, სახსრები სხვა ბანკების საკორესპონდენტო ანგარიშებზე).
რაც შეეხება საბანკო რეზერვებს, რომლებიც მაღალლიკვიდური
აქტივების ნაწილს წარმოადგენენ, სავალდებულო ნრაზერვების
სახით ცალკეული ბანკისა და საბანკო სისტემის დონეზე
ლიკვიდობის რეგულირებისათვის გამოიყენება;
 მეორადი რეზერვები - სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები, სესხები და
გადახდები ბანკის სასარგებლოდ 30 დღის განმავლობაში დაფარვის
ვადით;
 დანარჩენი სესხები;
 ფასიანი ქაღალდები არასახელმწიფო ემიტენტების;
 ძირითადი საშუალებები (შენობები და მოწყობილობები) -
კონსალტინგური და ფინანსური მომსახურეობები, რომლებიც
კლიენტებს საკომისიოების საფასურად მიეწოდებათ.
2. რისკებზე ყურადღების გამახვილება და მათი შემცირება, აქტიური
ოპერაციების მიხედვით რეზერვების შქმნა.
3. აქტივების შემოსავლიანობის მხარდაჭერა. შემოსავლიანობაზე
დამოკიდებულებაში ოპერაციები დაიყოფა შემოსავლის მომტანებად
და არ მომტანებად. შემოსავლების მომტანი აქტივები დაიყოფა მათი
სტაბილურიბის ნიშანთვისების მიხედვით:
 სტაბილური შემოსავალი - საკრედიტო და საინვესტიციო
ოპერაციები;
48
 არასტაბილური შემოსავალი - კონსალტინგური და ფინანსური
მომსახურეობები, რომლებიც კლიენტები საკომისიოების საფასურად
მიეწოდებათ.
აქტივების მართვის ძირითადი მეთოდები:

პირველი მეთოდი: აქტივების მართვა სახსრების საერთო ფონდის
მიხედვითითვალისწინებს - ბანკის ყველა რესურსების (საკუთარი და
მოზიდულები): მოთხოვნამდე ანაბრების, საშემნახველო ანაბრების,
ვადიანი ანაბრების, აქციონერული კაპიტალისა და რეზერვების მეშვეობით
- სახსრების საერთო ფონდისშექმნას, რომელიც მიმდინარე ლიკვიდობის, ან
სპეკულაციური მოგების უზრუნველყოფის პოზიციიდან, მიმდინარე
პრიორიტეტების საფუძველზე, აქტივების მიხედვით: პირველად
რეზერვებში, მეორად რეზერვებში, სესხებში, დანარჩენ ფასიან ქაღალდებში,
შენობებში და მოწყობილობებში განთავსდება. აღნიშნული მეთოდი
რისკიანად ითვლება. ცალკეულ პერიოდებში მათი გამოყენება მხოლოდ
მაღალი ფინანსურ მდგრადობის მქონე ბანკებს შეუძლიათ.
მეორე მეთოდი: აქტივების მართვამ აქტივების განაწილების
(სახსრების კონვერსიის) მეთოდის მიხედვით - საბანკო პრაქტიკაში ფერთე
გამოყენება მოიპოვა. იგი რესურსების მოზიდვის სხვადასხვა სახეობების
მიმოქცევის სიჩქარეზეა დაფუძნებული. აქტივებისა და პასივების მართვა,
ვადებისა და სიდიდეების მიხედვით მათი კოორდინაციის გზით,
ერთდროულად ხორციელდება. აღნიშნულ მეთოდს ბანკის შიგნით
შედარებით გამოცალკავებული „ლიკვიდობის - მომგებიანობის
ცენტრების“ შექმნისაკენ მივყავართ.
ბანკის მხრიდან კლიენტების მოთხოვნილებების უფრო სრულად
დაკმაყოფილებაზე ორიენტაციისას ორივე მეთოდს ნაკლოვანებებიც
გააჩნია. კრედიტებზე მოთხოვნა და რესურსების მიწოდება შეიძლება
ერთმანეთს არ დაემთხვეს. ბანკები ლიკვიდობის საშუალო დონეზე
ორიენტირებით, კლიენტებს ნაკლებ ყურადღებას უთმობენ.
49
მესამე მეთოდი: აქტივების მეცნიერულად მართვის (ანუ
ეკონომიკურ-მათემატიკური) მეთოდი, რომელიც ლიკვიდობისა და
რისკების დივერსიფიკაციის ნორმატივების დაცვისას, მოგების
მაქსიმიზაციაზეა ორიენტირებული. აღნიშნული მეთოდი ყველაზე უფრო
ეფექტიანად ითვლება. აქტივებისა და პასივების მეცნიერული მართვის
საფუძველში ეგრეთ წოდებული „ოქროს საბანკო წესებია“ ჩადებული.
ზემოთჩამოყალიბებული ნებისმიერი მეთოდით აქტივებისა და
პასივების მართვის ეფექტიანობის მაჩვენებელს ბანკის აქტიური
ოპერაციების მიხედვით შემოსავლიანობის დონე წარმოადგენს {1, გვ. 302-
314}.
ოქროს საბანკო წესი:
 მოკლევადიანი პასივები უნდა განთავსდეს მოკლევადიან აქტივებში.
გრძელვადიანი პასივები უნდა განთავსდეს გრძელვადიან აქტივებში.
 აქტივის მიხედვით მოკლევადიანი და საშუალოვადიანი სახსრების
ჯამი არ უნდა აჭარბებდეს პასივის მიხედვით მიკლევადიანი და
საშუალოვადიანი ვალდებულებების ჯამს.
 აქტივების მიხედვით გრძელვადიანი სახსრების ჯამი შეიძლება
აჭარბებდეს ბანკის გრძელვადიანი ვალდებულებებისა და მისი
საკუთარი კაპიტალის ჯამს.
განთავსების ვადა არ უნდა აჭარბებდეს მოზიდვის ვადას.
 აქტივების სტრუქტურა: რამდენად დაბალია ბანკის ბალანსში
მაღალლიკვიდური აქტივების წილი, იმდენად მაღალია მისი
ლიკვიდურობა.
 პასივების სტრუქტურა: რამდენად დაბალია მოთხოვნამდე ანაბრების
წილი და მეტია ვადიანი ანაბრების წილი, იმდენად მაღალია
ლიკვიდურობა.
50
ბანკის შემოსავლიანობის მართვა: ბანკის შემოსავლიანობის მართვა
ითვალისწინებს აქტიური ოპერაციების მიხედვით შემოსავლის მიღებას,
რომელიც საკმარისი იქნება რომ გადაიფაროს:
 დანახარჯები სახსრების მოზიდვასთან მიმართებაში;
 საოპერაციო დანახარჯები;
 ინფლაციის დანახარჯები;
 რისკები შემოსავლიანი ოპერაციების მიხედვით (პრემია რისკზე).
ბანკის საქმიანობის ფინანსური შედეგების სისტემის შემქმნელი

ცნებების განასხვავება არის საჭირო, როგორებიცაა: ბანკის შემოსავლები;
ბანკის ხარჯები; ბანკის მოგება; ბანკის ან ცალკეული ოპერაციების
შემოსავლიანობა; ბანკის მომგებიანობა (რენტაბელობა).
მოგების გაანგარიშებისათვის გამოყოფენ პროცენტული და
არაპროცენტული შემოსავლებსა და ხარჯებს. ბანკის მოგება - არის
საბოლოო ფინანსური შედეგი და იგი ბალანსის პასივის მხარეს აისახება.
საბალანსო მოგება - თავისთავად შემოსავლებსა და ხარჯებს შორის
სხვაობას წარმოადგენს. ზარალი - არის შემოსავლებზე ხარჯების
გადაჭარბება და იგი ბალანსის აქტივის მხარეს აისახება.
ბანკები იხდიან შემდეგ გადასახადებს:
 მოგებაზე და ფასიანი ქაღალდების ოპერაციებზე გადასახადებს;
 დამატებულ ღირებულებაზე გადასახადს, ქონებაზე გადასახადს,
გადასახადებს საგზაო ფონდებში, ადგილობრივ გადასახადებსა და
მიწის გადასახადს.
ბანკის საქმიანობის შემოსავლიანობა (რენტაბელობა) მაჩვენებლების

(კოეფიციენტების) სისტემაში აისახება და ძირითად მაჩვენებლებს
მიეკუთვნებიან:
მოგება
 აქტივების რენტაბელობა (ROA) = ………… x 100 % .
აქტივები
51
 აქტივების (შემოსავლის მოგება
მომტანები) რენტაბელობა = ..........................................x 100 % .
შემოსავლიანი აქტივები
 აქტიური ოპერაციების შემოსავლიანიაქტივები

ეფექტიანობა = ........................................... x 100 % .
მოგება
 კაპიტალის რენტაბელობა (ROE) =……………… x 100 % .
კაპიტალი
ბანკის შემოსავლიანობის საქმის ცოდნით (გონივრულად) მართვა

გამოხატავს მრავალი ეკონომიკური სუბიექტების ინტერესებს,
როგორებიცაა:
 ბანკი .....> მოგება.
 სახელმწიფო .....> გადასახადები და ფულად-საკრედიტო სისტემის
მდგრადობა.
 კლიენტები .....> პროცენტები ანაბრების მიხედვით.
 აქციონერები .....> დივიდენდების სიდიდეს.
საბანკო რისკების მართვა მოიცავს:

 რისკების კლასიფიკაციას მათი სახეობების მიხედვით;
 ურთიერთდაკავშირებულობის გამოვლენას რისკების სხვადასხვა
ჯგუფებს შორის;
 რისკების მართვის მიზნებიისა და პრინციპების განსაზღვრას;
 რისკების მართვის ეტაპების გამოყოფას;
 რისკების შემცირების ხერხების შერჩევას.
რისკი - არის ზარალის წარმოშობის ან შემოსავლების სრულად

მიუღებლობის ალბათობა პროგნოზირებად ვარიანტთან მიმართებაში
(შემოსავლის ვარიაბელურობა).
52
რისკების კლასიფიკაცია მრავალვარიანტულია: იგი შერჩეული
კრიტერიუმებისაგან დამოკიდებულებაში აიგება და ბანკებისა და საბანკო
დაწესებულებების რისკების კლასიფიკაცია ითვალისწინებს: ეკონომიკურ
და ეკონომიკურ, საგარეოებს - ქვეყნიურ, სავალუტო, სტიქიური
უბედურების და შიდეება - ბანკის კლიენტების შემადგენლობის, საბანკო
ოპერაციების ხასიათის, კომერციული ბანკის სახეობის რისკებს {2, გვ. 111 -
131}.
ყველაზე უფრო მნიშვნელოვან როლს საკრედიტო ორგანიზაციების
საქმიანობაში ასრულებენ შემდეგი რისკები:
 საკრედიტი;
 პორტფელური (ფასიანი ქაღალდები);
 ლიკვიდობის რისკი;
 საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკი;
 სავალუტო (აქტივებისა და პასივების ღირებულების ცვლილების
რისკი ეროვნულ ვალუტაში სავალუტო კურსის ცვლილებისას).
ფინანსური რისკების მართვა ხორციელდება შემდეგი რისკების

მიმართებაში: საკრედიტი; საბაზრო; გეოგრაფიული; სავალუტო;
ლიკვიდობის; საპროცენტო განაკვეთის. გარდა აღნიშნულებისა, ასევე
საოპერაციო და იურიდიულ რისკებსაც გამოყოფენ.
1. რისკების მართვის მიზნებია:
1) რისკის თავიდან აცილება;
2) რისკის ინვესტორზე დამაგრება;
3) რისკის მესამე პირზე გადაყვანა.
2. რისკების მართვის პრინციპებია:

 არ შეიძლება უფრო მეტი ვირიკოთ, ვიდრე ამის შესაძლებლობას
საკუთარი კაპიტალი იძლევა;
 საჭიროა რისკის შედეგები დეტალურად იქნას გაანგარიშებული.
 არ შეიძლება მცირეოდენის გამო ბევრით ვირისკოთ.
53
3. რისკის მართვის ეტაპებია:
1) რისკის სფეროს განსაზღვრა;
2) რისკის რაოდენობრივი შეფასება;
3) რიკების შემცირებასთან მიმართებაში ღონისძიებების
პროგრამების დამუშავება;
4) როსკების მონიტორინგი (დაკვირვება).
რისკის შემცირების ძირითადი ხერხებია:

 დივერსიფიკაცია - (საკრედიტო ან საინვესტიციო პორტფელში
შემოსავლიანობისა და რისკის ხარისხის განსხვავებული დონიანი
აქტივების განთავსება);
 ლიმიტირება - ლიმიტის (დაკრედიტების, ხარჯების და ა. შ.
ზღვრული თანხების) დადგენა;
 თვითდაზღვევა - საკრედიტი ორგანიზაციის ხარჯზე რეზერვებისა
და სადაზღვეო ფონდების შქმნა;
 დაზღვევა - რისკის ნაწილის გადატანა სადაზღვეო კომპანიაზე,
რომელიც სადაზღვეო შემთხვევის წარმოშობისას კრედიტორის
ზარალს სრულად ან ნაწილობრივ აუნაზღაურებს;
 ჰეჯირება;
 მსესხებლის კრედიტუნარიანობის შეფასებაროგორც საკრედიტო
რისკის შემცირების ხერხი;
 რეზერვების შექმნაშესაძლო დანაკარგებზე.
ფინანსური მართვის თანამედროვე სისტემები: ფინანსური მართვის

მიზანი - არის ხარჯების დონეზე კონტროლის უზრუნველყოფა და
საკრედიტო ორგანიზაციის საქმიანობის რენტაბელობის ამაღლება.
ფინანსური მართვის ამოცანებია: დანახარჯების ოპტიმიზაცია;
საბანკო პროდუქტების რენტაბელობის ფინანსური დიაგნოსტიკისა და
ოპერატიული მონიტორინგის და საკრედიტო ორგანიზაციის ცალკეული
ქვედანაყოფების მუშაობის ეფექტიანი სისტემის შექმნა; შიდა მართვისა და
54
ხარჯების, შემოსავლების, მოგების მართვის პროცედურების
ფორმალიზაციისათვის ნორმატიული ბაზის შემუშავება; ანალიტიკური
სისტემების ავტომატიზაცია.
ფინანსური მართვის მეთოდები:
 ბანკის საქმიანობის ფინანსური მართვის საფუძველს წარმოადგენს
ფინანსური ანალიზი (უფრო ფართედ - ფინანსურ-ეკონომიკური
ანალიზი), საბიუჯეტი დაგეგმვა, ბანკის ლიკვიდობის მართვა.
 ფინანსური ანალიზის ქვეშ (ინგლ. financial analysis)გაიგება
საკრედიტოორგანიზაციისგასულიპერიოდისა და პერსპექტივაზე
ქონებრივი და ფინანსური მდგომარეობის
განსაზღვრისმეთოდებისერთობლიობა, რომლებიც მისი ფინანსური
მდგრადობის მიღწევაზეა მიმართული. ფინანსური ანალიზაციის
მიზანს წარმოადგენს საკრედიტო ორგანიზაციის ფულადი ნაკადების
ოპტიმიზაცია და დასაშვები რისკების ფარგლებში მისი საქმიანობის
მაქსიმალურად შესაძლო შემოსავლიანობის უზრუნველყოფა.
ფინანსური ანალიზი წარმოადგენს ფინანსური გადაწყვეტილების
მიღების სავალდებულო პირობას და იგი ფინანსურ დაგეგმვასთან
უშუალოდ არის დაკავშირებული. ფინანსური ანალიზის ძირითად
მეთოდებს მიეკუთვნებიან - ფინანსური კოეფიციენტების მეთოდი
და ფულადი ნაკადების ანალიზის მეთოდი.
 ფინანსური დაგეგმვა - არის ფინანსური მენეჯმენტის მეთოდი,
რომელიც რესურსების ეფექტიანად ფორმირებისა და მოხმარების
მიზნით გამოიყენება, იგი თავისთავად მიმდინარე, ოპერატიული და
გრძელვადიანი გეგმების სისტემას წარმოადგენს. თანამედროვე
პირობებში ბანკებში საბიუჯეტი დაგეგმვა (ბიუჯეტირება)
ფინანსური დაგეგმვის ნაირსახეობა გახდა.
 აქტივებისა და პასივების თანხების, ვადების, ფასების მიხედვით
დივერსიფიკაცია მოგების, რისკების, კაპიტალის ადექვატურობის
ოპტიმიზაციის მიზნით.
55
 ხაზინის შექმნის გზით მოკლევადიანი აქტივებისა და
ვალდებულებების სახაზინო მართვა. სახაზინო განყოფილება ბანკის
სხვა ქვედანაუოფებთან კავშირს შემოსავლებისა და ხარჯების
თვალსაზრისიდან გამომდინარე საბანკო პოზიციების მუდმივი
მონიტორინგის საფუძველზე ახორციელებს.
სეკიურიტიზაცია - არის აქტივებისა და პასივების მართვის მეთოდი,

რომელიც ტრადიციული, კომერციული (საკომისიო შემოსავლები) და
საინვესტიციო საბანკო ბიზნესის კომბინაციაზეა დაფუძნებული.
სეკიურიტიზაცია თავისუფლად მიმოქცევადი აქტივების (სესხებისა და
დებიტორული დავალიანების სხვა სახეობების) ფასიან ქაღალდებში
ტრანსფორმაციას და ფინანსურ ფიუჩერსებში ან ოფციონების შეძენაში
მონაწილეობის გზით საბანკო რისკების ჰეჯირებას ითვალისწინებს.
ბიუჯეტირება - არის ბიუჯეტის (შემოსავლებისა და ხარჯების)
ფორმირებისა და მონიტორინგის, ფულადი სახსრების ნაკადების
სამეურნეო (კომერციული) ანგარიშსწორების პრინციპებზე ფინანსური
დაგეგმვისა და მართვის პროცესი. ბიუჯეტირების დანერგვის საჭიროება
მთლიანობაში ბანკისა და კერძოდ ფინანსური აღრიცხვის მართვის
პროცესების ავტომატიზაციასთან არის დაკავშირებული.
ბიუჯეტირება საკრედიტო ორგანიზაციის ორგანიზაციულ
სტრუქტურაში აღრიცხვის სპეციალური საბიუჯეტო ცენტრების არსებობას
ითვალისწინებს. კლასიფიკაციის კრიტერიუმებიდან დამოკიდებულებაში
გამოიყოფა - მოგების ცემტრები; დანახარჯების ცენტრები; განთავსების
ცენტრები; მოზიდვის ცენტრები; მხარდაჭერის ცენტრები; შერეული
ცენტრები და ა. შ.ცენტრები ერთმანეთს ფინანსურ რესურსებსა და
მომსახურებებს მიყიდიან ან პირდაპირ, ან ხაზინის ფუნქციის
შემსრულებელი „შიდა ბანკის“ სპეციალური ქვედანაყოფის მეშვეობით.
ბიუჯეტირება მოიცავს:
1. საბიუჯეტი დაგეგმვის ორგანიზაციის მოდელისა და წესის
შემუშავებასა და დამტკიცებას;
56
2. ცალკეული ბიუჯეტების (სტრუქტურული ქვედანაყოფების, საქმიანი
მიმართულებების, ოპერაციების მიხედვით) მიღებას;
3. ბიუჯეტების კორექტირებას;
საკრედიტო ორგანიზაციის ცალკეული ბიუჯეტებისა და

კონსოლიდირებული ბიუჯეტების შესრულებაზე კონტროლი.
ზემოთაღნიშნულიდან გამომდინარე შემდეგი სახის მოკლე დასკვნის
გაკეთება არის შესაძლებელი:
1. დაზუსტებულია კაპიტალის საკმარისობის დასაბუთება; კაპიტალის
ნაზარდის ოპტიმალური ხერხის შერჩევა; სახსრების მოზიდვის
ღირებულებისა და რისკების გათვალისწინება; განხილულია
აქტივებისა და პასივების მართვის ძირითადი მეთოდები; ბანკის
შემოსავლიანობის (რენტაბელობის) ძირითადი მაჩვენებლები;
საბანკო რისკების მართვა; შესწავლილია ფინანსური მართვის
თანამედროვე სისტემები.
2. ჩამოყალიბებულია „ოქროს საბანკო წესები“, როგორებიცაა:
მოკლევადიანი პასივები უნდა განთავსდეს მოკლევადიან აქტივებში,
ხოლოგრძელვადიანი პასივებიგანთავსებული უნდა იქნას
გრძელვადიან აქტივებში; აქტივის მიხედვით მოკლევადიანი და
საშუალოვადიანი სახსრების ჯამი არ უნდა
აჭარბებდესვალდებულებების შესაბამის ჯამს პასივების მიხედვით;
სახსრების განთავსების ვადა არ უნდა აჭარბებდეს მათი მოზოდვის
ვადას; აქტიბაბის სტრუქტურა: ბანკის ბალანსშირამდენად დაბალია
მაღალრისკიანი აქტივების წილი, იმდენად მაღალიამისი
ლიკვიდობა;პასივების სტრუქტურა:რამდენად დაბალია
მოთხოვნამდე ანაბრების წილი და მეტია ვადიანი ანაბრების წილი,
იმდენად მაღალია ლიკვიდობა.
57
ლექცია 2. ფინანსური რისკების შინაარსი,
სახეობები, მართვის მიზანი, შეფასების
მაჩვენებლები,კლასიფიკაცია, მართვის
ეტაპები, სტრატეგია და მეთოდები
2.1. ფინანსური რისკების მართვის მიზანი,

შეფასების მაჩვენებლები და სასესხო
დავალიანების გაანგარიშების ვარიანტები
ჯერ კიდევ 1921 წელს ფრანკ ნაიტმა (მონეტარიზმის ჩიკაგოს სკოლა)
XVIII-XIX საუკუნეების თვალსაჩინო ეკონომისტების მოსაზრება-
შეხედულებების შეჯერება-განვითარების შედეგად დაგვანახა, რომ
განუსაზღვრელობა და აქედან გამომდინარე რისკი - მეწარმისათვის
ბიზნეს-გეგმის განუყოფელი მახასიათებელია. ამ დროიდან რისკ-
მენეჯმენტმა, უპირატესად, გზა საკრედიტო რისკის ანალიზიდან საბაზრო
რისკის ანალიზამდე, რისკის სტანდარტული გადახრებისა და დისპერსიის
ჩვეულებრივი მაჩვენებლით შეფასებიდან - “VaR”-ის (Value at Risk –
საბაზრო რისკების გაზომვისა და კონტროლის მეთოდოლოგია) სახის
რთული სტატისტიკური მოდელებამდე გაიარა.
რისკი - არის არასასურველი მოვლენების, სასიშროებების,
დანაკარგებისაგან ან ზარალისაგან დაუცველობის რეალიზაციის
ალბათობა. ფინანსური სფეროსადმი მიმართებაში - რისკი იმ
შესაძლებლობების მახასიათებელია, რომ ინვესტიციის ფაქტიური
შემოსავლიანობა შეიძლება მოსალოდნელზე ნაკლები აღმოჩნდეს.რისკის
მიზეზია - განუსაზღვრელობა, სამომავლო შედეგების მრავალ
ვარიანტულობა, ხოლო მისი თვით მომავალი კი - მთლიანობაში თავისი
ბუნებით განუსაზრვრელია.
რისკი იმდენად უფრო ძლიერია, რამდენად მეტია გარკვეული
გარემოების დადგომისას შესაძლო დანაკარგების სიდიდე და თან მათი
დადგომის ალბათობაც მაღალია. რამდენად მეტია განუსაზ\ღვრელობოს
მიზეზების შესახებ ინფორმაცია, იმდენად უფრო ეფექტიანია მისი მართვა.
აქედან გამომდინარე, რისკი - გამოცდილების ფუნქციაა.
58
ბიზნეს-გარემოს ცვლილებასთან ერთად რისკებიც იცვლება.
გარდაქმნის ძირითად ფაქტორებს წარმოადგენენ: გლობალიზაცია,
ინფორმაციისა და კაპიტალის მოძრაობის გზაზე ბარიერების მოხსნა, ახალი
საინფორმაციო ტექნოლოგიები და ფინანსური ინსტრუმენტები
(დერივატები).
სწორედ ზემოთაღნიშნულიდან გამომდინარეობს ცალკეული
კომპანიების დანაკარგების მასშტაბების ფინანსური კრიზისის
განვითარებისა და გავრცობის სიჩქარის ზრდა. აღნიშნულთან მიმართებაში
შეიძლება აღინიშნოს - უძველესი ინგლისური ბანკი „Barings“-ისა
(რამდენიმე თვის განმავლობაში 1,10 მლრდ დოლარის ზარალი 1994-1995
წწ.) და ამერიკული ჰეჯური ფონდის „Long-Term Capital Management
(LTCM)“-ის (აქტივების ღირებულების 47% -ით, ანუ 1998 წლის აგვისტოში
ერთი თვის განმავლობაში- 2,1 მლრდ დოლარის ოდენობის ზარალი)
გაკოტრებოს მაგალითები.
ეფექტიან ბაზარზე „მოგება-რისკის“ კავშირებთან მიმართებაში უნდა
აღინიშნოს, რომ რისკი - ყველაზე ხშირად ნეგატიურად აღიქმება. მაგრამ
საჭიროა გვახსოვდეს, რომ კონკურენტულ, ეფექტიან ბაზარზე მოგება -
რისკის გარეშე არ არსებობს, ხოლო უფრო მეტი მოგების ფასი - მაღალი
რისკის გაწევის საწინდარია.
თითოეული ინვესტორის - ადამიანისათვის ან ფირმისათვის -
შემოსავლიანობისა და რისკის თანაფარდობისადმი უპირატესობის
მინიჭების ინდივიდუალური შკალაა დამახასიათებელი, რომლის
თავისებურება რისკის მიუღებლობის ხარისხზე არის დამოკიდებული.
რისკის მართვის მიზანი - დღეს საწარმოს მართვის სტრატეგიული
მიზნის - ფირმის საბაზრო ღირებულების (საკუთარი კაპიტალის საბაზრო
ღირებულების) მაქსიმიზაციის - შემადგენელი ნაწილია, რაც ჩვეულებრივი
აქციების საბაზრო ღირებულების ზრდაში გამოიხატება.
როგორც ცნობილია, აქციის საბაზრო ღირებულება მოთხოვნა-
მიწოდების თანაგფარდობით განისაზღვრება და იგი დაგეგმვის არჩეულ
59
ჰორიზონტზე მისი განუსაზღვრელობის (აქტივის მისი გაყიდვამდე
ფლობის ვადის) გათვალისწინებით, ინვესტორის მოსალოდნელი
შემოსავლების სამომავლო ნაკადს გამოხატავს.
ბიზნესის მიზნების ასეთი თანამედროვე განხილვა, მისი მთავარი
ინვესტორების - აქციონერების ინტერესების პრიორიტეტს ასახავს და ის
ფაქტი, რომ აქტივების ფლობის პერიოდში მიმდინარე
შემოსავლიანობასთან ერტად (დივიდენდები - აქციებზე, პროცენტები -
ობლიგაციებზე, საარენდო გადასახადი - უძრავ ქონებაზე) მისი მეორე
ნაწილის - კაპიტალის ნაზარდის - აქტივების შეზენისა და გაყიდვის ფასებს
შორის სხვაობას წარმოადგენს, რომლის სიდიდემ შეიძლება ინვესტიციის
საერთო შემოსავლიანობის ძირითადი ნაწილი შეადგინოს. გარდა ამისა,
კონკურენების არაკეთილსინდისიერი შთანთქვისაგან დაცვას ემსახურება.
ფირმის მიზნებიდან გამომდინარე - რისკის მართვის მიზანი,
აქციონერებისათვის მისაღებ დონეზე მდგრადი მოგებიანობის
უზრუნველყოფისათვის რისკის რისკის სხვადასხვა სახეობების მისაღებ
დონეზე შეზღუდვაში მდგომარეობს.
საფინანსო ფირმებისათვის - ეკონომიკური სისტემის
უსაფრთხოებისათვის მათი განსაკუთრებუი მნიშვნელობის გამ0 - რისკის
დასაშვები დონე, ასევე მარეგულირებელი ორგანოების (ფინანსებისა და
კაპიტალის ბაზრის კომისია) მოთხოვნებით არის შეზღუდული.
ფინანსური რისკების შეფასების მაჩვენებლებთან მიმართებაში უნდა
აღინიშნოს, რომ ფინანსური რისკების - აქტივების ღირებულებისა და მათი
შემოსავლიანობის განუსაზღვრელობის ხარისხის ტრადიციულ საზომს -
დისპერსიის - „სიგმა2 „, სტანდაერტული გადახრის - „სიგმა“ და ვარიაციის
კოეფიციენტის - Kვარ. მაჩვენებლები გამოიყენება.
ვარიაციის კოეფიციენტი განისაზღვრება როგორც:
Kვარ = სიგმა / X.
სამივე კოეფიციენტს ერთნაირ შეფასებამდე მივყავართ, მაგრამ
ვარიაციის კოეფიციენტი უფრო მისაღებია ვარიანტების შედარებისას,
60
რომელთაგან ერთ-ერთი, როგორც შემოსავლიანობის, ასევე რისკის უფრო
მაღალი დონე გააჩნია, ვინაიდან იგი შემოსავლიანობის ერთეულზე ან
ღირებულებაზე განუსაზღვრელობის ხარისხის მახასიათებელია.
მოცემული მახასიათებლების ნაკლოვანებას წარმოადგენს ის, რომ
მათი გაანგარიშებისას სტატისტიკური მონაცემების ყველა დაკვირვებებს
ერთნაირი მნიშვნელობა (წონა) ენიჭება.
სასესხო დავალიანების გაანგარიშების ვარიანტები:

კრედიტი - არის ფულადი სახსრები, ან წარმოშობითი
ნიშნთვისებებით განსაზღვრული სხვა ნივთები, რომლებიც დაკრედიტების
პროცესში ბანკის (კრედიტორის) მიერ ხელშეკრულებით (საკრედიტო,
სავაჭრო ან კომერციული) შთანხმებული სიდიდითა და დაკრედიტების
პრინციპების (ვადიანობა, ფასიანობა, მიზნობრიობა, უზრუნველყოფადობა,
დაბრუნებადობა) გათვალისწინებით მეორე მხარეს (მსესხებელი)
„მიეწოდება“ (გადაეცემა ან გადასაცემადაა გათვალისწინებული).
კრედიტი შეიძლება კლიენტს სხვადასხვა ფორმით მიეწოდოს და
საერთო სახით კრედიტების კლასიფიცირებაშემდეგი ნიშანთვისებების
მიხედვით განხორციელდეს:
1. სიდიდის მიხედვით: მცირეები; საშუალოები; მსხვილები.
2. დაკრედიტების ვადების მიხედვით: მოთხოვნამდე; მოკლევადიანები
(1 წლამდე ვადით); საშუალოვადიანები (1 – 3 წლის ვადით);
გრძელვადიანები (3 წელზე მეტი პერიოდით).
3. უზრუნველყოფის მიხედვით: არაუზრუნველყოფილები
(საბლანკოები); გირავნობიანები; გარანტირებულები; დაზღვეულები.
4. სასესხო ანგარიშების სახეობის მიხედვით: მარტივი სასესხო
ანგარიშები (ჩვეულებრივები); სპეციალურები; კონტოკორენტულები;
ოვერდრაფტი.
5. მსესხებლების ძირითადი ჯგუფების მიხედვით: ფიზიკური პირები;
იურიდიული პირები; დარგობრივი მიმართულობა; მსესხებელი
საწარმოს ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა.
61
6. დაფარვის მეთოდების მიხედვით: განვადებით (ნაწილებად,
წილებად); ერთდროული დაფარვით (გარკვეულ თარიღზე).
7. კრედიტები თამასუქის მიხედვით: სააღრიცხვო; სესხები თამასუქების
გირაოს ქვეშ; სესხები ბანკის თამასუქით.
8. კრედიტორების სახეობების მიხედვით: საბანკოები; კომერციულები;
სახელმწიფოებრივები (ცენტრალიზებულები); საერთაშორისოები.
9. დაკრედიტების მიზნების მიხედვით: სამომხმარეობლოები;
სამეწარმეო დანიშნულების; ძირითადი კაპიტალის გაზრდაზე;
საბრუნავი კაპიტალის შევსებაზე.
10. ვალუტის მიწოდების მიხედვით: ეროვნული; უცხოურები.
11. მსესხებლის დაფინასების ხასიათის მიხედვით: დახმარების გაწევის
კრედიტები; კრედიტები კომერციულ საფუძველზე.
12. კრედიტების სახეობების მიხედვით: საბანკო კრედიტი; კომერციული
კრედიტი; საკრედიტო ხაზი; კონსორციალური (მსხვილი) კრედიტი:
დისკონტირებული სესხი; საბლანკო სესხი; იურიდიული პირის
ოვერდრაფტი; დეპოზიტით უზრუნველყოფილი სესხი;
საშუალოვადიანი სესხი; სესხი თანაბარი დაფარვით; მიკროსესხები;
სამომხმარებლო სესხები; საბანკო გარანტია; ბანკთაშორისი სესხი;
სალომბარდო სესხი.
13. მსესხებლების სახეობების მიხედვით: კრედიტები იურიდიულ
პირებზე (საქმიანები); კრედიტების ფიზიკურ პირებზე
(პერსონალურები).
14. საქმიანობის სახეობის ფორმების მიხედვით: ფინანსური;
კომერციული; არაკომერციული.
15. გამოყენების მიზნების (დაკრედიტების ობიექტების) მიხედვით:
სამრეწველო დანიშნულების სესხები; სესხები სასაქონლო მარაგის
ქვეშ; სესხები დანახარჯების გადაფარვაზე; სესხები საბრუნავი
კაპიტალის შევსებაზე; სესხები საგანგებო საჭიროებებზე; სესხები
ძირითადი კაპიტალის გადიდებაზე.
62
16. საკრედიტო გარიგების პირობების ხასიათის მიხედვით:
იურიდიული; ეკონომიკური.
კრედიტის ფასიდაკრედიტებისას გამოხატავს ფასიანობის პრინციპს,

ხოლო გადახდის ფორმას წარმოადგენს საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც
შეიძლება იყოს: მყარი (ფიქსირებულები) და ცვალებადები. გამოყოფენ
ასევე საერთაშორისო საკრედიტო ბაზრის განაკვეთებსაც. საერთაშორისო
პრაქტიკაში ცნობილია განაკვეთები:
LIBOR - არის დეპოზიტების მიწოდებების განაკვეთი ლონდონის
ბანკთაშორისო ბაზარზე (3 თვიან სესხებზე) და იგი საერთაშორისო
ფინანსური ბაზრებისათვის საბაზოს წარმოადგენს;
FIBOR - არის საფონდო ბირჟის განაკვეთი ფრანფურკში მაინზე;
PIBOR - არის პარიზის ბანკთაშორისი ბაზრის განაკვეთი და ა. შ.
სესხის ღირებულების დარიცხვა შეიძლება პროცენტის მარტივი
განაკვეთის გამოყენებით (მოკლევადიანი სესხებისას და ვადის ბოლოს
ერთჯერადი დაფარვისას), ასევე პროცენტის რთული განაკვეთის
გამოყენებითაც (უფრო ხანგრძლივი დაკრედიტებისას) იქნას
განხორციელებული.აღნიშნულიდანგამომდინარე:
ა) დასაფარავი თანხის (ნაზარდით) სიდიდის განსაზღვრა პროცენტის
მარტივი განაკვეთის გამოყენებითშესაძლებელია ფორმულით:
Z = K + V = K + (m x y x K / 100) = K (1 + m x y / 100),
სადაც: Z - არის კრედიტის ნაზარდით თანხა;
K - არის მიწოდებული სესხის სიდიდე;
V - პროცენტული ფულის თანხა, რომლებიც m წლის განმავლობაშია
გადახდილი (თუ m < 1, მაშინ დაკრედიტების ვადა დღეებში
უნდა გაიყოს
365 ან 366-ზე - წლის დროითი ბაზა);
y(%) - არის პროცენტების წლიური განაკვეთი;
m- არის ვადა, რომლის განმავლობაშიც გადაიხდება პროცენტები.
63
ბ) თუ საკრედიტო ხელშეკრულებაშიკრედიტის ვადის განმავლობაში
პროცენტის განაკვეთის ცვლილება არის გათვალისწინებული, მაშინ
დასაფარავი პროცენტული თანხის სიდიდე განისაზღვრება შემდეგი
ფორმულით:
V = K (m1 y1 / 100 + m2 y2 / 100 + … + mm ym / 100) =
= K∑𝒊=𝒎
𝒊=𝟏 𝐦𝐢 𝐲𝐢 / 𝟏𝟎𝟎,
ხოლო კრედიტის თანხა პროცენტებთან ერთად ტოლი იქნება:

𝐦 𝐢 𝐲𝐢
Z = K (1 +∑𝒊=𝒎
𝒊=𝟏 𝟏𝟎𝟎 ),
სადაც: m1y1 ; m2y2 ; … mmym - არის დროითი ინტეგრალი მისი შესაბამისი

პროცენტის
წლიური განაკვეთით.
გ) დასაფარავი თანხის სიდიდის (ნაზარდით) განსაზღვრა
პროცენტების რთული განაკვეთის გამოყენებით შესაძლებელია ფორმულით:
𝒚
Z = K (𝟏 + )𝒎 ;
𝟏𝟎𝟎
𝒚
V = Z – K = K ((𝟏 + )𝒎 - 1),
𝟏𝟎𝟎
სადაც: m - არის დაკრედიტების ვადა წლებში.

ერთ წელზე მეტი ვადით დაკრედიტებისას რთული წლიური
განაკვეთის მიხედვით პროცენტების დარიცხვა პროცენტული ფულის მეტ
თანხას იძლევა, ვიდრე მარტივი განაკვეთის გამოყენებისას.
გდახდილი პროცენტების თანხაზე და დაფარვის საერთო თანხაზე
ზემოქმედებს კრედიტის დაფარვის სასიათი:
ა) დავუშვათ კრედიტის დაფარვა ტოლი დროით წილებით
ხორციელდება. წოლების (I) სიდიდე განისაზღვრება ფორმულით:
𝑦
Kx
100
I= 𝑦 −𝑚 .
1 – (1 + )
100
კრედიტის დაფარვის საერთო თნხა ტოლი იქნება:

𝑦
mxKx
100
Z=mxI= 𝑦 −m ,
𝟏 – (1 + )
100
ხოლო გადახდილი პროცენტების თანხა ტოლი იქნება:

V=Z–K.
64
ბ) ვალის ძირითადი თანხის ტოლო ნაწილებით დაფარვადაზოგვილი
პროცენტების დამატებით - ანუიტეტური სესხი. ანუიტეტი - არის ტოლი
წილობრივი შესატანები.
დაფარვის ასეთი სახეობის თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ
თითოეული წილი თავისთავში პროცენტის წილსა და დაფარვის წილს
მოიცავს. გადფახდების განხორციელების შესაბამისად პროცენტის წილი
მცირდება, ხოლო დაფარვის წილი კი დაზოგილი პროცენტების თანხაზე
იზრდება. პრაქტიკაში აღნიშნული იპოთეკური დაკრედიტებისას
გამოიყენება.
საპროცენტო განაკვეთების სიდიდე დგინდება ისეთი სიდიდით, რომ
კრედიტზე გადასახადმა ბანკის ხარჯები გადაფაროს და საჭირო
შემოსავლიანობის მიღება უზრუნველყოს.
საპროცენტო განაკვეთების სიდიდეზე ზემოქმედებენ შემდეგი
ფაქტორები:
 რეფინანსირების განაკვეთი ქვეყნის ცენტრალური ბანკის;
 საკრედიტო რესურსების ღირებულება;
 საკრედიტო გარიგების ხასიათი;
 მიწოდებადი კრედიტის დაფარვის რისკი;
 კრედიტის დაბრუნების უზრუნველყოფის ფორმა და სხვ.
მინიმალურ საპროცენტო განაკვეთს საბაზოს, ანუ, საერთაშორისო

პრაქტიკაში, „prame rate“-ს უწოდებენ და იგი საპროცენტო განაკვეთია
პირვეხარისხოვანი მსესხებლებისათვის.
კრედიტის გამოყენებაზე საპროცენტო განაკვეთები, მათი გადახდის
წესი, ფირმები და ვადები საკრედიტო ხელშეკრულებაში გაითვალისწინება.
კრედიტის გაცემის მომენტში პროცენტების ავანსად დარიცხვა და ამოღება არ
დაიშვება.
პროცენტები სასესხო დავალიანების ნაშთზე, აღნიშნული
დავალიანების დაფარვის თარიღამდე, დაირიცხება და, როგორც წესი,
ყოველთვიურად,ან ხელშეკრულებაში მითითებულ ვადებში გადაიხდება,
65
მაგრამ არა უფრო იშვიათად ერთხელ კვარტალში. ვადაგადაცილებული
დავალიანების წარმოშობის შემთხვევაში მსესხებელი თავისდროულად
დაუფარავ დავალიანებაზე გადიდებული განაკვეთის მიხედვით იხდის, რაც
საკრედიტო ხელშეკრულებაშია მითითებული.მსესხებლიდან შემოსული
ფულადი სახსრები პირველ რიგში პროცენტების გადახდაზე
(ვადაგადაცილებულის ჩათვლით) მიიმართება.
კრედიტის უზრუნველყოფა - კრედიტის დაუბრუნებლობის რისკის
ერთ-ერთი ყველაზე საიმედო ხერხია. კრედიტის უზრუნველყოფის
ფორმებია: პირგასამტეხლო (საურავი, ჯარიმები), გირაო (უძრავი ქონება,
მოძრავი ქონება), საბანკო გარანტია, თავდებობა (იურიდიული პირების,
ფიზიკური პირების), დაზღვევა, თამასუქები კომერციული ბანკების და
სხვები.
ზემოთაღნიშნულიდან გამომდინარე შემდეგი სახის დასკვნის
1. შეთავაზებულია კრედიტის განმარტება და რომ კრედიტი - არის
ფულადი სახსრები ან სხვა ნივთები, რომლებიც დაკრედიტების
პროცესში ბანკის მიერ ხელშეკრულებით შეთანხმებული სიდიდითა
და დაკრედიტების პრინციპების გათვალისწინებით მეორე მხარეს
(მსესხებელს) მიეწოდება.
2. ჩამოყალიბებულია კრედიტების კლასიფიკაცია მისი ძირითადი
მახასიათებლების მიხედვით, როგორებიცაა: მოცულობის, ვადების,
უზრუნველყოფის, საბანკო ანგარიშების, დაფარვის, მსესხებლების
ჯგუფების, კრედიტორების, მიზნების, ვალუტების, მსესხებლის
დაფინანსების მიხედვით.
3. განხილულია საპროცენტო განაკვეთების სახეობები, პროცენტის
მარტივი და რთული განაკვეთების გამოყენებით სასესხო
დავალიანების სიდისის განმსაზღვრელი ფორმულები და
დაზუსტებულია კრედიტის უზრუნველყოფის ძირითადი ფორმები.
2.2. ფინანსური რისკების კლასიფიკაცია,
66
სტრატეგია და მეთოდები
ფინანსური რისკების კლასიფიცირების მრავალი ვარიანტი არსებობს

და უკეთესის არჩევა კონკრეტული ანალიზის მიზნებზე არის
დამოკიდებული. გავეცნოთ ფინანსური რისკების ძირითად სახეობებს,
რომლებიც კომერციული ბანკებისა და მსხვილი საერთაშორისო
კორპორაციების მართვის ყოველდღიურ პრაქტიკასთან უფრო მჭიდროდ
არან დაკავშირებულები და ისინი მართვის ფაქტორებისა და მეთოდების
თავისებურებათა მიხედვით განსხვაბდებიან.
რისკის თითოეული სახეობის განსაზღვრის სირთულე მათ
მრავალასპექტიანობასთან არის დაკავშირებული. ამიტომ მოცემულ თავში
იფრო მეტად მნიშვნელოვანი ასპექტებია მოყვანილი, ხოლო დანარჩენი
ასპექტები კი კურსის შესაბამის თემებში იქნება განხილული.
ინფლაციურ რისკთან, ანუ ფულის მყიდველობითი შესაძლებლობის
შემცირების რისკთან ერთად - ფინანსური რისკების ძირითად სახეობებს
ასევე: საკრედიტო, ლიკვიდობის, პროცენტული, სავალუტო და საბაზრო
რისკები მიეკუთვნება.
საკრედიტო რისკი - არის ვალის ძირითადი თანხისა და მის
სარგებლობაზე დარიცხული პროცენტების ვადაში და სრული მოცულობით
დაუბრუნებლობის რისკი. საკრედოტო გარიგების მეორე მხარე -
მსესხებელი, საკრედიტო რისკის საპირისპირო - ლიკვიდობის რისკის
მატარებელია.
ლიკვიდობის რისკი - არის ვალდებულებების ვადაში და სრული
მოცულობით შეუსრულებლობის რისკი. აღნიშნული რისკი ფირმის
აქტივების ლიკვიდობის ხარისხით განისაზღვრება. აქტივების ლიკვიდობა,
თავის მხრივ, მათი გადახდის საშუალებად სწრაფად და ღირებულების
დანაკარგების გარეშე გარდსაქმნის შესაძლებლობით განისაზღვრება.
პროცენტული რისკი - არის საბაზრო საპროცენტო განაკვეთების
ზრდის შემთხვევაში ფიქსირებულ შემოსავლიანი აქტივების (მაგალითად,
ობლიგაციები) საბაზრო ღირებულების შემცირების რისკი. ვინაიდან
67
საპროცენტო განაკვეთების არასასურველი ცვლილების ალბათობა, ასეთი
სახის აქტივების ფლობის დროის პერიოდის გადიდებასთანერთად
იზრდება, ამიტომ პროცენტული რისკის შემცირება, მათ დაფარვამდე მცირე
ვადის მქონე აქტივებში, ინვესტიციებით არის შესაძლებელი. მაგრამ ამ
შემთხვევაში საპირისპირო რისკი - რეინვესტირების რისკი წარმოიშობა.
რეინვესტირების რისკი - არის საბაზრო საპროცენტო განაკვეთების
შემცირების შემთხვევაში, ასევე ობლიგაციების დაფარვის შემთხვევაში
მიღებული თანხის ხელმეორედ ინვესტირებისაგან მისაღები შემოსავლის
შემცირების რისკი.
სავალუტო რისკი - არის ვალუტის კურსის არასასურველი
ცვლილების შედეგად წარმოქმნილი დანაკარგების რისკი.
საბაზრო რისკი - არის ნებისმიერი სახის საბაზრო ფასების
არასასურველი ცვლილებების შედეგად მიღებული დანაკარგების რისკი,
როგორებიცაა: რეალური აქტივების (სასაქონლო პარტიების, ნედლეულის
და სხვა), საარენდო განაკვეთების, ვალუტების კურსებისა და ფასიანი
ქაღალდების, კაპიტალზე საპროცენტო განაკვეთების ფასები.
რისკების უმრავლესობა ერთმანეთთან მჭიდროდ არის
დაკავშირებული და ყველა რისკები, საბოლოო ჯამში, ლიკვიდობის რისკში
ვლინდება.
ასევე კიდევ რიგი მნიშვნელოვანი რისკების განხილვის
აუცილენლობა მივიჩნიეთ მიზანშეწონილად.
ფინანსური რისკი, ამ სიტყვის ვიწრო მნიშვნელობით - ნასესხები
სახსრების გამოყენების რისკი წარმოადგენს. იგი რისკია იმისა, რომ
ნასესხები (მოზიდული) სახსრების გამოყენებისაგან მიღებული
დამატებითი შემოსავალი, მიზიდულ სახსრებზე ფიქსირებული
პროცენტების გადახდის შემდეგ, ფირმის ნორმალური განვითარებისათვის
საკმარისი არ იქნება. მისი სიდიდის მაჩვენებელს ფინანსური ბერკეტი
(Leverage), ანუ კაპიტალის მულტიპლიკატორი (მლტ) ემსახურება, რომელიც
ფირმის აქტივების (აქ) საერთო მოცულობის საკუთარი კაპიტალის (სკ)
68
სიდიდესთან თანაფარდობას გამოხატავს (აქტივები და კაპიტალის
საშუალოშეწონილი სიდიდით გაიტვალისწინება):
მლტ = აქ / სკ , (ერთეულებში).
მაგალითად, თუ მსხვილი ბანკის კაპიტალის მულტიპლიკატორის
სიდიდე 15 ერთეულის ტოლია, აღნიშნული ნიშნავს, რომ აქციების
საკუთარი სახსრების 1 დოლარი (ლარი) - აქტივების 15 დოლარით (ლარით)
არიას მხარდაჭერილი, რომლის 1 ერთეული მიღებულია საკუთარი
სახსრების ინვესტიციებისაგან, ხოლო დანარჩენი 14 კი - ნასესხები
(მოზიდული) სახსრების ინვესტირებისაგან. ეკონომიკური ზრდის
პერიოდში მოზიდული სახსრები ისეთი სახის ბერკეტს წარმოადგენენ,
რომლის მეშვეობით საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობის (ROE)
გადიდების, ხოლო ვარდნის პერიოდში კი - რისკის ფაქტორს წარმოადგენს.
საქმიანი რისკი - არის კონკრეტული ფირმის საქმიანობის
პირობებთან დაკავშირებული რისკი. იგი რისკია იმისა, რომ ფირმას თავის
სამეურნეო საქმიანობაში შეიძლება შემდეგი სახის პრობლემები გაუჩნდეს,
როგორებიცაა: მოთხოვნის შემცირება, მოწყობილობის დაძველება,
კონტრაქტების გაწყვეტა და სხვა სახის ინდივიდუალური პრობლემები.
საქმიანი რისკისადმი მიდრეკილების მაჩვენებელს ემსახურება
დანახარჯების სტრუქტურა, რომელიც პირობითად გაიანგარიშება -
პროდიქციის ან მომსახურების ერთეულზე მუდმივი და ცვალებადი
დანახარჯების თანაფარდობით. რისკის სიდიდის მახასიათებელია -
საოპერაციო ბერკეტის მაჩვენებელი.
ფირმას რომელსაც ცვალებადი დანახარჯების დაბალი წილი გააჩნია
(და შესაბამისად, მუდმივი დანახარჯების მაღალი წილი აქვს), ეკონომიკის
აღორძინების წლებში და მზარდი მოთხოვნის პირობებში, მას პროდუქციის
გამოშვებისა ზრდისა და მომსახურების იაფად (დაბალი დანახარჯებით)
გაყიდვის შესაძლებლობა უჩნდება, მაგრამ ამავე დროს, იგი ეკონომიკის
დაცემის პირობებში, უფრო მაღალ დანაკარგებს განიცდის.
69
ქვეყნიური (სუვერენული, სისტემური) რისკი - არის ქვეყანაში
მიმდინარე პოლიტიკური და ეკონომიკური პირობების შეცვლიდან
გამომდინარე, იმ ხარისხით ცვლილების რისკი, რომლის ფარგლებშიც
სახელმწიფო სტრუქტურებზე და დაწესებულებებზე, კერძო საწარმოებზე
და სხვა კატეგორიის მსესხებლების პასუხისმგებლობაზე ზემოქმედების
განხორციელება არის შესაძლებელი.
იმასთან დაკავშირებით, რომ ბიზნეს-პირობების განუსაზღვრელობას
შეუძლია არა მარტო დანაკარგების, არამედ დამატებითი შემოსავლების
მიღების შესაძლებლობა გამოიწვიოს, ამიტომ ყველა რისკები - სუფთა და
სპეკულაციურ რისკებად დაიყოფა.
სუფთა რისკები - როგორებიცაა: საკრედიტო, ლიკვიდობის რისკები,
მათ მხოლოდ დანაკარგების მოტანა შეუძლიათ, ხოლო სპეკულაციურ
რისკებს კი - როგორებიცაა: პროცენტული, სავალუტო და სვა საბაზრო
რისკები - როგორც დანაკარგების, ასევე დამატებოითი შემოსავლების
მიღების საწინდარიცაა.
უნდა აღინიშნოს, რომ მთლიანობაში რისკები შეიძლება დაიყოს:
არატრადიციულებად (სპეციფიურები) და სისტემურებად (საერთო ან
საბაზრო).
არასისტემური რისკი - სქმიან, ლიკვიდობის, საკრედიტო რისკებთან
არის დაკავშირებული და იგი დივერსიფიკაციის განსაზღვრული
პრინციპების მიხედვით ფორმირებული საინვესტიციო კაპიტალის -
აქტივების პორტფელში განაწილების მეშვეობით შეიძლება იქნას
აღმოფხვრილი.
სისტემატიური რისკი - პოლიტიკურ, პროცენტულ, სავალუტო და
სხვა საბაზრო რისკებთან არის დაკავშირებული და იგი დივერსიფიკაციას
\რ ექვემდებარება. თუ ბაზარი ვარდნის პროცესშია, მაშინ როგორც ცუდი,
ასევე საუკეთესო საწარმოების აქციების კურსები ეცემა, მაგრამ აღნიშნული
პროცესი სხვადასხვა სიჩქარით მიმდინარეობს. ეფექტიან ბაზარზე
ინვესტორს მხოლოდ არაამიფხვრადი - ანუ აქტივის სისტემატური რისკის
70
კომპენსირება (დამატებითი პრემიის მიღება) შეუძლია, რომლის სიდიდე
ბეტა კოეფიციენტით გაიზომება.
ბეტა კოეფიციენტი - რისკის საზომის სახით გამოიყენება
კაპიტალური აქტივების შეფასების მოდელში (Capital Assets Pricing Model -
CAPM).
ბეტა კოეფიციენტი - კონკრეტული ფირმის აქტივის (მაგალითად,
აქციის) შემოსავლიანობის ცვლილების თანაფარდობის მახასიათებელია
დროის გარკვეულ პერიოდში საშუალოსაბაზრო შემოსავლიანობის
ცვლილებაასთან მიმართებაში. მაგალითად, თუ კონკრეტული ფირმის ბეტა
კოეფიციენტი 2-ის ტოლია, იგი იმაზე მიუთითებს, რომ თუ
საშუალისაბაზრო შმოსავლიანობამ 10%-ით დაიკლო, მაშინ ფირემის
შემოსავლიანობა 20%-ით შემცირდება.
მოდელი CAPM (კაპიტალური აქტივების შეფასების მოდელი) -
ეფექტიან ბაზარზე ინვესტორის მიერ მოთხოვნილი აქტივის
შემოსავლიანობის განაკვეთის შეფასების შესაძლებლობას იძლევა,
რომელიც კარგად დივერსიფიცირებულ პორტფელშია ჩართული. იგი
განისაზღვრება როგორც რისკისაგან თავისუფალი აქტივის
შემოსავლიანობის განაკვეთისა და ბეტა კოეფიციენტის მეშვეობით
გაზომილი მის სისტემატურ რისკზე პრემიის ჯამი.
მსოფლიო ბანკის რისკების კლასიფიკაცია, ფინანსურ რისკებთან
ერთად, საბანკო რისკების ძირითადი ჯგუფების სახით, ასევე: საოპერაციო,
საქმიან რისკებს (ბიზნეს-გარემოსი) და საგანგებო გარემოებების რისკებს
ითვალისწინებს.
საოპერაციო რისკი - არის თანამშრომლების ან გარე პირების მიერ
მოტყუების, აგრეთვე კომპიუტერულ და ტელეკომუნიკაციურ სისტემებში
შეცდომების შედეგად მიღებული დანაკარგების რისკი.
საქმიანი რისკი - განისაზღვრება ეკონომიკის საერთო
მდგომარეობით, სამართლებრივი გარემოებით, ბიზნესთან მიმართებაში
71
სახელმწიფოებრივი სახელმწიფოებრივი პოლიტიკთ, საფინანსო
ინფრასტრუქტურის მდგომარეობით.
საგანგებო გარემოებების რისკი - წარმოიქმნება პოლიტიკური,
ბუნებრივი, ტექნოლოგიური, „ფინანსური კრიზისით დაავადებული“
საბანკო კრიზისების რისკებისაგან.
საფინანსო და საოპერაციო რისკები - უმნიშვნელოვანესია ბანკის
წარმატებისათვის და იგი საბანკო სისტემის მართვის ეფექტიანობაზე არის
დამოკიდებული. რისკების დანარჩენი ორო ჯგუფი (საქმიანი რისკი და
საგანგებო გარემოენენის რისკი) საგარეოს წარმოადგენენ, რომლებიც მის
მუშაობაში გაითვალისწინება, მაგრამ ისინი უშუალოდ ბანკზე
დამოკიდებულაბი არ არიან.
რისკების კლასიფიკაცია ასევე - საზედამხედველო ორგანოების მიერ
საბანკო კაპიტალის სიდიდის რეგულირებასთან მიმართებაში გამოიყენება
(განვითარებულ ქვეყნებში იგი ფინანსებისა და კაპიტალის ბაზრის
კომისიის - ის მიერ, საქართველოში კი - ეროვნული ბანკის
მიერხორციელდება და მას საბანკო საქმიანობის რეგულირებაში
განსხვავებული მნიშვნელობა აკისრია).
კაპიტალის უმნიშვნელოვანეს ფუნქციას მისი დაცვითი ფუნქცია
წარმოადგენს და იგი „ზარალის ამორტიზატორის“ როლს ასრულებს.
აქტივის ღირებულების, მაგალითად, კრედიტის დაკარგვის შემთხვევაში,
ბალანსის წონასწორობის აღდგენა ბალანსის პასივში, აქციონერების
საკუთარი სახსრების მოცულობიდან (საკუთარი შემოსავლებიდან)
დაკარგული თანხისა ჩამოწერის გზით ხორციელდება. როგორც კი
ვალდებულებების მოცულობა აქტივების სიდიდეს გადააჭარბებს (აქტ = ვლ
+ კაპ), ფირმა კარგავს თავის კაპიტალი და იგი გაკოტრებული აღმოჩნდება.
ამიტომ რისკის დონის ნორმატივების უმეტესობზა ძირითადად საკუთარი
კაპიტალის სიდიდესტან შედარების გზით განისაზღვრება.
მოცემულ კლასიფიკაციაში ყველა რისკები 2 ჯგუფად იყოფა: 1)
დაბალრისკიან ჩვეულებრივ აქტივებთან (საბანკო პორტფელი)
72
დაკავშირებულები და 2) სპეკულაციურ აქტივებთან (სავაჭრო პორტფელი)
დაკავშირებულები. პირველი ჯგუფი თავისთავში - კრედიტებისა და
ინვესტიციების საიმედო ფასიან ქაღალცდებში დაბანდებას, მეორე კი -
აქტივების შეძენას და შემდეგ მოგების მიღების მიზნით მათ გაყიდვას
ითვალისწინებს.
ჩვეულებრივ აქტივებთან ძირითადად - საკრედიტო და სავალუტო
რისკები არის დაკავშირებული, ხოლო სპეკულაციურ აქტივებთან კი -
სავალუტო, პოზიციის, სასაქონლო, საანგარიშსწორებო რისკები და
კონტრაგენტების (გარიგებასთან დაკავშირებული პარტნიორი) რისკთან
არის დაკავშირებული.
სავალუტო რისკი - სავალუტო ფაქტორთან ერთად, ასევე ოქროზე
ფასების ცვალებადობასაც ითვალისწინებს.
პოზიციის რისკი - არის ისეთი რისკი, რომელიც ფასიან ქაღალდებში
ინვესტირებასთან დაკავშირებულ მოთხოვნებთან და ვალდებულებებთან
არის დაკავშირებული და იგი იყოფა: სპეციფიურად (არასისტენური) და
საერთოდ (სისტემურად).
სასაქონლო რისკი - არის საბაზრო ფასების არასასურველი
ცვლილების (ოქროს გარდა) შმთხვევაში, საქონელზე პოზიციების
გადაფასების შედეგად მიღებული დანაკარგების რისკი.
საანგარიშსწორებო რისკი - დაუმთავრებელი გარიგებებიდან სავაჭრო
პორტფელის ინსტრუმენტების შესაძლო დანაკარგების მიღებასთან არის
დაკავშირებული, რომელიც ანგარიშსწორების ჩატარების პერიოდში
(დადგენილი ვადის ხუთი დღის გადაცილებით) საბაზრო ფასების
არასასურველი ცვლილებების შედეგად შეოძლება წარმოიშვას.
კონტრაგებტის რისკი - არის ბანკის მიერ თავისი ვალდებულებების
უკვე შესრულების შემდეგ მეორე მხარის მიერ, გარიგების მიხედვით
ვალდებულებების შეუსრულებლობის შედეგად მიღებული დანაკარგების
რისკი.
73
აქვე ქვეთავის დასასრულს უნდა აღინიშნოს, რომ
ზემოთჩამოთვლილი რისკების ძირითადი ნაწილის დეტალური ანალიზი
ქვემოთ განხილულ სალექციო მასალებში უფრო დეტალურად იქნება
გაშუქებული.
2.3. ფინანსური რისკების სისტემა

და მართვის ეტაპები
ფინანსური რისკების სისტემა და მართვის ეტაპები. საწარმოს რისკ-

მენეჯმენტის თანამედროვეკონცეფცია - ინტეგრირებული რისკ-მენეჯმენტი
- ორგანიზაციული სტრუქტურის ყველა დონეზე თითოეული მუშაკის
ფუნქციებში მის დანერგვას მოითხოვს.
1. ტრადიციული მიდგომა:
 ფრაგმენტალური რისკ-მენეჯმენტი:
- თითოეული ქვედანაყოფი (ბუღალტერია, საფინანსო განყოფილება,
შიდა აუდიტის სამსახური და სხვები) რისკებს დამოუკიდებლად
მართავენ თავიანთი ფუნქციების შესაბამისად.
 ეპიზოდური რისკ-მენეჯმენტი:
- მენეჯერები მმართველობითი ზემოქმედების საჭიროების შესახებ
გადაწყვეტილებას ღებულობენ მაშინ, როდესაც ამას საჭიროს
ჩათვლიან.
 შეზღუდული რისკ-მენეჯმენტი:
- უპირველეს ყოვლისა იგი ფინანსურ რისკებზე და დაზღვევის
ქვემდებარე რისკებზე არის მიმართული.
2. თანამედროვე მიდგომა:
 ინტეგრირებული რისკ-მენეჯმენტი:
- რისკების მართვის კოორდინირებას უმაღლესი ხელმძღვანელობა
ახორციელებს; რისკ-მენეჯმეტი ორგანიზაციის თითოეული
თანამშრომლის მუსაობის შმადგენელ ნაწილს წარმოადგენს.
 უწყვეტი რისკ-მენეჯმენტი:
- რისკების მართვის პროცესი უწყვეტად ხორციელდება.
 გაფართოებული რისკ-მენეჯმენტი:
74
_ ყველა რისკებისა და მათი მართვის შესაძლებლობების განხილვა
ხორციელდება.
რისკების მართვის ეფექტიანობაში საკვანძო როლი კომპანიის

აქციონერებს ეკუთვნის.
კონკრეტულ ორგანიზაციულ ფორმებთან მიმართევაში - რისკების
მართვის მიზნით სპეციალური განყოფილებებისა და კომიტეტების შექმნა
არის აუცილებელი, რომლებიც კონკრეტული ორგანიზაციის სიდიდეზე და
თავისებურებაზეა დამოკიდებული. ასე მაგალითად, კომერციულ ბანკებში
ძირითადი პორტფელური რისკების მართვას შემდეგი სტრუქტურები
ახირციელებენ:
- აქტივებისა და პასივების მართვის კომიტეტი,
- საკრედიტო კომიტეტი,
- ბეკ-ოფისი,
- შიდა აუდიტის კომიტეტი.
ფინანსური ორგანიზაციებისათვის მნიშვნელოვან როლს

რეგულირებისა და ზედამხედველობის გარე ორგანოები ასრულებენ,
რომლებიც მისაღები რისკების შემზღუდავი პრუდენციალური
ნორმატივების სისტემის საფუძველზე მოქმედებენ.
საქართველოში აღნიშნულ ფინქციას საქართველოს ეროვნული ბანკი
და საქართველოს ფინანსთა სამინისტრო ახორციელებენ. თანამედროვე
პირობებში, მაგალითად, ლატვიაში - ფინანსური ბაზრის ყველა სექტორზე -
საბანკო, სადაზღვევო, საპენსიო და სხვა სახის კონტროლის
ცენტრალიზებული სისტემა მოქმედებს, რომელიც ფინანსებისა და
კაპიტალის ბაზრის კომისიის (ფკბკ) სახით არის წარმოდგენილი.
ასეთი სისტემის უპირატესობა ფინანსური ბაზრის მ ართვის
ერთიანობაში გამოიხატება, სადაც მსესხებლები სხვადასხვა სეგმენტებიდან
კონკურირებას ერთი და იგივე კაპიტალზე ახორციელებენ.
ფინანსური რისკების მართვის ძირითად ეტაპებს წარმოადგენს:
75
1) რისკების ძირითადი სახეობების იდენტიფიკაცია, რომლებიც ფირმის
მიზნების მიღწევას ხელშემშლელებია,
2) რისკების სიდიდის შეფასება და გაზომვა,
3) დაცვის მეთოდების არჩევა და გამოყენება,
4) მიმდინარე სიტუაციის მონიტორინგი და საჭიროების შემთხვევაში
ადრე მიღებული გადაწყვეტილებების კორექტირება,
5) მართვის პროცესში ეფექტურობის ანალიზი.
ფინანსური რისკების მართვის სტრატეგია - ფირმის საერთო

სტრატეგიით განისაზღვრება, როგორებიცაა: რისკისაგან თავის არიდება,
მისი განსაზღვრული ხარისხით აღება, სპეკულიანტებზე გადაცემა.
ძირითადი სტრატეგიების სახით შეიძლება იქნას დასახელებული:
1) დაზღვევა,
2) დივერსიფიკაცია,
3) ხეჯირება,
4) იმუნიზაცია,
5) დარეზერვება.
დაზღვევის სტრატეგიას - ანუ სადაზღვევო კომპანიისაგან

სადსზღვევო პოლიეის შეძენას შზღუდული მნიშვნელობა ორი მიზეზის
გამო გააჩნია:
- დამზღვევისა და დაზღვეულის ინფორმაციის ასიმეტრიულობის
გამო, რასაც დამზღვევის მიერ რისკების ანალიზის მაღალ
ღირებულებამსე მივყავართ;
- მორალური რისკის გამო, როდესაც სადაზღვევო პოლისის
არსებობის შემთხვევაში დამზღვევს, რისკის პრობლემების
დაზღვევიშათვის არასაკმარისი სტიმული ექნება.
დივერსიფიკაციის სტრატეგია - სხვადასხვა ტიპისა და სახეობის

აქტივების საინვესტიციო თანხების განაწილებაში გამოიხატება, რომელთა
ფულადი ნაკადები საპირიოსპირო ფაზის მდგომარეობაშია, ანუ ერთი
76
სახეობის აქტივების (უარყოფითი კორელაციის აქტივები) შემოსავლების
ზრდით იქნება კომპესირებული.
კონცენტრაციის სტრატეგია - დივერსიფიკაციის საპირისპირო მხარეა
და იგი განსაზღვრულ აქტივებში დაბანდებების ზღვრული სიდიდისა და
წილების შეზღუდვაში გამოიხატება.
ხეჯირების სტრატეგია - ისეთი სახის პოზიციის დაკავებაში
გამოიხატება, რომელც ვადიანი კონტრაქტების (წარმოებული ფინანსური
ინსტრუმენტების, დერივატების) მეშვეობით რისკისადმი მიმართებაში
საპირისპირო პოზიციაშიიმყოფება. ხეჯირების აღნიშნული ცნების
შინაარსი მის ვიწრო გაგებას ითვალისწინებს. ფართო გაგებით კი -
ხეჯირების ქვეშ რისკის შემცირების ნებისმიერი მეთოდის გამოყენება
გაიგება.
იმუნიზაციის სტრატეგია - პროცენტული რისკის აღმოფხვრის
მიზნით გამოიყენება და იგი პროცენტიანი აქტივების, პასივების დაფარვის
ვადებისა და მათ მიერ გენერირებული ფულადი ნაკადების
გამოთანაბრებაში გამოიხატება.
დარეზერვების სტრატეგია - შესაძლო დანაკარგების
შემთხვევისათვის სადაზღვეო რეზერვებისშექმნაში გამოიხტება.
ფინანსური რისკების მართვის მეთოდები - შიძლება სამ ძირითად
ჯგუფად დაიყოს:
- ადმინისტრაციული,
- ხეჯირება ვადიანი კონტრაქტებით,
- აქტივებისა და პასივების მართვა (asset and liability management, ALM).
1. ადმინისრაციული მეთოდი მოიცავს;
 ფირმის პოლიტიკას განსაზღვრული სახეობის რისკის მართვასთან
დაკავშირებით,
 ნორმატივებს (ლიმიტებს) რისკების სიდიდესთან მიმართებაში,
 პროცედურებს (რეგლამენტებს) გადაწყვეტილებების მიღებისა და
ოპერაციების შესრულებისათვის,
 მონიტორინგსა და რეგულირებას რისკების მიმდინარე დონეებისათვის,
77
უშუალოდ პოლიტიკა განსაზღვრავს:
 ფირმის გრძელვადიან სტრატეგიულ მიზნებს,
 მის მიერ მიღებული რისკების სახეობებს და ზღვრებს,
 რისკების მართვის მეთოდებს.
საქართველოში კომერციული ბანკებისათვის მართვის

პოლიტიკასთან დაკავშირებული სავალდებულო რისკების სახეობას
წარმოადგენს:
- საკრედიტო რისკი,
- სავალუტო რისკი,
- აქტივებისა და პასივების მართვის რისკი,
- ლიკვიდობის რისკი,
- ხელახლა დამუშვებული პროდუქტების რისკები.
პოლიტიკის შინაარსი მართვის პროცესის ყველა მონაწილემდე

წერილობითი ფორმით დაიყვანება, რომ ფირმის ხელმძღვანელობის
მიზნები ყველა დაინტერესებული პირების მიერ ერთიანად იქნეს
გაგებული.
პოლიტიკა ძირითადად ნორმატივებში და პროცედურებში
კონკრეტიზირდება, კერძოდ:
ნორმატივები (ლიმიტები) – რისკების ან რისკიანი ოპერაციების
მოცულობის ზღვრულად დასაშვებ მნიშვნელობას განსაზღვრავენ.
მაგალითად, კომერციული ბანკებისათვის „ურთიერთდაკავშირებულ
პირებთან“ განსახორციელებელი გარიგებების მოცულობა ბანკის საკუთარი
კაპიტალის 25%-ს, ხოლო თვით „ბანკებთან დაკავშირებული“ პირების კი -
15%-ს არ უნდა აღემატებოდეს.
პროცედურები - ოპერაციების განხორციელებისას თანამშრომლების
კონკრეტული ფუნქციებისა და პასიხისმგებლობის განსაზღვრაში
გამოიხარება. მ აგალითად, დარიგებაში მონაწილე სავალუტო დილერი
ფულადი სახსრების გადარიცხვასთან დაკავშირებული არ უნდა
იყოს;განსაზღვრული თნხის ზევით კრედიტების გაცემის შესახებ
78
გადაწყვეტილება შეიძლება მხოლოდ საკრედიტო კომიტეტის თანხმობის
შემდეგ იქნეს მიღებული.
2.ხეჯირება - ვადიანი, ფინანსური კონტრაქტების გამოყენებაზე არის
დაფუძნებული, რომლის მეშვეობით აქტივის სამომავლი ფასის (კურსი,
საპროცენტო განაკვეთი) განსაზღვრული მომენტისათვის (ან
პერიოდისათვის) სამომავლო ფიქსირება ხორციელდება და, ასეთი სახით,
საბაზრო რისკის თავისან აცილება არის შესაძლებელი.
კონტრაქტების ძირითად სახეობას წარმოადგენენ:
- ფორვარდები,
- ფიუჩერსები,
- ოფციონები,
- სვოპები.
ფორვარდი - არის სახელშკრულებო და ინდივიდუალურ

პარტნიორებთან საბანკო კონტრაქტი.
ფიუჩერსი - არის სტანდარტულ პარტნიორებთან საბირჟო
კონტრაქტი.
ოფციონი - არის უფლება და არა გარიგების განხორციელების
ვალდებულება.ოფციონი არა მარტო რისკის მოხსნის შესაძლებლობას,
არამედ კეთილსასურველი საბაზრო კონიუნქტურის საფუძველზე, მოგების
მიღების შესაძლებლობასაც იძლევა. აღნიშნული უპირატესობისათვის
კონტრაქტის მყიდველი ოფციონის ფასს - პრემიას იხდის, რომელიც
გარიგებაზე უარის თქმის შემთხვევაშიც კი - დაბრუნებას არ ექვემდებარება.
პრემიამ სიძლება აქტივის საბაზო ღირებულების 3-5%-საც მიაღწიოს.
სვოპი - შეიძლება განისაზრვროს როგირც სხვადასხვა
პარტნიორებთან გადახდების გაცვლის საშუალება. მაგალითად, სავალუტო
ოფციონი - არის ვალუტის სვოპის მიმდინარე კურსით შეძენა და
ერთდროულად მომავალში, განსაზღვრული მომენტისათვის არსებული
კურსით გაყიდვა. პროცენტული სვოპი - არის პროცენტული გადასახადების
გაცვლა, რომელიც განსაზღვრული მომენტისათვის მიმავალში,
79
შეთანხმებული თანხიდან (გადაირიცხება მხოლოდ გაანგარიშებული
პრიცენტული თანხების სხვაობა) ფიქსირებული და მცურავი განაკვეთების
მიხედვით არის გაამგარიშებული.
3.აქტივებისა და პასივების მართვის მეთოდი - აქტივების წმინდა
ღირებულების (საკუთარი კაპიტალის) შემცირების დაცვის მიზნით,
ბალანსის სტრუქტურის რეგულირებაში გამოიხატება.
80
ლექცია 3. ბანკის მენეჯმენტის უფლებამოსილება,
პასუხიხმგებლობა, რისკის შეფასება, მონიტორინგი,
სავალდებულო ეკონომიკური ნორმატივები,
აქტივების კლასიფიცირება და დარეზერვება
3.1. ბანკის მენეჯმენტის უფლებამოსილება

და პასუხისმგებლობა რისკების
მართვასთან დაკავშირებით
ბანკს მოეთხოვება გაანალიზოს და შეიმუშაოს ადეკვატური

კონტროლის ღონისძიებები იმ არსებითი საფრთხეების მიმართ, რომლებმაც
შესაძლოა ხელი შეუშალოს მას კონკრეტული მიზნების მიღწევაში (9. გვ.
326-354). რისკების ეფექტიანი მართვა აუცილებლად გულისხმობს ყველა
შესაძლო რისკის მართვას. აღნიშნული მიიღწევა იმ შემთხვევაში, თუ ბანკში
დამკვიდრებულია სამეთვალყურეო საბჭოს, დირექტორატის, შიდა
აუდიტის, გარე აუდიტისა და თვით რისკების მართვის შიდა
სტრუქტურების მჭიდრო თანამშრომლობა და ღია კომუნიკაცია.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ბანკმა უნდა განსაზღვროს რისკების
მართვასთან დაკავშირებული თითოეული დონის სამსახურისათვის ზუსტი
უფლებამოსილება და პასუხისმგებლობა (უფრო დეტალურად იხ.
საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის 2008 წლის 17 მარტის №17
ბრძანებით დამტკიცებული დებულება - „კომერციულ ბანკებში რისკების
მართვის თაობაზე“).
სამეთვალყურეო საბჭოს უფლებამოსილებამ და პასუხისმგებლობამ
უნდა მოიცვას, სულ მცირე, შმდეგი საქმიანობა:
 რისკების მართვის პოლიტიკის დამტკიცება და შეფასება, სულ ცოტა,
წელიწადში ერთხელ ან უფრო ხშირად ნებისმიერი ისეთი ფაქტორის
შცვლის გამო, რომელმაც შიძლება მნიშვნელოვანი გავლენა იქონიოს
ბანკის ბიზნეს-საქმიანობაზე;
 ზემოაღნიშნული რისკების მართვის პოლიტიკის განხორციელების
მიმართულებით გატარებული საქმიანობის შესახებ დირექტორატის
ანგარიშის შფასება, სულ ცოტა, კვარტალში ერთხე,;
81
 იმ გადაწყვეტილების განხილვა, რომლებიც აღემატება დირექტორატის
უფლებამოსილებას და სამეთვალყურეო საბჭოს თანხმობას მოითხოვს.
დირექტორატის უფლებამოსილებამ და პასუხისმგებლობამ უნდა

მოიცვას მინიმუმ სმდეგი ასპექტები:
 რისკების მართვის დეტალური პოლიტიკისა და სტრატეგიის სმუშავება
წერილობითი ფორმიტ, რომელიც უნდა მოიცავდეს რისკების საერთო
ლიმიტებს, რისკების კონკრეტული სახეობების ლიმიტებსა და ბანკის
ცალკეული საქმიანობის მიხედვით რისკების ლიმიტებს, რისკების
განმსაზღვრელ დირექტორატს დაქვემდებარებული კოლეგიალური
ორგანოების და/ან ცალკეული პირის უფლებამოსილებას;
 რისკების მართვის პოლიტიკა და სტრატეგია უნდა გადაისინჯოს სულ
ცოტა, წელიწადში ერთხელ ან უფრო ხშირად, ნებისმიერი ისეთი
ფაქტორის გამო, რომლის შეცვლამ სეიძლება მნიშვნელოვანი გავლენა
იქონიოს ბანკის საქმიანობაზე;
 პასუხისმგებლობა რისკის მართვის პოლიტიკის განხორციელებისა და
ბანკის წინაშე მდგარი ყველა რისკის გავლენისათვის, მათ შორის,
რისკების მართვის სამსახურის მიერ მოწოდებული ანგარიშის
საფუძველზე რისკების მართვის სტრატეგიის შეფასება, მითითებების
მომზადება და კვარტალური ამგარიშგების წარდგენა სამეთვალყურეო
საბჭოსათვის;
 ბანკის დირექტორატის მიერ იმ ოპერაციების სეფასება და მათი
განხორციელების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება, რომელთა
შესრულება აღემატება დაქვემდებარებული სტრუქტურული
ერთეულების უფლებამოსილებას, ან ისეთი ოპერაციების შესახებ,
რომლებიც მოითხოვს დირექტორატის თანხმობას შიდა პოლიტიკისა
და პროცედურების შესაბამისად;
 შიდა კონტროლის ეფექტიანობიდან და მნიშვნელობიდან გამომდინარე,
რისკების მართვის კულტურის შემუშავება, რაც გულისხმობს
ადეკვატურ კომუნიკაციას ორგანიზაციული სტრუქტურის ყველა
დონეზე;
 რისკების მართვის განმახორციელებელ თანამშრომელთა
კვალიფიკაციის ამაღლების უზრუნველყოფა, რაც გულისხმობს (და არა
82
მხოლოდ) მუდმივი სწავლების ორგანიზებას და ტრენინგების
პროგრამების შემუშავებას, განსაკუთრებით ისეთი პროგრამებისა,
რომლებიც ეხება რისკების მართვის პროცესებსა და სისტემებს;
 რისკების მართვის სამსახურის დამოუკიდებელი ფუნქციონირების
უზრუნველყოფა, რაც ასევე, გულისხმობს ფუნქციების გამიჯვნას
რისკების მართვის სამსახურსა (რომელიც ახორციელებს რისკების
განსაზღვრას, შეფასებას, მონიტორინგსა და კონტროლს) და იმ
სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს შორის, რომლებიც უშუალოდ
ახორციელებენ საბანკო ოპერაციებს;
 განხილვის რეგულარულობა, რომლის სიხშირეც განისაზღვრება
მოთხოვნების შესანბამისად, იმის გათვალისწინებიტ, რომ
უზრუნველყოფილ იქნეს:
- რისკების შეფასების მეთოდოლოგიის სიზუსტე;
- რისკების მართვის საინფორმაციო სისტემის ადეკვატური
ფუნქციონირება;
- რისკების პოლიტიკისა და პროცედურების სისწორე და რისკების
ლიმიტების დადგენა.
ბანკმა რისკების მართვის განმხორციელებელი სტრუქტურის

თითოეული დონისათვის უნდა დაადგონოს შსაბამისი კვალიფიკაციის
მოთხოვნები.
წინდახედულობიდან გამომდინარე და რისკების მართვის
პროცესების განხორციელების უზრუნველსაყოფად, ბანკმა ყურადღება
უნდა მიაქციოს მისი თანამშრომლების, განსაკუთრებით კი, უშუალოდ
საბანკო ოპერაციების განმხორციელებელი პირებისა და რისკის მართვის
სამსახურის ხელმძღვანელის კომპეტენციას და პატიოსნებას.
მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ისეთი კრიტერიუმები,
როგორებიცაა: განათლება, კვალიფიკაცია, სტაჟი, უნარ-ჩვევები და
რისკების მართვის ადეკვატური ცოდნა.
ბანკმა უნდა შეიმუშაოს როგორც თანამშრომელთა დაქირავების,
განვითარებისა და სწავლების, ისე ანაზღაურების ადეკვატური სისტემა
83
იმისათვის, რომ რისკების მართვის სფეროში ჰყავდეს სათანადო ოდენობის
კომპეტენტური პერსონალი.
საბანკო ოპერაციების, სახეობების, მოცულობისა და
კომპლექსურობის შესაბამისად, რისკების მართვის სამსახურში სამუშაოდ
ბანკმა უნდა დაიქირაოს კომპეტენტური თანამშრომლები.
რისკების მართვის სამსახურში დასაქმებულ პერსონალს უნდა
ჰქონდეს შემდეგი უნარ-ჩვევები:
 უნდა ესმოდეს ბანკის თითოეული პროდუქტისათვის /
საქმიანობისათვის დამახასიათებელი რისკი;
 უნდა ესმოდეს შესაბამისი რისკ-ფაქტორები და საბაზრო პირობები,
რომლებმაც შიძლება გავლენა იქონიოს ბანკის პროდუქტებზე /
საქმიანობაზე და შეეძლოს შეაფასოს ამ ფაქტორების სცვლით
გამოწვეული თითოეული შედეგის გავლენა ბანკის
სიცოცხლისუნარიანობაზე;
 უნდა ჰქონდეს გამოცდილება და უნარი იმისა, რომ ბანკის წინაშე
მდგარი რისკების შესახებ იმფორმაცია დროულად მიაწოდოს
დირექტორატს და რისკების მართვის კომიტეტს.
ბანკის ორგანიზაციული სტრუქტურა ისე უნდა აიგოს, რომ

უზრუნველყოფილი იყოს კონკრეტული ოპერაციის განმახორციელებელი
(შემდგომში რისკების ამღები) თითოეული სამსახურის დამოკიდებულობა
შიდა აუდიტისა და, ასევე, რისკების მართვის სამსახურისაგან.
რისკების ეფექტიანად მართვის მიზნით თითოეულმა ბანკმა უნდა
შექმნას ისეტი ორგანიზაციული სტრუქტურა, რომელიც შესაბამისობაში
იქნება ბანკის მიზნებთან, ბიზნეს-პოლიტიკასთან, მოცულობასთან,
კომპლექსურობასა და სესაძლებლობებთან. ეს სტრუქტურა აუცილებლად
უნდა მოიცავდეს რისკების მართვის კომიტეტს და სტრუქტურულ
ერთეულს (რისკების მართვის სამსახურს).
რისკის მართვის კომიტეტს შეიძლება ჰყავდეს მუდმივი და
არამუდმივი წევრები და იგი უნდა შედგებოდეს დირექტორატის წევრთა,
სულ ცოტა, უმრავლესობისა და შესაბამისი პასუხისმგებელი პირებისაგან:
84
 თუ, მაგალითად, ბანკის დირექტორარტში 3 წევრია, რისკების მართვის
კომიტეტი შეიძლება დაკომპლექტდეს გენერალური დირექტორითა და
დირექტორით, რომელიც კურირებს ბანკში რისკების მართვას;
 ბანკი ვალდებულია დანიშნოს სესაბამისი დირექტორი, როგორც
რისკების მართვის კომიტეტის მუდმივი წევრი;
 რისკების მართვის კომიტეტის მიერ მომზადებულმა რეკომენდაციებმა
უნდა ასახოს კომიტეტის წევრებს შორის მიღწეული შტანხმება;
 შესაბამისი პასუხისმგებელი პირები არიან ის პირები, რომლებიც
თანამდებობრივი იერარქიით ერთი საფეხურით ჩამორჩებიან
დირექტორატის იმ წევრებს, რომლებიც ბანკში უშუალოდ კურირებენ
საბანკო ოპერაციების განხორციელებასა და რისკების მართვას;
 რისკების მართვის კომიტეტში პასუხისმგებელი პირები შეყვანილი
უნდა იყვნენ რისკების მართვის კომიტეტის სხდომაზე განსახილველი
საკითხების გათვალიზწინებით, როგორიცაა, მაგალითად, სახაზინო,
საინვესტიციო და საკრედიტო საქმიანობა, საბანკო ოპერაციები და ა.შ.
რისკების მართვის კომიტეტი უფლებამოსილი და პასუხისმგებელია

მოამზადოს და მისცეს რეკომენდაციები ბანკის გენერალურ დირექტორს
ქვემოთ მოცემულ ისეთ საკითხებთან დაკავშირებით, როგორებიცაა:
 რისკების მართვის პოლიტიკის ფორმულირება და მასში შესატანი
ნებისმიერი ცვლილება, მათ შორის, რისკების მართვის სტრატეგია და
იმ გაუთვალისწინებელ გარემოებათა გეგმა, რომლებიც გამოწვეულია
გარე ანომალური ფაქტორებით. ამგვარ ფორმულირებას ერთობლივად
უზრუნველყოფენ ბანკის შესაბამისი სტრუქტურული ერთეულებისა და
რისკების მართვის ქვედანაყოფის ხელმძღვანელები;
 რისკების მართვის რეგულარული გამოყენების გაუმჯობესებასა ან
მიღწევაზე განპირობებული ბანკის გარე ან შიდა მდგომარეობის
ნებისმიერი ცვლილება, რამაც შიძლება უარყოფითად იმოქმედოს
ბანკის კაპიტალის ადეკვატურობაზე, ასევე, რისკის პროფილზე;
 ჩვეულებრივი პროცედურისაგან განსხვავებულ (არატიპობრივ) ბიზნეს-
გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებით, როგორიცაა, მაგალითად,
ბიზნესის მნიშვნელოვანი გაფართოება, რომელიც განსხვავდება ბანკის
85
ადრე დამტკიცებული ბიზნეს-გეგმისაგან, ანდარისკის გაწევა
დადგენილი ლიმიტის გადაჭარბებით. ამ გარემოებებთან
დაკავსირებით რეკომენდაციები უნდა მომზადდეს ბანკის ბიზნესის
აუცილებლობების და იმ კონკრეტულ ოპერაციასა თუ ოპერაციებთან
დაკავშირებული ანალიზის საფუძველზე, რომლებიც ბანკის მიერ
დადგენილი პროცედურებიდან გადახვევას საჭიროებს.
რისკების მართვის სამსახურის ორგანიზაციული სტრუქტურა უნდა

შეესაბამებოდეს ბანკის ოპერაციების მოცულობასა და კომპლექსურობას,
ისევე როგორც ბანკისათვის დამახასიათებელ რისკებს. ეს იმას ნიშნავს, რომ
თითოეულ ბანკს შეუძლია განსაზღვროს სწორი ორგანიზაციული
სტრუქტურა საკუთარი მდგომარეობის, მათ შორის, ფინანსური
მდგომარეობისა და ადამიანური რესურსების შესაბამისად.
მთლიანი აქტივების მიხედვით, შედარებით მსხვილი ბანკებიშათვის,
რომელიც კომნპლექსურ ბიზნეს-ოპერაციებს ახორციელებს, რისკების
ნართვის სამსახურის (ქვედანაყოფი) ორგანიზაციულმა სტრუქტურამ უნდა
ასახოს ბანკის ბიზნეს-მახასიათებლები. მთლიანი აქტივების მიხედვით,
შედარებით პატარა ბანკებისატვის, რომელიც ნაკლებად კომპლექსურ
ბიზნეს-ოპერაციებს ახორციელებს, ბანკმა შეიძლება დანიშნოს
სპეციალისტთა ჯგუფი, რომელიც რისკების მართვის სამსახურის ფუნქციას
განახორციელებს.
ბანკის მოცულობიდან და ოპერაციების კომპლექსურობიდან
გამომდინარე,რისკების მართვის სამსახურის (სტრუქტურული ერთეულის)
უფროსის თანამდებობა შეიძლება იყოს საბანკო ოპერაციების
განმახორციელებელი (რისკის ამღები) სამსახურის უფროსის თანამდებობის
ტოლფასი ან მისგან განსხვავებული.ამასთან, რისკების მართვის
სამსახურის უფროსი უშუალოდ უნდა ექვემდებარებოდეს გენერალურ
დირექტორს ან შესაბამის დირექტორს.
რისკების მართვის სამსახური დამოუკიდებელი უნდა იყოს რისკების
ამღბი სტრუქტურული ერთეულებისაგან, როგორიცაა: ხაზინის,
86
ინვესტიციების, დაკრედიტების, ბუღალტრული აღრიცხვისა და შიდა
აუდიტის სტრუქტურული ერთეულები.
რისკების მართ ის სამსახურის უფლებამოსილებამ და
პასუხისმგებლობამ უნდა მოიცვას შემდეგი:
 მონიტორინგი გაუწიოს რისკების მართვის კომიტეტის მიერ
რეკომენდებული და დირექტორატის მიერ დამტკიცებული რისკების
მართვის სტრატეგიის განხორციელებას;
 საერთო პოზიციის/რისკების მონიტორინგი, აგრეთვე, მონიტორინგი
ცალკეული რისკისა და ბიზნესის სახეობის მიხედვიტ;
 სტრეს-ტესტების გამოყენება, რათა დადგინდეს რისკების მართვის
პოლიტიკისა და სტრატეგიის განხორციელების გავლენა თითოეული
რისკის ამღები სტრუქტურული ერთეულის მუშაობაზე;
 ბანკის შიგნიტ შემუშავებულ ნებისმიერ ახალ საქმიანობასთან და/ან
პროდუქტთან დაკავშირებით წინადადებების განხილვა. საკითხების
შესწავლისას ყურადღება უნდა გამახვილდეს იმაზე, შეუძლია თუ არა
ბანკს განახორციელოს ახალი საქმიანობა და/ან პროდუქტი, მათ შორის,
გამოიყენოს ის სისტემა და პროცედურები, რომლებიც გავლენას
იქონიებს ბანკის რისკების საერთო პროფილზე;
 რისკების პროფილის შესახებ ანგარიშის მომზადება და ბანკის
გენერალური დირექტორისა და რისკების მართვის კომიტეტისათვის
წარდგენა რეგულარულად ან, სულ ცოტა, კვარტალში ერთხელ.
საბაზრო პირობეის რაიმე მოულოდნელი ცვლილების შემთხვევაში
ანგარიში უფრო ხშირი ინტერვალით უნდა მომზადდეს. ნაკლები
რისკის შემთხვევაში, როგორიცაა მაგალითად, საკრედიტო რისკი,
ანგარიში წარდგენილი უნდა იყოს, სულ ცოტა, ყოველ კვარტალსი
ერთხელ;
 რისკების ამღები სტრუქტურული ერთეულებისაგან მათი
სამსახურებისათვის დამახასიათებელი რისკების შესახებ ინფორმაციის
რეგულარული მიღება.
რისკების მართვის პოლიტიკა არის რისკია მართვის მიზნით

შექმნილი წერილობითი დოკუმენტი. იგი უნდა შეესაბამებიდეს ბანკის
87
ხედვას, მიზნებს და სტრატეგიულ გეგმას და უფრო მეტად უნდა იყოს
ფოკუსირებული ბანკის ოპერაციებისათვის დამახასიათებელი რისკებზე.
რისკის მართვის პოიტიკა არის რისკის მართვის სტრატეგიათა
გაერთიანება, რომელმაც, სხვა ასპექტებთან ერთად, უნდა უზრუნველყოს
და მოიცვას შემდეგი:
 ბანკმა დაიცვას რისკის ლიმიტი, რომელიც შესაბამისი იქნება ბანკის
პოლიტიკასა და შიდა პროცედურებთან, კანონებთან და შსაბამისი
ნორმატიული აქტების დებულებებთან;
 ბანკი იმართებოდეს ისეთი ადამიანური რესურსების გამოყენებით,
რომელთაც აქვთ რისკის მართვასთან დაკავშირებული ცოდნა და
გამოცდილება, ბანკის კომპლექსურობისა და ბიზნეს-შსაძლებლობების
შესაბამისად;
 ბანკის მიერ საბანკო პროდუქტებთან და ოპერაციებთან
დაკავშირებული რისკების განსაზღვრა თითოეული საბანკო
პროდუქტისა და ოპერაციებისათვის დამახასიათებელი რისკის
ანალიზის საფუძველზე ბანკის ოპერაციებისა და საქმიანობის
კომპლექსურობის შესაბამისად უნდა განხორციელდეს;
 ბანკის ეკონომიკური ნორმატივების გათვალისწინებით უნდა
განხორციელდეს რისკების სფასების მეთოდის შემუშავება და რისკის
მართვის საინფორმაციო სისტემის შქმნა ბანკის თითოეული საბანკო
პროდუქტისა და ოპერაციის, აგრეთვე, ოპერაციებისათვის
დამახასიათებელი რისკის ზუსტი დაანგარიშების მიზნით, აგრეთვე,
უნდა მომზადდეს რისკების თაობაზე მონაცემებისა და ინფორმაციის
შესახებ ანგარიშები, რომლებიც გამოყენებულ იქნება მომგებიანი
ბიზნეს-გადაწყვეტილებების მისაღებად;
 უნდა მოხდეს ლიმიტებისა და რისკების ზღვრების დადგენა,
რომლებიც პოტენციური რისკების ლიმიტებს წარმოადგენს და
რომლებიც შეიძლება ბანკის კლიენტმა აიტანოს; აგრეთვე, უნდა
შეიქმნას ბანკის რისკების მართვის მონიტორინგის ინსტრუმენტი;
 უნდა შეიქმნას შიდა კონტროლის სისტემა რისკების მართვის
გამოყენებასთან დაკავშირებით, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს
შესაბამისობა შიდა პოლიტიკასა და პროცედურებთან, საკანონმდებლო
88
მოთხოვნებთან (შესაბამისობის რისლი), მენეჯმენტისა და ფინანსური
ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა, ოპერაციების ეფექტიანობა და
ქმედითობა და რისკის კულტურის ეფექტიანობა ბამკის
ორგანიზაციული სტრუქტურის ყველა დონეზე;
 უნდა მოხდეს რისკის რეიტინგის შეფასება, როგორც ბანკის მიერ
საბანკო პროდუქტებისა და ოპერაციების ზოგიერთი ასპექტის
მაკორექტირებელი ღონისძიებებისა და რისკების მართვის პოლიტიკისა
და პროცედურების განხორციელების საფუძველი;
 უნდა განხორციელდეს გაუთვალისწინებელ გარემოებათა გრგმის
მომზადება ყველაზე ცუდი სცენარების გათვალისწინებით (გარეშე და
შიდა ფაქტორებ), რათა უზრუნველყოფილ იქნეს ბანკის გადარჩენა.
რისკების მართვის სტრატეგიის მიღებისას, ასევე, უნდა იქნეს

გაუთვალისწინებელი ბანკის ფინანსური მდგომარეობა, ბანკის
ორგანიზაციული სტრუქტურა და ის რისკები, რომლებიც გარე და შიდა
ფაქტორების ცვლილებით წარმოიქმნება.
პოლიტიკასა და პროცედურების ფორმულირებისა და რისკების
ლიმიტების დადგენისას, ბანკმა უნდა გაითვალისწინოს რისკებისადმი
მიდრეკილება. ამ პროცედურებისა და ლიმიტების დადგენამ უნდა
მოიცვას, სულ მცირე, შმდეგი:
 ანგარიშვალდებულებისა და უფლებამოსილების გადაცემის ზუსტი
მასშტაბები;
 ლიმიტების და პროცედურების დადგენის შესახებ ადეკვატური
დოკუმენტაცია, რომელიც ხელს შეუწყობს განხილვასა და სუდიტს;
 დადგენილი პროცედურებისა და ლიმიტების რეგულარული განხილვა
წელიწადში ერთხელ მაინც ან უფრო ხშირად, რომელიც ბანკის
პროფილს, ტიპს, მოთხოვნებსა და განვითარებას შეესაბამება;
 რიგირც საერთო ლიმიტების დაწესება, ასევე, ლიმიტები რისკის
ცალკეული სახეობების და ბანკის სპეციფიკურ ოპერაციებთან
დაკავშირებული რისკების მიხედვით.
89
რისკების მართვის პროცესი მოიცავს: რისკების დადგენას, რისკების
შეფასებას, მონიტორინგს და ლიმიტებს, რისკების მართვის საინფორმაციო
სისტემებს, რისკების კონტროლს, აქტივების და ვალდებულებების
მართვას, რისკების შფასების მოდელლების სტრეს-ტესტების გამოყენებას.
რისკების დადგენის მიზანია ბანკის მიერ საბანკო ოპერაციებისათვის
დამახასიათებელი ყველა სახეობის რისკის იდენტიფიცირება, რამაც
შეიძლება ბანკს ზარალი მოუტანოს. რისკის განსაზრვრის დროს
მნიშვნელოვანია შემდეგი ფაქტორების მხედველობაში მიღება:
 პროაქტიული (მოსალოდნელი) და არა რეაქტიული პოზიციის ქონა;
 ყველა სახეობის ოპერაციის მოცვა;
 ინფორმაციის ნებისმიერი შესაძლო წყაროს გამოყენებით რისკების
შესახებ ინფორმაციის კონსოლიდაცია და ანალიზი;
 რისკების ალბათობის ანალიზი და ამ რისკების შედეგები.
რისკების შეფასება გამოიყენება ბანკის რისკის პროფილის

შსაფასებლად, რათა მიღებულ იქნეს რისკების მართვის გამოყენების
ეფექტიანობის შესახებ სრული სურათი. ამ მიდგომით შესაძლებელი უნდა
გახდეს შემდეგი შეფასების გაკეთება:
 პროდუქტის / საქმიანობის მგრძნობელობა ფაქტორების
ცვლილებისადმი, რომლებიც ზემოქმედებს მასზე, როგორც ნორმალურ,
ისე ანომალურ მდგომარეობაში;
 სხვადასხვა ფაქტორის ცვლილებების დინამიკა წარსული
ცვლილებებისა და მერყეობის საფუძველზე და კორელაცია;
 რისკების ფაქტორები ინდივიდუალურ საფიძველზე;
 აგრეგირებული რისკი, რისკის კორელაციის გათვალისწინებიტ;
 ყველა საბანკო ოოპერაციისა და პროდუქტისათვის დამახასიათებელი
რისკები, რომლებიც შეიძლება ინტეგრირებულ იქნეს ბანკის
მენეჯმენტის საინფორმაციო სისტემაში.
რისკების შეფასებისას შეიძლება გამოყენებულ იქნეს რაოდენობრივი

და ხარისხობრივი მეთოდი. როგორც წესი, რისკების შეფასების ყველაზე
მარტივი მიდგომა არის სტანდარტული მეთოდის გამოყენება, რომელიც
90
რეკომენდებულია საერთაშორისო ანგარიშსწორების ბანკის მიერ, თუმცა,
პრაქტიკოსები ეყრდნობიან და გამიყენებენ ალტერნატიულ მოდელს.
ალტერნატიული მოდელის გამოყენება მოითხოვს, რომ
დაკმაყოფილებული იყოს სხვადასხვა რაოდენობრივი და ხარისხობრივი
მოთხოვნა გამოყენებული მეთოდის სიზისტის უზრუნველყოფისათვის.
ბანკს, რომელიც დიდი ოდენობით ოპერაციებს ახორციელებს და
მაღალი კომპლექსურობა ახასიათრბს, შეუძლია შეიმუშაოს და გამოიყენოს
შიდა მოდელი. ამასთან, შიდა მოდელის გამოყენება შეიძლება მოხდეს
მხოლოდ შიდა მიზნებისათვის, ბანკის მოთხოვნების შესაბამისად და
ბანკის მომავალი პოლიტოკის გათვალისწინებით.
რისკების შეფასებისას გამოყენებული მეთოდი უნდა შეესაბამებოდეს
ბიზნეს-ოპერაციების სახეობას, მასშტაბებს და კომპლექსურობას,
მონაცემთა შეგროვების შესაძლებლობებს, დირექტორატის და შსაბამისი
აღმასრულებელი პირების უნარს, აღიქვან გამოყენებული რისკების
შეფასების სისტემის შეზღუდვათა საბოლოო შედეგები.
რისკების შეფასების მეთოდი გასაგები უნდა იყოს ბანკის
თანამშრომლებისათვის, რომლებიც აკონტროლებენ რისკებს, მათ შორისაა
(და არა მხოლოდ): რისკების მართვის კომიტეტი, ხაზინის სამსახური,
რისკების მართვისა და შესაბამისი სტრუქტურული წვედანაყოფების
ხელმძღვანელები.
რისკების ლიმიტები, როგორც რისკების მონიტორინგის ნაწილი,
მინიმუმ შმდეგნაირად უნდა დადგინდეს:
 გათვალისწინებულ უნდა იქნეს ბანკის რისკების მასშტაბები ან მისგან
გამოწვეული ზარალისა და რისკების მიმართ ბანკის კაპიტალის
ამტანობის ზღვრები;
 გათვალისწინებულ უნდა იქნეს წარსულის გამოცდილება ზარალთან
მიმართებაში და ადამიანური რესურსების უნარი.
ნებისმიერი პოზიციის დაწესებულ ლიმიტზე გადამეტების

შემთხვევაში ინფორმაცია უნდა წარედგინოს რისკების მართვის
91
სტრუქტურულ ერთეულს, რისკების მართვის კომიტეტს და საჭიროების
შემთხვევაში, დირექტორატს.
ლიმიტის დადგენამ უნდა მოიცვას შემდეგი:
 ლიმიტი ოპერაციებზე / პროდუქტებზე;
 ლიმიტი უცხოურ ვალუტაზე;
 ლიმიტი ბრუნვაზე;
 ლიმიტი ღია სავალურო პოზიციაზე;
 ლიმიტი დასაშვები ზარალის (დანაკარგის);
 დღიური ლიმიტი;
 ლიმიტი ინდვიდუალურ მსესხებელზე და ოპერაციის მონაწილე მეორე
მხარეზე;
 ლიმიტი დაკავშირებულ მხარეებზე;
 ლიმიტი სამეურნეო და გეოგრაფიული სეგმენტების მიხედვით.
ლიმიტების განსაზღვრას ახდენს მართვის სტრუქტურული

ერთეული, რომელსაც ამტკიცებს რისკების მართვის კომიტეტი ან სხვა
კოლეგიალური ორგანო (აქტივ-პასივების მართვის კომიტეტი, საკრედიტო
კომიტეტი, დირექტორატი), მათი უფლებამოსილების სესაბამისად.
ლიმიტის განსაზღვრისას მხედველობაში უნდა იყოს მიღებული
საქართველოს შესაბამისი კანონები და ნოტმატიული აქტები, მათ შორის,
დებულებები მინიმალური კაპიტალის მოთხოვნებთან დაკავშირებით,
დაკრედიტების ლიმიტების, ღია სავალუტო პოზიციის შესახებ და ა.შ.
ლიმიტების ნებისმიერი სახით გადამეტების შემთხვევაში, ბანკმა
უნდა მოახდინოს კორექტირება იმის უზრუნველსაყოფლად, რომ ამან
ზემოქმედება არ იქონიოს რისკის მიმართ დადგენილი და განსაზღვრული
კაპიტალის მთლიან ოდენობაზე.
ლიმიტის ნებისმიერი გადამეტება დაუყოვნებლივ უნდა იქნას
სასგენილი და გათვალისწინებული დირექტორატის მიერ, ხოლო
ღონისძიებები ლიმიტების გადამეტებასთან დაკავშირებით შეიძლება
გატარდეს მხოლოდ დირექტორატის ან უფლებამოსილი პირის ნებართვით,
ბანკის შიდა წესებისა და პროცედურების შესაბამისად.
92
ბანკმა უნდა შეიმუშაოს სარეზერვო სისტემა და ეფექტიანი
პროცედურები იმისათვის, რომ დაცული იყოს რისკის მონიტორინგის
პროცესები და განახორციელოს სარეზერვო სისტემის რეგულარული
შემოწმება და განხილვა.
რისკების მართვის საინფორმაციო სისტემა, როგორც რისკების
მართვის პროცესის ნაწილი, მენეჯმენტის საინფორმაციო სისტემების
ნაწილია, რომელიც რისკების მართვის ეფექტიანად გამოყენების მიზნით,
ბანკის მოთხოვნების შესაბამისად, აუცილებლად უნდა სმუშავდეს.
რისკების მართვის ეფექტიანად გამოყენების მიზნით ამ საინფორმაციო
სისტემამ უნდა უზრუნველყოს:
 სათანადო ინფორმაციის საფუძველზე აგრეგირებული/კომპოზიტიური
რისკის სფასება დროულად, როგორც ბანკის ბიზნეს-საქმიანობის, ისე
საბანკო ოპერაციებისათვის დამახასიათებელი რისკების მიხედვიტ;
 რისკების მართვის პოლიტიკის და პროცედურების სსაბამისობა და
რისკების ლიმიტების დადგენა;
 რისკების მართვის შედეგები (პროგრესი), ბანკის მიერ რისკების
მართვის პოლიტიკისა და პროცედურების შესაბამისად დადგენილ
ორიენტირებთან შედარებით.
რისკების შესახებ ანგარიში, რომელიც რისკის მართვის

საინფორმაციო სისტემის ერთ-ერთ ელემენტს შეადგენს, უნდა მომზადდეს
რეგულარურად, რისკების მართვის სამსახურის ან უფლებამოსილი პირის
მიერ, რომლებიც დამოუკიდებელი არიან ოპერაციებში ჩართული
ნებისმიერი სტრუქტურული ქვედანაყოფებისაგან. დირექტორატის და
რისკების მართვის კომიტეტის შსაბამისი პირებისადმი ანგარიშგების
სიხშირე უნდა გაიზარდოს ბაზრის პირობების ნებისმიერი მოულოდნელი
ცვლილების შემთხვევაში.
ანგარიშგება, რომელიც სცილდება დირექტორთა საბჭოს,
დირექტორაქტისწევრებსა და რისკებისმართვის მენეჯმენტის დონეს,
შეიძლება წარდგენილ იქნეს ნაკლები სიხშირიტ, მაგრამ, მიუხედავად ამისა,
93
მან ადეკვატური მინფორმაცია უნდა მიაწოდოს ამ მხარეებს, რათა მათ
შეძლონ ბანკის რისკის პროფილში ცვლილებების შეფასება.
რისკების მართვის საინფორმაციო სისტემა უნდა ითვალისწინებდეს
რაოდენობრიც-ტექნიკურ ფორმატში შეფასებული რისკების ხარისხობრივ
ფორმატში გადაყვანას, რომელიც ადვილად გასაგები იქნება
დირექტორატისა და ბანკის სხვა პასუხისმგებელი პირებისათვის.
ნებისმიერი ახალი საინფორმაციო სისტემის, ახალი
ტექნოლოგიებისა და პროგრამული უზრუნველყოფის შემუშავებისას,
ბანკმა უნდა უზრუნველყოს, რომ ახალი საინფორმაციო სისტემისა და
ტექნოლოგიების გამოყენებამ არ გამოიწვიოს რაიმე შეფერხება.
თუ ბანკი გადაწყვეტს, რომ პროგრამული უზრუნველყოფის
სმუშავება და სისტემის განახლება დაავალოს მესამე მხარეს, მასინ ბანკმა
უნდა უზრუნველყოს, რომ გადაწყვეტილება მესამე მხარის შერჩევასთან
დაკავშირებით მიღებულ იქნეს ობიექტურად და დამოუკიდებლად. მესამე
მხარის ხელშეკრულებაში აღნიშნული უნდა იყოს სენახვისა და განახლების
პირობები და ვადები, აგრეთვე, წინასწარი ღონისძიებები, რომლებიც
აღკვეთს ნებისმიერ დაბრკოლებას, რომელიც შეიძლება
წარმოიშვასოპერაციების განხორციელებისას.
მენეჯმენტის მიერ ახალი სისტემის გამოყენებამდე ბანკმა უნდა
ჩაატაროს ტესტირება პროცესების ეფექტიანი განვითარების სიზუსტის
უზრუნველსაყოფად. ბანკმა ასევე უნდა შეამოწმოს ბუღალტრული
აღრიცხვისა და მენეჯმენტის ბიოგრაფიული მონაცემების სათანადო
შეფასება ახალი სისტემის/პროგრამული უზრუნველყოფის მიერ.
ბანკის მიერ ახალი სისტემის პროგრამული უზრუნველყოფის
შემუშავებისას მისი ფუნქციონირება ისეთი უნდა იყოს, რომ მან
ეფექტიანად და ავტომატურად დააკმაყოფილოს კომპეტენტური
ხელმძღვანელობის მხრიდან ანგარიშგებასთან დაკავშირებული
მოთხოვნები.
94
ბანკმა უნდა მართოს და განაახლოს სისტემური დოკუმენტაცია,
აგრეთვე, კომპიუტერები, პროგრამული უზრუნველყოფა, მონაცემთა ბაზა,
პარამეტრები, პროცესების ეტაპები, მონაცემთა წყაროები და შედეგები
იმისათვის, რომ ხელი შეუწყოს კონტროლის განხორციელებას და აუდიტს.
ბანკმა უნდა დააწესოს რესკების კონტროლი, რათა მართოს
კონკრეტული რისკი, რადგან მეტად მნიშვნელოვანია ნებისმიერი რისკი,
რომელმაც შეიძლება საფრთხის წინაშე დააყენოს ბანკის არსებობა.
ბანკს შეუძლია გააკონტროლოს რისკები ისეთი საზომების
მეშვეობით, რომლებიც მოიცავენ ჰეჯირებას და რისკების შემცირების სხვა
მეთოდებს,როგორიცაა, მაგალითად, გარანტიების გაცემა, „სეკურიტიზაცია“
და საკრედიტო დერივატები და გააძლიეროს ბანკის კაპიტალი
პოტენციური რისკის გასანეიტრალებლად.
საპროცენტო, სავალურო და ლიკვიდობის რისკების
კონტროლისათვის ბანკებმა ინდა განახორციელონ აქტივებისა და
ვალდებულებების მართვა და მისი ეფექტიანად გამოყენების
ხელშესაწყობად ბანკმა უნდა შექმნას აქტივ-პასივების მართ ის კომიტეტი,
რომლის შემადგენლობა უნდა შეესაბამებოდეს აქტივებისა და
ვალდებულებების მართვასთან დაკავშირებული ბანკის ოპერაციების
მიცულობას და სირთულეს (კომპლექსურობას).
ბანკმა უნდა მოამზადოს და შეიმუშაოს წერილობითი პოლიტიკა,
პროცედურები და განსაზღვროს ლიმიტები, რომლებიც გავლენას
მოახდენენ ბანკის აქტივებისა და ვალდებულებების მართვის
შემუშავებაზე. აქტივებისა და ვალდებულებების მართვის პოლიტიკა
მკაფიოდ უნდა ასახავდეს შემდეგ პასუხისმგებლობასა და
უფლებამოსილებებს:
 ბანკის ოპერაციებისა და პროდუქტებიდან წარმოშობილი საპროცენტო
რისკის დადგენას;
 საპროცენტო რისკების შეფასების სისტემის დამტკიცებას;
 პოლიტიკიდან გამონაკლისების დაშვების პროცედურას და მისთვის
პასუხისმგებელი პირისათვის უფლებამოსილების მიცემას.
95
კომიტეტის პოლიტიკამ უნდა მოიცვას შემდეგი საკითხევი:
 პასუხისმგებლობა, კომიტეტის შეხვედრის სიხშირე და კომიტეტრის
წევრობა;
 კომიტეტსა და დირექტორატს შორის ანგარიშ-ვალდებულებრივი
ურთიერთობა;
 ფონდების განთავსების სტრატეგია;
 ჰეჯირების სტრატეგის;
 დაფინანსების სტრატეგია;
 ფასწარმოქმნის სტრატეგია;
 საპროცენტო რისკის მართვა, კერძოდ, ლიმიტების დაწესება
სპეციალურ რისკებზე, ასევე, რისკების შეფასება გეპის ანალიზის,
ხანგრძლივობის „დიურაციის“ ანალიზის ან სიმულაციის მოდელის
გამოყენებით.
კომიტეტის უფლებამოსილებამ უნდა მოიცვას:

 აქტივებისა და ვალდებულებების მართვის სტრატეგიის შემუშავება,
განხილვა და მოდიფიკაცია. ბანკის საპროცენტო რისკის პოზიციის
შეფასება, რომ ბანკის მიერ რისკის გაწევის პოზიცია სსაბამისობაში იყოს
საპროცენტო რისკის მართვის ამოცანებთან;
 აქტივებისა და ვალდებულებების ფასწარმოქმნის სტრატეგიის
განხილვა, რათა სახსრების განთავსებისას უზრუნველყოფილი იყოს,
რომ ფასწარმოქმნამ მიაღწიოს ოპტიმალურ შედეგებს, მინიმუმამდე
შეამციროს სახსრების ხარჯები და შინარჩუნოს ბანკის საბალანსო
უწყისის სტრუქტურადამტკიცებუ;ლი სტრატეგიის შესაბამისად;
 ბანკის ფაქტობრივ შედეგებს, ბიუჯეტის გეგმიურ პარამეტრებსა და
ბიზნეს-გეგმებს შორის გადფახრების განხილვა;
 დირექტორატის ინფორმირება საკანონმდებლო და სხვა ნორმატიულ
აქტებში ნებისმიერი ცვლილების შესახებ, რომელმაც შეიძლება გავლენა
იქონიოს აქტივებისა და ვალდებულებების მართვის სტრატეგიასა და
პოლიტიკაზე.
კომიტეტის შეხვედრა შეიძლება გაიმარტოს თვეში ან კვარტალში

ერთხელ, ეკონომიკაში განხორციელებული ცვლილებების, ბანკის
96
მდგომარეობისა და საპროცენტო, სავალუტო და ლიკვიდობის რისკების
პროფილის შესაბამისად.
დირექტორატისათვის წარდგენილი ყველა დოკუმენტი
ფოკუსირებული და ადეკვატურად დიკუმენტირებული უნდა იყის, რათა
დირექტორატს გაუადვილდეს შეფასებების გაკეთება.
რისკების შეფასებისა და განხილვისას განსაკუთრებით
გათვალისწინებული უნდა იყოს მინიმუმ შემდეგი საკითხები:
 რისკების შეფასებისა და რისკების ლიმიტების დასადგენად
გამოყენებული ლიმიტები, ვარაუდები (დაშვებები) და ცვლილებები;
 შედარება სიმულაციების ან წინასწარი პროგნოზირების გამოყენებით
რისკების შფასების მეთოდებიდან მიღებულ შედეგებსა და ფაქტობრივ
შედეგებს შორის;
 შდარება მოდელში გამოყოფილ დაშვებებსა და ფაქტობრივ
მდგომარეობას შორის;
 შედარება დადგენილ ლიმიტებსა და ფაქტობრივ რისკებს შორის;
 რისკების შეფასების შესაფერისობის დადგენა და რისკის ლიმიტები
ბანკის წარსულ საქმიანობასა და მიმდინარე პოზიციასთან
დაკავშირებით.
3.2. ბანკის ხელმძღვანელობის პასუხისმგებლობა რისკის

სტრატეგიისა და პოლიტიკის განხორციელებაში,
ეკონომიკური ნორმატივები და ლიმიტები
საკრედიტო რისკი - არის კონტრაგენტი პარტნიორის მიერ

ვალდებულების შეუსრულებლობით ან გაკოტრებით გამოწვეული რისკი.
საკრედიტო რისკი ბანკს შეიძლება წარმოეშვას თავის კლიენტებთან
(დებიტორებთან) სხვადასხვა საქმიანობიდან, როგორიცაა: კრედიტების
გაცემა, სახაზინო სა საინვესტიციო საქმიანობა, ვაჭრობის დაფინანსება და
სხვ..
საკრედიტო რისკის სტრატეგიის და პოლიტიკის დამტკიცებისა და
რეგულარულ (მინიმუმ, წელიწადში ერთხელ) განხილვისათვის
97
პასუხისმგებელია ბანკის სამეთვალყურეო საბჭო. საკრედიტო რისკის
სტრატეგიაში და პოლიტიკაში უნდა იყოს:
 ასახული ეკონომიკური ციკლის და ეკონომიკური მდგომარეობის
ცვლილების მიმართ ბანკის ამტანობა და მოსალოდნელი შემოსავლების
მდგრადობის ალბათობა;
 გათვალისწინებული ადგილობრივი და საერთაშორისო ეკონომიკური
ციკლები და ცვლილებები, რომლებმაც სეიძლება გავლენა იქონიონ
საკრედიტო პორტფელის სმადგენლობასა და ხარისხზე;
 საკითხები შემუშავებული იყოს იმგვარად, რომ დააკმაყოფილოს
გრძელვადიანი მოთხოვნები, საჭიროების შმთხვევაში, მასში სათანადო
კორექტირებების გათვალისწინებით.
დირექტორატი პასუხისმგებელია საკრედიტო რისკის სტრატეგიისა

და პოლიტიკის განხორციელებისა და პროცედურების სემუშავებისათვის,
რომელთა საფუძველზეც მოხდება საკრედიტო რისკის განსაზღვრა,
შეფასება, მონიტორინგი და კონტროლი. პოლიტიკამ და პროცედურებმა,
თუ ისინი სწორად იქნება შემუშავებულიდა განხორციელებული, ხელი
უნდა შეიწყოს ჯანსაღი დაკრედიტების სტანდარტებს, საკრედიტო რისკის
მონიტორინგს, პრობლემური სესხების დადგენას და ამოღებას.
ბანკმა უნდა დაადგინოს და მართოს ყველა ახალიპროდუქტისა და
საქნ=მიანობისავის დამახასიათებელი საკრედიტო რისკი და
უზრუნველყოს, რომ მათ დანერგვასა და ამუშავებამდე ახალი
პროდუქტებისა და საქმიანობის შედეგად მიღებულმა რისკებმა სათანადო
კონტროლი გაიაროს, ამასთან, წინასწარ უნდა იქნეს მიღევ=ბული რისკების
მართვის კომიტეტის რეკომენდაციები ან დირექტორატის თანხმობა.
ბანკს საკმარისი ინფორმაცია უნდა ჰქონდეს, რათა გამოიყენოს იგი
დებიტორთა რისკის პროფილის კომპლექსური შფასებისათვის. ფაქტორები,
რომლებიც მხედველობაშია მისაღები, სულ მცირე, უნდა იყოს:
 სესხის მიზნობრიობა და გადახდის წყარი;
98
 დებიტორის რისკის პროფილი და უზრუნველყოფა მიმდინარე
თარიღისათვის და მგრძნობელობა საბაზრო პირობების
ცვლილებებისადმი;
 წარსული და მომავალი გადახდისუნარიანობის ანალიზი ფინანსური
მონაცემებისა და ფულადი ნაკადების პროგნოზის მიხედვით მოვლენის
სხვადასხვა სცენარით განვითარების შემთხვევაში;
 დებიტორის ბიზნესის მოვულობა, სტაბილურობა და ეკონომიკური
სექტორის/მსესხებლის ბიზნესის მდფომარეობა და მსესხებლის
ადგილი კონკრეტულ სექტორში;
 კრედიტის პირობები, მათ შორის, ნებისმიერი ხელშეკრულება,
რომელიც დაკავშირებულია დებიტორის მომავალ რისკთან.
რისკის მქონე საკრედიტო ოპერაციების შერჩევისას

გათვალისწინებული უნდა იქნეს შემოსავლიანობის დონე, რომელიც უნდა
განხორციელდეს, მინიმუმ, იმის უზრუნველყოფით, რომ ხარჯებისა და
შემოსავლების ანალიზი ჩატარდეს კომპლექსურად და მოიცვას საპერტაციო
ხარჯები, სახსრების მოხიდვის ხარჯები, დებიტორების დეფლოტთან
დაკავშირებული ხარჯების შეფასება, სანამ არ მოხდება სრული დაფარვა და
კაპიტალის მოთხოვნების დაანგარიშება.
კრედიტის შეფასება შესაბამისობაში უნდა იყოს კონკრეტული
ოპერაციის რისკის დონის დაანგარიშებასთან, კერძოდ, დებიტორის
საერთო მდგომარეობასთან და გარანტიის სახით წარმოდგენილი გირაოს
ხარისხისა და საბაზრო კონკურენტუნარიანობასთან.
სულ ცოტა კვარტალში ერთხელ დირექტორატმა უნდა მიიღოს
დაკრედიტების ოპერაციების მომგებიანობის ანალიზი საჭიროების
შემთხვევაში, საკრედიტო ოპერაციების შეფასება კორექტირებულ უნდა
იქნეს და გატარდეს ყველა აუცილებელი მაკორექტირებელი ღონისძიება,
რათა თავიდან იქნეს აცილებული ბანკის ფინანსური მდგომარეობის
გაუარესება.
სესხებისა და ვალდებულებების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების
პროცედურები, როდესაც ეს ხდება უფლებამოსილების გადაცემის
99
მეშვეობით, მკაფიოდ უნდა იქნეს გაფორმებული ბანკის ზუსტი
მახასიათებლებლების (მოცულობა, ორგანიზაციული სტრუქტურა,
საქმიანობის სახეები და ოპერაციების კომპლექსურობა) ჩვენებით, რასაც
ხელი უნდა შეუწყოს არსებულმა სისტემამ.
სესხების და/ან ვალდებულებების გაგრძელების თაობაზე
გადაწყვეტილების მირების შესახებ უფლებამოსილების გადაცემისას ბანკმა
უნდა უზრუნველყოს ფუნქციების განაწილება კრედიტის დამტკიცებაში,
ანალიზსა და ადმინისტრირებაში მონაწილეთა შორის.
ბანკში განხილვის პროცესი უნდა განხორციელდეს, მინიმუმ,
კვარტალში ერთხელ და მოიცვას საკრედიტო რისკის კლასიფიცირება,
გირაოს საბაზრო კონკურენტუნარიანობის შეფასება და საკომისიო
მოსაკრებლების დადგენა. განხილვის შედეგები უნდა შადგენდეს
საკრედიტო ფაილის განუყოფელ ნაწილს.
საკრედიტო ადმინისტრირების სისტემის შემუშავებოისას ბანკმა
უნდა უზრუნველყოს:
 კრედიტის ადმინისტრირების ეფექტიანობა და ქმედითობა, მათ შორის:
დოკუმენტაციის, სახელშეკრულებო პირობებისა და ვადების, სასესხო
ხელშეკრულებების (იურიდიული ასპექტების) და გირაოს
მონიტორინგი;
 მენეჯმენტის საინფორმაციო სისტემისათვის მიწოდებული
ინფორმაციის სიზუსტე და დროულობა;
 მოვალეობების სწორი გადანაწილება;
 back office-თვის დადგენილი პროცედურების კონტროლი;
 შესაბამისობა შიდა წერილობით პოლიტიკასა და პროცედურებთან და
მოქმედ კანონებთან.
ბანკმა უნდა განახორციელოს სფასება და განხილვისათვის

გამოყენებული ყველა რაოდენობრივი და ხარისხობრივი ინფორმაციისა და
მასალის ადმნისტრირება და დოკუმენტირება საკრედიტო ფაილში.
ბანკმა უნდა უზრუნველყოს საკრედიტო ფაილებში არსებული
ჩანაწერების სრულყოფა, სულ ცოტა, კვარტალში ერთხელ დავალიანების
100
მქონე დებიტორებისათვის, რომლებიც გაცილებით დიდი რისკების წინაშე
აყენებენ ბანკის საკრედიტო პორტფელს (დიდი რისკის და კრედიტების
კონცენტრაცია).
საკრედიტო რისკზე ლიმიტების დაწესების შესახებ პროცედურებში
ბანკმა, სხვა ფაქტორებთან ერთად, უნდარმადგინოს ის ფაქტორებიც,
რომლებმაც შეიძლება გავლენა იქონიოს საკრედიტო რისკზე ლიმიტების
დაწესებაზე და იმ პროცესებზე, რომლებიც დაკავშირებულია
გადაწყვეტილების მიღებასთან / საკრედიტო რისკის ლიმიტების
დაწესებასთან.
ბანკმა უნდა დააწესოს ლიმიტები მსესხებლებისა და
კონტრაგენტებისათვის მათთან ოპერაციების განხორციელებამდე რისკის
მიმართ ბანკის ტოლერანტულობის დონის გათვალისწინებით.
საკრედიტო რისკის ლიმიტები წესდება იმ მიზნით, რომ
შემცირებულ იქნეს კონცენტრაციით გამოწვეული რისკები. დაწესებულმა
ლიმიტებმა უნდა მოიცვას სულ მცირე შემდეგი:
 კლიენტის ან კონტრაგენტი პარტნიორის რისკი;
 ურთიერთდაკავშირებული მხარეების რისკი;
 გარკვეული ეკონომიკური სექტორის ან გეოგრაფიული კონცენტრაციის
რისკი.
ერთი კლიენტისათვის ან კონტრაგენტი პარტნიორისათვის

დაწესებული ლიმიტი შეიძლება ეფუძნებოდეს მათი ფინანსური უწყებიდან
რაოდენობრივი მონაცემების და მათთან გასაუბრებიტ მოპოვებული
ხარისხობრივი ინფორმაციის ანალიზს.
საკრედიტო რისკის ლიმიტის დაწესება სრულად უნდა იქნეს
დოკუმენტირებული წერილობითი ფორმით, რაც ხელს შეუწყობს გარე და
შიდა აუდიტორების მიერ აუდიტის ჩატარებას.
ბანკს, გარდა იმისა, რომ მოეთხოვება ეროვნული ბანკის მიერ
დაწესებული მოთხოვნების შესრულება, მან, აგრეთვე, უნდა დაიცვას ბანკის
შიდა პოლიტიკა. პროცედურები და დაწესებული ლიმიტები. საქართველოს
101
ეროვნული (ცენტრალური) ბანკის მიერ კომერციული ბანკებისათვის
დადგენილი ეკონომიკური ნორმატივები და ლიმიტებია:
 kk1 (პირველადი კაპიტალის კოეფიციენტი) - ბანკის პირველადი
კაპიტალი უნდა იყოს რისკის მიხედვით შეწონილი აქტივების
არანაკლებ 8 პროცენტისა;
 kk2 (საზედამხედველო კაპიტალის კოეფიციენტი) - ბანკის
საზედამხედველო კაპიტალი უნდა იყოს რისკის მიხედვით შეწონილი
აქტივების არანაკლებ 12 პროცენტისა;
 sk1 (ერთი ინსაიდერის კოეფიციენტი) - ბანკის მიერ ერთი
ინსაიდერისათვის გაცემული სესხებისა და სხვა ვალდებულებების
საერთო თანხა არ უნდა აღემატებოდეს ბანკის საზედამხედველო
კაპიტალის 5 პროცენტს;
 sk2 (ყველა ინსაიდერის კოეფიციენტი) -ბანკის მიერ ყველა
ინსაიდერისათვის გაცემული სესხებისა და სხვა ვალდებულებების
 sk3 (ერთი აუტსაიდერის კოეფიციენტი) -ბანკის მიერ ერთი პირისათვის
გაცემული სესხებისა და სხვა ვალდებულებების საერთო თანხა არ უნდა
აღემატებოდეს ბანკის საზედამხედველო კაპიტალის 15 პროცენტს;
 sk4 (ურთიერთდაკავშირებული მსესხებელთა კოეფიციენტი) - ბანკის
მიერ ურთიერთდაკავშირებულ მსესხებელთა ჯგუფისათვის გაცემული
სესხებისა და სხვა ვალდებულებების საერთო თანხა არ უნდა
 sk5 (ნსხვილი სესხების კოეფიციენტი) - ბანკის მიერ გაცემული ყველა
მსხვილი სესხებისა და სხვა ვალდებულებების საერთო თანხა არ უნდა
აღემატებოდეს ბანკის საზედამხედველო კაპიტალის ორმაგ ოდენობას;
 sk6 (საბლანკო სესხების კოეფიციენტი) - ბანკის მიერ გაცემული ყველა
საბლანკო სესხების საერთო თანხა არ უნდა აღემატებოდეს ბანკის
საკრედიტო დაბანდების 25 პროცენტს;
 Ik (საშუალო ლიკვიდობის კოეფიციენტი) - საანგარიშგებო თვის
საშუალო ლიკვიდური აქტივები უნდა იყოს საანგარიშგებო თვის
საშუალო ვალდებულების არანაკლებ 20 პროცენტისა;
102
 ik1 (წილობრივი ინვესტიციების კოეფიციენტი) - იურიდიული პირების
კაპიტალში ბანკის ინვესტიციების საერტო თანხა არ უნდა
აღემატებოდეს ბანკის სააქციო კაპიტალის 50 პროცენტს;
 ik2 (ქონებრივი ინვესტიციების კოეფიციენტი) - ბანკის ძირითადი
საშუალებების ნარჩენი ღირებულება იურიდიულ პირთა კაპიტალში
ბანკის ინვესტიციების საერთო თანხასთან ერთად არ უნდა
აღემატებოდეს ბანკის სააქციო კაპიტალის 70 პროცენტს;
 pI1 (საბალანსო ანგარიშების საერთო ღია სავალუტო პოზიცია) - ბანკის
საბალანსო ანგარიშების საერთო ღია სავალუტო პოზიცია არ უნდა
 pI2 (კრებსითი საერთო ღია სავალუტო პოზიციის ლიმიტი) - ბანკის
კრებსითი საერთო ღია სავალუტო პოზიცია არ უნდა აღემატებოდეს
ბანკის საზედამხედველო კაპიტალის 20 პროცენტს.
ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობისათვის დამახასიათებელი

რისკების მართვის მიზნით ბანკმა უნდა შეიმუშაოს წერილობითი
პოლიტიკა და პროცედურები.
ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობისათვის რისკების მართვის
პოლიტიკამ და პროცედურებმა უნდა დაადგინოს მინიმუმ შმდეგი:
 სტანდარტული საოპერაციო პროცედურები და უფლებამოსილება
ახალი პროდუქტების და საქმიანობის რისკების მართვასთან
დაკავშირებით;
 ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობისათვის დამახასიათებელი ყველა
რისკის დადგენა;
 ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობის რისკებისათვის
დამახასიათებელი შეფასებისა და მონიტორინგის მეთოდების
საგამოცდო პერიოდი იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იყოს
მეთოდების ტესტირება საბანკო საქმიანობის წინდახედულობისა და
სხვა ასპექტების თვალსაზრისიტ;
 ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობის ბუღალტრული აღრიცხვის
საინფორმაციო სისტემა, რომელშიც ასახული იქნება, მინიმუმ, ამ
103
რისკის პროფილი და ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობის მოგებისა
და ზარალის დონე;
 ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობის სამართლებრივი ანალიზი,
რომელშიც გათვალისწინებული იქნება შესაძლო სამართლებრივი
რისკების შესაძლებლობა და ახალი პროდუქტებისა და საქმიანობის
შესაბამისობის ანალიზი უპირატეს კანონებსა და ნორმატიულ აქტებთან
მიმართებაში.
თუ ბანკი არის ბიზნეს-ჯგუფის წევრი და განსაკუთრებით იმ

ფინანსური ჯგუფისა, რომელსაც რისკების მართვის ცენტრალიზებული
პროცესი აქვს, ბანკმა უნდა უზრუნველყოს, რომ რისკების სეფასების
პროცესი რაც შეიძლება ზუსტად იყოს კონსოლიდირებული. რისკების
კონსოლიდირებული მონიტორინგისა და შეფასების პროცესმა უნდა
დაადგინოს მკაფიო ლიმიტები, რომელიც კონსოლიდაციის ყველა დონეზე
იქნება დაკმაყოფილებული.
სტრუქტურულ ქვედანაყოფებს და ფილიალებს შორის
ოპერტაციების შემთხვევაში, რომლის დრისაც გარკვეული რისკის პოზიცია
წარმოიქმნება, ბანკმა უნდა:
 მკაფიოდ განსაზრვროს შიდა გარიგებები;
 შეადაროს შიდა გარიგებები ბუღალტრული აღრიცხვის პროცესებსი,
რომელიც მიზნად უნდა ისახავდეს კონსოლიდირებული ფინანსური
ანგარიშგების შედგენას;
 უზრუნველყოს შიდა ოპერაციებიდან წარმოშობილი რისკების
პოზიციების შეფასება, მონიტორინგი და გაკონტროლება რისკების
მართვის სტრუქტურის მიერ;
 უზრუნველყოს თანმიმდევრული ლიმიტების დადგენა.
ბანკმა რეგულარულად, სულ ცოტა, ყოველ თვე, უნდა შეადაროს ის

ცვლილება, რომელიც მოგებისა და ზარალის უწყისსა და შიდა გარიგებებს
შორის ჩნდება გამოყენებული ბუღალტრული აღრიცხვის
სტანდარტებშიარსებული განსხვავებების გამო და დაუყონებლივ
მოახდინოს ამ განსხვავებების სემოწმება და გასწორება.
104
იმ შემთხვევაში, თუ ბიზნეს-ჯგუფის შიგნით ორგანიზაციებს შორის
ოპერაციები ხორციელდება, ბანკმა ასევე უნდა უზრუნველყოს, რომ
ოპერაციები სწორად იქნეს გატარებული, რათა ბიზნეს-ჯგუფის ანგარიშები
ზუსტად იქნეს ასახული ბანკის ფინანსურ ანგარიშებში.
3.3. საკრედიტო რისკის დადგენა, შეფასება,

მონიტორინგი, საკრედიტო რისკების მართვის
მიზნით აქტივების კლასიფიცირება და
ადეკვატური რეზერვის შექმნა
ბანკმა უნდა დაადგინოს მისი ყველა პროდუქტისა და საქმიანობის

დამახასიათებელი საკრედიტო რისკი. საკრედიტო რისკის ამგვარი დადგენა
შეადგენს კონკრეტული საქმიანობისათვის დამახასიათებელი საკრედიტო
რისკის მახასიათებლების შესწავლის შედეგს, როგორიცაა; კრედიტების
გაცემა, სახაზინო და საინვესტიციო საქმიანობა და მიზნობრივი
დაფინანსება.
საკრედიტო ოპერაციებისა და მიზნობრივი დაფინანსების
საკრედიტო რისკის შფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული
დებიტორის ფინანსური მდგომარეობა, კერძოდ კი ის, თუ რამდენად
სწრაფად დაფარვის უნარი აქვს მას, აგრეთვე მის მიერ წარმოდგენილი
გირაო და გარანტიები. დებიტორის რისკის შეფასებისას გათვალისწინებულ
უნდა იქნეს დებიტორის გარემოს ანალიზი, ბიზნეს-პარტნიორების
მახასიათებლები, აქციონერთა და მენეჯმენტის ხარისხი, ბოლო ფინანსური
ანგარიშგების მდგომარეობა, ფულადი ნაკადების პროექტი, ბიზნეს-გეგმის
ხარისხი და სხვა დოკუმენტები, რომლებიც შეიძლება სასარგებლო იყოს
დებიტორის მდგომარეობისა და კრედიტუნარიანობის კომპლექსური
ანალიზის ჩასატარებლად.
სახაზინო და საინვესტიციო საქმიანობის საკრედიტო რისკის
შეფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული მეორე მხარის
ფინანსური მდგომარეობა, რეიტინგი, ინსტრუმენტების დახასიათება,
105
ჩატარებული ოპერაციების ტიპები, ბაზრის ლიკვიდობა და სხვა
ფაქტორები, რომელთაც შეიძლება გავლენა იქონიონ საკრედიტო რისკებზე.
ბანკს უნდა ჰქონდეს შეფასების წერილობითი პროცედურები,
რომელიც საშუალებას მისცემს:
 მოახდინოს საბალანსო და გარესაბალანსო უწყისებში საკრედიტო
რისკის მქონე დებიტორების ან დებიტოტ=რთა და/ან მხარეთა
სპეციალური ჯგუფების ცენტრალიზება;
 საკრედიტო რისკის რეიტინგების განსხვავებული კატეგორიების
შეფასება, როდესაც გამოყენებული იქნება ხარისხობრივი ასპექტებისა
და რაოდენობრივი მონაცემების კომბინაცია და შრჩეული იქნება
კონკრეტული კრიტერიუმები;
 რისკების შეფასების შედეგების შესახებ სრული ინფორმაციის
გავრცელება შესაბამისი სტრუქტურების მიერ მონიტორინგის
განხორციელების მიზნით.
საკრედიტო რისკის შეფასებისას მხედველობაში უნდა იქნეს

მიღებული, მინიმუმ, შემდეგი ასპექტები:
* საკრედიტო რისკის შემცველი თოთოეული ოპერაციის
დახასიათება, დებიტორის/მეორე მხარის ფინანსური მდგომარეობა და
სასესხო ხელშკრულების ვადები და პირობები, როგორიცაა ვადა,
სარგებელი და სხვა;
* გეპის პროფილი ბაზრის პროცენტული ცვლილების ჭრილში;
* გირაო და/ან გარანტია;
* დეფლოტის შესაზლებლობა;
* ბანკის უნარი გაუძლოს პოტენციურ დეფლოტს. ბანკები
რომლებიც რისკის შიდა რეიტინგის მეშვეობით ახორციელებენ რისკების
შეფასებას, რეგულარულად უნდა ახდენდნენ მონაცემთა გადამოწმებას.
დაკრედიტო რისკის შეფასებისას გამოყენებულმა პარამეტრებმა სხვა
ასპექტებთან ერთად უნდა მოიცვას შემდეგი:
 უმოქმედო სესხები;
106
 კრედიტების კონცენტრირება მსესხებლებისა და ეკონომიკის დარგების
მიხედვით;
 გირაოს ადეკვატურობა;
 დაკრედიტების ზრდა;
 უმოქმედო სახაზინო და საინვესტიციო (არასაკრედიტო) პორტფელები;
 სახაზინო და საინვესტიციო პორტფელების შემადგენლობა
(ბანკთაშორისი ფასიანი ქაღალდები და კაპიტალში წილობრივი
მონაწილეობა);
 რეზერვების ადეკვატურობა;
 მიზნობრივი დაფინანსების ოპერაციების დეფლოტი;
 მიზნობრივი დაფინანსების მიზნით გაცემული კრედიტების
კონცენტრაცია.
ბანკმა შეიძლება გამოიყენოს სისტემა და სტატისტიკური/ალბათობის

მეთოდი, რათა შეაფასოს საკრედიტო რისკის მატერიალური ოპერაციების
კონკრეტული სახეობებისათვის დამახასიათებელი რისკი, როგორიცაა,
მაგალითად, კრედიტუნარიანობის შეფასების ინსტრუმენტები „credit
scoffing tools“.
ამ სისტემის გამოყენებისას ბანკმა უნდა:
- განახორციელოს დეფლოტის პროგნოზირებისას გამოყენებული
მოდელისა და შვებების სიზუსტის განხილვა;
- განახორციელოს კორექტირებები და შვებები, შიდა და გარე
პირობების ცვლილებების გათვალისწინებით;
მსხვილი რისკის ან შედარებით კომპლექსური ოპერაციების

შემთხვევაში საკრედიტო რისკის მატარებელი ოპერაციების
განხორციელების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესი უნდა
დაეფუძნოს არა მარტო ამ სისტემას, არამედ საკრედიტო რისკის შეფასების
სხვა ინსტრუმენტებსაც. ბანკმა უნდა მოახდინოს ამგვარი საკრედიტო
ინფორმაციის დოკუმენტირება, რადგან ამ სისტემაში გამოყენებული
დაშვებები, მონაცემები და ინფორმაცია, მათ შორის, აქედან გამომდინარე
107
ნებისმიერი ცვლილება, მუდმივად უნდა განახლდეს. სისტემის
გამოყენების დროს უნდა:
- შეუწყოს ხელი გადაწყვეტილების მიღების პროცესს და
უზრუნველყოს მისი შსაბამისობა უფლებამოსილების გადაცემის
შესახებ დებულებებთან;
- გამოიყენოს სათანადო და ეფექტიანი უსაფრთხოების პროცედურები
და იყოს დამოუკიდებელი.
საკრედიტო რისკის მონიტორინგის განხორციელების მიზნით:

 ბანკმა უნდა შეიმუშაოს და გამოიყენოს საინფორმაციო სისტემა და
პროცედურები, რათა მონიტორინგი გაუწიოს თითოეული დებიტორის
ან მეორე მხარის მდგომარეობას ბანკის ერთიან საკრედიტო პორტფეში;
 საკრედიტო რისკის მონიტორინგის სისტემამ უნდა შეძლოს შფასების
განხორციელება შემდეგი მიზნით:
- უზრუნველყოფილ იქნეს ბანკის ინფორმირება დებიტორის ან მეორე
მხარის ბოლო ფინანსური მდგომარეობის შესახებ’
- მონიტორინგი გაეწიოს შესაბამისობას სასესხო ხელშეკრულების
პირობებსა და ვადებთან ან საკრედიტო რისკის მატარებელი
ოპერაციების შესახებ ხელშეკრულებებთან;
- უნდა მოხდეს დებიტორის ამ მეორე მხარის ვალდებულებებთან
დაკავშირებული გირაოს ადეკვატურობის შეფასება;
- უნდა მოხდეს ნებისმიერი დაგვიანების დადგენა დაფარვასთან
დაკავშირებით და პრობლემური სესხების დროული კლასიფიკაცია;
- უნდა მოხდეს სწრაფი ღონისძიებების გატარება პრობლემურ
სესხებთან მიმართებაში.
 ბანკმა, ასევე, უნდა გაუწიოს მონიტორინგი საკრედიტო რისკის
შესაბამისობას დადგენილ ლიმიტებთან, მათ შორის,
დაფარვისუნარიანობასა და რისკის შიდა რეიტინგთან;
 საკრედიტო რეიტინგის მონიტორინგი რეგულარულად და მუდმივად
უნდა განხორციელდეს რისკის მართვის სტრუქტურის მიერ, რომლის
დროსაც ფაქტობრივი საკრედიტო რისკი უნდა შედარდეს საკრედიტო
რისკის მიმართ დაწესებულ ლიმიტებს;
108
 საკრედიტო რისკის მონიტორინგის მიზნით, რისკების მართვის
სტრუქტურამ მუდმივად უნდა მოამზადოს ანგარიშები საკრედიტო
რისკის მიმდინარეობასთან დაკავშირებით, მათ შორის, მათი
გამომწვევი ფაქტორების ჩათვლით, რომელიც უნდა მიეწოდოს
რისკების მართვის კომიტეტს ან დირექტორატს;
 რისკების შიდა რეიტინგის სისტემის გამოყენების პროცედურების
შმუშავება და დოკუმენტირება;
 ადრეულ ეტაპზე რისკების პროფილის ნებისმიერი ცვლილების
დადგენა, რომელიც საკრედიტო რისკის პოტენციური ან ფაქტობრივი
შემცირებით არის გამოწვეული;
 შიდა რისკის შეფასების სისტემის მუდმივად შეფასება იმ მხარის მიერ,
რომელიც დამოკიდებულია შიდა რისკის შეფასების მომხმარებელი
სტრუქტურებისაგან.
რისკების შიდა რეიტინგის შესახებ ანგარიშები საკრედიტო

პორტფელის მდგომარეობის თაობაზე, რეგულარულად უნდა გადაევეს
დირექტორატს.
საკრედიტო რისკის შეფასების პროცესის ეფექტიანობასა და
ქმედითობის გასაუმჯობესებლად ბანკს უნდა ჰქონდეს მენეჯმენტის
საინფორმაციო სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს ზუსტი და დროული
ანგარიშგებისა და მონაცემების მომზადებას, რაც ხელს შეუწყობს
გადაწყვეტილების მიღებას დირექტორატის ან სხვა შესაბამისი პირების
მიერ.
მენეჯმენტის საინფორმაციო სისტემამ უნდა:
 შეიმუშაოს ანგარიშები და ინფორმაცია, რომელიც ხელს შეუჭყობს
აქტიური რისკის მონიტორინგს და მათ შედარებას დაწესებულ
ლიმიტებთან, აგრეთვე, ამ ლიმიტებთან მიმართებაში ნებისმიერი
გადაჭარბების სსახებ დირექტორატისათვის აუცილებლად
ინფორმირებას;
 უზრუნველყოფს ზუსტი და დროული მონაცემები თითოეული
მსესხებლისა და მხარის მთლიანი საკრედიტო რისკის და საკრედიტო
109
პორტფელის შესახებ და ანგარიში საკრედიტო რისკის ლიმიტებიდან
გამონაკლისების შესახებ;
 მისცეს საშუალება დირექტორატს, დაადგინოს ნებისმიერი რისკის
კონცენტრაცია საკრედიტო პორტფელში.
ბანკმა უნდა შექმნას კრედიტების დამოუკიდებელი და მუდმივი

განხილვის შიდა სისტემა საკრედიტო რისკის მართვის პროცესის
გამოყენების ეფექტიანობასთან დაკავშირებიტ. განხილვამ, სულ ცოტა,
უნდა მოიცვას საკრედიტო ადმინისტრირების პროცესის შეფასება, შიდა
რისკის რეიტინგის გამოყენების სიზუსტის შეფასება ან მონიტორინგის სხვა
ინსტრუმენტების სფასება და იმ სტრუქტურის ან ოფიცრების მუშაობის
ეფექტიანობის შეფასება, რომლებიც მონიტორინგს უწევენ ცალკეული
კრედიტის ხარისხს.
განხილვა უნდა განხორციელდეს იმ სტრუქტურის ან
პასუხისმგებელი პირის მიერ, რომელიც დამოუკიდებელი იქნება
საკრედიტო რისკის ოპერაციების განმახორციელებელი სტრუქტურისაგან.
განხილვის შდეგები სრულად უნდა მიეწოდოს უშუალოდ შიდა აუდიტის
სტრუქტურას, შესასბამის დირექტორს, დირექტორატის სხვა სესაბამის
წევრებს და სარეზერვო კომისიას.
ბანკმა უნდა უზრუნველყოს, რომ ის სტრუქტურები, რომლებიც
კურირებენ საკრედიტო ან საკრედიტო რისკის მატარებელ ოპერაციებს
ადეკვატურად იმართებოდნენ, ხოლო საკრედიტო რისკი რეგულარულად
იყოს დაცული შესაბამის ფარგლებში და დააკმაყოფილოს პრუდენციული
სტანდარტები.
ბანკმა უნდა შექმნას და გამოიყენოს შიდა კონტროლი, რათა
უზრუნველყოს, რომ ნებისმიერი გამონაკლისი პოლიტიკიდან,
პროცედურებისა და ლიმიტებიდან დროულად იქნეს მიწოდებული
დირექტორატსა და სსაბამისი პასუხისმგებელი პირებისათვის, მათ მიერ
მაკორექტირებელი ღონისძიებების გასატარებლად.
110
შიდა აუდიტის ჩატარებისას შიდა აუდიტის სამსახურმა უნდა
შამოწმოს შიდა კონტროლის ეფექტიანობა, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს
სისტემის ქმედითუნარიანობა, უსაფრთხოება და მისი შესაბამისობა
მოქმედი კანონების დებულებებთან და პოლიტიკასთან, ინსტრუქციებთან
და ბანკის შიდა პროცედურებთან. არაეფექტიანობისა ან უზუსტობის
ნებისმიერი შმთხვევა, ან ნებისმიერი მნიშვნელოვანი მონაცემი ამ
სისტემაში დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს დირექტორატს და რიაკის
მართვის სამსახურს იმისათვის, რომ მათ დაუყოვნებლივ გაატარონ
მაკორექტირებელი ღონისძიებები.
ბანკს უნდა ჰქონდეს პრობლემური სესხების მართვის პროცედურები,
მათ შორის, წერილობითი სისტემა, რომელიც აღმოაჩენს და გამოავლენს
პრობლემურ სესხებს და ეფექტიანად გამოიყენოს ეს პროცედურები. თუ
ბანკს აქვს ამოსაღები მნიშვნელოვანი ოდენობის პრობლემური სესხები,
მაშინ ბანკმა უნდა განაცალკევოს პრობლემური სესხების გადაჭრის
ფუნქცია დაკრედიტების შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები სანსახურის
ფუნქციიდან. თითოეული სტრატეგია და პრობლემური სესხების გადაჭრის
შედეგები ადმინისტრირელ უნდა იქნეს მონაცემებში, რომელიც შემდგომში
გამოყენებული იქნება როგორც მონაცემები, რომელსაც კრედიტების
გაცემის ან რესტრუქტურიზაციის ფუნქციით გამოიყენებენ.
კომერციული ბანკის ვალდებულებები აქტივების კლასიფიკაციასთან
მიმართებაში ითვალისწინებს, რომ საერთაშორისო სტანდართების
მიხედვით აქტივების კლასიფიკაციის განსახორციელებლად და
მოსალოდნელი შესაძლო დანაკარგების დაფარვის მიზნით ადეკვატური
რეზერვების (საკუთარი შემოსავლებიდან ! ) შესაქმნელად, თითოეული
კომერციული ბანკი ვალდებულია საკრედიტო რისკის მართვის მიზნით,
ჩამოაყალიბოს და იქონიოს წერილობითი პოლიტიკა და პროცედურები.
სესხების კლასიფიკაცია წარმოებს ხუთი კატეგორიის მიხედვით, მათ
შორის (იხ. ცხრილი 3.1):
 სტამდარტული სესხები;
 საყურადღებო სესხები;
111
 არასტანდარტული სესხები;
 საეჭვო სესხები;
 უიმედო სესხები.
ბანკები აქტივების შესაძლო დანაკარგების ადეკვატური რეზერვის

შესაქმნელად დარეზერვებაზე გაწეულ ყველა ახალ რეზერვს გაატარებენ
ხარჯებში და ასახავენ თავიანთ მიმდინარე მოგება-ზარალის უწყისში.
სესხის დაფარვის და სხვა აქტივების ამოღების შეუძლებლობის
დადგენის შემთხვევაში, ბანკებმა უნდა ჩამოწერონ „უიმედოდ“
კლასიფიცირებული აქტივები და შამცირონ შესაძლო დანაკარგების
რეზერვი მისი დადებეტებით და აქტივის ანგარიშის დაკრედიტებით.
ბანკის მიერ სესხის ჩამოწერა გადახდის შუძლებლობის გამო არ
ჩაითვლება ვალის გაუქმებად. აღნიშნული ვალი უნდა დარჩეს სპეციალურ
გარესაბალანსო ანგარიშებზე მისი ჩამოწერის დღიდან ხუთი წლის
განმავლობაში. ბანკმა უნდა მიიღოს ზომები როგორც ვადაგადაცილებული
პროცენტის, ისე ძირითადი თანხის ამოსაღებად, ასეთ აქტივებზე ბანკის
სამეთვალყურეო საბჭო შეხედულებისამებრ, პროცენტების დარიცხვა
გაგრძელდება გარესაბალანსო ანგარიშზე, რათა კვლავ ხდებოდეს
მიმდინარე ვალდებულების შესაფერისი ასახვა.
5-წლიანი პერიოდის განმავლობაში ბანკმა, სულ ცოტა, თვეში
ერთხელ უნდა მიაწოდოს მსესხებელს ან მის სამართალმემკვიდრეს, ან
წარმომადგენელს გადაუხდელი ძირითადი თანხის ნაშთისა და
დარიცხული პროცენტის დამადასტურებელი ამონაწერი, რომელიც
ზუსტად ასახავს ზემოაღნიშნული სპეციალური გარესაბალანსო ანგარიშის
ნაშთებს.
თუ მოვალე ფარავს სესხს, რომელიც ჩამოიწერა საბალანსო
უწყებიდან და ეს მოხდა გაუთვალისწინებელი პერიოდის განმავლობაში,
ბანკი ტავიდან დაადებეტებს ფულადი სახსრების ამგარიშს და
დააკრედიტებს აქტივების შესაძლო დანაკარგების რეზერვების ანგარიშს,
რის შემდეგაც იგი დაადებეტებს აქტივების შესაძლო დანაკარგების
112
რეზერვის ანგარიშს და დააკრედიტებს დარეზერვირებაზე გაწეული
ხარჯების ანგარუშს.
თუ მოვალე არ გადაიხდის ჩამოწერილ სესხს 5 წლის განმავლობაში,
სესხის როგირც ძირითადი თანხა, ისე პროცენტები, გაუქმებული იქნება
სპეციალური გარესაბალანსო უწყისის ანგარიშიდან ბუღალტრული
სტანდარტების შესაბამისი გატარებების მეშვეობით, რაც არ ნიშნავს სესხის
ამოღების პროცედურების შეწყვეტას.
ცხრილი 3.1. საკრედიტო რისკების მართვის
მიზნით აქტივების კლასიფიცირება და
ადეკვატური რეზერვის შექმნის მაგალითი
№ სესხის ვადაგა რეზე- რეზე- პერიოდი ძირი- %, სულ
რიგ კლასიფიკაცია დაცი რვის რვის (სესხი თადი ლარ- დავა-
ზე საკრედიტო ლების განაკ- თანხა, გაცემუ- თანხა, ებში ლია-
ნრისკის ხანგრძ ვეთი, ლარ- ლია სამი ლარ- ნება,
მიხედვით დღე- % ებში თვით) ებში ლარ-
ებში ებში
1 2 3 4 5 6 7 8 9
1 სტანდარ- 0 2% 200 01.01.2017 10 000 300 10 300

ტული
01.04.2017
სესხი
2 საყურად- 30 10% 1 000 01.04.2017 +200 10 500
ღებო
01.05.2017
სესხი
3 არასტანდარ- 60 30% 3 000 01.05.2017 +200 10 700
ტული
01.06.2017
სესხი
4 საეჭვი 120 50% 5 000 01.06.2017 +400 11 100
სესხი
01.08.2017
5 უიმედო 150 100% 10 000 01.08.2017 +200 11 300

სესხი
01.09.2017
ჯამი 10 000 10 000 1 300 11 300
113
ლექცია 4. საკრედიტო რისკების შეფასების
თავისებურებები, კლასიფიკაცია,
პროცენტების დარიცხვის მეთოდები
4.1. საბანკო რისკების

შეფასების თავისებურებები
ბანკების საქმიანობისა და მათი ფინანსური მდგომარეობის შეფასებაში

განმსაზღვრელ როლს აღნიშნული საქმიანობისათვის დამახასიათებელი
რისკები ასრულებენ (21, გვ. 247 – 249).
რისკის ქვეშ გაითვალისწინება სამომავლო ფულად ნაკადებთან
მიმართებაში განუსაზღვრელობა, დაგეგმილთან შედარების მიხედვით
ღირებულებით გამოსახულებაში წარმოდგენილი შემოსავლების
დანაკარგების ან სრული მოცულობით მიუღებლობის ალბათობა. დიდი
რაოდების ოპერაციების განხორციელებისას მოსალოდნელ დანაკარგებს
ადარებენ საბანკო საქმიანობის ყველაზე უფრო ეფექტიანობის
დამახასიათებელ (შედარებად ერთეულებში გაზომილ) მაჩვენებლებთან
(შემოსავლების, ხარჯების, ბანკის საკრედიტო რესურსების სიდიდესთან).
საგარეო რისკებს, რომლებიც ბანკის საქმიანობასთან უშუალოდ არ
არიან დაკავშირებულები, წარმოადგენენ : ქვეყნიური რისკი,
კონიუნქტურული რისკები, ფორს-მაჟორული გარემოებების რისკი.
ქვეყნიური რისკი სახელმწიფოს ფუნქციონირების ეროვნულ
თავისებურებებზეა დამოკიდებული, რომელთა ეკონომიკურ
სტრუქტურებთან ბანკი საქმოან ურთიერთობებს ახორციელებს.
ქვეყნიური რისკების რიცხვში გამოყოფენ : პოლიტიკურებს
(სახელმწიფოებრივი მოწყობის თავისებურებები, ხელისუფლების
სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობის არასტაბილურიბა, მთავრობის მიერ
განხორციელებადი ეკონომიკური და სხვა პოლიტიკის არაეფექტიანობა);
სამართლებრივებს (ბანკების საქმიანობასთან დაკავშირებული
საკანონმდებლო და სხვა სახის ნორმატიული შეზღუდვები);
საერთოეკონომიურებს (სახელმწიფოს ეკონომიკურ პოლიტიკასთან
114
დაკავშირებულები); ფინანსურებს (ფულად-საკრედიტი სისტემის
პრობლემებთან დაკავშირებულები); ტრქნიკურებს (საბანკო საქმიანობის
ტექნიკური სტანდარტების დარღვევა).
სავალუტო რისკი - არის უცხოური და ეროვნული ვალუტების
კურსების გაუთვალისწინებელი ცვლილებების გამო დანაკარგების
ალბათობა. მოცემული რისკი შეიძლება ინფლაციური პროცესების ან
საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების შედეგად სავალუტო პასივებისა და
აქტივების სტრუქტურის შეუსაბამობისას წარმოიშვას.სავალუტო რისკები
შეიძლება რამდენიმე კრიტერიუმის მიხედვით იქნას კლასიფიცირებული :
ოპერაციის ხასიათის, აქტივების სახეობის, რისკოს ობიექტის
ტერიტორიულ-გეოგრაფიული ადგილმდებარეობის, მსესხებლის ტიპის,
რისკის შესაძლო მატერიალიზაციის მიხედვით.
საკონტრაქტო რისკი დაკავშირებულია სპოტურ, ფორვარდულ,
ფიუჩერსულ გარიგებებთან და სხვა სავალუტო გარესაბალანსო
ინსტრუმენტებთან.
ტრანსლაციური რისკი წარმოადგენს ბუღალტრულ რისკს, რომელიც
უცხოური ფილიალების, კონტრაგენტების ბალანსის აქტივებისა და
პასივების და „მოგებისა და ზარალის“ ანგარიშის გადაფასებასთან არის
დაკავშირებული. გადაანგარიშება შეიძლება განხორციელებული იქნას
ტრანსლაციის მეთოდის მიხედვით (გადაანგარიშების თარიღისათვის
მიმდინარე კურსით) და ისტორიული მეთოდის მიხედვით (კონკრეტული
ოპერაციის განხორციელების თარიღისათვის კურსის მიხედვით).
ფორს-მაჟორული გარემოებების რისკი წარმოიშობა საგანგებო და
გაუთვალისწინებელი გარემოებების პირობებისას (სტიქიური
უბედურებები, სოციალური კატაკლიზმები), რომლებიც ფინანსური
ხელშეკრულების პირობების შესრულებაზე მნიშვნელოვანი ხარისხით
ზემოქმედებენ.
115
კონიუნქტურული რისკი თავისთავად ცალკეულ ბაზრებზე ან
მთლიანობაში საერთოეკონომიკურ კონიუნქტურაზე არაკეთილსასურველი
ცვლილებებისას შესაძლო დანაკარგებს წარმოადგენს.
შიდა რისკები თვით ბანკების საქმიანობის შედეგს წარმოადგენენ და
მათ მიერ განხორციელებად ოპერაციებისაგან არის დამოკიდებული.
ბანკის სტრუქტურულ რისკებს წარმოადგენენ მისი ორგანიზაციული
სტრუქტურების : სათაო ფირმის, ფილიალების, შვილობილი ბანკების,
სათაო ბანკის შიდა ქვედანაყოფების რისკები.
კლიენტების შემადგენლობის რისკები დაკავშირებულებია მათ
ურთიერთობით საკუთრებისადმი (სახელმწიფო სექტორი, კერძო,
კორპორატიული კლიენტები საკუთრების შერეული ფორმით,
ინდივიდუალური მეანაბრეები და მსესხებლები), კლიენტების
დარგობრივი კუთვნილობისადმი, მათთვის მიწოდებადი საბანკო
მომსახურების სიდიდისადმი.
საანგარიშსწორებო რისკები დამოკიდებულია ბანკთაშორისო
ოპერაციების განხორციელების ტექნოლოგიებისაგან, მათი სისწრაფისა
და საიმედობისაგან. მოცემული სახეობის რისკის შემცირებისათვის
სახელმწიფოს საგადახდო სისტემის ტექნიკური ბაზის კომპლექსური
განვითარება არის საჭირო. იგი დაფუძნებული უნდა იქნას სტანდარტული
პროგრამული გადაწვეტილებების შემუშავებაზე და ადაპტაციაზე, უმეტესი
გამოთვლითი ცენტრების უნიფიცირებული ტექნიკური კომპლექსებით
თანდათანობით გადაიარაღებაზე, ტელესაკომუნიკაციო ქსელების
განვითარებაზე, თანამგზავრული კავშირის სისტემისა და ბანკთაშორისო
ანგარიშსწორების ელექტრონული სისტემების ჩათვლით.
ბანკის მიერ, ან საკუთარი ლიკვიდობის მხარდაჭერის მიზნით, ან
არბიტრაჟის მიზნით შეძენადი ყოველგვარი ფასიანი ქაღალდები, სავალო
ვალდებულებები, მათი ემიტენტების სრულად ან ნაწილობრივ
გადახდისუუნარობის რისკს მომცველია, რომელიც ამ უკანასკნელის
ფინანსური სიძნელეების შემთხვევაში შეიძლება იქნას მატერიალიზებული.
116
უშუალოდ ბანკის საემისიო რისკები მის მიერ საკუთარი ფასიანი
ქაღალდების ემისიასთან, მათი რეალიზაციიდან შემოსავლების გეგმიურ
სიდიდესთან, არსებული აქციონერების მიერ ბანკზე კონტროლის
დაკარგვის საშიშროებასთან არის დაკავშირებული.
ბანკის თანამშრომლების ბოროტმოქმედების რისკები წარმოიშობიან
მათ მიერ ბუღალტრული აღრიცხვის დადგენილი ნორმების, საგადასახადო
კანონმდებლობის დარღვევისას, გაფლანგვისა და მიწერების, სხვა
კრიმინოგენული ქმედებების შედეგად.
ბანკის მთავარი რისკებია - პორტფელური რისკები, რომლებიც
მთლიანობაში აქტიური ოპერაციების რისკებს, პასიური ოპერაციების
რისკებს და კაპიტალის რისკებს მოიცავენ. მოცემული რისკები - არის ბანკის
ბალანსის სტრუქტურის რისკები, ანუ საბალანსო რისკები.
გარესაბალანსო საქმიანობის რისკები - არის ბანკის აქტიური და
პასიური ოპერაციების რისკები. გარესაბალანსო საქმიანობის არსი საკუთარ
თავზე სავალო ვალდებულებების აღებია გარეშე დამატებითი შემოსავლის
მიღებაში მდგომარეობს. რისკს ნებისმიერ შემთხვევაში, გარკვეული
პირობებისას, ბანკის ბალანსისადმი, აქედან გამომდინარე კი მის
კაპიტალთან მიმართებაშიც შესაძლო მოთხოვნილების ფორმა გააჩნია
(თუმცა ამ უკანასკნელისადმი ნაკლები ხარისხით, ვიდრე საბალანსო
საქმიანობის რისკი). ამასთან გარესაბალანსო აქტივებისა და მათი
შესაბამისი რისკების ზრდას საბალანსო აქტივების მიხედვით
შემოსავლების შემცირებისაკენ მივყავართ, და ჯამში ბანკი, როგორც წესი,
მაინც მოგებაშია, რამდენადაც გარესაბალანსო საქმიამობის მიხედვით
შემოსავლები ბალანსურის მიხედვით დანაკარგების კომპენსირებას
ახდენენ.
პროცენტული რისკი - არის პოტენციალური დანაკარგები, რომლებიც
შეიძლება ბანკის მიერ მოზიდული და განთავსებული რესურსების
მიხედვით საბაზრო საპროცენტო განაკვეთებზე მანიპულირებისას,
ფასობრივი პირობების გადახედვის ვადების შეუსაბამობის შედეგად მათი
117
გაუთვალისწინებელი ცვლილებისას წარმოიშვას. საპროცენტო
განაკვეთების მკვეთრად ცალმხრივად ცვლილების ან პროცენტული
სპრედის (წყვეტადობის) შემცირების შედეგად ბანკის აქტივებმა შეუძლება
საკუთარი ღირებულების ნაწილი დაკარგონ, პასივების ღირებულება
შეიძლება გაიზარდოს, ხოლო მარჟა - შემცირდეს.
პროცენტული რისკი დაიყოფა საბაზისო რისკად, რომელიც
დაკავშირებულია დეპოზიტებში სახსრების მოზიდვის საპროცენტო
განაკვეთებისა და განთავსების მუდმივი განაკვეთების ცვლილების
განუსაზღვრელობასთან, და დროითი წყვეტადობის რისკად (როდესაც ბანკი
რესურსებს მოიზიდავს და განათავსებს მუდმივი საბაზისო განაკვეთის
მიხედვით, მაგრამ მათი გადახედვის დროითი წყვეტადობით).
ფიშერის მოდელი პ რ ო ც ე ნ ტ უ ლ ი რ ი ს კ ი ს არსს შემდეგი
სახით აღწერს {21, გვ. 249 – 251}:
I=s+f,
სადაც : i - არის პროცენტის საბაზრო განაკვეთი;
s - არის რეალური საპროცენტო განაკვეთი;
f - არის ინფლაციის მოსალოდნელი ტემპები.
რეალური საპროცენტო განაკვეთი მის ისეთ სიდიდეს წარმოადგენს,

რომელიც საჭიროა იმისათვის, რომ მომხმარებელი საკუთარი
შემოსავლების ნაწილის შენახვაში (დაზოგვაში) დაინტერესდეს.
რისკის შეფასებისათვის, პროცენტული მარჟის სიდიდე
კორექტირებული უნდა იქნას სესხების მიხედვით დანაკარგების სახის
მატერიალიზებული რისკის სიდიდეზე:
Dp - Ps
RAM = …………… ,
A
სადაც: RAM - არის მარჟა, კორექტირებული რისკზე;
DP - არის სუფთა პროცენტული შემოსავალი;
Ps - არის დანაკარგები სესხების მიხედვით;
A - არის აქტივები.
აღნიშნული მაჩვენებლის ოპტიმალური მნიშვნელობა 3 – 3,5 %-ის

ფარგლებში მერყეობს.
118
ცენტრალური ბანკის სააღრიცხვო განაკვეთის სიდიდის
არასტაბილურობას, რეგულარულ ინფლაციურ ნავარდს იქეთკენ
მივყავართ, რომ კომერციული ბანკებისათვის საპროცენტო რისკის
მნიშვნელობა სტაბილურად მაღალი რჩება.
დაუბალანსებელი ლიკვიდობისა და რეფინანსირების რისკი - არის
დანაკარგების ალბათობაბანკის დროებითი არასტაბილურობის
შემთხვევაში შეასრულოს საკუთარი ვალდებულებები პასივების მიხედვით
და დააკმაყოფილოს მოთხოვნები აქტივების მიხედვით, მათ შორის
მიმდინარე აქტივების რეფინანსირების მიხედვით.
ლიკვიდურობის მართვის რისკი დაკავშირებულია, უპირველეს
ყოვლისა, ბანკში ისეთი აქტივოების არსებობასთან, რომლებიც საჭიროების
შემთხვევაში შეიძლება იქნას გაყიდული, აგრეთვე ბაზარზე გაყიდვადი
პასივების მიწოდების არსებობასთან; მეორეს მხრივ, კონკრეტულ ფასთან,
რომელთა მიხედვით შეიძლება გაყიდული იქნას აქტივები და შეძენილი
იქნას პასივები.
ოპერაციების არასაკმარისი დივერსიფიკაციის რისკი თავისთავად,
არსის მიხედვით, საბანკო სპეციალიზაციის რისკს წარმოადგენს. იგი ბანკის
საქმიანობის ამა თუ იმ ჯგუფის აქტივების და (ან) პასივების დინამიკასთან
დაუსაბუთებელი მიბმის, განხორციელებადი ოპერაციების წრის
სივიწროვის გამო წარმოიშობა.
ბანკის სპეციალიზაციის ქვეშ საკრედიტო დაწესებულების აქტივებში
ან პასივებში გარკვეული სახეობის ოპერაციების მაღალი ხვედრითი წონა
(40-50%-ის დონეზე) იგულისხმება. სპეციალიზაცია შეიძლება ბოლო
მსესხებლების დაკრედიტებისას, საწარმოებისა და ორგანიზაციების
საანგარიშსწორებო მომსახურებისას, არასახელმწიფოებრივ ფასიან
ქაღალდებთან ოპერაციების ჩატარებისას, მოსახლეობის სახსრებისა და
ბანკთაშორისო კრედიტების მოზიდვისას და მათი საბანკო საქმიანობის
სხვა სფეროებში განთავსებისას (თითოეული რომელთაგან შესაბამის
რისკთან არის დაკავშირებული) იქნას განხორციელებული.
119
შესაძლო სპეციალიზაციის სფეროებს შორის კაპიტალის ქვეყნის
შიგნით საბანკო სისტემაში თავისუფალი გადადინების ადრე (კრიზისამდე)
არსებული თავისუფლების თეორიული ფაქტორი მოცემული სახეობის
რისკის საშიშროებას ამცირებდა.
უცხოეთის საკრედიტო დაწესებულებებისაგან განსხვავებით,
რომელთა უმეტესობა საქმიანობის გარკვეულ სახეობაზე (სადაზღვევო,
იპოთეკური, სასესხოსაშემნახველო კომპანიები) სპეციალიზირდებიან,
საქართველოს უნივერსალურ ბანკებს არასაკმარისი დივერსიფიკაციის
რისკის შემცირების მიზნით საკუთარი რესურსების მანევრირებისათვის
საკმარისი შესაძლებლობები გააჩნდათ. მაგრამ გარკვეულ მათგანს
აღნიშნული შესაძლებლობი არ გამოუყენებიათ, რამაც შემდგომში
ზოგიერთი მათგანი მძიმე ფინანსურ მდგომარეობამდე მიიყვანა.
რისკის მოცემული სახეობა თავისთავად მატი რამდენიმე სახეობის
(საკრედიტოს, საპროცენტოს, რეფინანსირების და სხვ.) შეხამებას
საკრედიტო რისკი - არის საკრედიტო ორგანიზაციის ფინანსური
მდგომარეობის დესტაბილიზაციის ძირითადი ფაქტორი. იგი ვალის
ძირითადი თანხისა და მათზე დარიცხული პროცენტების ხელშეკრულების
პირობებით დადგენილ ვადებში სრულად ან ნაწილობრივ
დაუბრუნებლობისას პოტენციალურ დანაკარგებს წარმოადგენს.
საკრედიტო რისკს თან ახლავს საპროცენტო და ლიკვიდობის რისკი,
რომელთა შორის მჭიდრო ურთიერთკავშირი და
ურთიერგანპირობებულობა არსებობს. საკრედიტო რისკის გადიდებისას
მათზე დანაკარგების კომპენსირებას ზოგჯერ პროცენტული წყვეტადობის
გადიდების გზით ცდილობენ, რაც პროცენტული რისკის გადიდებასაც
ნიშნავს.საკრედიტო რიკის სიდიდის ზრდა დაუბალანსებელი ლიკვიდობის
რისკის გახრდას უწყობს ხელს.
საკრედიტო რისკის ნაირსახეობები წარმოიშობიან: ვალის ცნობაზე
(აღიარებაზე) ოფიციალურად უარის თქმისას ან მის მომავალ
120
მომსახურებაზე უარის თქმისას; ვალის დაფარვის პირობების
გადახედვისას; ვალის დაფარვის გადახედვისა ან მორატორიუმისას;
გადახდების ტრანსფერტში (ქვეყნიური საკრედიტო რისკის ნაირსახეობა)
ტექნიკური მიზეზების (ადმინისრაციული შეკავებები, პროექტის
არაეფექტიანობა და სხვ.) მიხედვით სავალო გადახდების დროებით
შეჩერებისას.
საკრედიტო რისკის მართვა მსესხებლიბის, კონტრაგენტების, ბანკის
მიერ შეძენადი ფასიანი ქაღალდების ემიტენტების, სესხების მიწოდების
შესახებ თანამდებობრივი პირების უფლებამოსილებების, სასესხო
პორტფელის მოცულობისა და სტრუქტურის ლიმიტირების მეშვეობით
უნდა ხორციელდებოდეს.
რამდენადაც შემოსავლის სიდიდესა და მისი მიღების თანმდევი
რისკის სიდიდეს შორის უკუ ურთიერთკავშირი არსებობს, იგი შეიძლება
გამოსახული იქნას შემდეგი განტოლების მეშვეობით {4, გვ. 251 – 253; 8, გვ.
365 - 390}:
1+r
r* = .......... – 1 ,
1–d
სადაც : r* - არის შემოსავლის სიდიდე ხელშეკრულების მიხედვით;
r - არის საპროცენტო განაკვეთი, პრაქტიკულად თავისუფალი
რისკისაგან
(საიმედო სესხების მიხედვით);
d - არის საკრედიტი რისკის მნიშვნელობა.
მოცემულ ფორმულაში მიღებულია დაშვება, რომლის დროსაც ბანკის

არაპროცენტული ხარჯები იგნორირებულია.
თუ d = 0, რისკი პრაქტიკულად არ არსებობს, r* და r ტოლებია.
თუ d = 1, ვალის დაუბრუნებლობის ალბათობა მაქსიმალურია,
სიდიდე r*-ის განსაზღვრა შეუძლებელია, ისევე როგორც გარიგების
მიხედვით რისკის კომპენსირებაც შეუძლებელია.
რისკიანი და საიმედო სესხების მიხედვით შემოსავლებს შორის
სხვაობა თავისთავად სესხების არდაფარვის რისკზე პრემიას წარმოადგენს:
121
r* – r = (1 + r*) d.
უცხოეთის ქვეყნების საბანკო პრაქტიკაში საკრედიტო საქმიანობის
რისკის განმსაზრვრელ ყველაზე გავრცელებულ და მნიშვნელოვან
მაჩვენებლებს წარმოადგენს:
აქტივების ხარისხის კოეფიციენტი = სესხების მიხედვით ზარალი /

/ მათი მიხედვით დავალიანების საშუალო სიდიდე.
აქტივების ხარისხის კოეფიციენტი = სესხების მიხედვით ზარალი /

/ სესხების საერთო ჯამი.
საკრედიტო რისკი (d) შეიძლება აღწერილი იქნას შემდეგი
გამოსახულების მეშვეობით:
S-R
d = ……….. ,
S
სადაც: S - არის ჯამური სასესხო დავალიანობა საანგარიშო თარიღისათვის;
R - არის რეზერვი სესხების მიხედვით შესაძლო დანაკარგებზე.
მოცემული კოეფიციენტის მნიშვნელობა რამდენადაც ახლოსაა

ერთის მნიშვნელობასთან, იმდენად მაღალია საკრედიტო პორტფელის
ხარისხი მისი დაბრუნებადოდის თვალსაზრისით.
საკრედიტო რისკის მახასიათებელ მნიშვნელოვან მაჩვენებელს
წარმოადგენს ბანკის მსხვილ მსესხებლებზე მიწოდებული კრედიტების
კონცენტრაციის რისკი. იგი შეიძლება წარმოდგენილი იქნას კრედიტების
კონცენტრაციის კოეფიციენტის (K) სახით:
ბანკის მსხვილი მსესხებლების 10%-ის ჯამური კრედიტი
K = ........................................................................................................... .
ყველა გაცემული სესხების რეალური ღირებულების 10%
მოცემული კოეფიციენტი გაიანგარიშება მსესხებლებზე გაცემული

კრედიტების თანხების კლებადობის მიხედვით რანჟირების საფუძველზე.
მაჩვენებლის სამ ერთეულზე მეტი მნიშვნელობა მოწმობს მსხვილი
122
მსესხებლების ჯგუფის ხელში კრედიტების მეტისმეტად კონცენტრაციის
რისკის შესახებ.
საკრედიტო რისკი, როგორც არც ერთი სხვა, მენეჯერების მიერ,
ბანკის მუშაობის შედეგებზე მისი ნეგატიური ზემოქმედების გადალახვით,
მათი მართვის ოსტატობაზეა დამოკიდებული, იგი ბანკის მენეჯმენტის
რისკს წარმოადგენს და რისკ-მენეჯმენტის სახელწოდებას ატარებს.
ქვეყნის კომერციული ბანკებისათვის საკრედიტო რისკი
უკიდურესად მაღალს წარმოადგენმს. აღნიშნულის მიზეზებია -
მთლიანობაში ეკონომიკის დაბალი დონე, წარმოების ტექნიკური
ჩამორჩენა, რომელიც ამაღლებულ თვითღირებულებას, პროდუქციის
არაკონკურენტუნარიანობას, მოთხოვნის არარსებობას, მენეჯმებტის
არასაკმარის დონეს, ეროვნული კანონმდებლობის გაუმართაობას,
ზოგიერთ შემთხვევებში - სამართლებრივ დარღვევებს იწვევს.
ბანკების საქმიანობის საერთო რეგულირებისათვის, მათ შორის ამა
თუ იმ სახეობის რისკების ზემოქმედების შეზღუდვისათვის,
ზედამხედველობის ორგანოების მიერ სავალდებულო ეკონომიკური
ნორმატივები გამოიყენება. ამასთან მოცემული პრობლემის განხილვისას
ყველაზე დიდი მნიშვნელობა საკუთრივ რისკების ნორმატივებს გააჩნიათ,
რომლებიც მათ დასაშვებ საზღვრებს განსაზღვრავენ.
ინფლაციური რისკი ეკონომიკაში მიმდინარე იფლაციური
პროცესების შედეგად ბანკის პასივების ღირებულების დაკარგვის
(გაუფასურების) რისკს წარმოადგენს.
ბანკის საერთი რისკის ფორმულა შეიძლება წარმოვიდგინოთ შემდეგი
სახით:
P1 + P2 + … + Pi + … + Pn
H = ……………………………… E ,
K
სადაც : H - არის ბანკის საერთო რისკის დაშვებადობის ხარისხი;
Pi - არის ბანკის რისკები i ოპერაციების მიხედვით ან რისკის
მიხედვით
შეწონილი აქტივები (i = 1, 2, ..., n );
E - არის ქვეყნის რისკები (საგარეო რისკები);
123
K - არის ბანკის კაპიტალი.
დასაშვები საერთო რისკის კრიტერიალური დონეები 10 ერთეულის

ფარგლებშია
მიღებული:
- H = 0 – 5, ბანკის რისკის დაბალი დონე, რომელის გარკვეული
დროით იგნორირება შეუძლია მას;
- H = 5 – 10, რისკის საშუალო დონე, რომელიც საკრედიტო
დაწესებულების მხრიდან მისდამი გულმოდგინე ყურადღებას
მოითხოვს;
- H = 10, რისკის მაღალი დონე, რომელი მნიშვნელობის გადაჭარბებამ
შეიძლება ბანკის კრახი (გაკოტრება) გამოიწვიოს.
რისკების სიდიდე, რომელიც შეიძლება ბანკმა თავითავზე აიღოს,
მნიშვნელოვანი ხარისხით არის დამოკიდებული მისი კაპიტალის
სიდიდეზე, მაგრამ ერთდროულად კაპიტალის მართვაც რისკის
ზემოქმედებას განიცდის.
კაპიტალის მართვის რისკები შეიძლება ბანკის მიერ ვალების
მომსახურების შესაძლებლობის (დავალიანების ზრდის რისკი)
თვალსაზრისიდან და მისი საკმარისობის ნორმატიული დონის
მხარდაჭერის (კაპიტალის ადეკვატურობის რისკი) თვალსაზრისიდანაც
იქნას განხილული. ამავე რისკის სახეობას შეიძლება იქნას მიკუთვნებული
„რეპუტაციის“ რისკი - ბანკის მიერ მისი კაპიტალის რეპუტაციის
დაკარგვის რისკი (თუ ასეთი არსებობს), რომელიც მისი ფინანსური
სიძლიერისა და საიმედობის აღიარებას წარმოადგენს.
ამრიგად, კომერციული ბანკის ფინანსური მდგომარეობის
მახასიათებელი მაჩვენებლების სისტემა, თავისთავად აღნიშნული
საქმიანობის ძირითადი, ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი პარამეტრების
კომპლექსს წარმოადგენს. მოცემული სისტემა ღიაა, რამდენადაც ბანკების
საქმიანობის შეფასების ყველაზე უფრო ეფექტიანი ხერხების მოძიების
პროცესები მუდმივ დინამიკაში იმყოფებიან.
124
სავალუტო რისკი თავისთავად სავალუტო დანაკარგების
საშიშროებას წარმოადგენს, რომლებიც საგარეოეკონომიურების,
საკრედიტო სავალუტო ოპერაციების განხორციელებისას ერთ-ერთი
უცხოური ვალუტის მეორესთან მიმართებაში, მათ შორის ეროვნულ
ვალუტაში კურსის ცვლილებასთან არის დაკავშირებული{4, გვ. 254 – 255; 6,
გვ. 216 - 241}.
უცხოური ვალუტის თავისი სახელითა და თავისი ხარჯით შეძენისა
და გაყიდვის მიმართებაში ოპერაციების განხორციელების შემთხვევაში,
რწმუნებული ბანკი ღია სავა;უტო პოზიციას ატარებს.
ბანკის სავალუტო პოზიცია თავისთავად მისაღებ მოთხოვნილებისა
და გარკვეული უცხოური ვალუტის მიწოდებასთან მიმართებაში
ვალდებულებების თანაფარდობას წარმოადგენს.
სავალუტო პოზიცია რწმუნებულ ბანკს წარმოიშობა უცხოური
ვალუტის შეძენის ან გაყიდვის გარიგების დადების თარიღზე, უცხოურ
ვალუტაში შემოსავლების ანგარიშზე ჩარიცხვის თარიღზე, უცხოურ
ვალუტაში ბანკის ვალდებულების მიხედვით პროცენტების დარიცხვის
თარიღზე და უცხოურ ვალუტაში ხარჯების ანგარიშიდან ჩამოწერის
თარიღზე.
თოთოეული უცხოური ვალუტის მიხედვით სავალუტო პოზიცია
ცალკე განისაზღვრება.
დახურული სავალუტო პოზიცია - არის სავალუტო პოზიცია,
რომლის დროსაც ბანკის მოთხოვნილების ჯამი და ბანკის
ვალდებულებების ჯამი ცალკეულ უცხოურ ვალუტაში ერთმანეთის
ტოლია.
ღია სავალუტო პოზიცია - არის პოზიცია, რომლის დროსაც
ცალკეულ უცხოურ ვალუტაში ბანკის მოთხოვნილების ჯამი არ ემთხვევა
იმავე ვალუტაში მისი ვალდებულების ჯამს. ასეთი სიტუაციისას
სავალუტო კურსების არასასურველი ცვლილებისაგან ბანკის
დანაკასრგების სავალუტო რისკი წარმოიშობა. ღია სავალუტო პოზიციის
125
სიდიდე გაიანგარიშება როგორც ცალკეულ უცხოურ ვალუტაში
რწმუნებული ბანკის მოთხოვნილებისა და ვალდებულების სხვაობა. ღია
სავალუტო პოზიცია შეიძლება იყოს ან მოკლე, ან გრძელი.
მოკლე ღია სავალუტი პოზიციისას უცხოურ ვალუტაში ბანკის
პასივები და ვალდებულებები აჭარბებენ იმავე უცხოურ ვალუტაში მის
აქტივებსა და მოთხოვნებს. გაანგარიშებისას მისი სიდიდე მინუსის ნიშნით
მიიღება.
გრძელი ღია სავალუტო პოზიცია მოკლევადიანის საპირისპიროა, და
მის დროს უცხოურ ვალუტაში ბანკის აქტივები და მოთხოვნები აჭარბებს ამ
ვალუტაში მის პასივებსა და ვალდებულებებს, ხოლო გაანგარიშებების
სალდო დადებითს წარმოადგენს და ნიშანი პლიუსით აღინიშნება.
ღია სავალუტო პოზიციის სიდიდე დადგენილ ლიმიტს არ უნდა
აჭარბებდეს, რომელიც ბანკმა მკაცრად უნდა დაიცვას.
ღია სავალუტო პოზიციის ლიმიტი თავისთავად ღია სავალუტო
პოზიციის სიდიდის ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის) ჯამთან
მიმართებაში მაქსიმალურად დასაშვებ თანაფარდობას წარმოადგენს.
იმისათვის რომ ყურადღება მივადევნოთ ლიმიტების დაცვას, ბანკს
ცალკეული უცხოური ვალუტების მიხედვით მის მიერ მიღებული ყველა
ღია სავალუტო პოზიციების სიდიდეები ცენტრალური ბანკის მიერ
საანგარი თარიღისათვის დადგენილი კურსის მიხედვით ლარის
ეკვივალენტში გადაყავს.
ბანკი ასევე ვალდებულია ღია სავალუტო პოზიციის ლიმიტი
ლარების მიხედვითაც დაიცვას. ღია სავალუტო პოზიციის სიდიდე
ლარებში განისაზღვრება როგორც ლარიან ეკვივალენმტში ყველა გრძელი
ღია სავალუტო პოზიციის ჯამსა და ლარიან ეკვივალენტში ყველა მოკლე
ღია სავალუტო პოზიციების ჯამს შორის სხვაობა. ამიტომ ცალკეულ
ვალუტებში და ლარებში ღია სავალუტო პოზიციების ყველა გრძელის
(ნიშნით პლიუსი) ჯამური სიდიდე და ყველა მოკლეს (ნიშნით მინუსი)
ჯამური სიდიდე ერთმანეთს შორის ტოლი უნდა იყოს.
126
ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით შემდეგი სახის დასკვნის
გაკეთება არის სესაძლებელი:
1. აღნიშნულია, რომ ბანკების საქმიანობაში და მათი ფინანსური
მდგომარეობის შეფასებაში განმსაზღვრელ როლს ასრულებენ
აღნიშნული საქმიანობისათვის დამახასიათებელი რისკები, რომლის
ქვეშ გაიგება განუსაზღვრელობა სამომავლო ფულად ნაკადებთან
მიმართებაში, დანაკარგების ალბათობა ან დაგეგმილთან შედარებით
ღირებულებით გამოსახულებაში წარმოდგენილი შემოსავლების
სრული მოცულობით მიუღებლობა.
2. განხილულია საგარეო რისკები (ქვეყნიური რისკი, კონიუნქტურული
რისკი, რისკი ფორს-მაჟორული გარემოებების) და შიდა რისკები
(სტრუქტურული, საანგარიშსწორებო, ემისიური, პორტფელური,
საპროცენტო, საკრედიტი, სავალუტო რისკები). აღწერილია
საპროცენტო რისკის არსის ფიშერის მოდელი, პროცენტული მარჟის,
შემოსავლის სიდიდის, საკრედიტო, ბანკის საერთო რისკების
გაანგარიშების ფორმულები.
4.2. საბანკო რისკების კლასიფიცირების

ძირითადი კრიტერიუმები
Tanamedrove komerciuli banki warmoadgens riskian pirobebSi dasaqmebul

gansakuTrebul universalur sakredito sawarmoos, romelic erovnuli (centraluri) bankis
mier dadgenili ekonomikuri limitebis, normativebisa da wesebis dacviT da mogebis
miRebis mizniT axorcielebs sakuTar saqmianobas. banki _ dawesebulebaa, sadac
SeiZleba kreditis miReba, Tu ki SeZlebT dasabuTebas, rom warmatebuli mewarme
xarT da finansurad ar giWirT).
saqmianobaSi yovelTvis arsebobs sameurneo operaciebis specifikasTan
dakavSirebuli danakargebis saSiSroeba, rac TavisTavad riskian saqmianobas
warmoadgens. miuxedavad imisa, rom termini `riski~ ekonomikur da finansur
saqmianobaSi Zalian xSirad gamoiyeneba, amasTan, TviT riskis cneba sakmaod
mravalferovania da misi ganmartebac sxvadasxvagvarad aris dafiqsirebuli.
127
yvelaze ufro farTe gagebiT riski _ aris SesaZlo SedegSi ganusazRvreloba da
mas ganusazRvrelobis komerciul risksac uwodeben, romlis Semadgeneli nawilia
finansuri riskebi da igi fuladi saxsrebis danakargebis an maTi srulad miuReblobis
albaTobasTanaa dakavSirebulebi.
riskis arsi _ mdgomareobs miRebuli Sedegis dagegmili monacemebisagan
gadaxris SesaZleblobaSi, amasTan, gadaxra SeiZleba ara marto danakargebTan,
aramed damatebiTi mogebis miRebasTanac iyos dakavSirebuli. aqedan gamomdinare,
saubaria ara marto danakargebis riskis Sesaxeb, aramed damatebiTi mogebis, anu meti
Semosavlis _ sargeblis miRebis riskis Sesaxebac.
amrigad, riski _ aris nebismieri sawarmoos, maT Soris bankis saqmianobis
situaciuri maxasiaTebeli, romelic misi dasrulebis ganusazRvrelobis da
warumateblobis (an warmatebuli Sedegis) SemTxvevaSi SesaZlo arakeTilsasurvel
(anu piriqiT, keTilsasurvel Sedegebs) gamoxatavs. ekonomikuri subieqtebis
gankargulebaSi arsebuli resursebi, SeiZleba maTi dabandebis sferoebisa da
raodenobrivi proporciebis mixedviT sxvadasxvagvarad iqnas gamoyenebuli da
mogebac SeiZleba gansxvavebuli iyos. efeqtiani ekonomikuri zrdis amocana
resursebis optimalur gamoyenebas, anu yvela SesaZlo alternativebidan saukeTesos
arCevas saWiroebs da aseTi gadawyvetilebebis miReba swored riskis
gaTvaliswinebiT unda xorcieldebodes. aRniSnuli riski obieqturad arsebobs,
damoukideblad imisgan, SevicnobT Cven mas Tu ara. isic unda aRiniSnos, rom
Tanamedrove sabazro garemo ubralod riskis gareSe wamoudgenelia (3, gv. 59).
sabazro pirobebSi komerciuli bankebis muSaobis erT-erT princips meti
mogebis miRebisken swrafva warmoadgens. igi zaralis miRebis SesaZleblobebiT
izRudeba. miuxedavad amisa, banki Cveulebrivad cdilobs riskidan Tavis aridebas,
xolo Tu aRniSnulis miRweva SeuZlebelia, maSin misi minimumamde dayvanas
aniWebs upiratesobas. aqedan gamomdinare riski aris danakargebis mimmarTveli
SesaZlo garemoebis RirebulebiT gamoxatuleba. riskebi imdenad ufro maRalia,
ramdenadac mogebis miRebis Sansia maRali. aqedan gamomdinare, bankebma unda
gaiTvaliswinon, rom ramdenad ufro dabali iqneba riskis done sxva toli pirobebisas,
mogebis miRebis albaTobac imdenad ufro dabali iqneba. amitom, Tumca rogorc wesi,
nebismieri mewarme riskis xarisxis minimumamde dayvanas cdilobs da ramodenime
alternatiuli gadawyvetilebebidan irCevs imas, romlis drosac riskis done minimaluria
da aqedan gamomdinare, misTvis riskis donisa da saqmiani aqtiurobis,
Semosavlianobis xarisxis optimaluri Tanafardobis moZieba aris aucilebeli.
128
riskis done izrdeba, Tu problemebi uecrad aris wamoWrili, an iseTi axali
amocanebia dasaxuli, romlebic bankis adrindel gamocdielbas ar Seesabameba. riski
gaizrdeba, Tu bankis xelmZRvanelobas situaciis ukeTesobisken Secvlis xelSemwyobi
saWiro da swrafi RonisZiebebis miRebis SesaZleblobebi ar gaaCnia, agreTve bankis
saqmianobis arsebuli wesi an kanonmdeblobisa da normatiuli bazis arasrulyofileba
konkretuli situaciebisaTvis optimaluri RonisZiebebis miRwevas uSlian xels. amrigad,
mogebis miReba mxolod im SemTxvevaSi aris SesaZlebeli, rodesac danakargebis
(riskebis) miRebis SesaZleblobebi winaswar aris gaTviTcnobierebuli,
gaTvaliswinebuli da TanadazRveuli.
sabanko riskebis klasifikacia: Tanamedrove pirobebSi komerciuli bankebi
mravali saxis riskebis zemoqmedebas ganicdian, amitom sabanko saqmianobaSi
arsebuli riskebis simravlis Sesaxeb sruli warmodgenis gaTviTcnobiereba da maTi
klasificireba aris saWiro (2, gv. 43-46). yvelaze gavrcelebuls warmoadgens riskebis
rigi daukavSirebeli kriteriumebis (klasificirebis faseturi sistema) mixedviT
klasifikacireba, rogorebicaa:
1. warmoSobis drois mixedviT;
2. xarisxis (donis) mixedviT;
3. gaangariSebis meTodis mixedviT;
4. bankis tipis mixedviT;
5. zemoqmedebis sferos mixedviT;
6. saqmianobis sferos mixedviT;
7. warmoSobis ZiriTadi faqtorebis mixedviT;
8. klientebis Semadgenlobis mixedviT;
9. operaciebis aRricxvis xasiaTis mixedviT;
10. regulirebis SesaZleblobebis mixedviT.
sabanko riskebis klasifikacia rigi urTierTdaukavSirebeli kriteriumebis
mixedviT klasifikacia mocemulia cxrilSi (ix. cxr. 4. 1).
1. warmoSobis drois mixedviT bankebi daiyofa retrospeqtiulebad,
mimdinareebad da perspeqtiulebad. retrospeqtiuli riskebis, maTi Semcirebis
Taviseburebebisa da xerxebis analizi mTlianobaSi mimdinare da perspeqtiuli riskebis
ufro zusti prognozirebis SesaZleblobas iZleva. magaliTad, garantiis gacemasTan
dakavSirebuli operacia mimdinare riskis zemoqmedebas ganicdis, magram TviT
garantiis gadaxdis
129
cxrili 4.1. sabanko riskebis klasificirebis ZiriTadi kriteriumebi
klasificirebis sabanko riskebis dayofis
mokle mimoxilva
sistema kriteriumebi
 retrospeqtiuli riskebis, maTi xasiaTisa da Semcirebis
xerxebis analizi mimdinare da perspeqtiuli riskebis ufro
zustad prognozirebis saSualebas iZleva;
 retrospeqtiuli,  mimdinare riski damaxasiaTebelia operaciebisaTvis:
warmoSobis drois
1  mimdinare, garantiebis gacemasTan, gadasayvani Tamasuqebis
mixedviT:
 perspeqtiuli. aqcepTan dakavSirebiT da a.S.;
 perspeqtiuli riski garkveuli drois Semdeg TviT garantiis
gadaxdis, Tamasuqis gadaxdis, kreditis dafarvis
albaTobaSi gamoixateba.
 sabanko riskis xarisxi xasiaTdeba bankis mier mocemuli
operaciis mixedviT saxsrebis dakargvamde mimyvani
garemoebis albaTobiT da igi procentebSi an
koeficientebSi gamoixateba;
 erovnuli (centraluri) bankis mier kanonmdeblobiT aris
 dabali, dadgenili bankebis aqtivebis dajgufeba riskis xarisxze da
xarisxis (donis)
2  zomieri, Rirebulebis nawilis SesaZlo danakargebis mixedviT
mixedviT:
 maRali. damokidebulebaSi, Tumca konkretuli operaciebis
mixedviT mocemuli bankisaTvis maTi damoukideblad
gansazRvrac aris SesaZlebeli;
 erTi da igive operacia SeiZleba riskis sxvadasxva
donesTan iyos dakavSirebuli, magaliTad, axali sawarmoos
mSeneblobis qveS gacemuli bankis grZelvadian sesxebs
130
riskis maRali done gaaCniaT, magram aRniSnuli Tanxis
saxelmwifo organoebSi dazRvevisas riskis xarisxi
mcirdeba.
 kompleqsuri riski moicavs bankis riskis sididis Sefasebas
da prognozirebas da sabanko likvidobis ekonomikuri
gaangariSebis
 kompleqsuri, normativebis dacvas;
3 meTodis
 kerZo.  kerZo riski dafuZnebulia riskis koeficientebis skalis
mixedviT:
Seqmnaze da calke sabanko oepraciebisa da jgufis
mixedviT riskis Sewonvaze.
 specializirebuli bankebi maRali riskis matareblebia maT
mier Sesrulebadi specifikuri operaciebis mixedviT;
 specializirebuli,
bankis tipis  dargobrivi bankebisaTvis mniSvnelovania saSualo
4  dargobrivi,
mixedviT: dargobrivi riskis gaangariSeba;
 universaluri.
 universaluri bankebi iZulebulebi arian TavianT
saqmianobaSi yvela saxis riskebi gaiTvaliswinon.
 Sida riskebi TavisTavad daiyofa: riskebi ZiriTad
saqmianobaSi _ sakredito, prevenciuli, savaluto,
faqtoringuli da lizinguri operaciebidan, fasiani qaRaldebis
operaciebidan; riskebi damxmare saqmianobaSi
zemoqmedebis  sagareo, _danakargebi depozitebis formirebasTan, sabanko
5
sferos mixedviT  Sida. borotmoqmedebasTan dakavSirebiT, garesabalanso
operaciebis mixedviT, bazarze bankis mier poziciebis
dakargvis, bankis reputaciis dakargvis, misi klientebis
Semadgenlobis, sabanko reitingis Semcirebis da a.S.
meores mxriv, Sida riskebi aseve Semdegi saxiTac
131
SeiZleba daiyos: dakavSirebulebi bankis aqtivenTan,
pasivebTan, aqtivebisa da pasivebis marTvis xarisxTan,
finansuri momsaxurebis realizaciis riskTan;
 sagareoebs miekuTvneba riskebi, romlebic bankis an
konkretuli klientis saqmianobasTan uSualod ar aris
dakavSirebuli (saubaria politikurebis, socialurebis,
ekonomikurebis, geografiulebis da sxva situaciebis
Sesaxeb). riskebis sagareo saxeobebs miekuTvneba:
sadazRvevo riskebi, stiqiuri ubedurebis riskebi,
samarTlebrivi riskebi, konkurentuli riskebi. ekonomikur
sagareo riskebs SeiZleba mivakuvnoT riskebi, romlebic
gamowveulia savaluto kursebis, inflaciis aramdgradobiT,
bankis klientebis gadaxdis uunarobasTan an
gakotrebasTan, klientebis borotmoqmedebasTan an maT
mier savaluto saxsrebis moparvasTan, gayalbebuli
Cekebis ganaRdebasTan dakavSirebiT da a.S.
 bankis finansuri saimedoobis riskebia: bankis kapitalis
 qveyniuri riski, arasakamrisobis, likvidurobis daubalanirebis, savaldebulo

 bankis finansuri rezervebis arasakmarisobis riskebi;
moqmedebis sferos
6 saimedoobis riski,
mixedviT
 sabanko calkeuli operaciebis  sabanko operaciis calkeuli saxeobis riskebia argadaxdis,
riski. aranazRaurebis, inkasirebis, sabanko garantiebis, iuridiuli,
kreditis ararentabelobis riskebi da a.S.
warmoSobis  ekonomikurebs miekuTvnebian riskebi, romlebic
 ekonomikuri,
7 ZiriTadi faqtorebis ganpirobebulebia politikuri garemoebis cvlilebiT
 politikuri.
mixedviT: (sazRvrebis gadaketva, saomari moqmedebebi, politikrui
132
reJimis SecvliT da sxva);
 politikurebs miekuTvnebian riskebi, romlebic TviT bankis
ekonomikaSi an qveynis ekonomikaSi arakeTilsasurvel
cvlilebebTan aris dakavSirebuli (likvidurobis
daubalanseblobis, bazris koniunqturis, marTvis donis
Secvlis) riskebi.
 dakavSrebuli
sabanko
 mcire, saSualo da msxvili klientebis mravalferovani
marketingul
moTxovna TviT riskis xarisxis ganmsazRvrelicaa;
klientebis momsaxurebasTa
 sabanko riski aseve bevradaa damokidebuli bankis
8 Semadgenlobis n,
klientebis sxvadasxva dargebisadmi kuTvnilebasTan, rac
mixedviT:  dakavSirebuli
dargobrivi riskis saxiT vrceldeba da igi TviT dargis
sazogadoebasTan
ekonomikur da finansur dinamikasTan aris dakavSirebuli.
gaformebul
kontaqtebTan.
 sabalanso aqtiuri
 aqtiuri operaciebis mixedviT riskebs miekuTvneba:
da pasiuri
procentuli da portfeluri riskebi, inflaciis, sakredito,
operaciebis
operaciebis transportuli, lizinguri, faqtoringuli da sxva riskebi;
mixedviT,
9 aRricxvis xasiaTis  pasiuri operaciebis mixedviT riskebs miekuTvneba:
 garesabalanso
mixedviT: mogebis xarjze sawesdebo kapitalis gadidebasTan
aqtiuri da pasiuri
dakavSirebulebi, sxva iuridiuli pirebidan miRebuli
operaciebis
kreditebis, depozituri operaciebis riskebi da sxva.
mixedviT.
regulirebis  Ria,  Ria riskebTan mimarTebaSi banks riskis mocemuli
10
SesaZleblobis  daxuruli. saxeobis lokalizebis SesaZlebloba ar gaaCnia;
133
mixedviT:  daxuruli riskis SemTxvevaSi aseTi SesaZlebloba
arsebobs.
134
SesaZlebloba garkveuli drois Semdeg perspeqtiuli riskis zegavlenis qveS moeqceva.
garantiis gadaxdis drois dadgomisas banki retrospeqtiuli riskis zemoqmedebis qveSac
eqceva, Tu mas garantiis gacemisas SesaZlo danakargebi ar eqneba gaTvaliswinebuli.
sabazro ekonomikis pirobebSi riskebis ganawileba droSi umniSvnelovanes faqtors
warmoadgens. bankis ZiriTadi operaciebi warsulisa da mimdinare riskebis
zemoqmedebis, calkeul SemTxvevebSi _ samomavlo riskebis gavlenasac ganicdian.
mimdinare riskis zemoqmedeba damaxasiaTebelia operaciebze garantiis gacemasTan,
gadasayvani Tamasuqebis aqcepTan dakavSirebiT da a.S. samomavlo riski
warmoiSoba garkveuli drois Semdeg TviT garantiis fadaxdis albaTobaSi, Tamasuqis
gadaxdaSi, kreditis dafarvaSi. rogorc wesi, riski imdenad maRalia, ramdenadac ufro
xangrZliv droSi xorcieldeba gadaxda. riskebis droSi ganawilebas bankSi danakargebis
mosalodneli prognozirebisaTvis didi mniSvneloba gaaCnia. riskis warmoSobis drois
aRricxvisas bankis samomavlo saqmianobaze warsulis riskebisa da Secdomebis
zemoqmedebis Tvidan acileba aris SesaZlebeli.
2. xarisxis (donis) mixedviT sabanko riskebi SeiZleba daiyos dablebad,
zomierebad da srulebad. sabanko riskis xarisxi garemoebis albaTobiT xasiaTdeba,
romelsac bankis mier mocemuli operaciis mier saxsrebis dakargvamde mivyavarT da
igi procentebSi an koeficientebSi gamoixateba. ase magaliTad, bankebis aqtivebi
daiyofa jgufebad dabandebis riskis xarisxisagan da Rirebulebis nawilis SesaZlo
dakargvisagan damokidebulebaSi. aseTi saxiT dajgufeba erovnuli (centraluri) bankis
mier kanonmdeblurad aris dadgenili, magram bankebs, swored mocemuli bankisaTvis
misaRebi riskis donis gaangariSebisas konkretuli operaciebis mixedviT riskis xarisxis
damoukideblad gansazRvra SeuZliaT. aseTive saxeebad daiyofa riski dazRvrvisa da
regulirebis sxva meTodebis garantirebis SesaZleblobisagan damokidebulebiTac. erTi
da igive operacia SeiZleba riskis sxvadasxva donesTan iyos dakavSirebuli.
magaliTad, bankis grZelvadian sesxebs, romlebic axali sawarmoos mSeneblobis qveS
aris gacemuli, riskis maRali done gaaCniaT, aRniSnuli Tanxis saxelmwifo organoebSi
dazRvevisas riskis xarisxi mcirdeba.
3. gaangariSebis meTodis mixedviT riskebi SeiZleba kompleqsurebi da
kerZoebi iyos. kompleqsuri riski moicavs bankis riskis sididis Sefasebas da
prognozirebas da bankis likvidurobis ekonomikuri normativebis dacvas. kerZo riski
dafuZnebulia riskis koeficientebis Skalis Seqmnaze an riskis calkeuli sabanko
operaciisa an jgufis mixedviT Sewonvaze.
135
4. bankis tipis mixedviT komerciuli bankebis riskebi daiyofa
specializirebulebad, dargobrivebad da universalurebad. naTelia, rom aRniSnuli
bankebisaTvis riskebis nakrebic araerTnairi iqneba. specializirebul bankebs maT mier
miwodebuli specifikuri operaciebis mixedviT ufro meRali riskebi axasiaTebT.
dargobrivi bankebisaTvis saSualo dargobrivi riskis gaangariSeba aris mniSvnelovani.
universaluri bankebi iZulebulebi arian TavianT saqmianobaSi sabanki riskebis yvela
saxeobebi gaivaliswinon. magram yvela tipis bankebisaTvis pirveli rigisobis
amocanas riskebis optimaluri nakrebis arCeva warmoadgens.
5. zemoqmedebis sferos mixedviT riskebi daiyofa sagareoebad da Sidebad. Sida
riskebi TviT bankebis, maTi klientebis saqmianobis Sedegad warmoiSoba da isini
bankis mier ganxorcielebuli operaciebisagan aris damokidebuli. aRniSnuli riskebis
doneze zemoqmedebas axdenen: bankis xelmZRvanelobis saqmiani aqtiuroba,
optimaluri marketinguli strategiis, politikisa da taqtikis, sxva faqtorebis arCevani.
erTis mxriv, Sida riskebi daiyofa bankis ZiriTad da damxmare saqmianobaSi
riskebad. bankis riskebi ZiriTad saqmianobaSi TavisTavad yvelaze gavrcelebul
riskebs warmoadgenen: sakredito, procentuli, savaluto, riski faqtoringuli da lizinguri
operaciebis mixedviT, riski bankis saangariSsworebo operaciebis da fasian
qaRaldebTan operaciebis mixedviT. bankis riskebi damxmare saqmianobaSi
TavisTavSi moicaven: danakargebs depozitebis formirebasTan dakavSirebiT, sabanko
sistemaSi borotad gamoyenebis, garesabalanso operaciebis mixedviT, bankis mier
bazarze poziciebis dakargvis, bankis reputaciis dakargvis, misi klientebis
Semadgenlobis, sabanko reitingis Semcirebis da a.S.
meores mxriv, Sida riskebi SeiZleba Semdegi saxiTac daiyos:
 bankis aqtivebTan dakavSirebulebi (sakreditoebi, savalutoebi, sabazroebi,
saangariSsworebo, lizingurebi, faqtoringulebi, salaros, riski sakorespondento
angariSebis mixedviT, dafinansebisa da investirebis da a.S.);
 bankis pasivebTan dakavSirebulebi (riskebi saanabro da sxva sadepozito
operaciebTan mimarTebaSi, moziduli bankTaSoriso kreditebTan
mimarTebaSi);
 bankis mier sakuTari aqtivebisa da pasivebis marTvis xarisxTan
dakavSirebulebi (procentuli riski, likvidurobis, daubalansireblobis,
gadaxdisuunarobis, kapitalis struqturis, leverijis, bankis kapitalis ukmarisobis
riskebi);
136
 fiannsuri momsaxureobebis realizaciasTan dakavSirebulebi (saoperacioebi,
teqnologiurebi, inovaciurebi, strategiulebi, buRaltrulebi, adminsitraciulebi,
borotmoqmedebis, usafrTxoebis riskebi).
sagareoebs miekuTvnebian riskebi, romlebic bankis saqmianobasTan an
konkretul klientebTan uSualod ar arian dakavSirebulebi. saubaria politikurebis,
socialurebis, ekonomikurebis, geografiulebis da sxva situaciebisa da Sesabamisad,
maT mier gamowveuli bankisa da misi klientebis danakargebis Sesaxeb. mocemuli
saxeobis riskebs miekuTvnebian sadazRvevo riskebi (Cveulebrivad iseT
movlenebTan dakavSirebulebi, rogorebicaa avariebi, xanZrebi, gaqurdvebi da a.S.),
stiqiuri ubedurebebis riskebi (romlebic gamowveulia miwisZvrebiT, wyaldidobebiT,
qarbuqebiTa da ganusazRvreli Zalis sxva bunebrivi movlenebiT), samarTlebrivi
riskebi (riskebi gamowveuli kanonmdeblobis cvlilebebiT, misi darRvevebiT, ama Tu
im saqmianobis kanonmdebluri reglamentirebis ar arsebobiT), konkretuli riskebi
(dakavSirebuli bankis da arasabanko dawesebulebebis SerwymasTan, axali saxeobis
sabanko operaciebisa da garigebebis ganxorcielebasTan, sxva bankebis momsaxurebis
Rirebulebis SemcirebasTan, sabanko momsaxurebis xarisxisadmi moTxovnebis
amaRlebasTan, axali sabanko dawesebulebebis warmoqmnis sididesTan, bankebis
gakotrebis proceduris sirTulesTan. ekonomikur sagareo riskebs SeiZleba miekuTvnos
riskebi, romlebic savaluto kursebis aramdgradobasTan, inflaciasTan, bankis
137
gadaxdisuunaroba an klientebis gakotrebasTan, klientebis borotmoqmdebasTan an maT mier
savaluto saxsrebis moparvasTan, gayalbebuli Cekebis ganaRdebasTan da a.S.
6. moqmedebis sferos mixedviT sabanko riskebi aseve SeiZleba Semdegi saxiT
iqnas klasificirebuli: qveyniuri riski, calkeuli bankis finansuri saimedoobis riski (riskebi bankis
kapitalis arasakmarisobis, likvidobis daubalansebulobis, savaldebulo rezervebis ukmarisobis);
calkeuli saxeobis sabanko operaciis riski (riskebi argadaxdis, araanazRaurebis, inkasirebis,
sabanko garantiis, iuridiuli riskis, kreditis ararentabelobis riskis da a.S.).
7. warmoSobis ZiriTadi faqtorebis mixedviT sabanko riskebi daiyofa
ekonomikurebad da politikurebad. pirvels miekuTvneba riskebi, romlebic ganpirobebulia bankis
saqmianobaze arakeTilsasurvelad zemomqmedi politikuri garemoebis cvlilebiT (sazRvrebis
gadaketyva, saomari moqmedebebi, politikuri reJimis SecvliT da sxv.). meores miekuTvnebian
riskebi, romlebic ganpirobebulia TviT bankis ekonomikaSi an qveynis ekonomikaSi
arakeTilsasurveli cvlilebebiT (likvbidobis daublanseblobis riski, bazris koniunqturis, marTvis
donis Secvla).
8. klientebis Semadgenlobis mixedviT riskebi dakavSirebulebia sabanko
momsaxurebis marketingTan da sazogadoebasTan gaformebul kontaqtebTan. mcire, saSualo da
msxvili klientebis mravalferovani moTxovnilebebi TviT riskis xarisxsac gansazRvravs. ase
magaliTad, mcire msesxebeli sabazro ekonomikis SemTxveviTobebisagan ufro met
damokudebulebas ganicdis, vidre msxvili klienti. amasTan erTad, mniSvnelovani kreditebi,
romlebic erT msxvil klientze an erTmaneTTan urTierTdakavSirebuli klientebis jgufzea
gacemuli, xSirad bankis gakotrebis mizezs warmoadgens. sabanko riski bevrad aris
damokidebuli bankis klientebis sxvadasxva dargebTan, kuTvnilebadobis mimarTebasTan
dakavSirebiT da igi dargobrivi riskiT aris cnobili. igi TviT dargis ekonomikur da finansur
dinamikasTan aris dakavSirebuli. ramdenad dargi ufro dinamiuria, imdenad riskis xarisxic
maRalia. dargobrivi riskis doneze zemoqmedebas axdenen iseTi faqtorebi, rogoricaa garkveuli
drois periodSi alternatiuli dargebis saqmianoba, Sidadargobrivi konkurencia, dargSi axali
mwarmoeblebis SeRwevis sirTule, saqonelSemcvlelebis arseboba an ararseboba, myidvelebis
sabazro Zala, momwodeblebis reitingi da a.S. dargobrivi riskis Semcirebis mizniT bankisaTvis
umjobesia meurneobis sxvadasxva dargebisadmi mikuTvnebuli klientebis momsaxureba.
9. operaciebis aRricxvis xasiaTis mixedviT sabanko riskebi daiyofa: riskebi
sabalanso operaciebis mixedviT da riskebi garesabalanso operaciebis mixedviT. orive maTgani
138
TavisTavad daiyofa: aqtiuri operaciebis riskebad da pasiuri operaciebis riskebad. aqtiuri
operaciebis mixedviT riskebs miekuTvneba: procentuli riskebi da portfeluri riskebi, inflaciis,
sakredito, satransporto, lizinguri, faqtoringuli riskebi da sxva. pasiuri operaciebis mixedviT
riskebs miekuTvneba riskebi, romlebic dakavSirebulia: mogebis xarjze sawesdebo kapitalis
gadidebasTan, sxva iuridiuli pirebisagan miRebuli kreditebisagan, depozitur operaciebTan da
sxva iuridiuli pirebisagan miRebuli kreditebisagan, depozitur operaciebTan da sxva. amasTan,
sabalanso operaciebis mixedviT warmoSobili riskebi, xSirad garesabalanso operaciebzec
vrceldeba, magaliTad, klientis gakotrebisas.
bankis sabalanso riskebs miekuTvneba riskebi: sakredito, procentuli, likvidurobis,
kapitalis struqturis (kapitalis sakmarisobis normativis daucveloba, kapitalis struqturis
araracionaluri organizacia), amasTan es ukanaskneli riski warmoiSoba maSin, rodesac
damatebiTi kapitali (rezervebi sakredito riskebis gadafarvaze, rezervebi fasiani qaRaldebis
gaufasurebaze) bankis ZiriTad kapitalis moculobas aWarbebs.
garesabalanso riskebi niSnavs, rom bankis mier gacemuli garantiebis, fasian
qaRaldebTan dadebuli garigebebis, sakredito valdebulebebis, gaformebuli savaluto garigebebis
mixedviT Tavisdrouli da Sesabamisi pasuxis gacemis SeuZleblobis faqtis winaSe aRmoCnda.
10. regulirebis SesaZleblobis mixedviT gamoyofen: Ria riskebs (banks mocemuli
riskis saxeobis lokalizirebis SesaZleblobebi ar gaaCnia) da daxurul riskebs.
dasasruls, mokle daskvnis gakeTeba aris SesaZlebeli imis Sesaxeb, rom naSromSi
SemoTavazebuli sabanko riskebis klasificirebis kriteriumebi, ueWvelia, gamoirCeva
kompleqsurobiT, romlebic ara marto yvela saxeobis sabanki riskebis Cabmis saSualebas, aramed
igi TavisTavad gansazRvrul sistemasac warmoadgens, romelic komerciul da samewarmeo
sferoebSi riskebis erToblivi sididis gansazRvrisas sabanko riskebis calkeuli nairsaxeobebis
obieqturad da realurad gaTvaliswinebis SesaZleblobas iZleva.
4.3. საპროცენტები განაკვეთები და

დარიცხვის ძირითადი მეთოდები
 საბანკო პროცენტი:
სასესხო პროცენტი - არის დროებით სარგებლობაში გასესახებადი
ღირებულების (სასესხო კაპიტალის) თავისებური ფასი. საბანკო პროცენტი - არის
139
სასესხო პროცენტის ერთ-ერთი ყველაზე განვითარებული ფორმა, როდესაც ბანკი
საკრედიტო ურთიერთობების ერთ-ერთი სუბიექტის სახით გამოდის. საბანკო
პროცენტის დონე საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში განისაზღვრება
მაკროეკონომიკური ფაქტორებით, რომლებიც სასესხო პროცენტის ნებისმიერი
ფორმისათვის არის დამახასიათებელი, და კერძო ფაქტორებით, რომლებიც
კონკრეტული ბანკის საპროცენტო პოლიტიკის განხორციელების საფუძველშია
ჩადებული. საპროცენტო განაკვეთების ეროვნულ სისტემაზე ზემომქმედ
მაკროეკონომიკურ ფაქტორებს მიეკუთვნება: საკრედიტო რესურსების მოთხოვნისა
და მიწოდების თანაფარდობა; ცენტრალური ბანკის ფულად-საკრედიტო პოლიტიკა;
ინფლაციური მოლოდინები; საკრედიტო რესურსების ბაზარზე კონკურენცია;
ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარება; ეროვნული ეკონომიკის ღიადობა;
კაპიტალის საერთაშორისო მიგრაცია; ვალუტების გაცვლითი კურსი; ქვეყნის
საგადახდო ბალანსის მდგომარეობა; რისკის ფაქტორი; გადასახადით დაბეგვრის
სისტემა. კომერციული ბანკის საპროცენტო პოლიტიკის საფუძველში ჩადებული
კერძო ფაქტორები განისაზღვრება ბაზარზე მისი პოზიციით, ოპერაციის ხასიათით
და თავისთავზე აღებადი რისკების სიდიდით.
პროცენტის საბაზრო განაკვეთის (I) ფორმირება შეიძლება წარმოვიდგინოთ
შემდეგი სახით:
I = r + e + პრ + პლ + პვდ,
სადაც: r - არის პროცენტის რეალური განაკვეთი „რისკისგარეშე
ოპერაციების“ მიხედვით იმ შემთხვევაში, როდესაც „ნულოვანი“
ინფლაციის დონე არის მოსალოდნელი;
e - არის ინფლაციური მოლოდინების დონის ეკვკვალენტური
პრემია სავალო ვალდებულებების ვადაზე;
პრ - არის პრემია არგადახდის რისკზე;
პლ - არის პრემია ლიკვიდობის დაკარგვის რისკზე;
პვდ - არის პრემია რისკზე სავალო ვალდებულების დაფარვის ვადის
გათვალიწინებით.
პროცენტის რეალური განაკვეთი რისკისგარეშე ოპერაციების მიხედვით

წარმოადგენს ძირითად ინდექსს, რომელიც საბაზრო ეკონომიკის პირობებში
140
ინფლაციური მოლოდინების გათვალისწინების გარეშე სასესხო პროცენტის დონის
განმსაზღვრელი ძირითადი მაკროეკონომიკური ფაქტორების შეხამების
მახასიათბელია, ან როდესაც ინფლაცია ნულოვნად განისაზღვრება. ჩვეულებრივად
ითვლება, რომ ასეთი საპროცენტო განაკვეთების მაგალითს მოკლევადიანი
სახელმწიფო სავალო ვალდებულებების მიხედვით განაკვეთები წარმოადგენენ.
რამდენადაც ბანკის აქტიური ოპერაციების მიხედვით პრიცენტები
თავისთავად მისი საშემოსავლო ბაზის ყველაზე არსებით მუხლს წარმოადგენენ,
ხოლო პროცენტული ხარჯები მოზიდული რესურსების მიხედვით ძირითადი
ხარჯების ფორმირებას ახდენენ, ბანკის მიერ ადეკვატური საპროცენტო პოლიტიკის
განხორციელებისათვის მიღებული (გადახდილი) პროცენტების ნაწილში ბანკის
პოზიციის მახასიათებელი რიგი მაჩვენებლების დინამიკის ანალიზის
განხორციელება არის საჭირო.
პროცენტული მარჟა - არის შემოსავლის მომტანი აქტივებისაგან პროცენტულ
შემოსავალსა და ბანკის ვალდებულებების მიხედვით პროცენტულ ხარჯს შორის
სხვაობა. პროცენტულ მარჟას განსაზღვრავენ ისევე, როგორც პროცენტების სახით
შემისავლის მომტანი აქტივების მოცულობისადმი მიმართაბაში გამოხატული
პროცენტების მიხედვით სუფთა შემოსავალს.
ყველაზე ხშირად პროცენტული მარჟის (მჟფაქტ.) გაანგარიშებისათვის იყენებენ
შემდეგ ფორმულას:
მჟფაქტ. = (შმპრ. - ხრპრ.) : აქპრ. x 100% ,
სადაც: მჟფაქტ. - არის ფაქტიურად ჩამოყალიბებული პროცენტული მარჟის
სიდიდე პერიოდში;
შმპრ. - არის პროცენტული შემოსავლები;
ხრპრ. - არის ხარჯები პროცენტების გადადასთან მიმართებაში;
აქპრ. - არის აქტივები, პროცენტების სახით შემოსავლის მომტანები.
პროცენტული მარჟის სიდიდეზე ზემომქმედი ძირითადი ფაქტორებია

საკრედიტი დაბანდებისა და მათი წყაროების მოცულობა და სტრუქტურა,
გადახდების ვადები, გამოყენებადი საპროცენტო განაკვეთების ხასიათი და მათი
141
მოძრაობა, საკრედიტო დაბანდებებისა და გადახდის დროის მიხედვით მათი
წყაროების თანაფარდიბა, ასევე საპროცენტი განაკვეთების ვადების ხარისხის
მიხედვით გადახედვა. ბანკის ხარჯებისათვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს
თანაფარდობას ცენტრალური ბანკისაგან და სხვა საკრედიტი დაწესებულებებისაგან
ნაყიდ, მოზიდულ დეპიზიტებსა და დანარჩენ წყაროებს შორის თანაფარდობას.
იმისათვის, რომ საპროცენტო პოლიტიკა თავისუფლად იქნას
განხორციელებული საკრედიტო დაწესებულებამ უნდა იცოდეს, თუ საბანკო
მომსახურეობების შიდა ღირებულებების კოეფიციენტი როგორ ჩარჩოებში
ყალიბდება. აღნიშნული მაჩვენებელი მახასიათებელია პროდუქტიულად
განთავსებული სახსრების თითოეულ ლარზე მიღებული საკომისიოებითა და
დანარჩენი შემოსავლებით გადაუფარავი დანახარჯების ჩამოყალიბებული სიდიდის.
შესაბამისად მოცემული მაჩვენებელი შეიძლება განსაზღვრული იქნას როგორც
მინიმალური პროცენტული მარჟა (მჟმინ.):
მჟმინ. = (ხრბკ. - შმდნ.) : აქმუშ. x 100% ,
სადაც: ხრბნ. - არის ხარჯები (მართვის აპარატის შენახვაზე და სოციალურ-
საყოფაცხოვრებოები, გადახდილი საკომისიოები, სხვა
საოპერაციო და საწარმოოები, გადახდილი ჯარიმები,
საზღაურები, პირგასამტეხლოები) ბანკის საქმიანობის
უზრუნველყოფასთან მიმართებასი ბოლო საანგარიშგებო
პერიოდისათვის (მოზიდული რესურსების მიხედვით
გადახდების გათვალისწინების გარეშე), რომლებიც მოგებისა
და ზარალის შესახებ ანგარიშგების მონაცემების საფუძველზე
გაანგარიშების გზით განისაზღვრება;
შმდნ. - არის დანარჩენი შემოსავლები საკრედიტო დაწესებულების
(შემოსავლები, ბანკის აქტიური ოპერაციების მიხედვით
შემოსულობების გამოკლებით), მათ შორის: საკომისიოები
მიღებული სალაროს ოპერაციებიდან, გაცემული
გარანტიებიდან, ინკასაციის ოპერაციებიდან, კლიენტებზე
სხვა ოპერაციების განხორციელებიდან, სხვა შემოსავლები,
მიღებული ჯარიმები, საზღაურები, პირგასამტეხლოები,
მოგების გადასახადის ზედმეტად გადახდილის ბიუჯეტიდან
დაბრუნებული თანხის სახით შემოსავლები;
აქმუშ. - არის ბანკის აქტივები, დაბანდებულ სახსრებზე შემოსავლის
მომტანები (საკრედიტო დაბანდებები, ფასიანი ქაღალდები
142
პორტფელში, საწარმოებზე გადარიცხული სახსრები მათ
სამეურნეო საქმიანობაში მონაწილეობისათვის).
გაიანგარიშება საშუალო არითმეტიკული
(ქრონოლოგიურის) მიხედვით ბანკის საბალანსო
მონაცემების საფუძველზე ბოლო საანგარიშგებო
პერიოდისათვის.
საორიენტაციო საპროცენტო მარჟა (მ), რომლის უზრუნველყოფისაკენ

საკრედიტო გარიგებების განხირციელებისას უნდა მიისწრაფოდეს ბანკი, რომ არა
მარტო მის საქმიანობასთან დაკავშირებული ხარჯები გადაიფაროს, არამედ
დაგეგმილი მოგებაც მიიღოს და იგი შემდეგი ფორმულის მიხედვით გაიანგარიშება:
მჟ = კრღ. + მჟმინ. + მგმინ. ,
სადაც: კრღ. - არის დანამატი მოზიდული სახსრების საშუალო
ღირებულებისადმი სავალდებულო რეზერვების ფონდში
გადარიცხვის გათვალისწინებით;
მჟმინ. - არის მინიმალური საპროცენტო მარჟა, გაანგარიშებული ზემოთ
მოყვანილი ხერხით გეგმიური მკონაცემების საფუძველზე;
მგმინ. - არის მინიმალური რისკით დაბანდებული ბანკის აქტიური
ოპერაციების მომგებიანობის ნორმა, რომელიც განისაზღვრება
ბანკის ფინანსური გეგმის და მისი აქტიური ოპერაციების
დაგეგმილი მოცულობის გაფართოების ან შემცირების
საფუძველზე.
ბანკის აქტიური ოპერაციების მინიმალური შემოსავლიანობა (შმ მინ.), მათ შორის

საკრედოტო გარიგებების მიხედვით, გაინიგარიშება შემდეგი ფორმულით:
შმმინ. = რღ + კრღ. + მჟმინ. + მგმინ. ,
სადაც: რღ - არის მოზიდული რესურსების საშუალო ღირებულება ბანკის
მიხედვით (ანგარიშსწორების განხორციელების თარიღისათვის),
რომელიც განისაზღვრება როგორც ცალკეული მოზიდული
ინსტრუმენტების მიმდინარე ფაქტიური ღირებულება,
შეწონილი თანხების მიხედვით.
 საპროცენტო განაკვეთები და
პროცენტების დარიცხვის მეთოდები:

საპროცენტო განაკვეთი - არის სასესხო კაპიტალზე პროცენტული გადახდების
შეფარდებითი სიდიდე დროის გარკვეულ პერიოდზე, ჩვეულებრივად წლის
143
განმავლობაში. გაიანგარიშება როგორც პროცენტული გადახდების აბსოლუტური
თანხის წლის განმავლობაში შეფარდება ნასესხები სახსრების საშუალო სიდიდესთან.
პროცენტის საბაზრო დონის ცვლილებებზე რეგულირების ხარისხის მიხედვით
განასხვავებენ ფიქსირებულ საპროცენტო განაკვეთებს და მცურავებს.
ფიქსირებული განაკვეთები დგინდება ნასესხები სახსრების გამოყენების
მთლიანი პერიოდის განმავლობაში მათი დონის ცალმხრივი გადახედვის უფლების
გარეშე. მსესხებელისათვისაც, და კრედიტორისათვისაც აღნიშნული ნიშნავს
პროცენტების მიხედვით ხარჯების (შემოსავლების) პროგნოზირების
შესაძლებლობას, რომლებიც საბაზრო პროცენტული განაკვეთების მერყეობისაგან არ
ინება დამოკიდებული.
მცურავი საპროცენტო განაკვეთები - არის განაკვეთები საშუალო და
გრძელვადიანი სესხების მიხედვით, რომლებიც შედგება ორი შემადგენელი
ნაწილისაგან: მოძრავი საფუძველისაგან, ცვალებადები საბაზრო კონიუნქტურის
შესაბამისობაში (როგორც წესი, საკრედიტო რესურსების მიწოდების ბანკთაშორისო
განაკვეთები გამოიყენება), და ფიქსირებული სიდიდისაგან, ჩვეულებრივად
უცვლელი დაკრედიტების ან სავალო ფასიანი ქაღალდების მიმოქცევის მთლიანი
პერიოდის განმავლობაში. ფიქსირებული დანამატის სიდიდე გარიგების პირობებზე
და მისი რისკის ხარისხზე არის დამოკიდებული.
განასხვავებენ ნომინალური და რეალური პროცენტის განაკვეთებს. განაკვეთებს
შორის ურთიერთდაკავშირებულობა შეიძლება წარმოდგენილი იქნას შემდეგი
გამოსახულების სახით:
i=r+e,
სადაც: I - არის ნომინალური ან საბაზრო პროცენტის განაკვეთი;
r - არის რეალური პროცენტის განაკვეთი;
e - არის ინფლაციის ტემპი.
აღნიშნული ფორმულა ნომინალური პროცენტის განაკვეთის მიახლოებითი

განსაზღვრისათვის გამიყენება და შედეგები მხოლოდ r და e -ს მცირე
მნიშვნელობებისათვის არის მისაღები. წინააღმდეგ შემთხვევაში გამოიყენება სხვა
144
მიდგომა კრედიტზე დარიცხული გადასახდელი თანხის მიხედვითაც კომპენსაციის
აუცილებლობის გათვალისწინებით. ნომინალური პროცენტული განაკვეთი ამ
შემთხვევაში გაიანგარიშება ფორმულით:
i = r + e + re .
სასესხო პროცენტის სხვადასხვა ფორმები პრაქტიკაში საპროცენტო
განაკვეთების მრავალფეროვნებას განსაზღვრავენ. საბანკო საპროცენტო განაკვეთების
სისტემა მოიცავს - ცენტრალური ბანკის სააღრიცხვო განაკვეთს, ბანკთაშორისო
ფულადი ბაზრის განაკვეთებს, დეპოზიტურ განაკვეთებს მოზიდული რესურსების
მიხედვით, საპროცენტო განაკვეთებს კრედიტების მიხედვით და მრავალ სხვას.
სააღრიცხვო განაკვეტი (კომერციული ბანკების რეფინანსირების განაკვეთი) -
არის ცენტრალური ბანკების მხრიდან ოფიციალურად გამოცხადებადი კომერციული
ბანკების დაკრედიტების განაკვეთი. კომერციული ბანკების რეფინანსირება შიძლება
განხორციელებული იქნას ან პირდაპირი მოკლევადიანი დაკრედიტების გზით, ან
კომერციული თამასუქების გადააღრიცხვის გზით.
ბანკთაშორისო საპროცენტო განაკვეთები - არის კრედიტების მიხედვით
საპროცენტო განაკვეთები ბანკთაშორისო ფულად-საკრედიტო ბაზარზე, რომლებიც
საბაზრო კონიუნქტურაზეა ორიენტირებულები. ბანკთაშორისო ბაზარი - არის
საკრედიტო რესურსების საბითუმო ბაზარი, იგი კომერციულ ბანკებს ლიკვიდობის
უზრუნველყოფის მიზნებისათვის ფულადი აქტივებისადმი მიღწევადობისა და
დროებით თავისუფალი ფულადი სახსრების მიხედვით შემისავლების მიღების
შესაძლებლობას აძლევს.
საერთაშორისო ბანკთაშორისო ფინანსურ ბაზარზე ცნობილია შემდეგი
საპროცენტო განაკვეთები:
LIBORI - არის ლონდონის (დიდი ბრიტანეთის) ბანკების მიერ ბანკთაშორისო
ბაზარზე ფულადი სახსრების მიწოდების განაკვეთები სხვადასხვა ვადებით: 1, 2, 6
და 12 თვით:
PIBORI - არის პარიზის ბანკების მიერ რესურსების მიწოდების განაკვეთები:
145
NIBIDI - არის ნიუ-იორკის ბანკების მიერ რესურსების მიწოდების
განაკვეთები.
რუსეთის (მოსკოვი) ბანკთაშორისო ბაზრის აგრეგირებული განაკვეთების
რიცხვში შეიძლება გამოიყოს:
MIBIDI - არის უმსხვილესი მისკოვური ბანკების მიერ ბანკთასორისო
კრედიტების მოზიდვასთან მიმართებაში გამოცხადებული განაკვეთები;
MIBORI - არის უმსხვილესი მოსკოვური ბანკების მიერ კრედიტების
განთავსებასთან მიმართებაში გამოცხადებული განაკვეთები;
MIAKPI - არის მოსკოვის კომერციული ბანკების მიერ ბანკთაშორისო
კრედიტების მიწოდებასთან მიმართებაში ფაქტიური საპროცენტო განაკვეთები.
დეპოზიტური განაკვეთები ბანკების პასიური ოპერაციების მიხედვით იგივე
ფაქტორების ზემოქმედებას განიცდიან, რასაც ფულად-საკრედიტო ბაზრის
დანარჩენი განაკვეთები, ამიტომ მათი ცვალებადობის მიმართულობა მიახლოებით
ისეთივეა.
დეპოზიტური განაკვეთი ყოველთვის რამოდენიმე პუნქტით დაბალია
საკრედიტოზე, სხვაობას უწოდებენ სპრედს, რომლის მიხედვითაც ბანკის მუშაობის
უზრუნველყოფაზე ხარჯები გადაიფარება და მოგების ფორმირება ხორციელდება.
დეპოზიტური განაკვეთების სახეობები დეპოზიტური ინსტრუმენტების
ხასიათით და მათი ვადიანობით განისაზღვრება. დეპოზიტური ინსტრუმენტები
დაიყოფა შემდეგ ჯგუფებად: 1) დეპოზიტები მოთხოვნამდე, მათ შორის კლიენტების
საანგარიშსწორებო და მიმდინარე ანგარიშებზე ნაშთები; 2) ვადიანი დეპოზიტები
იურიდიული პირების; 3) დეპოზიტები ფიზიკური პირების; 4) გამოშვებული
თამასუქები; 5) დეპოზიტური და საშემნახველო სერთიფიკატები და სხვ.
ბანკის დეპოზიტური ბაზის მისი სტრუქტურისა და ფასობრივი პარამეტრების
პოზიციიდან მახასიათებელი ძირითად მაჩვენებლებს წარმოადგენენ:
 მოზიდული რესურსების საშუალო რეალური ღირებულება (ღდპ.)
დეპოზიტური ოპერაციების სახეობების მიხედვით, რომელიც გაიანგარიშება
146
მითითებული რესურსების საბაზრო ნომინალური ფასის და ცენტრალურ
ბანკში დეპონირებადი სავალდებულო რეზერვების ნორმატივზე
კორექტირების საფუძველზე:
ღდპ. = საბაზრო ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი (პრგნ) :
: (100 - სავალდებულო რეზერვების ნორმა);
 საბაზრო ნომინალური საპროცენტო განაკვეთი (პრგნ) დეპოზიტური
ინსტრუმენტების ცალკეული სახეობების მიხედვით ტოლი იქნება:
პრგნ = პროცენტების ჯამი გადახდილი წლის განმავლობაში :
: შესაბამისი დეპოზიტის საშუალო მოცულობა x 100.
საბანკო განაკვეთები კრედიტების მიხედვით. აქტიური ოპერაციების

მიხედვით პროცენტის დონის განსაზღვრისას თითოეულ კონკრეტულ გარიგებაში
კომერციული ბანკი ითვალისწინებს: 1) საბაზისო საპროცენტო განაკვეთის დონეს; 2)
პრემიას რისკზე.
საბაზისო საპროცებტო განაკვეთის (პრბზ.) ფორმირებას ახირციელებენ სასესხო
კაპიტალის დაგეგმილი „თვითღირებულებიდან“ და ბანკის სასესხო ოპერაციის
მომავალი პერიოდისათვის მომგებიანობის ჩადებული დონიდან გამომდინარე:
პრბზ. = ღრ + ხრ/გნსხ + სხოპმომგ. ,
სადაც: ღრ - არის საშუალო რეალური ღირებულება ყველა საკრედიტო
რესურსების გეგმიურ პერიოდზე;
ხრ/გნსხ - არის ბანკის მუშაობის უზრუნველყოფასთან მომართებაში
დაგეგმილი ხარჯების თანაფარდობა პროდუქტიულად
განთავსებული სახსრების მოსალოდნელ მოცულობასთან;
სხოპმომგ. - არის ბანკის სასესხო ოპერაციების მომგებიანობის
დაგეგმილი დონე მინიმალური რისკით.
პრემია რისკზე დიფერენცირდება შემდეგი ძირითადი კრიტერიუმებისაგან

დამოკიდებულებაში: მსესხებლის კრედიტუნარიანობა; საკრედიტო ისტორია და
სესხის მომსახურების ხარისხი; კრედიტთან მიმართებაში უზრუნველყოფის
147
არსებობა და ხარისხი; სესხის ვადა; კლიენტის ბანკთან ურთიერთობის სიმტკიცე;
ბანკის საკრედიტო პოლიტიკისადმი ოპერაციის შესაბამისობა.
ამრიგად, სასესხო ოპერაციების მიხედვით საბანკო პროცენტის ზედა ზღვარი
საბაზრო პირობებით განისაზღვრება. ქვედა ზღვარი ყალიბდება სახსრების
მოზიდვასთან მიმართებაში ბანკის დანახარჯებისა და საკრედიტო დაწესებულების
ფუნქციონირების უზრუნველყოფის გათვალისწინებით.
საბანკო პრაქტიკაში პროცენტების დარიცხვის სხვადასხვა მეთოდები
გამოიყენება. ძირითადი ვალის სიდიდის განსაზღვრის (პროცენტების დარიცხვის
ბაზის) მეთოდისაგან დამოკიდებულებაში განასხვავებენ მარტივ და რთულ
პროცენტებს.
მარტივი პროცენტები უპირველეს ყოვლისა მოკლებადიანი დაკრედიტებისას
გამოიყენება, როდესაც, ხეშეკრულებაში გათვალისწინებით, თვეში ერთხელ ან სხვა
ვადაში ხორციელდება პროცენტების დარიცხვა და კრედიტორზე მათი გადახდა.
როგორც წესი, თანამედროვე პირობებში სწირედ აღნიშნული მეთოდი გამოიყენება.
მსესხებლის გადახდების საერთო მოცულობა ვალის ძირითადი თანხის
გათვალისწინებით გაიანგარიშება ფორმულით:
S = P (1 + ni) ,
სადაც: S - არის გადახდების თანხა კრედიტის მიხედვითსაწყისი ვალის
გათვალისწინებით;
P - არის საწყისი ვალი;
I - არის პროცენტების განაკვეთი;
n - არის სესხის ხანგრძლივობა წლებში ან სესხის გამოყენების პერიდის
დრეებში თანაფარდობა დროით ბაზასთან (360 ან 365 დღესთან).
საბანკო პრაქტიკაში ძალიან ხშირად პროცენტების დარიცხვის საპირისპირო

ოპერაციის (დისკონტირება) განხორციელება გვიხდება. ასეთი ამოცანა წამოიჭრება,
მაგალითად, დისკონტურ თამასუქებთან გარიგებების განხორციელებისას. ამ
შემთხვევაში სააღრიცხვო ფასის გაანგარიშებისას გამოყენებული უნდა იქნქს
შემდეგი ფორმულა:
P = S (1 + ni) ,
148
სადაც : i - არის დისკონტური განაკვეთი;
P - არის გარიგების ფასი;
S - არის თამასუქის ნომინალი;
n - არის თამასუქის დაფარვის თარიღამდე დარჩენილი დღეთა
რაიდენობის თანაფარდობა დროით ბაზასთან.
მაგალითი 1. ბანკი თამასუქის ვალდებულების დაფარვას დადგენილ

თარიღამდე 20 დღით ვადამდე ადრე ითვალისწინებს.თამასუქის ნომინალია 100
მლნ ლარი; სააღრიცხვო განაკვეთი - 13% წლიური. ამ შემთხვევაში გარიგების თანხა
ტოლი იქნება:
P = 100 (1 – 0,13 x 20 : 365) = 99 მლნ ლარი.
საბანკო პრაქტიკაში რთული პროცენტების გამოყენება, როგორც წესი,
საშუალოვადიანი და გრძელვადიანი გარიგებებისას არის შესაძლებელი, როდესაც
დარიცხული თანხები კრედიტორს გარიგების დასრულებამდე კი არ გადაეხდებათ,
არამედ ვალის ძირითად თანხას გაზრდიან. ერეოვნულ პრაქტიკაში რთული
პროცენტების დარიცხვის მეთოდმა ყველაზე ფართე გავრცელება ფიზიკური პირების
დეპოზიტებთან მიმართებასი მიიღო.
რთული პროცენტების დარიცხვისა და დავალიანების საერთო თანხის
განსაზრვრისათვის ფორმულა შეიძლება შემდეგი სახით წარმოვიდგინოთ:
ა) პროცენტების მუდმივი განაკვეთისას:
S = p (1 + i)n ,
ბ) პროცენტების ცვალებადი განაკვეთისას:
S = P (1 + i)n (1 + i2)n2 x … x (1 + ik)nk ,
სადაც: S - არის ვალის თანხა k წლის შემდეგ;
P - არის მიწოდებული სესხის მოცულობა;
ik - არის პროცენტის განაკვეთი;
n - არის სესხის ხანგრძლივიბა წლებში, რომლის განმავლობაში
მოცემული განაკვეთი გამოიყენებოდა.
მაგალითი 2. ბანკმა მსესხებელზე გასცა სესხი სიდიდით 10 000 ლარი, ხუთი

წლის ვადით კრედიტის ვადის დასრულებისას წლიური 10%-ის გადახდით.
გავიანგარიშოთ დავალიანების სიდიდე ხუთი წლის შემდეგ.
149
S = 10 000 (1 + 0,1)5 = 16 105 ლარი.
ხუთი წლის განმავლობაში მითითებული ხერხით დარიცხული პროცენტების
საერთო თანხა ტოლი იქნება:
S – P = (16 105 – 10 000) = 6 105 ლარი.
პროცენტების წელიწადში რამდეჯემე დარიცხვისას რთული პროცენტების
ფორმულა მიიღებს სახეს:
S = P (1 + I / m)N ,
სადაც: m - არის პროცენტების დარიცხვის რაოდენობა წლებში;
N - არის პროცენტების დარიცხვის პერიოდების საერთო რაოდენობა,
რომელიც პროცენტების დარიცხვის რაოდენობის წელიწადში (m)
და ოპერაციის ვადის წელიწადში (n) : N = mn საფუძველზე
განისაზღვრება.
შესაძლებელია პროცენტების დარიცხვის სხვადასხვა ხერხები იქნას

გამოყენებული: ისინი სესხის მოხმარების დღეთა რაოდენობის გაზომვის ხასიათით
და წლის ხანგრძლივობით დღეებში (დროითი ბაზით პროცენტების
გასაანგარიშებლად) განისაზღვრებიან. ასე, მაგალითად, სესხის ხანგრძლივობა
შეიძლება ზუსტად და მიახლოებით განისაზღვროს, როდესაც ნებისმიერი სრული
თვის ხანგრძლივობა 30 დღის ტოლად იქნება აღიარებული. დროითი ბაზა
უტოლდება ან წლის ფაქტიურ ხანგრძლივობას (365 ან 366 დღეს), ან მიახლოებით
360 დღეს.შესაბამისად პროცენტების დარიცხვის შემდეგ ხერხებს იყენებენ:
ზუსტი პროცენტები სესხის ფიქსირებული დღეთა რაოდენობით: აღნისნული
მეთოდი ყველაზე ზუსტ შედეგებს იძლევა. იგი ხასიათდება იმით, რომ
გაანგარიშებისათვის გამოიყენება სესხის ზუსტი ხანგრძლივობა, დროითი ბაზა წლის
ფაქტიურ ხანგრძლივობას უტოლდება.
მაგალითი 3. დავუშვათ P – გაცემული კრედიტის თანხა 100 000 ლარის
ტოლია; i - პროცენტის განაკვეთი - 9%-ია წლიური; სესხის გამოყენების ზუსტი
დღეთა რაოდენობა - 260 -ს შეადგენს; S - არის ვალიზ ნაზარდი თანხა.
150
მაშინ S = 100 000 (1 + 0,09 x 260 : 365) = მ106 411 ლარს.
ჩვეულებრივი პროცენტები სესხის ზუსტი დღეთა რაოდენობით: ამ
შემთხვევაში, როგორც წინაშიც, გაანგარიშებისათვის გამოიყენება სესხის ზუსტი
დღეთა რაოდენობა, მაგრამ დროითი ბაზე 360 დღეს უტოლდება. თუ კრედიტის ვადა
369 დღეს აჭარბებს, მაშინ დარიცხული პროცენტების თანხა იქნება მეტი, ვიდრე
წლიური განაკვეთიტ არის გათვალისწინებული (დავუშვათ, თუ სესხის პერიოდი 364
დღის ტოლის, მაშინ 364 : 360 = 1.011). ამ შემთხვევაში მაგალითი 3-ის მონაცემებით
მივიღებთ:
S = 100 000 (1 + 0,09 x 260 : 360) = 106 499 ლარს.
ჩვეულებრივ პროცენტები სესხის მიახლოებითი დღეთა რაოდენობით: სესხის
ხანგრძლივობა დღეებში განისაზღვრება მიახლოებითად, დროითი ბაზა 360 დღის
ტოლია. ითვლება, რომ სესხის ზუსტი დღეთა რიცხვი ძირითადად მეტია
მიახლოებითზე, ამიტო ზუსტი დღეთა რიცხვით დარიცხული პროცენტების
სიდიდეც ჩვეულებრივად მეტი იქნება, ვიდრე მიახლოებითით. დავუშვათ
მაგალითი 3-ის მონაცემებში სესხის მიახლოებითი დღეთა ბრიცხვი 257-ის ტოლია,
ამიტომ:
S = 100 000 (1 + 0,09 x 260 : 360) = 106 499 ლარს.
მოყვანილი გაანგარიშებები გვიჩვენებენ, რომ პროცენტების დარიცხვის მეორე
ხერხი, უფრო ზუსტად ჩვეულებრივი პროცენტები სესხის ზუსტი დღეთა რიცხვით
რამდენადმე მეტ შედეგს იძლება ორ სხვა ვარიანტებთან მიმართებაში.
 კომერციული ბანკის პროცენტული

რისკი და პროცენტული პოლიტიკა:
პროცენტული რისკი - არის საპროცენტო განაკვეთების დონის დროში
ცვლილების შედეგად ფინანსური დანაკარგების ალბათობა. კომერციული
ბანკებისადმი გამოყენებით პროცენტული რისკი შეიძლება განსაზღვრული იქნას
როგორც საპროცენტო განაკვეთების დონის ცვლილების შედეგად ბანკის სუფთა
შემოსავლის შემცირების რისკი მისი კაპიტალის ღირებულების დაკარგვამდეც.
151
ამრიგად, პროცენტული რისკი ასახავს საკრედიტო ორგანიზაციის ფინანსური
მდგომარეობის საპროცენტო განაკვეთების არასასურველი ცვლილებისადმი
მიდრეკილების დონეს. პროცენტული რისკის მიღება კომერციული ბანკისათვის
აბსოლუტურად ნორმალურს წარმოადგენს, და ასეთი რისკი შიძლება დამატებითი
მოგების მიღების წყაროდ გამოვიდეს. ამასთან ერთად მოცემული ბანკისათვის ჭარბი
რისკის დონე კონკრეტულ ეკონომიკურ პირობებში ზოგჯერ არნიშნული ბანკის
ფინანსური მდგომარეობისათვის სერიოზულ მუქარას ქმნის.
პროცენტული რისკი წარმოიშობა ფულადი ბაზრის სამომავლო
მდგომარეობის მიმართებაში ინფორმაციის განუსაზღვრელობის, ასევე
მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების, მაგალითად, ინფლაციის ტემპების, საბიუჯეტო
დეფიციტის სიდიდის, შიდა ეროვნული პროდუქტის ზრდის ტემპების ცვლილების
შედეგად. პროცენტული რისკის ფაქტორებს ასევე კომერციული ბანკის ფინანსური
მდგრადობა მიეკუთვნება.
ბაზელის კომიტეტის მიერ პროცენტული განაკვეთის მართვის პრინციპებში
(1997) პროცენტული რისკოს შემდეგი ოთხი წყაროა გამოყოფილი: ფასის ცვლილების
რისკი, შემოსავლიანობის მრუდის ცვლილების რისკი, საბაზისო რისკი,
ოფციონებთან დაკავშირებული რისკები. ამრიგად, საპროცენტო განაკვეთების
ცვლილებები შეიძლება არასაურველად აისახოს როგორც ბანკის შემოსავლებზე,
ასევე მისი კაპიტალის ღირებულებაზეც.
პროცენტული რისკის შეფასების ძირითადი მეთოდების სახით გამოყოფენ
შემდეგს:
1) პროცენტული რისკების ცვალებადობისადმი მიდრეკილების აქტივებსა და
პასივებს შორის წყვეტადობის ანალიზის მეთოდი {GAP (გეპ) ანალიზის
მეთოდი};
2) დიურაციის მეთოდი;
3) იმიტაციური მოდელირება;
4) ანალიზის სტატისტიკური მეთოდები.
152
პროცენტული რისკების ცვალებადობისადმი მიდრეკილების აქტივებსა და
პასივებს შორის წყვეტადობის ანალიზის მეთოდი {GAP (გეპ) ანალიზის მეთოდი}.
აღნიშნული მეთოდი დაფუძნებულია აქტივებისა და ვალდებულებების
მოცულობებს შორის გაზომვებზე, რომელთა ღირებულება დროის დასახული
პერიოდის შემდეგ იძულებული იქნება შეიცვალოს. ამასთან მოთხოვნილებები და
ვალდებულებები დაიყოფა ჯგუფებად პროცენტული გადახდების რეგულირების
სისწრაფესთან და განაკვეთების ახალ დონეზე გადასვლის შესაბამისობაში.
ჩვეულებრივად გამოიყენება შემდეგი კლასიფიკაცია:
RSA - არის აქტივები მოძრავი საპროცენტო განაკვეთებით;
RSL - არის პასივები მოძრავი საპროცენტო განაკვეტებით.
აქტივებისა და პასივების მითითებულ კატეგორიებს შირის თანაფარდობა
ბანკის პროცენტული რისკისადმი მიდრეკილების მახასიათებელია. აღნიშნულმა
ანალიზმა GAP ანალიზის განსაზღვრა მიიღო და იგი პროცენტული რისკის
შეფასების ერთ-ერთ ყველაზე უფრო მარტივ ხერხს წარმოადგენს. იმ შემთხვევაში თუ
RSA > RSL, GEP ითვლება დადებითად; როდესაც RSA < RSL - უარყოფითად.
თუ საპროცენტო განაკვეთები იზრდება, ბანკისათვის უფრო სასურველია
თანაფარდობა, როდესაც GAP დადებითია, ანუ მიძრავი პროცენტული
განაკვეთებიანი აქტივების რაოდენობა მეტია პასივების შესაბამის სიდიდეზე,
რასთან დაკავშირებით დიდდება აქტიურ და პასიურ ოპერაციების განაკვეთებში
სხვაობა - იზრდება პროცენტული მარჟა.
საპირისპირო შემთხვევაში, პროცენტის საბაზრო დონის დაცემისას
სასურველია უკუ ტაქტიკას დაეჭიროს მხარი და ფიქსირებული განაკვეთებიანი
აქტივების გამაგრება მცურავი საპროცენტო განაკვეთებიანი პასივებით
განხორციელდეს.
მთლიანობაში სუფთა პროცენტული შემოსავლის (პროცენტული მარჟის - მჟ)
მოსალოდნელი ცვლილება საპროცენტო განაკვეთების გადახედვის ვადებისა და
153
სიჩქარის მიხედვით აქტივებისა და პასივების დაუბალანსებულობასთან
დაკავშირებით გამოიხატება შემდეგი დამოკიდებულებით:
M = GAP x ∆i,
სადაც: ∆i - არის საპროცენტო განაკვეთების მოსალოდნელი ცვლილება.
პროცენტული რიკისადმი ბანკის მიდრეკილების ხარისხის შეფასებისათვის
გამოიყენება შემდეგი მაჩვენებელი:
IR = GAP : A,
სადაც A - არის აქტივები-ნეტო.
GAP-ით მართვა საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების ციკლის
განმავლობაში პროცენტული მარჟის მაქსიმიზაციის ამოცანას ითვალისწინებს,
როგორებივაა: 1) განაკვეთების, ვადების, აქტივების პორტფელის ეკონომიკის
სექტორების მიხედვით დივერსიფიცირებულობის, მისი მაღალი ლიკვიდობის,
აქტივებისა და პასივების დაფარვის ვადების მიხედცით მაქსიმალურად
დაბალანსების უზრუნველყოფისაკენ მისწრაფების მხარდაჭერა. 2) საპროცენტო
განაკვეთების ციკლის თითოეული ეტაპისადმი ბანკის აქტივებისა და პასივების
მართვის შესაბამისი სტრატეგიის გამოყენება. მაგალითად, დაბალი საპროცენტო
განაკვეთების ეტაპზე მათი ზრდის მოლოდინისას მიზანშეწონილია სახსრების
მოსესხების ვადები გაიზარდოს, ფიქსირებული საპროცენტო განაკვეთებიანი
კრედიტების მოცულობა შემცირდეს, ინვესტიციების ვადები შემცირდეს, მოზიდულ
იქნას გრძელვადიანი სესხები, დახულული იქნას საკრედიტო ხაზები.
დიურაციის მეთოდი. აღნიშნული მეთოდი საპროცენტო განაკვეთების დონის
პროგნოზირებადი მოძრაობისას ბანკის კაპიტალის ღირებულების მოსალოდნელი
ცვლილების შეფასების შესაძლებლობას იძლევა. მიცემული მეთოდი
დაფუზნებულია დიურაციის - პროცენტული აქტივებისა და პროცენტული პასივების
ერეთობლივ ხანგრძლივაბას შორის შეუსაბამობის განსაზღვრაზე განსაზღვრაზე.
დიურაციის გაანგარისებისათვის გამოიყენება შემდეგი ფორმულა:
DGAP = DA – (DL x L : A) ,
154
სადაც: DGAP - არის დიურაცია;
A - არის აქტივები;
L - არის პასოვები;
DA - არის აქტივების დიურაცია;
DL - არის პასივების დიურაცია.
დიურაციის განსაზღვრისას გაითვალისწინება მხოლოდ პროცენტის სახით

შემოსავლის მომტანი ინსტრუმენტები (პროცენტული ინსტრუმენტები). თუ
დიურაციას მათემატიკურ განსაზღვრა მიეცემა, მაშინ დიურაცია - არის
საშუალოშეწონილი ხანგრძლივობა აქტივების (ვალდებულებების) დაფარვამდე,
ამასთან შეწონვის ფაქტორის სახით შესაბამისი ინსტრუმენტის მიხედვით ფულადი
ნაკადების მიმდინარე ღირებულება გამოიყენება.
ცალკეული ინსტრუმებტის დიურაციის გაანგარიშებისათვის გამოიყენება
D = ∑ CFt : (1 + i)t * t / PVCFt=1 ,
სადაც: t - არის პერიოდების რაოდენობა;
CFt - არის ფულადი ნაკადი t პერიოდში;
i - არის საბაზრო შემოსავლიანობა დაფარვისათვის;
PVCFt = 1 - არის აქტივის (პასივის) მიმდინარე ღირებულება.
დიურაცია ბანკის კაპიტალის ღირებულების (EV) მოსალოდნელი ცვლილების

გაანგარიშებისათვის საპროცენტო განაკვეთების შესაძლო მოძრაობასთან
დაკავშირებით გამოიყენება.
EV = -DGAP x ∆i : (1 + i) A.
იმიტაციური მოდელირება ბანკის ბალანსის სამომავალო სტრუქტურის
სხვადასხვა სცენარებისა და საპროცენტო განაკვეთების შემოსავლიანობის მრუდის
ცვლილებას ითვალისწინებს. მთლიანობაში იმიტაციური მოდელირების შედეგები
დამოკიდებულია მოდელირების ორ ხერხზე: სტატისტიკურზე და დინამიურზე.
სტატისტიკური მოდელირება ითვალისწინებს, რომ საბალანსო და
გარესაბალანსო მოთხოვნებისა და ვალდებულებების სტრუქტურა არ იცვლება, ანუ
155
ბანკი ანალიზირებად პერიოდში რესურსების არც მოზიდვას, არც განთავსებას არ
გეგმავს.
დინამიური მოდელირებას ახორციელებენ ბალანსური და გარებალანსური
მუხლების აქტივებისა და პასივების მიმდინარე სტრუქტურიდან გამომდინარე,
მაგრამ სახსრების მოზიდვასთან და განთავსებასთან მიმართებაში მომავალში
მოსალოდნელი ოპერაციების გათვალისწინებით.
იმიტაციური მოდელირების შედეგს წარმოადგენს საპროცენტო რისკის
შეფასება როგორც მოქმედი საპროცენტო განაკვეთებისას სტატიკური სცენარისათვის
განსაზღვრული პროცენტული მარჟის სიდიდესა და თითოეული სხვა
მოდელისათვის გაანგარიშებულ პროცენტულ მარჟას შორის სხვაობა.
ანალიზის სტატისტიკური მეთოდები. რისკის რაოდენობრივი შეფასების ერთ-
ერთ ყველაზე გავრცელებულ სტატისტიკურ მეთოდს VAR - ანალიზი (Value at risk)
წარმოადგენს. მეთოდოლოგია VAR ფინანსური ინსტრუმენტის ფასის
(შემოსავლიანობის) ცვლილებისაგან დამოკიდებულენაში შესაძლო დანაკარგების
დასახული ალბათობით რაოდენობრივად შეფასების შესაძლებლობა იძლევა,
ფინანსური ბაზრის შედარებით სტაბილური მდგომარეობისას წარსულში ფასის
განმსაზღვრელი ფაქტორების ინტეგრირებულ ზემოქმედებას ასახავს.
VAR - ანალიზი სხვადასხვა მეთოდებით ხორციელდება, რომელთა შორის
ყველაზე ცნობილია - დელტა-ნორმალური მეთოდი, რომლის საფუძველში საბაზრო
ინსტრუმენტების ლოგარითმული შემოსავლიანობების განაწილების ნირმალური
კანონის შესახებ მოსაზრებაა ჩადებული. დელტა-ნორმალური მეთოდის ძირითადი
უპირატესობებია: რეალიზაციის შედარებითი სიმარტივე, შედარებით მცირე
დანახარჯები, შეფასების მისაღები სიზუსტე. როგორც სტანდარტულ
ტექნოლოგიებში გამოყენებადი სტატისტიკური შეფასების მეთოდი, VAR - ანალიზი
პროცენტული რისკის შეფასებისათვის გამოიყენება.
156
მაჩვენებელი VAR დასახული ალბათობით ბანკის ბალასის სტრუქტურის
გათვალისწინებით დასახულ დროით ჰორიზონზე დანაკარგების შესაძლო სიდიდის
შეფასების შესაძლებლობას იძლევა:
VAR = k1-a Ϭ*V ∆ T ,
სადაც: Ϭ (სიგმა) - არის ინსტრუმენტის შემოსავლიანობის სტანდარტული გადახრა;
k1-a - არის კვანტილი ნორმალური განაწილების დასახული ნდობითი
დონისას;
T - არის შეფასების დროითი ჰორიზონტი;
V - არის ღია პოზიცია პროცენტული რისკის ნაწილში.
საპროცენტო რისკის მართვის ძირითადი პრინციპების სახით შეიძლება

დასახელებული იქნას შემდეგი: 1) ბანკის მართვის ორგანოების მიერ პროცენტული
რისკის მართვის სტრატეგიისა და პოლიტიკის დამტკიცების აუცილებლობა; 2)
ბანკში პროცენტული რისკის მართვაზე პასუხისმგებელი კონკრეტული პირები ან
კომიტეტები მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული; 3) რისკების მართვის
საკითხებთან მიმართებაში ადექვატური პოლიტიკისა და ინსტრუმენტების არსებობა
არის აუცილებელი; 4) ბანკებმა ახალი ფინანსური პროდუქტებისა და
ოპერაციებისათვის დამახასიათებელი რისკების იდენტიფიცირება უნდა
განახორციელონ და მათი ადექვატური მართვა უზრუნველყონ; 5) ბანკებს
პროცენტული რისკის ყველა წყაროებისა და პროცენტული განაკვეთების გაზომვის
შედეგის შეფასების სისტემები უნდა გააჩნდეს; 6) ბანკებმა საოპერაციო ლიმიტები და
სხვა შეზღუდვები შიდა პოლიტიკისა და შიდა პროცედურების დამტკიცებულ
ჩარჩოებში უნდა დაადგინონ; 7) ბანკებს პროცენტული რისკის დონის
შეფასებისათვის, მონიტორინგისათვის, კონტროლისა და ანგარიშგებების
წარდგენისათვის ადექვატური საინფორმაციო სისტერმები უნდა გააჩნდეთ; 8) ბანკს
პროცენტული რისკის მართვის პროცესის შიდა კონტროლის ადექვატური სისტემსა
უნდა ჰქონდეს.
საპროცენტო რისკის მართვის ძირითადი პრინციპები სპეციალურ საბუთში
უნდა იყოს ასახული და მართვის ორგანოს მიერ უნდა იქნას დამტკიცებული.
157
როგორც წესი, ასეთი დოკუმენტის სახით „კომერციული ბანკის საპროცენტო
პოლიტიკა“ გამოიყენება.
საპროცენტო პოლიტიკა ფართე გაგებით - არის პროცენტული განაკვეთების
მართვის მეშვეობით ეკონომიკური ურთიერთობების რეგულირებასთან მიმართებაში
ერთობლივი ღონისძლებები. კომერციული ბანკების საპროცენტო პოლიტიკა საბანკო
ოპერაციებიდან სუფთა პროცენტული შემოსავლის მაქსიმიზაციაზე, საკრედიტო
რისკის დაზღვევაზე და ბანკის ბალანის ლიკვიდობის მართვაზე არის მომართული.
საპროცენტო პოლიტიკის მეშვეობით ბანკი წყვეტს შემდეგ ამოცანებს: 1)
ისახავს მიზნებს, რომლის რეალიზაციაზე საპოროცენტო პოლიტიკის
განხორციელება არის მიმართული; 2) განსაზღვრავს ბანკის მართვის ორგანოების
უფლებამისილებებს; 3) ადგენს საბანკო ოპერაციების მიხედვით მაქსიმალურ და
მინიმალურ საპროცენტო განაკვეთებს; 4) განსაზღვრავს ბანკის ქვედანაყოფს,
რომელიც საპროცენტო რისკის შეფასებაზეა პასუხისმგებელი; 5) ამტკიცებს
მოდელებას, რომლებიც ბანკის მიერ საპროცენტო რისკის შეფასებისათვის
გამოიყენება; 6) ადგენს ინსტრუმენტარიებს, რომლებიც საპროცენტო რისკის
შეზღუდვისათვის გამოიყენება.
საპროცენტო პოლიტიკის მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს საპროცენტო
განაკვეთების დიფერენციაცია, რომელიც განისაზღვრება უპირველეს ყოვლისა
საკრედიტო განაკვეთის რისკის დონით და დამოკიდებულია შემდეგი
ფაქტორებისაგან: კრედიტის ხარისხის კატეგორიისაგან; უზრუნველყოფის
არსებობის, საკმარისობისა და ლიკვიდობისაგან; დსაკრედიტების ვადის, კრედიტის
დაფარვის ან პროცენტების გადახდის მიხედვით გადავადების არსებობისაგან;
მსესხებლის მიერ საკრედიტო ხელშეკრულების მიხედვით აღებული
ვალდებულებების დაცვისაგან.
მსესხებლის მიერ საკრედიტო ხელშკრულების პირობების არ დაცვისას ბანკი
საჯარიმო პროცენტებს არიცხავს, რომელთა დონე შეუსრულებელი
ვალდებულებების ხასიათისაგან არის დამოკიდებული. როგორც წესი , თუ
158
მსესხებელი ვადაგადაცილებულ დავალიანებას უშვებს, მისდამი გამოიყენება
სანქცია რეფინანსირების ორმაგი განაკვეთის მიხედვით საჯარიმო პროცენტების
დარიცხვის სახით.
ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით შემდეგი სახის დასკვნის გაკეთება
არის შესაძლებელი:
1. შესწავლილია სასესხო და საბანკო პროცენტების განსაზღვრა, საბანკო
პროცენტის დონის განსაზღვრის მაკროეკონომიკური ფაქტორები,
როგორებიცაა: საკრედიტო რესურსების მოთხოვნისა და მიწოდების
თანაფარდობა, ინფლაციური მოლოდინები, საკრედიტო ბაზრის ბაზარზე
კონკურენცია, ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარება, ეროვნული
ეკონომიკის ღიადობა, კაპიტალის საერთაშორისო მიგრაცია, ვალუტების
გაცვლითი კურსი, ქვეყნის საგადახდო ბალანსის მდგომარეობა, რისკის
ფაქტორები, გადასახადდაბეგვრის სისტემა, კერძო ფაქტორები.
2. განხილულია პროცენტის საბაზრო განაკვეთისა და პროცენტული მარჟის
ფორმირება, ბანკის აქტიური ოპერაციების მინიმალური შემოსავლიანობა,
პროცენტების დარიცხვის მეთოდები, მარტივი და რთული პროცენტები,
საპროცენტო რისკის შეფასების მეთოდები და ბანკის საპროცენტო
პოლიტიკა.
159
თავი II. საბანკო რისკების კლასიფიკაცია, შეფასების
მეთოდები და მათი შემცირების ხერხები: საბაზრო,
ლიკვიდობის, საოპერაციო, სამართლებრივი,
სარეპუტაციო და საკრედიტო რისკები,
რისკ-მენეჯმენტის ამოცანები და ფუნქციები
მოცემული თავის ჩარჩოებში საბანკო რისკის ცნება, არსი და კლასიფიკაცია,

რისკების მართვისადმი ინტერესი, საბანკო რისკების მართვის სისტემა, პრინციპები,
ამოცანები, განვითარების ეტაპები და მართვის პოლიტიკა შეისწავლება.
შეთავაზებულია საბანკო რისკის კლასიფიკაცია შემდეგი ექვსი სახეობის მიხედვით:
საბაზრო რისკი, ლიკვიდობის რისკი, საოპერაციო რისკი, სამართლებრივი რისკი,
სარეპუტაციო რისკი, საკრედიტო რისკი. რისკის თითოეული სახეობის ჭრილში მისი
შეფასების მეთოდები და მათი შემცირების ხერხები განიხილება, თუმცა ისიც უნდა
აღინიშნოს, რომ საკრედიტო რისკის ანალიზის განხორციელების შესწავლის
დაწყებამდე ცნება ‘საბანკო რისკის“, რისკების შეფასების მ,არეგულირებელი
ნორმატიულ-სამართლებრივი ბაზისა და რისკ-მენეჯერის ფუნქციების განხილვა
მივიჩნიეთ მიზანშეწონილად.
ლექცია 5. საბანკო რისკის ცნება, არსი, კლასიფიკაცია; პრონციპები

ამოცანები, რეალიზაციის ეტაპები და მართვის
პოლიტიკა; რისკ-მენეჯმენტის ამოცანები და ფუნქციები
160
5.1. საბანკო რისკების ცნება,
არსი და კლასიფიკაცია
საბანკო რისკის ცნება და არსი: საბანკო რისკი - ბანკის მიერ ფინანსური

ოპერაციების განხორციელების შედეგად აქტივების დაკარგვის, დაგეგმილი
შემოსავლების მიუღებლობის ან დამატებითი ხარჯების წარმოქმნის სახით,
დანაკარგების წარმოშობის ალბათობაა (20, გვ.9 - 13).
საბანკო რისკების განმარტება დღემდე არაერთგვაროვანს წარმოადგენს.
სამამულო ეკონომიკურ ლიტერატურაში შეიძლება რისკის საკმაოდ განსხვავებული
განსაზღვრები შეგვხვდეს, მაგრამ ყველა ისინი შეიძლება ზემოთგაკეთებულ
განმარტებამდე იქნას დაყვანილი.
კომერციული ბანკი (შემდგომში - ბანკი), როგორც საბაზრო ეკონომიკის
პირობებში მოქმედი ნებისმიერი მეურნე სუბიექტიც, საკუთარი საქმიანობის
განხორციელებისას მაქსიმალური მოგების მიღებაზეა დამიზნებული. გარდა იმისა,
რომ ბანკის საქმიანობა მეურნე სუბიექტებისათვის დამახასიათებელი საერთო
რისკების ზემოქმედებას განიცდის, მისთვის საქმიანობის სპეციფიკიდან
გამომდინარე რისკებია დამახასიათებელი. საბანკო ოპერაციების რისკის სპეციფიკა
მდგომარეობს იმაში, რომ ბანკის მიერ თავისთავზე მიღებადი რისკის ის ხარისხი,
მნიშვნელოვნად რისკის იმ ხარისხით განისაზღვრება, რომელსაც იგი ობიექტურად
ან სუბიექტურად თავისი კლიენტებისაგან ღებულობს, რამდენად მაღალია ბანკის
კლიენტების ბიზნესის ტიპისათვის დამახასიათებელი რისკის ხარისხი, იმდენად
მაღალია რისკი, რომელსაც შეიძლება აღნიშნულ კლიენტებთან მომუშავე ბანკი
მოელოდეს. ფულად ბაზარზე დროებით თავისუფალი სახსრების მოზიდვასთან და
მათი აქტივების სხვადასხვა სახეობებში (მათ შორის კრედიტებში) განთავსებასთან
დაკავშირებული ოპერაციები, კომერციული ბანკების მათი კლიენტების ფინანსურ
მდგრადობაზე, ასევე ფულადი ბაზრისა და მთლიანობაში სახელმწიფოს ეკონომიკის
მდგომარეობაზე განსაკუთრებულ დამოკიდებულობას განაპირობებენ, საბანკო
161
რისკი ეკონომიკური რისკების სისტემაში შედის, რომელშიც იგი ერთდროულად
რისკის დამოუკიდებელ სახეობას წარმოადგენს. ეკონომიკაში რისკის ანალიზის
საკითხი ძალიან მნიშვნელოვანია, რამდენადაც ინფორმაციული განუსაზღვრელობის
პირობებში გადაწყვეტილების მიღების პროცესი მასთან მჭიდროდაა
დაკავშირებული.
უნდა აღინიშნოს, რომ ინფორმაციების შეგროვება და ანალიზი საბანკო რისკის
შეფასებისას ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან შემადგენელს წარმოადგენს. მხოლოდ
აღნიშნულის შემდეგ შეიძლება ფაქტორების გამოვლენას შევუდგეთ, რომლებმაც
შეიძლება ბანკის პოტენციალურ ზარალამდე და რისკის გაზომვამდე მიგვიყვანოს.
კომერციული ორგანიზაციების რისკების მართვისადმი ინტერესის ზრდის
წინაპირობები:
შეიძლება აღინიშნოს კომერციული ორგანიზაციების რისკების მართვისადმი
ინტერესის ზრდის სამი ძირითადი მიზეზი:
ნორმატიული მოთხოვნილებების გამკაცრება - მხოლოდ ბოლო ორი წლის
განმავლობაში საქართველოს ეროვნულმა (ცენტრალურმა) ბანკმა (შემდგომში - სცბ)
საკრედიტო რისკებისა და ლიკვიდობის რისკების მართვის მარეგულირებელ
ინსტრუქციებში არსებითი ცვლილებები შეიტანა. მარეგულირებელის მიერ
პირველადაა დახასიათებული რისკების არაფინანსური სახეობები და მათ
მართვასთან მიმართებაში რეკომენდაციებია ჩამოყალიბებული. ბანკი ვალდებულია
რისკების მართვის პოლიტიკა შეიმუშაოს. ეროვნული ბანკის მიერ ბაზელის
კომიტეტის დებულებების მხარდაჭერაზე გაცხადებული კურსი, რისკების მართვაზე
ბანკის მიერ განსაკუთრებული ყურადღების გამახვილების დაძალებით, მხოლოდ
აძლიერებს საბანკო მენეჯმენტზე რეგულაციურ ზეწოლას. უნდა აღინიშნოს, რომ
ბაზელის შეთანხმებამ საკრედიტო ორგანიზაციების საკუთარი კაპიტალის
საკმარისობისადმი მოთხოვნილება 10%-მდე გაამკაცრა, ხოლო МСФО -ს ფორმირების
პრინციპები რისკ-მენეჯმენტის ელემენტებზეა დაფუძნებული.
162
დადებითი საინვესტიციო იმიჯის ფორმირება - იმასთან დაკავშირებით, რომ
საქართველოს ბანკები აქტიურად გადიან საერთაშორისო ბაზრებზე, ისინი
ინვესტიციების მოზიდვას საჭიროებენ და, აქედან გამომდინარე, კონტრაგენტების
მიერ მსხვილი გარიგებების განხორციელებაში არიან დაინტერესებულები.
პოტენციალური ინვესტორები და კონტრაგენტები ფინანსური დაწესებულების
მდგრადობის, მათ შორის ბანკის მიერ მიღებული რისკების მართვის შეფასების
სისტემასაც სწავლობენ. რიგ შემთხვევებში რისკების მართვის სისტემის
დემონსტრაცია ბანკებს საერთაშორისო ბაზარზე მსხვილი სახსრების
საერთოსაბაზროზე არსებითად დაბალი პროცენტის ქვეშ მოზიდვისა და ამით
ფინანსური სქემის საერთო შნისავლიანობის გადიდების შესაძლებლობას აძლევს,
ამრიგად, ინვესტიციებში და საერთაშორისო თანამშრომლობაში დაინტერესებული
ბანკები, რისკების მართვის ხარისხობრივი სისტემის აგების საკითხევის
გადაწყვეტაში არიან დაინტერესებულები.
რისკიანი პორტფელის კონტროლი, შემოსავლიანობის სტაბილიზაცია -
საკრედიტო ორგანიზაციები თავიანთი ძირითადი საქმიანობის ჩარჩოებში რისკების
ანალიზში და მართვასი მოთხოვნილებას განიცდიან. „შემოსავლიანობა-რისკის“
თანაფარდობის საჭირო დონეზე შენარჩუნებისათვის ბანკი, უპირველეს ყოვლისა,
საკუთარი რისკიანი პორტფელის შემუშავებაშია დაინტერესებული, ანუ იმის
განსაზღვრაში, თუ ბანკი რომელი რისკების ზემოქმედების ქვეშაა და მენრჯმენტი
რისკების როგორ დონეს თვლის მისაღებად. რისკიანი პორტფელის მიღების შემდეგ
რისკების კონტროლისა და მათი დასახულ დონეზე შენარჩუნების ამოცანა დგება
დღის წესრიგში, რაც რთულდება იმით, რომ ახალი პროდუქტების,
შემოსავლიანობის ამაღლების ხერხების, საკლიენტო ბაზის გაფართოების მოძიებაში
რისკების ბოლომდე შეუფასებლობის ალბათობა საკმაოდ მაღალია, რასაც შესაძლო
დანაკარგების გადიდებისაკენ მივყავართ.
საბანკო რისკის კლასიფიკაცია:
163
ბანკებს საკუთარი საქმიანობის პროცესში სხვადასხვა სახების რისკებთან უწევთ
შეხება, რომლებიც ერთმანეთს შორის - წარმოქმნის ადგილისა და დროის მიხედვით,
მათ დონეზე ზემოქმედი შიდა და საგარეო ფაქტორების ერთობლიობით
განსხვავდებიან, და, აქედან გამომდინარე, მათი ანალიზის ხერხისა და მათი აღწერის
მეთოდების მიხედვით განსხვავდებიან. ერთი სახეობის რისკის ცვლილებები იწვევენ
თითქმის ყველა დანარჩენი მათი სახეობების ცვლილებებს (ერთდროულად მოქმედი
რისკების ერთმანეთზე ზემოქმედების ფაქტორი და ზემოქმედების სიდიდის
ავტორისეული მოსაზრება ქვემოთ ცალკე იქნება განხილული).
მთლიანობაში საბანკო რისკები წარმოქმნის ფაქტორების მიხედვით ზოგადად
შეიძლება კლასიფიცირებული იქნას:
 წარმოქმნის ადგილისა და დროის ფაქტორების მიხედვით;
 საგარეო (ქვეყნიური, სავალუტო, ფორს-მაჟორული გარემოებების რისკები) და შიდა
(ბანკის სახეობაზე, დარგობრიობაზე, უნივერსალურობაზე, ოპერაციების ხასიათზე,
კლიენტების საქმიანობაზე დამოკიდებული რისკები) ფაქტორების მიხედვით;
 ანალიზის ხერხისა და აღწერის ფაქტორების მიხედვით
წარმოქმნის ფაქტორების მიხედვით საბანკო რისკები საგარეოებად და

შიდეებად დაიყოფა.
საგარეო რისკები შეიძლება იყოს - ქვეყნიური, სავალუტო და ფორს-

მაჟორული გარემოებების რისკები. საგარეოებს მიეკუთვნება რისკები, რომლებიც
ბანკის საქმიანობასთან ან მის საკონტაქტო აუდიტორიასთან უშუალოდ არ არის
დაკავშირებული. საგარეო რისკების დონეზე ზემიქმედებს ძალიან დიდი
რაოდენობის ფაქტორები - პოლიტიკურები, ეკონომიკურები, დემოგრაფიულრბი,
სოციალურები, გეოგრაფიულები და სხვები.
ქვეყნიური რისკი უშუალოდ ბანკებისა და საბანკო დაწესებულებების
ინტერნაციონალიზაციასთან, გლობალური რისკის არსებობასთან არის
დაკავშირებული. ქვეყნიური რისკი კლიენტებისა და კონტრაგენტების ქვეყნების
პოლიტიკურ-ეკონომიკური სტაბილურობაზეა დამოკიდებული. იგი უცხოური
164
კაპიტალის გათვალისწინებით შექმნილი ყველა ბანკისათვის და გენერალური
ლიცენზიის მქონე საბანკო დაწესებულებებისათვის აქტუალურია. ქვეყნიური რისკის
პროგნოზირება სახელმწიფოებრივი მოწყობის (ქვეყანაში სოციალურ-პოლიტიკური
სიტუაცია) სტრუქტურული და ხარისხობრივი მახასიათებლების ანალიზზე, ასევე
რაოდენობრივი მაჩვენებლების (ქვეყანაში საფინანსო-ეკონომიკური სიტუაცია)
ანალიზზე უნდა იყოს დაფუძნებული.
სავალუტო რისკი, ანუ საკურსო დანაკარგების რისკი, საბანკო ოპერაციების
ბაზრის ინტერნაციონალიზაციასთან, ტრანსეროვნული (ერთობლივი) საწარმოებისა
და საბანკო დაწესებულებების შექმნასათან და მათი საქმიანობის
დივერსიფიკაციასთან არის დაკავშირებული. რისკი თავისთავად სავალუტო
კურსების მერყეობის შედეგად ფულადი დანაკარების სსაძლებლობას წარმოადგენს.
სავალუტო რისკები შეიძლება სტრუქტურირებული იქნას შემდეგი სახით:
კომერციულები (მევალეს მიერ საკუთარი ვალდებულებების მიხედვით
ანგარიშსწორების განხორციელების სურვილის არ ქონასთან ან შეუძლებლობასთან
დაკავშირებულები); კონვერსიულები ან ნაღდები (კონკრეტული ოპერაციების
მიხედვით სავალუტო ზარალების რისკები); ტრანსლაციური ან ბუღალტრული
რისკები (ბანკის კლიენტების/კონტრაგენტების უცხოური ფილიალების ბალანსების
აქტივებისა და პასივების და „მოგებისა და ზარალის“ ანგარიშის გადაფასებისას
წარმოისობიან); ფორფეტირების რისკები (წარმოიშობიან, როდესაც ფორფეიტერი
ექსპორტიორის ყველა რისკებს რეგრესის უფლების გარეშე თავისთავზე იღებს).
ფორს-მაჟორული გარემოებების რისკი დაკავშირებულია როგორც ბუნების
სტიქიური მოვლენების არსებობაზე ან არარსებობაზე და მასთან დაკავშირებულ
შედეგებზე, ასევე სახელმწიფოს მხრიდან სხვადასხვა სახეობის შეზღუდვებზეც.
შიდა რისკები დამოკიდებულია - ბანკის სახეობაზე და სპეციფიკაზე, მისი

საქმიანობის ხასიათზე (ოპერაციის სპეციფიკაზე), ასევე მისი პარტნიორების
(კლიენტებისა და კონტრაგენტების) შემადგენლობაზე და რაოდენობაზე. შიდა
რისკების დონეზე ზემოქმედებას - თვით ბანკის ხელმძღვანელობის საქმიანი
165
აქტიურობა, ოპტიმალური მარკეტინგული სტრატეგიის, პოლიტიკისა და ტაქტიკის
შერჩევა, ასევე სხვა ფაქტორები ახდენენ
რისკები, დაკავშირებული ბანკის სახეობასთან:
ბანკები და საბანკო დაწესებულებები შეიძლება იყოს სახელმწიფოებრივი და
კერძოები (კომერციულები). არსებობს კომერციული ბანკების სამი სახეობა -
სპეციალიზირებულები, დარგობრივები და უნივერსალურები. თითოეულ მათგანში
არსებობენ რისკების ყველა სახეობები, მაგრამ მათი წარმოშობის სიხშირის ალბათობა
შფასების სპეციფიკა საბანკო დაწესებულების ტიპზეა დამოკიდებული.
სპეციალიზირებული კომერციული ბანკები თავიანთ საქმიანობას გარკვეული
კონკრეტული მომსახურების (მაგალითად, ინოვაციურები, საინვესტიციოები,
სასესხო-საშემნახველოები, იპოთეკურები, დეპოზიტურები, კლირინგულები და
სხვა ოპერაციები) მიწოდებაზე არიან ორიენტირებულები. ისინი შეიძლება, ბანკის
საქმიანობის საბაზრო ორიენტაციაზე დამოკიდებულებაში, იყვნენ რეგიონალურები,
რეგიონთაშორისები, ტრანსეროვნულები,
დარგობრივი ბანკები დარგობრივი ნიშნის მიხედვით კლიენტების გარკვეული
კატეგორიის (სასოფლოსამეურნეოები, სამრეწველოები, სამშენებლოები)
მომსახურეობაზე სპეციალიზირდებიან. დარგობრივ ბანკებში პისკების დონისათვის
განმსაზღვრელი მნიშვნელობა კონკრეტული დარგის სახეობას და სპეციფიკას აქვს.
უნივერსალური ბანკები პრაქტიკულად საბანკო მომსახურების ყველა
სახეობებს (საკრედიტოებს, საანგარიშსწორეობებს და ფინანსურებს, მათ შორის
საბირჟო ოპერაციებს) ახორციელებენ. გარდა ამისა, ბოლო დროს უნივერსალური
კომერციული ბანკები სულ უფრო და უფრო აქტიურად ახორციელებენ ისეთ
არატრადიციულ ოპერაციებს, როგორიცაა სხვადასხვა სახეობის ფასიანი
ქაღალდებთან ოპერაციები, ლიზინგი (შვილობილი სტრუქტურის მეშვეობით),
ფაქტორინგი, კლირინგი და სხვები.
რისკები, დაკავშირებული საბანკო ოპერაციების ხასიათთან:
166
საბანკო ოპერაციების ხასიათზე დამოკიდებულებაში რისკები შეიძლება
დაყოფილი იქნას - აქტიური და პასიური ოპერაციების რისკებად. სწორედ პასიური
ოპერაციების მეშვეობით ბანკი თავის რესურსებს არეგულირებს აქტიური
ოპერაციების განსახორციელებლად. პასიური ოპერაციების რისკები
დაკავშირებულია რესურსებით აქტიური ოპერაციების უზრუნველყოფაში შესაძლო
სიძნელეებთან. თუ ბანკი იზიდავს მოკლევადიან რესურსებს, ხოლო განათავსებს
„გრძელ“ ფულს, ასეთი ოპერაციების ლიკვიდობის რისკი სახეზეა. თუ ბანკი
მოიზიდავს ფულს უპირატესად აშშ დოლარებში, ხოლო საკრედიტო პროდუქტებს
განათავსებს ლარებში, მის საქმიანობაზე მაღალ ზეგავლენას სავალუტო რისკები
ახდენენ.
რისკები, დაკავშირებულები ბანკის კლიენტების საქმიანობის სპეციფიკასთან:
რისკის დონე პირველ რიგში ბანკის კლიენტების სხვადასხვა დარგებისადმი
კუთვნილებაზეა დაკავშირებული. განასხვავებენ პირველადი სფეროს საწარმოებს
(სოფლისმეურნეობრივი საწარმოები), მეორადი სფეროს საწარმოებს (მომპოვებელი
და გადამამუშვებელი სამრეწველო საწარმოები) და მესამედი სფეროს საწარმოებს
(საწარმოები, რომლებიც თავიანთ საქმიანობას მომსახურების სფეროში
ახორციელებენ). რისკის დონე ასევე კლიენტის საქმიანობის მასშტაბზეა
დამოკიდებული. ბანკის კლიენტები შეიძლება კლასიფიცირებული იქნას სამი
ჯგუფის მიხედვით - მცირეები, საშუალოები და მსხვილები. თითოეულ ბანკს
საკუთარი კრიტერიუმები ააჩნია კლიენტების ამა თუ იმ ჯგუფისათვის
მიკუთვნებისათვის (ჩვეულებრივად გამოდიან წლიური ამონაგების მოცულობიდან
და თანამშრომლების რაოდენობიდან). ამასთან ერთად, ზოგიერთი ბანკები
მთავრობის შესაბამისი დადგენილებითაც ხელმძღვანელობენ.
5.2. საბანკო რისკების მართვის სისტემის

პრინციპები, ამოცანები, რეალიზაციის
ეტაპები და მართვის პოლიტიკა
167
რისკების გაფრთხილებისა და შემცირების საკითხები სულ უფრო და უფრო
მოთხოვნადი ხდება როგორც საბანკო თეორიის, ასევე პრაქტიკის მიერაც. საბანკო
რისკები მეტი ხარისხით სოციალურად პასუხისმგებელ პროცესებს წარმოადგენენ. იმ
პირობებში, როდესაც ბანკები რისკს წევენ არა მარტო საკუთარი, არამედ, ძირითადი
სახით, ნასესხები რესურსებითაც, შედეგები მნიშვნელოვნად უფრო მწვავე ხდება.
წარუმატებლობის შმთხვევაში კარგავს არა მარტო ბანკი, არამედ მისი კლიენტებიც -
ფიზიკური და იურიდიული პირები, რომლებმაც საკრედიტო ორგანიზაციებში
თავიანთი ფულადი სახსრები განათავსეს (ამასთან ფიზიკური პირებისათვის
ანაბრების დაზღვევის სისტემაა გათვალისწინებული, ხოლო კორპორატიული
კლიენტებისათვის ასეთი დაცვა არ არსებობს). საბანკო კრიზისები ამასთან უფრო
მტკივნეულები ხდებიან, ვიდრე წარმოების კრიზისები, რამდენადაც თან
ერთმანეთთან ჯაჭვურად დაკავშირებული მონაწილეების ფულად-საკრედიტო
ვალდებულებების მრავალრიცხოვანი ფინანსური დანაკარგები მოყვებათ (20, გვ. 13 -
22).
სამწუხაროდ, საბანკო საქმიანობის ძირითადი პარამეტრების მართვის დონე
არა იმდენადაა მაღალი, როგირც აღნიშნული საჭიროა ეკონომიკისათვის, მაშინ
როდესაც ქვეყნის ეკონომიკაში საკრედიტო დაწესებულების სტაბილური და
მდგრადი ფუნქციონირება დამოკიდებულია - ბანკების მიერ საკუთარი ლიკვიდობის
მართვის ხარისხზე; კაპიტალური ბაზის ფორმირებაზე; აქტიური და პასიური
ოპერაციების მიხედვით საპროცენტო პოლიტიკის შეთნხმებაზე; საკუთარი მუშაობის
ორგანიზებისა და საბანკო პროდუქტებისა და მომსახურების ბაზარზე მაღალი
კონკურენტუნარიანობის უზრუნველყოფის შესაძლებლობაზე.
რისკის მართვისადმი საერთო კომცეპტუალური მიდგომა მდგომარეობს
შემდეგში:
 რისკიან სიტუაციაში საქმიანობის შესაძლო შედეგების შესწავლა;
 რისკიანი ფაქტორების ზემოქმედებიდან ზარალის სიდიდის არ დაშვების,
აღმომფხვრელი ან შემამცირებელი ღონისძიებების შემუშავება;
168
 რისკებისადმი ადაპტაციის ისეთი სისტემის რეალიზაცია, რომლის მეშვეობით
შეიძლება არა მარტო ნეგატიური ალბათობითი შდეგები იქნება
ნეიტრალიზებული ან კომპენსირებული, არამედ მაღალი შემოსავლის მიღებაზე
შანსებიც მაქსიმალურად იქნება გამოყენებული.
რისკების მართვის სისტემის პრინციპები და ამოცანები:

რისკის მართვა თავისთავში რისკ-მენეჯმენტის სტრატეგიასა და ტაქტიკას
მოიცავს.
მართვის სტრატეგია - არის დასახული მიზნების მიღწევის მიზნით,
გრძელვადიან პროგნოზირებაზე და სტრატეგიულ დაგეგმვაზე დაფუძნებული
მიმართულებებისა და ხერხების შემუშავება. ამასთან გადაწყვეტილების მისაღებად
წესებისა და შზღუდვების გარკვეული ნაკრები გამოიმუშავება. რისკების მართვის
სტრატეგია საქმიანობის უზარალობის პრინციპის დაცვაზეა დაფუძნებული და
მოებიანობასა და ბანკის მიერ თავისთავზე აღებადი რისკების დონეს შორის
ოპტიმალური თანაფარდობის უზრუნველყოფაზეა მიმართული. როგორც ცნობიია,
სტრატგია წინასწარგანმსაზღვრელია ტაქტიკის.
მართვის ტაქტიკა - არის კონკრეტულ პირობებში დასახული მიზნების
მიღწევისათვის კონკრეტული მეთდები და ხერხები. ტაქტიკის ამოცანა მდგომარეობს
- ყველა გადაწყვეტილებებიდან, სტრატეგიის არწინააღმდეგობრივი, ყველაზე
ოპტიმალური გადაწყვეტილებისა და მოცემულ სიტუაციაში მართვის მეთოდებისა
და ხერხების ყველაზე მისაღების შერჩევაში.
ამრიგად, რისკის მართვის ეფექტიანობა ბევრადაა დამოკიდებული რისკის
ხარისხის გადაწყვეტისა და შემცირების ყველა მეთოდებისა და ხერების სრული
ზომიერებით გამოყენების ცოდნაზე.
რისკების მართვის სისტემის ამოცანები:
იმასთან დაკავშირებით, რომ რისკის დონე შეიძლება სიდა და საგარეო
ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ დროის გარრკვეული პერიოდის განმავლობაში
169
არსებითად იცვლებოდეს, ბანკი რისკების მართვის სისტემას შეიმუშავებს შმდეგი
მიზნებისათვის:
 საკუთარი სახსრების მაქსიმალური დაცულობის უზრუნველყოფისათვის;
 საგარეო და შიდა ფაქტორების უარყოფითი ზემოქნედების მინიმიზირებისათვის;
 კლიების, კონტრაგენტებისა და ინვესტორების წინაშე პასუხისმგებლობის
ამაღლებისათვის.
რისკების მართვის პრინციპები მდგომარეობს შმდეგში:

 არ უნდა გარისკო, თუ ასეთი შესაძლებლობა არსებობს;
 არ გარისკო უფრო მეტად, ვიდრე ბანკოს საკუთარი კაპიტალი ამის
შესაძლებლობას იძლევა;
 იფიქრე რისკის შედეგების შესახებ და არ გარისკო უფრო მეტით მცირედის გამო;
 არ შექმნათ რისკიანი სიტუაციები ზემოგების მიღების მიზნით;
 რიკები კონტროლის ქვეშ ინდა იყოს;
 რისკები შეამცირეთ, მათი საქმიანობის სახეობების მიხედვით კლიენტებსა და
მონაწილეებს შორის განაწილებით;
 რისკების გადაფარვისათვის შექმენით საჭირო რეზერვები;
 რისკების ცვლილებებზე მუდმივი დაკვირვება დააწესეთ;
 თავისთავზე აღებადი რისკების დონე რაოდენობრივად გაზომეთ;
 რისკის ამაღლებულ დონესთან მიმართებაში ოპერაციების რისკის და (ან) ჯგუფის
ახალი წყაროები და კრიტიკული ზონები განსაზღვრეთ.
რისკების მართვის სისტემის რეალიზაციის ეტაპები:

რისკების მართვის სისტემის შეიძლება გამოიყოს სამი ძირითადი ეტაპი;
 რისკის ანალიზი (გამოვლენა და შეფასება);
 რისკის კონტროლი (მონიტირინგი);
 რისკის მინიმიზაცია (ნიველირება).
რისკის ანალიზი.
რისკის განსაზღვრა (იდენტიფიკაცია) და შეფასება „რისკის ანალიზის“ ცნებას
შეადგენენ. რისკის ანალიზი გარკვეული საბანკო ოპერაციების განხორციელებისას -
170
კონკრეტული სახეობის რისკის გამადიდებელი ან შემამცირებელი ფაქტორების
გამოვლინებაში მდგომარეობს. რისკის შფასება არის არა რაიმე სხვა, როგორც რისკის
ხარისხის/დონის ხარისხობრივი-რაოდენობრივი მეთოდებით გაზომვა.
საბანკო რისკის სიდიდე - არის რისკისადმი მიდრეკილების ღირებულებითი
შეფასების მაქსიმალური თანხის გამოსახვა, რომელიც დროის გარკვეული პერიოდის
განმავლობაში რისკის ამა თუ იმ ფაქტორის ცვლილების შედეგად შიძლება
დაიკარგოს. რისკის განსაზღვრა როგორც მუქარა იმისა, რომ ბანკს ექნება
დანაკარგები, რომელთა სიდიდე „განსახორციელებელი ოპერაციების“ რისკიანობის
დინის მაჩვენებელს წარმოადგენს, შიძლება აღნიშნული ცნების არსის ალბათობის
შესახებ დასკვა იქნას გაკეთებული. აღნიშნულიდან გამომდინარე, რისკი შიძლება
დანაკარგების ანალიზის მეშვეობით სიზუსტის საკმარისი ხარისხით იქნას
შეფასებული. რისკის შეფასების ძირითადი ნაწილი დღეს დაფუძნებულია
ალბათობის თეორიაზე - იმის ალბათობის განსაზღვრის სტატისტიკურ
ღირებულებით მეთოდზე, რომ რაღაც გარკვეული გარემოება (ჩვეულებრივდ
პროცენტებში გამოსახული) მოხდება მომავალში.
რისკის ხარისხი ფასდება ორი ძირითადი მეთოდით - ხარისხობრივით და
რაოდენობრივით. განვიხილოთ ისინი უფრო დეტალურად.
ხარისხობრივი ანალიზი:
რისკის შეფასების მოცემული მეთოდი თავისთავად ნეგატიური
ინფორმაციების გამოვლების გზით მისი დონის (მაგალითად, „პროექტზე
მინიჭებულია რისკის მაღალი დონე“) სიტყვიერ აღწერას წარმოადგენს, რომლის
საფუძველზე რისკის სიდიდეზე ზემოქმედი ნეგატიური ფაქტორები შეიწონება
(შეფასდება). ხარისხობრივი ანალიზის საფუძველში ექსპერტების (რისკ-
მენეჯერების) დასკვნაა ჩადებული, რომლის საფუძველზე მსგავსი შეფასებების
სუბიექტურობა მიღებული შედეგების სუბიექტურობას ამცირებს. ანალიზის
შედეგების საიმედობის დამატებითი ამაღლება შეიძლება შეფასებადი ფაქტორების
რაოდენობრივი სტრუქტურიზაციის გზით იქნას მიღწეული.
171
რაოდენობრივი ანალიზი:
რისკის რაოდენობრივი სიდიდე შეიძლება აბსოლუტურ და შედარებით
მაჩვენებლებში იქნას გამოსახული. მაგრამ აღნიშნული დანაკარგების საკმარისი
სიზუსტით შეფასება ყოველთვის არ არის შესაძლებელი. თუ დანაკარგების
ალბათობით სიდიდეს პროცენტებში შეფაფარდებთ საბანკო საქმიანობის
მახასიათებელ რაიმე სახის მაჩვენებელს (მაგალითად, საკრედიტო რესურსების
სიდიდეს), მაშინ რისკის სიდიდე შეფარდებით გამოსახულებაში მიიღება
(მაგალითად, „მაქსიმალური დანაკარგები პროექტთან მიმართებაში კრედიტის
თანხიდან 50% შეადგენს“). სხვადასხვა ოპერაციების განხორციელებისას, დასაშვები
დონის დადგენის სახით რისკის შეფარდებითი გამოსახულება, ბანკის პოლიტიკის
გამომუშავებისას გამოიყენება. აღნიშნული არის რისკის დასაშვები დონის
განსაზღვრის შეფასებისადმი მიდგომების გამომუშავებასთან მიმართებაში რთული
სამუშაოს თვალსაჩინო საბოლოო შედეგი, რაც რისკის სტრატეგიის ცნებას შეადგენს.
რისკის კონტროლი:
რისკის კონტროლი თავისთავში, მისი შემცირების ან აღმოფხვრის მიზნით,
ყველა ღონისძიებებს მოიცავს, რომლებიც რისკის თავისდროულად გამოვლენაზეა
მიმართული. შეიძლება რისკის კონტროლის სამი ხერხი იქნას გამოყოფილი:
 შიდა აყდიტი;
 საგარეო აუდიტი;
 შიდა კონტროლი.
შიდა აუდიტი:
შიდა აუდიტი - ბანკის ფუნქციონირების ადეკვატურობისა და ეფექტიანობის
დამოუკიდებელი შეფასებისა და საკუთარი საქმიანობის ქვეყნის ეროვნული ბანკის
მოთხოვნილების შესაბამისად განხორციელების უზრუნველმყოფელი კომერციული
ორგანიზაციის შიდა სტრუქტურული ქვედანაყოფის მიერ ხორციელდება, შიდა
აუდიტი საკრედიტო ორგანიზაციის ინტერესებშია ორგანიზებული და მისი შიდა
დოკუმენტებითაა რეგლამენტირებული. შიდა აუდიტის ინსტიტუტებს
172
მიეკუთვნებიან - ბანკის მესაკუთრეების მიერ დანიშვნადი რევიზორები, სარევიზიო
კომისიები, შიდა აუდიტორები ან შიდა აუდიტორების ჯგუფები. რისკების
კონტროლი და მონიტორინგი, პირველ რიგში, ბანკში არსებული შიდა კონტროლის
სისტემის ჩარჩოებში ხორციელდება.
შიდა აუდიტის მიზნებია:
 საბანკო ოპერაციების განხორციელებისას საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის
ეფექტიანობისა და შედეგიანობის უზრუნველყოფა;
 ფინანსური, ბუღალტრული, სტატისტიკური და სხვა სახის ანგარიშგებების, ასევე
ინფორმაციული უსაფრთხოების უტყუარობის, სისრულის, ობიექტურობის და
თავისდროულად შედგენისა და წარდგენის უზრუნველყოფა;
 საკრედიტო ორგანიზაციის ნორმატიული სამართლებრივი აქტების,
თვითრეგულირებადი ორგანიზაციის სტანდარტების, სადამფუძნო და შიდა
დოკუმენტების დაცვა;
 საკრედიტო ორგანიზაციისა და მისი თანამშრომლების სამართალსაწინააღმდეგო
საქმიანობის განხორციელებაში ჩართულობის, მათ შორის დამნაშაური გზით და
ტერორიზმის დაფინანსებით მიღებული შემოსავლების ლეგალიზების
(ჩამორეცხვის) გამორიცხვა, ასევე ქვეყნის კანონმდებლობის შესაბამისად
მონაცემების სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებში და ეროვნულ ბანკში
თავისდროულად წარდგენის უზრუნველყოფა.
საკრედიტო ორგანიზაციის შიდა კონტროლის სისტემა (შემდგომში - შკს)

თავისთავში შემდეგ მიმართულებებს უნდა მოიცავდეს:
 საკრედიტო ორგანიზაციის საქმიანობის ორგანიზაციაზე მართვის ორგანოების
მხრიდან კონტროლს;
 ოპერაციებისა და გარიგებების განხორციელებისას უფლებამოსილებების
განაწილებაზე კონტროლს;
 ინფორმაციული ნაკადების (მიღება და ინფორმაციების გადაცემა) მართვაზე და
ინფორმაციული უსაფრთხოების უზრუნველყოფაზე კონტროლს; შიდა
კონტროლის სისტემის (შკს) ფუნქციონირებაზე მუდმივი დაკვირვება შემდეგი
მიზნებით: საკრედიტო ორგანიზაციის საქმიანობის ამოცანებისადმი მისი
173
შესაბამისობის ხარისხის შეფასებას; შიდა კონტროლის სისტემის (შკს)
სრულყოფასთან მიმართებაში ნაკლოვანებების გამოვლენას და მოსაზრებების
შემუშავებას; შიდა კონტროლის სისტემის (შკს) კონტროლის განხორციელებას;
 ბანკის სადამფუძნო და შიდა დოკუმენტების, ქვეყნის კანონმდებლობის და
უცხოელი შვილობილი და დამოკიდებული ორგანიზაციების
ადგილმდებარეობის ქვეყნების მოთხოვნილებებთან მათ შესაბამისობაზე
ანალიზს;
 ბანკის ქვეყნის კანონმდებლობის, უცხოელი შვილობილი და დამოკიდებული
ორგანიზაციების ადგილმდებარეობის ქვეყნების მოთხოვნილებებთან
ცვლილებების მონიტორინგს.
საგარეო აუდიტი:
ეროვნული ბანკის შესაბამისი ინსტრუქციის თანახმად საკრედიტო
ორგანიზაციების საქმიანობაზე ზედამხედველობა ეროვნული ბანკის ცენტრალური
აპარატის მიერ ხორციელდება, რომელიც საზედამხედველო ორგანოდ არის
წოდებული. საზედამხედველო ორგანოს მირ ზემოქმედების ღონისძიებების
გამოყენებისას გადაწყვეტად ძირითად ამოცანას - საკრედიტო ორგანიზაციების
საქმიანობის, ეროვნული ბანკის საქმიანობის შესახებ საქართველოს ორგანული
კანონის ნორმებთან და მოთხოვნილებებთან შესაბამისობაში, მისი მოყვანის მიზნით
რეგულირება წარმოადგენს.
საგარეო კონტროლის გაძლიერების მიძნით საკრედიტი ორგანიზაციები
ყოველწლიურ სავალდებული აუდიტს იტარებენ, რომელსაც ქვეყნის პარლამენტთან
და ფინანსთა სამინისტროსთან შეთანხმებით, უცხოური წამყვანი აუდიტორული
კომპანიები ახორციელებენ.
საგარეო აუდიტი დიდ როლს ასრულებს საკრედიტო ორგანიზაციების
საქმიანობის ტრანსპარენტულობის (გამჭვირვალობის) უზრუნველყოფაში, საბაზრო
დისციპლინის გაძლიერებაში და კორპორატიული მართვის სისტემისა და შიდა
კონტროლის სრულყოფაში. საგარეო აუდიტისაგან განსხვავებით, შიდა აუდიტის
სამსახურის მიზნები ხელმძღვანელობის მოთხოვნილებიდან დამოკიდებულებაში
174
იცვლებიან. თავის მხრივ, საგარეო აუდიტის ძირითადი მიზანია - საკრედიტო
ოპგანიზაციის ფინანსური (ბუღალტრული) ანგარიშგების უტყუარობისა და
ბუღალტრული აღრიცხვის გაძღოლის წესის ქვეყნის კანონმდებლობასთან
შესაბამისობის შესახებ მოსაზრების გამოზატვა. აუდიტორი ფინანსურ
(ბუღალტრული) ანგარიშგების უტყუარობის შესახებ ყველა არსებით
ურთიერთობებში საკუთარ მოსაზრებას გამოხატავს. მან უნდა წინასწარ შეაფასოს,
თუ შიდა აუდიტის სამსახურების ფუნქციები რამდენად ეფექტურებია.
შიდა კონტროლი:
შიდა აუდიტისაგან განსხვავებით, შიდა კონტროლი, პირველ რიგში, ბანკის
მიერ შემუშავებული რისკების მართვის სისტემების (შემდეგში - რმც)
ეფექტიანობაზე არის მიმართული. შიდა კონტროლის მექანიზმები
არარეგლამენტირებულებია და საზედამხედველო ორგანოების მიერ არ
კონტროლირდება. ბანკი რისკების შიდა კონტროლის პროცედურას თვითონ
შეიმუშავებს და ამტკიცებს. რისკების მართვის სისტემის (რმს) შიდა კონტროლი ,
როგორც წესი, რისკების კონტროლის ზემდგომი დეპარტამენტის/განყოფილების
წარმომადგენელის მიერ ხორციელდება.
რისკების მართვის სისტემის (რმს) შიდა კონტროლი რისკის არმოფხვრის
ეფექტუს ხერხს წარმოადგენს და რეალიზდება შემდეგი გზით:
 რისკების მართვის პოლიტიკის ეფექტიანობის მომიტორინგისა და შეფასების
გზით;
 ზარალის წარმოქმნის, ზარალამდე მიმყვანი გარემოებების ან მდგომარეობის
დადგომის ფაქტების (მათ შორის შიდა კონტროლის სისტემის მონიტორინგის
განხორციელების მსვლელობაში) მიზეზების გამოკვლევის გზით;
 რისკების მინიმიზაციის მიზნით ბიზნეს-პროცესებისა და შიდასაბანკო
პროცედურების ოპტიმიზაციასთან მიმართებაში წინადადებებისა და
ღონისძიებების შემუშავებაში მონაწილეობის გზით;
 ახალი პროდუქტებისა და თანამედროვე რისკიანი გარიგებების რისკებზე
კონტროლის გზით (მოიცავს რისკების შეფასებასა და ბანკის მიერ
175
განხორციელებადი ყველა სიახლეების მიმართებაში ეფექტური საკონტროლო
ღონისძიებების შემუშავებას).
მონიტორინგი თავისთავად რისკის დომის ცვლილებაზე რეგულარულ

დაკვირვენას წარმოადგენს, რაც მასზე თავისდროული და ადექვატური
ზემოქმედების უზრუნველყოფის შესაძლებლობას იძლევა.
რისკის შემცირების ხერხები:
რისკის მართვის ეფექტიანობა ყველა მეთოდებისა და ხერხების სრულად
გამოყენების ცობნაზე ბევრადაა დამოკიდებული. რისკის მართვის მეთოდები მისი
ხარისხის შემცირების ხერხებისაგან შედგება. შეიძლება გამოიყოს რისკის შემცირების
სამი ძირითადი ხერხი:
 რისკზე უარის თქმა (რისკთან დაკავშირებული ღონისძიების უარყოფა, ანუ
ნებისმიერი ისეთი ოპერაციის არ განხორციელება, რომელიც თავისთავში
ბანკისათვის მიუღებელ რისკს მოიცავს, აქედან გამომდინარე კი მოგებაზეც უარის
თქმა);
 რისკის შემცირება (თვითდაზღვევა - დარეზერვება, დივერსიფიკაცია,
ლიმიტირება, მინიმიზაცია);
 რისკის მესამე პირზე გადაცემა (დაზღვევა, ჰეჯირება, განაწილება).
უნდა აღინიშნოს, რომ რისკის შემცირებისა და მესამე პირზე გადაცემის გზით

მართვა ფინანსური ოპერაციის პროცესში ხორციელდება, მაშინ როდესაც რისკზე
უარის თქმა მხოლოდ გარიგების განხილვის მომენტში არის მისაღბი და
აქტუალური.
დარეზერვება:
დარეზერვება საბანკო რისკის მართვის ერთ-ერთ ძირითად ხერხს
წარმოადგენს. შესაძლო დანაკარგების კომპენსაციის მიზნით ბანკი საკუთარი
სახსრების (კაპიტალის), ასევე სესხებისა და დანარჩენი აქტივების მიხედვით
შესაძლო დანაკარგებზე, საკრედიტო ორგანიზაციის ხარჯებზე მიკუთვნებადი,
სავალდებულო რეზერვების ფორმირებას ახორციელებს. დარეზერვების
176
აუცილებლობა ეროვნული ბანკის ნორმატიული დოკუმენტებით არის
განმტკიცებული.
დაზღვევა:
უზრუნველყოფის დანაკარგებისაგან ან დაზიანებებისაგან დაზღვევისას,
რისკები დამზღვევს ან გარანტორს გადაეცემა. მოცემული მეთოდი საკრედიტო
რისკების შემცირებისათვის ყველაზე უფრო მისაღებია. დაზღვევა დამზღვევზე
სადაზღვეო პრემიის გადახდის სახით დამატებითი რესურსების განრიდებას
საჭიროებს, ამასთან დამამზღვევად გამოდის მსესხებელი, ხოლო სარგებელშმძენად
კი - ბანკი.
ჰეჯირება:
დაზღვევისაგან განსხვავებით, ჰეჯირებისას რისკი არა დამზღვევზე, არამედ
წარმოებული ფინანსური ინსტრუმენტების (ფორვარდები, ფიუჩერსები, ოფციონები,
სვოპები და ა.შ.) გამოყენებით გარიგებების გაფორმების გზით, ფინანსური ბაზრის
მონაწილეებზე გადაიცემა. როგორც დაზღვევისას, ჰეჯირება, ოფციონური პრემიის
გადახდის ან დეპოზიტის შეტანის სახით, დამატებითი რესურსების განრიდებას
მოითხოვს. მოცემული მეთოდი ყველაზე უფრო საბაზრო რისკების შემცირებისათვის
მისაღები.
ლიმიტირება:
ლიმიტირება - არის ლიმიტის, ანუ სხვადასხვა საბანკო ოპერაციების
მიხედვით (მაგალითად, სამშენებლო დარგის კორპორატიულ კლიენტებზე
კრედიტების მიწოდება საერთო თანხით, არაუმეტესი 10 მლნ. ლარის ოდენობით)
ხარჯების ზღვრული თანხების დადგენა. რისკის დასაშვები სიდიდის ლიმიტების
დადგენის პროცესი უნდა იყოს მოქნილი და, რაც კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია,
მომავალზე დამიზნებული. იგი ბაზრის შესწავლაზე, პროგნოზზე, მგრძნობიარობის
ანალიზზე, გონივრულ მსჯელობაზე და საბანკო ანალიტიკოსების გამოცდილრბაზე
არის დაფუძნებული.
დივერსიფიკაცია:
177
დივერსიფიკაცია - არის ინვესტირებადი სახსრების, რისკის ხარისხის
შემცირების მიზნით, ერთმანეთში უშუალოდ დაუკავშირებელ სხვადასხვა
ობიექტებს შორის კაპიტალის დაბანდებების განაწილების პროცესი. რისკების
დივერსიფიკაცია - სახსრების, დარგების, ვადების, რეგიონების და ა.შ. გამოყენების
მიმართულებების მიხედვით არის შესაძლებელი. მოცემული მეთოდი ყველაზე
უფრო საბაზრო და საკრედიტო რისკების შემცირებისათვის არის გამოყენებადი.
დივერსიფიკაცია, როგორც წესი, რისკის ლიმიტირების გზით ხორციელდება.
განსხვავება მდგომარეობს იმაში, რომ დივერსიფიკაცია მთლიანობაში მთლიანი
პორტფელის (ოპერაციების ერთობლიობის), ხოლო ლიმიტირება კი - კონკრეტული
ოპერაციის რისკის შემცირებისათვის გამოიყენება.
განაწილება:
რისკის შემცირება შეიძლება, უშუალოდ რისკის მომსახურების
ღირებულებაში: საპროცენტო განაკვეთში (სარისკო დანამატი), საკომისიოში,
საჯარომო სანქციებში და ა.შ. ჩართვის სახით, გარიგების მონაწილეებს შორის მისი
განაწილების გზით იქნას მიღწეული. მოცემული მეტოდი ყველაზე უფრო
საკრედიტო რისკების შემცირებისათვის არის მისაღები.
მინიმიზაცია (ნიველირება):
რისკის მინიმიზაცია - ღონისძიებების კომპლექსის განხორციელებას
ითვალისწინებს, რომლებიც ზარალამდე და (ან) პოტენციალური ზარალის სიდიდის
შემცირებამდე (შეზღუდვამდე) მიმყვანი გარემოებების ან მდგომარეობის დადგომის
ალბათობის შემცირებაზეა მიმართული. რისკის მინიმიზაცია, პირველ რიგში, შიდა
კონტროლის მექანიზმების მეშვეობით ხორციელდება. ზემოთმითითებული
ხერხების აგან განსხვავებით რისკის შემცირებები, რისკის მინიმიზაცია ეფექტიანია
მანამდე, და არა რეალური ზარალის წარმოშობის შემდეგ, რადგანაც მისი ძირითადი
მიზანი - ბანკის რისკის (შესაძლო ზარალის) აღმოფხვრაა.
რისკების მართვია პოლიტიკა:
178
საბანკო პრაქტიკაში რისკების მართვის პოლიტიკა (შემდგომში - პოლიტიკა) -
თავისთავად დოკუმენტს წარმოადდგენს, რომელიც ბანკის რისკების მართვისადმი
საერთო პრინციპებს, მიმართულებებსა და მიდგომებს, ასევე რისკების მართვის
სისტემის განვითარების სტრატეგიებს განსაზღვრავს. რისკების მართვასთან
მიმართებაში ბანკს პრიციპებისა და ამოცანების პოლიტიკით განსაზღვრელის
რეალიზაცია - საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ თავისთავზე აღებადი რისკის
მისაღებ დონესა და საბანკო საქმიანობიდან მიღებად მოგებას შორისოპტიმალური
ბალანსის, ასევე კონტრაგენტების, საქმიანი პარტნიორებისა და ბანკის აქციონერების
ინტერესების შენარჩუნებისათვის არის მოწოდებული. პოლიტიკა ასევე ბანკის
საქმიანობის ეფექტიანობისა და მასშტაბების შესაბამისი საბანკო მომსახურების
ბაზარზე პოზიციონირების უზრუნველყოფაზეა მოწოდებული.
პოლიტიკის პრინციპებია:
 ოპერაციების განმხორციელებელი ქვედანაყოფებისა და აღნიშნული
ოპერაციებისა და მათთან დაკავშირებული რისკების მაკონტროლებელი
ქვედანაყოფების დამოუკიდებლობა;
 ფასიანიობა, ანუ რისკის უფრო მაღალ დონეს მოთხოვნილი შემოსავლიანობის
უფრო მაღალი დონე უნდა შეესაბამებოდეს;
 ბანკის ფინანსური ინსრუმენტების პორტფელის გონივრული დივერსიფიკაცია;
მსჯელობის დასაბუთებულობა - განსახორციელებელი ოპერაციების
სიღრმისეული დამუშავებისა და ყოველმხრივი ანალიზის საფუძველზე
გადაწყვეტილებების მიღება;
 რისკების მართვის სისტემის ცენტრალიზაცია და პროცედურების უნიფიკაცია;
რისკების ძირითადი სახეობების მიხედვით გაუთვალისწინებელი დანაკარგების
გადაფარვაზე კაპიტალის საკმარისობა.
პოლიტიკის ძირითადი ამოცანებია:

 აქტივების ხარისხობრივი პორტფელის შქმნისადმი პრინციპებისა და მიდგომების
ფორმირება;
179
 ბანკის კაპიტალის საკმარისობის გათვალისწინებით, მათთვის დამახასიათებელი
რისკების გადაფარვისათვისაქტივების პორტფელის ფორმირება;
 ოპერაციების მოცულობის ზრდისას რისკის დონის მისაღბი დონის შენარჩუნება;
რისკების მართვის სისტემის განვითარება, რისკების მართვისადმი მოქმედი
მიდგომების სრულყოფა და ახალი მიდგომების შემუშავება;
 ბანკში რისკ-მენეჯმენტის კულტურის განვითარება.
5.3. რისკ-მენეჯმენტის
ამოცანები და ფუნქციები
კონკურენციის ზრდა, განაკვეთების შემცირება (სტაბილური საბაზრო

ეკონომიკის პირობებში) ბანკებს შემოსავლიანობის შენარჩუნების რეზერვების
მოძიებას აიძულებენ. დანაკარგების ალბათობის მართვა, შემოსავლიანობის მისაღებ
დონეზე მხარდაჭერისას, მეტად ზემნიშვნელოვანი ამოცანა ხდება. მნიშვნელოვან
როლს ამასთან რისკ-მენეჯმენტი ასრულებს. რისკის მართვის ტექნოლოგიის
ორგანიზაცია კომერციულ ბანკში - საკმაოდ მოცულობითი და ხანგრძლივი პროცესია.
რისკ-მენეჯერის ფუნქციები და ამოცანები ფართოვდება, ხოლო კვალიფიციურ
სპეციალისტებზე მოთხოვნა წლიდან წლამდე იზრდება. რისკ-მენეჯერის ამოცანების
სამართლიანად დასმისაგან მთლიანობაში რისკების მართვის სისტემის ეფექტიანობაა
დამოკიდებული (20, გვ. 76 - 86).
რისკების თავისთავზე მიღება - საბანკო საქმის საფუძველია, ანუ საბანკო
ოპერაციების მართვა არსის მიხედვით თავისთავად რისკების მართვას, და, პირველ
რიგში, ბანკისათვის შემოსავლის უზრუნველმყოფელ საბანკო პორტფელთან
(აქტივების ნაერთთან) დაკავშირებული რისკების მართვას წარმოადგენს. ბანკებს
მხოლოდ მაშინ აქვთ წარმატება, როდესაც მათ მიერ მიღებადი რისკები
გონივრულები, კონტროლირებადები და მათი ფინანსური შესაძლებლობებისა და
კომპეტენციების ჩარჩოებშია. საბანკო მენეჯმენტის ძირითად ამოცანას მოგებიანობას,
180
ლიკვიდობასა და რისკს სორის ოპტიმალური თანაფარდობის მოძიება წარმოადგენს.
მნიშვნელოვან როლს აღნიშნულ პროცესში რისკ-მენეჯმერები ასრულებს.
რისკ-მენეჯერების ამოცანები:
რისკის მართვის ორგანიზაცია თავისთავში მოიცავს:
 რისკების მართვის ორგანოების შექმნას და მათი კომპეტენციების განსაზღვრას;
 ბანკის ორგანიზაციული სტრუქტურის დამტკიცებას, რისკების მართვასთან
მიმართებასი ფუნქციებისა და უფლებამოსილებების განაწილებას;
 რისკების მართვის პოლიტიკის შემუშავებას და დამტკიცებას;
 რისკის მართვის სტრატეგიისა და ტაქტიკის გამომუშავებას;
 შიდა ნორმატიული დოკუმენტების შემუშავებას, რომლებიც თავისთავში რისკის
მართვის მკაფიო მეთოდებს მოიცავენ;
 რისკების კონტროლისა და მართვის დამტკიცებული პროცედურების გამოყენების
სისწორის, ადექვატურობისა და სისრულის კონტროლს.
რისკის მართვის ხერხებისა და მეთოდების შემუშავება, რომელის თავისთავში

მოიცავს:
 რისკის ანალიზის მეთოდიკის სმუშავებას;
 რისკის კონტროლის ხერხებისა და მეთოდების შემიშავებას;
 რისკის შემცირების ხერხებისა და მეთოდების შემუშავებას.
ბანკის საკრედიტო მუშაობის ოპტიმიზაციასთან მიმართებაში მოსაზრებების

შემუშავება უნდა ხორციელდებოდეს შემოსავლიანობის მინიმალური რისკებით
გადიდების მიზმით, მათ შორის განუსაზღვრელი სამეურნეო სიტუაციის პირობებში.
რისკ-მენეჯერების ძირითადი ფუნქციებია:
1.საკრედიტო რისკის ანალიზი კრედიტის მიწოდების მომენტისათვის: რისკ-
მენეჯმენტი რისკების გაანალიზებას კრედიტის მიწოდების მომენტისათვის რისკისა
და მისი შეფასების ნეგატიური ფაქტორების გამოვლენის გზით ახორციელებს.
რისკის ანალიზი საკრედიტო ქვედანაყოფის, ეკონომიკური უსაფრთხოებისა და,
181
როგორც წესი, იურიდიული სამსახურის მიერ დასკვნის წარმოდგენის შემდეგ
რისკის ანალიზი წყაროებს წარმოადგენენ: მსესხებელის მიერ საკრედიტი
განაცხადის განსახილველად წარმოდგენილი დოკუმენტები (პირველადი
დოკუმენტები); ორგანიზაციის იფიციალური საიტი; საარბიტრაჟო სასამართლოს
საიტი; საკრედიტო ისტორიის ბიურო; საგადასახადო ინსპექციის საიტი;
ანალიტიკური და სტატისტიკური სააგენტოები; ინფორმაციების დანარჩენი საგარეო
წყაროები.
რისკ-მენეჯმენტის დასკვნა უნდა მოიცავდეს აღწერილობით ნაწილს,
რომელშიც რისკის ნეგატიური ფაქტორები და რისკის დონისა და მისი მინიმიზაციის
(რისკის მიღების შემთხვევაში) ხერხების შესახებ წინადადებებია
გაითვალისწინებული.
2.საკრედიტო რისკის ანალიზი საკრედიტო ხელსკრულების მოქმედების
პერიოდში:
კრედიტის რესტრუქტურიზაციის (პროლანგაციის, დაფარვის გრაფიკისა და
საკრედიტო დოკუმენტაციის ცვლილების სხვა არსებითი პირობებისას) შემთხვევაში,
რისკ-მენეჯერი რისკებს აფასებს და დასკვნას ამზადებს იმაცე პრინციპით, როგორიც
განაცხადის განხილვის მომენტში რისკების ანალიზისას გამოიყენება.
3.საკრედიტო რიკის კონტრილი:
იმის გათვალისწინებით, რომ დაკრედიტების პერიოდის განმავლობაში
რისკები შეიძლება, როგორც შიდა, ასევე საგარეო ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ
შეიცვალოს (გაიზარდოს), რისკ-მენეჯერი რისკის მუდმივ კონტროლს ახორციელებს:
 მსესხებელის ფინანსური მდგომარეობისა და ფაქტიური საქმიანობის
ყოველკვარტალური მონიტორინგის, გზით პრობლემური აქტივების
თავისდროულად გამოვლენის მიზნით (რისკის ნეგატიური ფაქტორების
არსებობისას);
182
 მსესხებელის მიერ საკრედიტო ხელშეკრულების ძირითადი პირობების დაცვაზე
მუდმივი კონტროლის გზით (ბანკის ანგარიშსწორების ანგარიშების ნიხედვით
მინიმალური ბრუნვების მხარდაჭერა, სავალო დატვირთვის დაცვა და ა.შ.);
 ბანკოს საგირავნი სამსახურის და (ან) საკრედიტო ქვედანაყოფის მიერ
თავისდროულ მონიტორინგზე მუდმივი კონტროლის გზით.
რისკის ნეგატიური ფაქტორების გამოვლენის შემთხვევაში, სხვა სიტყვებით,

არასტანდარტული აქტივების (პრობლემური დავალიანების ნიშნებიანი აქტივების)
გამოვლენის შემთხვევაში, რისკ-მენეჯერს კრედიტის ვადამდე ადრე გამოთხოვის ან
რისკის მინიმიზაციის ხერხების შეთავახების შესახებ გამოაქვს წინადადება.
4.რისკების მინიმიზაცია (ნიველირება):
ზემოთმითითებული ფუნქციების განხორციელების პროცესში რისკის
ნეგატიური ფაქტორების გამოვლენის შემთხვევაში რისკ-მენეჯერი ზარალამდე
მიმყვანი გარემოებების დადგომის ალბათობას აფასებს, და გამოვლენილი რისკების
მინიმიზაციასთან მიმართებაში წინადადებებს ამზადებს. ასე, მაგალითად,
ფინანსური მდგომარეობის გაუარესებისას შეიძლება - მსესხებელის ძირითადი
კონტრაგენტების კეთილსაიმედობის დამატებითი შემოწმება იქნას შეთავაზებული,
არადამაკმაყოფილებელი ფინანსური მაჩვენებლების მიხედვით ორგანიზაციიდან
განმარტებითი ინფორმაცია იქნას მოთხოვნილი, მმართველობითი ანგარიშგების
ანალიზისაკენ დაბრუნება იქნას განხორციელებული და ა.შ.; მსესხებელის
ფინანსური მდგომარეობის შემდგომი გაუარესების მაღალი ალბათობის შემთხვევაში
რისკ-მენეჯერმა შეიძლება. დამატებითი უზრუნველყოვის ან სხვა ღონისძიებების
გაფორმების გზით, ბანკის საგირავნო პოზიციის გაძლერება შეთავაზოს.
5.ღონისძიებების შემუშავება პრობლემურ და ვადაგადაცილებულ
დავალიანებასთან მუშაობისას:
* პრობლემური დავალიანების (არასტანდარტული აქტივების) ან
ვადაგადაცილებული დავალიანების გამოვლენის შემთხვევაში რისკ-მენეჯერების
მიერ შესაბამისი ღონისძიებების გეგმას შეიმუშავება;
183
* სტრუქტურული ქვედანაყოფის მიერ შემუშავებული დაკრედიტების
სისტემის სწორად გამოყენებაზე, ნორმატიული დოკუმენტების (მათ შორის
დარეზერვებასთან მიმართებაში) დაცვაზე და ბანკის მუშაობის ოპტიმიზაციასთან
მიმართებაში წინადადების ფორმირებაზე კონტროლი.
მაგალითი:
სტრუქტურული ქვედანაყოფის მიერ შემუშავებული დაკრედიტების სისტემის
სწორად გამოყენებაზე, ნორმატიული დოკუმენტების (მათ შორის დარეზერვებასთან
მიმართებაში) დაცვაზე და ბანკის მუშაობის ოპტიმიზაციასთან მიმართებაში
წინადადების ფორმირებაზე კონტროლი:
I. რისკების შეფასებასთან მიმართებაში სპეციალისტის მიერ ფუნქციონალურ
უფლებამოსილებებთან შესაბამისობაში საკრედიტო ქვედანაყოფის მიერ
შემუშავებული დაკრედიტების სისტემის სწორად გამოყენებაზე და და ბანკის
ნორმატიული დოკუმენტების დაცვაზე კონტროლი იქნა განხორციელებული.
ყურადღება უნდა იქნას გამახვილებული საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ ბანკის

შიდა ნორმატიული დოკუმენტების შემდე დარღვევეზე:
1. მიმდინარე კრედიტების სხვა კომერციულ ბანკებში / სხვა ვალდებულებების
მესამე პირის წინაშე არსებობისას, მსესხებლისაგან მოთხოვნილი უნდა იქნას
საკრედიტო ხელსკრულებების / ხესხის ხელშეკრულებების ყველა გვერდების
კოპიოები ხელმძღანელისა და მთავარი ბუღალტრის ხელმოწერებით და
მსესხებელის მიერ კომერციული ბანკის / მესამე პირის წინაშე ვალდებულებების
შესრულების პირობებზე განსაკუთრებული ყურადღება უნდა იქნას
გამახვილებული;
2. უნდა ხორციელდებოდეს მსესხებელის სამეწარმეო შესაძლებლობების ანალიზი
(საკრედიტო ქვედანაყოფის დასკვნებში მკაფიოდ უნდა იქნას აღწერილი
მოწყობილობების ცვეთის ხარისხი და საწარმოო პროგრამის შესრულების
ანალიზი ბოლო ოთხი საანგარიშგებო / კალენდარული წლის განმავლობაში, ასევე
საწარმოო პროგრამის არსებობა დაკრედიტების პერიოდზე);
3. თუმსესხებელი ანგარისწორებებს ბარტერის და თამასუქის მეშვეობით
ახორციელებს (მათ შორის თუ მსესხებელის ანგარიში სახსრების საკომისიოების
საფუძველზე გადარიცხვისათვის ან სხვა არაპირდაპირი სქემებისათვის
184
გამოიყენება), საჭიროა მსესხებელის საერთო შემოსავლებშიასეთი სახეობის
ანგარიშსწორებების სმოსავლების წილი უნდა იქნას განსაზღვრული;
4. უახლოეს პერსპექტივაზე ფინანსური მდგომარეობის ცვლილების
მოტივირებული პროგნოზი უნდა იქნას განხორციელებული, განსაკუთრებული
ყურადღების იმ მსესხებლებზე, რომელთა საქმიანობაში ბიზნესის განვითარების
არასასურველი ტენდენციები (მიმდინარე ზარალის არსებობა, წარმოების
მოცულობის დაცემა და ა.შ.) არსებობენ;
5. კრედიტების საბრუნავი სახსრების სვსებაზე მიწოდებისას და მსესხებლისათვის
ტრანეშის დადგენისას, ტრანშის დადგენადი ვადის უნდა იქნას დასაბუთებული
და ტრანშების დაფარვის ვადები კრედიტის დაფარვის პერიოდზე მოსული
შემომავალი ფულადი სახსრების მოცულობებთან, მიმწოდებლებთან და
მყიდველებთან დადებული ხელშეკრულების მიხედვით ანგარიშსწორებების
პირობებთან, ასევე დებიტორული და კრედიტორული დავალიანების
ბრუნვადობის პერიოდთან უნდა იქნას შედარებული;
6. ძირითად კონტრაგენტებთან ხელშეკრულებების მიხედვით ანგარიშსწორებების
პირობები ინდა იქნას მითითებული;
7. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა იქნას გამახვილებული შემდეგ
მსესხებლებზე: ქინებრივი ვალდებულებები რომელთა აფფილირებული პირების
წინაშე ბალანსის ვალუტის 25%-ზე მეტს შეადგენენ; ჰოლდინგოის
კომპანიებისათვის მსესხებელის დებიტორული და კრედიტორული
დავალიანებები 20%-ზე მეტს შეადსგენენ; მსესხებელი რომელიც სამეურნეო
ბრუნვაში ანგარიშსწორებების არაფულად ფორმებს აქტიურად იყენებს;
8. თავისდროულად უნდა იქნას შემუშავებული არასტანდარტულ აქტივებთან
მუშაობასთან მიმართებაში ღონისძიებების გეგმა.
II. საკრედიტო მუშაობის ხარისხის შეფასების შედეგად რისკების შეფასებასთან
მიმართებაში მთავარ სპეციალისტს საკრედიტო მუშაობის ოპტიმიზაციასთან
მიმართებაში გამოაქვს შემდეგი წინადადებები:
1. შემდგომი მუშაობისას საკრედიტო ქვედანაყოფმა მხედველობაში უნდა
მიიღოს ყველა ზემოთანიშნული შენიშვნები;
2. საჭიროა მსესხებელის მიერ მითითებული ზარალის წარმოშობის
მიზეზების ანალიზი იქნას განხორციელებული და საკუთარი
მოტივირებული დასაბითება იქნას ჩამოყალიბებული (ხშირად
185
კლიენტები ზარალის წარმოქმნის მიზეზების მთლიანობაში არა მკაფიო
და სწორ განმარტებებს წარმოადგენენ);
3. განხორციელებული უნდა იქნას დებიტორებისა და კრედიტორების
ფინანსური მდგომარეობის / საქმიანი რეპუტაციის (ან მიმწოდებლების /
მყიდველების) შეფასება, რომელთა წილი დებიტორული /კრედიტორული
(ან ხელშეკრულებების მოცულობის) საერთო მოცულობიდან 30%-ს
აჭარბებს;
4. ვადაგადაცილებული დებიტორული / კრედიტორული დავალიანების
გამოვლენის მიზნით მიზანშეწონილია მსესხებლისაგან დავალიანებების
საბრუნავ-სალდირებული უწყისი ყოველკვარტალურად იქნას
მოთხოვნილი და დებიტორული / კრედიტორული დავალიანების
მოძრაობა (როგორც მინიმუმ ძირითადი დებიტორების / კრედიტორების
მიმართებაში) იქნას გაანალიზებული.
უნდა აღინიშნოს, რომ რისკ-მენეჯერების ერთი ნაწილი საკრედიტო

ქვედანაყოფის დასკვნებთან მუშაობენ და მხოლოდ იმ ინფორმაციას იყენებენ,
რომელიც მათ მიერ არის ჩამოყალიბებული, ამასთან გარკვეული მეორე ნაწილი,
საკრედიტო ქვედანაყოფის დასკვის გარდა, უპირატესობას ანიჭებენ პირველად
საბუთებთან მუშაონას, როგორებიცაა: საბრუნავ-სალდირებული უწყისები,
კონტრაგენტებთან ხელსკრულებები, სადამფუძნო დოკუმენტები და ა.შ.;
მიზანშეწონილად მიგვაჩნია პირველადი დოკუმენტების აუცილებელი გამოყენება
შემდეგი ორი მიზეზიდა გამომდინარე. პირველი მიზეზია - „ენდე, მაგრამ
გადაამოწმე“. არ ღირს დავიწყება იმისა, რომ რისკ-მენეჯერისა და საკრედიტო
ინსპექტორის ამოცანები განსხვავდებიან. მაშინ როგორც საკრედიტო ინსპექტორის
წინაშე დაკრედიტების მიხედვით გეგმის შესრულების ამოცანაა დასახული, ამ დროს
რისკ-მენეჯერის ამოცანას - საკრედიტო პორტფელის ხარისხის გაუმჯესება
წარმოადგენს. მეორე მიზეზი - „ერთი თავი კარგია, ორი კი უკეთესი“. საკრედიტო
განყოფილებაში კადრების დენადობა საკმაოდ მაღალია, ამიტომ ახალგაზრდა
სპეციალისტებმა შეიძლება საკრედიტო მუშაობის წვრილმანი დეტალები არ
186
იცოდნენ, ამისათვის შესაბამისი გამოცდილება არის საჭირო. ნებისმიერ შემთხვევაში
პირველად საბუთებთან მუშაობა საკრედიტო რისკების ხარისხობრივად და უფრო
სიღრმისეულად ანალიზისათვის ბევრად უფრო მეტ შესაძლებლობას იძლევა.
საკრედიტო პროცესი:
ძირითადი ცნებები:
საკრედიტო იურიდიულ პირებზე და ინდივიდუალურ მეწარმეებზე საკრედიტო
პროცესი მომსახურების მიწოდებაზე განაცხადების განხილვის პროცესი.
ბანკის მიერ მიღებული საკრედიტო ურთიერთობების
რეალიზაციის ხერხები და საშუალებები. საკრედიტო მომსახურების
მიწოდების წესი და ხელშეკრულების პირობების აღსრულების წესი
ბანკი შიდა დებულებით მისი საკრედიტო პოლიტიკის
საფუძველზე რეგლამენტირდება.
საკრედიტო კრედიტების მიწოდება, აკრედიტივენის გახნა, გარანტიებისა და
მომსახურება დანარჩენი საკრედიტო პროდუქტების მიწოდება.
საკრედიტო საკრედიტო გარიგების სტრუქტურის შესაბამისი დოკუმენტების
დოკუმენტაცია პაკეტი (საკრედიტო ხელშეკრულება, თავდებობის ხელშეკრულება,
ბრუნვაში საქონელის, მოწყობილობების ან სხვა ქონების/ქონებრივი
უფლებების გირაოს ხელშკრულება), ასევე გარიგების სათანადოდ
გაფორმებისათვის საჭირი სხვა დოკუმენტები.
დამკრედიტებელი ბანკის (ფილიალის) ქვედანაყოფი, რომელიც საკრედიტო
ქვედანაყოფი (დქ) მომსახურების მიწოდებისა და თანმხლები საკითხების, ასევე
საკრედიტო დოკუმენტაციის გაფორმების განმხილველია.
მსესხებელი იურიდიული პირი ან ინდივიდუალური მეწარმე, რომელმაც
საკრედიტო მომსახურების მიწოდებაზე განაცხადი შემოიტანა ან
ვისთვისაც საკრედიტო მომსახურებაა მიწოდებულია
დაკრედიტების საკრედიტო კომიტეტის გადაწყვეტილებით ერთ მსესხებელზე ან
ლიმიტი (დლ) დაკავშირებული მსესხებლების ჯგუფზე დადგენილი რისკის
ლიმიტი (კრედიტების მაქსიმალური თანხა) საკრედიტო
პროდუქტებზე. ყველა საკრედიტო პროდუქტების (საკრედიტო
კომიტეტის გადაწყვეტილებაში მითითებულების) მიხედვით
ერთდრეოული დავალიანების სიდიდე ერთ მსესხებელზე ან
დაკავშირებული მსესხებლების ჯგუფზე დადგენილი ცადის
განმავლობაში დადგენილ დაკრედიტების ლიმიტს არ შეიძლება
აჭარბებდეს.
საკრედიტო ბანკის მიერ იურიდიულ პირებზე საანგარიშგებო თარიღისათვის
პორტფელი (სპ) მიწოდებული ყველა საკრედიტო მომსახურების ფულად
გამოსახულებაში ერთობლიობა. გაითვალისწინება მხოლოდ
მიმდინარე დავალიანება და მოცემული კრედიტის მიხედვით ადრე
განხორციელებული გადახები არ გაითვალისწინება.
საკრედიტო ბანკის საკრედიტო პოლიტიკის მარეალიზებელი ორგანო, რომელიც
კომიტეტი (სკ) საკრედიტო საქმიანობის მართვისა და ხარისხობრივი და
დაბალანსებული საკრედიტო პორტფელის ფორმირების მიზნით
არის შექმნილი. საკრედიტო კომიტეტის წევრები ბანკის
უფლებამოსილი პირის მიერ მტკიცდებიან.
187
იურიდიული ბანკის (ფილიალის) ქვედანაყოფი, რომელიც ბანკის მიერ დადებადი
სამსახური (ის) გარიგებების სამართლებლივ უზრუნველყოფაზე და ოპერაციების
განხოციელებაზე არის პასუხისმგებელი.
უსაფრთხოების ბანკის (ფილიალის) ქვედანაყოფი, რომელიც ბანკის მიერ
სამსახური (უს) განხორციელებადი ოპერაციების უსაფრთხოების
უზრუნველყოფაზეა პასუხისმგებელი.
საკრედიტო ბანკის (ფილიალის) ქვედანაყოფი, რომელიც საკრედიტო რისკების
რისკების შეფასებას და კონტროლს ახორციელებს. აღნიშნულ ქვედანაყოფს
კონტროლის შეიძლრბა ასევე რისკების კონტროლის დეპარტამენტი, რისკების
სამსახური ანუ მართვის სამსახური ეწოდოს.
კონტროლის
დეპარტამენტი
(რკდ)
გირავნობის ბანკის სტრუქტურული ქვედანაყოფი (ფილიალის პასუხისმგებელი
სამსახური (გს) პირი), რომელიც გირაოსთან დაკავშირებული ოპერაციების მთლიან
კომპლექსს ახორციელებს, როგორებიცაა: უზრუნველყოფის
საბაზრო, სამართლიანი, საგირავნო ღირებულების განსაზღვრა;
უზრუნველყოფის ხელშეკრულებების გაფორმება და დადება;
უზრუნველყოფის შენახვის კონტროლი; უზრუნველყოფის
ხელშეკრულების პირობის შესრულებაზე კონტროლი.
კრედიტის მიწოდებაზე განაცხადის განხილვა:

წინასწარი მოლაპარაკებების განხორციელება და განაცხადის განხილვა:
მსესხებელთან წინასწარი მოლაპარაკებების შდეგების მიხედვით მიიღება
შემდეგი გადაწყვეტილებები:
 განაცხადის განხილვის შეწყვეტა;
 კრედიტის მიწოდებისათვის საჭირო დოკუმენტების სიის მსესხებლამდე მიტანა;
 მსესხებლის საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის ანალიზი;
 დასკვნების მომზადება საკრედიტო კომიტეტზე განსახილველად.
როგორც წესი, აღნიშნულ ეტაპზე საკრედიტო მუშაკი მსესხებლის მიერ ბანკის

ძირითადი მოთხოვნილებების დაცვას ამოწმებს, რომელთა შეუსრულებლობა
საკრედიტო სახსრების მიწოდებაზე უარის თქმსაკებ მივყავართ. მაგალითისათვის
შეიძლება მოყვანილი იქნას შემდეგი მოთხოვნილებები:
 დადებითი საკრედიტო ისტორია;
 კრედიტების, დებიტორული და კრედიტორული დავალიანებების მიხედვით
ვადაგადაცილებული დავალიანობის არარსებობა;
188
 ანგარიშსწორების ანგარიშისადმი კართოთეკის არარსებობა;
 სტაბილური ფინანსური მდგომარეობა, დადებითი საქმიანი რეპუტაცია;
 მსესხებლის მიერ წარმოებულ პროდუქციას ან შესრულებად მომსახურეობებს
ბაზარზე დადასტურებული მოთხოვნა უნდა გააჩნდეს. რომელიც სტაბილური
გასაღებისა და რეალიზაციიდან ფულად გამოსახულებაში ამონაგების
შემოტანების უზრუნველმყოფელია;
 ბიზნესის ფუნქციონირების ვადა - არა ნაკლები 1 წლისა;
 მსესხებლის ფაქტიური ადგილმდებარეობა - ბანკის, ბანკის ფილიალების
ადგილსამყოფელს რეგიონში;
 ბიზნესის მფლობელების ღიადობა ბანკთან მიმართებაში, ანუ ბიზნესის შესახებ ,
აფფილირებული პირების და ა.შ. შესახებ ყველა საჭირო ინფორმაციების
წარმოდგენისათვის მზადყოფნა;
 დაფინანსებაზე წარმოდგენილი პროექტის შესაბამისობა ბანკის საკრედიტო,
საგირავნო და საპროცენტო პოლიტიკასთან.
ზემოთმითითებული ჩამონათვალი თითოეული ბანკისათვის

ინდივიდუალურს წარმოადგენს. იგი ბანკში საკრედიტო პოლიტიკასთან და
რისკების მართვის პოლიტიკასთან შესაბამისობაშია შემუშავებული.
საკრედიტო მომსახურების მიწოდების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება:
1. მსესხებელისაგან კრედიტზე სათანადო დოკუმენტების შეგროვებისა და
ანალიზის შემდეგ დამკრედიტებელი ქვედანაყოფი (დქ) უსაფრთხოების
სამსახურში (უს) და გირავნობის სამსახურებში (გს) სამსახურებრივ ბარათს
ამზადებს თავისი დასკვნის თანდართვით.
2. საკრედიტო მომსახურების მიწოდების შესახებ მსესხებლის დადებითი შეფასებით
დასკვნა დამკრედიტებელი ქვედანაყოფის, უსაფრთხოების სამსახურისა (უს) და
გირავნობის სამსახურის (გს) მიერ გაიტანება რისკების კონტროლის
დეპარტამენტში (რკდ) განსახილველად. მითითებული ქვედანაყოფის
თანამშრომლები ეცნობიან დასკვნას და განხილვის შედეგად თავის
სამსახურებრივ ბარათს/დასკვნას ამზადებენ. რისკების კონტროლის
დეპარტამენტის (რკდ) უარყოფითი დასკვნის შემთხვევაში საკრედიტო
189
მომსახურების მიწოდების შესახებ საკითხი, როგორც წესი, საკრედიტო
კომიტეტზე (სკ) განსახილველად მხოლოდ საკრედიტო რისკების დონის
შემცირების შემდეგ გაიტანება
3. იმის შემდეგ როგორც ყველა სამსახურების დასკვნები მიღებულია,
დამკრედიტებელი ქვედანაყოფი საკრედიტო კომიტეტის წევრების დასკვნებს
შისწავლის. საკრედიტო მომსახურების მიწოდების შესახებ ყველა სამსახურის
დასკვნა, მათ შორის საკამათო საკითხების მქონე დასკვნებიც გადაწყვეტილების
მიღების მიზნით საკრედიტო კომიტეტზე გაიტანება.
4. საკრედიტო კომიტეტზე საკრედიტო მომსახურების მიწოდების შესახებ საკითხის
განხილვა.
5. საკრედიტო კომიტეტის მიერ საკრედიტო მომსახურების მიწოდებაზე უარის
თქმაზე ან დადებითი გადაწყვეტილებაზე (დაკრედიტების დამტკიცებული
ლიმიტის ფარგლებში) საკრედიტო დოკუმენტაციის შემდგომი გაფორმება.
აქ ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ბანკის საკრედიტო პროცესის დამტკიცებული

წესისაგან დამოკიდებულებაში, უსაფრთხოების სამსახურისა (უს) და (ან) რისკის
კონტროლისდეპარტამენტის (რკდ) უარყოფითი დასკვნისას ხმის მიცემა არ
ხორციელდება, და პროექტი ავტომატურად ითვლება უარყოფილად. ზოგიერთ
შემთხვევებში განაცხადი განხილვა მხოლოდ ბანკის სათაო ოფისში არის
შესაძლებელი.
საკრედიტო ოპერაციები ფილიალებში - შიდა ნორმატიული
დებულებების/რეგლამენტების, კრედიტების გაცემასთან მიმართებაში მიდგომების,
ხერხების და საკრედიტო განაცხადების ანალიზის, გადაწყვეტილებების მიღებისა და
რეალიზაციის ერთობლიობიდან გამომდინარე შესაბამისობაში ხორციელდება.
ქვეყნის ცენტრალური ბანკის ნორმატივების შესრულების, საკრედიტო რისკების
შეზღუდვისა და ფილიალებისა და ბანკის ლიკვიდობის ოპტიმალური დონის
მხარდაჭერის მიზნით, მთლიანობაში თითოეული ფილიალისათვის დამოკიდებლად
დაკრედიტებისათვის ლიმიტები დგინდება. ამასთან ლიმიტების დადგენის წესი და
პერიოდულობა, ასევე მათ დაცვაზე კონტროლი ბანკის შედა დოკუმენტებთან
190
შესაბამისობაში მტკიცდება. ფილიალის მიერ სტანდარტული პირობებიანი
საკრედიტო მომსახურების დადგენილი ლიმიტების ჩარჩოებში მიწოდების შესახებ
გადაწყვეტილება, საკრედიტო მომსახურების მიწოდების პროცესში მონაწილე
ფილიალის დაკრედიტებისა და სხვა ქვედანაყოფების დასკვნის საფუვეზე,
ფილიალის საკრედიტო კომიტეტისაგან დამოუკიდებლად მიიღბა.
ლექცია 6. საბანკო რისკების კლასიფიკაცია:

საბაზრო, ლიკვიდობისა და საოპერაციო რისკები
6.1. საბაზრო რისკის შეფასების მეთოდები

და შემცირების ხერხები
რისკების კლასიფიკაცია - გარკვეული ნიშნებისა და კრიტერიების (წარმოქმნის

მიზეზების მიხედვით, ფუნქციონალური სახეობების მიხედვით, მასშტაბების
მიხედვით და ა.შ.) საფუძველზე რისკების სიმრავლის სისტემატიზაციას ნიშნავს,
რომლებიც რისკების სიმრავლის უფრო საერთო ცნებებში გაერთიანების
შესაძლებლობას იძლევა.
საბაზრო რისკი - არის საკრედიტო ორგანიზაციის სავაჭრო პორტფელის

ფინანსური ინსტრუმენტებისა და წარმოებული ფინანსური ინსტრუმენტების, ასევე
უცხოური ვალუტების კურსებისა და (ან) ძვირფასი ლითონების საბაზრო
ღირებულების არასასურველი ცვლილების შედეგად ბანკში ზარალის წარმოქმნის
რისკი. საბაზრო რისკს გააჩნია მაკროეკონომიკური ბუნება, ანუ საბაზრო რისკების
წყაროებს ფინანსური სისტემის მაკროეკონომიკური მაჩვენებლები (ბაზრების
ინდექსები, საპროცენტო განაკვეთების მრუდეები და სხვები) წარმოადგენენ (20, გვ.23
- 31).
საბაზრო რისკის კლასიფიკაცია:
არსებობს საბაზრო რისკების სამი სტანდარტული ფორმა:
191
ფასობრივი რისკი - თავისთავში საფონდო რისკს (ფასიანი ქაღალდების
ღირებულების შემცირების რისკს) და სასაქონლო რისკს (საქონელის ფასების
ცვლილების რისკს) მოიცავს;
სავალუტო რისკი - არის, უცხოურ ვალუტებში ღია პოზიციებისა და ძვირგასი
ლითონების მიხედვით, უცხოური ვალუტებისა და ძვირფასი ლითონების კურსების
არასასურველ ცვლილებასთან დაკავშირებული დანაკარგების წარმოქმნის რისკი;
საპროცენტო რისკი - არის ბანკის აქტივების, პასივებისა და გარესაბალანსო
ინსტრუმენტების მიხედვით საპროცენტო განაკვეთების არასასურველი ცვლილების
შედეგად შესაძლო დანაკარგების რისკი.
რისკის მართვა:
საბაზრო რისკების მართვის ქვეშ - განხორციელებადი ოპერაციების
თითოეულ სახეობაზე შესაბამისი ლიმიტების სისტემისა და ლიმიტების მიღებული
სისტემის დაცვაზე კონტროლის ხერხების დაწესების გზით, ღია პოზიციების
მიხედვით შესაძლო დანაკარგების სიდიდის, რომლებიც შეიძლება ბანკმა გეგმიური
ალბათობით დროის დადგენილი პერიოდში გადაიტანოს. შეზღუდვის მექანიზმი
გაიგება. შესაძლო დანაკარგები შეიძლება უცხოური ვალუტების კურსების და
ძვირფასი ლითონების კურსების, ფასიანი ქარლდების და საპროცენტო განაკვეთების
კოტირებების არასასურველი მოძრაობის გამო წარმოიშვას.
საბაზრო რისკების მართვის სისტემის დანერგვა შესასძლებლობას აძლევს
ფინანსურ ინსტირუტებს:
 საბაზრო რისკების შეფასების ადექვატური პროცედურების გამოყენების;
 საბაზრო რისკი რაოდენობრივად გამოხატოს იმ ფორმაში. რომელიც მისი სხვა
სახეობის რისკებთან ადვილად შედარების შესაძლებლობას იძლევა, რაც ბიზნეს-
ქვედანაყოფების რისკის გათვალისწინებით შემოსავლიანობის განსაზღვრისა და
აღნიშნული ქვედანაყოფების სტრატეგიული განვითარების მიხედვით
დასაბუთებული გადაწყვეტილებების მიღების შესაძლებლობას იძლევა;
 საბაზრო რისკის შემცირების ხერხების შემუშავების;
192
 პორტფელის მართვასთან მიმართებაში სრული ინფორმაციის, ფინანსური
ინსტრუმენტების დივერსიფიკაციისა და საბაზრო რისკების ჰეჯირების
საფუძველზე დასაბუთებული გადაწყვეტილებების მიღება;
 საერთაშორისო რეიტინგულ სააგენტოებს რისკების მართვის მაღალი დონის
დემონსტრირების;
 ბანკის არსებული და პოტენციალური კლიენტების, კონტრაგენტებისა და
აქციონერების თვალებში დადებითი იმიჯის განმტკიცების;
 ბანკის თანამშრომლების პროფესიონალური დონისა და საერთო კორპორატიული
დონის, საბანკო ბიზნესზე ზემომქმედი რისკების უკეთ გაგების ხარჯზე, ასევე
რისკების მართვის მოწინავე მეთოდების შესწავლის ხარჯზე ამაღლების.
რისკის შეფასების მეთოდები:

ფინანსური ინსტრუმენტებისა და პორტფელის მიხედვით შესაძლო
დანაკარგების შეფასების სხვადასხვა მეთოდოლოგიები არსებობს, რომელთა შორის
ძირითადებია:
 VaR (Value-at-Risk – „ღირებულება რისკის ქვეშ“);
 Shortfall;
 ანალიტიკური მიდგომები (მაგალითად, დელტა-გამმა მიდგომა);
 Stress Testing (ახალი მეთოდიკა).
განვიხილოთ საბაზრო რისკის სავაჭრო პოზიციების სიდიდის რაოდენობრივი

შეფასების ყველაზე გავრცელებული მეთოდი - VaR:
VaR - არის საბაზო ვალუტის შეფასების სიდიდე გამოხატული ფულად
ერთეულებში, რომელსაც დროის მოცემული პერიოდის განმავლობაში (დროითი
ჰორიზონტი) დასახული ალბათობით (ნდობის დონე) მოსალოდნელი დანაკარგები
არ გადააჭარბებს. დროის დადგენილი პერიოდის განმავლობაში წარსულში, VaR-ის
შეფასებისათვის ბაზას ინსტრუმენტების კურსებისა და ფასების დინამიკა
დროითი ჰორიზონტი ხშირად - პორტფელში ფინანსური ინსტრუმენტის
არსებობის ვადიდან გამომდინარე ანუ მისი ლიკვიდობიდან - ბაზარზე მოცემული
193
ინსტრუმენტის არსებითი ზარალის გარეშე შესაძლო მინიმალურად რეალურ ვადაში
რეალიზებიდან გამომდინარე შეირჩევა. დროითი ჰორიზონტი სამუშაო ან სავაჭრო
დღეების რიცხვით იზომება.
ნდობის დონე, ანუ ალბათობა, ბანკის მარეგლამენტირებელ დოკუმენტებში
გამოხატული რისკის მიხედვით უპირატესობის მიკუთვნებიდან
დამოკიდებულებაში შეირჩევა. პრაქტიკაში ხშირად 95% და 99%-იანი დონე
გამოიყენება. ბაზელის კომიტეტი საბანკო ზედამხედველობის მიხედევით 99%
დონის გამოყენების რეკომენდაციას იძლევა, რომლზედაცაა საზედამხედველო
ორგანოები ორიენტირებული.
სიდიდე VaR გაიანგარიშება სამი ძირითადი მეთოდით:
 პარამ,ეტრიულით;
 ისტორიული მოდელირების მეთოდით;
 მონტე-კარლოს მეთოდით.
ქვემოთ VaR მეთოდით რისკის სამივე მეთოდით შეფასების მოკლე

მიმოხილვაა მოყვანილი.
VaR-ის გაანგარიშების პარამეტრიული მეთოდი:
მოცემული მეთოდი შეიძლება ფინანსური ინსტრუმენტების საბაზრო რისკის
შეფასებისათვის იქნას გამოყენებული, რომელთა მიმართებაში ბანკს ღია პოზიცია
აქვს. უნდა აღინიშნოს, რომ პარამეტრიული მეთოდი არახაზობრივი ფასობრივი
მახასიათებლებიანი აქტივების რისკის შეფასებისათვის ნაკლებად გამოსადეგია.
მოცემული მეთოდის ძირითად ნაკლოვანებას ფინანსური ინსტრუმენტების
შემოსავლების ნორმალური განაწილების შესახებ მისაზრება წარმოადგენს,
რომელიც, როგორც წესი, რეალური ფინანსური რისკის პარამეტრებს არ შეესაბამება.
VaR-ის პარამეტრიული გაანგარიშებისათვის საჭიროა ფასიანი ქაღალდების,
სავალუტო კურსების, საპროცენტო განაკვეთების ან სხვა რისკ-ფაქტორების
(ცვალებადი, რომლზეც ბანკის მიერ გაღებული პოზიციების ღირებულების
194
ცვლილება უდიდესი ხარისხითაა დამოკიდებული) კოტირებების ვალატიურობა
რეგულარულად იქნას გაანგარიშებული.
VaR-ის განსაზღვრისათვის საბაზო ფორმულას, აქტივის პოზიციის
ღირებულების გათვალისწინებით, შემდეგი სახე აქვს:
VaR = V x L x B,
სადაც: L (ლამდა) – ნორმალური განაწილების კვანტილია შერჩეული
ნდობითი დონისათვის. კვანტილი გვიჩვენებს
შემთხვევითი სიდიდის საძიებო მნიშვნელობის
მდგომარეობას პორტფელის შემოსავლიანობის
სტანდარტული გადახრების რაოდენობაში
გამოსახულ საშუალოსთან მიმართებაში.
საშუალოდან 99%-ის ტოლი გადახრის
ალბათობისას ნორმალური განაწილების
კვანტილი შეადგენს 2,326, ხოლო 95%-სას
კი - 1,645;
B (ბეტა) – რისკ-ფაქტორის ცვლილების ვოლატიულობაა.
ვოლატიურობა - არის რისკ-ფაქტორის
მნიშვნელობის მისი წინა მნიშვნელობიდან
მიმართებაში ცვლილების სტანდარტული
(საშუალოკვადრატიული) გადახრა;
V - ღია პოზიციის მიმდინარე ღირებულებაა. ღია
პოზიციის ქვეშ გაიგება, ბანკის მიერ მოგების
მიღებისათვის ან სხვა მიზნებისათვის (ისეთი
სახით, რომ საბალანსო და გარესაბალანსო
ანგარიშებზე განსახილველ მომენტში არსებული
ფინანსური ინსტრუმენტების რაოდენობა ნულის
ტოლი არ არის), შეძენილი ან გაყიდული
ფინანსური ინსტრუმენტების საბაზრო
ღირებულება,
ინვესტორი ფლობს კომპანიის აქციებს 10 მლნ. ლარის ოდენობით. ნდობის
დასახული დონე 99%-ია დროითი ჰორიზონტით ერთი დღე. აქციის ფასის
ერთდღიანი ვოლატიურობა (ბეტა) = 2,15.
VaR = 10 x 2,33 x 2,15 = 50,09 მლნ.ლარს.
195
სხვა სიტყვებით, ალბათობა იმისა, რომ ინვესტორის ზარალი უახლესი დღის
განმავლობაში 50 მლნ. ლარს გადააჭარბებს, 1%-ის ტოლია. 50 მლნ. ლარს
გადაჭარბებული ზარალი საშუალოდ ვაჭრობის 100 დღის განმავლობაში ერთხელ
არის მოსალოდნელი.
VaR-ის გაანგარიშების ისტორიული მოდელირების მოდელი:
მოცემული მეთოდი საბაზრო ფასების უახლოეს მომავალში მოქმედების
სტაციონალურობის შესახებ მოსაზრებაზეა დაფუძნებული. თავიდან დასაწყისში
დროის პერიოდი (სამუშაო ან სავაჭრო დღეების რიცხვი) შეირჩევა, რომლის
განმავლობაში პორტფელში შემავალი ყველა აქტივების ფასების ისტორიულ
ცვლილებებზე დაკვირვება ხორციელდება. დროის თითოეული პერიოდისათვის
ფასის ცვლილების სცენარების მოდელირება ხორციელდება. აქტივის გიპოტეტიური
ფასი გაიანგარიშბა როგორც მისი მიმდინარე ფასი გამრავლებული მოცემული
სცენარის შესაბამისი ფასის ნამატზე. შემდეგ ისტორიული სცენარების საფუძველზე
მოდელირებული ფასების მიხედვით, მთლიანად მიმდინარე პორტფელის სრული
გადაფასება ხორციელდება, და თითოეული სცენარისათვის გაიანგარიშება თუ
რამდენად შეიძლება მიმდინარე პორტფელის ღირებულება შეიცვალოს. აღნიშნულის
შემდეგ მიღებული შედეგების შმცირების რიგითობის ნომრების მიხედვით (ყველაზე
დიდი ნაზარდიდან ყველაზე მაღალ ზარალამდე) რანჟირება ხორციელდება.
საბოლოოდ, დასასრულს, ნდობის სასურველ დონესთან შესაბამისობაში VaR-ის
სიდისე განისაზღვრება როგორც ისეთი მაქსიმალური ზარალი, რომელიც რიცხვის
მთლიანი ნაწილის ტოლ ნომრიანი ცვლილების აბსოლუტური სიდიდის ტოლია (1 -
კვანტილი ნდობის დასახული დონისას) x სცენარების რიცხვზე.
პარამეტრიული მეთოდისაგან განსხვავებით ისტორიული მოდელირების
მეთოდი რისკის თვალსაჩინოდ და სრულად შეფასების შესაძლებლობას იძლევა და
იგი არახაზობრივი ფასობრივი მახასიათებლებიანი აქტივების რისკის
შეფასებისათვის კარგად გამოყენებადად ითვლება. ისტორიული მოდელირების
უპირატესობა მდგომარეობს იმაში, რომ იგი მოდელური რისკის მაღალ
196
ზემოქმედებას გამორიცხავს და ბაზარზე ფასების დინამიკის ნორმალურ
განაწილებასთან ან რომელიმე სხვა სტოხასტიკური მოდელის მოსაზრების
გათვალისწინების გარეშე, მოდელის წარსულში რეალურ დაკვირვებებზეა
დაფუძნებული. უნდა აღინიშნოს, რომ VaR-ის მოცემული მეთოდით
გაანგარიშებისას ისტორიული ამორჩევის მცირე პერიოდისას გაზომვის შცდომების
მაღალი ალბატობა არსებობს. გარდა ამისა, ამოსარჩევიდან ყველაზე ძველი
დაკვირვებები არ გამოირიცხება, რაც მოდელის სიზუსტეს მკვეთრად აუარესებს.
ჩატარებული დაკვირვების შედეგად 400 სცენარში ზარალის 300 შემთხვევა და
ნაზარდის 100 შემთხვევა აღმოჩნდა. VaR (95%) - არის სიდიდის მიხედვით მე-21-ე
ზარალის აბსოლუტური სიდიდე
(400 + 1) – (1 – 0,05) x 400 = 401 – 380 = 21,
სადაც 0,05 - არის კვანტილი ნდობის 95%-იანი დონისათვის, ანუ ცვლილებები 380
ნომრის ქვეშ.
VaR-ის გაანგარიშების მონტე-კარლოს მეთოდი:
მონტე-კარლოს მეთოდი, ანუ სტოხასტიკური მოდელირების მოდელი VaR-ის
გაანგარიშების ყველაზე რთულ მოდელს წარმოადგენს, მაგრამ მისი სიზუტე
შეიძლება მნიშვნელოვნად მაღალი იყოს, ვიდრე სხვა მეთოდებში. მონტე-კარლოს
მეთოდი ისტორიული მოდელირების მეთოდის მსგავსია, იგი ასევე აქტივების ფასის
ცვლილებაზეა დაფუძნებული, მხოლოდ განაწილების დასახული პარამეტრებით
(მათემატიკური მოლოდინით, ვალატიულობით). მონტე-კარლოს მეთოდი
პორტფელთან მიმართებაში ფინანსური შედეგის გაანგარიშებასთან ბაზარზე
სიტუაციების განვითარების ერთჯერადი მოდელირების დიდი რაოდენების
გამოკვლევების განხორციელებას ითვალისწინებს. მოცემული გამოკვლევების
განხორციელების შედეგად შესაძლო ფინანსური შედეგების განაწილება იქნება
მიღებული, რომლის საფუძველზე არჩეული ნდობითი ალბათიბის თანახმად
ყველაზე უარესების გამორიცხვის გზით შეიძლება VaR-შეფასება იქნას მიღებული.
197
მონტე-კარლოს მეთოდი მთლიანობაში პორტფელის ანალიტიკური შეფასების
მისაღებად ფორმულების შეკვეცას და გავრცობას არ ითვალისწინებს, ამიტომ
პორტფელის მიხედვით შედეგისათვისაც, ვოლატიურობებისათვისაც და
კორელაციებისათვისაც შეიძლება მნიშვნელოვნად უფრო რთული მოდელები იქნას
გამოყენებული. მეთოდი მდგომარეობს შემდეგში: რეტროსპექტიული მონაცემების
მიხედვით (დროითი პერიოდის მიხედვით) მათემატიკური მოლოდინებისა და
ვოლატიურობის შეფასებები გაიანგარიშება. შეწმთხვევითი რისცხვების ჩამრთავის
მეშვეობით ნორმალური განაწილების მეშვეობით მონაცემების გენერირება
ხორციელდება და შეიტანება ცხრილში. სეწმდეგ მოდელირებადი ფასების
ტრაექტორია ნატურალური ლოგარითმის ფორმულის მიხედვით გაიანგარიშება და
პორტფელის ღირებულების გადაფასება ხორციელდება.
რამდენადაც მონტე-კარლოს მეთოდით VaR შეფასება პრაქტიკულად
ყოველთვის პროგრამული საშუალებების გამოყენებით ხორციელდება, მოცემული
მოდელები შეიძლება თავისთავად არა ფორმულებს, არამედ მნიშვნელოვნად რთულ
ქვეპროგრამებს წარმოადგენდნენ. ამრიგად, მონტე-კარლოს მეთოდი რისკების
გაანგარიშებისას პრაქტიკულად ნებისმიერი სირთულის მოდელების გამოყენების
შესაზლებლობას იძლევა. მონტე-კარლოს მეთოდის უპირატესობა მდგომარეობს
კიდევ იმასი, რომ ნებისმიერი განაწილებების გამოყენება არის შესაძლებელი. გარდა
ამისა, მეთოდი ბაზრების ქცევის - ტრენდების, მაღაალი ან დაბალი ვოლატიურობის
კლასტერების, რისკის ფაქტორებს შორის ცვალებადი კორელაციების, სცენარების
„რომ თუ“ და ა.შ. მოდელირების შესაძლებლობას იძლევა. ამასთან ღირს აღინიშნოს,
რომ მოცემული მეთოდი მძლავრ გამოთვლით რესურსებს მოითხოვს და უმარტივესი
რეალიზაციებისას შეიძლება ისტორიულ ან პარამეტრისეულ VaR-თან ახლოს
აღმოჩნდეს, რაც ყველა მათი ნაკლოვანებების მორგებამდეც მიგვიყვანს.
რისკების შეფასების VaR მეთოდის ნაკლოვანებას წარმოადგენს ის, რომ იგი
ძალიან მრავალ მნიშვნელოვან და საინტერესო დეტალების იგნორირებას ახდენს,
რომლებიც საბაზრო რისკების რეალური წარმოდგენისათვის არის საჭირო.
198
მეთ%ოდი VaR არ ითვალისწინებს, თუ რისკში რა წვლილი შეაქვს ბაზარს,
პორტფელის როგორი სტრუქტურული ცვლილებები ადიდებს რისკს, ასევე
ჰეჯირების რომელი ინსტრუმენტები აკონტროლებს სპეციფიკურ რისკს. მოდელი არ
იძლევა VaR-ის მნიშვნელობის საზღვრებს გარეთ ინფორმაციას ყველაზე უარესი
შესაძლო ზარალის შესახებ (ნდობის 95%-იანი დონისას რჩება უცვლელი, როგორი
შიძლება იყოს დანაკარგები დარჩენილ 5%-იან შმთხვევებში).
საბაზრო რისკის შეფასების ალტერნატიული ღონისძიების სახით შეიძლება
Shortfall მეთოდოლოგია იქნას გამოყენებული, რომელიც თავისთავად დანაკარგების
VaR-ს გადაჭარბებულ საშუალო სიდიდეს წარმოადგენს. Shortfall – რისკის უფრო
კონსერვატიული ფორმაა, ვიდრე VaR. ალბათობის ერთი და იგივე დონისათვის
Shortfall უფრო დიდი კაპიტალის დარეზერვებას მოითხოვს. ამრიგად, იგი დიდი
დანაკარგების გათვალისწინების შესაძლებლობას იძლევა, რომლებიც შეიძლება
მცირეალბათობით მოხდეს. იგი ასევე პრაქტიკაში რისკის ისეთ გავრცელებულ
შემთხვევაში უფრო ადექვატურად შეფასების შესაძლებლობას იძლევა, როდესაც
დანაკარგების განაწილებას გააჩნია განაწილების ფუნქციების „მსხვილი კუდები“
(ნორმატიული განაწილებიდან გადახრები ალბათობების სიმჭიდროვის
განაწილებისა კიდურებზე).
რისკის გაანგარიშება რუსეთის ფედერაციის ცენტრალური ბანკის
დებულებასთან შესაბამისობაში:
საბაზრო რისკის სიდიდე ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის)
საკმარისობის ნორმატივის (ინსტრუქცია „ბანკების სავალდებულო ნორმატივების
შესახებ“ შესაბამისად) გაანგარიშებაშია ჩართული. საკრედიტო ორგანიზაციების
მიერ საბაზრო რისკების გაანგარიშების წესი ასევე რუსეთის ფედერაციის
ცენტრალური ბანკის „საკრედიტო ორგანიზაციების მიერ საბაზრო რისკის სიდიდის
გაანგარიშების წესის შესახებ“ დებულება ითვალისწინებს. საბაზრო რისკის
ერთობლივი სიდიდე გაიანგარიშება ფორმულით:
სბრ = 12,5 x (პრრ + ფნრ) + სვრ,
199
სადაც: სბრ - საბაზრო რისკის ერთობლივი სიდიდეა;
პრრ - პროცენტული რისკია, რომელიც საპროცენტო
განაკვეთების ცვლილებებისადმი მგრძნობიარე
ფინანსური ინსტრუმენტების მიხედვით საბაზრო რისკის
სიდიდის განმსაზღვრელია;
ფნრ - ფინანსური რისკია, რომელიც წილობრივ ფასიან
ქაღალდებზე მიმდინარე (სამართლიანი) ღირებულების
ცვლილებისადმი მგრძნობიარე საპროცენტო
მგრძნობიარე ფინანსური ინსტრუმენტების მიხედვით
საბაზრო რისკის სიდიდის განმსაზღვრელია;
სვრ - სავალუტო რისკია, რომელიც საკრედიტო
ორგანიზაციების მიერ გახსნილი პოზიციების
მიხედვით საბაზრო რისკის სიდიდის ნაწილია
უცხოურ ვალუტებში და ძვირფას ლითონებში.
საბაზრო რისკის შემცირების მეთოდები.

ფორვარდული შეთანხმება :
საპროცენტო რისკისაგან დაცვის აღნიშნული მეთოდი ბანკსა და
კლიენტ/კონტრაგენტს შორის, განსაზღვრული სიდიდითა და დადგენილი
პროცენტის ქვეშ ან გარიგების თანხისა და ფორვარდული გაცვლითი კურსის
შეთანხმებაში ფიქსაციისას, უცხოური ვალუტის ყიდვა-გაყიდვის შესახებ სესხის
შეთანხმებულ დღეს მიწოდების შესახებ სპეციალური კონტრაქტული შეთანხმების
დადებასთან არის დაკავშირებული. ასეთი შეთანხმების დადებით, ბანკი თავისთავს
სესხის გაცემის მომენტისათვის საბაზრო საპროცენტო განაკვეთების/გაცვლითი
კურსის დაცემის შემთხვევაში დანაკარგების რისკისაგან იცავს. აღნიშნული
განაკვეთების/გაცვლითი კურსის ამაღლებისას კი კლიენტი/კონტრაგენტია
მოგებული, რომელიც კრედიტ/ვალუტას უფრო დალი ფასით მიიღო. ჰეჯირების
მოცემული მოდელი, ამრიგად, კლიენტ/კონტრაგენტსა და საკრედიტო ორგანიზაციას
შორის საპროცენტო განაკვეთებია ან სავალუტო კურსის მერყეობასთან
დაკავშირებული რისკის დაყოფის შესაძლებლობას იძლევა. ფორვარდები დაიდება
არასაბირჟო ბაზარზე (მაგალითად, ვალუტა საერთაშორისო ბაზარზე), ამიტომ
200
საქონელის რაოდენობა შეიძლება იყოს ნებისმიერი და მყიდველსა და გამყიდველს
შორის შეთანხმებაზეა დამოკიდებული.
ფიუჩერსული კონტრაქტები:
ფიუჩერსული კონტრაქტები მათ მფლობელს შესაბამისი აქტივის მომავალში
წინასწარ დადგენილი ფასით შეძენაზე ან გაყიდვაზე აძლევს უფლებას.
ფიუჩერსული კონტრაქტები აქტივის საბაზრო ღირებულების მერყეობებზე თამაშისა
და ასეთი მერყეობებისაგან დანაკარგების რისკის შმცირების შესსაძლებლობას
აძლევს.
ფიუჩერსები (ფიუჩერსული კონტრაქტები) ბირჟაზე საქონელის ან აქტივის,
კინტრაქტებად ან ლოტებად წოდებული, სტანდარტიზირებული პორციების სახით
შეიძინება და გაიყიდება. ამასთან მრავალი ფიუჩერსული კონტრაქტი საერთოდ
აქტივის მიწოდებას არ ითვალისწინებენ, უბრალოდ ფულადი
ურთიერთანგარიშსწორება ხორციელდება. ფორვარდული კონტრაქტის დადებით,
მონაწილესარ შეუძლია მისგან კონტრაგენტის თანხმობის გარეშე გავიდეს, ამიტომ
ფორვარდის მიხედვით ვალდებულებებისაგან უარის თქმა შეიძლება მეტად
პრობლემატიური იყოს. ფიუჩერსისაგან კი შეიძლება ნებისმიერ მომენტში ითქვას
უარი, მასზე უკუ გარიგების განხორციელების გზით. სწორედ ამაშია ფიუჩერსების
მთავარი განსხვავება ფორვარდებისაგან.
ოფციონი:
ოფციონი არსებობს ორი სახეობის: ევროპული და ამერიკული. ევროპული
ოფციონი მის მფლობელს აძლევს უფლებას, მაგრამ არა კონტრაქტის მოქმედების
დასრულების მომენტში აქტივების გარკვეული რაოდენობის წინასწარ დადგენილი
ფასის მიხედვით (აღსრულების ფასი) შეძენაზე (ოფციონი „კოლლი“) ან გაყიდაზე
(ოფციონი „პუტი“) ვალდებულებას. ამერიკული ოფციონი მის მფლობელს უფლებას
აძლევს კონტრაქტის მიქმედების დასრულების მომენტამდე ნებისმიერ დროს
აღსრულების წინასწარ დადგენილი ფასის მიხედვით აქტივების გარკვეული
რაოდენობა შეიძინოს ან გაყიდოს.
201
სვოპი:
სვოპური კონტრაქტი - ერთი აქტივებიდან სამომავლო გადახდების ნაკადის
სხვა აქტივებიდან სამომავლო გადახდების ნაკადზე გაცვლის შესახებ თანხმობას
ეწოდება.
საპროცენტო რისკის შემცირების ერთ-ერთ ხერხს პროცენტებთან
(პროცენტული სვოპი) „სვოპ“ ოპერაციები წარმოადგენენ, როდესაც ორი მხარე
ერთმანეთს შორის გარიგებას დებენ, რომლის პირობების თანახმად წინასწარ
შეთანხმებულ ვადებში გარკვეული ვალდებულებების მიხედვით ერთმანეთისათვის
პროცენტების გადახდის ვალდებულებას იღებენ. ჩვეულებრივად ფიქსირებული
განაკვეთიანი გარიგების მიხედვით პროცენტული გადახდების გაცვლა
ხორციელდება ცვალებადი (მცურავი) განაკვეთიანი გარიგების საპირისპიროდ.
ამასთნ მხარეს, რომელიც ფიქსირებული განაკვეთის მიხედვით გადახდის
განხორციელების ვალდებულებას ღებულობს, გარიგების პერიოდში ცვალებადი
განაკვეთების მნიშვნელოვანი ზრდის იმედზეა, ხოლო საწინააღმდეგო მხარე კი - მათ
შემცირების იმედზეა. გარიგების შედეგად იგებს ის მხარე, რომელმაც საპროცენტო
განაკვეთების დინამიკის სწორი პროგნოზირება გააკეთა.
სავალუტო სვოპი თავისთავად ორ მხარეს შორის ძირითადი თანხისა და
სესხის მიხედვით ფიქსირებული პროცენტული გადახდების ერთ ვალუტაში
მეორეზე გაცვლის შესახებ შეთანხმებას წარმოადგენს.
დაზღვევა საბაზრო რისკის - არის მთლიანად რისკის სადაზღვევო
ორგანიზაციაზე გადაცემა.
დივერსიფიკაცია პორტფელის - არის ფართე წრის ფასიანი ქაღალდების
საინვესტიციო პორტფელში, ფასების დაცემის შემთხვევაში სერიოზული
დანაკარგების თავიდან აცილების მიზნით, ერთი ან რამდენიმე ფასიანი ქაღალდის
ჩართვა. რამდენად უფრო მეტადაა დივერსიფიცირებული პორტფელი, იმდენად
უფრო ნაკლებ ზარალს უჩვენებს იგი ერთი ემიტენტის ფასიანი ქაღალდის
ღირებულების დაცემისას იმ პირობებში, რომ დანარჩენი ფასიანი ქაღალდების ფასი
202
არ შეიცვალა. შესაძლოა ზარალი საერთოდ არც იყოს, თუ სხვა ფასიანი ქაღალდები
პორტფელში გაიზარდა.
კონტრაგენტის საანგარიშსწორებო რისკის (გარიგების მონაწილის მიერ ფასიან
ქაღალდებთან ანგარიშსწორების მიხედვით ვალდებულებების არათავისდროულად
შესრულებისა და (ან) შუსრულებლობის რისკის) კონტროლი. კონტრაგენტის
საანგარიშსწორებო რისკი, რომელიც არასაბირჟო ბაზარზე გარიგებების
განხორციელებისას წარმოიშობა, წინასწარგადახდის და წინასწარმიწოდების
უპირატესი პირობებიანი ხელშკრულებების დადებით შეიზღუდება.
პოზიციური ლიმიტების დადგენა:
საბაზრო რისკების შეზღუდვის მიზნით ბანკი ადგენს შემდეგ პოზიციურ
ლიმიტებს: ლიმიტები ინსტრუმენტების სახეობების მიხედვით (აქციები,
ობლიგაციები, რეპო შთანხმებები, წარმოებული ფინანსური ინსტრუმენტები);
ლიმიტები პორტფელებზე (ფინანსური ინსტრუმენტების ცალკეული პორტფელები);
ლიმიტები ცალკეულ ინსტრუმენტებზე. პოზიციური ლიმიტები ცალკეული
ინსტრუმენტების მიხედვით პოზიციის შეზღუდვის და პორტფელის კონცენტრაციის
რისკის შემცირების შესაძლებლობას იძლევა.
პორტფელის კონცენტრაციის რისკი - არის რისკის მსგავსი ფაქტორებით
ზემოქმედი ერთგვაროვანი ფინანსური ინსტრუმენტების ზედმეტად კონცენტრაციის
შდეგად, ბანკის ფინანსური დანაკარგების ალბათობა. კონცენტრაციის რისკის
შემზღუდავი ლიმიტების დამტკიცება ანალიტიკური მონაცემებისა და
გაანგარიშებების საფუძველზე ხორციელდება. პორტფელების კონცენტრაციის
რისკის მონიტორინგი ყოველდღიურობის საფუძველზე ფასიანი ქაღლდების
პორტფელის მდგომარეობისა და ბანკთაშორისო კრედიტების ბაზარზე ოპერაციების
შესახებ ანგარიშგების შდგენის მეშვეობით ხორციელდება. პოზიციური ლიმიტების
განსაზრვრისას ფასიანი ქაღალდების ემიტენტის ფინანსური მდგომარეობის
ყოველმხრივი და კომპლექსური ანალიზი ხორციელდება. VaR-ის საანგარიშო
მნიშვნელობა პოზიციური ლიმიტების დადგენისათვის ბაზას ემსახურება.
203
კრედიტების გაცემა მცურავი საპროცენტო განაკვეთებით:
ასეთი ღონისძიებები ბანკს, საბაზრო საპროცენტო განაკვეთების მერრყეობის
შესაბამისობაში, გაცემულ კრედიტთან მიმართებაში საპროცენტო განაკვეთის
სიდიდეში შესაბამისი ცვლილებების შეტანის შესაძლებლობას აძლევს. შედეგად
ბანკს, სასესხო პროცენტის საბაზრო ნორმის გადიდების შემთხვევაში, ალბათობრივი
დანაკარგების თავიდან აცილების შესაძლებლობა ეძლევა.
აქტივებისა და პასივების ვადების მიხედვით შეთანხმება:
აღნიშნული შეთანხმება როგორც ბანკის მთლიანი ბალანსის მიხედვით
(მაკროჰეჯირება), ასევე კონკრეტული აქტივისა და კონკრეტული პასივის
მიხედვითაც (მიკროჰეჯირება) არის შესაძლებელი. საპროცენტო რისკის
მაქსიმალურად ჰეჯირებისათვის აქტივისა და პასივის მიხედვით ვადები სრულად
თანხვედრები უნდა იყოს, რაც, ამასთან, ბანკის საქმიანობაში მანევრირებულობას
მნიშვნელოვანი სახით ზღუდავს. აღნიშნულის შედეგად აქტივისა და პასივის
თანხების შესაბამისი ვადების მიხედვით შორის წყვეტადობა დაიშვება. მოცემული
სხვაობის მართვის მიზნით, ბანკები ჩვეულებრივად, აქტივებისა და პასივების ვადის
მიხედვით შესაბამისიბის ნორმებს ადგენენ მათი იმ სახეობებისათვის. რომლებიც
საპროცენტო განაკვეთების ცვლილებებისადმი მგრძნობიარეები არიან.თუ
მოსალოდნელია, რომ საპროცენტო განაკვეთები მომავალში გაიზრდება, მაშინ
სხვაობა დადებითი უნდა იყოს. აღნიშნული მიგვიყვანს იქამდე, რომ უფრო მაღალ
განაკვეთებიან კატეგორიაში გადაადგილდება მეტი აქტივი, ვიდრე პასივში, და
ბანკის სუფთა პროცენტული შმოსავალი მოლოდონზე უფრო მეტად გადიდდება.
პირიქით, საპროცენტო განაკვეთების მისალოდნელი შემცირებისას სხვაობა
უარყოფითი უნდა იყოს.
6.2. ლიკვიდობისა რისკის შეფასების

მეთოდები და შემცირების ხერხები
204
ლიკვიდობის რისკი - არის აქტივებისა და პასივების მიხედვით
ვალდებულებების დაფარვის ვადების შეუსაბამობით გამოწვეული დანაკარგების
რისკი. ამავე დანაკარგებს უნდა იქნას მიკუთვნებული ბოლომდე მიუღებელი მოგება,
რომელიც ლიკვიდობის მხარდაჭერისათვის რესურსების განყენებასთან არის
დაკავშირებული (20, გვ. 31 - 40).
რისკის კლასიფიკაცია:
ლიკვიდობის რისკი შეიძლება დაიყოს ორ კატეგორიად:
 საბაზრო ლიკვიდობის რისკი - იმ დანაკარგებთანაა დაკავშირებული, რომლებიც
შეიძლება მონაწილემ ბაზრის არასაკმარისი ლიკვიდობის გამო მიიღოს, როდესაც
გარიგების რეალური ფასი ძალიან განსხვავდება საბაზრო ფასისაგან უარეს
მხარეს.
 საბალანსო ლიკვიდობის ანუ გადახდისუუნარობის რისკი - მდგომარეობს იმაში,
რომ საკრედიტო ორგანიზაცია შეიძლება გადახდისუუნარო აღმოჩნდეს და
თავისი ვალდებულებები კრედიტორების, მეანაბრეებისა და დანარჩენი
კონტაგენტების წინაშე, ნაღდი სახსრებისა და სხვა მაღალლიკვიდური აქტივების
უკმარისობის ძალისხმევით, შესრულება ვერ შეძლოს.
გადახდისუუნარობის რისკი შეიძლება წარმოიშვას - საანგარიშსწორებო

სისტემების ფუნქციონირებაში შფერხებების (სისტემური რისკი), მომავალი
გადახდების დაუბალანსებელი სტრუქტურის (ტექნიკური რისკი) და კომპანიის
გადახდისუნარიანობის შესახებ ბაზრის მონაწილეების სუბიექტური მოსაზრების
ცვლილების გამო.
ბანკის ბალანსი ლიკვიდურს წარმოადგენს, თუ მისი მდგომარეობა, აქტივის
სწრაფად რეალიზაციის ხარჯზე პასივის მიხედვით ვადიანი ვალდებულებების
გადაფარვის შესაძლებლობას იძლევა.
ბანკის ბალანსის სტრუქტურა:
საბალანსო ანგარიშები დაიყოფა აქტიურებად და პასიურებად. სახსრები
პასიურ ანგარიშბზე წარმოადგენენ ბანკის რესურსებს დაკრედუტებისა და სხვა
საბანკო ოპერაციების განხორციელებისათვის. დავალიანება აქტიურ ანგარიშბზე
205
გვიჩვენებს აღნიშნული რესურსების გამოყენების მიმართულებებს. გარესაბალანსო
ანგარიშებზე აისახება ბანკების დაწესებულებებში შენახვაზე, ინკასოზე ან
საკომისიოზე შემოტანილი ფასეულობებისა და დოკუმენტების მოძრაობა. ამასავე
მიეკუთვნაბა ასევე სახელმწიფო ბაჟის გადახდასთან მიმართებაში დოკუმენტები,
მკაცრი აღრიცხვის ბლანკები, აქციების ბლანკები, აქციები დავალების მიხედვით,
დოკუმენტები აკრედიტივის მიხედვით, სხვა დოკუმენტები და ფასეულობები.
ბალანსის აქტივის მუხლები:
აღნიშნული მუხლები განთავსებულია ლიკვიდობის შემცირების მუხლების
 სალაროს აქტივები (ნაღდი ფული, რეზერვები ცენტრალურ ბანკში, სახსრები
საკორესპონდენტო ანგარიშებზე ცენტრალური ბანკის ტერიტორიული
სამმართველოს საანგარიშსწორებო-სალაროს ცენტრებში), სახსრები სხვა
კომერციულ ბანკებში;
 დაბანდებული სახსრები ფასიან ქაღალდებში, კომერციული თამასუქები, ფასიანი
სახელმწიფო ქაღალდები სამთავრობო ორგანიზაციების, ხელისიფლების
ადგილობრივი ორგანოების და ა.შ. (მაგალითად, მოკლევადიანი კომერციული
თამასუქები 5 წლამდე მიმოქცევის ვადით გამოწერილი პირველიკლასის
კრედიტუნარიანი მსესხებლების მიერ, რომლებიც ფულად ბაზარზე
რეალიზდებიან), სახელმწიფო მოკლევადიანი ობლიგაციები, სახელმწიფო
საშემნახველო ბანკის ობლიგაციები, სახელმწიფო შიდა სავალუტო სასესხო
ობლიგაციები;
 კრედიტები, გაცემული საწარმოებზე, ორგანიზაციებზე, ინდივიდუალურ
მსესხებლებზე, ასევე სხვა კომერციულ ბანკებზე. ბალანსის აღნიშნული აქტივები
დაბალლიკვიდურ დაბანდებებს მიეკუთვნებიან, რამდენადაც ბანკები, მათი
თავისდროულად დაფარვასთან და პირველიკლასის ლიკვიდურ სახსრებად
გარდაქმნასთან მიმარეთებაში, რისკის ზემოქმედებას განიცდიან;
 კაპიტალდაბანდებები, ანუ საინვესტიციო სახსრები მოძრავ და უძრავ ქონებაში,
ფილიალების და ერთობლივი საწარმოების შექმნა და ა,შ.
206
ბალანსის პასივის მუხლები:
 საკუთარი სახსრები: საწესდებო, სარეზერვი, გაუნაწილებელი მოგება;
 მოზიდული სახსრები; სახსრები საწარმოებისა და საკრედიტო დაწესებულება-
კორესპონდენტების ანგარიშსწორების ანგარიშებზე;
 ბიუჯეტისა და საბიუჯეტო ორგანიზაციების ანგარიშები; მოქალაქეებია ანაბრებუ
და ორგანიზაციების დეპოზიტები; ბანკთაშორისო კრედიტები.
ბანკის რესურსებში ძირითადი ადგილი უკავიათ - მოზიდულ დეპოზიტებს,

საანგარიშსწორებო და მიმდინარე ანგარიშებს. მოზიდული სახსრების წილზე
კომერციული ბანკების უმეტესობაში სახსრების 90%-მდე მოდის.ბანკის
ოპტიმალური მოგებიანობა და ლიკვიდურობა ბალანსის ოპტიმალური
სტრუქტურით მკაცრად დეტერმინირებულია, რომელიც შიძლება მხოლოდ
ბალანსის პასივებისა და აქტივების ეფექრური მართვისას იქნას მუღწეული.
რამდენად მაღალია ნასესხები სახსრების საერთო ჯამში ვადიანობის საფუძველზე
მოზიდული სახსრების (მართვადი პასივების) წილი, იმდენად უფრო იოლი იქნება
ბანკისათვის აქტივებსა და პასივებს შორის ვადებისა და თანხების მიხედვით საჭირო
დაბალანსებულობის მხარდაჭერა. აქედან გამომდინარე კი, იმდენად უფრო მაღალია
საკრედიტო ორგანიზაციის ლიკვიდობა.
ლიკვიდობის მართვის ძირითად მიზანს წარმოადგენს დაფარვამდე
სახეობებისა და ვადების მიხედვით ბანკის აქტივებისა და პასივების სტრუქტურის
ისეთი მდგომარეობის მხარდაჭერა, რომელიც ბანკს მისცემდა შესაძლებლობას:
 ვალდებულებების თავისდროულად შესრულების უზრუნველყოფას;
 საკრედიტო რესურსებზე კლიენტების მოთხოვნის დაკმაყოფილებას;
 ლიკვიდობის რისკის რეგულირებისადმი განსაკუთრებული ყურადღების
მიმქცევი ბანკის როგორც საიმედო ფინანსური ინსტიტუტის, კლიენტებსა და
კონტრაგენტებს შორის რეპუტაციის მხარდაჭერას,
207
ლიკვიდობის ეფექტური მართვის პირობას საკრედიტო ორგანიზაციაში
ოფიციალურად დამტკიცებული და საჭიროების შემთხვევაში საკრედიტო
ორგანიზაციის ზემდგომი ორგანოს მიერ გადახედვადი „ლიკვიდობის
მდგომარეობაზე მართვისა და კონტროლის სფეროში პოლიტიკის შესახებ“
დოკუმენტის არსებობა წარმოადგენს.
მითითებული დოკუმენტი - ლიკვიდობის მართვასთან მიმართებაში
მუშაობის ორგანიზაციისადმი მოთხოვნილებების სისტემას უნდა მოიცავდეს. ასეთი
პოლიტიკის მთავარ პრინციპს წარმოადგენს კრიზისული სიტუაციის წარმოქმნის
შემთხვევაში რეზერვების საჭირო მოცულობის უზრუნველყოფის გათვალისწინებით
ლიკვიდობის ეფექტური მართვა წარმოადგენს.
რისკების მართვის სისტემა:
რისკების მართვის სისტემა თავისთავში მოიცავს:
 ვადების მიხედვით დაჯგუფებული (მოთხოვნამდე, 1-დან - 30 დრმდე, 31-დან - 90
დღემდე) მოთხოვნილებებისა და ვალდებულებების დაფარვის ვადებში
წყვეტადობის ანალიზი;
 ცალკეული ინსტრუმენტებისა და (ან) ვადების მიხედვით სახსრების
მოზიდვის/განთავსების ლიმიტებისა და განაკვეთების დადგენა;
 ბანკის ლიკვიდობის აღდგენასთან მიმართებაში სცენარებისა და ღონისძიებების
შემუშავება;
 ლიკვიდობის მართვასთან მიმართებაში დადგენილი პროცედურების
შესრულებაზე კონტროლი.
ლიკვიდობის რისკის ოპტიმიზაციის მიზნით მიზანშეწონილია ცალცალკე

იქნას განხორციელებული რისკების მართვა - მიმდინარე ლიკვიდობის (ბანკის
შესაძლებლობა 30 დღემდე დაფარვის ვადებიანი ვალდებულებების, ასევე ვადამდე
ადრე გამოთხოვის უფლების გამათვალისწინებელი ვალდებულებების
თავისდროული შესრულების უზრუნველყოფა) და სტრუქტურული ლიკვიდობის
(ბანკის შესაძლებლობა 30 დღეზე ზევით დაფარვის ვადებიანი ვალდებულებების
თავისდროული შესრულების უზრუნველყოფა). მოკლევადიანი ლიკვიდობის
208
მიმდინარე და საპროგნოზო მდგომარეობის მონიტორინგი მოკლევადიან პერიოდში
რესურსებში საგადახდო კალენდარისა და მოთხოვნილების პროგნოზის შედგენის
საფუძველზე ყოველდღიურად ხორციელდება.სტრუქტურული ლიკვიდობის
მდგომარეობის მონიტორინგი აქტივებისა და პასივების დაფარვის ვადების
მიხედვით წყვეტადობის შსახებ მიმდინარე და საპროგნოზო ანგარიშგებების
რეგულარულად სდგენის გზით ხორციელდება.
საჭიროა აღინიშნოს, რომ ლარიანი ლიკვიდობის რეგულირებაში დიდ როლს
ცენტრალური ბანკის სავალდებულო რეზერვების ფორმირებასთან მიმართებაში
მექანიზმები, ასევე საკრედიტო ორგანიზაციების რეფინანსირება ასრულებენ. ბანკის
ლიკვიდობის რეგულირების ძირითად დოკუმენტს ცენტრალური ბანკის „ბანკების
სავალდებულო ნორმატივების შესახებ“ ინსრუქცია წარმოადგენს, რომელიც ბანკის
სავალდებულო ნორმატივების შემდეგ რიცხობრივ მნიშვნელობებს და გაანგარიშების
მეთოდიკას ადგენს:
 ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის) საკმარისობის;
 ბანკის ლიკვიდობის;
 ერთ მსესხებელზე ან დაკავშირებული მსესხებლების ჯგუფზე რისკის
მაქსიმალური სიდიდის;
 მსხვილი საკრედიტორისკების მაქსიმალური სიდიდის;
 ბანკის მიერ თავიანთ მონაწილეებზე (აქციონერებზე) კრედიტების, საბანკო
გარანტიებისა და თავდებობების მაქსიმალური სიდიდის;
 ბანკის ინსაიდერების მიხედვით რისკის ერთობლივი სიდიდის;
 ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის) სხვა იურიდიული პირებისაგან
აქციების (წილების) შეძენისათვის გამოყენების.
ბანკის ლიკვიდობა არა მარტო ბალანსის ლიკვიდობაზე, არამედ რიგი სხვა

ფაქტორებზეცაა დამოკიდებული. მათ რიცხვს მიეკუთვნებიან:
 ქვეყანაში ან რეგიონში პოლიტიკური და ეკონომიკური სიტუაცია;
 ფულადი ბაზრის მდგომარეობა;
209
 ცენტრალურ ბანკში რეფინანსირების შესაძლებლობა;
 ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარებულობა;
 საგირავნო და საბანკო კანონმდებლობის არსებობა და სრულყოფილობა;
 ბანკის საკითარი კაპიტალით უზრუნველყოფადობა;
 კლიენტებისა და ბანკები-პარტნიორების საიმედოობა;
 მენეჯმენტის დონე ბანკში;
 მოცემული საკრედიტო დაწესებულების საბანკო მომსახურების სპეციალიზაცია
და მრავალფეროვნება;
 დანარჩენი ფაქტორები.
რისკის შეფასების მეთოდები.

კოეფიციენტური ანალიზი:
საკრედიტო ორგანიზაციების რისკის შეფასების ყველაზე გავრცელებული
მეთოდები აქტივებისა და პასივების მოცულობებს შორის თანაფარდობის
მახასიათებელ სხვადასხვა საანგარიშო კოეფიციენტების გამოყენებაზეა
დაფუძნებული. ეკონომიკური ნორმატივების სახით ლიკვიდობის საანგარიშო
კოეფიციენტები საკრედიტო ორგანიზაციების სავალდებულო ანგარიშგებების
შემადგენლობაში შედიან და მარეგულირებლების მიერ ბანკის ლიკვიდობის
საკმარისობის დონის დაცვის კონტროლისათვის გამოიყენებიან. კოეფიციენტური
ანალიზი ბანკის საბალანსო მონაცემების საფუძველზე ხორციელდება. საბალანსო
ლიკვიდობის განსაზღვრისას ცენტრალური ბანკის შესაბამისი ინსტრუქციის
საფუძველზე მყისიერი, მიმდინარე და გრძელვადიანი ლიკვიდობის მაჩვენებლები
გაიანგარიშება, როგორიცაა:
1) H2 > ან = 15% (მყისიერი ლიკვიდობის ნორმატივი).
არეგულირებს ბანკის მიერ ლიკვიდობის დაკარგვის რისკს ერთი საოპერაციო

დღის განმავლობაში. განსაზღვრავს ბანკის მაღალლიკვიდური აქტივების თანხის
მინიმალურ თანაფარდობას ბანკის მოთხოვნამდე ანგარიშების მიხედვით
ვალდებულებების (პასივების) თანხასთან, კორექტირებული ფიზიკური და
210
იურიდიული პირების (გარდა საკრედიტო ორგანიზაციებისა) მოთხოვნამდე
ანგარიშების მიხედვით სახსრების მინიმალური ერთობლივი ნაშთის სიდიდეზე.
2) H3 > ან = 50% (მიმდინარე ლიკვიდობის ნორმატივი).
არეგულირებს ბანკის მიერ ლიკვიდობის დაკარგვის რისკს ნორმატივის

გაანგარიბის თარიღისადმი უახლოესი 30 კალენდარული დღის განმავლობაში.
განსაზღვრავს ბანკის ლიკვიდური აქტივების თანხის მინიმალურ თანაფარდობას
ბანკის მოთხოვნამდე ანგარიშების მიხედვით ვალდებულებებისა (პასივების) და
უახლოესი 30 კალენდარული დღის აღსრულების ვადიანი ვალდებულებების
თანხებთან, კორექტირებული ფიზიკური და იურიდიული პირების (გარდა
საკრედიტო ორგანიზაციებისა) მოთხოვნამდე და უახლოესი 30 კალენდარული დღის
აღსრულების ვადიანი ანგარიშების მიხედვით სახსრების მინიმალური ერთობლივი
ნაშთების სიდიდეზე.
3) H3 > ან = 120% (გრძელვადიანი ლიკვიდობის ნორმატივი).
არეგულირებს ბანკის მიერ, სახსრების გრძელვადიან აქტივებში განთავსების

შედეგად, ლიკვიდობის დაკარგვის რისკს. განსაზღვრავს დაფარვის ვადამდე 365 ან
366 კალენდარული დღეების ზევით დარჩენილი ვადით ბანკის საკრედიტო
მოთხოვნილებების მაქსიმალურად დასაშვებ თანაფარდობას ბანკის საკუთარ
სახსრებთან (კაპიტალთან) და დაფარვის ვადამდე 365 ან 366 კალენდარული დღეების
ზევით დარჩენილი ვადით ვალდებულებებთან (პასივებთან), კორექტირებული 365
კალენდარულ დღემდე ვალდებულებების აღსრულების თარიღამდე ანგარიშების და
ფიზიკური და იურიდიული პირების (გარდა საკრედიტო ორგანიზაციებისა)
მოთხოვნამდე ანგარიშების მიხედვით სახსრების მინიმალურ ერთობლივ ნაშთების
სიდიდეზე.
4) H3 > ან = 20% (საერთო ლიკვიდობის ნორმატივი).
211
არეგულირებს ბანკის მიერ ლიკვიდობის დაკარგვის საერთო რისკს და
განსაზღვრავს ლიკვიდური აქტივების მინიმალურ თანაფარდობას ბანკის ჯამურ
აქტივებთან.
კიდევ ერთხელ მივიჩნიეთ მიზანშეწონიალად ავღნიშნოთ, რომ ლიკვიდობის
დაბალი მნიშვნელობაც, და მათი ჭარბი დონეც ნეგატიური ტენდენციების შესახემ
მოწმობენ. პირველ შემთხვევაში - აღნიშნული გადახდების მომსახურების
შეუძლებლობაზე, მეორეში კი - თავისუგალი რესურსებით ეფექტურად განკარგვის
შეუძლებლობაზე მიუთითებენ. ამიტომ საბანკო სისტემის ოპტიმალური დონე - მისი
მდგრადობის ერთ-ერთი საფუძველია.
ასევე მნიშვნელოვანია აღინიშნორ რომ ანალიზისს და კონტროლის მოცემული
მეთოდი ლიკვიდობის რისკის მხოლოს ხარისხობრივ შეფასებას ითვალისწინება და
იგი პოტენციალური ზარალის რაოდენობრივი სიდიდის ადექვატურად გაზომვის
შესაძლებლობას არ იძლევა, რომლებიც საკრედიტო ორგანიზაციამ შეიძლება
სამომავლოდ, ლიკვიდობის რისკის არაეფექტურად მართვისას მიიღოს. ასეთი
შეფასების არარებობამ შეიძლება ან საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ არსებული
რესურსების არაოპტიმალურად გამოყენებისაკენ, ან თავისთავზე არაადექვატურად
დიდი რისკების მიღებისაკენ მიგვიყვანოს.
ГЭП-ანალიზის, ანუ დაფარვის მოთხოვნილებებისა და ვალდებულების
ვადებში წყვეტადობის ანალიზის მეთოდი:
თანამედროვე მომენტში ლიკვიდობის შეფასებისათვის საქართველოს
ბანკებში (ისევე როგორც რუსეთის ფედერაციის ბანკებში) - აქტივებისა და პასივების
(დაფარვისადმი ვადების მიხეევით განაწილებული) მოცულობით-დროითი
სტრუქტურის (მდს) სტანდარტული ГЭП-ანალიზი, ასევე საგადახდო კალენდარის
ცხრილები გამოიყენება. ГЭП მეთოდი - დაფარვის მოთხოვნილებებისა და
ვალდებულების ვადებში წყვეტადობის ანალიზის მეთოდს წარმოადგენს.
პრაქტიკაში ლიკვიდობაში წყვეტადობა განისაზღვრება როგორც აქტივებსა და
პასივებს შორის სხვაობა, დაფარვა და დაბრუნება რომლების მოცემულ მომენტზე
212
მოდის. ლიკვიდობის წყვეტადობა - კონკრეტული თარიღისათვის აბსოლუტურ
გამისახულებაში რესურსების მოცულობების დაბანდებების მოცულობებთან
მიმართებაში შესაბამისობის ან შეუსაბამობის შესახებ ინფორმაციას წარმოადგენს.
ანალიზის შედეგად ძირითადი ვალუტების მიხედვით წყვეტადობის დიაგრამა
წარმოიქმნება. შემდგომ წყვეტადობის (იმ ან სხვა მომენტისათვის) პასივების
ჯამისადმი (იმ ან სხვა მომენტისათვის) მიმართებაში თანაფარდობის დასაშვები
სიდიდის ლიმიტირება ხორციელდება. ჩვეულებრივად ლარებში და უცხოურ
ვალუტაში მოთხოვნილებებისა და ვალდებულებების ანალიზი ცალ-ცალკე
იწარმოება. ანალიზის პროცესში გაიანგარიშება შემდეგი მაჩვენებლები და
კოეფიციენტები:
1) ლიკვიდობის სიჭარბის (დეფიციტის) მაჩენებელი:
განისაზღვრება აბსოლუტურ გამოსახულებაში როგორც აქტივებსა და

ვალდებულებებს საერთო ჯამებს შორის სხვაობა, გაანგარიშებული დაფარვის
ვადების მიხედვით ნაზარდი ჯამით. მოცემული მაჩვენებლის დადებითი
მნიშვნელობა (ლიკვიდობის სიჭარბე) ნიშნავს, რომ საკრედიტო ორგანიზაციას
შეუძლია თავისი ვალდებულები, მაგალითად, „მოთხოვნადებიდან“ - 30 დღემდე
ჩათვლით ვადებში დაფაროს. უარყოფითი მნიშვნელობა (ლიკვიდობის დეფიციტი)
გვიჩვენებს „მოთხოვნადებიდან“ - 30 დღემდე ჩათვლით დაფარვის ვადით
ვალდებულებების ჯამს, რომლებიც საკრედიტო ორგანიზაციის აქტივებით
„მოთხოვნადებიდან“ - 30 დღემდე ჩათვლით დაფარვის ვადებში დაუფარავია.
2) ლიკვიდობის სიჭარბის (დეფიციტის) კოეფიციენტი:
განისაზღვრება როგორც ლიკვიდობის სიჭარბის (დეფიციტის) სიდიდის

პროცენტული თანაფარდობა, გაანგარიშებული ნაზარდი ჯამით ვალდებულების
საერთო ჯამთან. საკრედიტო ორგანიზაციებისათვის რეკომენდირებულია
ლიკვიდობის სიჭარნის (დეფიციტის) კოეფიციენტების ზღვრული მნიშვნელობები
დაოუკიდებლად დაადგინონ. ცენტრალური ბანკი შემდეგ ვადებს თავაზობს,
რომელთა მიხედვით საკრედიტო ორგანიზაციებმა უნდა დაადგინონ ზღვრული
213
მნიშვნელობები: დაფარვის ვადა „მოთხოვნადებიდან“ – 7 დღემდე ვადით; დაფარვის
ვადა ‘მოთხოვნადებიდან“ - 30 დღემდე ვადით; დაფარვის ვადა ‘მოთხოვნადებიდან“
- 1 წლამდე ვადით.
რისკების სცენარული მოდელირება:
ГЭП-ანალიზის ნაკლოვანება მდგომარეობს იმაში, რომ ლიკვიდობის შესახებ
მიღებადი ანგარიშგება სტატიურია, იგი გადახდების ნაკადების ინტენსიურობის
დინამიკას არ ასახავს, და მის საფუძველზე ბანკის ლიკვიდობაზე ზემოქმედი
არასასურველი გარემოებების დადგომის შემთხვევაში, დაფინანსებაში ბანკის
რეალური მოთხოვნილების შეფასება შეუძლებელია.
სცენარული ანალიზის მეთოდები (სტრეს-ტესტირება) გამოიყენება
ლიკვიდობის რისკზე რისკის ფაქტორის რიგი სხვადასხვა ცვლილებების
პოტენციალური ზემოქმედების შეფასებისათვის, რომლებიც საერთო სახით არ
ექვემდებარებიან პროგნოზირებას, მაგრამ რომლებიც გამონაკლისებს, სავსებით
რეალურ გარემოებებს შეესაბამებიან. სცენარული ანალიზის ფორმულა შეიძლება
წარმოვიდგინოთ შემდეგი სახით:
ბანკის ბიზნესი = მიმდინარე პოზიცია + ახალი ბიზნესი,
სადაც: მიმდინარე პოზიცია - არის ბანკის პოზიცია საანგარიშგებო
თარიღისათვის (ითვლება საცავიდან);
ახალი ბიზნესი - არის სახსრების მოზიდვა/განთავსება
ახალი მოცულობების მიხედვით.
არსებობს სცენარების შემდეგი ტიპები:

 სტანდარტული სცენარები კრიზისული სიტუაციების გარეშე;
 სცენარები „კრიზისი ბანკში“ : საკლიენტო სახსრების გადინების გაძლიერება,
შეძენადი ლიკვიდობის რიგი წყაროების დახურვა;
 სცენარები „ბაზრის კრიზისი“: ფინანსურ ინსტრუმენტებზე საბაზრო ფასების
დაცემა, ვაჭრობების შეწყვეტა, ფასიანი ქაღალდების არალიკვიდური ბაზარი,
საკლიენტო სახსრების დიდი გადინება.
პორტფელის VaR-ანალიზი ლიკვიდობის რისკის გათვალისწინებით:
214
საბაზრო ლიკვიდობის რისკი VaR - მეთოდის მეშვეობით საბაზრო რისკის
შეფასებისას გაითვალისწინება, რომელიც უფრო დეტალურად ზემოთ გვაქვს
განხილული.
საბაზრო ლიკვიდობის რისკის საზომად შეიძლება რეალიზებული სპრედი
იქნას გამოყენებული. უნდა აღინიშნოს, რომ მოცემული სიდიდის გაანგარიშება
მეტად პრობლემატიურია. სპრედი ბაზრის მწებვარეობას ზომავს, რომელიც
გვიჩვენებს, თუ რეალური გარიგების ფასი საშუალო საბაზროსაგან რამდენად შორსაა
გადხრილი. რელიზებული სპრედის სიდიდე შეიძლება გაანგარიშებული იქნას
როგორც დროის გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მოთხოვნის ფასის მიხედვით
განხორციელებული გარიგებების საშუალოშეწონილ ფასებსა და მიწოდების ფასის
მიხედვით განხორციელებულ გარიგებების ფასებს შორის სხვაობა. მოცემული
სიდიდე რამდენად უფრო მეტად განსხვავდება დაკვირვებადი სპრედისაგან,
ტრანზაქციული დანახარჯები (გარიგების დადებიდან დანახარჯები) იმდენად უფრი
ძლიერადაა დამოკიდებული გარიგების მოცულობაზე. VaR-ის განსაზღვრის
ფორმულას ლიკვიდობის რისკის გათვალისწინებით შემდეგი სახე აქვს:
VaR = V x L x b x u,
სადაც: u - არის სპრედი (u = Ln x მიწოდების ფასი/მოთხოვნის ფასი).
რისკის შემცირების მეთოდები:
ლიკვიდობის მხარდაჭერის მიზნით ბანკი იყენებს შემდეგ მეთოდებს:
1) მიმდინარე ლიკვიდობის გარკვეული რეზერვის აესებობა სიდიდით, რომელიც
ბანკის ვალდებულებების მთლიანად დაფარვისათვის იქნება საკმარისი;
2) ვადების მიხედვით და ვალუტების მიხედვით აქტივებისა და პასივების
სტრუქტურაში რეზერვების შეზღუდვისათვის ლიმიტების შემოღება. ლიმიტების
სისთემა თავისთავში მოიცავს:
 ზღვრულ თანხები (ნორმატიულ მნიშვნელობები),გაანგარიშებულები საბაზო
ვადების მიხედვით სახსრების დეფიციტის ან სიჭარბის შემზღუდავი
(კუმულაციური მეთოდის ჩათვლით) შესაბამისი ვადის კაპიტალისა და (ან)
ვალდებულებებისაგან პროცენტებში;
215
 დასაშვები ინტერვალების ჩარჩოებში ზღვრული თანხების და (ან) ანაზღაურების
ვადის გადაჭარბების დასაშვები ვადები (ნირმატივების გადაჭარბების
შემთხვევაში ბანკი აქტივების/პასივების სტრუქტურის დაეღვევის აღმიფხვრასთან
მიმართებაში ღონისძიებებს შეიმუშავებს).
3) ბანკის ლიკვიდობის სტრუქტურის ცენტრალიზებული მართვა, ანუ რეგიონალურ
ქვედანაყოფესზე მხოლოდ მყისიერი ლიკვიდობის მართვასთან მიმართებაში
უფლებამოსილების დელეგირება;
4) პასივებისა და აქტივების დივერსიფიკაცია;
5) გარიგების სიდიდის მიხედვით შეზღუდვა (პორტფელის საერთო სტრუქტურაში
მსხვილი სესხებისა და ანაბრების წილის შმცირება);
6) მოკლევადიანი და გრზელვადიანი კრედიტების (დეპოზიტების) მოზიდვისათვის
განაკვეთების ცვლილება;
7) იურიდიული და ფიზიკური პირების დაკრედიტებასთან მიმართებაში ოპერაციების
განხორციელების შეწყვეტა;
8) აქტივების რესტრუქტურიზაცია, მათ შორის ბანკის ფასიანი ქაღალდების პაკეტიდან
აქტივების ნაწილის გაყიდვა;
9) მოკლევადიანი ვალდებულებების გრძელვადიან ვალდებულებებში
რესტრუქტურიზაცია და (ან) კრედიტი/დეპოზიტების სუბსიდირება;
10) ბანკის თამასუქების ვადამდე ადრე აღრიცხვის შეწყვეტა;
11) იურიდიული პირების დეპოზიტების და ფიზიკური პირების ანაბრების ახალი
სახეობების სმუშავება და დანერგვა;
12) სუბსიდირებული ხესხების (კრედიტების) მიღება;
13) ბანკის საწესდებო კაპტალის გადიდება;
14) მიმდინარე ლიკვიდობის წყვეტადობის პროგნოზირება, 30 დღმდე დაფარვის ვადით
ბანკის ვალდებულებების მთლიანად დაფარვისათვის საკმარისი მიმდინარე
ლიკვიდობის რეზერვის გაანგარიშება და შენარჩუნება;
15) აქტივებისა და პასივების სტრუქტურის პროგნპზორება.
6.3. საოპერაციო რისკის შეფასების

216
საოპერაციო რისკი - არის ბანკის შიდა პროცესებში, თანამშრომლების ან სხვა
პირების ქმედებებში, ინფორმაციული სისტემების მუშაობაში, ან საგარეო
ზემოქმედების სდეგად ნაკლოვანებებისა და შეცდომების შედეგად ზარალის
წარმოქმნის ალბათობა (20, გვ. 40 - 46).
ბაზელის კომიტეტი საოპერაციო რისკის წყაროების შემდეგ კლასიფიკაციას

გულისხმობს:
 პერსონალი (კომპანიის თანამშრომლების ქმედების განზრახვა, რომლებმაც
შეიძლება მის საქმიანობას ზიანი მიაყენოს);
 პროცესები (ბიზნეს-პროცესების შესრულების ან თანამდებობრივი
უფლებამოსილებების აღსრულების მსვლელობაში შეცდომები და ოპერაციების
არაკორექტული შესრულება);
 სისტემები (ინფორმაციული სისტემების შეფერხების ან სერვისის მიუღწევადობის
შდეგად მიმდინარე საქმიანობის დარღვევა);
 საგარეო გარემო (საგარეო გარემოდან მომავალი ზეწოლები ან სხვა სახის
მუქარები, რომლებიც არ შეიძლება კომპანიის მიერ იქნას მართული).
საოპერაციო რისკის შიდა და საგარეო წყაროებს (მიზეზებს) წარმოადგენენ:

 საკრედიტო ორგანიზაციის ინტერესების საწინააღმდეგოდ მიმართული
იურიდიული და ფიზიკური პირების შემთხვევითი ან წინასწარდასახული
ქმედებები (ბანკის პერსონალის მიერ თავიანთი სამსახურებრივი
ვალდებულებების არაკეთილსინდისიერად შესრულების რისკი, პერსონალის
გადატვირთვის რისკი, მონაცემების შეყვანისას შეცდომების რისკი, კლიებტის
მიერ არასქორი ან არასრული ინფორმაციის მიწოდების რისკი და ა.შ.);
 საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ ქვედანაყოფებისა და მოსამსახურეების
უფლებამოსილებების განაწილების ნაწილში ორგანიზაციული სტრუქტურის
არასრულყოფილობა (ბანკის არასწორი ორგანიზაციული სტრუქტურის რისკი);
საბანკო ოპერაციების და სხვა გარიგებების, მათი დოკუმენტირებისა და
217
აღრიცხვაში ასახვის განხორციელების წესებისა და პროცედურების გაუმართაობა
(მეთოდოლოგიის რისკი, სამართლებრივი რისკი და ა.შ.); მოსამსახურეების მიერ
დადგენილი წესებისა და პროცედურების დაუცველობა; შიდა კონტროლის
არაეფექტურობა;
 სისტემებისა და მოწყობილობების ფუნქციონირებაში შეფერხება, სხვა სიტყვებით
ტექნოლოგიური რისკი;
 საკრედიტო ორგანიზაციის კონტროლის გარეთ არსებული არაკეთილსასურველი
საგარეო გარემოებები (აქტივების მოპარვის რისკი, ბანკის პროცესებში
მარასანქცირებულად შეღწევისა რისკი და ა.შ.);
 სხვა დანარჩენები.
საოპერაციო დანაკარგები შეიძლება იყოს შემდეგი სახის:

პირდაპირი დანაკარგების სახით:
 აქტივების ღირებულების შემცირების სახით;
 მატერიალური აქტივების ვადამდეადრე ჩამოწერის (ამოღების) სახით;
 სასამართლოს დანახარჯების, სასამართლოს გადაწყვეტილების მოხედვით
სასჯელის, საზედამხედველო ორგანოების საჯარიმო სანქციების და ა.შ.
მეშვეობით ფულადი გადახდების სახით;
 კლიენტებზე და კონტრაგენტებზე, ასევე საკრედიტო ორგანიზაციის
მოსამსახურეებზე საკრედიტო ორგანიზაციის ბრალით მიღებული ზარალის
არასასამართლი წესით კომპენსაციის მიზნით ფულადი გადახდების სახით;
 სამეურნეო საქმიანობის აღდგენაზე და შეცდომების, ავარიების, სტიქიური
უბედურობებისა და სხვა ანალოგიური გარემოებების შედეგების აღმოფხვრაზე
დანახარჯების სახით;
 რისკის წარმოქმნისა და რეალიზაციის მიზეზების აღმოფხვრასთან
დაკავშირებული დანარჩენი დანახარჯების სახით.
ირიბი დანაკარგები (პირდაპირ ფულად ეკვივალენტში გამოუხატველები,

მაგრამ ფინანსურ სდეგზე ირიბად ზემომქმედები):
 საქმიანი რეპუტაციის დაკარგვა;
 დაგეგმილი შემოსავლების ბოლომდე მიუღებლობა;
218
 საქმიანობის შეჩერება არაკეთილსასურველი გარემოების შედეგად
()ტექნოლოგიური შეფერხება;
 კლიენტების გადინება და ა.შ.
ქვეყნის პრაქტიკაში ამაღლებული საოპერაციო რისკის სფეროს

წარმოადგენან ინფორმაციული ტექნოლოგიები, რომლებიც მრაფალი ფინანსური
ორგანიზაციის საერთო ხარჯების სტრუქტურაში მნიშვნელოვან წილს შეადგენენ.
საოპერაციო რისკის მართვის სისტემა ბევრად უფრო რთულის, ვიდრე,
მაგალითად, საბაზრო ან საკრედიტო რისკებისა, გამომდინარე შემდეგი
მიზეზებიდან:
 საოპერაციო რისკი ფინანსური ორგანიზაციისათვის შიდა რისკს წარმოადგენს,
ამიტომ მოცემული სახეობის რისკის წარმოქმნის მიზეზების უნივერსალური
ჩამონათვალის შქმნა მეტად რთულია;
 საოპერაციო რისკი რაოდენობრივი მეთოდით შე4ფასება ძალიან რთულია.
საოპერაციო რისკის მართვის სისტემის მნიშვნელოვან შემადსგენელს კონტროლი და

რეგულარული ანგარიშგება წარმოადგენს. საოპერაციო რისკის მართვის ქვეშ
შესაძლო საოპერაციო დანაკარგების მინიმიზაცია გაიგება. მისი უზრუნველყოფა
ხორციელდება:
 ღონისძიებების კომპლექსის მეშვეობით, რომლებიც საოპერაციო დანაკარგებამდე,
და (ან) პოტენციალური საოპერაციო დანაკარგების სიდიდის შმცირებაზე
(შეძრუდვაზე) მიმყვანი გარემოებების ან შემთხვევების დადგომის ალბათობის
შემცირებაზე მიმართული;
 საბანკო ოპერაციებისა და სხვა გარიგებების განხორციელებისას საფინანსო-
სამეურნეო საქმიანობის უწყვეტადობის უზრუნველყოფასთან მიმართებაში
ღონისძიებების მეშვეობით;
 გაუთვალისწინებელი სიტუაციების შემთხვევაზე სცენარების დაგეგმვისა და
შემუშავების მეშვეობით;
219
 ოპერატიული აღდგენითი ბიზნესის უზრუნველყოფის მეშვეობით, საგანგებო
სიტუაციების დადგომის შემთხვევაში; გამოვლენილი რისკის კრიტიკული
ზონების შეზღუდვასთან და ნეიტრალიზაციასთან მიმართებაში ღონისძიებების
შემუშავებისა და რეალიზაციის მეშვეობით;
 ოპერაციების განხორციელების საბანკო ტექნოლოგიების, წესებისა და
პროცედურტების განვითარების მეშვეობით;
 ინფორმაციების დაცვის მეშვეობით;
 ავტომატიზაციის სისტემების განვითარების მეშვეობით;
 დანარჩენი ღონისძიებების მეშვეობით.
საოპერაციო რისკის მონიტორინგის მიზნით საოპერაციო რისკის დონის

ინდიკატორების (გარემოებების ფიქსირების) სისტემა, ანუ საკრედიტო
ორგანიზაციის მიერ გამოყენებადი საოპერაციო რისკის დონესთან დაკავშირებული
მაჩვენებლები გამოიყენება. რისკის ინდიკატორის განსაზღვრისას ბანკში რისკის
ობიექტურად გაზომვადი რაოდენობრივი მაჩვენებლის არსებობის შესახებ
ჰოპოთეზის ფორმირება ხორციელდება, დანაკარგების გარკვეული ჯგუფის
მახასიათებელია. საოპერაციო რისკის დონის ინდიკატორების სახით შეიძლება
გამოყენებულნი იქნან:
 არშემდგარი ან დაუმთავრებელი საბანკო ოპერაციებისა და სხვა გარიგებების
რაოდენობის, მათი სიხშირის ან მოცულობების გადიდების შესახებ მონაცემები;
 კადრების გადიმება;
 დაშვებადი შეცდომებისა და დარრვევების სიხშირე;
 დანარჩენები.
თითოეული ინდიკატორისათვის რეკომენდირებულია ლიმიების

(ზღვრული მნიშვნელობების) დადგენა, რაც საკრედიტო ორგანიზაციისათვის
მნიშვნელოვანი საოპერაციო რისკების გამოვლენის უზრუნველყოფისა და მათზე
თავისდროულად ადექვატურად ზემოქმედების შესაძლებლობას იძლევა.
220
ბაზელის კომიტეტი საოპერაციო რისკის გადაფარვაზე კაპიტალის
სიდიდის გაანგარიშებისათვის გვთავაზობს სამ მიდგომას:
1) მიდგომას საბაზო ინდიკატორის საფუძველზე:
მოცემული მოდგომა - საოპერაციო რისკის დონის (დარეზერვების

კოეფიციენტის) უშუალოდ ორგანიზაციის საქმიანობის მასშტაბებისაგან (მთლიანი
შემოსავალისაგან) პირდაპირ დამოკიდებულობაზეა დაფუძნებული.
თანამედროვე პირობებში საოპერაციო რისკის ქვეშ კაპიტალის
დარეზერვების კოეფიციენტი ბოლო სამი წლის განმავლობაში მთლიანი შემოსავლის
საშუალო სიდიდიდან 15%-ს შეადგენს.
2) სტანდარტულ მიდგომას:
საბაზო ინდიკატორის საფუძველზე მიდგომიდან განსხვავებით,

სტანდარტული მოდგომა საქმიანობის სხვადასხვა მიმართულებებით საოპერაციო
რისკის წარმოქმნის თავისებურებების გათვალისწინების შესაძლებლობას იძლევა და
იგი ბანკის საქმიანობის სტანდარტული სახეობების ჭრილში მთლიანი
შემისავლიდან დასარეზერვებელი კაპიტალის სიდიდეს განსაზღვრავს.
ბაზელის კომიტეტი ბანკის გვთავაზობს საქმიანობის რვა ძირითადი
სახეობის ჭრილში დარეზერვების შემდეგ კოეფიციენტებს:
საქმიანობის რეზერვი
მიმართულება: მთლიანი შემოსავლიდან ბოლო
სამი წლის განმავლობაში:
კორპორატიული ფინანსები 18%
სავაჭრო ოპერაციები 18%
საცალო საბანკო მომსახურება 12%
კომერციული საბანკო მომსახურება 15%
მომსახურეობები გადახდებისა და
ანგარიშსწორებების განხორციელებასთან
18%
მიმართებაში
აგენტური მომსახურეობები 15%
221
აქტივების მართვა 12%
საცალო ბროკერული ოპერაციები 12%
3) მოწინავე მიდგომებს:
მოწინავე მეთოდები საოპერაციო რისკის შეფასებისადმი მიმართებაში

რისკის ანალიზის საკუთარი მოდელების გამოყენებას ითვალისწინებს. ანკებმა
შეიძლება საზედამხედველო ორგანოების ნებართვის საფუძველზე საოპერაციო
რისკის შეფასების საკუთარი მოდელები გამოიყენონ იმ პირობისას, რომ ისინი
გარკვეულ რაოდენობრივ და ხარისხობრივ კრიტერიუმებს აკმაყოფილებენ. რისკის
შეფასების შიდასაბანკო მეთოდები საოპერაციო დანაკარგების მიხედვით ბანკის
როგორც მინიმუმ ხუთი წლის განმავლობაში სტატისტიკაზე უნდა იყოს
დაფუძნებული.
საკრედიტო ორგანიზაციებში საოპერაციო რისკის მართვასთან
მიმართებაში რეკომენდირებულია რისკის შეფასების შემდეგი მეთოდევი:
1) ფაქტიური ზარალის განაწილების სტატისტიკური ანალიზი:
ფაქტიური ზარალის განაწილების სტატისტიკური ანალიზის გამოყენებაზე

დაფუძნებული მეთოდები, მოცემულ საკრედიტო ორგანიზაციაში წარსულში
არსებული საოპერაციო ზარალის სიდიდეებიდან გამომდინარე, პოტენციალური
საოპერაციო ზარალის პროგნოზის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევიან.
აღნიშნული მეთოდების საწყისი მონაცემების სახით
გამოყენებისასრეკომენდირებულია უკვე არსებული საოპერაციო ზარალის შესახებ
მონაცემების ანალიტიკურ ბაზაში დაგროვებული ინფორმაცია იქნას გამოყენებული.
2) ბალლურ-წონითი მეთოდი (შეფასებითი ბარათების მეთოდი);
ბალლურ-წონითი მეთოდის არსი საოპერაციო რისკის შფასებაში მისი

მინიმიზაციის მიმართებაში ღონისძიებებთან შედარებაში მდგომარეობს.
222
ექსპერტული ანალიზის საფუძველზე, საოპერაციო რისკის მართვის მიზნებისათვის
ინფორმატიული მაჩვენებლები შეირჩევა და მათი შეფარდებითი მნიშვნელობა
(წონითი კოეფიციენტები) განისაზღვრება. შმდეგ არჩეული მაჩვენებლები
ცხრილებში (შეფასებით ბარათებში) შეიყვანება და სხვადასხვა შკალების
გამოყენებით ფასდება. მიღებული შედეგები წონითი კოეფიციენტების
გათვალისწინებით დამუშავდება და საკრედიტო ორგანიზაციის საქმიანობის
მიმართულებების, საბანკო ოპერაციების ცალკეული სახეობებისა და სხვა
გარიგებების ჭრილში შედარებები ხორციელდება. ბალლურ-წონითი მეთოდის
(შეფასებითი ბარათების მეთოდის) გამოყენება, საოპერაციო რისკის შეფასებასთან
ერთად, საოპერაციო რისკის მართვაში სუსტი და ძლიერი მხარეების გამოვლენის
3) მოდელირება:
მოდელირების მეთოდის ჩარჩოებში ექსპერტული ანალიზის საფუძველზე,

საკრედიტო ორგანიზაციის საქმიანობის მიმართულების, საბანკო ოპერაციების
ცალკეული სახეობებისა და სხვა გარიგებებისათვის, საოპერაციო ზარალამდე
მიმყვანი გარემოებების ან შემთხვევების წარმოქმნის შსაძლო სცენარები
განისაზღვრება და ზარალის წარმოქმნისა და სიდიდის სიხშირის განაწილების
მოდელი შემუშავდება, რომელიც შემდეგ საოპერაციო რისკის შეფასებისათვის
საოპრაციო რისკის შეზღუდვის მეთოდების სახით შეიძლება იქნას
შეთავაზებული:
 გარიგებების განხორციელებასთან მიმარტებაში ფუნქციების დაყოფა, რომლებიც
თითოეულ ოპერაციაზე პერსონალური პასუხისმგებლობისა და ფინანსური
ოპერაციის თავიდან ბოლომდე სხვა ქვედანაყოფებთან შეთანხმების გარეშე
განხორციელების შესაძლებლობის გამორიცხვის მიზნით, ცალკეული
223
დამოუკიდებელი ქვედანაყოფების თანამშრომლების მიერ უნდა
ხორციელდებოდეს;
 კონკრეტული გარემოს შექმნა, ანუ დამოუკიდებელი მაკონტროლებელის მხრიდან
დადასტურების ან ინფორმაციის ორმაგად შყვანის გზით ოპერაციების
ხელმეორედ გაკონტროლების მიზნით,ყოველდღიურ ოპერაციებში კონტროლის
ჩაშენებული სისტემის არსებობა;
 საოპერაციო, ტექნიკურ და ფიზიკური უსაფრთხოების ღონისძიებების შემოღება
(მაგალითად, დაშიფრვის, პაროლებისა და ა.შ. მეშვეობით ინფორმაციისადმი
ფიზიკური და ლოგიკური მიღწევადობის შეზღუდვის გზით);
 მონაცემების შენახვის, დამუშავებისა და გადაცემის უზრუნველყოფა,
სატელეკომუნიკაციო და გამოთვლით ქსელებში დუბლირებადი სიმძლავრეების
არსებობა, მონაცემებისა და პროგრამული უზრუნველყოფის მთლიანობის
უზრუნველყოფა;
 საგანგებო სიტუაციებში მოქმედებების გეგმებისა და სცენარების შმუშავება და
ბიზნესის ოპერატიულად აღდგენის შსაძლებლობის არსებობა, საბანკო
ოპერაციებისა და გარიგებების განხორციელებისას საფინანსო-სამეურნეო
საქმიანობაში უწყვეტადობის უზრუნველყოფა;
 ფინანსურ ბაზრებზე ბანკის საქმიანობისათვის მისაღები საოპერაციო რისკების
მისაღები დონის განსაზღვრა, ოპერაციების უმეტესობისათვის საკმარის ლიმიტად
შეიძლება ამა თუ იმ საქმიანობის ან გარკვეულ აქტივები/პასივებში დაბანდებული
მოცულობების ჩარჩოებში ბრუნვის შემზღუდავი მოცულობითი ლიმიტი იქნას
გამოყენებული. მიზანშეწონილი შეიძლება იყოს საოპერაციო რისკის ქვეშ
განხორციელებული ცალკეული ოპერაციების სიდიდეების ლიმიტირება;
 ოპერაციის გაფორმების იურიდიული კონტროლი (ხელშეკრულებების და
დანარჩენი დოკუმენტების);
 კონტრაგენტის მიერ გარიგების შესრულების დადასტურება, ანუ
კონტრაგენტისაგან გარიგების შესრულების შესახებ კავშირის საიმედო არხების
მეშვეობით მხოლოდ დადასტურების მიღების ფაქტის საფუძველზე
ანგარიშსწორებების განხორციელება;
224
 საოპერაციო რისკებზე დაკვირვება რისკების მისაღებ დონეზე მხარდაჭერის
მიმართებაში ღონისძიებების მიღების მიზნით;
 რისკის გარკვეული დონის კონტროლისა და მართვის დამტკიცებული
პროცედურების გამოყენების სისწორის, ადექვატურობისა და სისრულის, ასევე
საქმიანობის შედეგების დამოუკიდებელი შეფასების კონტროლი.
ლექცია 7. საბანკო რისკების კლასიფიკაციის გაგრძელება:

სამართლებრივი, საოპერაციო და
საკრედიტო რისკები
7.1. სამართლებრივი რისკის შეფასების

მეთოდები და შემცირების ხერხების გზები
სამართლებრივი რისკი - არის საკრედიტო ოპრგანიზაციაში ზარალის

წარმოქმნის რისკი იმის შედეგად, რომ მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით
ხელშეკრულების პირობების შესრულება აღმოჩნდება შეუძლებელი ან კი რომ
ხელშკრულება არაშესაბამისი სახით აღმოჩნდება გაფორმებული (მათ შორის
მოქმედი კანონმდებლობის იურიდიული მოთხოვნილებების „ხარვეზების“ ან
დარღვევების გამო).
რისკების კლასიფიკაცია:
ცენტრალური ბანკის „სამართლებრივი რისკის და საქმიანი რეპუტაციის
დაკარგვის რისკის მართვის ორგანიზაციის შესახებ“ შესაბამისი წერილის თანახმად,
რისკის კლასიფიკაცია შეთავაზებულია შიდა და საგარეო ფაქტორების ზემოქმედების
ქვეშ შესაძლო ზარალის თვალსაზრისით, რასთანაც შეიძლება მიგვიყვანოს
სამართლებრივმა რისკმა (20, გვ. 46 - 53).
შიდა ფაქტორებს (მიზეზებს) მიეკუთვნებიან:
225
 საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ ნორმატიული სამართლებრივი აქტების,
დადებული ხელშკრულებების, სადამფუძნო და შიდა დოკუმენტების
მოთხოვნილებების დაუცველობა;
 ბანკის შიდა დოკუმენტების ქვეყნის მოქმედ კანონმდებლობასთან შეუსაბამობა;
 ბანკის მიერ თავისი საქმიანობისა და შიდა დოკუმენტების კანონმდებლობის
განხორციელებულ ცვლილებებთან შსაბამისობაშითავისდროულად მოყვანის
შეუძლებლობა;
 სამართლებლივი მუშაობის არაეფექტური ორგანიზაცია, რასაც საკრედიტო
ორგანიზაციის მუშაკების ან მართვის ორგანოების ქმედების შდეგად, ბანკის
საქმიანობაში სამართლებლივ შეცდომებებამდე მივყავართ;
 ბანკის მიერ ხელშეკრულების პირობების დაეღვევა;
 ბანკის მიერ იურიდიული საკითხების არასაკმარისად დამუშავება.
საგარეო ფაქტორებს (მიზეზებს) მიეკუთვნებიან:

 სამართლებრივი სისტემის არასრულყოფილება: საკმარისი სამართლებრივი
რეგულირების არარსებობა; ქვეყნის კანონმდებლობის წინააღმდეგობრიობა და
მისი ცვლილებებისადმი მიდრეკილება; სახელმწიფი რეგულირებისა და (ან)
ზედამხედველობის მეთოდების არასრულყოფილება; უცხოური სახელმწიფოს
კანონმდებლობისა და (ან) საერთაშორისო სამართლის ნირმების არაკორექტულად
გამოყენება;
 ბანკის კლიენტების და (ან) კოტრაგენტების მიერ ჰორმატიული სანართლებრივი
აქტების, ასევე ხელშკრულებების პირობების დარღვევები;
 ბანკის, მისი ფილიალების, შვილობილი და დამოკიდებული ორგანიზაციების,
კლიენტებისა და კოინტრაგენტების სხვადასხვა სახელმწიფოების იურისდიქციის
ქვეშ არსებობა.
სამართლებრივი დანაკარგები შეიძლისა იყოს სახით:

 აქტივების ღირებულების შემცირების;
 მატერიალური აქტივების ვადამდეადრე ჩმოწერის (ამოღების);
226
 სასამართლოების დადგენილებების (გადაწყვეტილებების), ქვეყნის
კანონმდებლობის შესაბამისობაში აღნიშნულზე უფლებამოსილებების
საფუძველზე ფულადი გადახდების;
 კლიენტებზე და კონტრაგენტებზე, ასევე საკრედიტო ორგანიზაციების
მოსამსახურეებზე, საკრედიტო ორგანიზაციის ბრალეულობის მიხედვით ამ
უკანასკნელის მიერ კანონმდებლობის დაუცველობის ძლისხმევით მიღებული
ზარალის არასასამართლო წესით, ფულადი გადახდების;
 დანარჩენი ზარალების.
სამართლებრივი რისკის მართვის სისტემის ძირითადი მიზანია - შესაძლო
ზარალის, მათ შორის სასამართლოების დადგენილებების (გადაწყვეტილებების)
საფუძველზე ფულადი სახსრების გადახდების სახით შმცირება (აღმოფხვრა).
რამდენადაც სამართლებრივი რისკები საბანკო საქმიანობის ყველა სექტორებში და
ბანკის მუშობის ყველა დონეებზე წარმოიქმნებიან, სამართლებრივი რისკების
მართვაში ბანკის მთლიანი პერსონალის ჩართვაა გათვალისწინებული. შეიძლება
აღინიშნოს რისკის მართვის შემდეგი პრინციპები:
1) განხორციელებადი საბანკო ოპეაციების სამართლებრიობის დაცვის პრინციპი:
სამართლებრივი რისკის მისაღებ დონეზე მხარდაჭერის უზრუნველყოფის

მიზნით ბანკში ხელშეკრულებებისა და გარიგებების პირობების მათ გაფორმებამდე
შეთანხმების წესი, მათ შორის მათი ბანკის იურიდიულ სამსახურთან შეთანმხმების
წესი მოქმედებს.
2) „საკუთარი კლიენტის ცნობადობის“ პრინციპი:
პრინციპი თავისთავში მოიცავს: საბანკო ანგარიშების მიხედვით, მათ შორის

რისკის ამაღლებული ხარისხის ოპერაციების განხორციელების შედეგად ფულადი
ნაკადების მოცულობების მოძრაობისა და ცვლილების მონიტორინგს; საკრედიტო
ორგანიზაციის ნდობით მართვაში არსებული ფულადი სახსრებისა და სხვა ქონების
მოძრაობის, ასევე საეჭვო ოპერაციების გამოსავლენად ტიპიური საბანკო რისკების
227
(მაგალითად, საკრედიტო, საბაზრო, საოპერაციო, ლიკვიდობის, სამართლებრივი და
სხვების) მინიმიზაციის მიხედვით თავისდროული ღონისძიებების მისაღებად
საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ განხორციელებადი კლიენტებისა და
კონტრაგენტების ანგარიშების მიხედვით სხვა ოპერაციების მონიტორინგს. საეჭვო
ოპერაციები თავისთავში დამნაშაობრივი გზით მიღებული შემოსავლების
ლეგალიზაციასთან (გამორეცხვასთან) დაკავშირებულ ოპერაციებს მოიცავს. ბანკის
საქმიანობის საქმიანი ბრუნვის ჩვევებთან და პროფესიონალური ეთიკის
პრინციპებთან შესაბამისობა კონტროლდება. მოცემული პრინციპის დაცვის მიზნით
ბანკში ადექვატური პოლიტიკა და პროცედურები უნდა იქნას შემუშავებული,
რომლებიც საბანკო ოპერაციებისა და სხვა გარიგებების, კლიენტების
იდენტიფიკაციის პროგრამების, მათ მიმართ სარგებლის მიმღბების დადგენისა და
იდენტიფიცირების, საბანკო ანგარიშების მიხედვით ფულადი ნაკადების მოძრაობის
მონიტორინგის განხორციელების წესებს მოიცავენ.
3) ბანკის ქვედანაყოფის ხელმძღვანელის, ქვედანაყოფებში შესრულებადი ფუნქციების
შესაბამისობაში სამართლებრივი რისკის მართვაზე პასუხისმგებლობის პრინციპი:
სამართლებრივი რისკების მართვა ბიზნესის მართვის განუყოფელ ნაწილს

წარმოადგენს. სამართლებრივი რისკების მართვის ეფექტური სისტემა ბანკის
სტრატეგიული ამოცანებიდან ერთ-ერთის გადაწყვეტაში - ბიზნესის მართვის დონის
ამაღლებაში გვეხმარება. ცალკე ბიზნეს-ფუნქციის შესრულება ქვედანაყოფების
ხელმძღვანელების მხრიდან საკუთარი კომპეტენციისა და ფუნქციების ჩარჩოებში
სამართლებრივი რისკის გამოვლენისა და კონტროლის განხორციელების
ვალდებულებას ითვალისწინებს.
4) ეკონომიკური მიზანშეწონილობის საფუძველზე სამართლებრივი რისკის მართვის
პრინციპი:
სამართლებრივი რისკის მართვის მიზანი - ბანკის შესაძლო დანაკარგების

მინიმიზაციაა მათი კონტროლის ღირებულების გათვალისწინებით.
სამართლებლივი რისკების კომტროლის მიხედვით პრიორიტეტული ღონისძიებების
228
განსაზღვრა, შესაძლო დანაკარგების საკონტროლო პროცედურებისა და სიდიდეების
დანერგვაზე ხარჯების თანაფარდობის შეფასებაასთან ეკონომიკურად ეფექტიანად
უნდა იქნას რეალიზებული. რისკების მართვის მთლიანი პროცესი ბანკის ბიზნეს-
პროცესებთან და ოპერაციებთანუწყვეტად უნდა იყოს დაკავშირებული და შესაძლო
ზარალის მინიმიზირების შემძლე კონკრეტული გადაწყვეტილებების მოძიებაზე და
მიღებაზე უნდა იყოს ორიენტირებული.
5) კომპლექსურობისა და უწყვეტადობის პრინციპი:
სამართლებრივი რისკის მართვის ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანა - არსებული

სამართლებრივი რისკის ერთიანი „სურათის“ შექმნაა, რომელმაც შეიძლება ბანკოს
საქმიანობაზე ნეგატიური ეფექტი მოახდინოს. კომპლექსურობის პრინციპი
სამართლებრივი რისკების გამოვლენისა და შფასების, მონიტორინგისა და
მინიმიზაციის პროცესში ბანკის ყველა ქვედანაყოფების ურთიერთქმედბას
ითვალისწინებს. სამართლებრივი რისკის მართვის სისტემა ბიზნესის მართვის ერთ-
ერთ ინსტრუმენტს წარმოადგენს და იგი ბიზნესის მოთხოვნილებებთან
ერთობლივად უნდა ვითარდებოდეს და სრულყოფას განიცდიდეს.
6) სამართლებრივი რისკების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი შეფასების გამოყენების
პრინციპი:
აღნიშნული პრინციპი სამართლებრივი რისკების როგორც ხარისხობრივი,

ასევე რაოდენობრივი შეფასების ერთდროულად გამოიყენებას ითვალისწინებს.
რისკების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი შეფასებები საჭიროებიდან
დამოკიდებულებაში შეიძლება ცალცალკე ან ერთად იქნას გამოყენებული.
ძირითადს და პრიორიტეტულს რაოდენობრივი შეფასება წარმოადგენს, რამდენადაც
იგი თავისთავად აბსოლუტურ მაჩვენებელს წარმოადგენს და ბიზნეს-
გადაწყვეტილების მითების შესაზლებლობას იძლევა. რისკების ხარისხობრივი
შეფასება თავისთავად რისკების იდენტიფიკაციისა და სწრაფი რეაგირების
საჭიროების „განსაკუთრებით საშიში“ სახეობის რისკების განსაზღვრის პროცესს
წარმოადგენს. რისკის ხარისხობრივი შეფასების სახით შეიძლება შემდეგი მაგალითი
229
მოვიყვანოთ: მსესხებლის მიერ ხელშეკრულების არსებითი პირობების დარღვევის
შემთხვევიას, მაგალითად, სავალო დატვირთვის გადამეტებისას (რაოდენობრივად
აღნიშნულის გამოხატვა შეუძლებელის, მაშინ როდესაც როგორც რისკები ამ
შემთხვევაში არსებობენ: კლიენტის მიერ სავალო დატვირთვის არსებითად
გადიდებისას ბანკი კრედიტის ვადამდე ადრე გამოთხოვავას ვერ შეძლებს, რაც თავის
მხრივ საგადახდო რისკის წარმოქმნამდე მიგვიყვანს) საკრედიტო ხელშეკრულებაში
ბანკის მხრიდან კრედიტის ვადამდე ადრე გამოთხოვაზე უფლების
გაუთვალისწინებლად გაფორმება, რისკის რაოდენობრივი შეფასების სახით
შეიძლება მოყვანილი იქნას შემდეგი მაგალითი: სააქციო საზოგადოების
ხელმძღვანელების მიერ, უშუალოდ აქციონერებთან შეთანხმების გარეშე, მსხვილ
გარიგებაზე საკრედიტო ხელშეკრულების გაფორმება (რომლის ქვეშ, მოცემულ
შემთხვევაში, სააქციო საზოგადოების ქონების, რომლის ღირებულება მისი
აქტივების 50%-ს აჭარბებს, გირაოში გადაცემად უნდა იქნას გაგებული), რის
შედეგად ხელშეკრულება შეიძლება არაქმედითად იქნას აღიარებული - დანაკარგები
როგორც მინიმუმ კრედიტის თანხის ტოლი იქნება.
სამართლებრივი რისკის გამოვლენა მუდმივობის საფუძველზე ხორციელდება
და იგი ითვალისწინებს სამართლებრივი რისკის არსებობის ან მისი ფაქტორების
წარმოქმნის შესაძლებლობის საგანზე ბანკის ფუნქციონირების ყველა პირობების
ანალიზს, როგორებიცაა:
 საკანონმდებლო და ფინანსურ სფეროში მთლიანობაში ცვლილებების ანალიზს,
რომლებსაც შეუძკია ბანკის საქმიანობის ეფექტიანობაზე ზემოქმედება
მოახდინონ;
 სამართლებრივ რისკს დაქვემდებარებული საქმიანობის მიმართულებების
ანალიზი ბანკის პრიორიტეტების გათვალისწინებით;
 ცალკეული საბანკო ოპერაციებისა და გარიგებების ანალიზი;

 შიდა პროცედურებისა და ტექნოლოგიების ანალიზი.
230
გამოვლენილი და იდენტიფიცირებული რისკის შეფასება მდგომარეობს
განსაზღვრაში:
 სამართლებრივ რისკამდე მიმყვანი გარემოებების ან შმთხვევების დადგომის
ალბათობის;
 ბანკის ფინანსურ მდგომარეობაზე მიღებული ზარალისა და მათი ზემოქმედების
სიდიდის;
 რისკის მინიმიზაციის არჩეული მეთოდების ეფექტიანობის.
შეფასება ხორციელდება მთლიანობასი ბანკის მიხედვით, ასევე საქმიანობის

მიმართულებების, შიდა პროცესების, ორგანიზაციული სტრუქტურისა და საბანკო
პროდუქტების ჭრილში.
სამართლებრივი რისკის შეფასების მიზნებისათვის ბანკი, როგორც წესი
ფაქტიური ზარალის განაწილების სტატისტიკური ანალიზის მეთოდს იყენებს,
რომელიც სამართლებრივი რისკის წარმოქმნით გამოწვეული და ბანკში წარსულში
ადგილის მქონე ზარალის სიდიდეებიდან გამომდინარე, პოტენციალირი ზარალის
პროგნოზის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა.
სამართლებრივი რისკის დონის შეფასებისას საკრედიტო ორგანიზაციებს
შეუძლიათ ორიენტირება გააკეთონ შემდეგ ძირითად მაჩვენებლებზე:
 საკრედიტო ორგანიზაციისადმი საჩივრებისა და პრეტენზიების რაოდენობის
ზრდა (შემცირება);
 ქვეყნის კანონმდებლობის დარღვევის, მათ შორის რეკლამის, საბანკო
საიდუმლეობისა და მონოპოლიური საქმიანობის შეზღუდვების გადიდება
(შემცირება);
 სასამართლოების დადგენილებების (გადაწყვეტილებების), ქვეყნის
კანონმდებლობასთან შესაბამისობაში რწუნებული ორგანოების
გადაწყვეტილებების, ასევე საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ და საკრედიტო
ორგანიზაციის სასარგებლოდ განხორციელებული გადახდების სასამართლო
საჩელის რიცხვისა და თანხის თანაფარდობის საფუძველზე საკრედიტო
231
ორგანიზაციის მიერ ფულადი სახსრების გადახდების რიცხვისა და სიდიდეებია
გადიდება (შემცირება);
 მარეგულირებელი და საზედამხედველო ორგანოების მხრიდან საკრედიტო
ორგანიზაციისადმი ზემოქმედების ღონისძიებების გამოყენება, ზემოქმედების
მითითებული ღონისძიებების გამოყენების დინამიკა.

სამართლებრივი რისკის მინიმიზაცია თავისთავში მოიცავა:
 დანაკარგებამდე მიმყვანი გარემოებებისა და შემთხვევების დადგომის
ალბათობის შემცირებაზე მიმართული ღონისძიებების კომპლექსი;
 პოტენციალური დანაკარგების სიდის შემცირებაზე (შეზღუდვაზე) მიმართული
ღონისძიებების, მათ შორის საბანკო ოპერაციების და სხვა გარიგებების
განხორციელებისას საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის ყწყვეტადობის
უზრუნველყოფასთან მიმართებაში ღონისძიებების კიომპლექსი;
 გაუთვალისწინებელი სიტუაციების შემთხვევაზე სცენარების დაგეგმვა და
შემუშავება;
 საგანგაშო სიტუაციების შმთხვევაში ბიზნესის ოპერატიულად აღდგენის
უზრუნველყოფა;
 გამოვლენილი რისკის კრიტიკული ზონების შზღუდვასთან და
ნეიტრალიზაციასთან მიმართებაში ღონისძიებების შემუშავება და რეალიზაცია;
 ოპერაციების განხორციელების საბანკო ტექნოლოგიების, წესებისა და
პროცედურების განვითარება;
 ინფორმაციების დაცვა;
 ავტომატიზაციის სისტემის განვითარება;
 სხვა დანარჩენები.
ბანკის დონეზე კონტროლირებადი სამართლებრივი რისკის მინიმიზაციის

ძირითად მეთოდს - ორგანიზაციული სტრუქტურის, საბანკო ოპერაციების და სხვა
გარიგებების განხორციელების შიდა წესებისა და პროცედურების ისეთი სახით
შემუშავება წარმოადგენს, რომ სამართლის რისკის ფაქტორების წარმოქმნის
232
შესაძლებლობა გამორიცხული ან მინიმიზირებული იქნას. ამასთან
უფლებამოსილებების დაყოფის პრინციპების, ბანკის მიერ განხორციელებადი
ოპერაციებისა და გარიგებების მიხედვით დამტკიცებისა (შეთანხმებისა) და
ანგარიშვალდებულობის წესის დაცვაზე განსაკუთრებული ყურადღებაა
გამახვილებული. სამართლებრივი რისკის მინიმიზაციის მიზნით საბანკო
ოპერაციებისა და სხვა გარიგებების (წესები, პრიცედურები, ოპერაციებისა და
გარიგებების განხორციელების ტექნოლოგიები, ხელშეკრულებების გაფორმებები)
სტანდარტიზაციის მეთოდი გამოიყენება.
სამართლებრივი რისკის მინიმიზაციისათვის ბანკი იყენებს შემდეგ
ინსტრუმენტებს:
 ინფორმაციისადმი მიღწევადობის უფლებების გამიჯვნას;
 საინფორმაციო სისტემაში არასანქცირებლი სსვლისაგან დაცვის შემუშავებას;
 ინფორმაციული სისტემის საშუალებებით არასანქცირებული ოპერაციების
შესრულებისაგან დაცვის შემუშავება;
 დოკუმენტების აღსრულებამდე კონტროლის სისტემის ორგანიზაციას;
 შეცდოითი ქმედებების დიაგნოსტიკისათვის ავტოატური შემოიწმებითი
პროცედურების ჩამოყალიბება და მიერთება;
 მრავალქსელიანი გამეორებადი ქმედებების ავტომატურად შესრულება;
 ადექვატური საორგანიზაციო სტრუქტურის სმუშავება;
 ქმედებების განხორციელებისას უფლებამოსილებებისა და პასიხისმგებლობის
დაყოფა;
 საბანკო ოპერაციებისა და გარიგებების (განისაზღვრება ყველაზე მნიშვნელოვანი
გარიგებების სახეობები და ტიპები, რომელთათვისაც თანმხლები დოკუმენტების
სტანდარტული ფორმებია შემუშავებული) ფორმალიზაცია;
 შიდა დოკუმენტების, ასევე სტანდარტიზირებულებიდან განსხვავებული საბანკო
ოპერაციებისა და გარიგებების განხორციელების თანმხლები დოკუმენტების
შეტანხმების (ვიზირების) წესის დადგენა;
233
შიდა დოკუმენტების შემუშავება, რომლებიც ახორციელებენ
რეგლამენტირებას:
 ხელმძღვანელების, ბანკის თანამშრომლების უფლებამოსილებების დაყოფისა და
დელეგირების წესების;
 ქვედანაყოფების, თანამშრომლებისა და ინფორმაციების გაცვლის
ურთიერთქმედების წესების;
 საბანკო ოპერაციებისა და გარიგებების განხორციელების წესების,
პროცედურების, ტექნოლოგიების;
 სისტემების (რექნიკურების, ინფორმაციულების და სხვების) ფუნქციონირების
წესებისა და პროცედურების;
 ანგარიშგებისა და სხვა ინფორმაციების შმუშავებისა და წარდგენის წესები;
 მუშაკების სტიმულირების წესი;
 სამართლებრივი რისკების ეფექტურად მართვის მიზნით საჭირო სხვა საკითხები,
7.2. საოპერაციო რისკის შეფასების

სარეპუტაციო რისკი (საქმიანი რეპუტაციის დაკარგვის რისკი) - არის

საკრედიტო ორგანიზაციაში, კლიენტების, კონტრაგენტების, აქციონერების
(მონაწილეების), საქმიანი პარტნიორების, მარეგულირებელი ორგანოებისა და
სხვების მიერ ბანკის იმიჯის არაკეთილსასურველი აღქმის შედეგად ზარალის
წარმოქმნის რისკი (20, გვ.53 - 57),
რისკების კლასიფიკაცია:
ცენტრალური ბანკის „სამართლებრივი რისკისა და საქმიანი რეპუტაციის
დაკარგვის რისკის მართვის ორგანიზაციის შესახებ“ შესაბამისი წერილის თანახმად,
რისკის კლასიფიკაცია შეთავაზებულია, შესაძლო ზარალის თვალსაზრისით შიდა და
საგარეო ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ, რომლებამდე შეიძლება სარეპუტაციო
რისკიმა მიგვიყვანოს.
234
შიდა და საგარეო ფაქტორებს (მიზეზებს) მიეკუთვნებიან:
 საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ ქვეყნის კანონმდებლობის, საკრედიტო
ორგანიზაციის სადამფუძნო და შიდა დოკუმენტების, საქმიანი ბრუნვის,
პროფესიონალური ეთიკის დაუცველობა, კრედიტორების, მეანაბრეების და სხვა
კლიენტებისა და კონტრაგენტების წინაშე სახელშეკრულებო ვალდებულებების
არაღსრულება, შიდა დოკუმენტებში კლიენტებისა და კონტრაგენტების,
დამფუძნებლების (მონაწილეების), მართვის ორგანოებისა და (ან)
თანამშრომლების კონფლიქტის ეფექტურად დარეგულირების, ასევე ინტერესების
კონფლიქტის ნეგატიური შედეგების მინიმიზირების, მათ შორის კლიენტებისა და
კონტრაგენტების მხრიდან საჩივრების, სასამართლო სარჩელების და (ან)
რეგულირებისა და ზედამხედველობის ორგანოების მხრიდან ზემოქმედების
ღონისძიებების გამოყენების განმხორციელებელი მექანიზმების არარსებობა;
 საკრედიტო ორგანიზაციის, მისი აფფილირებული პირების, ასევე რეალური
მფლობელების მხრიდან, - არაკეთილსინდისიერი კლიენტებისა და
კონტრაგენტების და (ან) საკრედიტო ორგანიზაციის თანამშრომლების მიერ
დამნაშაოებრივი გზით, და ტერორიზმის დაფინანსებით, ასევე სხვა
სამართალსაწინააღმდეგო საქმიანობით მიღებული შემოსავლების
ლეგალიზაციასთან (გამორეცხვასთან) მიმართებაში, ეფექტური წინააღმდეგობის
გაწევის შეუძლებლობა;
 საკრედიტო ორგანიზაციის საბანკო რისკების მართვაში ნაკლოვანებები,
რომელთაც საქმიან რეპუტაციაზე ზიანის მიყენების შსაძლებლობისაკენ
მივყავართ;
 საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ რისკიანი საკრედიტო, საინვესტიციო და
საბაზრო პოლიტიკის განხორციელება, საოპერაციო რისკის მაღალი დონე, შიდა
კონტროლის სისტემის ორგანიზაციაში, მათ შორის დამნაშავეობრივი გზით, და
ტერორიზმის დაფინანსებით მიღებული შემოსავლების ლეგალიზაციასთან
(გამორეცხვასთან) მიმართებაში წინააღმდეგობის გაწევის მიზნით არსებული
ნაკლოვანებები;
 კადრების შერჩევისა და განაწილებისას საკადრო პოლიტიკის ნაკლოვანებები;
235
 საკრედიტო ორგანიზაციის მხრიდან დამფუძნებლებთან (მონაწილეებთან),
კლიენტებთან და კონტრაგენტებთან, ასევე სხვა დაინტერესებულ პირებთან
ინტერესების კონფლიქტის წარმოქმნა;
 საკრედიტო ორგანიზაციის ან მისი სამსახურების, დამფუძნებლების
(მონაწილეების), მართვის ორგანოების წევრებისა და აფფილირებული პირების
შესახებ მასიურ ინფორმაციული საშუალებებში ნეგატიური ინფორმაციების
გამოქვეყნება.
სარეპუტაციო რისკის მართვის ძირითადი მიზანია - შესაძლო ზარალის
შემცირება, კლიენტებისა და კონტრაგენტების, დამფუძნებლებს (აქციონერებს),
ფინანსური ბაზრის მონაწილეებს, სახელმწიფო ხელისუფლებისა და ადგილობრივი
თვითმმართველიბის ორგანოების, საბანკო კავშირების (ასოციაციების),
თვითრეგულირებადი ორგანიზაციების წინაშე ბანკის საქმიანი რეპუტაციის
შენარჩუნება და მხარდაჭერა.
სარეპუტაციო რისკის მართვის პრინციპი ისეთივეა, როგორც სამართლებრივი
რისკის მართვისას.
სარეპუტაციო რისკის გამოვლენა მუდმივობის საფიძველზე ხორციელდება და
იგი სარეპუტაციო რისკის ფაქტორების არსებობის ან წარმოქმნის შესაძლებლობის
საგანზე ბანკის ფუნქციონირების ყველა პრობების ანალიზს ითვალისწინებს. ასეთი
სახეობის რისკების გამოვლენაში დაგვეხმარება:
 ფინანსურ სფეროში მთლიანობაში ცვლილებების ანალიზი, რომლებმაც შეიძლება
ბანკის საქმიანობის ეფექტიანობაზე ზემოქმედება მოახდინონ (მაგალითად, ახალი
ტექნოლოგიების ან ფინანსური ინოვაციების დანერგვა);
 ბანკის პრიორიტეტების გათვალისწინებით საქმიანობის ცალკეული
მიმართულებების სარეპუტაციო რისკისადმი მიდრეკილობის ანალიზი
(მაგალითად, ბანკი ძირითადად მოიზიდავს სახსრებს და მათ სავალუტო ბაზარზე
განათავსებს, აქედან გამომდინარე, სარეპუტაციო რისკები უფრო მნიშვნელოვანია
მეანაბრეების წინაშე, და არა კრედიტორების წინასე);
236
 ცალკეული საბანკო ოპერაციებისა და სხვა გარიგებების ანალიზი;
 შიდა პროცედურებისა და ტექნოლოგიების ანალიზი;
 ბანკის კლიენტების იდენტიფიკაცია;
 ბანკის მუშაკების იდენტიფიკაცია;
 ბანკის აქციონერებისა და მათი აფფილირებული პირების იდენტიფიკაცია;
 კლიენტებისაგან, კონტრაგენტებისა და დანარჩენებისაგან მიღებული მონაცემების
ანალიზი.

სარეპუტაციო რისკის შეფასების მიზნებისათვის გამოიყენება იგივე მეთოდი,
რაც სამართლებრივი რისკის შეფასებისას გამოიყენება - ფაქტიური ზარალის
განაწილების სტატისტიკური ანალიზის მეთოდი.
სარეპუტაციო რისკის დონის შეფასებისათვის ბანკი იყენებს შემდეგ ძირითად
პარამეტრებს:
 ბანკის ფინანსური მდგომარეობის ცვლილება, უფრო კონკრეტულად, ბანკის
აქტივების სტრუქტურის ცვლილება, მათი გაუფასურება მთლიანობაში ან
ცალკეული ჯგუფების ნაწილის, ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის)
სტრუქტურის ცვლილება, საკლიენტო ბაზის შმცირება, პასივების სტრუქტურის
ცვლილება;
 ბანკისადმი საჩივრებისა და პრეტენზიების რაოენობის გაზრდა (შმცირება), მათ
შორის კლიენტებისა და კონტრაგენტების მომსახურების ხარისხის, საქმიანი
ბრუნვის ჩვევების დაცვის მიმართებაში;
 ბანკის, მისი აქციონერების, აფფილირებული პირების, შვილობილი და
დაკავშირებული ორგანიზაციების შესახებ მასიურ საინფორმაციო საშუალებებში
დროის გარკვეულ პერიოდში, სხვა ბანკებთან შედარების მიხედვით, ნეგატიური
და პოზიტიური გამოხმაურებები და შეტყობინებები;
 ბანკის აქტივების საერთო მოცულობაშიაფფილირებული პირებისადმი
მოთხოვნილებების წილის დინამიკა;
 ბანკის კლიენტებისა და კონტრაგენტების დავალების მიხედვით
ანგარიშსწორებების თავისდროულობა;
237
 ბანკის მიერ რისკიანი საკრედიტო და საბაზრო პოლიტიკის განხორციელება.
კლიენტებისა და დავალების მიხედვით ლიკვიდობის დინისა და
ანგარიშსწორებების თავისდროულობის შემცირების ალბათობის შემცირება ან
წარმოქმნა; შიდა კონტროლის სისტემის ჩარჩოებში - „დამნაშაოებრივი გზით, და
ტერორიზმის დაფინანსებით მიღებული შემოსავლების ლეგალიზაციის
(გამორეცხვის) შესახებ“ კანონის მოთხოვნილებების დაუცველობის, ასევე ბანკის
ან მისი თანამშრომლების, აფფილირებული პირების, შვილობილი და
დაკავშირებული ორგანიზაციების, დამნაშავეობრივი გზით და ტერორიზმის
დაფინანსებით მიღებული შემოსავლების ლეგალიზაციაში (გამორეცხვაში)
შესაძლო ჩათრევის ნიშნების შემთხვევების შიდა კონტროლის სისტემის
ჩარჩოებში გამოვლენა;
 ნიშნების გამოვლენა, რომლებიც საფუძველს იძლევა ვიფიქროთ, რომ
კანონმდებლობით გათვალისწინებული, დამნაშავეობრივი გძით და ტერორიზმის
დაფინანსებით მიღებული შემოსავლების ლეგალიზაციის (ჩამორეცხვის)
წინააღმდეგობის მიზნით, სავალდებულო კონტროლის პროცედურების გვერდის
ავლისათვის პირობები იქმნება;
 აფფილირებული პირების, აქციონერების, შვილობილი და დაკავშირებული
ორგანიზაციების, ბანკის მუდმივი კლიენტებისა და კონტრაგენტების საქმიანი
რეპუტაციის ცვლილება;
 ბანკში დატაცების, გაყალბების, თაღლითობის, თანამშრომლების მიერ
კლიენტებისაგან და კონტრაგენტებისაგან მიღებული კონფიდენციალური
ინფორმაციების პირადი მიზნებისათვის ფაქტების გამოვლენა;
 ბანკის მსხვილი კლიენტების მიერ საანგარიშსწორები ანგარიშების დახურვა.

სარეპუტაციო რისკის მინიმიზაციის მიზნით ბანკი იყენებს შმდეგ მეთოდებს:
 ბანკის თანამშრომლებსა და კლიენტებს, კონტრაგენტებს შორის, საკრედიტო
ორგანიზაციის მუშაკებსა და თვით ბანკს შორის ინტერესების კონფლიქტის
გამორიცხვისათვის შიდა ნორმატიული ბაზის შექმნა;
238
 ბანკის მუშაკებს, აქციონერებს და მათ აფფილირებულ პირებს, ბანკის შვილობილ
და დაკავშირებული ორგანიზაციების მიერ ქვეყნის კანონმდებლობის, მათ შორის
ბანკის საიდულოების შესახებ კანონმდებლობის და დამნაშავეობრივი გძითა და
ტერორიზმის დაფინანსებით მიღებული შემოსავლების ლეგალიზაციის
(გამორეცხვის) წინააღმდეგობის გაწევის მიზნით შიდა კონტროლის
ორგანიზაციისდაცვაზე მუდმივი კონტროლი;
 სარეპუტაციო რისკის ფაწტორების (როგორც ერთობლიობაში, ასევე ცალცალკეც)
მთლიანობაში ბანკის საქმიანობის მაჩვენებლებზე ზემოქმედების ანალიზის
განხორციელება;
 ბანკის კლიენტებისა და კონტრაგენტების დავალებების მიხედვით
ანგარიშსწორებების, ანაბრების თანხების, ანგარიშბის (ანაბრების) მიხედვით
პროცენტების გადახდების, ასევე სხვა გარიგებების მიხედვით ანგარიშსწორებების
თავისდროულობის უზრუნველყოფა;
 აქციონერებზე, კლიენტებზე და კონტრაგენტებზე, მარეგულირებელ და
საზედამხედველო ორგანოებზე და სხვა დაინტერესებულ პირებზე , მათ შორის
რეკლამური მიზნით მიწოდებადი ფინანსური ანგარიშგებისა და სხვა
გამოქვეყნებადი ინფორმაციების უტყუარობაზე კონტროლი;
 ბანკის მუშაკების კვალიფიკაციის მუდმივად ამაღლების, მათ შორის აქტუალურ
საკანონმდებლო ბაზამდე და ბანკის შიდა დოკუმენტებამდე მუდმივი
მიღწევადობის უზრუნველყოფა.
7.3. საკრედიტო რისკის შეფასების

საკრედიტო რისკი - არის ხელშკრულების პირობების შესაბამისობაში

საკრედიტო ორგანიზაციის წინაშე ფინანსური ვალდებულებების
შეუსრულებლობის, არასრულყოფილების ან არასრულად შესრულების შედეგად
საკრედიტო ორგანიზაციაში ზარალის წარმოქმნის რისკი (20, გვ. 57 - 72).
239
საფინანსო ვალდებულებებს შეიძლება მიეკუთვნებოდეს მოვალეს შმდეგი
ვალდებულებები:
 მიღებული კრედიტების მიხედვით, მათ შორის ბანკთაშორისო კრედიტების

(დეპოზიტების, სესხების), დანარჩენი განთავსებული სახსრების, სასესხო
ხელშეკრულების მიხედვით სავალო ფასიანი ქაღალდების, აქციებისა და
თამასუქების მიღებაზე (დაბრუნებაზე) მოთხოვნილებების ჩათვლით;
 საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ გათვალისწინებული თამასუქების მიხედვით;
 საბანკო გარანტიების მიხედვით, რომლებზეც საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ

გადახდილი ფულადი სახსრები პრინციპალის მიერ აუნაზღაურებელია;
 ფულადი მოთხოვნის ქვეშ დაფინანსების გარიგებების მიხედვით (ფაქტორინგი);
 გარიგების (მოთხოვნილების დათმობის) მიხედვით საკრედიტო ორგანიზაციის

მიერ უფლებების (მოთხოვნილებების) შეძენის მიხედვით;
 საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ მეორად ბაზარზე შეძენილი გირავნობის

საბუთების მიხედვით;
 ფინანსური აქტივების გადახდის განვადებით (ფინანსური აქტივების

მიწოდების) გაყიდვის (შეძენის) გარიგებების მიხედვით;
 საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ გადახდილი აკრედიტივების (მათ შორის

გადაუფარავი აკრედიტივების) მიხედვით;
 ფინანსური აქტივების, მათი უკუგამოსყივის ვალდებულებით, შეძენასთან

მიმართებაში გარიგების მიხედვით ფულადი სახსრების დაბრუნების
მიხედვით;
 ფინანსური არენდის (ლიზინგის) ოპერაციების მიხედვით ლიზინგამცემის

(ბანკის შვილობილი სტრუქტურის მიერ) მოთხოვნილებების მიხედვით.
საკრედიტო რისკი წარმოიშობა იმ მომენტში, როდესაც კონტრაგენტი

საკრედიტო ურთიერთობებში მსესხებელის სახით შედის. მსესხებელის
კრედიტუნარიანობის შეფასება, კონკრეტულ მსესხებელზე სესხის გაცემასთან
დაკავშიერული კრედიტორის ინდივიდუალური რისკის ხარისხის (დონის) შესახებ
240
მოწმობს. გაცემული კრედიტების მიხედვით რისკის დონე ბანკისათვის გასაგები და
მისაღები უნდა იყოს.
კომერციული ბანკების საკრედიტო ოპერაციები საბანკო საქმიანობის ერთ-
ერთ უმნიშვნელოვანეს სახეობას წარმოადგენს. ფინანსურ ბაზარზე დაკრედიტება
საკრედიტო ორგანიზაციების აქტივების ყველაზე უფრო შემოსავლიანი მუხლის,
თუმცა ყველაზე უფრო რისკიანის პოზიციასაც ინარჩუნებს. ბანკების საკრედიტო
პორტფელი საშუალოდ აქტივების 50 - 70%-ს შეადგენს. აქედან გამომდინარე,
საკრედიტო რისკი საბანკო რისკის სტრუქტურაში ბანკების საქმიანობის შედეგებზე
განმსაზღვრელ ზემოქმედებას ახდენს. საქართველოში ბანკების საკრედიტო
რისკების რეალურ დონეს აბსოლუტურ გამოსახულებაში ზრდის ტენდენცია აქვს,
რაც უპირველეს ყოვლისა, კრედიტუნარიანობის დაბალი დონიანი, ასევე
პრობლემურ დარგებში და ცალკეულ საწარმოებში საკრედიტო რისკების მაღალი
კონცენტრაციის არასაფინანსო საწარმოებისა და ორგანიზაციების დაკრედიტების
გაფართოებით არის განპირობებული. საკრედიტო რისკის მართვის ეფექტიანობა
საბანკო რისკის მართვის პროცესში მეტად მნიშვნელოვანია. ეკონომიკური
კაპიტალის სიდიდე, რომელსაც ბანკი საკრედიტო რისკის გამო დანაკარგების
საპირისპიროდ არეზერვებს, ჩვეულებრივად საბანკო რისკის სხვა სახეობების
საპირისპიროდ შექმნად რეზერვებს მნიშვნელოვნად აჭარბებს.
ზემოთაღნიშნულებიდან გამომდინარე შეიძლება დარწმუნებით ავღნიშნოთ,
რომ საკრედიტო რისკი იყო და რჩება საბანკო რისკის ძირითად სახეობად!
საბანკო პროდუქტებისა და მომსახუების მრავალსახეობის პირობებში
საკრედიტო რისკის ერთიანი კლასიფიკაცია არ არსებობს. ყველაზე ხშიდად
საკრედიტო რისკის კლასიფიცირებას დაფარვის წყაროების მიხედვით, რისკის
დონისა და სახეობების მიხედვით ახორციელებენ.
წარმოქმნის წყაროს მიხედვით რისკი შიძლება საგარეოებად და შიდებად
დაიყოს.
241
საგარეო რისკი - მსესხებელის გადახდისუუნარობის ან დეფლოტის შედეგად,
მის საქმიანობაზე საგარეო გარემოს ნეგატიური ზემოქედების ქვეშ ზარალის
წარმოქმნის ალბათობაა. საგარეო რისკებს მიეკუთვნებიან რისკები, რომლებიც ბანკის
ან კონკრეტული კლიენტის საქმიანობასთან უშუალოდ არ არიან დაკავშირბულები.
საუბარი მიდის პოლიტიკური, სოციალური, ეკონომიკური, გეოგრაფიული და სხვა
სიტუაციების შესახებ. ბანკისა და მისი კლიენტების დანაკარგები შეიძლება
დაწყებული ომის, რევოლუციის, პოლიტიკური რეჟიმის არამდგრადობის,
ნაციონალიზაციის, პრივატიზაციის, უცხოეთში გადახდების განხორციელებაზე
აკრძალვის, ვალების კონსოლიდაციის, ემბარგოს შემოღბის, საიმპორტო ლიცენზიის
ანულირების, ქვეყანაში ეკონომიკური კრიზისის გამწვავების, სტიქიური
უბედურობებისა (მიწისძვრების, წყალდიდობების, ხანძრების) და დანარჩენი
საგარეო ფაქტორების შედეგად წარმოიშვას.
შიდა რისკი - მსესხებელის გადახდისუუნარობის ან დეფლოტის შედეგად, მის
საქმიანობაზე შიდა ფაქტორების ზემოქედების ქვეშ ზარალის წარმოქმნის
ალბათობაა. შიდა რისკებს მიეკუთვნებიან რისკები, რომლებიც მსესხებლის
საქმიანობასთან უშუალოდაა დაკავშირებულები: კონტრაგენტების დაკარგვა,
დანახარჯების არაეფექტურად მართვა, მსესხებელის არარაციონალური საგადახდო
და საკრედიტო პოლიტიკა, ორგანიზაციის საქმიანი რეპუტაციის გაუარესება და ა.შ.
რისკის დონის მიხედვით რისკი შეიძლება დაიყოს:
 ზომიერ რისკად/საშუალოზე დაბალ რისკად/დასაშვებ რისკად;
 ამაღლებულ რისლად/საშუალო რისკად;
 მაღალ რისკად;
 კრიტიკულ რისკად/ ძალიან მაღალ რისკად/დაუშვებელ რისკად.
ასე მაგალითად, რისკი ითვლება ზომიერად, რომლის სიდიდე სესხის ან

საანგარიშო მოგების დანაკარგების 0 – 25%-ის დონეზე იმყოფება. ამაღლებულად -
დანაკარგები 25 – 50%-ის ჩარჩოებში. მაღალად - დანაკარგები 50 – 75%-ის ჩარჩოებში
242
და კრიტიკულად ითვლება რისკი , რომლის დროსაც ზარალი 75%-დან - 200%-მდე
აღწევს.
საკრედიტო რისკების შეფასებისადმი სისტემური მიდგომის როლი
საქართველოს ბანკებში ხშირად ბოლომდე შეუფასებელია. კორპორატიული
საკრედიტო რისკების მართვის ავტომატიზირებული სისტემის აგების ამოცანა,
განვითარების პრიორიტეტულ მიმართულებებს შორის, უპირატესად მიჩნევისაგან
შორსაა. ბევრად აღნიშნული შეიძლება ახსნილი იქნას აღნიშნულ სფეროში
მეთოდოლოგიური და პრაქტიკული გამოცდილების არასაკმარისობით, რომლის
განვითარების დასაწყისის შესახებ საუბარი ჩვენს ქვეყანაში შეიძლება მხოლოს 1990-
იანი წლებიდან ჩაითვალოს.
ხარისხობრივი საკრედიტო აქტივების შექმნის საფუძველს ბანკში საკრედიტო
რისკების მართვის სისტემის ფუნქციონირება წარმოადგენს, რომელიც
დაფუძნებულია შემდეგ პრინციპებზე:
 მიღებადი რისკების რაოდენობრივი შეფასების პრინციპზე;
 კლიენტის მიერ დასახული ალბათობით გარკვეულ ვადით გადაფარვადი
გაუთვალისწინებელი დანაკარგების სიდიდის შეზღუდვის პრინციპზე;
 საკრედიტო რისკის მიხედვით სარისკო დანამატების ხარჯზე მოსალოდნელი
დანაკარგების ფინდირების პრინციპზე;
 მიღებული საკრედიტო რისკისა და გამოყენებადი პროცედურების კონტროლის
მუდმივი მონიტორინგის პრინციპზე.
რისკის მართვა ხორციელდება სამ დონეზე:

ინდივიდუალური დონე - საკრედიტო რისკის მართვის აღნიშნული დონე
კონკრეტული გარიგების მიხედვით რისკების ანალიზს, შეფასებას და გონივრულ
შემცირებას გულისხმობს. საკრედიტო რისკის ინდივიდუალური მართვა, როგორც
წესი, აგრეგირებული დონის ქვეშ არ მოხვედრილი გაიგებებისათვის ხორციელდება.
243
აგრეგირებული დონე - საკრედიტო რისკის აღნიშნული დონე პროგრამების
შემუშვებასა და კრიტერიუმების გამომუშავებას გულისხმობს, რომელთაც უნდა
შეესაბამეოდეს გარიგება, რაც ბანკის მიერ მიღებადი რისკების სიდიდის შეზღუდვის
შესაძლებლობას ილევა. აგრეგირებულ დონეზე საკრედიტო რისკის მართვა, როგორც
წესი, დადგენილ სიდიდეს გადაუჭარბებელი საკრედიტო რისკის მოცულობის
ტიპიური გარიგებებისათვის ხორციელდება.
პორტფელური დონე - საკრედიტო რისლის აღნიშნულ დონეზე მართვა თავის
ქვეშ ერთობლივი საკრედიტო რისკის, მისი კონცენტრაციის, დინამიკისა და ა.შ.
შეფასებას, ასევე რისკის შემცირების მიზნით ლიმიტების დადგენისა და
მმართველობითი გადაწყვეტილებების მიმართებაში წინადადებების გამომუშავებას
გულისხმობს.
საკრედიტო რისკის გამადიდებელი ფაქტორები:
 საკრედიტო რისკის კონცენტრაცია, რომელიც ცალკეული მსეხებლისადმი ან
დაკავშირებული მსესხებლების ჯგუფისადმი, ასევე საკრედიტო ორგანიზაციის
მევალეებისადმი ან ეკონომიკის ცალკეულ დარგებისადმი, ან რიგი სხვა
გარემოერბებისადმი მიკუთვნებადობის შედეგად, მსხვილი კრედიტების
მიწოდებაში ვლინდება;
 კრედიტებისა და სხვა საბანკო კონტრაქტების დიდი ხვერდითი წილი, რომელიც
გარკვეული ფინანსური სიძნელეების ქვეშ მყოფ კლიენტებზე მოდის;
 ბანკის საქმიანობის ნაკლებად შესწავლილ, ახალ არატრადიციულ სფეროებში
კონცენტრაცია;
 კრედიტების მიწოდებასთან მიმართებაში ბანკის პოლიტიკაში ხშირი ან არსებითი
ცვლილებების შტანა;
 ახალი და უახლოეს პერიოდში მოზიდული კლიენტებისდიდი ხვედრითი წილი,
რომელთა შესახებ ბანკი არასაკმარის ინფორმაციებს ფლობს;
 ბანკის ლიბერალური საკრედიტო პოლიტიკა (საჭირო ინფორმაციის არსებობის,
მაგალითად, კლიებტის ფინანსური მდგომარეობის კომპლექსური ანალიზის
გარეშე კრედიტების მიწოდება);
244
 არაუზრუნველყოფილი სესხები ან გირაოში დაბალლიკვიდური
უზრუნველყოფის მიღება.

საკრედიტო რისკის სიდიდე იმ თანხის სიდიდით იზომება, რომელიც
შეიძლება დავალიანების არ გადახდისას ან გადახდის ვადაგადაცილებისას იქნას
დაკარგული. კორპორატიული მსესხებლების საკრედიტო რისკის შეფასება შეიძლება
განხორვიელებული იქნას ორი ხერხით: ხარისხობრივით და რაოდენობრივით.
ხარისხობრივი შეფასება:
რისკის შეფასების მიცემული ხერხი თავისთავად ნეგატიური ინფორმაციის
გამოვლენის გზით, მისი დონის სიტყვიერ აღწერას წარმოადგენს, რომლის
საფუძველზე მსესხებელის საკრედიტო რეიტინგი ან რისკის კონსოლიდირებული
დონე განისაზღვრება. თითოეული სესხისმიმღების მიხედვით მაჩვენებლებზე
დაყრდნობით, მთლიანობაში საკრედიტო პოტრფელის მიხედვით რისკის
საშუალოშეწონილი მაჩვენებლის განსაზღვრა არის შესაძლებელი. საკრედიტო
რისკების ხარისხობრივი შეფასების მიხედვით ბანკების მეთოდიკები ზოგიერთ
პარამეტრებში მსგავსებია. ასე, მაგალითად, პრაქტიკულად ყველა ბანკები -
ფინანსური მდგრადობის, საქმიანი აქტიურობის, ლიკვიდობისა და რენტაბელობის
მაჩვენებლებს, ასევე გირაოს ლიკვიდობას განიხილავენ. განსხვავება ერთი
მაჩვენებლის შესაბამისი ინდიკატორების რაოდენობაში და საერთო შეფასების
ფორმირებისას მაჩვენებლების ხვედრით წონაში მდგომარეობს. უნდა აღინიშნოს,
რომ თითოეული ბანკი კლიენტურის თავისებურებების ცოდნაზე , საკრედიტო
რესურსების მოცულობაზე და ფასებზე, ასევე რისკ-მენეჯერის მუშაობის
გამოცდილებზე დაფუძნებული რისკის საკუთარი გაგებას რეალიზებას
ახორციელებს. კომერციულ ბანკებში რისკის შეფასება სწორედ ხარისხობრივი
ხერხით ხორციელდება.
245
1.შევადგინოთ მსესხებლისათვის რისკის კონსოლიდეირებული დონის
მაჩვენებლების შემდეგი შკალა:
 საგადახდო რისკი (ლიკვიდობის მაჩვენებლები, საქმიანი აქტიურობის
მაცვენებლები, ფინანსური მდგრადობის მაჩვენებლები და რენტაბელობის
მაჩვენებლები);
 უზრუნველყოფის რისკები (გირაოს რეალიზაციის ვადა, სესხის დაფარვის
პროცენტი, დამოუკიდებელი შემფასებლის შფასების არსებობა),
 დანარჩენი რისკები (მსესხებლის საქმიანი რეპუტაცია,
ვადაგადაცილებული დავალიანების არსებობა).
2.გამოვყოთ მსესხებელის საქმიანობის არსებითი მაჩვენებლები, რომლებიც

საკრედიტო რისკის დონეს განსაზღვრავენ, და ერთობლივი მაჩვენებლის
ფორმირებისას (ხვედრითი წონა შეიძლება ტოლ პროპორციებში იქნას მიღებული)
მათი ხვედრითი წონები განვსაზღვროთ:
* საგადახდო რისკი - 4%;
* უზრუნველყოფის რისკი - 5%;
* დანარჩენი რისკები - 1%;
* ჯამი - 10%.
3.პუნქტი 2-დან არსებითი მაჩვენებლებისათვის ზღვრები განისაზღვრება,
საკრედიტო რეიტინგის მაჩვენებლებს ბალების რაოდენობა მიენიჭება:
* ზომიერი რისკი - 8 ბალი;
* ამაღლებული რისკი - 6 ბალი;
* მაღალი რისკი - 4 ბალი;
* კრიტიკული რისკი - 2 ბალი.
4.განისაზღვრება რისკის ერთობლივი მაჩვენებელი (საკრედიტო რეიტინგი), ან
რისკის კონსოლიდირებული დონე (ცალკეული მაჩვენებლების, მათი ხვედრითი
წონის მიხედვით შეფასებების, შეერთების გზით). რისკის განაწილდება
ხორციელდება შემდეგი სახით:
246
დასაშვები < 40; 40 < ამაღლებულზე < 60; კრიტიკული > 60.
რისკის სახეობა ხვედრითი წონა რისკის დონე ბალი რისკის
შეფასება
(მაჩვენებელი)
(სტრ.2 x
სტრ.4)
1 2 3 4 5
საგადახდო რისკი 4 ამაღლებული 6 24

უზრუნველყოფის რისკი 5 მაღალი 4 20
დანარჩენი რისკები 1 ზომიერი 8 8

კონსოლიდირებული ამაღლებული=
რისკი = 24 + 20 + 8 =
= 52 ბალს
რაოდენობრივი შეფასება:
რაოდეობრივი შეფასება, ოპერაციის მიხედვით დანაკარგების ზღვარის
დადგენისა და რისკების მართვის პროცესის ბიზნეს-დაგეგმვაში ჩართვის მიზნით,
ხარისხობრივი პარამეტრისადმი რაოდენობრივი პარამეტის მინიჭებას
ითვალისწინებს. თუ სარისხობრივი შეფაესება მაჩვენებლის საკმაოდ ფართე
საზღვრებს იძლევა, , რაოდენობრივ შეფასებაში კი საზღვ რები კონკრეტულრბია.
რაოდენობრივი მაჩვენებელი საკრედიტო რისკისდონის (პროცენტებში) კრედიტის
ზომაზე გადიდების გზით განისაზღვრება.
რაოდენობრივი თვალსაზრისიდან გამომდინარე საკრედიტო რისკი
თავისთავად სესხისა და მსესხებელის პარამეტრების ფუნქციას წარმოადგენს.
გარკვეულ მსესხებელთან და კრედიტის სახეობასთან დაკავშირებული რისკის
ხარისხი ბანკისათვის კრედიტის მიწოდებისას წარმოქმნადი სხვადასხვა სახეობების
რისკის შფასებაზეა დაფუძნებული.
საკრედიტო რისკის რაოდენობრივი შეფასებისადმი თანამედროვე მიდგომა
VaR კონცეფციას ეფუძნება, რომელიც საბაზრო რისკების შეფასებისათვის
საერთომიღებული სტანდარტი გახდა. მოცემული მიდგომა დეფლოტის დადგომის
ალბათობის განაწილების აგებაზე, დეფლოტის შმთხვევაში რისკისადმი
247
მიდრეკილებისა და დაუბრუნებადი დანაკარგების დონის შეფასებაზეა
დაფუძნებული.
ბაზელის კომიტეტი ბანკის მიერ რისკის კოეფიციენტის გაანგარიშებას -
აქტივებისა და გარესაბალანსო მუხლების (კაპიტალისადმი მოთხოვნილების
გაანგარიშებისათვის) საგარეო საკრედიტო რეიტინგების ან საკუთარი (შიდა)
რეიტინგების სისტემის გზით გსაანგარიშბას გვთავაზობს.
საგარეო საკრედიტო რეიტინგი - სპეციალიზირებული სარიტინგო
სააგენტოების (Moody,s, Standart and poor,s და ა.შ.) მიერ ქვეყნდება. რეიტინგული
შეფასებები მსესხებელი ქვიყნის გადახდისუნარიანობის, ასევე ვალდებულებების ან
ცალკეული საკრედიტო პროდუქტების მიმოქცევის ვადის გათვალისწინებით
დგინდება, რის შედეგად განისაზღვრება რეიტინგი (AAA, BB, D და ა.შ.).
შიდა საკრედიტო რეიტინგი - თვით ბანკის მიერ ვალის სრული მოცულობითა
და ვადებში დაფარვის ალბათობის გამომსახველი გარკვეული ფაქტორების
შეფასების გზით განისაზღვრება. შეფასების საერთო კრიტერიუმების სახით
შეიძლება აღინიშნოს - ორგანიზაციის გადახდისუნარიანობა, საკრედიტო
პროდუქტის მახასიათებლები, საგარეო გარემოს შეფასება და ა.შ.; მიღებული
სარეიტინგო შეფასებები შეიძლება - საკრედიტო პორტფელის ხარისხის შესახებ
ანგარიშგების შესადგენად, კაპიტალისა და რეზერვის საჭირო დონის
განსასაზღვრავად, საკრედიტო პროდუქტების ღირებულების გასაანგარიშებლად და
სახვა სახის მმართველობითი გადაწყვეტილებების მისაღებად იქნას გამოყენებული.
საკრედიტო რისკის შიდა რეიტინგების (მიდგომა IRP) საფუძველზე
შეფასებისას ბანკის ინფორმაციების (ბაზელის შეთანხმებაში მითითებულების)
გახსნასთან მიმართებაში მინიმალური პირობები და მოთხოვნილებები უნდა იქნას
დაცული. გარდა ამისა, ბანკის მიერ მიდგომა IRP-ის გამოყენებაზე საზედამხედველო
ორგანოების მხრიდან თანხმობის მიღება არის საჭირო. მიდგომა IRP
გაუთვალისწინებელი ზარალისა (UL) და მოსალოდნელი ზარალის (EL) გაზომვაზეა
დაფუძნებული. რისკის კომპონენტები თავისთავში მოიცავენ:
248
 დეფლოტის ალბათობის (PD) მაჩვენებლებს, სხვა სიტყვებით, რისკის ხარისხს
პროცენტებში;
 დეფლოტის რისკის ქვეშ ღირებულებას (EAD), სხვა სიტყვებით, რისკის
ზემოქნედების ქვეშ მყოფი აქტივების (კრედიტის თანხის სიდიდის) ღირებულება;
 ზარალის ხვედრით წინას დეფლოტის შემთხვევაში (LGD), სხვა სიტყვებით,
აქტივების ღირებულება მათი ნაწილობრივი ანაზღაირების გამოკლებით
(მაგალითად, გირაოს რეალიზაციის გზით).
საკრედიტო დანაკარგების სიდიდე შეკვეცილი სახით შეიძლება

წარმოვიდგინოთ შემდეგი სახით:
CL = PD x LGD.
რისკის კოეფიციენტები რისკის წონითი კოეფიციენტების ფუნქციისათვის
შემომავალი მონაცემების სახით გამოიყენება, რომლებიც აქტივების თითოეული
კლასისათვის (მაგალითად, კორპორატიული მოთხოვნილებებისათვის და
საცალოებისათვის) შემუშავდება.
დავალიანება სესხის მიხედვით - 30 მლნ ლარია. დეფლოტის ალბათობა (PD)
ბანკის შიდა სარეიტინგო მეთოდიკის თანახმად - 10,5-ია. გირაოს საბაზრო
ღირებულება - 15 მლნ. ლარია. უზრუნველყოფაში მიღებული გირაოს
რეალიზაციისას შესაძლო დანაკარგი შეიძლება მისი საბაზრო ღირებულების 30%-ის
ტოლი იყოს.
ბანკის მოსალოდნელი დანაკარგები შეადგენენ:
LGD = 30 – 15 x 0,85 = 17,25.
CL = PD x LGD = 1,105 x 17,25 = 1,81 მლნ ლარს.
საქართველოში რაოდენობრივი მეთოდი შიდა საკრედიტო რეიტინგების

გამოყენებით შეიძლება „ბანკების სავალდებულო ნორმატივების შესახებ“
ეროვნული ბანკის შესაბამისი ინსტრუქციის მაგალითზე იქნას ილუსტრირებული,
რომელშიც ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის) საკმარისობის გაანგარიშების
249
ნორმატივები და მეთოდიკაა (kk1 - პირველადი კაპიტალის კოეფიციენტი)
დადგენილი.
ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის) საკმარისობის ნორმატივი kk1 ბანკის
ვალაუალობის რისკს არეგულირებს (ზღუდავს) და საკრედიტო და საბაზრო
რისკების გადასაფარავად ბანკის სავალდებულო საკუთარი სახსრების (კაპიტალის)
მინიმალური სიდიდის მიხედვით მოთხოვნილებებს განსაზღვრავს. ბანკის
საკუთარი სახსრების (კაპიტალის) საკმარისობის ნორმატივი:
 kk1 (პირველადი კაპიტალის კოეფიციენტი) - ბანკის პირველადი
კაპიტალი უნდა იყოს რისკის მიხედვით შეწონილი აქტივების არანაკლებ 8
პროცენტისა.
ბანკის საკუთარი სახსრების (კაპიტალის) საკმარისობის ნორმატივის

გაანგარიშებაში ჩაირთვება:
 საკრედიტო რისკის სიდიდე აქტივების მიხედვით, ასახული ბუღალტრული
აღრიცხვის საბალანსო ანგარიშებზე (აქტივები სესხების მიხედვით შესაძლო
დანაკარგებზე შექმნილი რეზერვების გამოქვითვით, რისკის მიხედვით შეწონილი
სასესხო და მასთან გათანაბრებული დავალიანებები);
 საკრედიტო რისკის სიდიდე საკრედიტო ხასიათის პირობითი ვალდებულებების
მიხედვთ (ვალდებულებები გადახდების განხორციელებასთან მიმართებაში
კონტრაგენტების მიერ საკუთარი ვალდებულებების სხვა კრედიტორების წინაშე
შეუსრულებლობის შემთხვევაში; ბანკის ვალდებულებები დაბრუნებადობის
საფუძველზე სახსრების მიწოდებასთან მიმართებაში);
 საკრედიტო რისკის სიდიდე ვადიანი გარიგებების მიხედვით (საკრედიტო რისკის
შეფასება გარესაბალანსო ანგარიშებზე ასახული ვადიანი გარიგებების
მიმართებაში ხორციელდება);
 საბაზრო რისკის სიდიდე.
ვალდებულებების ნომინალური სიდიდე თითოეული ფინანსური

ინსტრუმენტის მიხედვით საკრედიტო ექვივალენტამდე დაიყვაება შემდეგ
კოეფიციენტებზე გამრავლების გზით:
250
 ფინანსური ინსტრუმენტების მიხედვით მაღალი რისკისას - 1,0-ზე;
 ფინანსური ინსტრუმენტების მიხედვით საშუალო რისკისას - 0,5-ზე;
 ფინანსური ინსტრუმენტების მიხედვით დაბალი რისკისას - 0,2-ზე;
 ფინანსური ინსტრუმენტების მიხედვით რისკის არარსებობისას - 0-ზე.
ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ:

 kk2 (საზედამხედველო კაპიტალის კოეფიციენტი) - ბანკის
საზედამხედველო კაპიტალი უნდა იყოსრისკის მიხედვით შეწონილი
აქტივების არანაკლებ 12 პროცენტისა;
 sk1 (ერთი ინსაიდერის კოეფიციენტი) - ბანკის მიერ ერთი
ინსაიდერისათვის გაცემული სესხებისა და სხვა ვალდებულებების საერთო
თანხა არ უნდა აღემატებოდეს ბანკის საზედამხედველო კაპიტალის 5
პროცენტს;
 sk3 (ერთი აუტსაიდერის კოეფიციენტი) - ბანკის მიერ ერთი
აუტსაიდერისათვის გაცემული სესხებისა და სხვა ვალდებულებების
 sk4 (ურთიერთდაკავშირებულ მსესხებელთა კოეფიციენტი) - ბანკის მიერ
ურთიერთდაკავშირებულ მსესხებელთა ჯგუფისათვის გაცემული
სესხებისა და სხვა ვალდებულებების საერთო თანხა არ უნდა
აღემატებოდეს ბანკის საზედამხედველო კაპიტალის 25 პროცენტს და ა.შ.
რისკის შემცირების მეთოდები.

ლიმიტირება:
დაკრედიტების ლიმიტების დადგენა სხვადასხვა ოპერაციებზე - დანაკარგების
დადგენილი ლიმიტების საზღვრებს გარეთ არ გასვლის მიზნით სტრუქტურული
ლიმიტების კონკრეტიზაციას წარმოადგენს. ცნება „კრედიტი“ თავისთავში
ოპერაციების მთელ სპექტრს მოიცავს, რომლებიც სხვადასხვა ვადების, კრედიტის
მიზნობრივი მიმართვის, გირაოს სახერობის ძალისხმევით, რისკის დონის მიხედვით
251
განსხვავდებიან. ლიმიტირება სახაზინო რისკების პრობლემის გადაწყვეტის
შესაძლებლობას იძლევა. მაგალითად, კრედიტის ვადა ზემოქმედებს არა მარტო
სესხის რისკიანობაზე, მან შეიძლება ბანკის ლიკვიდობის რისკი გამოიწვიოს, თუ იგი
შესაბამისი პასივის ვადასთან არ არის დაკავშირებული. ლიმიტირება
დივერსიფიკაციის პრობლემის გადაწყვეტაზეა მოწოდებული როგორც კლიენტების
მიმართებაში, ასევე გირაოების მიმართულებითაც.
საკრედიტო რისკების ლიმიტირება კონკრეტულ მსესხებელზე მოიცავს -
საკრედიტო რისკის ელემენტების მომცველი ყველა ინსტრუმენტების შეზღუდვას,
როგორებიცაა: კრედიტები მსესხებელზე, კრედიტები დაკავშირებულ
(ოფიციალურად ან არაოფიციალურად) კომპანიებზე, გაცემული თავდებები.
დაკრედიტების ლიმიტების განსაზღვრისას შიძლება იგივე მაჩვენებლები იქნას
გამოყენებული, რომლებიც საკრედიტო რისკის დონის განსაზღვრისათვის
გამოიყენებიან, როგორებიცაა: ფინანსური ნაკადების სტაბილურიბა;
უზრუნველყოფის ლიკვიდობა; უზრუნველყოფის საკმარისობა და ა.შ.
გადაწყვეტილებების თანამდებობრივი პირებისა და კომიტეტების

მიღების
უფლებამოსილებების ლიმიტები
ინდივიდუალური
ლიმიტები
კონტრაგენტების საკრედიტო რისკის ლიმიტები, განსაზღვრული
ინდივიდუალური
შიდა ნორმატიულ დოკუმენტებთან შესაბამისობაში
და კორექტირებულები ბანკის პოლიტიკისა და
სტრატეგიული ინტერესების გათვალისწინებით
დარგობრივი ეკონომიკის სექტორების (დარგების) მიხედვით

საკრედიტო პორტფლის რისკების კინცენტრაციაზე
ლიმიტები პორტფელის საკრედიტო რისკების

უზრუნველყოფის
უზრუნველყოფის გარკვეული ტიპით გადაფარვაზე
ტიპების მიხედვით
252
ლიმიტები პორტფელში გარკვეული ვადით მიწოდებული

კრედიტების
კრედიტების მოცულობაზე ან წილზე ლიმიტები
მოქმედების ვადაზე
ლიმიტები პორტფელში გარკვეულ ვალუტაში მიწოდებული
დაკრედიტების
კრედიტების მოცულობაზე ან წილზე ლიმიტები
ვალუტების
ლიმიტები პორტფელში საკრედიტო პროდუქტების გარკვეული
პროდუქტების
სახეობების მოცულობაზე და წილზე ლიმიტები
სახეობების
დანარჩენი ზღუდავენ ცალკეულ ოპერაციებს ან გარკვეული
ტიპის ოპერაციებს და დგინდება საჭიროების
პორტფელის დივერსიფიკაცია:
პორტფელის დივერსიფიკაცია პირველ რიგში სხვადასხვა სახეობის
ოპერაციების ლიმიტირების მესვეობით ხორციელდება. პორტფელის
დივერსიფიკაციის მთავარი მიზანია - გარკვეული პარამეტრების მიხედვით
კრედიტებისჭარბი კონცენტრაციის თავიდან აცილება, როგორებიცაა: კრედიტის
ვალუტა; დაკრედიტების ვადა; დარგი; მსესხებლების გეოგრაფიული მდგომარეობა;
მსესხებელის საკუთრების ფორმა; უზრუნველყოფა სა ა.შ.
დარეზერვება:
დარეზერვება საკრედიტო რისკის მართვის ერთ-ერთ ძირითად ხერხს
წარმოადგენს. ქვეყანაში მოცემული მეთოდი პირველ რიგში ბანკის ლიკვიდობის
რისკის შემცირებისათვის გამოიყენება. საკრედიტო ორგანიზაცია საკრედიტო
რისკების მიხედვით რეზერვის ფორმირებას ეროვნული ბანკის „საკრედიტო
ორგანიზაციების მიერ სესხების მიხედვით, სასესხო და მათთან გათანაბრებული
დავალიანების მიხედვით შესაძლო დანაკარგებზე რეზერვების ფორმირების წესის
შესახებ დებულების“ მარეგულირებელი დოკუმენტის საფუძველზე ახორვიელებს.
253
რეზერვის გაანგარიშების მაგალითი შეიძლება შემდეგი სახით იქნას
ჩამოყალიბებული:
სესხის სახეობა (კრედიტი, დეპოზიტი, სავალო ერთდროულად

ფასიანი ქაღალდი, თამასუქი, გარანტია, აკრედიტივი, გაცემადი კრედიტი
ფინანსური არენდა - ლიზინგი, ცესსია, ბანკთაშორისო 40 000 000 ლარი
კრეიტი, ფაქტორინგი, მოთხოვნილებები ნასესხობის
ხელშეკრულების მიხედვით მიწოდებული ფასიანი
ქაღალდების დაბრუნებაზე)
მსესხებელის სახეობა (იურიდიული პირი, რეგიონი, სს „წინსვლა“

საკრედიტო ორგანიზაცია, საწარმო,
გადასახადდაბეგვრის გამარტივებული სისტემის
გამომყენებელი, ფიზიკური პირი)
ძირითადი ვალის სიდიდე სესხის მიხედვით 40 000 000

ფინანსური მდგომარეობა (კარგი, საშუალი, ცუდი) კარგი
ვალის მომსახურების ხარისხი (კარგი, საშუალო, ცუდი
ცუდი)
ხარისხის კატეგორია (I - IV) III
საანგარიშო რეზერვის სიდიდე %-ში ძირითადი 21%
ვალის თანხიდან სესხის მიხედვით - რისკის ხარისხი
საანგარიშო რეზერვის სიდიდე, ლარებში (40 000 000 x 21%) =
8 400 000
უზრუნველყოფის საბაზრო ღირებულება 55 000 000
უზრუნველყოფის რეალიზაციასთან დაკავშირებული (40 000 000 x 10%) =
მოსალოდნელი ხარჯების თანხა 4 000 000
გირაოს სამართლიანი ღირებულება (55 000 000 –
4 000 000) =
51 000 000
უზრუნველყოფის ხარისხის კატეგორია (I, II);
უზრუნველყოფის ხარისხის კატეგორიის
კოეფიციენტი: II
 I – 1,0; (უძრავი ქონება)
 II – 0,5.
რეზერვის თანხა უზრუნველყოფის 8 400 000 x (1 – 0,5 x

გათვალისწინებით, ლარებში 51 000 000/40 000 000)
254
= 3 045 000
რეზერვის პროცენტი, %-ში ძირითადი ვალის (3 045 000/40 000 000)
თანხიდან სესხის მიხედვით = 7,6%
დამატებითი ინფორმაცია ვალის
მომსახურების
ხარისხი ცუდია,
რადგანაც 60 დღეზე
მეტი ვადით
ვადაგადაცილებული
დავალიანება
არსებობს
დაზღვევა:
დაზღვევა უზრუნველყოფის რისკების შემცირების - გირაოს დაკარგვის
მიზნებისათვის გამოიყენება. დაზღვევის ხელშეკრულების ძირითადი პირობების
სახით შეიძლება აღინიშნოს შემდეგი:
 დაზღვევის ხელშეკრულების მოქმედების ვადა უნდა აჭარბებდეს საკრედიტო
ხელშეკრულების მოქმედების ვადას როგორც მინიმუმ 1 – 3 თვით (გირაოს
რეალიზაციაზე დროის მარაგი აიღება);
 სადაზღვეო თანხა უნდა იყოს არა ნაკლები გირაოს საგნის საგირავნო
ღირებულების ან როგორც მინიმუმ სასესხო დავალიანობის ჭრილში;
 ბანკი სარგებელშემძენს წარმოადგენს;
 გირაოს დაზღვევა ბანკის მიერ ხორციელდება დამტკიცებულ (აკრედიტირებულ)
სადაზღვეო კომპანიებში, მდგრადი დინანსური მდგომარეობისა და კარგი
საქმიანი რეპუტაციის მქონე კომპანიებში.
როგორც წესი, სავალდებულო წესით დაზღვევას ექვემდებარებიან გორაოს

შემდეგი საგნები:
 უძრავი ქონების ობიექტები (შენობა და ნაგებობები, საცხოვრებელი და
არსაცხოვრებელი სადგომები სა ა.შ.), საჰაერო (თვითმფრინავები, ვერტმფრენები),
საზღვაო და მდინარეების ხომალდები, ნედლეული, მასალები, მზა პროდუქცია,
საქონელი;
 სატრანსპორტო საშუალებები; ავტო- და მოტოტრანსპორტი;
255
 სამრეწველო, სავაჭრო და სხვა მოწყობილობა.
სადაზღვეო პოლირი უნდა ითვალისწინებდეს დაზღვევას რისკებისაგან - დაზიანება,

დაღუპვა, გირაოში გადაცემილი ქონების დაკარგვა, სადაზღვეო შემთხვევის
დადგომისას შემდეგი გარემოებების შედეგად: „ხანძარი“ (ცეცხლი), „ელვის
დარტყმა“, „აფეთქება“, „წყლით ფდაზიანება“, „სტიქიური უბედურებები“, „მფრინავი
ობიექტების, მათი ნაწილების ან მათი ტვირთის ჩამოვარდნა“, „გარე ზემოქმედება“,
„მესამე პირების კანონსაწინააღმდეგო ქმედებები“.
ვალდებულებების უზრუნველყოფა:
ბანკი საკრედიტო რისკებს ამცირებს გირაოში - მოძრავი და უძრვი ქონების,
ქონებრივი უფლებების/მოთხოვნილების უფლების, გარანტიებისა და თადებობების
მიღების გზით. ყველაზე ნაკლებად ლიკვიდურად ითვლება ბრუნვაში საქონელის
გირაო და თავდებობა, ბანკისათვის ყველაზე უფრო მიმზიდველს წარმოადგენს -
მაღალლიკვიდური უზრუნველყოფა (თამასუქები და ბანკის დეპოზიტური
სერთიფიკატები, ბანკსი ანაბრების ხელშეკრულებების მიხედვით მოთხოვნილებების
უფლებები, პირველიკლასის დასავლეთის ბანკების გარანტიები და თავდებები),
კოტირებადი ფასიანი ქაღალდები და უძრავი ქონება. გირაოსგარეშე დაკრედიტება
(საბლანკო) გამოიყენება, როგორც წესი, მოკლევადიანი კრედიტების მიხედვით
ოვერდრაფტის ფორმით (მესაკუთრეების თავდება მოცემულ შემთხვევაში
სავალდებულოს წარმოადგენს და არ განიხილება როგორც უზრუნველყოფა და
დაბალ რისკიანი ან საინვესტიციო პროექტების დაფინანსებისას). როგორც წესი,
უზრუნველყოფისგარეშე სესხის სიდიდე კრედითის ტანხიდან არა უმეტეს 50%-ს
შეადგენს.
რისკის მინიმიზაცია:
როგორც ზემოთ უკვე იყო არნიშნული, რისკის მინიმიზაცია ზარალამდე და
(ან) პოტენციალური ზარალის სიდიდის შემცირებაზე (შეზღუდვაზე) მიმყვანი
გარემოების ან შემთხვევების დადგომის ალბათობის შემცირებაზე მიმართული
ღონისძიებების კომპლექსის განხორციელებას ვარაუდობს.
256
განაწილება:
განაწილების გზით რისკის შემცირების ყველაზე გავრცელებულ ხერხს
საპროცენტო განაკვეთში სარისკო დანამატის ჩართვა წარმოადგენს, რომელიც
გაიანგარიშება შემდეგი სხვადასხვა პარამეტრებიდან გამომდინარე, როგორებიცაა:
მსესხებელის სავალო დატვირთვა, წლიური/კვარტალური ამონაგებოს სიდიდე,
უზრუნველყოფის სახეობა და ღირებულება და ა.შ.
საერთო მონაცემები: სს „აღორძინება“:
ბანკის მიერ კომპანიის დაკრედიტება 471 000 000
საშუალო რეიტინგი ფინანსური მდგომარეობის 56

(IV კვარტალის მონაცემებით)
არსებობს თუ არა 30 დღეზე მეტი ვადით არა
ვადაგადაცილება
ამონაგების მოცულობა ბოლო 12 თვის განმავლობაში 1 200 000 000
აქტივების საერთო ღირებულება 2 284 000 000
საერთო ვალი (კრედიტები, სესხები და მათთან 1 379 000 000

გათანაბრებული ვალდებულებები)
მოკლევადიანი ვალი (უახლოეს 12 თვეში დაფარვით) 65 000 000
მოგება გადასახადებით დაბეგვრამდე ბოლო 12 თვის 86 009 000

განმავლობაში
ფინანსური მაჩვენებლების საკმარისობა:
 ვალი/ამონაგები < 0,5;
 ვალი/მოგება გადასახადებით დაბეგვრამდე < 6.
არა
მსესხებელის საკრედიტო რისკები მაღალია, მსსხებელს

თავისი ვალდებულებების რეფინანსირების
არა
შესაძლებლობა არ გააჩნია
მსესხებელი არსებით პრობლემებს განიცდის
ვალდებულებების რეფინანსირებასთან, რომელთა მეტი
არა
ნაწილის რესტრუქტურიზაციაა საჭირო
უზრუნველყოფა (საგირავნო ღირებულების მიხედვით)
ფულადი სახსრები და ეკვივალენტები
სავალო ვალდებულებები
257
საბაზრო ფასიანი ქაღალდები
ჯამი ლიკვიდური უზრუნველყოფის ღირებულების 0
უძრავი ქონება 242 409 066
ერთიანი ქონებრივი კომპლექსები, მოქყობილობა, 0

ავტომობილები პირობების შესაბანისად
საქონელი ბრუნვაში, რომლებიც მოთხოვნილებებს
აკმაყოფილებენ
სხვა სახის გირაო, რომელიც რისკს ამცირებს
(მაგალითად, სახელმწიფო კონტრაქტების მიხედვით
უფლებების დათმობა)
ჯამი პირობითად ლიკვიდ. უზრუნველყ. ღირებულება 242 409 066
საბაზო სარისკო დანამატი (დადგ. ბანკის შიდა დოკუმ.)
რისკის ჯგუფი რეიტინგიდან გამომდინარე 3
რისკების ამაღლებული ჯგუფები ჰოლდინგებისათვის 1
ჯამი რისკის ჯგუფების რეიტინგიდან გამომდინარე 4
რისკების ჯგუფი სხვა დანარჩ. ფაქტორ. გამომდინარე 5
ჯამი რისკის საბაზო ჯგუფი და წლიური სარისკო 5

დანამატი (საბაზო სარისკო დანამატი)
უზრუნველყოფის სტრუქტურის გაანგარიშება
კოეფიციენტი პირობით ლიკვიდ. უზრუნ. მიხედვით 0.9
კოეფიციენტი ბრუნვაში საქონელის მიხედვით 0,7
ლიკვიდური უზრუნველყოფის წილი 0,0%
გადაუფარავი კრედიტის წილი 48,5%
პირობითად ლიკვიდური უზრუნველყოფის წილი 51,5%
მტკიცე გირაო (უზრავი ქონება, მოწყობილობა, რისკის 51,5%

შემამცირებელი დანარჩენი მოწყობილობა)
საქონელი ბრუნვაში 0.0%
ჯამური სარისკო დანამატი გირაოს გათვალისწინებით:

მტკიცე გირაო x (1 - პირობითად ლიკვიდური
უზრუნველყოფის კოეფიციენტი) + საქონელი ბრუნვაში
x (1 - საქონელი ბრუნვაში კოეფიციენტი) + გადაუფარ. 26,84%
კრედიტის წილი x საბაზო სარისკო დანამატი
258
კრედიტის ვადა, დღეებში 365
ვადიან სარისკო დანამატში გადაანგარიშ. კოეფიციენტი 1,000
კრედიტის ვალუტა ლარი
სარისკო დანამატი ვადის გათვალისწინებით 26,84%
საპროცენტო განაკვეთი 9,00%
განაკვეთი კრედიტის მიხედვით (26,84 + 9) = 39,1%
კომენტარები:
სარისკო დანამატი მაღალია შემდეგი მიზეზების გამო:
 ფინანსური მაჩვენებლების არასაკმარისობა
(ნორმატიულ მნიშვნელობებზე დაბლა);
 გადაუფარავი კრედიტის წილი 50%.
259
თავი III. საკრედიტო რისკების ანალიზი:
ქვეყნიური, რეგიონალური, დარგობრივი,
კლიენტის, საწარმოო, საგადახდო,
პროექტისა და უზრუნველყოფის რისკები.
საკრედიტო რისკების ანალიზის მაგალითები
მოცემული თავის ჩარჩოებში კორპორატიული კლიენტების დაკრედიტებისას

წარმოქმნადი საკრედიტო რისკების ანალიზი ხორციელდება. შეთავაზებულია
საკრედიტო რისკის კლასიფიკაცია შემდეგი რვა სახეობის მიხედვით: ქვეყნიური
რისკი, რეგიონალური რისკი, დარგობრივი რისკი, კლიენტის რისკი, საწარმოო რისკი,
საგადახდო რისკი, პროექტის რისკები, უზრუნველყოფის რისკები, რისკის
თითოეული სახეობის ჭრილში მისი ანალიზის თავისებურებები და ნეგატიური
ფაქტორები განიხილება, რომელთა საფუძველზე რისკის დონის (ხარისხის),
სტატისტიკური მონაცემების, საცნობარო ინფორმაციისა და მაგალითების განხილვა
ხორციელდება. ამასთან ისიც უნდა აჭინიშნოს, რომ სამართლებრივი რისკი როგორც
საკრედიტო რისკის ცალკე სახეობა არ განიხილება. მაგრამ იგი მისი თითოეული
სახეობის ჭრილში ნეგატიური ფაქტორების განხილვისას არის გათვალისწინებული.
ლექცია 8. საკრედიტო რისკების ანალიზი:

ქვეყნიური, რეგიონალური და დარგობრივი რისკები
8.1. ქვეყნიური რისკის სოციალურ-პოლიტიკური

რისკების ფაქტორები
260
ქვეყნიური რისკი - არის რისკი იმისა, რომ ქვეყანაში სუვერენული მთავრობის
ქმედებები ან ეკონომიკური, პოლიტიკური და სოციალური ცვლელებები მოცემულ
ქვეყანასთან დაკავშირებული მევალის მიერ თავის ვალდებულების შესრულების
შესაძლებლობაზე მოახდენს ზემოქმედებას (20, გვ. 86 - 07).
ქვეყნიური რისკ, პირველ რიგში, მსესხებელის მიერ საგარეოეკონომიკური
საქმიანობის განხორციელებისას წარმოიშობა. სესხების მიწოდება, უცხოელი
ორგანიზაციის მიერ საწესდებო კაპიტალში დაბანდება, უცხოელ მიმწოდებლებთან /
მყიდველებთან ანგარიშსწორებები, - ყველა აღნიშნული ფინანსური ოპერაციები
ქვეყნიური რისკის ზემოქმედების ქვეშ იმყოფებიან, რაც მსესხებელის ქვეყნები /
კონტრაგენტების პოლიტიკურ-ეკონომიკურ სტაბილურობაზეა დამოკიდებული.
ეროვნულ და მსოფლიო ბაზრებზე ვალუტისადმი ნდობის ხარისხი ქვეყანაში
ეკონომიკის განვითარების მდგომარეობითა და პერსპექტივით და პოლიტიკური
გარემოებით განისაზღვრება, რომლებიც ეროვნული ვალუტის კურსზე, შესაბამისად,
ქვეყნიური რისკის დონეზე პირდაოირ ზემოქმედებას ახდენენ, დევალვაცია
(ეროვნული ვალუტის კურსის „მტკიცე“ ვალუტებთან მიმართებაში შემცირება)
ქვეყანაში ეკო ნომიკური და პოლიტიკური სიტუაციების გაუარესების პირდაპირ
მაცვენებელს წარმოადგენს. ქვეყნიური რისკის მაღალი დონე, ქვეყნიდან კაპიტალის
გატანის სტიმულირებით საწარმოს საინვესტიციო მიმზიდველობას ამცირებს, და
უცხოური ინვესტიციების მოდინებას ამუხრუჭებს.
მსოფლიო პრაქტიკაში წვეყნიური რისკის შეფასებისათვის მრავალი
მეთოდები და მოდელები არსებობს. მაგალითად, „ძველი ნაცნობობის“, „დიდი
ტურების“, „დელფინური ორაკულის“, PSSI, Ecologial Approach, ASPRO/SPAIR, ESP
მოდელი, ი. ვალტერის მოდელი, ვ. ტიხომიროვას მოდელი, Prince-მოდელი და
სხვები. ქვეყნიური რისკის ანალიზის ერთ-ეერთ ყველაზე გავრცელებულ ხერხს
ინდექსი БЕРИ წარმოადგენს. მის გაანგარიშბას მიახლოებით 100 ექსპერტი
ახორციელებს, რომლებიც ექსპერტული შეფასებების სხვადასხვა მეთოდების
261
მეშვეობით სხვადასხვა ქვეყნებში წელიწადში ოთხჯერ პოლიტიკური და
ეკონომიკური სიტუაციების ანალიზს ახორციელებენ.
ქვეყნიური რისკი განისაზღვრება ორი ძირითადი ფაქრორით: სოციალურ-
პოლიტიკურით და საფინანსი-ეკონომიკურით. აღნიშნული ფაქტორები უფრო
დეტალურად განვიხილოთ.
 სოციალურ-პოლიტიკური მაჩვენებვლები:
პოლიტიკური წინაპირობები, მაკროეკონომიკური სტაბილურობის

კვალდაკვალ, ქვეყნის ეკონომიკური ზრდიდა და საინვესტიციო
მიმზიდველობისათვის საერთო საფუძველს შეადგენენ. ქვეყანაში პოლიტიკური
სიტუაცია სავალუტო კურსების პროგნოზირებაზე არსებით ზეგავლენას ახდენს.
საჭიროა ასევე კერძო აქტივების მიმართებაში მოსალოდნელი სამთავრობო
პოლიტიკა მხედველობაში იქნას მიღებული. ნებისმიერი ვალუტის ნაღდი ფულის
სახით ან შემოსავლის მომტანი ფინანსური ფასიანი ქაღალდების ფორმით
მფლობელები, ყურადღებით აკვირდებიან, ხომ არ ფიქრობს სახელმწიფო,
რომლისათვისაც მოცემული ვალუტა ეროვნულს წარმოადგენს, ამ ვალუტაში
გამოსახულ ინსტრუმენტებზე რაიმე სახის შეზღუდვების ან გადასახადების
შემოღებას. ქვეყანაში პოლიტიკური სიტუაცია, რომლებიც კერძო საკუთრების
სამომავლო კონფისკაციას ითვალისწინებენ, რიგორც წესი, ვალუტის მასიურ
გაყიდვებს და სავალუტო ბაზრებზე მისი კურსის დაცემას იწვევენ. ფინანსურ
აქტივებზე ამ ვალუტაში ახალი გადასახადების საშიშროებას ან ეროვნული ფულადი
ერთეულის სხვა ქვეყნების ვალუტებში კონვერტირებადობის მაბლოკირებელი
სავალუტო შეზღუდვების შემოღებას, ანალოგოურ შდეგამდე მივყავართ.
ქვეყანაში სოციალურ-პოლიტიკური სიტუაციის მახასიათებელი მაჩვენებლები:
 სოციალური დაძაბულობა ან, პირიქით, სტაბილურობა ქვეყანაში, რომელიც
განისაზღვრება: მოსახლეობის ხალხისადმი ნდობის დონით; მოსახლეობის
ცხოვრების დონით დაკმაყოფილების დონით; მ ოსახლეობის სოციალური
262
მხარდაჭერის დონით სახელმწიფოს მხრიდან სმწეობების, მაღელი საპენსიო
გადახდების, შეღავათების, დოტაციების, სხვა სახის სოციალური გადახდების
(უმუშევრობის მიხედვით, ბავშვზე მოვლის მიხედვით და ა.შ.) სახით;
 პოლიტიკური სიტუაციისა და სახელმწიფო ხელისუფლების სტაბილურობა;
 ადმინისრაციული და ბიუროკრატიული ბარიერების გადალახვაზე მიმართული
მექანიზმების არსებობა ან არარსებობა. მოცემული ფუნქცია საკანონმდებლო და
აღმასრულებელი ხელისუფლების პრეროგატივას წარმოადგენს;
 სახელმწიფოს სტაბილურობა სამეურნეო სისტემის მდგრადობის
გარანტირებასთან, უპირველეს ყოვლისა, ტრანსაქციების შესრულების
გარანტირებასთან მიმართებაში საკუთრების უფლებების ფაქტიური გარანტიების,
ეკონომიკური სამართალწესრიგის ნაწილში სასამართლო და სამართალდამცავი
სისტემების ნაწილში და ა.შ. ნორმალური ფუნქციონირების უზრუნველყოფის
გზით;
 ეკონომიკურ სფეროში სახელმწიფოს პოლიტიკური აქტიურობა: ეკონომიკური
კანონმდებლონის ეფექტიანობა, სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან სამეწარმეო
საქმიანობის რეგულირების ხარისხი და ა.შ.;
 დამუშავებადობა ან, პირიქით, საგადასახადო, საბანკო და სასამართლო
კანონმდებლობის არამკაფიოვა;
 დანარჩენები.
 საფინანსო-ეკონომიკური მაჩვენებლები:
ქვეყნის ბიუჯეტი სახელმწიფოს სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის

განხორციელების მთავარ ინსტრუმენტს წარმოადგენს. აღნიშნული ის ბერკეტია,
რომლის მეშვეობით მთავრობა ქვეყანაში ფინანსური და სამეწარმოო რესურსების
წარმოებისა და განაწილების მთლიან პროცესზე ზემოქმედებას ახდენს.
სახბიუჯეტის რეგულირების მეშვეობით გარკვეული სოციალურ-ეკონომიკური
მიზნების მიღწევის შესახებ საუბრისას, სახელმწიფოს საბიუჯეტო პოლიტიკაა
მხედველობაში. იდეალურად საბიუჯეტო პოლიტიკამ ქვეყნის მდგრად და
ეფექტური ეკონომიკიური განვითარებას უნდა უწყობდეს ხელს.
263
ეკონომიკური მიზნების, ეკონომიკური განვითარებისა და მისი მდგომარეობის
დონის შესაბამისობაში, ქვეყნის მთავრობა საბიუჯეტო პოლიტიკის პრიორიტეტულ
ამოცანებს განსაზღვრავს. ერთ-ერთ ასეთ ამოცანას საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში
წარმოადგენს წარმოების იმ დარგების დაფინანსება, სადაც კერძო მეწარმეობა და
საბაზრო ურთიერთობები არ მუშაობენ ან არაეფექტურად მუშაობენ, ასევე ომ
სფეროებში, სადაც საზოგადოების ცალკეული ფენების ან მთლიანობაში
მოსახლეობის ინტერესების დაცვა არის საჭირო.
საბიუჯეტო პოლიტიკა სახელმწიფო ფინანსების სფეროში სხვადასხვა
მიზნებისა და ამოცანების განსაზღვრას ითვალისწინებს, როგორებიცაა;
 ბიუჯეტში ფულადი სახსრების მობილიზაციის მექანიზმის შემუშავება;
 საბიუჯეტო სახსრების გამოყენების მიმართულების შერჩევა;
 სახელმწიფო ფინანსების, საგადასახადო და საბიუჯეტო სისტემის მართვა;
 ფისკალური ინსტრუმენტების მეშვეობით სოციალური პროცესების
ორგანიზაცია.
საბიუჯეტო პოლიტიკის ეფექტიანობის ძირითად კრიტერიუმებს

წარმოადგენენ:
 საბიუჯეტო შემოსავლების (მ.შ. გადასახადების) შეგროვებადობის დონე;
 საბიუჯეტო ვალდებულებების შესრულების დონე;
 საბიუჯეტო დეფიციტის (პროფიციტის) სიდიდე;
 სახელმწიფო ვალდებულებების, მ.შ. სახელმწიფო ვალის ზრდის ან შეცირების
სიჩქარის მოწესრიგება;
 ეკონომიკიაზე საგადასახადო დატვირთვის შმცირება;
 ბიუჯეტთაშორისო ურთიერთობებისა და სახელმწიფო ფინანსების მართვის
ეფექტური სისტემის შექმნა.
ეკონომიკაში სახელმწიფოს ადგილი ხასიათდება - სახბიუჯეტისა და მშპ-ის

(საბიუჯეტო დატვირთვით), ასევე ბიუჯეტში საგადასახადო შემოსულობებისა და
მშპ-ის თანაფარდობით (საგადასახადო დატვირთვით). რამდენად მაღალია
აღნიშნული თანაფარდობები, იმდენად მეტ როლს ასრულებს ეკონომიკაში
264
სახელმწიფო. ეკონომიკაში სახელმწიფოს როლის შემცირება - საბაზრო ეკონომიკის
დამკვიდრების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პირობაა. ამასთან ერთად კრიზისების
პეროდებში სახელმწიფოს რილი გარდაუვლად იზრდება.
ქვეყნის საფინანსო-ეკონომიკური მდგომარეობა შეიძლება ძირითადი
მაკროეკონომიკური მაჩვენებლების გაანალიზებით განისაზღვროს. ამასთან
ეკონომიკის, მათ შორის ძირითადი დაეგების ჭრილში განვითარების
პერსპექტივების შეფასების განხორციელებაა საჭირო.
 ქვეყნის მაკროეკონომიკური მაჩვენებლებია:
მთლიანი შიდა პროდუქტი - მშპ:

მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) - არის ქვეყნის ტერიტორიაზე წლის
განმავლობაში წარმოებული, ნათ წარმოებაზე გამოყენებული რესურსების
იმპორტირებულებად და შიდეებად დაყოფის გარეშე, ყველა საქონელისა და
მომსახურების ერთობლივი ღირებულება. მშპ - ეროვნული ეკონომიკის
მდგომარეობის გამომხატველ მთავარ ინდიკატორს წარმოადგენს. ეკონომიკის
განვითარების კეინსიანური მოდელის თანახმად, მშპ შეიძლება წარმოვიდგინოთ
შემდეგი სახით:
GDP = C + I + S + E – M,
სადაც: C - მოხმარებაა,
I - ინვესტიციებია,
S - სახელმწიფო ხარჯებია,
E - ექსპორტია,
M - იმპორტია.
მშპ (მთლიანი შიდა პროდუქტი) - განხილვის წინა პერიოდთან მიმართებაში

ინდექსის სახით და წარმოებულ საქონელზე და მომსახურებაზე ფასების ჯამის
აბსოლუტური მნიშვნელობის სახით გამოიხატება. ინდიკატორის მნიშვნელობა,
მოლოდინებთან განსხვავების შემთხვევაში ბა, ზარზე მნიშვნელოვან ზემოქმედებას
ახდენს. მშპ-ის ზრდას ეროვნული ვალუტის კურსის ზრდისკენ მივყავართ.
ინფლაცია:
265
სამოხმარებლო ფასების ინდექსი (CPI) და სამრეწველო პროდუქციის
მწარმოებლების ფასების ინდექსი (PPI) - ქვეყანაში ინფლაციის დონის მთავარ
ინდიკატორებს წარმოადგენენ. თუ ქვეყანა ნორმალურ პირობებში ვითარდება, მაშინ
CPI da PPI მაჩვენებლების ზრდამ შეიძლება ქვეყანაში ძირითადი საპროცენტო
განაკვეთების ამაღლებისაკენ მიგვიყვანოს. აღნიშნულს, თავის მხრივ, ეროვნული
ვალუტის კურსის ზრდისკენ მივყავართ, რამდენადაც ვალუტაში სახსრების მეტი
საპროცენტი განაკვეთით დაბანდების მიმზიდველობა იზრდება. თანამედროვე
პირობებში ინფლაციის საერთო ნაზარდის მიახლოებით 25 – 28% ბუნებრივი
მონოპოლიის ფასებისა და ტარიფების ამაღლების ზემოქმედების ქვეშ ფორმირდება.
ეროვნული ვალუტის კურსზე ზემოქმედებს ინფლაციის ტემპი. რამდენად მაღალია
ქვეყანაში ინფლაციის ტემპი, იმდენად დაბალია მისი ვალუტის კურსი, თუ
საპირისპიროდ არ ზემოქმედებენ სხვა ფაქტორები. ინფლაციის ერთ-ერთ ძირითად
სოციალურ-ეკონომიკურ შედეგს მოსახლეობის რეალური შმოსავლების შემცირება
წარმოადგენს, რომელიც ნომინალურ შმოსავლებზე შეძენადი საქონელისა და
მომსახურების რაოდენობით განისაზღვრება. ქვეყანაში ფულის ინფლაციური
გაუფასურება მეწარმეობის პირობების გაუარესებას იწვევს. მოცემული ტენდენცია
ჩვდეულებრივად საშუალი- და გრძელვადიანი თვალსაზრისით შეიმჩნევა.
სავალუტო კურსის გამოთანაბრება, მისი მყვიდველობითი შესაძლებლობის
პაიტეტთან მიყვანა საშუალოდ ორი წლის განმავლობაში ხორციელდება. სავალუტო
კურსის ინფლაციის ტემპისაგან დამოკიდებულება განსაკუთრებით დიდია
საქონელის, მომსახურეობისა და კაპიტალის საერთაშორისო გაცვლის დიდი
მოცულობიან ქვეყნებში.
სამომხმარებლო დაკრედიტების მოცულობა:
აღნიშნული მაჩვენებელი ბანკების მიერ მიწოდებადი საკრედიტო რესურსების
მოსახლეობის მიერ გამოყენების მოცულობას გამოხატავს. იგი სამომხმარებლო
მოთხოვნის ინდიკატორს წარმოადგენს. ინდექსის მნიშვნელობის ზრდა ეროვნული
266
ეკონომიკის განვითარებისათვის დადებით ფაქტორს წარმოადგენს და ეროვნული
ვალუტის კურსის ზრდისკენ მივყავართ.
საგადახდო ბალანსი:
აღნიშნული ბალანსი თავისთავად - უცხოეთიდან შემომავალი გადახდების
თანხასა (ამონაგები ექსპორტისაგან) და უცხოეთში გადახდადი თანხას (გადახდა
იმპორტზე) შორის თანაფარდობას წარმოადგენს. თუ ქვეყანაში შემომავალი
გადახდები აჭარბებენ სხვა ქვეყნებში და საერთაშორისო ორგანიზაციებში
გადახდებს, საგადახდო ბალანსი აქტიურს (დადებით სალდოს - პროფიციტს), თუ კი
პირიქით - მაშინ პასიურს (უარყოფით სალდოს - პროფიციტს) წარმოადგენს.
საგადახდო ბალანსი ბაზარზე შეზღუდულ ზემოქმედებას ახდენს. დადებითი
სალდო (ან უარყოფითი სალდოს სიდიდის შემცირება) ეროვნული ვალუტის კურსის
ზრდისათვის კეთილსასურველ ფაქტორს წარმოადგენს.
ექსპორტი - დროის გარკვეული პერიოდის განმავლობაში უცხოელ
კონტრაგენტებზე გაყიდული საქონელის და (ან) გაწეული მომსახურების
ღირებულებით მოცულობას გვიჩვენებს. ექსპორტის ანალიზისას ხშირად წინა
პერიოდთან პროცენტულ თანაფარდობაში ცვლილებაზე დაკვირვებას
ახორციელებენ და მას იმპორტის მიხედვით ანალოგიურ ციფრს ადარებენ.
იმპორტი - დროის გარკვეული პერიოდის განმავლობაში უცხოელი
კონტრაგენტების მიერ შეძენილი საქონელის და (ან) მიწოდებული მომსახურების
ღირებულებით მოცულობას გვიჩვენებს. როგორც ექსპორტის ანალიზისას, წინა
პერიოდთან პროცენტულ თანაფარდობაში იმპორტის ცვლილებაზე დაკვირვება
ხორციელდება და მას ექსპორტის მიხედვით ანალოგიურ ციფრს ადარებენ.
საგადახდო ბალანსის ანალიზისას ყურადღება უცხოური კაპიტალის სუფთა
მიდინებაზე უნდა იქნას გამახვილებული, რომელიც სავაჭრო ბალანსის დეფიციტის
დაფინანსებას გვიჩვენებს. თუ მოდინება აჭარბებს დეფიციტს, იგი ეკონომიკისათვის
დადებით ფაქტორად ითვლება, მაშინ როდესაც, უკუ სიტუაცია გვიჩვენებს, რომ
ქვეყანა საკუთარი ჭარბი მოხმარების გადაფარვის შემძლე არ არის. საგადახდო
267
ბალანსი სავალუტო კურსის სიდიდეზე უშუალოდ ზემოქმედებს. აქტიური
საგადახდო ბალანსი ეროვნული ვალუტის კურსის ამაღლების ხელშემწყობია,
რამდენადაც უცხოელი მევალეების მხრიდან მასზე მოთხოვნა იზრდება. პასიური
საგადახდო ბალანსი ეროვნული ვალუტის კურსის შემცირებისაკენ ტენდენციას
წარმოშობს, რამდენადაც ეროვნული მევალეები თავიანთი საგარეო
ვალდებულებების დაფარვისათვის, ცვლიან მას უცხოურ ვალუტაზე.
საგადახდო ბალანსის სავალუტო კურსზე ზემოქმედების სიდიდეები ქვეყნის
ეკონომიკის ღიადობის ხარისხით განისაზღვრებიან. რამდენად მაღალია მშპ-ში
(მთლიან ეროვნულ პროდუწტში) ექსპორტის წილი, ანუ რამდენად მაღალია
ეკონომიკის ღიადობა, იმდენად მაღალია საგადახდო ბალანსის ცვლილებისადმი
მიმართებაში სავალუტო კურსის ელასტიურობა. საგადახდო ბალანსის
არასტაბილურობას შესაბამის ვალუტებზე და მათ მიწოდებაზე მოთხოვნის ჭენებადი
ცვლილებისაკენ მივავართ. ღირს აღინიშნოს ქვეყანაში მოკლევადიანი კაპიტალის
ზეჭარბადი მოდინების, მისი ეროვნული ვალუტის კურსზე ნეგატიური
ზემოქმედება, რამდენადაც ასეთმა მოდინებამ შეიძლება ჭარბი ფულადი მასა
გაადიდოს, რამაც, თავის მხრივ, შეიძლება ფასების ზრდამდე და ეროვნული
ვალუტის გაუფასურებამდე მიგვიყვანოს.
სამრეწველო წარმოების მოცულობა:
აღნიშნული მაჩვენებელი თავისთავში - გადამამუშავებელი და მომპოვებელი
მრეწველობის, სატყეო მეურნეობისა და ელექტროენერგიის წარმოების პროდუქციის
გამოშვების მოცულობას მოიცავს. იგი ეკონომიკური ზრდის ერთ-ერთ მთავარ
ინდიკატორს წარმოადგენს, რომელიც ეროვნული ეკონომიკის მდგომარეობას
ასახავს. აღნიშნული მაჩვენებლის გადიდება ეროვნული ვალუტის კურსის
ზრდისაკენ მივყავართ.
საცალო გაყიდვების მოცულობა:
აღნიშნული მაჩვენებელი სამომხმარებლო ხარჯებისა და მოთხოვნის დონის
მახასიათებელია. საცალო გაყიდვების მოცულობის ზრდა ეროვნული ეკონომიკის
268
განვითარებისათვის დადებით ფაქტორს წარმოადგენს და ეროვნული ვალუტის
კურსის ზრდისაკენ მივყავართ.
 სოციალური მაჩვენებლები:
სასიცოცხლო მინიმუმის სიდიდე:
სასიცოცხლო მინიმუმი - სამომხმარებლო კალათას ღირებულებაა, რომელიც

თავისთავში კვების პროდუქტების, არაპროდუქტიული საქონელისა და
მომსახურების, ასევე სავალდებულო მოსაკრედლებისა და გადახდების მინიმალურ
ნაერთს მოიცავს. სასიცოცხლო მინიმუმის სიდიდის მეშვეობით მოსახლეობის
ცხოვრების დონის შეფსება ხორციელდება. გარდა ამისა, მის საფუძველზე შრომის
ანაზღაურების, პენსიის, სტოპენდიების, დახმარებებისა და სხვა სოციალური
გადახდების მინიმალური სიდიდე დგინდება. სასიცოცხლო მინიმუმის სიდიდე
მთლიანობაში ქვეყანაში სტატუწების მონაცემების საფუძველზე
ყოველკვარტალურად განისაზღვრება და და მტკიცდება მთავრობის მიერ (შეიძლება
დადგენილი იქნას საშუალოდ ქვეყნის, ცალკეული რეგიონების, ასევე ცალკეული
მომხმარებლების ჯგუფების მიხედვით).
მოსახლეობის საშუალოადამიანური ფულადი შემოსავალი, ანუ მოსახლეობის
შემოსავლების დონე - საზოგადოების კეთილდღეობის უმნიშვნელოვანეს
ინდიკატორს, ასევე მოსახლეობის სოციალური შესაძლებლობების (დასვენება,
განათლების მიღება, ჯანმრთელობის შენარჩუნება) მიმართებაში განმსაზღვრელ
ფაქტორს წარმოადგენს. მოსახლეობის შემოსავლების სიდიდეზე შრომის
ანაზღაურების სიდიდე, საცალო ფასების დინამიკა, სამომხმარებლო ბაზრის
საქონელითა და დანარჩენი ფაქტორებით გაჯერების ხარისხი არსებიტ ზეგავლენას
ახდენს. საშუალოადამიანური შემოსავლის შეფასებისას მოსახლეობის შემოსავლების
განაწილება უნდა იქნას გათვალისწინებული, რომელიც სოციალური ჯგუფებისა და
რეგიონების მიხედვით მოსახლეობის შემოსავლების სტრუქტურას გამოხატავს.
მოცემული მაჩვენებელი ქვეყანაში ეკონომიკური სიტუაციის უფრო სანდოობით
შეფასების სსაძლებლობას იძლევა. მოსახლეობის შემოსავლების განაწილება
269
ქვეყანაში არათანაბარია. შემოსავლების თანხა შეიძლება კლიმატურ პირობებზე,
მოსახლეობის დემოგრაფიულ შემადგენლობაზე და რეგიონის პოტენციალზე
(ინფრასტრუქტურის განვითარებულობა, შრომითი და ბუნებრივი რესურსების
საკმარისობა) დამოკიდებულებაში, ასევე საქმიანი ფინანსური ცენტრებიდან
დაშორების ხარისხზე დამოკიდებულებაში ძლიერ მერყეობდეს.
მოსახლეობის მყიდველობითი შესაძლებლობა, ანუ მოსახლეობის მოხმარების
დონე - შემოსავლების დონეზე პირდაპირ არის დამოკიდებული, ამიტომ ეკონომიკის
სტიმულირების ერთ-ერთ პრიორიტეტულ ამოცანას მოსახლეობის შემოსავლების
ამაღლება, პირველ რიგში, ყველაზე ღარიბი და საშუალო ფენის მოსახლეობის
შემოსავლების, ასევე ხელფასების, პენსიების, სტიპენდიების და სხვა სოციალური
გადახდების თავისდროუულად გადახდა წარმოადგენს, მოსახლეობის შემოსავლების
დონე და მყიდველობითი შესაზლებლობა, ასევე მოხმარების მახასიათებლები მშპ-ს
საერთო მოცულობაზე და მისი საშუალოადამიანურ მახასიათებლებზე ბევრადაა
დამოლიდებული. პროგნოზირების მიზნებისათვის შემოსავლების მყიდველობითი
დონის ინტეგრალური ინდიკატორის სახით ყველაზე მეტი ხარისხით ისეთი
მაჩვენებელი მიესადაგება, როგორიცაა მოსახლეობის შემოსავლების დონის
თანაფარდობა ცხოვრების ღირებულებასთან. აღნიშნულ საანგაროშო-სტატისტიკურ
მაჩვენებელში შემოსავლების დონე მოსახლეობის საშუალოადამიანური ფულადი
შმოსავლის მნიშვნელობის მეშვეობით გამოიხატება, ხოლო ცხოვრების ღირებულება
სამომხმარებლო კეთილდღეობების გარკვეული ფიქსირებული ნაერთის
ღირებულებითაა წარმოდგენილი, რომლის სახით პროგნოზირების საბაზისო წლის
საყოფაცხოვრებო მინიმუმიდან აღებული მინიმალური სამომხმარებლო ნაერთის
ღირებულების გამოყენებაა მოსახერხებელი.
უმუშევრობის დონე:
უმუშევრობის დონე გვიჩვენებს უმუშევართა რიცხვის პროცენტულ
თანაფარდობას შრომისუნარიანი მოსახლეობის საერთო რიცხოვნობასთან
მაღალეფექტურად გამოყენებას ასახავს. უმუშევრობის მაღალმა დონემ შეიძლება
270
ეკონომიკური აღორძინება საშიშროების ქვეშ დააყენოს, რამდენადაც იგი მოხმარებას
არ უწყობს ხელს, თუნდაც თუ სამუშაო ძალის გამოყენების მაღალი ეფექტიანობის
გამომხატველია. უმუშვრობის დონეძლიერ ზემოქმედებას ახდენს
გადაწყვეტილებებზე, რომლებსაც პოლიტიკოსები და ცენტრალური ბანკი
ღებულობენ. ჩვეულებრივად უმუშევრობის ზრდას თან ეროვნული ვალუტის დაცემა
ახლავს.
სახელმწიფო ვალი:
სახელმწიფო ვალი - არის სახელმწიფოს სავალო ვალდებულება ფიზიკური და
იურიდიული პირების, უცხოური სახელმწიფოების, საერთაშორისო
ორგანიზაციებისა და საერთაშოროსო სამართლის სხვა სუბიექტების წინაშე.
სახელმწიფო ვალი დაიყოფა შიდებად და საგარეოებად. სახელმწიფო შიდა ვალად
მიიჩნევა სახელმწიფოს დავალიანება - ორგანიზაციების, საწარმოებისა და
მოსახლეობის მიმართებაში, რომლებიც წარმოქმნილია მათი სახსრების სახელმწიფო
პროგრამებისა და შეკვეთების შესრულებისათვის მოზიდვის, მიმოქცევაში ქაღალდის
ფულის, სახელმწიფო ობლიგაციების და სხვა სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების
გამოშვების გამო, ასევე სახელმწიფო ბანკებში მოსახლეობის ანაბრების არსებობის
შედეად. სახელმწიფო საგარეო ვალი, რომელიც ძირითადად ევროში და აშშ
დოლარებშია ნომინირებული, თავისთავში მოიცავს - კრედიტების მიხედვით
უცხოელი სახელმწიფოების მთავრობების (მათ შორის პარიზის კლუბისა და
ეკონომიკური ურთიერთობის კავშირის ყოფილი ქვეყნების ოფიციალური
კრედიტორების), კრედიტების მიხედვით უცხოელი კომერციული ბანკებისა და
ფირმების (ლონდონის კლუბის კრედიტორები), კრედიტების მიხედვით
საერთაშორისო საფინანსო ორგანიზაციების (მსფ, რგსბ, რგებ) დავალიანებას და
სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების მიხედვით (ევროსაობლიგაციო სესხების)
ვალდებულებებს. ფულადი სახსრების მოსახლეობისაგან, მეურნე სუბიექტებისაგან
და სხვა ქვეყნებისაგან მოსესხება, დამატებით ფინანსურ რესურსებად გარდაქმნით
სახელმწიფოს ორგანოების განკარგულებაში შედიან. როგორც წესი, სახელმწიფო
271
სესხები საბიუჯეტო დეფიციტის გადასაფარავად სხვადასხვა ფორმებით
გამოიყენება. სახელმწიფო სესხების დაფარვისა და პროცენტების გადახდის წყაროდ
ბიუჯეტის სახსრები გამოიყენება, სადაც ყოველწლიურად აღნიშნული ხარჯები
ცალკე სტროფად გამოიყოფა. საბიუჯეტო დეფიციტისა და სახელმწიფო ვალის ზრდა
ქვეყნის ეკონომიკური მდგომარეობის გაუარესების ნიშანს წარმოადგენს.
დავალიანების ზრდის ტემპების გადოდებისას და ქვეყნიდან კაპიტალის
გადინებისას, ფინანსური კრიზისის წარმოქმნის რისკი იზრდება. მდგომარეობა
შეიძლება მოკლევადიანი ვალდებულებების არსებობით უფრო გამწვავდეს,
განსაკუთრებით თუ ისინი ქვეყნის სავალუტო რეზერვებს აჭარბებენ. ყველა
ქვეყანაში დეინვესტირების (ინვესტიციების შემცირების) გამოწვევის არსებით
ფაქტორს სახელმწიფო მოკლევადიანი ობლიგაციების სახით ფართომასშტაბიანი
სახალმწიფოებრივი სესხება წარმოადგენს, რის
შედეგად კაპიტალის ბაზრიდან მნიშვნელოვანი ფულადი მასის განყენება
მონეტარული მაჩვენებლები:
ოქროსავალუტო რეზერვები:
ქვეყნის ოქროსავალუტო რეზერვები - არის მაღალლიკვიდური ფინანსური
აქტივები, რომლებიც თავისთავში ოქროს ცენტრალიზებულ მარაგს და უცხოური
ვალურის ფონდს მოიცავს. ოქროსავალუტო რეზერვები ეროვნული ვალუტის
მდგრადობის მიღწევაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებენ. მათ დონეზეა
დამოკიდებული - საგადახდო ბალანსის წონასწორობის დროებითი დარღვევებისას
საერთაშორისო ანგარიშსწორებების უწყვეტადობა, საგარეო სახელმწიფო ვალის
დაფარვისა და მომსახურების თავისდროულობა. მსოფლიო პრაქტიკაში და
სტატისტიკაში ოქროსავალუტო რეზერვებს სხვანაირად საერთაშორისო ლიკვიდური
სახსრების რეზერვებს უწოდებენ. აღნიშნული რეზერვი სხვადასხვა პროპორციებით
შემდეგი კომპონენტებისაგან შედგება: მონეტარული ოქრო (სადაზღვეო სარეზერვო
ფონდი); ფასეულობები, რომლებიც შეიძლება ბაზარზე გაიყიდოს ან გირაოში გაიცეს
272
საერეთაშორისო გადახდების განხორციელებისათვის საჭირო ფულადი სახსრების
მიღების მიზნით; უცხოური ვალუტების მარაგები, რომლებიც ნაღდ ფულად
ფორმაში ცენტრალური (ეროვნული) ბანკისა და ფინანსთა სამინისტროს სავალუტო
აქტივებს, არარეზიდენტებთან უკუ რეპოს, საბანკო დეპოზიტებს მაღალი რეიტინგის
ბანკები-არარეზიდენტებში; სარეზერვო პოზიციას მსფ-ში, რომლის ფარგლებში
ქვეყანა-მფლობელს თავისუფლად კონვერტირებად ვალუტაში საჭირო სახსრების
ავტომატურად და პირველი მოთხოვის მიხედვით მიღების შესაძლებლობა აქვს;
სესხების სპეციალური უფლებები (სსუ), რომლებიც მსფ-ის მიერ მის წევრებს შორის
საჭირო უცხოურ ვალუტაზე გაცვლის გზით საგადახდო ბალანსის სალდოს
დარეგულირებისათვის საჭირო სარეზერვი აქტივის სახით ემიტირდება და
განაწილდება. თითოეული სახელმწიფო ოქროსავალუტო რეზერვების ისეთ
მოცულობას ქმნის, რომელიც საგარეო ვალის დაფარვის დინამიკის
გათვალისწინებით, კონკრეტული სიტუაციით, შიდა და საგარეო პოლიტიკის
ამოცანებითაა ნაკარნახევი. მსფ-ის რეკომენდაცია გვაუწყებს შემდეგს: ცენტრალური
(ეროვნული) ბანკის სავალუტო რეზერვების მოცულობა უნდა შეადგენდეს ფულად
გამოსახულებაში სამი თვის განმავლობაში იმპორტის მოცულობას (ყველაზე
მარტივი კრიტერიუმი). მსოფლიო პრაქტიკაში სახელმწიფოს ოქროსავალუტო
რეზერვების საკმარისობის სხვაც, უფრო გართულებული კრიტერიუმიც
გამოიყენება: ქვეყნის სამთვიანი იმპორტი პლიუს წლიური გადახდები საგარეო
სახელმწიფო და ყველა კორპორატიული ვალების (კერძო მეწარმეების ვალების)
მიხედვით.
ფულადი მასა:
სრულიად ნათელია, რომ სახელმწიფოს ფულადი მასის ფარდობითი
მდგომარეობა სავალუტო კურსზე ზემოქმედებს. საერთაშორისო არენაზე, ისევე
როგორც ეროვნულ ბაზარზეც, ვალუტის ღირებულება იმდენად მაღალია,
რამდენადაც მისი მეტი მოცულობაა მიმოქცევაში. სავალუტო კურსების პროგნოზის
შედგენისას ფულადი მასის მისალოდნელი ცვლილებები მიიღება მხედველობაში.
273
ვალუტის ყიდვის წინ ინვესტორები, როგორც წესი, ფულადი მასის სამომავლო
ცვლილებების მიმართებასი არნიშნული ვალუტის ცენტრალური ბანკის პოლიტიკას
იკვლევენ. ფულადი მასის სწრაფი ზრდის ნებისმიერი ნიშნები ამ ქვეყნის ვალუტის
ჭარბ მიწოდებას წინასწარმეტყველებენ, რამაც მისი კურსი უნდა შეამციროს.
ფინანსური თანამეგობრობა ცენტრალური ბანკების წარმომადგენლების
განცხადებებზე და ცენტრალურ ფინანსურ ორგანოებზე პოლიტიკური ზეწოლის
ხასიათზე მგრძნობიერად რეაგირებს. სისტემური ზეწოლა ქვეყნის ეკონომიკაში
კაპიტალის ინვესტირების შესაძლებლობეს მნუ=იშვნელოვნად ამცირებს. ასე,
მაგალითად, ქვეყნის კაპიტალის გადინება ქვეყნიური რისკისა და არასტაბილური
ვალუტის რისკის დივერსიფიცირების მისი მისწრაფებით განისაზრვრება. ქვეყნიდან
კაპიტალის გადინება სამამულო საწარმოებისათვის საინვესტიციო შესაძლებლობებს
არა მარტო ამუხრუჭებს, არამედ ქვეყნის შიგნით გადასახადდასაბეგრ ბაზას
ამცირებს, რაც საგადასახადო განაკვეთების ამარლების შემდგომ საჭიროებას იწვევს
და კვლავ კაპიტალის გადინებას ასტიმულირებს. საჭიროა ვაღიაროთ, რომ
სტაბილურად არაკეთილსასურველ მაკროეკონომიკურ პირობებში ქვეყნიდან
კაპიტალის გადინება გარდაუვლად ძლიერდება. რამდენად მეტი კაპიტალია
გატანილი, იმდენად მისი შემდგომი გატანის შეჩერება და კაპიტალის წარმოშობის
ქვეყანაში დაბრუნების მიღწევა მით უფრო რთულია.
რეფინანსირების სპეციფიკა:
სავალუტო კურსზე სააღრიცხვო განაკვეთის (რეფინანსირების განაკვეთის)
ზემოქმედება აიხსნება ორი ძირითადი გარემოებებით. უპირველეს ყოვლისა,
ქვეყანაში საპროცენტო განაკვეთების ცვლილება, სხა დანარჩენი ტოლი პირობებისას,
კაპიტალის საერთაშორისო, უპირველეს ყოვლისა, მოკლევადიან მოძრაობაზე
ზემოქმედებს. საპროცენტო განაკვეთის ამაღლება უცხოური კაპიტალის მოდინებას
ასტიმულირებს, ხოლო მისი შემცირება კაპიტალის საზღვრებს გარეთ გადინებას
ახალისებს. მეორე მხრივ, საპროცენტო განაკვეთები სავალუტო ბაზრებზე და სასესხო
კაპიტალის ბაზრებზე ზემოქმედებენ. ფინანსური ოპერაციების განხორციელებისას
274
ბანკები, მოგების მიღების მიზნით, კაპიტალის ეროვნულ და მსოფლიო ბაზრებზე
საპროცენტო განაკვეთების სხვაობაზე ამახვილებენ ყურადღებას. ისინი
დაბალგანაკვეთიანი სასესხო კაპიტალის უცხოეთის ბაზარზე იაფი კრედიტების
მიღებას, და უცხოური ვალუტის უფრო დაბალგანაკვეთიან ეროვნულ საკრედიტო
ბაზარზე განთავსებას ანიჭებენ უპირატესობას.
 ქვეყნიური რისკის ფაქტორებია:
 სამოქალაქო მღელვარებები და მოუწესრიგებლობა;
 პოლიტიკური რეჟიმის არასტაბილურობა;
 ეკონომიკასი კრიმინოგენურობა და კორუფცია;
 საგადასახადო, სასამართლო და საბანკო სისტემების არასტაბილურობა;
 საკუთრების „გაურკვეველი“ ხასიათი და ფინანსურ ნაკადებზე მესაკუთრეების
(მათ შორის სახელმწიფოსიც) კონტროლის მექანიზმის არარსებობა, რომლებსაც
მივყავართ იქამდე, რომ მმართველების მიერ საინვესტიციო რესურსები იძარცვება
და უცხოეთში გაიტანება;
 ქვეყანაში ძირითადი შემოსავალშემქმნელი დარგების რენტაბელობის შემცირება;
 ინფლაციის მაღალი დონე და (ან) ზრდის ტემპი;
 ეროვნული ვალუტის არასტაბილურობა და (ან) კურსის დევალვაცია;
 საგარეო ვალის მაღალი დონე და (ან) ზრდის ტენდენცია და (ან) მისი
მომსახურების დაბალი ხარისხი;
 მშპ-ს, საშუალოადამიანური შემოსავლის, მოსახლეობის სასიცოცხლო მინიმუმისა
და მყიდველობითი შესაძლებლობის დაბალი მაჩვენებლები და (ან) შემცირების
ტენდენცია;
 უმუშევრობის მაღალი დონე და (ან) ზრდის ტენდენცია;
 საგადახდო ბალანსის უარყოფითი დინამიკა და (ან) ბიუჯეტის დეფიციტის
გადიდება;
 სამრეწველო წარმების, საცალო გაყიდვების, სამომხმარებლო დაკრედიტების
მოცულობების შემცირება;
 ქვეყნიდან კაპიტალის გადინება;
 ოქროსავალუტო რეზერვების სიდიდის შემცირება;
275
 ეროვნული ბანკის სავალუტო რეზერვების მოცულობა ნაკლებია ქვეყნის
სამთვიანი იმპორტის ჯამზე.
8.2. რეგიონაური რისკის სოციალურ-პოლიტიკური

რეგიონალური რისკი - არის რისკი იმისა, რომ რეგიონის ხელისუფლების

ორგანოების ქმედებები, მოცემულ რეგიონთან დაკავშირებული მევალეს მირ თავისი
ვალდებულებების შესრულების შესაზლებლობაზე მოახდენენ ზემოქმედებას (20, გვ.
97 - 107).
რეგიონალური რისკი, სხვადასხვა პოლიტიკური და ეროვნული ფაქტორების,
საგადასახადი „კლიმატის“, კონკრეტული რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკური
განვითარების დონით, ასევე ადგილობრივი ადმინისტრაციის ქმედებებით არის
განპირობებული. ყველაზე მიმზიდველ რეგიონებად ითვლებიან ისინი, რომლებიც
შედარებით სოციალურ სტაბილურობას უზრუნველყოფენ, მდიდარ რესურსებს ან
კონკურენტუნარიან საწარმოო პოტენციალს ფლობენ. როგორც წესი, რეგიონალური
რისკი მართვისათვის ჯერ-ჯერობით როგორც დამოუკიდებელი რისკის სახეობა არ
გამოიყოფა, მაგრამ, ჩვენი აზრით, საკრედიტო რისკის შეფასებისას იგი
მიზანშწონილია დამოუკიდებელ კატეგორიაში იქნას გამოყოფილი. ამასთან
რეგიონალური რისკის ანალიზი უნდა იქნას განხორციელებული არა მარტო თვით
მსესხებელის, არამედ მისი ძირითადი კონტრაგენტებისაც, რომელთა საქმიანობა
შეიძლება მევალეს ფინანსურ მდგომარეობაზე არსებითად ზემოქმედება მოახდინოს.
 სოციალურ-პოლიტიკური მაჩვენებლები:
რეგიონში სოციალურ-პოლიტიკური სიტუაციის მახასიათბელი მაჩვენებლებია:
276
 ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი
ორგანოების სტრუქტურა, მისი ურთიერთქმედება ბიზნეს-სტრუქტურებთან და
ზემოქმედება რეგიონის განვითარებაზე;
 ადგილობრივი თვითმმართველობის ეფექტურობა, რომელიც სხვადასხვა
თვითმმართველობის ორგანოების უფლებამოსილებების მიხედვით მუშაობაში
ურთიერთქმედებაზე, ურთიერთგაგებაზე და ურთიერთშეთანაწყობაზე
პირდაპირაა დამოკიდებული;
 კრიმინალური სიტუაცია რეგიონში;
 დემოგრაფიული სიტუაცია რეგიონში;
 სოციალურ-ეკონომიკური პირობები მისახლეობისათვის;
 რეგიონის პოტენციალი (ინფრასტრუქტურა, ბუნებრივი და შრომითი რესურსები);
 ძირითადი შემოსავალ შეწმნადი დარგების რენტაბელობა რეგიონში;
 რეგიონის საბიუჯეტო პოლიტიკის სტრუქტურა და ეფექტიანობა.
 ეკონომიკური მაჩვენებლებია:
მთლიანი რეგიონალური პროდუქტი - მრპ:

მთლიანი რეგიონალური პროდუქტის მაჩვენებელი თავისი ეკონომიკური
შინაარსის მიხედვით მთლიანი შიდა პროდუქტის მაჩვენებელთან მიმართებაში
მატად ახლოს წარმოადგენს. მაგრამ მათ შორის არსებითი სხვაობაც არსებობს.
მთლიანი რეგიონალური პროდუქტების ჯამიქვეყნის მიხედვით მშპ-თან
მიმართებაში თანხვედრი არაა, რამდენადაც იგი სახელმწიფო ორგანოების მიერ
მთლიანობაში საზოგადოებისათვის განხორციელებადი არასაბაზრო კოლექტიური
მომსახურეობების მიხედვით დამატებულ ღირებულებას არ მოიცავს (თავდაცვა,
სახელმწიფო მმართველობა და ა.შ.).
ქვეყნის სუბიექტის ბიუჯეტის მაჩვენებლები:
აღნიშნული მაჩვენებელი რეგიონის ეკონომიკური მდგომარეობის
მახასიათებელი - რეგოინის დაგეგმილი შემოსავლებისა და ხარჯების სიდიდის,
277
მათი სტრუქტურის, ბიუჯეტისა და დანარჩენი მაჩვენებლების
დეფიციტი/პროფიციტის შეფასების შესაძლებლობას იძლევა.
სამრეწველო წარმოების ინდექსი:
აღნიშნული ინდექსი შედარებითი მაჩვენებელია, რომელიც ანალიზირებად
პერიოდში წარმოების მასშტაბების ცვლილების მახასიათებელია. ინდექსი
წარმოებული პროდუქციის მხოლოდ ფიზიკური მოცულობის ცვლილების შედეგად
ღირებულების სამრეწველო წარმოების პროცესში შექმნადი ცვლილების
მახასიათებელია. ინდექსის გამოსაანგარიშებლად გამოიყენება მეთოდი, რომელიც
ნატურალურ-ნივთობრივ გამოსახულებაში სამრეწველო პროდუქციის, მისი
მთლიანობაში შემდგომი გამსხვილებულ დარგებზე და მრეწველობაზე ეტაპობრივი
აგრეგაციით, მაჩვენებლების დინამიკაზეა დაფუძნებული.
სამომხმარებლი ფასების ინდექსი:
აღნიშნული ინდექსი მოსახლეობის მიერ არასაწარმოო მოხმარებისათვის
შეძენადი საქონელზე და მომსახურებაზეფასებისა და ტარიფების დროში საერთო
დონის ცვლილების მახასიათებელია. იგი ზომავს საქონელისა და მომსახურების
ფიქსირებული ნაერთის მიმდინარე პერიოდში ღირებულების თანაფარდობას მისი
წინა პეროდში ღირებულებასთან მიმართებაში. საქონელისა და მომსახურების
ნაერთი თავისთავში 400-ზე მეტ პოზიციას მოიცავს. ფასებზე და ტარიფებზე
დაკვირვება - რესპუბლიკის დედაქალაქებში, რეგიონების ცენტრებში, ავტონომიურ
ოლქებში, ფედერალური მნიშვნელობის ქალაქებში და შერჩევითად - რაიონულ
ცენტრებში, რეგიონების სოციალურ-ეკონომიკური და გეოგრაფიული მდგომარეობის
მიმართებაში მათი წარმომადგენლობითობის გათვალისწინებით, ხორციელდება.
სამრეწველო პროდუქციის მწარმოებლების ფასების ინდექსი:
აღნიშნული ინდექსი საქონელზე საბაზო სამრეწველო ორგანიზაციებში
ფასების მონაცემების საფუძველზე გაიანგარიშება. მწარმოებლების ფასებზე
დაკვირვება 7,5 ათასზე მეტი სამრეწველო ორგანიზაციების მიერ ხორციელდება.
საშუალო ფასებისა და ფასების ინდექსების გაანგარიშება 800-ზე მეტი საქონელი
278
წარმომადგენლების მიხედვით იწარმოება. მწარმოებლების ფასები თავისთავად
სამრეწველო ორგანიზაციების მიერ წარმოებულ პროდუქციაზე რეგისტრაციის
მომენტში, შიდა ბაზარზე რეალიზაციისათვის გათვალისწინებულ (დამატებულ
ღირებულებაზე გადასახადის, აქციზისა და თვითღირებულებაში არ შემავალი სხვა
გადასახადების გარეშე), ფაქტიურად ჩამოყალიბებულ ფასებს წარმოადგენენ,
საქონელი-წარმომადგენლების მიხედვით გაანგარიშებული მწარმოებლების ფასების
ინდექსი შესაბამისი ქვედარგების, დარგებისა და მრეწველობაზე მთლიანობაში
თანმიდევრულად აგრეგირდებიან. წონების სახით საბაზისო პერიოდის
ღირებულებით გამოსახულებაში წარმოების მიცულობის შესახებ მონაცემები
კვების პროდუქტების მინიმალური ნაერთის ღირებულება:
აღნიშნული ღირებულება შრომისაუნარიანი წლოვანების მამაკაცებისათვის
კვების პროდუქტების მინიმალური ნაერთის საფუძველზე განისაზღვრება.
მაჩვენებელი სამომხმარებლო ფასების დონეების რეგიონთაშორისო დიფერენციაციას
გამოხატავს და ქვეყანაში განსაზღვრადი საარსებო მინიმუმის სიდიდის შემადგენელ
ელემენტს არ წარმოადგენს, რაც მათი ფორმირებისას მეთოდოლოგიური
მიდგომების განსხვავებებით აიხსნება.
დანარჩენი მაჩვენებლებია:
 ინფლაცია;
 სამრეწველო წარმოების, საცალო გაყიდვებისა და სამომხმარებლო დაკრედიტების
მოცულობა;
 დანარჩენი სოციალური მაჩვენებლები.
 რეგიონის შეფასების ჩატარების ეტაპებია:

 რეგიონის ფინანსური მდგომარეობის ანალიზი;
 რეგიონის კრედიტუნარიანობისა და საკრედიტო პროდუქტის ხარისხის
დამათებითი საექსპერტო შეფასება;
 რეიტინგის განსაზღვრა.
279
რეგიონის ფინანსური მდგომარეობის ანალიზი:
რეგიონის ფინანსური მდგომარეობის ანალიზი რეგიონის ბიუჯეტის
შესრულების, ასევე რეგიონის ფინანსური მდგომარეობის მახასიათებელი სხვა
ფინანსური მაჩვენებლების მონაცემების საფუძველზე ხორციელდება. ფინანსური
მდგომარეობის ანალიზში გათვალისწინებადი ფაქტორების ზღვრულად დასაშვები
მნიშვნელობები ქვეყნის ფინანსთა სამინისტროს მიერ დადგენილ ნორმატივებს
შეესაბამებიან. გაანგარიშებისატვის გამოიყენება არა კონსოლიდირებული ბალანსის
მონაცემები, არამედ ბიუჯეტის საკასო შესრულების მონაცემები წლის (ნახევარი
წლის) მიხედვით. ანალიზში გაითვალისწინება შემდეგი ფაქტორები:
 რეგიონის საერთო ვალის მოცულობის თანაფარდობა რეგიონის ბიუჯეტის საერთო
შემოსავლების მოცულობასთან, ზემდგომი ბიუჯეტიდან ფინანსური დახმარების
გათვალისწინების გარეშე.
მოცემული ფაქტორი რეგიონის სავალო დატვირთვის მის საკუთარ

შემოსავლებთან შესაბამისობის მახასიათებელია. იმ შემთხვევაში, თუ რეგიონის
საერთო ვალის თანაფარდობა მის შემოსავლებთან დიდია (70%-ზე მეტია),
ვალდებულებების არაშსაბამისად შესრულების ალბათობა მაღლდება.
 რეგიონის ვალის მომსახურებაზე ხარჯების თანაფარდობა რეგოინის ბიუჯეტის
საერთო ხარჯებთან.
მოცემული ფაქტორი რეგიონის მიმდინარე ხარჯების სტრუქტურას

გვიჩვენებს. რეგიონის მიერ ვალის მომსახურებაზე ყოველწლიურად გახარჯვადი
სახსრების მაღალი წილი (10%-ზე მეტი), რეგიონის გადაკრედიტების შესახებ, აქედან
გამომდინარე კი მარალი საკრედიტო რისკების შესახებ დასკვნის გაკეთების
შესაძლებლობას იძლევა,
 რეგიონის ბიუჯეტის დეფიციტის თანაფარდობა რეგიონის ბიუჯეტის საერთო
შემოსავლებთან, ზემდგომი ბიუჯეტიდან ფინანსური დახმარების
გათვალისწინების გარეშე.
280
მოცემული ფაქტორი გვიჩვენებს, თუ რეგიონის ხარჯები რამდენად აჭარბებს
მისი საკუთარი შემოსავლების ჯამს. დეფიციტის დიდი დონე (10%-ზე მეტი)
რეგიონის არაადექვატურად მაღალი ხარჯების შესახებ მიუთითებს, რაც საკრედიტო
რისკების დონეს ამაღლებს.
 რეგიონის ბიუჯეტის მიმდინარე ხარჯების თანაფარდობა რეგიონის საერთო
შემოსავლებთან.
მოცემული ფაქტორი მიმდინარე ხარჯებისა (საერთო ხარჯები

კაპიტალურების გათვალისწინების გარეშე) და შემოსავლების თანაფარდობის
მახასიათებელია. მიმდინარე ხარჯების საკუთარ შემოსავლებზე გადამეტების
შემთხვევაში (95%-ზე მეტად) გადამეტების შემთხვევაში შეიძლება რეგიონის
ფინანსების მნიშვნელოვანი დისბალანსის შესახებ დასკვნის გაკეთება არის
 რეგიონის სავალო ვალდებულებების მიხედვით ვადაგადაცილებული
(არადარეგულირებული) დავალიანების ჯამი.
მნიშვნელოვანი ვადაგადაცილებული ვალდებულებების არსებობა, მათი

წარმოქმნის მიზეზებიდან დამოუკიდებლად, რეგიონის საკრედიტო რისკების
დონეზე მეტად ნეგატიურად აისახება.
 რეგიონის ბიუჯეტის საკუთარ შემოსავლებში ზემდგომი ბიუჯეტებიდან
ფინანსური დახმარების წილი.
მოცემული ფაქტორი რეგიონის საკუთარი შემოსავალებისა და მათ მიერ

უსასყიდლოდ მიღებული დახმარების თანაფარდობის მახასიათებელია. რამდენად
მაღალია მოცემული ინდექსის მნიშვნელობა, იმდენად მაღალია შემოსავლების
შესაძლო მკვეთრად შემცირებასთან დაკავშირებული რისკი. ნორმატიული
მნიშვნელობაა არაუმეტესი 30%.
 იურიდიულ პირებზე საბიუჯეტო კრედიტების წილი რეგიონის ბიუჯეტის საერთო
ხარჯებში.
281
მოცემული ფაქტორი იურიდიულ პირებზე ბიუჯეტიდან მიწოდებული
სახსრების მოცულობის მახასიათებელია. კრედიტების მოცულობის ზრდას,
იურიდიული პირების დეფლოტის ხარჯზე, ბიუჯეტის მოცულობების დანაკარგების
ამაღლებამდე, აქედან გამომდინარე კი, თვით რეგიონის საკრედიტო რისკების
გადიდებამდე მივყავართ. ნორმატიული მნიშვნელობაა არაუმეტესი 2,5%.
 რეგიონის მიერ გაცემული სახელმწიფო გარანტიების წილი რეგიონის ბიუჯეტის
საერთო ხარჯებში.
მოცემული მაჩვენებელი იურიდიულ პირებზე ბიუჯეტიდან მიწოდებული

გარანტიების მოცულობის მახასიათებელია. გარანტიების მოცულობის ზრდას
გარანტიების „გახსნის“ ხარჯზე ბიუჯეტის დანაკარგების მოცულობების
ამაღლებამდე, აქედან გამომდინატე კი, თვით რეგიონის საკრედიტო რისკების
გადიდებამდე მივყავართ. ნორმატიული მნიშვნელობაა არაუმეტესი 2,5%.
 საგადასახადო შემოსავლების მიხედვით ბიუჯეტის შესრულება დასაწყისში
დამტკიცებულ გეგმასთან შედარებით.
მოცემული მაჩვენებელი ბიუჯეტის დაგეგმვისა და არსრულების ხარისხის

მახასიათებელია. რანდენად ცუდია ბიუჯეტის აღსრულების ხარისხი, იმდენად
მეტია რეგიონის საკრედიტი რისკები.
 რეგიონის მოსახლეობის მიერ კომუნალური მომსახურეობის გადახდის
თვითღირებულების წილი.
მოცემული მაჩვენებელი, ერთი მხრივ, მოსახლეობის გადახდისუნარიანობის,

ხოლო მეორე მხრივ - საყოფაცხოვრებო-კომუნალური მეურნეობის მხარდაჭერაზე
რეგიონის ხარჯების მახასიათებელია. რამდენად დაბალია მოსახლეობის მიერ
მომსახურების გადახდის დონე, იმდენად მაღალია რეგიონის საკრედიტო რისკი.
ნორმატიული მნიშვნელობაა არანაკლები 75%.
 რეგიონის ეკონომიკის ანალიზი:
282
ანალიზში გაითვალისწინება შემდეგი ფაქტორები:
რეგიონში სამრეწველო წარმოების ზრდის ტემპები:
აღნიშნული შედარებითი მაჩვენებელია, რომელიც მიმდინარე პერიოდში
წარმოების მასშტაბების წინა პერიოდთან შედარებით ცვლილებების
მახასიათებელია. წარმოების მოცულობების ზრდა რეგიონის ეკონომიკის ზრდის
შესახებ დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა.
 რეგიონში საცხოვრებელი სახლების მშენებლობის მოცულობა:
მოცემული ფაქტორი რეგიონში 1 ადამიანზე პერიოდში საცხოვრებელი

ბინების მშნებლობის მოცულობის მახასიათებელია. საყოფაცხოვრებო მშენებლობით
უფრო განვითარებული რეგიონები უფრო განვითარებული ეკონომიკით და უფრო
გადახდისუნარიანი მოსახლეობით ხასიათდებიან.
 რეგიონში საცხოვრებელი სახლების მშენებლობის დინამიკა:
მოცემული ფაქტორი რეგიონში ერთ ადამიანზე მიმდინარე პერიოდში

საცხოვრებელი ფართის მშენებლობის მოცულობის წინა პერიოდთან შედარებით
დინამიკის მახასიათებელია. საყოფაცხოვრებო მშენებლობის უფრო მაღალი
ტემპებიანი რეგიონები უფრო განვითარებული და დინამიური ეკონომიკიტ
ხასიათდებიან.
 რეგიონში სოფლის მეურნეობის პროდუქციის ზრდის ტემპები:
მოცემული ფაქტორი მემცენარეულობისა და მესაქონლეობის სფეროებში

შდარებად პერიოდებში წარმოებული პროდუქტების მასის ცვლილებების დინამიკას
ასახავს შეპირისპირებად ფასებში. რეგიონში სოფლის მეურნეობის ზრდა ეკონომიკის
ზრდის შესახებ ასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა.
 რეგიონში საცალო ვაჭრობის ბრუნვის ზრდის ტემპები:
მოცემული ფაქტორი რეგიონში მიმდინარე პერიოდში წინა პერიოდთან

შედარებით საცალო ვაჭრობის ბრუნვის დინამიკის მახასიათებელია
შეპირისპირებად ფასებში. საცალო ვაჭრობის უფრო მაღალი ტემპებიან რეგიონები
283
უფრო განვითარებული და დინამიური ეკონომიკით და გადახდისუნარიანი
მოსახლეობით ხასიათდებიან.
 რეგიონში მოსახლეობის ფასიანი მომსახურების მოცულობის ზრდის ტემპები:
მოცემული ფაქტორი მოსახლეობის მიერ მოხმარებადი ფასიანი

მომსახურებაზე დანახარჯების დინამიკის მახასიათებელია. მომსახურების უფრო
მაღალი ტემპებიანი რეგიონები უფრო გადახდისუნარიანი მოსახლეობით, უფრო
დიფერენცირებული მოხმარებითა და უფრო განვითარებული ეკონომიკით
ხასიათდებიან.
 რეგიომში მთლიანი რეგიონული პროდუქტის (მრპ) ერთეულზე ძირითად
კაპიტალში ინვესტიციების მოცულობა:
მოცემული ფაქტორი ძირითადი ფონდების, მთლიანი რეგიონალური

პროდუქტის 1 ლარზე გაანგარიშებაში, შექმნაზე და კვლავწარმოებაზე მიმართული
დანახარჯების ერთობლიობას ასახავს. ინვესტიციების მაღალი მოცულობა რეგიონის
დადებითი საინვესტიციო კლიმატის და ეკონომიკის ზრდის შესახებ დასკვნის
გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა.
 რეგიომში მთლიანი რეგიონული პროდუქტის (მრპ) ერთეულზე უცხოური
ინვესტიციების მოცულიბა:
მოცემული ფაქტორი უცხოელი ინვესტორების, ასევე ქვეყნის იურიდიული

პირების უცხოური ფილიალების მიერ ქვეყნის ტერიტორიაზე მოცემული რეგიონის
მთლიანი რეგიონული პროდუქტის (მრპ) ერთ ლარზე სამეწარმეო საქმიანობის
ობიექტებში კაპიტალის დაბანდების მოცულობას ასახავს. ინვესტიციების მარალი
მოცულობა რეგიონის დადებითი საინვესტიციო კლიმატის და ეკონომიკის ზრდის
შესახებ დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა.
 რეგიონში მოსახლეობის რეალური შემოსავლების ზრდის ტემპები:
მოცემული მაჩვენებელი შედარებად პერიოდებში მოსახლეობის ფულადი

შემოსავლების შპირისპირებად ფასებში ცვლილების მახასიათებელია. მოსახლეობის
284
შემოსავლების ზრდა რეგიონის ეკონომიკის ზრდის შესახებ დასკვნის გაკეთების
 რეგიონში მოსახლეობის შემოსავლების ზრდის ტემპებისა და ფასების ზრდის
ტემპების თანაფარდობები:
მოცემული ფაქტორი რეგიონსი მოსახლეობის შემოსავლების ზრდის და

სამომხმარებლო ფასების ზრდის შესაბამისობის მახასიათებელია. ფასების
წინმსწრებად ზრდა მოსახლეობის გადახდისუნარიანობის შემცირების შესახებ
დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა, რაც რეგიონის ეკონომიკაზე
ნეგატიურად ზემოქმედებს.
 რეგიონში საშუალო ხელფასის სიდიდისა და რეგინში საქონელისა და
მომსახურების ნაერთის ღირებულების თანაფარდობები:
მოცემული ფაქტორი რეგიონში მოსახლეობის შრომის ანაზღაურების

საშუალო დონისა და სამომხმარებლო ფასების შესაბამისობის მახასიათებელია.
ფასების მეთობა მოსახლეობის დალი გადახდიუნარიანობის შესახებ დასკვნის
გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა, რაც რეგიონის ეკონომიკაზე ნეგატიურად
ზემოქმედებს.
 რეგიონის ბიუჯეტის ხარჯზე 1 ადამიანზე შრომის ანაზღაურების მიხედვით
ვადაგადაცილებული დავალიანების მოცულობა:
მიცემული ფაქტორი რეგიონის მიერ შრომის ანაზღაურებასთან მიმართებში

თავისი ვალდებულებების შესრულების მახასიათებელია. დავალიანების დიდი
მოცულობა რეგიონის სუსტი ეკონომიკის მახასიათებელია.
 რეგიონში უმუშევრობის დონე:
უმუშევრობის დიდი მოცულობა რეგიონის სუსტი ეკონომიკის

მახასიათებელია.
 რეგიონში მოსახლეობის ბუნებრივი ნაზარდი:
285
რეგიონის მოსახლეობის ბუნებრივი ნაზარდი ეკონომიკის სამომავლო
პოტენციალზე ზემოქმედებს.
 რეგიონში ერთ სულ მოსახლეზე მთლიანი რეგიონალური პროდუქტი:
მოცემული ფაქტორი მაკონსოლიდირებელს წარმოადგენს და რეგიონის

ეკონომიკური განვითარების ხარისხის მაჩვენებელია. რეგიონში მთლიანი
რეგიონული პროდუქტის (მრპ) დიდი მოცულობა მრეწველობის, სოფლის
მეურნეობის მაღალი განვითარების, მოსახლეობის ხარჯების და ეკონომიკაში
ინვესტიციების მახასიათებელის.
 რეგიონის ეკონომიკის დივერსიფიკაციის ხარისხი:
მოცემული ფაქტორი რეგიონის ეკონომიკის დარგებზე (2-ზე ან 3-ზე მეტი)

დამოკიდებულობას ასახავს. ერთ დარგზე მაღალ დამოკიდებულებას დარგობრივი
დაცემის შემთხვევსი შემოსავლების შემცირების რისკისაკენ მივყავართ.
 დამატებითი ეკონომიკური შეფასება:

 რეგიონის საჯარო საკრედიტო ისტორიის არსებობა და ხარისხი:
მოემული ფაქტორი რეგიონის მიერ თავისი ვალდებულებების წარსულში

შესრულების გაანალიზების შესაძლებლობას იძლევა. ფაქტორის მნიშვნელობა
რეგიონის საჯარო საკრედიტო ისტორიის, ვალდებულებების დაფარვის წყაროების
ანალიზის საფუძველზე, ასევე რეგიონის ბაზარზე მიმოქცევადი ფასიანი
ქაღალდების ლიკვიდობით განისაზღვრება.
 საერთაშორისო საკრედიტო რეიტინგების არსებობა და ხარისხი:
მოცემული ფაქტორი საკრედიტო რეიტინგების ხარისხის საერთაშორისო

სარეიტინგო სააგენტოების მეშვეობით (Standart and Poors, Moodys, Fitch Ratings)
შეფასების, რუსეთის ფედერაციის რეიტინგთან (თანამედროვე მომენტში „BB+“ შკალა
S and P-ს მიხედვით) შედარებით, შესაძლებლობას იძლევა. მაგალითად, თუ
286
საკრედიტო რეიტინგი შკალა S and P-ს მიხედვით „C“-დან - „CC+“-მდე დიაპაზინში
იმყოფება, რეგიონალური რისკი უკვე შეიძლება როგორც მაღალი შეფასდეს.
 რეგიონის პოლიტიკური რისკების დონე:
მოცემული ფაქტორი რეგიონის პოლიტიკური რისკების შეფასების

შესაძლებლობას იძლევა, რომლებიც რეგიონის კრედიტუნარიანობაზე არსებით
ზემოქმედებას ახდენენ. ფაქტორის მნიშვნელობა რეგიონში პოლიტიკური
სიტუაციის ანალიზის საფუძველზე განისაზღვრება. მაგალითად, არჩევნების
მოახლოვება, ხელისუფლების შეცვლის ან პოლიტიკური კონფლიქტების მაღალი
ალბათობა, ხელისუფლების ვადაზე ადრე შეცვლა, პოლიტიკური კურსის ცვლილება
და ა.შ.
 რეგიონალური რისკის ფაქტორები:
 ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი
ორგანოების მუშაობის პრინციპებს სერიოზული ნაკლოვანებები გააჩნიათ;
 ძირითადი სახელმწიფო და ეკონომიკური ინსტიტუტები ბიზნესის
განვითარებას, ასევე რეგიონში ეკონომიკური და სოციალური სტაბილურობის
მიღწევას სრულად ხელს არ უწყობენ;
 პოლიტიკური სისტემის სტრუქტურაში მაღალი ლობბიზმი;
 პოლიტიკრი კონფლიქტების, ხელისუფლების შცვლის, პოლიტიკური კურსის
შეცვლის მაღალი ალბათობის არსებობა;
 დამნაშავეობისა და (ან) უმუშევრობის მაღალი დონე, რომელიც სახელისუფლებო
სტრუქტურებისადმი მოსახლეობის უკმაყოფილების გაზრდისაკენ მიყავართ;
 სასიცოცხლო მინიმუმიზე დაბლი ფულადი შემოსავლიანი მოსახლეობის დიდი
წილი ან მოსახლეობის შემოსავლების შემცირება;
 რეგიონში ცუდი დემოგრაფიული სიტუაცია;
 ინფლაციის მაღალი დონე და (ან) ზრდის ტემპი;
 ფასების ზრდის ტემპის მეტობა მოსახლეობის შემოსავლებზე;
 მეურნეობრიობის ცუდი რეგიონალური პირობები, მათ შორის შრომითი და
ბუნებრივი რესურსების არასაკმარისობა;
287
 ეკონომიკაში ჩრდილოვანი სექტორის მაღალი წილი;
 განუვითარებელი ინფრასტრუქტურა (საზღვაო პორტების, აეროპორტების,
სარკინიგზო ხაზების, ავტომაგისტრალების, საბაჟო ტერმინალებისა და
სასაზღვრო პუნქტების არასაკმარისობა);
 რეგიონის შემოსავლების საერთო სტრუქტურაში რეგიონალური გასასახადების
დაბალი წილი (დოტაციური რეგიონი);
 ბაზრის საერთო მოცულობაში ზარალიანი (ან) არარენტაბელური დარგების
მაღალი წილი;
 ბანკების საკუთარი სახსრების მთლიანი რეგიონალური პროდუქციისადმი (მრპ)
დაბალი წილი;
 ეკონომიკის რეალური სექტორის კრედიტების მთლიანი რეგიონალური
პროდუქციისადმი (მრპ) დაბალი წილი;
 საშემნახველო საქმის განვითარების დაბალი ინდექსი (სსგი);
 წარმოების, საცხოვრებელი ბინების, საცალო ვაჭრობის ან ინვესტიციების
მოცულობების სემცირება;
 დაბალი საერთაშორისო რეიტინგი;
 რეგიონის არადამაკმაყიფილებელი ეკონომიკური მაჩვენებლები“
- დაბალი მთლიანი რეგიონალური პროდუქტი მრპ;
- დაბალი საშუალოადამიანური შემოსავალი;
- დაბალი საყოფაცხოვრებო მინიმუმი;
- ბიუჯეტის დეფიციტი ან მისი შესრულების ცუდი ხარისხი;
- მაღალი სავალო დატვირთვა;
- ვადაგადაცილებული დავალიანების არსებიბა;
- რეგიონის საერთო შემოსავლებში საკუთარი შემოსავლების დაბალი წილი;
- რეგიონის ფინანსების და სხვა დანარჩენი მაჩვენებლების დისბალანსი.
8.3.დარგობრივი რისკების სოციალურ-პოლიტიკური

რისკის ფაქტორები
288
დარგობრივი რისკი - არის დარგის ეკონომიკური მდგომარეობის შეცვლის
შედეგად მეველეს მიერ თავისი ვალდებულებების შეუსრულებლობის შედეგად
დანაკარგების ალბათობა (20, გვ. 107 - 114),
დარგობრივი რისკის დონე დარგის სამრეწველო სასიცოცხლო ციკლსა და
შიდადარგობრივ კონკურენციასთან უშუალოდ არის დაკავშირებული. ამასთან
შიდადარგობრივი კინკურენციის დონე, მოცემულ დარგში მომუშავე ორგანიზაციის
სხვა დარგების ორგანიზაციებთან მიმართებაში მდგრადობის შესახებ, ინფორმაციის
წყაროს წარმოადგენს. შიდადარგობრივი კონკურენციის დონის შესახებ შეიძლება
ვიმსჯელოთ შემდეგი კრიტერიუმების მიხედვით:
 ფასობრივი და არაფოსობრივი კონკურენციის ხარისხის;
 დარგში ორგანიზაციის შეღწევის სიადვილისა და სიძნელის;
 საქონელი-შემცვლელების ფასის მიხედვით ახლო ან კონკურენტუნარიანების
არსებობის ან ნაკლოვანების;
 მყიდველებისა და მიმწოდებლების მყიდველობითი შესაძლებლობის.
ჩამოთვლილი პირობები, რომლებშიც ფუნქციონირებეს დარგი, ზოგჯერ

მკვეთრი ცვლილებების ზემოქმედების ქვეშ იმყოფებიან, ამიტომ დარგობრივი
რისკები, დაკრედიტების პერიოდის განმავლობაში დარგის განვითარების
პერსპექტივებზე განსაკუთრებული ყურადღების გამახვილებით, მუდმივობის
საფუძველზე უნდა იქნას გაანალიზებული,
კომერციული ორგანიზაციისათვის საქმიანობის დომინირებად
მიმართულებას, რეალიზებული პროდუქციის (შესრულებული სამუშაოების,
გაწეული მომსახურების) საერთო მოცულობაში წინა წლის ჯამის მიხედვით ყელაზე
დიდი ხვედრითი წონის მქონე საქმიანობის სახეობა წარმოადგენს.
 რისკის აღწერილობა და დახასიათება:
დარგობრივი რისკის ანალიზისას საჭიროა გათვალისწინებული იქნას შემდეგი

ინფორმაცია:
289
 ხელისუფლების სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან არასასურველი
გადაწყვეტილებების პირობებში დარგის საწარმოს სუსტი ადგილი;
 დარგის მიხედვით საწარმო-მეწარმეების ფასების დინამიკა;
 დარგების მიხედვით დასაქმების დინამიკა;
 დარგების მიხედვით პროდუქციისა და აქტივების რენტაბელიბა (საჭიროა
მხედველობაში იქნას მიღებული, რომ მაღალ მოგებიანობას დარგში ხელს უწყობს
- ახალი კონკურენტების წარმოქმნა, დაბალს კი - კომპანიების რიცხოვნობის
შეკვეცა);
 დაეგში ტექნოლოგიური ცვლილებები (პროდუქციის ხარისხის
გაუნჯობესება/მხარდაჭერა საწარმოო ფონდების სრულყოფის, საწარმოო
ფონდების სწრაფი მორალური ცვეთის ხარჯზე);
 წარმოების მასშტაბების ცვლილების მახასიათებელი შეფარდებითი მაჩვენებელი
(პროდუქციაზე მითხოვნის გადიდება ან დაცემა);
 დარგში საწარმოო სიმძლავრეების ცვეთის ხარისხი და ნაკლებობა/სიჭარბე;
 მსესხებელის კონკურენტუნარიანობა: კონკურენტების უპირატესობები და
ნაკლოვანებები; კონკურენტების რაოდენიბა ბაზარზე; მსესხებელის წილი
ბაზარზე; კონკურენტებისა და მსესხებელის პროდუქტებში განსხვავებები;
სავაჭრო მარკის მნიჭვნელობა (სავაჭრო მარკა უზრუნველყოფს თუ არა
კონკურენტულ უპირატესობებს);
 ბაზარზე „შეღწევის“ ბარიერები (მაგალითად, რამდენად მეტია საჭირო
ინვესტიციები ბიზნესის გასახსნელად / საქმიანობის განსახორციელებლად,
იმდენად მაღალია „შეღწევის“ ბარიერები);
 ბაზრიდან „გამოსვლის“ ბარიერები (მაგალითად, რამდენად დაბალია საქმიანობის
ამა თუ იმ სახეობაზე მოთხოვნა, იმდენად „მაღალია“ ბარიერები);
 გადაორიენტაციის დანახარჯები (დარგის რენტაბელობის შემცირების
შემთხვევაში, რამდენად მაღალია მსესხებელის საქმიანობის გადაორიენტაციის
დანახარჯებთან და ვადებთან დაკავშირებული წინააღმდეგობები, რომლებშიც
მუშაობენ ისინი);
 ბაზარზე მყიდველის / მიმწოდებლის მდგრადობა: მყიდველების კონცენტრაცია
მიმწოდებლების კონცენტრაციასთან მიმართებაში და პირიქით (მიწოდებისა და
290
მოთხოვნის დაბალანსებულობა); მყიდველის შესაძლებლობა უკუ ვერტიკალური
ინტეგრაციის განხორციელებასთან მიმართებაში (მყიდველების შესაძლებლობა
ნედლეულისა და სხვა პროდუქციის წარმოებასთან მიმართებაში, რომლებსაც
აწვდის მიმწიდებელი);
 მიმწოდებლების გადაპროფილების დანახარჯები (მიმწოდებლების ერთი
დარგიდან მეორეზე ადვილად გადაერთების შესაძლებლობა);
 მყიდველების/მიმწოდებლების უპირატესობები, გადახდისუნარიანობა და
საქმიანი რეპუტაცია;
 საქონელი-შემცვლელების არსებობა.
დარგობრივი რისკის (მისი კონცენტრაციის) შემცირებისათვის მეურნეობის

სხვადასხვა დარგებისადმი მიკუთვნებადი კლიენტების მომსახურებაა
მიზანშეწონილი. ასეთი სახით სეზონურობის რისკის დონე მცირდება, რამდენადაც
სხვადასხვა კლიენტების სეზონური მერყეობების ზედა და ქვერა წერტილები, ასევე
ინფლაციის, სავალუტო რისკების, ფორს-მაჟორული გარემოებების ზემოქმედებაც
ერთმანეთს არ ემთხვევიან.
 დარგობრივი რისკის ფაქტორები:

 მაღალი კომკურენცია დარგში;
 მონოპოლიის არსებობა დარგში (იმ შემთხვევაში, თუ მსესხებელი არ წარმოადგენს
მონოპოლისტს);
 საქონელი-შემცვლელების (სუბსტიტუტების) დიდი რაოდენობის და (ან)
მსესხებელის საქმიანობის მთლიანი პეროოდის განმავლობაში მათი გაყიდვების
სწრაფი ზრდის არსებობა;
 დარგის გაყიდვების დაბალი რენტაბელობა’
 პროდუქციის გასაღებითი მოცულობების დაცემა;
 დარგში სწრაფი ტექნოლოგიური ცვლილებები, რომლებსაც შეუძლია წარმოებაზე
დანახარჯების, მათ შორის პროდუქციის ხარისხის გაუმჯობესებასთან
დაკავშირებული დანახარჯების გადიდებამდე მიგვიყვანოს;
 კომკურენტების დაბალი მყიდველობითი შესაძლებლობა;
291
 ბაზარზე „შეღწევის“ დაბალი ბარიერები - კლიენტის მცირე სიდიდე, რომელიც
ინდუსტრიაში ახალი ბიზნესის დაწყებისათვის არის საჭირო, ან საქმიანობის
განხორციელებაზე ნებადასართავი დოკუმენტაციის არსებობისადმი
მოთხოვნილებებისარარსებობა; სახელმწიფო პოლიტიკა ახალი კონკურენტების
მხარდაჭერაზეა მიმართული;
 ბაზარზე „შეღწევის“ მაღალი ბარიერები, - მაღალი ფასის, მაღალი კომკურენციის,
დარგის დაბალი რენტაბელობის და სხვა დანარჩენი ფაქტორების გამო, ბიზნესის
პოტენციალური მყიდველების მცირე რაოდენობა;
 დაკრედიტების პერიოდში საქმიანობის განხორციელებაზე ლიცენზირების ან
ნებადასართავი დოკუმენტაციის დიდი რაოდენობის მირების არსებობა;
 დარგზე გადიდებული საგადასახადო ტვირთი;
 დარგის განვითარებაზე სახელმწიფო ორგანოების არსებითი ზემოქმედება -
უცხოელი მწარმოებლის მხარდაჭერა; საექსპორტო ბაჟების გადიდება; ემბარგო;
საქმიანობის განხორციელებაზე და ლიცენზირებაზე სანებართვო დიკუმენტაციის
მიღების წესების გამკაცრება; კვოტების არსებობა და ა.შ.;
 მსესხებელის მიერ წარმოებულ პროდუქციაზე დაბალი მოთხოვნა;
 მსესხებელის ფასები მნიშვნელოვნად მეტია კონკურენტების ფასებზე
(პროდუქტში არსებითი განსხვავებების არარსებობისას) და (ან) კონკურენტებს
დიდი უპირატესობების გააჩნიათ, რომლების შეთავაზება მსესხებელს არ
შეუძლია;
 დარგში შრომითი რესურსების უკმარისობა;
 მსესხებელის გადაორიენტირების მაღალი დანახარჯები (ანალიზი ხორციელდება
ისეთი დარგობრივი რისკების არსებობისას, როგორიცაა დარგის რენტაბელობის
შემცირება, ნებადართვადი დიკუმენტაციის მითების წესების გამკაცრება და ა.შ.);
 დარგში ჭარბი სიმძლავრეების არსებობა, რასაც ფასებისა და მოგების დაცემამდე
მივყავართ;
 მყიდველებზე/მიმწოდებლებზე დამოკიდებულობა:
- დარგში მყიდველების/მიმწოდებლების რაოდენობა არასაკმარისია ფირმები-
გამყიდველების/შემკვეთების რაოდენობის მიმართებაში;
292
- მყიდველების/მიმწოდებლების დაბალი დანახარჯები კონტრაგენტის
შეცვლისას (მყიდველების / მიმწოდებლების ადგილგანთავსება მიმზიდველია
სხვა მონაწილეებისათვის; მყიდველისათვის / მიმწოდებელისათავის ახალი
კონტრაგენტის მოძიება საქონელის/მომსახირების განხორციელების იმავე
პირობებზე მიწოდებასთან მიმართებაში სიძნელეს არ წარმოადგენს, როგორც
ეს მსესხებლისათვის შეიძლება იყოს; ერთი მყიდველის/მიმწოდებლის
დაკარგვისაგან დანახარჯებმა შეიძლება სხვებით იქნას კომპენსირებული);
- მყიდველს დარგის ჩარჩოებში შეუძლია მიმწოდებლის მიერ წარმოებადი
პროდუქციის გამოშცებაზე თვითონაც გადავიდეს;
- მსესხებელი პროდუქციას მყიდველს უფრო ძვირად მიყიდის მყიდველს,
ვიდრე კომკურენტები, ან ნედლეულს/საქონელს მიმწოდებლისაგან უფრო
ძვირედ შეიძენს, ვიდრე ბაზრის სხვა მონაწილეებისაგან;
- მყიდველი პროდუქტ-შმცვლელზე გადასვლის ალბათობა ძალიან დიდია;
- დაკრედიტების პერიოდში პროდუქციის იმპორტ/ექსპორტზე, წყლის
ბიოლოგიური რესურსების და ა.შ. მოპოვებაზე კვოტები განაწილებული არ
არის, ასეთი შესაძლებლობის არსებობისას.
 მაგალითები:
 ალკოჰოლური დარგი:
მიუხედავად იმისა, რომ პროექტის დარგობრივი რისკები მაღალია, ამასთან

ზოგადად დადგენილია, რომ დარგობრივი რისკები მსესხებელის საქმიანობაზე
არსებით ზეგავლენას არ ახდენენ:
- რუსეთში მსოფლიო ფინანსური კრიზისის შედეგების გამო ძვირადღირებულ
ღვინოებზე მოთხოვნა მცირდება. მოხმარების შემცირების პირველი ტალღა
ბოთლზე 700-1000 რუბლზე ზევით ღირებულების ღვინოებს შეეხო. 300-700
რუბლის ფასიან ღვინოებზე სიტუაცია ჯერჯერობით მერყევია, მაგრამ 300
რუბლზე უფრო დალი ფასიან ღვინოზე მოთხოვნა მკაფიოდ იზრდება.
მთლიანობაში, ღვინოს მოხმარება არ მცირდება, იგი ძვირი სეგმენტიდან
უფრო დაბალში გადანაწილდა.
293
 სამშენებლო დარგი:
- მთლიანობაში პროექტის დარგობრივი რისკების დონე კრიტიკულია და
დარგობრივი რისკები მსესხებელის საქმიანობაზე არსებით ზეგავლენას
ახდენენ. დარგი „გადაკრედიტებული“ აღმოჩნდა, ხოლო საცხოვრებლებლების
ბაზარი - „დადახურებული“. ბანკებმა პრაქტიკულად სხვა სუბიექტების
საინვესტიციო-სამშენებლო პროექტების დაკრედიტება თითქმის სრულად
შეწყვიტეს (თუმცა მათივე უშუალო მონაწილეობა აღნიშნულ სფეროში
საკმაოდ მნიშვნელოვანია). შედეგად სამშენებლო პროექტების დაფინანსების
მოცულობების მკვეთრად შემცირებას ახალი მოტყუებული მეწილეების
წარმოქმნის რეალური საშიშროებისაკენ და სამშენებლო და ცალკეულ
მოსაპირკეთებელ მასალებზე და სამშენებლო არმატურაზე მოთხოვნის
შემცირებამდე მივყავართ. საზოგადოებაში უძრავ ქონებაზე ფასების
შმცირების მოლოდინის ტენდენცია არსებობს. მოცემულ მომენტში
მყიდველებმა მომლოდინეების პოზიცია დაიკავეს და ჯერჯერობით უძრავი
ქონების შეძენისადმი თავის შეკავების პოზიციას იკავებენ. აღნიშნულმა
პოზიციამ სამშენებლო კომპანიებში გაყიდვების დაცემის რეალობა,
სამშენებლო ბიზნესში კრიზისის წარმოქმნა, ასევე მოთხოვნის დაცემა და
მომიჯნავე დარგებში - სამშენებლო არმატურის, სამშენებლო და
მოსაპირკეთებელი მასალების და ა.შ. წარმოებების დაცემა განაპირობა.
სამშენებლო პროცესების მონაწილე მხარეები - მშენებლები და უძრავი
წონების მყიდველები მოლოდინის პოზიციაში არიან, რამაც შეიძლება
სამშენებლო დარგის მორიგი კრიზისი გამოიწვიოს.
 შაქრის დარგი:
- მოცემულ სფეროში პროექტის დარგობრივი რისკების დონე ამაღლებულია და
სახელმწიფო ორგანოები აღნიშნულ დარგზე არსებით ზემოქმედებას ახდენენ.
294
ლექცია 9. საკრედიტი რისკების ანალიზის გაგრძელება:
კლიენტის, საწარმოო და საგადახდო რისკები
9.1. კლიენტის რისკები: საქმიანობის ვადა,

მმართველობითი სფერო, საქმიანი რეპუტაცია,
რისკეის ფაქტორები
კლიენტის რისკები - არის ორგანიზაციის საქმიანი რეპუტაციისა და

ორგანიზაციულ-მმართველობით სფეროში ნეგატიური ცვლილებების გაუარესების
შდეგად დანაკარგების ალბათობა, რამაც შეძლება მევალეს მიერ საკუთარი
ვალდებულებების შესრულების შესაძლებლობაზე ზემოქმედება მოახდინოს (20, გვ
114 - 128).
 საქმიანობის ვადა ბაზარზე:
რეალობაა, რომ ნებისმიერი სამეწარმეო საქმიანობის განხორციელებისათვის

ინვესტიციების გარკვეული თანხაა საჭირო, რომლებიც შემდგომ საწარმოო
რესურსებში გარდაიქმნებიან. მსესხებელის საქმიანობის ვადა რამდენად ნაკლებია,
იმდენად მაღალია კლიენტის რისკები, რადგანაც ორგანიზაციას, რომელიც თავის
საქმიანობას ერთ წელზე მეტია ახორციელებს, ბაზარზე შეღწევის ბარიერები
გადალახული აქვს, მიმწოდებლების/მყიდველების ჩამოყალიბებული ბაზა და
გარკვეული საქმიანი რეპუტაცია გააჩნიათ. რიგი ბანკები დაკრედიტების
ლიმიტებისა და ფორმების დადგენისას - მსესხებლებს, რომელთა რეგისტრაციის
მომენტიდან 6-12 თვეზე ნაკლებია გასული. კრედიტის მიწოდების პირობებს
ურთულებენ ან საერთოდ უარს ეუბნებიან. რეგისტრაციის თარიღი შეიძლება
სახელმწიფო მარეგისტრირებელი ორგანოს ამონაწერიდან ან რეგისტრაციის შესახებ
მოწმობიდან იქნას დაფიქსირებული.
ავტორების მოსაზრებით, ორგანიზაციის მუშაობის ვადა უფრო
მიზანშეწონილია - არა რეგისტრაციის თარიღიდან, არამედ საქმიანობის ფაქტიურად
295
განხორციელების მომენტიდან (ამონაგების მიღების მომენტიდან) ჩაითვალოს,
შემდეგი მიზეზებიდან გამომდინარე:
 ორგანიზაციას ესაჭიროება დრო, რომ: თავისი საქმიანობის განსახორციელებლად
ნებადართვადი დოკუმენტაცია მიიღოს, როგორებიცაა - გარკვეული სახეობის
საქმიანობის (აქციზდაქვემდებარებული საქონელის და ა.შ. გაყიდვა)
განხორციელებაზე ნებართვა და ლიცენზია; ხორცეულისა და თევზეულის
პროდუქციაზე განაწილების კვოტები; კვების პროდუქრებზე, მედიკამენტებზე და
ა.შ. სერთიფიკატები;
 ესაჭიროება დრო მოძიებისათვის: მყიდველების, მიმწოდებლების, საკუთარი
ფართებია არ ქონისას სავაჭრო და საწარმოო ფართების არენგამცემების;
პროდუქციის გასაღებითი არხების; კრედიტორების, საკუთარი საბრუნავი
კაპიტალის არ არსებობისას; სხვა დანარჩენი კონტრაგენტების.
ამასთან საჭიროა კომპანიის წინა რეორგანიზაცია იქნას გათვალისწინებული

(შერწყმა, გარდაქმნა, გამოყოფა, კომპანიის დაყოფა, რაც ძველი ფორმიდან ახალზე
ყველა უფლებებისა და ვალდებულებების გადასვლას ითვალისწინებს) და
მსესხებელის საქმიანობის განხორციელების ფაქტიურ ვადაში მისი საქმიანობის
ვადაც იქნას ჩართული, იმ შემთხვევაში, თუ კომპანიის საქმიანობის სახეობა არ
შეიცვალა.
ბანკში განაცხადით შემოვიდა კომპანია შპს „წინსვლა“, რომელიც ერთ წელზე
ნაკლებია ფუნქციონირებს. კლიენტის რისკის ანალიზის მსვლელობაში გამოვლინდა,
რომ ორგანიზაციის ერთ-ერთი დამფუძნებელი გ. წიკლაური მიცემული კომპანიის
შექმნის მომენტამდე 50% წილებს ფლობდა კომპანია შპს „აღორძინებაში“. შპს
„აღორძინება“ 5 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში საქმიანობის იგივე სახეობას
ახორციელებდა, რასაც შპს „წინსვლა“, და ბაზარზე თავისი თავის როგორც
გადახდისუნარიანი კომპანიის რეკომენდაცია გააჩნდა. მოცემულ შემთხვევაში
მსესხებელი არ შეიძლება ახლად შექმნილ კომპანიას მივაკუთვნოს, რადგანაც
კომპანიის რეორგანიზაცია (შერწყმა) განხორციელდა, გ. წიკლაურის მიერ თავისი
296
წილის შპს „აღორძინებაში“ გაყიდვის გამო კომპანია შპს „წინსვლის“ შექმნის მიზნით,
რომელშიც იგი 100% დამფუძნებელს წარმოადგენს. ამასთან ყველა კვოტები და
საკონტრაქტო ბაზა უკვე შპს „წინსვლაზეა“ გადაცემული, ანუ ფაქტიურად
აღნიშნული ახლად შექმნილი კომპანია კი არ არის, არამედ უკვე მოქმედია, და
აღნიშნულიდან გამომდინარე, კლიენტის რისკები მოცემული კრიტერიუმის
მიხედვიტ მინიმალურია.
 ორგანიზაციულ-მმართველობითი საქმიანობა და აფფილირებულობა:

საკუთრების ფორმები:
საკუთრების ფორმების ყველა მრავალფეროვნება დაიყვანება ორ ვარიანტამდე:

საკუთრების საზოგადოებრივი (სახელმწიფოებრივი) ფორმა და კერძო. საკუთრების
საზოგადოებრივი ფორმა შეიძლება ფედერალურად, რესპუბლიკარულად,
მუნიციპალურად და ა.შ. იწოდებოდეს. მოცემულ ქვეთავში ორგანიზაციულ-
მმართველობითი სფეროს საკუთრების კერძო ფორმის ორგანიზაციის ანალიზი
ყველაზე დეტალურად განიხილება.
 შპს (შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება):
შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაა, რომლის მონაწილეები

პასუხს - მისი ვალდებულებების მიხედვით აგებენ და რისკი - მხოლოდ საწესდებო
კაპიტალში თავიანთი დაბანდებების ჩარჩოებში გააჩნიათ. თუ მონაწილეების
რიცხოვნება 15-20 აჭარბებს, მაშინ მესაკუთრეობის გრძნობა და მართვის
ოპერატიულობა მცირდება. საკუთრების ასეთი ფორმას ენიჭება უპირატესობა, თუ
მონაწილეებს მმართველობასთან მიმართებაში ყველა უფლებების ვიწრო წრის
პირებზე გადაცემა არ უნდათ. უნდა აღინიშნოს, რომ „გაკოტრების შესახებ“ კანონის
შესაბამისად დამფუძნებლები და გენერალური დირექტორი რიგ შემთხვევებში
კომპანიის ვალების მიხედვით მისი გაკოტრებისას პირადი ქონებით არიან
პასხისმგებელები.
 ღას (ღია აქციონერული საზოგადოება):
297
ღია აქციონერული საზოგადოებაა, რომლის საწესდებო კაპიტალი აქციების
გარკვეულ რაოდენობადაა დაყოფილი, რომლის მფლობელებს მათ კუთვნილებაში
არსებული ნაწილის სხვა აქციონერების თანხმობის გარეშე გასხვისება შეუძლიათ.
აქციონერებს რისკი მხოლოდ მათ კუთვნილებაში არსებული აქციების ღირებულების
ფარგლებში გააჩნიათ. აქციონერების რიცხობნობა შეზღუდული არ არის. სოფლის
მეურნეობაში ღია აქციონერული საზოგადოები (ღას) არაეფექტურები აღმოჩნდნენ
და მათ შექმნას მხოლოდ მსხვილი კაპდაბანდებების განხორციელების საჭიროებისას
(მონაწილეებში პოტენციალური ინვესტორების მოზიდვის გზით) აქვს აზრი.
 დას (დახურული აქციონერული საზოგადოება):
დახურული აქციონერული საზოგადოებაა, რომლის აქციები მხოლოდ მის

დამფუძნებლებს ან სხვა წინასწარ განსაზრვრული წრის პირებს შორის განაწილდება.
დახურული აქციონერული საზოგადოების (დას) აქციონერებს სხვა მისი
აქციონერების მიერ გაყიდვადი აქციების შეძენის უპირატესი უფლება გააჩნიათ.
აქციონერებს რისკი მხოლოდ მათ კუთვნილებაში არსებილი აქციების ღირებულების
ჩარჩოებში გააჩნიათ. მოცემულ ფორმას უპირატესობა გააჩნია, თუ მონაწილეებს
კვალიფიცირებული პირების ვიწრო წრისათვის მართვის ნდობა არ სურთ (ან თუ
ასეთი არ არსებობს) ან მონაწილეებს თავისი შემადგენლობის წინასწარ
განსაზღვრული წრის პირებით სეზღუდვა უნდათ.
აფფილირებულობა:
მსესხებელთან აფფილირებული პირების და კომპანიის ჯგუფის გამოვლენაზე
და ანალიზზე განსაკუთრებული უორადღება უნდა იქნას მიქცეული.
აფფილირებული პირებია - მეურნე სუბიექტები, რომლებიც ერთმანთთან
საერთო მესაკუთრეებით (მაკონტროლებელი პირებით) არიან დაკავშირებულები.
სამწუხაროდ, სამოქალაქო კანონმდებლობაში რაიმე სახის საერთო ცნება არ
არსებობს, რომელიც განსახილველ სამართლებრივ მოვლენას აერთიანებს.
ერთი დამოუკიდებელი სუბიექტის სამეურნეო საქმიანობის მეორესაგან
ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობის თვალსაზრისით დამოკიდებულების მიზეზი
298
შეიძლება იყოს სხვადასხვა სახის ურთიერთობები: ქონებრივები, რომლებიც მეურნე
საზოგადოების აქციების მნიშვნელოვანი პაკეტის (საწესდებო კაპიტალში
მონაწილეობის წილების) მფლობელობაზეა დაფუძნებული; სახელშეკრულოები,
რომლებიც ერთ მხარის მიერ სამეწარმეო საქმიანობის მეორე მხარისათვის გაძღოლის
პირობების განსაზღვრის შესაძლებლობის მიმცემი სახელშეკრულებო
ვალდებულებების არსებობაზეა დაფუძნებული; ორგანიზაციულ-
მმართველობითები, კერძოდ, ერთი და იგივე პირების ორი და მეტი იურიდიული
პირების მართვის ორგანოებში მონაწილეობაზე დაფიძნებულები; ნათესაურები,
როდესაც ერთი იურიდიული პირის მესაკუთრე მეორე იურიდიული პირის,
პირველთან საქმიანობით ურთიერთობებით დაკავშირებული, მესაკუთრის ნათესავს
წარმოადგენს. ქვეყნის ანტიმონოპოლიური კანონმდებლობა, საგადასახადოსაგან
განსხვავებით, ირიბ კონტროლს - არა გაანგარიშების გზით, არამედ მესამე პირების
მეშვეობით „ფაქტიურად განკარგვის“ იურიდიული პირის შესაძლებლობის
დადგენის შედეგად ახორციელებს.
აფფილირებული პირების ქვეშ კონკურენციის შესახებ კანონი სამეწარმეო
საქმიანობის განმხორციელებელი იურიდიული და (ან) ფიზიკური პირების
საქმიანობაზე ზემოქმედების შემძლე იურიდიულ და ფიზიკურ პირებს
ითვალისწინებს. აფფილირებულებად აღიარებადი მეურნე სუბიექტებს შორის
ურთიერთობები, ასეთი სახით, მათი სამეწარმეო საქმიანობიდან უნდა
გამომდინარეობდეს. კონკურენციის შესახებ კანონში ირიბი კონტროლის შესახებ
ვარიანტებია მოყანილი, მაგრამ „ფაქტიური განკარგვის“ ცნებამ კანონმდებლური
განმარტება ვრტ მიიღო, რაც კანონის აღნიშნული ნორმის გამოყენებას აძნელებს.
ქვეყნის საგადასახადო კოდექსის შესაბამისად გადასახადდაბეგვრის
მიზნებისათვის ურთიერთდაკავშირებულ პირებად მიჩნეულები არიან ფიზიკური
პირები და (ან) ორგანიზაციები, რომელთა შორის ურთიერთობები შეიძლება მათი
საქმიანობის პირობებზე ან ეკონომიკურ შედეგებზე ან მათ მიერ წარმოდგენილი
პირების საქმიანობაზე ზემოქმედება იქნას განხორციელებული, უფრო ზუსტად:
299
ერთი ორგანიზაცია უშუალოდ და (ან) ირიბად მონაწილეობს სხვა ორგანიზაციაში,
ასეთი მონაწილეობის ჯამური წილი 20%-ზე მეტს წარმოადგენს. ერთი
ორგანიზაციის მიერ მეორეში სხვა ორგანიზაციების ჯაჭვის მეშვეობით ირიბი
მონაწილეობის წილი აღნიშნული ჯაჭვის ორგანიზაციის მიერ ერთი მეორეში
უშუალო მონაწილეობის წილების წარმოებულის სახით განისაზღვრება. ფიზიკური
პირები ურთიერთ დამოკიდებულებად აღიარდებიან, თუ ერთი ფიზიკური პირი
თანამდებობრივი მდგომარეობის მიხედვით მეორე ფიზიკურ პირს ექვემდებარება:
პირები საოჯახო კანონმდებლობის შესაბამისად ცოლ-ქმრულ ურთიერთობებში,
ნათესაურ კავშირებში ან შვილადამყვანის / შვილადაყვანილის, ასევე მეურვეს ან
მზრუნველის მდგომარეობაში იმყოფებიან; სასამართლოს შეუძლია პირი სხვა
საფუძვლების მიხედვით ურთიერთ დაკავშირებულებად ცნოს, თუ აღნიშნულ
პირებს შორის ურთიერთბებს სხვადასხვა საქონელის (სამუშაოს, მომსახურეობის)
მიხედვით გარიგებების შედეგებზე ზემოქმედება შეუძლიათ.
ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით, აფფილირებულ იურიდიულ პირებს
შეიძლება მივაკუთვნოთ:
 დირექტორთა საბჭოს (სამეთვალყურეო საბჭოს) ან მართვის სხვა კოლეგიალური
ორგანოს წევრები, მისი კოლეგიალური აღმასრულებელი ორგანოს წევრები, ასევე
მისი ერთპიროვნული აღმასრულებელი ორგანოს უფლებამოსილების
განმხორციელებელი პირი;
 იმ ჯგუფის პირებისადმი მიკუთვნებული პირები, რომელსაც მიეკუთვნება
მოცემული იურიდიული პირი;
 მოცემული იურიდიული პირის საწესდებო კაპიტალის შემადგენელი აქციებზე
(ანაბრებზე, წილებზე) მოსული ხმების საერთო რაოდენობის 20%-ზე მეტის
განკარგვის უფლების მქონე პირები;
 იურიდიული პირი, რომელშიც მოცემულ იურიდიულ პირს ხმების საერთო
რაოდენობის 20%-ზე მეტის განკარგვის უფლება გააჩნია.
უნდა აღნინიშნოს, რომ თუ იურიდიული პირი საფინანსო-სამრეწველო

ჯგუფის მონაწილეს წარმოადგენს, მის აფფილირებულ პირებს ასევე მიეკუთვნებიან
300
დირექტორთა საბჭოს (სამეთვალყურეო საბჭოს) ან მართვის სხვა კოლეგიალური
ორგანოების, საფინანსო-სამრეწველო ჯგუფის მონაწილეების კოლეგიალური
აღმასრულებელი ორგანოების წევრები, ასევე პირები, რომლებიც საფინანსო-
სამრეწველო ჯგუფის მონაწილეების ერთპიროვნული აღმასრულებელი ორგანოების
უფლებამოსილებებს ახორციელებენ.
ჰოლდინგური კომპანიების მონაწილეები აფფილირებულ პირებს
წარმოადგენენ მთელი რიგი კრიტერიუმების მიხედვით და, უპირველეს ყოვლისა,
ერთი ჯგუფის პირებისადმი მიკუთვნებადობის მიხედვით. ანტიმონოპოლიური
კანონმდებლობის გამოყენებასთან დაკავშირებული დავების გადაწყვეტის პრაქტიკის
მიმოხილვის თანახმად, საზოგადოების (ამხანაგობის) უმეტესობა
დაქვემდებარებული საზოგადოების ხმების 20%-ზე მეტის განკარგვის ძალისხმევით
მის აფფილირებულ პირს წარმოადგენს; ძირითადი სამეურნეო საზოგადოება
(ამხანაგობა) და მისი შვილობილი საზოგადოებები პირთა ჯგუფს წარმოადგენენ და
როგოეც ერთიანი მეურნე სუბიექტი განიხილებიან.
პირთა ჯგუფი, აფფილირებულ პირთა განსხვავებით, თავისთავად სამეწარმეო
საქმიანობის განხორციელების პროცესში ეკონომიკური ზემოქმედებისა და
ურთიერთქმედების მკაცრ ვარიანტს წარმოადგენენ. თუ პირს ან რამდენიმე პირს
ერთობლივად იურიდიული პირის საწესდებო კაპიტალის შემადგენელ აქციებზე
(ანაბრებზე, წილებზე) მოსილი ხმების საერთო რაოდენობიდან 50%-ზე მეტს
პირდაპირ ან ირიბად განკარგვის (მათ შორის ყიდვა-გაყიდვის ხელშეკრულებების,
ნდობითი მართვის, ერთობლივი საქმიანობის შესახებ, დავალების ან სხვა
გარიგებების) უფლება გააჩნიათ, მაშინ ისინი პირთა ჯგუფად ითვლებოდნენ იქნება.
მეურნეო სუბიექტების პირთა ჯგუფისადმი და აფფილირებულ პირებისადმი
მოკუთვნების კრიტერიუმები საკმაოდ რთულია. კოდევ უფრო მეტი სიძნელე
მდგომარეობს იმაში, რომ ქვეყნის კანონმდებლობა „ურთიერთაფფილირებულობის“
პრინციპს არ ითვალისწინებს, რომლის არსი იმაშია, რომ თუ ორგანიზაციას
აფფილირებული პირი გააჩნია, მაშინ აღნიშნული ორგანიზაცია თავის მხრივ მის
301
აფფილირებულ პირს წარმოადგენს. ცალმხრივი აფფილირებულობის კონცეფციის
თანახმად, თუ ორგანიხაცია А-ს აფფილირებული პირი Б გააჩნია, მაშინ აღნიშნული
ორგანიზაცია А ავტომატურად არ აღიარდება აფფილირებულ პირად Б-სი.
კომპანიასთან დაკავშირებული პირების რეალური წრის გარდა აფფილირებულებს
შეიძლება მიკუთვნებული იქნას კომპანიის მფლობელებისა და მმართველების
ნათესავები: მეუღლეები, მშობლები, საკუთარი და ნახევარ ძმები და დები,
შვილისამყვანები და შვილობილები, აპეკუნები, გამზრდელები.
მსესხებელის ორგანიზაციულ-მმართველობითი ანალიზისას საჭიროა
გათვალისწინებული იქნას შემდეგი ინფორმაცია:
 აფფილიტრებული პირების მსესხებელთან ერთად არსებობა ან კომპანიის ჯგუფის
არსებობა;
 მმართველობითი რგოლისადმი მიმართებაში - მუშაობის გამოცდილება,
განათლება, საქმიანი რეპუტაცია, მსესხებელის ხელმძღვანელი რგოლის
კომპანიაში მუშაობის ვადა;
 ცვლილებები სადამფუძნო დოკუმენტებში, რომელთა ანალიზი სარეგისტრაციო
ორგანოს ამონაწერის საფუძველზე ხორციელდება, მესაკუთრეების
შემადგენლობის ცვლილების ნაწილში (საჭიროა მიზეზი იქნას გამოკვლეული);
 ბოლო კამერალური საგადასახადო შემოწმების არსებობა და შდეგები;
 ბოლო ყოველწლიური აუდიტორული სმოწმების არსებობა და შედეგები;
 საქმიანობის განხორციელებაზელიცენზიის არსებობა (თუ საჭიროა).
უნდა აღინიშნოს, რომ საგადასახადო კანონმდებლობის შესაბამისად,

აქცონერულმა საზოგადოებებმა აუცილებელი წესით საგადასახადო ორგანოებს
აფფილირებული პირების არსებობის შესახებ უნდა აცნობონ, სწორედ ამიტომ ,მათი
მეშვეობით აფფილირებულობის გამოვლენა უფრო ადვილია, ვიდრე შეზღუდული
პასიხისმგებლობის საზოგადოების (შპს) ფორმის ორგანიზაციების მიხედვით.
ოფშორი:
302
კლიენტის რისკის შეფასებისას, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა იქნას
გამახვილებული ოფშორში დარეგისტრირებულ მსესხებლებზე და მის
აფფილირებულ პირებზე. როგორც წესი, გადასახადებიდან თავის არიდების
თვალსაზრისით. ერთი მხრივ, თუ აღნიშნული მოცემული ქვეყნის კანონმდებლობის
შესაბამისობაში დარეგისტრირებული რეალურად მომუშავე კომპანიაა, არანაირი
კანონსაწინააღმდეგო ქმედება არ შეიძლება იუოს, მაგრამ მრავალი ბანკი ასეთ
ორგანიზაციებს „გვერდს უვლიან“ და მიზანშეწონილად მიიჩნევენ მათ კრედიტები
არ მიაწოდონ, საკრედიტო რისკების სფასებისადმი რთული მიდგომის გამო. ოფშორი
ძირითადად სახსრების გადასახადდაბეგვრიდან თავის არიდების, ასევე
გადასახადების გადახდისაგან განვადებისათვის მიზნით გამოიყენება. მაგალითად,
თუ სახსრები ჯგუფის შიგნით გამოიყენება და კონსოლიდირდება რომელიღაც
ფინანსური კომპანიის მიერ, რომელიც ოფშორულ იურისდიქციაში იმყოფება,
ბოლოს და ბოლოს ისინი ხშირად უბრუნდებიან იმ ქვეყანას, სადაც რეალურად
იწარმოება ბიზნესი და ექვემდებარება ადგილობრივ გადასახადდაბეგვრას. ამასთან
ერთად, ასეთი ორგანიზაციებისადმი მაკონტროლებელი ორგანოები
განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ.
ამასთან ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ კომპანია-ოფშორებთან დაკავშირებული
საგადასახადო და სამართლებრივი რისკები არსებობენ, შემდეგი მიშანთვისებების
არსებობისას:
 კომპანია-ოფშორს (კონტრაგენტი ან აფფილირებული სტრუქტურა) არსებითი
ზეგავლენა გააჩნია მსესხებელის საქმიანობაზე, ანუ იგი ბიზნესის მესაკუთრეს
წარმოადგენს, რომელც არაგამჭვირვალეა (ბანკს გააჩნია ინსტრუმენტები
ოფშორის საქმიანობის შემოწმებისათვის);
 კრედიტის გამოყენების მიზნები დაუსაბუთებელია (არსებობს კაპიტალის გატანის
საშიშროება);
 კომპანია ან მისი კონტრაგენტები ოფშორების შავ სიაში შედიან;
 კომპანია-ოფშორი რეალურ საქმიანობას არ ახორციელებს, სხვა სიტყვებით,
„საოპერაციო“ კომპანიას წარმოადგენს;
303
 კომპანია-ოფშორის როლი გაუგებარია ჯგუფის საქმიანობის სტრუქტურაში;
 საქმიანი რეპუტაცია და სხვა დანარჩენი ინფორმაცია მესაკუთრეების - კომპანია-
ოფშორების ფიზიკური პირების (საბოლოო მესაკუთრეების) შესახებ უცნობია;
 კონტრაქტის მხარეების მიერ გამოყენებადი საქონელის (სამ,უშაოს,
მომსახურების) ფასები არსებითად განსხვავდება იდენტუი საქონელის საბაზრო
ფასებისაგან;
 კომპანია-ოფშორის სუსტი სამართლებრივი მხარდაჭერა და ა.შ..
 საქმიანი რეპუტაცია:
საჭიროა აღინიშნოს, რომ ქვეყნის ბუღალტრული აღრიცხვის წესების

მიხედვით, საქმიანი რეპუტაცია არამატერიალური აქტივების შემადგენლობაში
გაითვალისწინება და განისაზღვრება როგორც ორგანიზაციის შესაძენ ფასსა
(მთლიანობაში შეძენილი ქონებრივი კონპლექსის ღირებულება) და მისი ყველა
აქტივებისა და ვალდებულებების საბალანსო ღირებულებას შორის სხვაობა.
აღნიშნული განსაზღვრა მნიშვნელოვნად განსხვავდება აღრიცხვის საერთაშორისო
სტანდარტებში ჩამოყალიბებული განსაზღვრისაგან, რომელთა მიხედვით საქმიანი
რეპუტაცია განისაზღვრება როგორც ფირმის აქტივების შეძენად ფასსა და საბაზრო
ღირებულებას შორის სხვაობა. ამასთან არსის მიხედვით გაითვალისწინება, რომ
საწარმოს ღირებულების მითითებული მეტობა - მართვის უფრო ეფექტური
სისტემისა, სასაქონლო ბაზარზე დომინირებადი პოზიციების და ახალი
ტექნოლოგიების გამოუენების და ა.შ. ხცარჯზე - უფრო მაღალი დონის მოგების
მიღების შესაძლებლობასთან არის დაკავშირებული (ინვესტირების ეფექტიანობის
საშუალო საბაზრო დინესთან შედარებით).
საკრედიტო რისკების ანალიზის ჩარჩოებში, საქმიანი რეპუტაციის
შემადგენელი არამატერიალური აქტივები, პირობითად დაიყოფა ორ ქვეჯგიფად:
 არამატერიალური აქტივები, მთლიანობაში კომპანიიდან გამოუყოფადები,
304
- კონტრაგენტების საქმიანი რეპუტაცია;
- ბაზარზე კომპანიის მდგომარეობა;
- საქონელის/მომსახურების ხარისხი;
- მსესხებელის საქმიანობაზე პიტდაპირ ან ირიბად ზემომქმედ კლიენტებთან,
კრედიტორებთან, მიმწოდებლებთან, სახელმწიფო სახელისიფლებო
სტრუქტურებთან და სხვა სუბიექტებთან ურთიერთდამოკიდებულებები;
- კლიენტების მომსახურების ხარისხი;
- მსესხებელის საგადახდო დისციპლინა;
- კომპანიის ფინანსური მდგრადობა და ფინანსური მდგომარეობის
გამჭვირვალობა;
- გარიგებების ლეგიტიმურობა;
- ორგანიზაციის მიერ ქვეყნის კანონმდებლობის დაცვა;
- არამატერიალური აქტივები, რომლებიც კომპანიის კონკრეტული
თანამშრომლებისაგან განუყოფელია (პროფესიონალური ხარისხი და
რეპუტაცია, როგორც კომპანიის მფლობელების, ასევე მისი
თანამშრომლებისაც).
 არამატერიალური აქტივები, რომლთა კომპანიიდან გამოყოფა არის შესაძლებელი,
- სავაჭრო მარკები;
- საავტორო უფლებები;
- ლიცენზიები და პატენტები;
- გრძელვადინი ან უნიკალური კონტრაქტები;
- კლიენტების მონაცემთა ბაზა.
 კლიენტის რისკების ფაქტორებია:

 ახლად შექმნილი კომპანიის ფაქტიური საქმიანობის ვადა 6 თვეზე ნაკლები;
 მსესხებელის ფაქტიური საქმიანობის ვადის შესახებ ინფორმაციის არარსებობა;
 კომპანიის რეორგანიზაციისა ან წინა გაყიდვის მიზეზები უცნობია;
 ბიზნესის რეალური(ები) მესაკუთრის(ეების) შესახებ ინფორმაციის აეწარმოდგენა;
 ბიზნესის მესაკუთრეებს მოცემულ დარგში მუშაობის გამოცდილრბა არ გააჩნიათ;
305
 ბიზნესის დამფუძნებლები/აქციონერები/რეალური მესაკუთრეები უცხოელ
ორგანიზაციებს/მოქალაქეებს წარმოადგერნენ;
 ქვედანაყოფის ხელმძღვანელებს შესაბამისი განათლება არ გააჩნიათ ან ისინი არა
პროფილის მიხედვით მუშაობენ (განსაკუთრებული ყურადღება უნდა იქნას
გამახვილებული ორგანიზაციებზე, რომლებიც მუშაობენ მრეწველობაში, ან
სამეცნიერო-კვლევით საქმიანობას ახორციელებენ);
 კომპანიის განვითარების მკაფიო სტრატეგიული მიმართულების არარსებობა ან
მსესხებლის სტრატეგიის ცუდად რეკომენდირების შესახებ ინფორმაციის
არსებობა - ორგანიზაციის მიერ რისკიანი საინვესტიციო და საბაზრო პოლიტიკის,
მაღალი დონის საოპერაციო რისკის და ა.შ. განხორციელება;
 საქმიანობის შეწყვეტა, რომლისათვისაც ხხვა ბანკში საბანკო პროდუქტი იყო
მიწოდებული;
 მსესხებელი საქმიანობას „საოპერაციო“ ოფშორული კომპანიების მეშვეობით
ახორციელებს ან მათშია დარეგისტრირებულები დამფუძნებლები და
აქციონერები;
 მესაკუთრეების შემადგენლობაში ბანკისათვის ან მსესხებელის მენეჯმენტის
არასასურველი ცვლილებები;
 მსესხებელის საქმიანობაში მესაკუთრეების, დირექტორის და მთავარი
ბუღალტერის ხსირი შეცვლა ხორციელდება;
 მსესხებელის მიერ აფფილირებული პირების არსებობის/არარსებობის შესახებ
ინფორმაცია არ იყო წარმოდგენილი;
 მსესხებლის მიერ პერსონალის შრომის პირობების არსებით გაუარესებაზე,
შრომის ანაზღაურების შემცირებაზე ან არარეგულარულად გადახდაზე,
პერსონალის შკვეცაზე და ა.შ. მიმართული ქმედებების განხორციელებაა
გამოვლენილი;
 არ არის წარმოდგენილი ინფორმაცია ბოლო კამერალური საგადასახადო
შემოწმების შესახებ;
 არარის წარმოდგენილი ინფორმაცია აქციონერული საზოგადოების ბოლო
სავალდებულო წლიური აუდიტორული შემოწმების შესახებ;
 კლიენტის სავაჭრო მარკა უცნობია ბაზარზე;
306
 მიღებულია ინფორმაცია მსესხებელის კლიენტების მომსახურების ცუდი
ხარისხის და (ან) კომპანიის საქონელის ცუდი რეპუტაციის შესახებ;
 გამოვლენილია ფაქტები მსესხებლის მიერ სხვა საკრედიტო ორგანიზაციებისა და
მესამე პირების წინაშე ვალდებულებების შეუსრულებლობის შესახებ;
 ბიზნესის მესაკუთრეების ()ფიზიკური პირების ცუდი საკრედიტო ისტორია;
 მოსალოდნელია სასამართლო განხილვები გაკოტრების მაღალი ალბათობით;
 თანამშრომლების წინაშე შრომის ანაზღაურებასთან მიმართებაში
ვადაგადაცილებული დავალიანების არსებობა;
 მსესხებელი კომერციულ ბანკებში ხშირად ხურავს/ხსნის ანგარიშბს;
 ნეგატიური ინფორმაცია იურიდიული სამსახურის (ორგანიზაციის
სამართალდამდგენი დოკუმენტების მიმართებაში) და ეკონომიკური
უსაფრთხოების მხრიდან (მსესხებელის საქმიანი რეპუტაციის მიმართებაში).
9.2. საწარმოო რისკი, ძირითადი ფონდების

კლასიფიკაცია, ცვეთა და რისკის ფაქტორები
საწარმეოო რისკი - არის ორგანიზაციის საწარმოო სფეროში არასასურველი

ცვლილებების შედეგად, საწარმოო-ტექნოლოგიური პროცესის შეფერხების
ჩათვლით, დანაკარგების ალბათობა, რამაც შეიძლება მევალეს მიერ თავისი
ვალდებულებების შესრულების შესაძლებლობაზე იმოქმედოს (20, გვ. 128 - 136).
საწარმოო პროცესი ორგანიზაციის ფინანსურ შედეგზე, აქედან გამომდინარე,
მის გადახდისუნარიანობაზეც პირდაპირ ზემოქმედებას ახდენს, ამიტომ მისი
შეფერხებამდე მიმყვანი გარემოებების წარმოქმნის ალბათობა უნდა იქნას
შეფასებული.
ძირითადი ფონდების (ძფ) მდგომარეობა და სტრუქტურა, ასევე სხვადასხვა
ეკონომიკიური ურთიერთობებისას მათი გამოყენება საწარმოო პროცესზე პირდაპირ
ზემოქმედებს. ძირითად ფონდს (ძფ), როგორც წესი, საწარმოს ძირითადი კაპიტალის
საერთო ჯამში ძირითადი ხვედრითი წონა უკავია. მათ რაოდენობაზე,
ღირებულებაზე, ტექნიკურ დონეზე გამოყენების ეფექტიანობაზე ბევრადაა
307
დამოკიდებული საწარმოს საქმიანობის საბოლოო შედეგი: პროდუქციის გამოშვება,
მისი თვითღირებულება, მოგება, რენტაბელობა, ფინანსური მდგომარეობის
მდგრადობა. წარმოების სხვადასხვა დონეებზე განვითარებულ მენეჯმენტთან
შეხამებაში ძირითადი ფონდების (ძფ) გამოყენების მაქსიმალური ეფექტიანობა
მიიღწევა. აღნიშნული განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია თითოეული
საწარმოსათვის, დარგისათვის, მთლიანობაში მთლიანად ქვეყნის ეკონომიკისათვის.
განსაკუთრებით ეკონომიკური კრიზისის პერიოდში, როდესაც უზარალობის
წერტილი ცვალებადი დანახარჯებისადმი ძალიან მგრძნობიარეა.
 ძირითადი ფონდების კლასიფიკაცია, ცვეთა და ანალიზი:
საწარმოო და არასაწარმოო ძირითადი ფონდები:

საწარმოს ძირითადი ფონდები (ძფ) დაიყოფა - საწარმოო ძირითად ფონდებად
(ძსფ) და არასაწარმოო ძირითად ფონდებად (აძსფ). ძირითადი საწარმოო ფონდები
(ძსფ) პროდუქციის დამზადების ან მომსახურების გაწევის პროცესში მონაწილეობენ.
მათ მიეკუთვნებიან: საწარმოო შენობები და ნაგებობები, დაზგები, მანქანები,
ხელსაწყოები, გადამცემი მოწყობილობები და ა.შ.; არასაწარმოო ძირითადი ფონდები
(აძსფ) პროდუქციის შექმნის პროცესში არ მონაწილეობენ. მათ მიეკუთვნებიან:
საცხოვრებელი სახლები, საბავშვო ბაღები, კლუბები, სტადიონები, პოლიკლინიკები,
სანატორიუმები და ა.შ.
ძირითადი ფონდების (ძფ) აღრიცხვისათვის, მათი შემადგენლობისა და
სტრუქტურის განსაზღვრისათვის შეიძლება ძირითადი საწარმოო ფონდების
შემდეგი ჯგუფები და ქვეჯგუფები გამოიყოს:
 შენობები (საწარმოო დანიშნულების არქიტექტურულ-სამშენებლო ობიექტები:
საამქროების კორპუსები, სასაწყობო სათავსოები, საწარმოო ლაბორატორიები და
ა.შ.);
308
 ნაგებობები (საინჟინრო-სამშენებლო ობიექტები რომლებიც წარმოების პროცესის
განხორციელებისათვის პირობებს ქმნიან: გვირაბები, ესტაკადები, საავტომობილო
გზები, საკვამლე მილები ცალკე საძირკველზე და ა.შ.);
 გადამცემი მოწყობილობები (ელექტროენერგიის, თხევადი და გაზისებული
ნივთიერებების გადაცემისათვის მოწყობილობები: ელექტროქსელები,
სათბობქსელები, გაზსადენები, ტრანსმოსიები და ა.შ.);
 მანქანები და მოწყობილობები (ძალოვანო მანქანები და მოწყობილობა - ენერგიის
გამომუშავებისათვის, გარდაქმნისა და განაწილებისათვის მოწყობილობები,
სამუშაო მანქანები და მოწყობილობა; საზომი და მარეგულირებელი ხელსაწყოები
და მოწყობილობები; ლაბორატორიული მოწყობილობა; გამოთვლითი ტექნიკა;
ავტომატიზირებული მანქანები, მოწყობილობები და ხაზები; ტექნიკა, რომელიც
ზემოთ ჩამოთვლილ ჯგუფებში არ შევიდა - სახანძრო მანქანები, სატელეფონო
სადგურების მოწყობილობა და ა.შ.);
 სატრანსპორტო საშუალებები (თბომავლები, ვაგონები, ავტომობილები,
მოტოციკლეტები და ა.შ.);
 ინსტრუმენტები (მჭრელი, დასარტყამი, დასაწნეხი, გამაჯერებელი, ასევე
სხვადასხვა მოწყობილობები სამაგრებისათვის, მონტაჟისათვის და ა.შ.), გარდა
სპეციალური ინსტრუმენტისა და სპეციალური ბადეებისა;
 საწარმოო ინვენტარი და დანადგარები (საგნები საწარმოო ოპერაციების
შესრულების გაადვილებისათვის: სამუშაო მაგიდები, გადასაღობავები,
ვენტილატორები, თაროები და ა.შ.);
 სამეურნეო ინვენტარი (სამეურნეო უზრუნველყოფის საგნები: მაგიდები, საბეჭდი
მანქანები, სეიფები, გასამრავლებელი აპარატები და ა.შ.);
 დანარჩენი ძირითადი ფინდები. აღნიშნული ჯგუფის შემადგენლობაში
ჩაირთვება საბიბლიოთეკო ფონდები, სამუზემუო ფასეულობები და ა.შ.
აქტიური და პასიური ძირითადი საწარმოო ფონდები (ძსფ):

საწარმოს შრომის საგნებზე და საწარმოო სიმძლავრეზე უშუალო
ზემოქმედების ხარისხზე დამოკიდებულებაში ძირითადი საწარმოო ფონდები
დაიყოფა აქტიურებად და პასიურებად. ძირითადი ფონდების აქტიურ ნაწილს
309
მიეკუთვნება - მანქანებს და მოწყობილობას, სატრანსპორტო საშუალებებს,
ინსტრუმენტებს. ძირითადი ფონდების პასიურ ნაწილს მიეკუთვნება - ძირითადი
ფონდების ყველა დანარჩენი ჯგუფები. ისინი საწარმოს ნორმალური მუშაობისათვის
პირობებს ქმნიან. ძირითადი ფონდების ასეთი დეტალიზაცია მათი გამოყენების
ეფექტიანობის ამაღლების რეზერვების გამოსავლენად არის საჭირო.
ცვეთა ძირითადი ფონდების (ძფ):
ფუნქციონირების პროცესში ძირითადი ფონდები (ძფ) ფიზიკურად ცვდებიან
და მორალურად ძველდებიან.
ფიზიკური ცვეთა:
ფიზიკური ცვეთის ქვეშ ძირითადი ფონდების მიერ თავისი ტექნიკური
პარამეტრების დაკარგვა გაიგება. ფიზიკური ცვეთა შეიძლება იყოს ექსპლოატაციური
და ბუნებრივი. ექსპლოატაციური ცვეთა საწარმოო მოხმარების შდეგს წარმოადგენს.
ბუნებრივი ცვეთა ბუნებრივი ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ (ტემპერატურის,
სინოტივის და ა.შ.) ხდება. ფიზიკური ცვეთის ხარისხი ამორტიზაციის დარიცხვის
პროცესში განისაზღვრება და დამოკიდებულია შემდეგ ფაქტორებზე:
ექსპლოატაციის ინტენსიურობა და პირობები, მომსახურე კადრების შემადგენლობა
და კვალიფიკაცია, მასალების ხარისხი და ა.შ. ამორტიზაციული ანარიცხების
ყველაზე გავრცელებული ხერხია - ხაზობრივი (ტოლზომიერი) მეთოდი.
საანგარიშგებო წლის განმავლობაში ძირითადი საშუალებების ობიექტების
მიხედვით დაირიცხება ყოველთვიურად, წლიური თანხის 1/12-ის ჭრილში.
მაღალტექნოლოგიური დარგების განვითარების სტიმულირებისათვის
ორგანიზაციებზე ძირითადი ფონდების (ძფ) აქტიურ ნაწილზე დაჩქარებული
ამოეტიზაციი განხორციელების უფლება არის მინიჭებული. უნდა აღინიშნოს, რომ
ამორტიზაციული დარიცხვები ძირითადად შეიძლება პირობითად-მუდმივ ხარჯებს
მივაკუთვნოთ. ისინი კი, როგორც ცნობილია, წარმოების მოცულობების
შემცირებისას პროდუქციის ერთეულის თვითღირებულებაში მკვეთრად იზრდება,
რაც ქვეყნის უმეტესი ორგანიზაციებისათვის არის დამახასიათებელი.
310
მორალური ცვეთა:
ძირითადი ფონდების (ძფ) მორალური ცვეთა სამეცნიერო-ტექნიკური
პროგრესის შედეგს წარმოადგენს. მორალური ცვეთის ორი ფორმა არსებობს.
მორალური ცვეთის პირველი ფაორმა, ტექნიკისა და ტექნოლოგიის სრულყოფის,
პროგრესული მასალების დანერგვის, შრომის ნაყოფიერების ამაღლების შედეგად,
ძირითადი ფონდების კვლავწარმოების ღირებულების გაიაფებასთან არის
დაკავშირებული. მორალური ცვეთის მეორე ფორმა უფრო სრულყოფილი და
ეკონომიური ზირითადი ფონდების (მანქანების, მოწყობილობის, შენობების,
ნაგებობების და ა.შ.) შექმნასთან არის დაკავშირებული.ამ შემთხვევაში
მოზველებული ძირითადი ფონდების გამოყენება ეკონომიკურად არასარგებლიანი
ხდება, რამდენადაც, მოძველებული ტექნიკის გამოყენებით, საწარმო პროდუქციის
ერთეულზე მეტ ნედლეულს, მასალებს, სამუშაო დროს, ენერგიას ხარჯავს.
აღნიშნულს საბოლოო ჯამში გამოშვებადი პროდუქციის თვითღირებულების
გადიდებამდე და ხარისხის შემცირებამდე მივყავართ.
ძირითადი ფონდების ანალიზი:
ძირითადი ფონდების ანალიზის ამოცანებია:
 ორგანიზაციის და მისი სტრუქტურული ქვედანაყოფების ძირითადი ფონდებით
უზრუნველყოფის განსაზღვრა;
 ძირითადი ფონდების შემადგენლობის ცვლილების მიზეზების დადგენა;
 ორგანიზაციისა და მოწყობილობის საწარმოო სიმძლავრეების გამოყენების
ხარისხის შესწავლა (ძირითადი ფონდების ოპტიმალურად დატვირთვისას
პროდუქციის მაქსიმალურად შესაძლო გამოშვება). საწარმოო სიმძლავრე - არის
ორგანიზაციის საშუალოწლიური საწარმოო სიმძლავრისადმი წარმოების
ფაქტიური ან გეგმიური მოცულობა;
 ძირითადი ფონდების გამოყენების ექსტენსიურობისა და ინტენსიურობის
ამაღლების რეზერვების გამოვლენა.
ძირითადი ფონდების ანალიზის წესი:
311
ანალიზს ძირითადი ფონდებისა და მათი სტრუქტურის დინამიკის, ასევე
ანალიზირებად პერიოდში ძირითადი ფონდების გამოყენების ეფექტიანობის
მახასიათებელი შედარებითი მაჩვენებლების შეფასებიდან იწყებენ. ბუღალტრული
ანგარიშგება საწარმოს საწარმოო პოტენციალის უმნიშვნელოვანესი ელემენტის - მისი
ძირითადი საშუალებების არსებობის, მდგომარეობისა და ცვლილების საკმაოდ
დეტალურად გაანალიზების შესაძლებლობას იძლევა.
ძირითადი ფონდებისდინამიკისა და სტრუქტურის ანალიზი ითვალისწინებს:
 ძირითად ფონდებში ორგანიზაციის კაპიტალის დაბანდებების სიდისა და
სტრუქტურის შეფასებას (ძირითადი ფონდების მოძრაობის ჰორიზონტალური
ანალიზი), რაც ორგანიზაციის საინვესტიციო პოლიტიკისა და კომპანიიდან
აქტივების გამოყვანის თავისდროულად გამოვლენის შესაძლებლობას იძლევა;
 განხორციელებული ცვლილებების ხასიათისა და მიმართულობის განსაზღვრა
(ვერტიკალური ანალიზი), მაგალითად, რომელი სახსრებით ხარჯზე (რა მიზნით)
იქნა შეძენილი ძირითადი ფონდება ან მათი რეალიზაციიდან ფული სად (რა
მიზნით) იქნა მიმართული;
 ძირითადი ფონდების განახლებისა და ფონდუკუგების ანალიზი;
 ძირითადი ფონდების გამოყენების ეფექტიანობის ანალიზი: ძირითადი ფონდების
რენტაბელობის, საწარმოო მოწყობილობის პარკის გამოყენების ანალიზი;
 ძირითადი ფონდების შენახვის, ექსპლოატაციის, კაპიტალური და მიმდინარე
რემონტის მიხედვით დანახარჯების ეფექტიანობის ანალიზი;
 ძირითად ფონდებში ინვესტიციების ეფექტიანობის ანალიზი: კაპიტალური
დაბანდებების ვარიანტების ეფექტიანობის ანალიზი და ინვესტირებისათვის
კრედიტებისა და სესხების მოზოდვის ეფექტიანობის შეფასება.
ძირითადი ფონდების მაჩვენებლები:

ძირითადი ფონდების კვლავწარმოების პროცესი და აქედან გამომდინარე,
მათი დინამიკა, ასევე ძირითადი კაპიტალის მოძრაობა, შეფასდება შემდეგი
მაჩვენებლების სისტემის მიხედვით:
მაჩვენებელი: ფორმულა:
312
ძირითადი ფონდების ცვეთის კოეფიციენტი K ფ.ცვ. = ფ.ცვ. / ფ.სრ.,
(K ფ.ცვ.): სადაც: ფ ცვ. - ძირითადი ფონდების ცვეთის
სხადასხვა ძირითად ფონდებზე ცვეთის ღირებულებაა, ლარებში;
კოეფიციენტის დონეები ერთნაირი არ არის ფ.სრ. - ძირითადი ფონდების სრული
და ტექნიკური პასპორტებითა და სხვა (საწყისი ან აღდგენითი) ღირებულებაა,
დოკუმენტაციებით დადგენილ ნორმებზეა ამორტიზაციის გათვალისწინების გარეშე,
დამოკიდებული ლარებში.
ძირითადი ფონდების განახლების K ფ.გნ. = ფ.შყ. / ფ.წბ.,
კოეფიციენტი (K ფ.გნ.): სადაც: ფ.შყ. - შეყვანილი ძირითადი
ფონდების ღირებულება წლის
განმავლობაში;
ფ.წბ. - ძირითადი ფონდების
ღირებულება წლის ბოლოს, ლარებში.
ძირითადი ფინდების ამოღების K ამღ. = ფ.ამღ. / ფ.წდ.,
კოეფიციენტი (K ამღ.) სადაც: ფ.ანღ. – ამოღებული ძირითადი
ფონდების ღირებულება, ლარებში
ფ.წბ. - ძირითადი ფონდების
ღირებულება წლის დასაწყისში, ლარებში.
ძირითადი საწარმოო ფონდების (ძსფ)
გამოყენების ხარისხის მახასიათებელი
მაჩვენებლიბი:
ფონდუკუგება (K ფ.უკ.): K ფ.უკ. = გმ,პრ.მც. / ფ. სწ.ფ.ღრ.,
K ფ.უკ. - გვიჩვენებს, თუ ძირითად სადაც: გმ,პრ.მც. - გამოშვებილი
ფინდებში დაბანდებული სახსრების (რეალიზებული) პროდუქციის მოცულობაა,
ერთეულზე რამდენი მოგება / ამონაგები ლარებში;
მოდის. ფ.სწ.ფ.ღრ. - ძირითადი საწარმოო
ფონდუკუგების დონე მატერი-ალური ფონდების საშუალო წლიური
წარმოების სხვადასხვა დარგებში ღირებულებაა, ლარებში.
არაერთნაირია. ასე, მაგალითად, სსრკ-ში
1975 წელს წარმოებული ძირითადი
ფონდების 1 რუბლზე მთლიანობაში
სახალხო მეურნეობის მიხედვით წარმოე-
ბული ფაქტიურ ფასებში ეროვნული
პროდუქტის 45 კაპიკი, მრეწვე-ლობაში - 50
კაპიკი, სოფლის მეურნეობაში - 36 კაპიკი,
ტრან-სპორტზე და კავშირგაბმულობაში -
13,4 კაპიკი, მშენებლობაში - 1,18 რუბლი
მოდიოდა.
ფონდტევადობა (Kფ.ტვ.) - ფონდუკუგების Kფ.ტვ. = ფ.სწ.ფ.ღრ./გმ,პრ.მც.
უკუ სიდიდეა. იგი ფონდებში
მოთხოვნილების მახასიათებელია ერთ
ლარზე.
საწარმოო სიმძლავრეების გამოყენების Kსმ.გმ. = გმ,პრ.მც./ სმძ.,
კოეფიციენტი (Kსმ.გმ.) სადაც: ამძ - საწარმოო სიმძლავრეა
(პროდუქციის მაქსიმალურად შესაძლო
გამოშვება), ლარებში.
313
ძირითადი ფონდების ანალიზის წყაროებია:
 ორგანიზაციის ბუღალტრული ანგარიშგება (ფორმა №1, №2, №5 და ა.შ.);
 მოწყობილობების პასპორტები, რომლებშიც ყველა ძირითადი ფონდების
დეტალური ტექნიკური დახასიათებაა მოყვანილი (ექსპლოატაციაში შეყვანის
წეკი, სიმძლავრე, გაცვეთის ხარისხი და ა.შ.);
 ტექნიკური განვითარების გეგმა დაკრედიტების პერიოდში.
ძირითადი ფონდების გამოყენების გაუმჯობესების ძირითადი

მიმართულებებია:
 მოწყობილობის ტექნიკური სრულყოფა და მოდერნიზაცია;
 ძირითადი ფონდების სტრუქტურის გაუმჯობესება მანქანებისა და
მოწყობილობის ხვედრითი წონის გადიდების ხარჯზე;
 მოწყობილობის მუშაობის ინტენსიურობის ამაღლება;
 ოპერატიული დაგეგმვის ოპტიმიზაცია;
 საწარმოს მუშაკების კვალიფიკაციის ამაღლება.
ძირითადი საწარმოო ფონდების ანალიზის მსვლელობაში საჭიროა ყურადღება

იქნას გამახვილებული შემდეგზე:
 ძირითადი საწარმოო ფონდის სტრუქტურაზე;
 ძირითადი საწარმოო ფონდის აქტიური და პასიური ნაწილის წილზე მათ საერთო
ღირებულებაში;
 საწარმოს და მისი სტრუქტურული ქვედანაყოფების ძირითადი ფონდებით
უზრუნველყოფადობა;
 ძირითადი ფონდების გამოყენების ზემოქმედება პროდუქციის წარმოების
მოცულობაზე და სხვა მაჩვენებლებზე;
 ძირითადი საშუალებების გამოყენების ეფექტიანობის ამაღლების რეზერვები;
 ძირითადი საწარმოო ფონდების ექსპლოატაციის პირობები და წესები;
 საწარმოო/სასაწყობო სათავსოების ტექნიკური მდგომარეობა, რომლებშიც
განთავსებულია ძირითადი საწარმოო ფონდები;
 ძირითადი საწარმოო ფონდების ფიზიკური და მორალური ცვეთა;
314
 საწარმოს საწარმოო სიმძლავრეების გამოყენების ხარისხი;
 ძირითადი საშუალებების ღირებულების ამორტიზაციის გათვალისწინებით
შემცირება/გადიდების ტენდენცია;
საწარმოო რისკის ფაქტორებია:

 საწარმოო სიმძლავრეების არასრულად დატვირთვა;
 საწარმოო სიმძლავრეების გადატვირთვა;
 საწარმოო პროცესისატთვის მნიშვნელოვანი მოწყობილობის მწყობრიდან
გამოსვლა;
 ძირითადი საწარმოო ფონდები და საწარმოო შენობები, რომლებშიც
განთავსებულია ისინი, მსესხებლის საკუთრებას არ წარმოადგენს და მას იგი
არენდის უფლებით აქვს აღებული;
 ძირითადი საწარმოო ფონდების მაღალი ცვეთადობა (70%-ზე მეტი);
 საწარმოო წუნის მაღალი წილი გამოშვებადი პროდუქციის საერთო მოცულობაში.
9.3. საგადახდო რისკის ანალიზი, ძირითადი

ფინანსური მაჩვენებლები, გადახდისუნარიანობა,
რისკის ფაქტორები
საგადახდო რისკი - არის ორგანიზაციის ფინანსური მდგომარეობის

გაუარესების შედეგად დანაკარგების ალბათობა, რასაც შეუძლია მევალეს მიერ
თავისი ვალდებულებების სსრულების შესაზლებლობაზე ზემოქმედება მოახდინოს
(20, გვ. 136 - 176).
კრედიტუნარიანობისაგან (მსესხებელის მიერ ბანკის წინაშე ვადიანი
გადახდების თავისდროულად განხორციელების შესაძლებლობა) განსხვავებით,
გადახდისუნარიანობა წარმოადგენს უფრო ფართე ცნებას - იგი არის ორგანიზაციის
მიერ მესამე პირების წინაშე, აქტივებისა და რაციონალური საგადახდო-საკრედიტო
პოლიტიკის ხარჯზე, ყველა თავისი ვალდებულებები თავისდროულად შეასრულოს.
პრაქტიკაში ბანკები საკრედიტო რისკის მართვას საკრედიტო ანალიზისა და
მსესხებლების შერჩევის საკუთარი მეთოდიკებით ხელმძღვანელობენ. აღნიშნული
315
ანალიზი, ძირითადი სახით, მსესხებელის კრედიტუნარიანობისა და კრედიტის
უზრუნველყოფის ხარისხის განსაზღვრაში მდგომარეობს.
საგადახდო რისკების ანალიზისას ყურადღება გასესხების ღირებულებითი
პარამეტრების ლიმიტების დამდგენ ორგანიზაციებში საკრედიტო პოლიტიკის
არსებობაზე უნდა იქნას გამახვილებული. კომპანიის მიერ ნასესხები სახსრების
ლიმიტზე გადაჭარბებით მოზიდვა დაუშვებელია (გარიგება შიძლება
არაფრისმომცემად ჩაითვალოს). საკრედიტო პოლიტიკის შესაბამისობაში ნასესხები
სახსრების მოზიდვის გეგმა მტკიცდება, აქედან გამომდინარე კი, იგი დაკრედიტების
ვადაზე ნაკლები არ უნდა იყოს.
 ფინანსური მდგომარეობის ანალიზი:
ორგანიზაციის ფინანსური მდგომარეობა სახსრების (აქტივების) განთავსებითა

და გამოყენებით და მათი ფორმირების წყაროებით (საკუთარი კაპიტალითა და
ვალდებულებებით, ანუ პასივებით) ხასიათდება.
ორგანიზაციის ფინანსური მდგომარეობის ანალიზისას, სამომავლო
განვითარების პერსპექტივების პროგნოზირებისათვის (ისტორიული მოდელირება),
ყურადღება არა მარტო მიმდინარე ფინანსურ მდგომარეობაზე, არამედ ბიზნესის
განვითარების ტენდენციების, წარსულში მსესხებელის საქმიანობაში ცვლილებების
გამოვლენაზეც უნდა იქნას გამახვილებული. გარდა ამისა, საგარეო და შიდა
ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ მსესხებელის მდგრადობის ანალიზის სცრნარების
ჩამოყალიბება არის საჭირო, რაზედაც ზემით უკვე გვქონდა საუბარი.
მსესხებელის ფინანსური მდგომარეობა შეიძლება, ცენტრალური ბანკის
მოთხოვნილებების მხედვით საკრედიტო ორგანიზაციის შიდა დოკუმენტებით
დამტკიცებული მეთოდიკის შესაბამისობაში, შეფასებული იქნას როგორც კარგი,
საშუალო ან ცუდი. ფინანსური მდგომარეობისა და საგადახდო რისკების ანალიზი
მიზანშეწონილია, როგორც მინიმუმ, 5 საანგარიშგებო პერიოდების მონაცემების
საფუძველზე, მსესხებელის მიერ საგადასახადო ორგანოებში წარდგენილი
316
ოფიციალური საბუღალტრო ანგარიშგებების საფიძველზე (ბუღალტრული ბალანსი -
ფორმა №1 და ანგარიშგება მოგებისა და ზარალის შესახებ ფორმა - №2, ასევე სხვა
დოკუმერნტების საფუძველზე), იქნას განხორციელებული.
ანგარიშგებების საგადასახადო ორგანოებში ჩაბარების ფაქტი დასტურდება
შემდეგი ხერხებით:
 საგადასახადო ორგანოების მხრიდან ანგარიშგების მიღების შესახებ
აღნიშვნით (აქ მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ ის გარემოება, რომ
მსესხებელს შეუძლია დროის გარკვეული პერიოდის შემდეგ დააზუსტოს
ანგარიშგება და საგადასახადო სამსახურში სხვა მონაცემები წარადგინოს.
აქედან გამომდინარე, ბანკში არასარწმუნო ანგარიშგების წარმოდგენის
რისკი მაღალია);
 ელექტრონული კავშირის მეშვეობით ანგარიშგების გადაგზავნის შესახებ
ელექტრონული შეტყობინებით (რისკები იგივეა).
ბანკში არასარწმუნო ანგარიშგების მიწოდებასთან მიმართებაში (რის შდეგად

შეიძლება ხელშეკრულება ძალადაკარგულად ჩაითვალოს, თუ გარიგება
არასაფუძვლიანი აღმოჩნდა) სამართლებრივი რისკის შემცირების მეთოდის სახით,
შეიძლება ქვეყნის სახელმწიფო სტატისტიკის სამსახურზე მიმართვა და ფასიანობის
საფუძველზე მსესხებელის ბუღალტრული ანგარიშგების კოპიოს მიღება იქნას
განხორციელებული.
ფინანსური მდგომარეობის რეიტინგის განსაზღვრა:
ფინანსური მდგომარეობის შფასება მსესხებლისათვის ფინანსური
მდგომარეობის გარკვეული რეიტინგოის მინიჭების გზით ხორციელდება. რეიტინგი
თავისთავად, მოცემულ კონტრაგენტთან ოპერაციების მიხედვით ბანკის მიერ
თავისთავზე აღებადი საკრედიტო რისკის ხარისხობრივი შფასების მაჩვენებელ,
ბალურ (ქულებიან) შეფასებას წარმოადგენს, რეიტინგი კონტრაგენტს მიენიჭება
შემდეგი ფინანსური მაჩვენებლების მდგომარეობის (ფაქტორების ჯგუფის)
შეფასების შედეგად:
317
 ლიკვიდობის მაჩვენებლების;
 ფინანსური მდგრადობის მაჩვენებლების;
 რენტაბელობის მაჩვენებლების;
 საქმიანი აქტიურობის (ბრუნვადობის) მაჩვენებლიბის.
ყველა მაჩვენებლები კოეფიციენტების (უფრო დაბალი დონის მაჩვენებლების)

საფუძველზე როგორც გარკვეულ წონებთან საშუალოშეწონილები გაიანგარეიშება.
ჯამურ შფასებაზე (რეიტინგზე) ზემომქმედი კოეფიციენტებისა და წონის დასაშვები
ნორმატიული მნიშვნელობები დამოკიდებულია დარგზე, რომელშიც მსესხებელი
თავის საქმიანობას ახორციელებს, და იგი თითოეული ბანკის მიერ
სხვადასხვანაირად დგინდება.
ქვემოთ სხვადასხვა დარგების ჭრილში ორგანიზაციების ფინანსური
მდგომარეობის მაჩვენებლების დასაშვები ნორმატიული და წონითი
მნიშვნელობების მაგალითია მოყვანილი (იხ. ცხრილი 191).
ცხრილი 9.1. დარგების მიხედვით ფინანსური მაჩვენებლების
ნორმატიული მნიშვნელობები
დარგი 1 სარ- 2 მომ- 3 მრეწ-
კინი- სახუ- ველ-
გზო რების ობა
ხაზე- სფე-
ბი რო
მაჩვენებლის მნიშ დასა- მნიშ დასა- მნიშ დასა-
დასახელება: ვნე- შვები ვნე- შვები ვნე- შვები
ლო- მნიშ- -„- ლო- მნიშ -„- ლო- მნიშ -„-
ვანო- ვნელ- ვანო- ვნელ- ვანო- ვნელ-
ბა ობები ბა ობები ბა ობები
აქე- აქა- აქე- აქა- აქე- აქა-
დან მდე დან მდე დან მდე
1.ლიკვიდობა 30% 30% 30%
1.1.ლიკვიდო 35,0% 0,30 2,00 20,0% 0,40 1,60 20,0% 0,50 1,50
ბის საერთო
კოეფიციენტი
1.2.მიმდინარე 20.0% 0,25 1,80 25,0% 0,40 1,60 25,0% 0,20 1,30
ლიკვიდობის
1.3.აბსოლუტური 12,5% 0,000 0,100 10,0% 0,000 0,100 10,0% 0,000 0,150
318
1.4.ვადიანი 12,5% 0,00 0,10 20,0% 0,00 0,40 20,0% 0,00 0,15
1.5.სახსრების 20,0% 0,00 0,25 25,0% 0,10 1,00 25,0% 0,30 1,00
ლიკვიდობა
მიმოქცევაში
2.ფინანსური
მდგრადობა 30% 30% 30%
2.1.საკუთარი 45% 0,00 0,50 30% 0,00 0,20 30% 0,00 0,50
საბრუნავი
სახსრებით
მიმდინარე
აქტივების
უზრუნველყო-
ფადობის
2.2.დამოუკი- 28% 0,60 0,95 25% 0,00 0,20 28% 0,30 0,70
დებლობის
2.3.საკუთარი 18% 1,00 1,10 25% 0,00 0,20 28% 0,50 1,50
კაპიტალით
არასაბიუჯეტო
უზრუნველყო-
ფადობის
2.4.საბრუნავი და 9% 0,05 0,19 20% 3,00 50,0 15% 0,20 1,20
არასაბრუნავი
კაპიტალის
თანაფარდობა
3.რენტაბე-
ლობა 20% 20% 20%
3.1.რეალიზაციის 20% 10,0% 35% 35% 2,00% 13% 35% 0,00% 40%
რენტაბელობა
3.2.აქტივების 20% 0,30% 3,0% 15% 0,00% 6,0% 15% 0,00% 10%
(საბრ. და არასაბ)
3.3.საბრუნავი 20% 3,00% 50% 15% 0,00% 6,0% 15% 0,00% 20%
3.4.ინვესტიციებ. 20% 0,30% 4,0% 15% 10,0% 60% 15% 0,00% 16%
3.5.საკუთარი 20% 0,30% 4,0% 20% 10,0% 60% 20% 0,00% 20%
4.საქმიანი
აქტიურობა
(ბრუნვადობა) 20% 20% 20%
319
4.1.აქტივების 8% 2000 500 10% 1000 100 10% 1000 200
ბრუნვადობის
პერიოდი, დღ-ში
4.2.მიმდინარე 17% 150 30 15% 850 60 15% 250 150
ბრუნვადიბის
პერიოდო, დღ-ში
4.3.დებიტორული 21% 1,00 0,30 25% 1,60 0,60 25% 2,00 0,50
დავალიანების
თანაფარდობა
კრედიტორული
ბრუნვადობი-
სადმი
4.4.დებიტორული 21% 110 10 25% 300 60 25% 200 25
4.5.კრედიტორული 21% 120 30 25% 300 60 25% 400 30
იმ შემთხვევაში, თუ მსესხებელის საქმიანობა/პროექტი ხორციელდება იმ

დარგში, რომლის შეფასება ფაქტორების წონების განსაზღვრის თვალსაზრისით არ
იყო განხორციელებული, ჯამური შეფასება (რეიტინგი) ფაქტორების ტილი წონების
შესაბამისობაში განისაზღვრება: ლიკვიდურობა - 25%, ფინანსური მდგრადობა - 25%,
რენტაბელობა - 25%, საქმიანი აქტიურობა - 25%.
ფაქტორების თითოეული ჯგუფის შიგნით თითოეულ კოეფიციენტს, როგორც
წესი, საკუთარი ნორმატიული მნიშვნელობა და წონა გააჩნია, რომლებიც ფინანსური
მდგომარეობის შუალედურ რეიტინგზე - ჯგუფის რეიტინგზე ზემოქმედებენ.
 ფინანსური მდგომარეობის ძირითადი მაჩვენებლები:
ნორმატიული მნიშვნელობების სახით ერთ-ერთი ბანკის ყველაზე უფრო

დაკრედიტებადი დარგის (ვაჭრობისა და მრეწველობის) ორგანიზაციის ფინანსური
მდგომარეობის კოეფიციენტების მინიმალური და მაქსიმალური მნიშვნელობების
320
მაგალითებია მოყვანილი. მინიმალური და მაქსიმალური მნიშვნელობები კურსივით
არის მითითებული. ორგანიზაციის გადახდისუნარიანობის შეფასების პრაქტიკიდან
გამომდინარე კოეფიციენტების სარეკომენდაციო მნიშვნელობებია შთავაზებული.
ლიკვიდობის მაჩვენებლები:
ლიკვიდობა - კომპანიის ფინანსური მდგომარეობის ერთ-ერთ-
მნიშვნელოვანი მახასიათებელის, რომელიც საწარმოს მიერ კრედიტორების წინაშე
ვალდებულებების თავისდროულად გადახდის შესაძლებლობის განმსაზღვრელია.
ლიკვიდობის შეფასება ლიკვიდური აქტივებით ვალდებულებების გადაფარვის
ხარისხის შემფასებელი კოეფიციენტების ჯგუფის ანალიზის საფუძველზე აიგება.
ლიკვიდობის საერთი მაჩვენებელი - საბრუნავი აქტივების თანაფარდობაა
მოკლევადიან ვალდებულებებთან,
სადაც:
საბრუნავი აქტივები = (ფორმა 1-ის სტროფი 290-ია),
მოკლევადიანი ვალდებულებები = მოკლევადიან ნასესხებ სახსრებს (ფორმა 1-
ის სტროფი 610) + კრედიტორული დავალიანება (ფორმა 1-ის სტროფი 620) +
დამფუძნებლებზე შემოსავლების გადახდასთან მიმართებაში დავალიანება (ფორმა 1-
ის სტროფი 630) + სხვა დანარჩენი მოკლევადიანი ვალდებულებები (ფორმა 1-ის
სტროფი 660).
ნორმატივი ვაჭრობისათვის - 0,25-1,75.
ნორმატივი მრეწველობისათვის - 0,5-1,5.
მიმდინარე ლიკვიდობის კოეფიციენტი - ფულადი სახსრების, დებიტორული

დავალიანების, მოკლევადიანი ფინანსური დაბანდებების ჯამის თანაფარდობა
სადაც:
ფულადი სახსრები = ფორმა 1-ის სტროფი 260,
დებიტორული დავალიანება, 12 თვეზე ნაკლები ვადით = ფორმა 1-ის სტროფი
240,
321
მოკლევადიანი დაბანდებები = ფორმა 1-ის სტროფი 250.
აბსოლუტური ლიკვიდობის კოეფიციენტი - ფულადი სახსრების

თანაფარდობაა მოკლევადიან ვალდებულებებთან.
ნორმატივი ვაჭრობისათვის - 0-0,07.
ნორმატივი მრეწველობისათვის - 0-0,15.
ვადიანი ლიკვიდობის კოეფიციენტი - ფულადი სახსრებისა და მოკლევადიანი

ფინანსური დაბანდებების ჯამის თანაფარდობაა მოკლევადიან ვალდებულებებთან.
მიმოქცევაში სახსრების ლიკვიდობა - გადატვირთული საქონელის მიხედვით

მოთხოვნილებების, მოკლევადიანი დებიტორული დავალიანების, მოკლევადიანი
ფინანსური დაბანდებებისა და ფულადი სახსრების ნაშთების ჯამის თანაფარდობაა
სადაც:
გადატვირთული საქონელი = ფორმა 1-ის სტროფი 220.
ორგანიზაციის საერთო ლიკვიდობის რეკომენდირებული კოეფიციენტია - 1-

დან - 2-მდე.
ფინანსური მდგრადობა:
ფინანსური მდგრადობა - კომპანიის ფინანსური მდგომარეობის დაფინანსების
გარე წყაროებზე დამოკიდებულების ხარისხის განმსაზღვრელი მახასიათებელია.
საკრედიტო რისკი არსებითად მცირდება თუ მსესხებელის საკუთარი
სახსრების მოცულობა საბრუნავ სახსრებში მოთხოვნილებების არანაკლები 40-50%-
ია. ამ შემთხვევაში მსესხებელს საკუთარი ძალებით კონიუნქტურული პრობლემების
322
გადაწყვეტის შესაძლებლობა გააჩნია. აქედან გამომდინარე, წარმოიქმნება პირველი
შეზღუდვა - მსესხებელის ნასესხები სახსრების ზღვრული წილი მისი საბრუნავი
სახსრების სტრუქტურაში. საკუთარი საბრუნავი სახსრების არსებობა საწარმოს თავის
საქმიანობაში თავისუფალი მანევრირების, შედეგიანობისა და მდგრადობის
ამაღლების შესაძლებლობას აძლევს. ფინანსური მდგრადობის შფასებისას
გაიანგარიშბა შემდეგო კოეფიციენტები:
მიმდინარე აქტივების საკუთარი საბრუნავი სახსრებით უზრუნველყოფადობის
კოეფიციენტი - საკუთარი საბრუნავი სახსრების თანაფარდობაა მიმდინარე
აქტივებთან,
სადაც:
საბრუნავი (მიმდინარე) აქტივები = ფორმა 1-ის სტროფი 290.
საკუთარი საბრუნავი სახსრები = კაპიტალი და რეზერვები (ფორმა 1-ის
სტროფი 490) + მომავალი პერიოდების შემოსავლები (ფორმა 1-ის სტროფი 640) + წინა
ხარჯებისა და გადახდების რეზერვი (ფორმა 1-ს სტროფი 650) -ბრუნვისგარეშე
აქტივები (ფორმა 1-ის სტროფი 190).
დამოუკიდებლობის კოეფიციენტი - საკუთარი სახსრების თანაფარდობაა

ბალანსის ვალუტასთან,
სადაც:
საკუთარი სახსრები (საკუთარი კაპიტალი) = ფორმა 1-ის სტროფები 490 + 640 +
650.
ბალანსის ვალუტა = ფორმა 1-ის სტროფი 700.
ბრუნვისგარეშე აქტივების საკუთარი კაპიტალით უზრუნველყოფადობის

კოეფიციენტი - საკუთარი სახსრების თანაფარდობაა ბრუნვისგარეშე აქტივებთან.
323
საბრუნავი და არასაბრუნავი აქტივების თანაფარდობის კოეფიციენტია.

დამოუკიდებლობის კოეფიციენტის რეკომენდირებული მნიშვნელობაა - არა

ნაკლები 10% (სასურველია 40%).
საქმიანი აქტიურიბა:
საწარმოს ფინანსური მდგომარეობა, მისი ლიკვიდობისა და
გადახდისუნარიანობის მაჩვენებლები უშუალოდაა დამოკიდებული იმაზე, თუ
მიმდინარე აქტივებში დაბანდებული სახსრებირამდენად სწრაფად გარდაიქმნება
რეალურ ფულში. საქმიანი აქტიურობა - საწარმოს საქმიანი ციკლის ვადებს და
ბრუნვაში სახსრების არსებობის ხანგრძლივობას გვიჩვენებს. სახსრების
ბრუნვადობის სიჩქარე, ანუ მათი ფულად ფორმად გარდაქმნა, კომპანიის
გადახდისუნარიანობაზე უშუალო ზემოქმედებას ახდენს, ამიტომ ბრუნვადობის
კოეფიციენტებს ორგანიზაციის ფინანსური მდგომატრეობის სფასებისათვის დიდი
მნიშვნელობა აქვთ. საქმიანი აქტიურობის შფასებისათვის, როგორც მინიმუმ,
საჭიროა გაანგარიშებული იქნას შემდეგი კოეფიციენტები:
აქტივების (კაპიტალის) ბრუნვადობის კოეფიციენტი - რეალიზაციიდან
ამონაგების თანაფარდობაა აქტივების საშუალო სიდიდესთან,
სადაც:
აქტივების საშუალო სიდიდე = ფორმა 1-ის სტროფი 300 x დღეები პერიოდში.
რეალიზაციიდან ამონაგები პერიოდში = ფორმა 2-ის სტროფი 010.
ნორმატივი ვაჭრობისათვის - 35-600 დღე.
ნორმატივი მრეწველობისათვის - 200-1000 დღე.
324
მზა პროდუქციის, მარაგების, საბრუნავი სახსრების ბრუნვადობის
კოეფიციენტი - რეალიზაციიდან ამონაგების თანაფარდობაა მზა პროდუქციის,
საბრუნავი სახსრების სასუალო სიდიდესთან,
სადაც:
მზა პროდუქციის საშუალი სიდიდე = ფორმა 1-ის სტროფი 214 x დღეები
პერიოდში.
მიმდინარე აქტივების საშუალო სიდიდე = ფორმა 1-ის სტროფი 290 x დღეების
რაოდენობაზე.
მარაგების საშუალო სიდიდე = ფორმა 1-ის სტროფი 210 x დღეების
რაოდენობაზე.
დებიტორული დავალიანების ბრუნვადობის კოეფიციენტი - რეალიზაციიდან

ამონაგების თანაფარდობაა დებიტორული დავალიანების საშუალო სიდიდესთან
ერთ წლამდე ვადით, დამფუძნებლების მიერ საწესდები კაპიტალში შესატანების
მიხედვით დავალიანების გამოქვითვით,
სადაც:
დებიტორული დავალიანების საშუალო სიდიდე ერთ წლამდე ვადით,
დამფუძნებლების მიერ საწესდები კაპიტალში შესატანების მიხედვით დავალიანების
გამოქვითვით = საშუალო დებიტორული დავალიანება ერთ წლამდე (ფირმა 1-ის
სტრიფი 240) - საწესდებო კაპიტალში შესატანების მიხედვიტ დავალიანება (ფორმა 1-
ის სტროფი 244) x დრეები პერიოდში.
კრედიტორული დავალიანების ბრუნვადობის კოეფიციენტი - რეალიზაციიდან

ამონაგების თანაფარდობაა კრედიტორული დავალიანების საშუალო სიდიდესთან
ერთ წლამდე ვადით,
325
სადაც:
კრედიტორული დავალიანების საშუალო სიდიდე ერთ წლამდე ვადით =
ფორმა 1-ის სტროფი 620 x დღეების რაოდენობა პერიოდში.
დებიტორული და კრედიტორული დავალიანებების ბრუნვადობის
თანაფარდობა - დებიტორული დავალიანების ბრუნვადობის პერიოდის
თანაფარდობაა კრედიტორული დავალიანების ბრუნვადობის პერიოდთან.
საწარმოო ორგანიზაციის მარაგების ბრუნვადობის კოეფიციენტისათვის

რეკომენდებული ნორმატიული მნიშვნელობა შეადგენს 45-დან - 90-დღემდე.
რენტაბელობა:
რენტაბელობა - კომანიის ფინანსური მდგომარეობის მახასიათებელია, მასში
ინვესტირებულ სახსრებზე მოგების მოტანის შესაძლებლობის შეფასებასთან
მიმართებაში.რენტაბელობა გამოიხატება როგორც მოგება დაბანდებული სახსრების
ერთეულზე. რენტაბელობა დანახარჯებისა და შედეგების თანაფარდობის
თვალსაზრისით საწარმოს საქმიანობის გამავრცობელ მაჩვენებელს წარმოადგენს.
ამასთან გათვალისწინებული უნდა იქნას, რომ საბოლოო შედეგზე ზემოქმედებს ორი
შემადგენელი: შიდა ორგანიზაციულ-ეკონომიკური ფაქტორები და გარე საბაზრო
პირობები. რენტაბელობის ანალიზისას გაიანგარიშბა შმდეგი კოეფიციენტები:
რეალიზაციის რენტაბელობა - რეალიზაციიდან მოგების თანაფარდობაა
რეალიზაციიდან ამონაგების ჯამთან პერიოდში,
სადაც;
მოგება რეალიზაციიდან პერიოდში = ფორმა 2-ის სტროფი 050.
რეალიზაციიდან ამონაგების ჯამი პერიოდში = ფორმა 2-ის სტროფი 010.
თვითღირებულების ჯამი პერიოდში = ფორმა 2-ის სტრიფი 020.
326
აქტივების რენტაბელობა - სუფთა მოგების პერიოდში თანაფარდობაა

აქტივების სიდიდესთან პერიოდში,
სადაც:
სუფთა მიგება პერიოდში = ფორმა 2-ია სტროფი 190.
აქტივები პერიოდში (ბალანსის ვალუტა) = ფორმა 2-ის სტრიფი 300.
საბრუნავი აქტივების რენტაბელობა - სუფთა მოგების პერიოდში

თანაფარდობაა საბრუნავ აქტივებთან პერიოდში.
ინვესტიციების რენტაბელობა - სუფთა მოგების პერიოდში თანაფარდობაა

საკუთარ სახსრებთან და გრძელვადიან პასივებთან პერიოდში,,
სადსაც:
საკუთარი სახსრებისა და გრძელვადიანი პასივების საშუალო მნიშვნელობა
პერიოდის მონაცემების მიხედვით = საკუთარი სახსრები (ფორმა 1-ის სტრიფი 490) +
გრძელვადიანი პასივები (ფორმა 1-ის სტრიფი 590) პერიოდში.
საკუთარი სახსრების (საკუთარი კაპიტალის) რენტაბელობა - სუფთა მოგების

პერიოდში თანაფარდობა საკუთარ სახსრებთან მოცემულ პერიოდში. გვიჩვენებს
აქციონერების ინვესტიციებზე უკუგებას, სააღრიცხვო მოგების თვალსაზრისით.
327
საწყისი მონაცემები:
 ამონაგები = 100 მლნ ლარს.
 თვითღირებულება = 70 მლნ ლარს.
 კომერციული ხარჯები = 1,2 მლმ ლარს.
ამოხსნა:
მოგება რეალიზაციიდან = 100 – 78 – 1,2 = 28,8 მლნ ლარს.
რენტაბელობა რეალიზაციიდან = მოგება/ამონაგები =
= 28,8/100 = 28,8%.
რენტაბელობა რეალიზაციიდან = მოგება/თვითღირებულება =
= 28,8/70 = 0,41 = 41%.
როგორც მაგალითიდან ჩანს, პირველ შემთხვევაში რენტაბელობა მივიღეთ
უფრო დაბალი, ვიდრე მეორე შემთხვევაში, რადგანაც ამონაგებში უკვე
რეალიზაციიდან მოგება არის ჩართული.
გაყიდვების რენტაბელობის კოეფიციენტის რეკომენდებული მნიშვნელობაა -
10-დან - 40%-მდე.
 ორგანიზაციის გადახდისუნარიანობის დამატებითი მაჩვენებლები:
ფინანსური მდგომარეობის შეფასებისას საჭიროა რიგი ფაქტორები და

მაჩვენებლები იქნას განხილული, რომლებიც ხშირად სტანდარტულ საბანკო
მეთოდიკებში არ არის გათვალისწინებული, მაგრამ ისინი მსესხებელის ფინანსურ
მდგომარეობაზე არსებით ზეგავლენას ახდენენ, და, მათ არ გაანალიზირებამ,
შეიძლება რისკები ბოლომდე მნიშვნელოვნად შეუფასებელი დატოვოს. ასეთ
ფაქტორებს და მაჩვენებლებს შეიძლება მივაკუთვნოთ:
ფინანსური ბერკეტის ეფექტი (ფბე):
ფბე (%) - არის მოზიდული სახსრების (სესხებისა და კრედიტების)
გამოყენების ეფექტიანობა, რომელიც მდგომარეობს იმაში, რომ ნასესხები სახსრების
328
გამოყენებას, მათი ფასიანობის მიუხედავად, საკუთარი სახსრების რენტაბელობის
გადიდებამდე მივყავართ.
ფბე = (1 - გადასახადი მოგებაზე ათწილადებში გამოსახული) x (რენტაბელობა
რეალიზაციიდან - კრედიტების მიხედვით საშუალი საპროცენტო განაკვეთი) x
(ნასესხები სახსრები/საკუთარი კაპიტალი).
ფბე > 0, როდესაც კრედიტების მიხედვით საშუალო საპროცენტო განაკვეთი

ნაკლებია აქტივების რენტაბელობაზე. რამდენად ნაკლების ფინანსური ბერკეტის
დონე, იმდენად მეტია ორგანიზაციის ფინანსური რისკი.
გამოყენებადი რესურსის ხარისხის დონე (Kნზ):
Kნზ = ტნზ(დნ) / ტნზ(ამ/თღ),
სადაც: ტნზ(დნ) - დანახარჯების (თვითღირებულება, კომერციული
ხარჯები და ა.შ.) ნაზარდის ტემპია,
ტნზ(ამ/თღ) - ამონაგები/თვითღირებულების ნაზარდის ტემპია.
თუ Kნზ < 0,5 - რესურსის მოცემული სახეობა წარმოების პროცესში

ინტენსიურად გამოიყენებოდა.
თუ 0,5 < Kნზ > 1 - რესურსის მოცემული სახეობა წარმოების პროცესში
უპირატესად ექსტენსიურად გამოიყენებოდა.
თუ Kნზ > 1 - რესურსის მოცემული სახეობა წარმოების პროცესში მთლიანად
ექსტენსიურად გამოიყენებოდა.
საწარმოო რესურსების გამოყენების ეფექტიანობა (K);

K = ტნზ(ამ) / ტნზ(თღ).
მაგალითად, ტნზ(თღ) = 30,5% , ტნზ(ამ) = 35,5 % , მაშინ თვითღირებულების
ნაზარდის ტემპი ამონაგების ნაზარდის ტემპთან მიმართებაში (35,5 : 30,5) = 1,16-ჯერ
ნაკლებია, რაც დადებით ფაქტორს წარმოადგენს (რეალიზებულ პროდუქციაზე
პირდაპირი დანახარჯების 1%-ით გადიდებისას რეალიზაციის ფასი 1,22%-ით
გაიზარდა).
329
კაპიტალიზაციის კოეფიციენტი:
მოცემული მაჩვენებელი ასახავს, თუ გაყიდვებისა და საკუთარი კაპიტალის
მოცულობების გადიდების მიზნით, სუფთა მიგების რა ნაწილი ინვესტირდება
ბიზნესში და გაიანგარიშება როგორც ბიზნესში მიმართული სუფთა მიგების წილის
შეფარდება სუფთა მიგების საერთო ჯამთან.
Kკპ = ბზ.მიმ.სფ.მგ.წლ. / სფ.მგ.სრ.ჯმ.;
სუფთა მოგება გამოიყენება შემდეგი მიზნებისათვის:
 დივიდენდების გადასახდელად;
 სარეზერვი კაპიტალში;
 ბიზნესის განვითარებისათვის;
 ცოციალური გადახდებისათვის, სასიკეთო მიზნებისათვის.
გაუნაწილებელი მოგება საანგარიშგები პერიოდის =

= გაუნაწილებელი მოგება წინა პერიოდის +
+ სუფთა მოგება საანგარიშგები პერიოდის (დივიდენდების გადახდის შემდეგ).
სხვა დანარჩენი მაჩვენებლები და ნიშნები, რომლებიც ორგანიზაციის

საქმიანობის ეფექტიანობის მახასიათებლებია:
ორგანიზაციის საქმიანობა ჩვეულებრივი სახეობების საქმიანობის მიხედვით
წარმოადგენს რაციონალურს, თუ ნაზარდის ტემპთან (ტნზ) მიმართებაში სრულდება
შემდეგი პირობა:
ტ ნზ (მოგება გაყიდვებიდან) >
> ტნზ (ამონაგები გაყიდვებიდან) >
> ტნზ (საერთო ხარჯებზე ჩვეულებრივი
სახეობის საქმიანობის მიხედევით),
რაც ორგანიზაციის საგადასახადო და პროდუქციის წარმოებისა და გასაღების

მართვის პროცესის რაციონალურ პოლიტიკის შესახებ მიუთითებს და, რომ:
 თვითღირებულების წილის ამონაგებთან მიმართებაში გადიდების ტენდენცია არ
არსებობს;
330
 დადებითი სუფთა აქტივებია.
სუფთა აქტივები (სა)= განაყოფი „კაპიტალი და რეზერვების“ ჯამი +

+ ქონების დამატებული ღირებულება -
- მონაწილეების (დამფუძნებლების) დავალიანება
საწესდებო კაპიტალში შესატანების მიხედვით -
- არამატერიალური აქტივები -
- საკუთარი აქციების ჯამი გამოსყიდული აქციონერებისაგან +
+ შემოსავლები მომავალი პერიოდების.
სუფთა აქტივების (სა) გადიდება წარმოადგენს კეთილსასურველ ფაქტორს,

ხოლო სუფთა აქტივების (სა) შემცირება, გადაუფარავი ზარალის არსებობა და (ან)
გადიდება კი - ორგანიზაციის გადახდისუნარიანობის შემცირების შესახებ მოწმობს.
უნდა აღინიშნოს, რომ თუ საზოგადოების სუფთა აქტივების ღირებულება კანონით
დადგენილ საწესდებო კაპიტალის მინიმალურ სიდიდეზე ნაკლები ხდება,
საზოგადოება ექვემდებარება ლიკვიდაციას:
 ამონაგებისა და (ან) მოგების შემცირების ტენდენცია არ არსებობს.
სავალო დატვირთვის მაჩვენებლები:
სავალო დატვირთვის მაღალი მაჩვენებლები მოწმობენ იმის შესახებ, რომ

ვადაგადაცილებული დავალიანების წარმოქმნის რისკი არსებობს, რადგანაც
ორგანიზაცია შეიძლება არაკრედიტუნარიანი აღმოჩნდეს. ფინანსური მდგომარეობის
რეიტინგის გაანგარიშებისას ორგანიზაციის ფინანსური მდგომარეობის შეფასების
მრავალ მეთოდიკებში რიგი მაჩვენებლების გაანგარიშება არ არის
გათვალისწინებული, რომლებიც მსესხებელის სავალო დატვირთვის დონეს
გვიჩვენებენ, ისეთები, როგორიცაა:
 თანაფარდობა ვალი/მოგება გადასახადებით დაბეგვრამდე. პრაქტიკაში მოცემული
კოეფიციენტი არ უნდა იყოს უარყოფითი და არ უნდა აჭარბებდეს ბანკის მიერ
დადგენილ ნორმატივს, მაგალითად 5 – 6;
 თანაფარდობა მოკლევადიანი ვალი/მოგება გადასახადებით დაბეგვრამდე.
პრაქტიკაში მოცემული კოეფიციენტი არ უნდა იყოს უარყოფითი და არ უნდა
331
აჭარბებდეს ბანკის მიერ დადგენილ ნორმატივს, მაგალითად 2- 3 (სავაჭრო
კომპანიებისათვის გადახრა არის დასაშვები);
 თანაფარდიბა ვალი/ამონაგები. პრაქტიკაში მოცემული კოეფიციენტი არ უნდა
აჭარბებდეს 0,5 (საწარმოო კომპანიებისათვის გადახრა არის დასაშვები);
 ბანკების წინაშე მსესხებელის მიმდინარე ვალდებულებების ერთობლივი
მოცულობა არ უნდა აჭარბებდეს შემდეგი აქტივების ჯამურ ღირებულებას:
ძირითადი საშუალებების შეფასებით ღირებულება (ფორმა 1-ის სტროფი 120);
დაუმთავრებელი მშენებლობა (ფორმა 1-ის სტროფი 130); ბოლო ითხი
საანგარიშგებო პერიოდის საშუალო მნიშვნელობა ფორმა 1-ის შემდეგი მუხლების
მიხედვით - 210, 213, 214, 215.
საწყისი მონაცემები:
ბანკის წინაშე მსესხებელისმიმდინარე დავალიანება - 40 მლნ ლარი;
საერთო დავალიანება - 40 მლნ ლარი;
სუფთა მოგების (სმ) მნიშვნელობა ბოლო 5 საანგარიშგებო პერიოდებში:
 1 კვარტალი - 184 ათ. ლარი,
 2 კვარტალი - (-142) ათ. ლარი,
 3 კვარტალი - 2,2 მლნ. ლარი,
 4 კვარტალი - 80 მლნ. ლარი,
 5 კვარტალი - 2,3 მლნ. ლარი.
ჯამი სუფთა მოგების (სმ) = 0,18 – 0,14 + 2,2 + 80 + 2,3 = 84,5 მლნ. ლარს.
ამონაგების მნიშვნელობა ბოლო 5 საანგარიშგებო პერიოდებში:
 5 კვარტალი - 35 მლნ. ლარი.
ჯამი ამონაგები = 20 + 150 + 22 + 25 35 = 252 მლნ. ლარს.
332
ამოხსნა №1:
საერთო ვალი/სუფთა მოგება = 40/84,5 = 0,5.
საერთო ვალი/ამონაგები = 40/252 = 0,18.
იმის გათვალისწინებოით, რომ მე-4-ე კვარტალში 80 მლნ ლარის სიდიდის
მაღალი მოგება გადასახადებით დაბეგვრამდე ერთჯერადი მაღალი დარიცხვის
ხარჯზე (მათ შორის სადღესასწაული პერიოდის ხარჯზე) იყო მიღებული და არ იყო
რეინვესტირებული ბიზნესში, მე-4--ე კვარტლის სუფთა მოგება
საშუალოკვარტალური მოგებიდან გამომდინარე გავიანგარიშოთ:
ამოხსნა №2:
სუფთა მოგება მე-4-ე კვარტალში = (0,18 – 0,14 + 2,2 + 2,3)/4 = 1,13 მლნ ლარს.
ჯამი სუფთა მოგება = 0,18 – 0,14 + 1,13 + 2,2 + 2,3 = 5,67 მლნ ლარს.
საერთო ვალი/სუფთა მოგება = 40/5,67 = 7.
იმის გათვალისწინებით, რომ მე-2-ე კვარტალში ამონაგების გადიდება
შეკვეთის ქვეშ საქონელის პარტიის ერთჯერადად გადატვირთვის შედეგად მოხდა,
მიზამშეწონი;ია მე-2-ე კვარტლის ამონაგები გაანგარიშებაში საშუალოკვარტალურის
ჭრილში იქნას აღებული:
ამონაგები მე-2-ე კვარტალში = (20 + 22 + 25 + 35) = 25,5.
ჯამი ამონაგების = 20 + 25,5 + 22 + 25 + 35 = 127,5 მლნ ლაი.
საერთო ვალი/ამონაგები = 40/127,5 = 0,31.
როგორც მაგალითიდან ვხრდავთ, შედეგები ერთმანეთისაგან ძლიერ
განსხვავდებიან. პირველ ვარიანტში სავალო ვარიანტი შეიძლება შეფასებული იქნას
როგორც დასაშვები. მეორე ვარიანტში სავალო დატვირთვა ამაღლებული ან მაღალი
იქნება, მიმდინარე დავალიანების (დავალიანების დაფარვის პირობის და ა.შ.)
კომპლექსური ანალიზიდან დამოკიდებულებაში.
საგადახდო რისკის ფაქტორები:
საგადახდო რისკის ნეგატიური მაჩვენებლები განვიხილოთ 5 ბლოკის
ჭრილში:
333
 მსესხებელის არადამაკმაყოფილებელი ფინანსური მდგომარეობა რისკის
ისეთი ფაქტორია, რომელიც კომპანიის ფინანსური მდგომარეობის
ძირითადი მაჩვენებლების და ფინანსსური მდგრადობისა და
გადახდისუნარიანობის დამატებითი ფინანსური მაჩვენებლების ანალიზის
პროცესში, ორგანიზაციის ფინანსურ მდგომარეობას როგორც
არადამაკმაყოფილებელს ახასიათებენ.
 მსესხებელის ბიზნესის განვითარების ნეგატიური ტენდენციები, რომლებიც
ორგანიზაციის შემთხვევითი სიდიდეებისაგან და ფუნქციონირების
თავისებურებებისაგან (სეზონურობა, ერთჯერადი გარიგებები, კომპანიის
საქმიანობაზე გარე და შიდა ფაქტორების ერთჯერადი ზემოქმედება)
გაწმენდილი ტრენდის მეშვეობით კონკრეტულ პერიოდში
განისაზღვრებიან. ტრენდული ანალიზი, წარსულში მაჩვენებლების
ცვლილებების კანონზომიერებების განსაზღვრის საფუძველზე მომავალში
მაჩვენებლის სიდიდის პროგნოზირების შესაძლებლობას იძლევა.
 ორგანიზაციის მაღალი სავალო დატვირთვა, რომელიც, რიგორც წესი,
რისკის დონის განსაზღვრისას გადამწყვეტ ფაქტორს წარმოადგენს. იმის
გათვალისწინებით, რომ სავალო დატვირთვის მაჩვენებლები არ არის
ჩართული ფინანსური მდგომარეობის სტანდარტულ ზემოთ განხილულ
მაჩვენებლებში (მათ შორის იმის მიზეზით, რომ სავალო დატვირთვის
ანალიზისას მსესხებლისადმი ინდივიდუალური მიდგომა გამოიყენება),
საჭიროა ძალიან პასუხისმგებლად მივუდგეთ ინფორმაციების მოგროვებას
და დამუშავებას მსესხებელის მიმდინარე საკრედიტო პორტფელის
მიხედვით (რომლის ქვეშ მოცემულ შემთხვევაში მესამე პირების წინაშე
კრედიტებისა და სესხების მიხედვით არსებული ვალდებულებების
ერთობლიოგა გაიგება), როგორებიცაა: სავალო ვალდებულებების
სახეობები, ვადები და თანხები; საპროცენტო განაკვეთები და
უზრუნველყოფის სახეობები; დაფარვისა გრაფიკებისა და ტრანშების
334
არსებობა; გარესაბალანსო ვალდებულებეი თავდებობების სახით;
კრედიტების რესტრუქტურიზაციის შესაძლებლობები და ა.შ.
 მსესხებელის ძირითადი კონტრაგენტების ნეგატიური ფინანსური
მდგომარეობა, რომელმაც შეიძლება მის საქმიანობაზე არსებითი ზეგავლენა
მოახდინოს. როგორც წესი, კონტრაგენტების საგადახდო რისკების
გაანალიზება მსხილი მიმწოდებლებისა და მყიდველების შემთხვევაში (25-
35%-ზე მეტი წილებისას) ხორციელდება.
 მსესხებელის არაგამჭვირვალე ფინანსური მდგომარეობა. რისკი
მდგომარეობს იმაში, რომ მსესხებელთან მიმართებაში ბანკში ფინანსური
მდგომარეობის შესახებ არასრული ინფორმაციის წარმოდგენის ან მის
საქმიანობაზე არსებითი ზემოქმედების გამონწვევი აფფილირებული
კომპანიების შესახებ ფინანსური ანგარიშგების არწარმოდგენის მიზეზით,
არაგამჭვირვალე ინფორმაციების შემთხვევაში შეიძლება რისკის დონე
არსებითად ბოლომდე არ იქნას შეფასებული ან არასწორად იქნას
განსაზღვრული.
ლექცია 10. საკრედიტო რისკების ანალიზის გაგრძელება:
335
პროექტის და უზრუნველყოფის რისკები,
ლიზინგური ოპერაციების და საინვესტიციო
პროექტების რისკების ანალიზი
10.1. პროექტის რისკების ანალიზი,

დაკრედიტების ლომიტების გაანგარიშება,
გარიგებები, რისკების ფაქტორები
პროექტის რისკები - საკრედიტო პროდუქტის - დაკრედიტების სახეობის,

ვადის, თანხისა და მიზნების არასწორად სტრუქტურირების, ასევე დაფარვის
წყაროების არასაკმარისობის შედეგად, მევალეს მიერ თავისი ვალდებულებების
შუსრულებლობის გამო დანაკარგების ალბათობაა (20, გვ. 174 - 194).
კრედიტების მიწოდება ბანკის საკრედიტო პოლიტიკისა და ნორმატიული
დოკუმენტების შესაბამისობაში, დაკრედიტების შემდეგი ძირითადი პრინციპების -
უზრუნველყოფადობის, დაბრუნებადობის, ვადიანობის, ფასიანობისა და
მიზნობრივი მიმართულობის დაცვისას ხორციელდება. ბანკის მიერ ყველა
მიწოდებადი საკრედიტო პროდუქტები შეიძლება დაყოფილი იქნას -
პროგრამულებად (მსესხებლებისადმი მკაცრად დასახული მოთხოვნილებებით და
კრედიტის მიწოდების, ასევე მასიური ხასიათის მატარებელი პირობებით) და
ინდივიდუალურებად.
ძირითადი ცნებები და განსაზღვრები:
დაკრედიტების ფორმა:
 მიზნობრივი კრედიტი, ანუ ერთჯერადი გარიგებების დაკრედიტება: ძირითადი
საწარმოო ფონდების, უძრავი ქონების, ნედლეულის/საქონელის და ა.შ. შეძენა.
 საკრედიტო ხაზი დავალიანების ლიმიტით (სხდლ), ანუ განახლებადი საკრედიტო
ხაზი. აღნიშნული სახეობის კრედიტი (სხდლ) მიეწოდება ორგანიზაციის
საბრუნავი სახსრების შევსებაზე, მათ შორის კონტრაგენტებთან
ანგარიშსწორებებისათვის. ხელშკრულების მოქმედების ვადაში მსესხებელი
უფლებამოსილია მისთვის დადგენილი დავალიანების ლიმიტის (კრეტიტის
თნხის) ჩარჩოებში საკრედიტო სახსრებით ისარგებლოს, ამასთან ტრანშის
336
მიწოდება, წინა ტრანშის მისთვის დადგენილ ვადებში დაფარვის შემდეგ და
მხოლოდ დავალიანების ლიმიტის ფარგლებში, არაერთჯერადად არის
 საკრედიტი ხაზი გაცემის ლიმიტით (სხგლ), ანუ განუახლებადი საკრედიტო ხაზი.
აღნიშნული კრედიტი (სხგლ) მიეწოდება როგორც ორგანიზაციის საბრუნავი
სახსრების შევსებაზე, ასევე ერთჯერადი გარიგებების დაკრედიტებაზეც.
ხელშეკრულების მოქმედების პერიოდში მსესხებელი უფლებამოსილია მისთვის
დადგენილი გაცემის ლიმიტის (კრედიტის თანხის) ფარგლებში გამოიყენოს
საკრედიტო სახსრები, ამასთან ახალი ტრანშის მიწოდება მხოლოდ
გამოუყენებელი ლიმიტის ნაშთის ფარგლებშია შესაძლებელი.
 ტრანშის ვადა - არის ვადა, რომლის განმავლობაში მსესხებელი ვალდებულია
სასესხო დავალიანების სიდიდით დაფაროს კრედიტი. როგორც წესი, ტრანში
კრედიტების მიხედვით - საკრედიტო ხაზი დავალიანების ლიმიტით (სხდლ) ან
ოვერდრაფტის ფორმით დგინდება.
 ოვერდრაფტი, ანუ მსესხებელის საანგარიშსწორებო (მიმდინარე სავალუტო)
ანგარიშის დაკრედიტება. ოვერდრაფტის მიზნობრივ დანიშნულებას
წარმოადგენს ორგანიზაციის მოთხოვნილების დაკმაყოფილრბა გადახდებსა და
ფულადი სახსრების შემოსულობებს შორის სალაროს ნაშთის უკმარისობის
გადაფარვაში, როგორებიცაა: თანამშრომლებზე შრომის ანაზღაურების გადახდა,
მიმწოდებლებთან ანგარიშსწორებები და ა.შ.; ოვერდრაფტის ძირითადი
განსხვავება ზემოთმითითებული დაკრედიტების ფორმებისაგან წარმოადგენს ის,
რომ ოვერდრაფტული დაკრედიტების გირაოსგარეშე ლიმიტების დადგენა
ხორციელდება კლიენტების ანგარიშბის მიხედვით დროის გარკვეული პერიოდის
განმავლობაში საკრედიტო ბრუნვების მოცულობის საფუძველზე; კლიენტის
უზრუნველყოფის არარსებობასთან დაკავშირებული ბანკის რისკრბისა და
ხარისხიანი ფინანსური ანალიზის მინიმიზირება ოვერდრაფტული
დაკრედიტების ლიმიტის მაქსიმალური მოცულობის შეზღუდვის გზით
 დაკრედიტების სხვა ფორმებიც არსებობს.
337
გამოყენების ვადების მიხედვით კრედიტები დაიყოფა:
 მოკლევადიანები (დაკრედიტების ერთ წლამდე ვადით),
 საშუალოვადიანები (დაკრდიტერბის ერთიდან სამ წლამდე ვადით).
 გრძელვადიანები (დაკრედიტება სამ წელზე მეტი ვადით, როგორც წესი, არა
უმეტესი ხუთი წლისა).
 მოთხოვნილებებისა და შესაძლებლობების ანალიზი:
კლიენტის რისკების ანალიზი მიზანშეწონილია - სახეობის, კრედიტის

თანხისა და ვადის შერჩევის ნაწილში, გარიგების სტრუქტურირებიდან დაიწყოს,
შემდეგი მონაცემებიდან გამომდინარე:
 მსესხებელის რეალური მოთხოვნილება საკრედიტო რესურსებში (კრედიტის
მიზნის, თანხისა და ვადის დასაბუთება);
 მსესხებელის რეალური შესაძლებლობა ვალის მომსახურებასთან მიმართებაში
(სესხის დაფარვის წყაროების საკმარისობის ანალიზი);
 მსესხებელის ფინანსური მდგომარეობა;
 უზრუნველყოფის სახეობა და ლიკვიდობა.
მსესხებელის მოთხოვნილებების შეფასება:

საკრედიტო რესურსების მოზიდვა კომპანიის საწარმოო ციკლისა და
ანგარიშსწორებების ფინანსური მდგომარეობის ანალიზის შედეგად უნდა იქნას
დასაბუთებული. დასაბუთება ხელშეკრულებების ძირითადი პირობების
გათვალისწინებით ხორციელდება, რომელთა გადახდებზე იქნება მიმართული
საკრედიტო სახსრები (მიწოდებისა და გადახდის ღირებულება, პირობები,
მიწოდების გრაფიკი, სხვა დანარჩენი პირობები, რომლებნაც შეიძლება მხარეების
მიერ თავიანთი ვალდებულებების შესრულებაზე ზემოქმედება მოახდინონ).
საჭიროა გაანალიზებული იქნას რასთან დაკავშირებით წარმოექმნა კლიენტს
საკრედიტო რესურსებში მოთხოვნილება, და რა მიზნებზე გეგმავს იგი მიმართოს
კრედიტი. საკრედიტო რესურსების მიწოდების მიზანშწონილება თავის ქვეშ,
338
გაყიდვების მოცულობების გადიდების ან თავისი ფინანსური/ქონებრივი
მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზნით, ნასესხები სახსრების მოზიდვის შდეგად
მსესხებელისათვის ეკონომიკურ სარგებლიანობას ითვალისწინებს. თუ კომპანიას
საკრედიტო რესურსები, საკუთარი რესურსების არარსებობისას, კონტრაგენტებთან
ანგარიშსწორებებისათვი ჭირდება, ეკონომიკური სარგებელი - ძირითადი
საქმიანობიდან შემოსავალსა და კრედიტის მიხედვით პროცენტების თანაფარდობაში
უნდა შეიმჩნეოდეს. როგორც უკვე ზემოთ იყო მოხსენიებული, მსესხებელი
საკრედიტო სახსრებს მოიზიდავს სამი ძირითადი მიზნებისათვის: მიმდინარე
საქმიანობის დაფინანსებაზე (საბრუნავი სახსრების შევსება), კომკრეტული პროექტის
რეალიზაციის მიზნით (როგორც წესი, დაკრედიტება ერთიდან ორ წლამდე) და
საინვესტიციო მიზნებისათვის (გრძელვადიანი დაკრედიტება). რისკები
მდგომარეობს იმაში, რომ ორგანიზაციამ შეიძლება საკრედიტო სახსრები - სხვა
კრედიტების დაფარვაზე მიმართოს ან აფფილირებულ კომპანიებზე მიწოდებების
ფიქტიური ხელშეკრულებების მიხედვით ფულადი სახსრები გაიტანოს. სწორედ
ამიტომაა საჭირო კრედიტში მოთხოვნილება სწორად იქნას გაანალიზებული და
მსესხებელის მხრიდან თაღლითური ოპერაციების რისკის, ასევე ორგანიზაციის
არასწორი საკრედიტო პოლიტიკის შედეგად საგადახდო რისკების შმცირებისათვის,
საკრედიტო სახსრების მიზნობრივ გამოყენებაზე კონტროლი იქნას დადგენილი.
მსესხებელის მოთხოვნილება საბრუნავ სახსრებში:
კრედიტების საბრუნავი სახსრების შვსებისათვის მოზიდვის ძირითად
მიმართულებებს წარმოადგენენ:
 მსესხებელის საქმიანობაში მარაგების, მასალების შეძენა და სეზონურობის
ფაქტორთად დაკავშირებული სხვა დანახარჯების დადფინანსება;
 საკუთარი საბრუნავი სახსრების არასაკმარისობის დროებითი შევსება;
 ანგარიშსწორებების განხორციელება და საგადახდო ბრუნვის მოწესრიგება.
მოთხოვნილება საბრუნავ სახსრებში შეიძლება წარმოვიდგინოთ სმდეგი

339
მოთხოვნილება საბრუნავ სახსრებში = მარაგები +
+ დღგ + დებიტორული დავალიანება -
- კრედიტორული დავალიანება.
თუ მოღებული სიდიდე ნოლზე ნაკლებია, მაშინ კრედიტორული

დავალიანება, დაფინანსების დამატებითი წყაროების მოზიდვის გარეშე,
ორგნიზაციის საჭირო წრებრუნვას მთლიანად უზრუნველყოფს.
საკრედიტო სახსრების მიზნობრივი გამოყენება:
კრედიტის თანხა განისაზღვრება შემდეგი დამადასტურებელი დოკუმენტების
საფუძველზე: უძრავი ქონების, მაკომპლექტებლების ან საქონელის პარტიების და ა.შ.
შეძენა-გაყიდვის ერთჯერადი ხელშეკრულება (რამდენიმე
ხელშეკრულება).თანხიდან და მიწოდების პირობებიდან გამომდინარე კრედიტის
გაცემის სიდიდე და ვადები განისაზღვრება.
მაგალითად, მოწყობილობის ყიდვა-გაყიდვის ხელშკრულების შესაბამისად,
მსესხებელმა საქონელის ღირებულება 10 მლნ ლარის ოდენობიდან უნდა
გადაიხადოს - ხელშეკრულების დადების მომენტიდან 90 დღის განმავლობაში 50%
(წინასწარი გადახდა) და მყიდველის საწყობში მოწყობილობის შეტანის მომენტიდან
30 დღის განმავლობაში დანარჩენი 50%. მოწყობილობის მიტანის დრო - 10 დღეა.
აქედან გამომდინარე, მიზანშეწონილია მსესხებელზე იქნას მიწოდებული
საკრედიტო ხაზი გაცემის ლიმიტით 10 მლნ. ლარის ოდენობით მაქსიმუმ ერთი
წლის ვადით, გაცემის ლიმიტის ვადით არა უმეტესი 5 თვე (90 დღე + 30 დღე + 10
დღე + 20 დღე მარაგში). საჭიროა კრედიტიტის მიზნობრივი გამოყენება საკრედიტო
დოკუმენტაციით იქნას განმტკიცებული და მასზე კონტროლი იქნას დადგენილი.
საინვესტიციო პროექტის დაფინანსება:
სესხხის სიდიდე და ვადა, ასევე დაკრედიტების პირობები
ინდივიდუალურად, თითოეული მსესხებელისათვის ბიზნეს-გეგმის პარამეტრებთან
და პროექტის რეალიზაციის ეტაპების შესაბამისობაში დგინდება.
მაგალითები:
340
მსესხებელმა თხოვნით მიმართა ბანკს, მისთვის საკრედიტო ხაზის გახსნასთან
დაკავშირებით, დავალიანების ლიმიტით 50 მლნ ლარის სიდიდით, ტრანშის ვადა -
90 დღე, დაკრედიტების ვადა - 12 თცე.
თუ მსესხებელი პროდუქციის წარმოებითაა დაკავებული 160-180 დღიანი
საწარმოო ციკლით, მაშინ მისთვის 90 დღიანი ტრანშის დადგენა მიზანშეწონილი არ
არის, რამდენადაც აღნიშნული ამონაგების შემითანების ვადებს არ შეესაბამება.
თუ მსესხემელი მშენებლობითაა დაკავებული, და ფული მას კონკრეტული
პროექტის (საცხოვრებელი სახლის მშენებლობის) რეალიზაციისათვის ჭირდება,
სადაც ამონაგების შემოსვლის ვადები მკაფიოდაა აღნიშნული (ბინების ჩაბარებისა
და რეალიზაციის ვადები), მაშინ მიზანშწონილია კრედიტი საკრედიტო ხაზი
დავალიანების ლიმიტით ან მიზნობრივი კრედიტის (დაფარვის გრაფიკით.
ამონაგების შემოსულობების გრაფიკთან მიბმით) ფორმაში იქნას მიწოდებული.
თუ მსესხებელი ვაჭრობითაა დაკავებული, საჭიროა - ბრუნვები 60 და 62
ანგარიშების მიხედვით (შესაბამისად ანგარიშსწორებები მიმწოდებლებთან და
მყიდველებთან), ასევე კონტრაგენტებთან ანგარიშსწორებების ფორმა (წინასწარი
გადახდა ან ფაქტის მიხედვით) უნდა იქნას გაანალიზებული. ასე მაგალითად, თუ
მსესხებელმა ბოლო კვარტალში - 200 მლნ ლარის საქონელი გადატვირთა
შემკვეთებზე გადახდის განვადებით 70-90 დღე, და მიიღო 250 მლნ ლარის საქონელი
მიმწოდებლებისაგან გადახდის განვადებთუ მსესხებელი ვაჭრობითაა დაკავებული,
საჭიროა - ბრუნვები 60 და 62 ანგარიშების მიხედვით (შესაბამისად
ანგარიშსწორებები მიმწოდებლებთან და მყიდველებთან), ასევე კონტრაგენტებთან
ანგარიშსწორებების ფორმა (წინასწარი გადახდა ან ფაქტის მიხედვით) უნდა იქნას
გაანალიზებული. ასე მაგალითად, თუ მსესხებელმა ბოლო კვარტალში - 200 მლნ
ლარის საქონელი გადატვირთა შემკვეთებზე გადახდის განვადებით 70-90 დღე, და
მიიღო 250 მლნ ლარის საქონელი მიმწოდებლებისაგან გადახდის განვადებით 60-70
დღე, შესაბამისად, მისი მოთხოვნილება საბრუნავ სახსრებში შეადგენს 50 მლნ ლარს
341
(თანხა რომელიც მიმწიდებლებთან ანგარიშსწორებებისათვის ბრუნვიდან ამოღება
იქნება საჭირო).
თუ მსესხებელმა ბოლო კვარტალში - 200 მლნ ლარის საქონელი გადატვირთა
შემკვეთებზე გადახდის განვადებით 90-120 დღე (დებეტი ანგარიში 62.1 და 76), და
მიიღო 250 მლნ ლარის საქონელი მიმწოდებლებისაგან გადახდის განვადებით 90-150
დღე (კრედიტი ანგარიში 60,1 და 76), მყიდველებისაგან წინასწარი გადახდები
შემოვიდა 15 მლნ ლარის ოდენიბით რაზეც საჭიროა საქონელი უნდა იქნას
გამოშვებული და 90 დღის შემდეგ გადატვირთული (კრედიტი ანგარიში 62.2),
შესაბამისად, მისი მოთხოვნილება საბრუნავ სახსრებში აჭარბებს 50 მლნ ლარს (თანხა
რომელიც მიმწიდებლებთან ანგარიშსწორებებისათვის ბრუნვიდან ამოღება იქნება
საჭირო შეადგენს 250 + 15 – 200 = 65 მლნ ლარს).
 დაკრედიტების ლიმიტის (რისკის) გაანგარიშება:
კრედიტის თანხის განსაზღვრის მიზნით ბანკების უმეტესობა - ერთ

მსესხებელზე/ურთიერთდაკავშირებული მსესხებლების ჯგუფზე დაკრედიტების
ლიმიტის გაანგარიშებასთან მიმართებაში მეთოდიკას შეიმუშავებენ. რისკ-მენეჯერის
ამოცანას - ბანკის შიდა მეთოდიკების შესაბამისობაში, ლიმოტის სწორად
გაანგარიშების კონტროლში მდგომარეობს. თუ ბანკში დაკრედიტების ლიმიტის
გაანგარიშების წესი არ არსებობს, რისკ-მენეჯერი მას დამოუკიდებლად, საკრედიტო
რისკის ყველა ფაქტორების საფუძველზე განსაზღვრავს.
ლიმიტის განსაზღვრის მთავარ პრინციპს წარმოადგენს კლიენტის
მოთხოვნილებებისა და შესაძლებლობების თანაფარდობა, როგორებიცაა:
 საკრედიტო რესურსების მოზიდვის დასაბუთება;
 მსესხებელის დამაკმაყოფილებელი ფინანსური მდგომარეობა (არამაღალი სავალო
დატვირთვა, დადებითი ფინანსური შედეგი და დაფარვის წყაროების
საკმარისობა);
 უზრუნველყოფის საკმარისობა.
342
დაკრედიტების ლიმიტის (რისკის) გაანგარიშების მაგალითი
სპს „წინსვლას’
დაკრედუტების
(რისკის) ლიმიტი
ფორმულა
მნიშვნელობა: (მლნ ლარებში):
მაჩვენებელი:
1.მთლიანი შემოსავალი ბოლო ოთხი 200 000ათ. ლარი
კვარტალის განმავლობაში
-მთლიანი შემოსავალი 01.01.17 20 000 ათ. ლარი
2.საშუალო კვარტალური მთლიანი 50 000 ათ. ლარი (20+40+60+80)/4

შემოსავალი
3.საშუალო ტემპი მთლიანი 61% (100%+50%+33%)/3
შემოსავლის ზრდის
4.პროგნოზირებადი მთლიანი 80 500 ათ. ლარი (50x61%)+50
შემოსავალი შემდეგ საანგარიშგებო
პერიოდში (კვარტალში)
5.დებიტორული დავალიანება, 25 000 ათ. ლარი
დაქვემდებარებული დაფარვას
შემდეგ საანგარიშგებო პერიოდში
6. კრედიტორული დავალიანება, 35 000 ათ. ლარი
შემდეგ საანგარიშგებო პერიოდში
7.კრედიტები და სესხები, 40 000 ათ. ლარი
საკრედიტო პროდუქტის
მოქნმედების მთლიანი ვადის
განმავლობაში
8.პროგნოზირებადი ფულადი ნაკადი 30 500 ათ. ლარი (80,5+25-35-40)
(პფნ) შემდეგ საანგარიშგებო
პერიოდში
9.სუფთა აქტივები ბოლო ოთხი 15 000 ათ. ლარი
კვარტლის განმავლობაში
9.შემასწორებელი კოეფიციენტი: 0,5 15/30,5=0,49
- უარყოფითი სუფთა აქტივები; (<3)
- 0<სუფთა აქტივები/პფნ<3=0,5;
- სუფთა აქტივები/პფნ>3 =0.
10.წინასწარი ლიმიტი 15 250 ათ. ლარი 30,5x0,5
343
11.უზრუნველყოფა 14 000 ათ. ლარი რისკის გადაფარვა
92%=(14/15,25)
12.ლიმიტი (მინიმალური 14 000 ათ. ლარი მინიმალური

მნიშვნელობა წინასწარ ლიმიტსა და მნიშვნელობა
უზრუნველყოფას შორის)
 პროექტის ფაქტორების რისკები:
რისკების ანალიზისას ნეგატიურ ინფორმაციას წარმოადგენს შემდეგი

ფაქტები:
 საინვესტიციო მიზნები არ შეესაბამება კომპაიის საქმიანობას და მსესხებელის
მიერ ეკონომიკური სარგებლის მიღების თვალსაზრისით არამიზანშეწონილებია;
 დაკრედიტების ფორმა ან ვადა არ შეესაბამება მსესხებელის
საგადახდო/გასაღებით პოლიტიკას;
 კრედიტის მიზნობრივი გამოყენება დოკუმენტალურად დადასტურებული არ
არის;
 კრედიტის გაცხადებული მიზანი დაკრედიტების სახეობას და ცადას არ
შეესაბამება’
 კრედიტის დაფარვის წყაროები დოკუმენტალურად არ არის დადასტურებული,
ანუ კონტრაგენტებთან ხელშეკრულებები ბანკსი არ არის წარმოდგენილი;
 კრედიტის (ამონაგების) დაფარვის წყაროები საკმარისი არ არის მიმდინარე
ვალდებულებების მიხედვით დავალიანების გადაფარვისათვის;
 ხელშეკრულებები კონტრაგენტებთა ჩარჩოულია, ანუ საქონელის გადახდის
ფიქსირებულ თანხებს და ფირბებს/ვადებს არ მოიცავენ, რის შდეგად
დაკრედიტების პერიოდში დაგეგმილი ამონაგების გაანალიზება არ არის
შსაძლებელი;
 ხელშეკრულებები კონტრაგენტებთან მოკლევადიანებია ანუ ერთჯერადებია;
 ძირითადი კონტრაგენტების საქმიანი რეპუტაცია და ფინანსური მდგომარეობა
არადამაკმაყოფილებელია;
 დაკრედიტების პერიოდში შემოსავლებისა და ხარჯების გეგმაში მსესხებელის
დანახარჯების, პროცენტებისა და კრედიტის მიხედვით ძირითადი ვალის
დაფარვის ძირითადი მუხლები არ არის გათვალისწინებული;
344
 წარმოდგენილი შემოსავლებისა და ხარჯების გეგმა, ასევე ფულადი სახსრების
მოძრაობის პროგნოზი დანახარჯების, ამონაგებისა და შდგენის მეთოდის
ნაწილში არაადეკვატურის;
 პროდუქციის რეალიზაციის ხელშკრულებების მიხედვით შმოსულობების
თანხები და ვადები არ შეესაბამებიან კრედიტების დაფარვის გრაფიკებს და
ვადებს, მათ შორის სხვა ბანკებშიც;
 კრედიტის დაფარვა () მოდის იმ თვებზე, რომლებშიც ყველაზე დაბალი
ამონაგების მოცულობაა გათვალისწინებული;
 პროდუქციის გაყიდვის/გამოიშვების გეგმის შესრულების პროცენტმა წინა და
მიმდინარე წლის განმავლობაში 70%-ზე ნაკლები შეადგინა;
 მსესხებელს ბოლომდე არარეალიზებული პროექტები გააჩნია, ან მსესხებილის
ბრალეულობით შეუსრულებელი მიწიდებები არსებობს;
 ლიმიტის გადაჭარბება მსესხებელზე/კომპანიის ჯგუფზე (აფფილირებული
კომპანიების გათვალისწინების გარეშე, რომლებზეც უკვე ბანკში დაკრედიტების
ლიმიტებია გახსნილი).
10.2. უზრუნველყოფის რისკების ლიკვიდობა,

საკმარისობა, ადეკვატურობა, გირაოს სახეობები,
გირავნობის რისკი - გირაოს საგნის დაკარგვის ან დაზიანების, ან კრედიტის

მიხედვით დავალიანების გადასაფარავად გარკვეული ფასის მიხედვით გარკვეულ
დროში მისი რეალიზაციის შეუძლებლობის (მისი ზღვევინების პროცესში ჩართვის
შემთხვევაში) ალბათობაა (20, გვ. 194 = 219).
როგორც ზემოთ უკვე იყო აღნიშნული, კრედიდების მიწოდება მსესხებლებზე
მათ მიერ - უზრუნველყოფადობის, დაბრუნებადობის, ვადიანობის, ფასიანობისა და
მიზნობრივი მიმართულობის პრინციპების დაცვისას ხორციელდება.მსესხებელის
მდგრადი ფინანსური მდგომარეობისა და ლიკვიდური უზრუნველყოფის არსებობა
ორგანიზაციის დაკრედიტების შესახებ საკითხის განხილვისას ბანკის ძირითად
345
მოთხოვნილებას წარმოადგენს. სწორედ ამიტომ საკრედიტო რისკის ანალიზისას
განსაკუთრებული ყურადღება საგადახდო რისკებისა და უზრუნველყოფის რისკების
შეფასებაზეა გამახვილებული, თუმცა, როგორც გვიჩვენებს პრაქტიკა, ზემოთ
განხილული დანარჩენი რისკების ბოლომდე შეუფასებლობამ, შეიძლება სერიოზულ
შედეგებამდე - კრედიტის მიხედვით მსესხებელის დეფოლტამდე მიგვიყვანოს.
მსესხებელის ფინანსური მდგომარეობის ანალიზის გარდა, ბანკები
გირაოგამცემის ფინანსურ მდგომარეობას აფასებენ, პირველ რიგში, დარეზერვები
მიზნით (უზრუნველყოფაზე რეზერვის კორექტირება შეუძლებელია, თუ გირაოს
საგნის რეალიზაცია გირაოგამცემის ფინანსურ მდგომარეობას არსებითად აუარესებს)
და მეორე მხრივ, უზრუნველყოფის რისკების შემცირების მიზნით. გირაოს საგნის
რეალიზაცია გაძნელებული იქნება ან საერთოდ შეუძლებელი იქნება, თუ
გირაოგამცემი გაკოტრების პროცედურაში შევა ან სამართლებრივ რისკებებს ექნება
ადგილი. მიზანშეწონილია არა მარტო გირაოგამცემის ფინანსური მდგომარეობის
ანალიზი, არამედ მოცემულ თავში განხილული ყველა საკრედიტო რისკების
ექსპრეს-ანალიზიც იქნას განხორციელებული. უნდა აღინიშნოს, რომ
გირაოსგამცემის საკრედიტო რისკების ანალიზის პროცესში შეიძლება გირაოზე
სამართალდამდგენი დოკუმენტებისა და ბუღალტრული ანგარიშგების (მაგალითად,
მოწყობილობის (გირაოს მიწოდებებთან გარიგება მსესხებელი ან გირაისგამცემის
შესაბამისი ანგარიშების საბრუნავ-სალდირებული უწყისისმიხედვით არ არის
გატარებული და ა.შ.) ფალსიფიკაციის ნაწილში სამართლებრივი რისკები იქნას
გამოვლენილი.
უზრუნველყოფის რისკების დონეზე ზემოქმედებენ შემდეგი ფაქტორები:
 გირაოს ლიკვიდობა, დადგენილი დისკონტის ადეკვატურობა და საგირავნო
უზრუნველყოფის საკმარისობა;
 გირაოს სტრუქტურა (არალიკვიდური/ნაკლებად ლიკვიდური უზრუნველყოფის
წილი გირაოს საერთო სტრუქტურაში);
 საკრედიტო რისკის დანარჩენი სახეობების გირაოგამცემის საქმიანობაზე
ზემოქმედება.
346
 გირაოს ლიკვიდობა. საგირავნო უზრუნველყოფის საკმარისობა. დადგენილი
დისკონტის ადეკვატურობა.
გირაოს ლიკვიდობის განსაზღვრა:

კრედიტის მიწოდებასთან მიმართებაში უზრუნველყოფის სახით
წარმოდგენილი აქტივების გირაოში მიღების მიზანშეწონილობი სასარგებლოდ
ფუძემდებლურ კრიტერიუმს მათი ლიკვიდობა, მათ შორის მეორად ბაზარზე
რეალიზაციის ობიექტური შესაძლებლობა წარმოადგენს. ლიკვიდობის ხარისხის
განსაზღვრისას საჭიროა გირაოს რეალიზაციის წინააღმდეგობების არსებობის ან
არარსებობის პრინციპიდან გამოვიდეთ. პრაქტიკაში ითვლება, რომ გირაოს საგანი
უნდა იქნას რეალიზებული ვადაში, რომელიც გირაოზე ზღვევების მიმართვისათვის
საფუძლის წარმოქმნის მომენტიდან 180 კალენდარულ დღეს არ აჭარბებს.
გირაოს ლიკვიდობა დამოკიდებულია შემდეგ ფაქტორებზე:
 გირაოს ტექნიკურ მდგომარეობაზე;
 გირაოს ობიექტი-ანალოგის ტერიტორიულ ადგილმდებარეობაზე, სოციალურ-
საყოფაცხოვრებო ინფრასტრუქტურით უზრუნველყოფაზე, ობიექტის
გარემოცვაზე, საინჟინრო უზრუნველყოფაზე;
 ობიექტის დაშორიშორების ხარისხზე და მასთან მიმართებაში მგზავრობის
მოწესრიგებულობაზე;
 რეგიონში გირაოს ობიექტის პოტენციალური მყიდველების რაოდენობაზე;
 გირაოს ობიექტის ანალოგებით მოვაჭრე ორგანიზაციების არსებობაზე და
რაოდენობაზე;
 ინფორმაციულ წყაროებში გირაოს ობიექტის შესახებ ფასობრივი ინფორმაციის
სისრულეზე;
 გირაოს ობიექტის უნიკალურიბის ხარისხზე;
 გირაოს ობიექტის განთავსებისათვის სპეციალიზირებული სათავსოს
მოთხოვნილებაზე;
347
 გირაოს ობიექტის ცალკეული კომპონენტების სახით რეალიზაციის
შესაძლებლობაზე;
 დარგების მდგომარეობაზე, რომელშიც შეიძლება გირაოს ობიექტი იქნას
გამოყენებული;
 სხვა დანარჩენ ფაქტორებზე.
მაღალიკვიდურად ითვლება უზრუნველყოფის ტიპი, რომლის რეალიზაცია

კლიენტის მიერ ბანკის წინაშე ვალდებულებების შეუსრულებლობის ან
არაშესაბამისად შესრულების შემთხვევაში, არასამართლებრივი წესით საბაზრო
ღირებულებით მიხედვით მინიმალურ ვადებში არის შესაძლებელი.
იმისათვის რომ ბანკისათვის გირაოს რეალიზაციის არაკეთილსასურველი
სცენარისას (მოთხოვნის შემცირება, ფასების დაცემა და ა.შ.) ქონების საჭირო
ლიკვიდობა იქნას უზრუნველყოფილი, დგინდება დისკონტი - აღნიშნული
საპროცენტო განაკვეთია, რომელზეც მცირდება გირაოს საბაზრო ან სამართლიანი
ღირებულება და იგი თავისთავში გირაოს რეალიზაციასთან დაკავშირებული ბანკის
ხარჯებს მოიცავს.
საგირავნო უზრუნველყოფის საკმარისობა:
საგირავნო უზრუნველყოფის საკმარისობის განსასაზღვრავად საჭიროა
განისაზღვროს:
 გირაოსგამცემის ბუღალტრული აღრიცხვის მიხედვით გირაოს საგნის
სააღრიცხვო/საბალანსი ღირებულება ბოლო საანგარიშგებო თარიღისათვის;
 გირაოში შემოთავაზებული საგნის საბაზრო ღირებულება, რაზეც შეიძლება
მაქსიმალურად მოკლე ვადებში მისი რეალიზაცია;
 გირაოს სამართლიანი ფასი;
 გირაოს საგირავნო ღირებულება.
გირაოს საგნის ღირებულების შეფასებისას გაითვალისწინება შემდეგი

ძირითადი კრიტერიუმები:
 გირაოს ლიკვიდობა;
348
 ბანკის მხრიდან ჩადებული ქონების არსებობაზე და შენახვაზე კონტროლის
განხორციელების შესაძლებლობა;
 გირაოზე გართულებებისა და შეზღუდვების არარსებობა, რომლებმაც შეიძლება
გირაოსგამცემის მხრიდან მოცემული ქონებით განკარგვის პროცედურა
გაართულოს;
 გირაოზე სამართალდამდგენი და სარეგისტრაციო დოკუმენტების არსებობა;
საბაზრო ღირებულება:
უზრუნველყოფის საბაზრო ღირებულება შეიძლება როგორც დამოუკიდებელი
შემფასებელი კომპანიის მიერ, ასევე ბანკის საგირავნი სამსახურის მიერაც
განისაზღვროს. საბაზრო ღირებულება თავისთავში დღგ-ს არ უნდა მოიცავდეს.
გირაოს სავალდებულო დამოუკიდებელი შეფასება რეკომენდირებულია
განხორციელებული იქნას იმ შემთხვევაში, როდესაც:
 ქონება მთლიანად ან ნაწილობრივ სახელმწიფოს კუთვნილებაშია;
 მოწყობილობის ან ტრანსპორტის ექსპლოატაციის ვადა შესაბამისად ერთ ან ორ
წელს აჭარბებს;
 მოწყობილობას დიდი ფართები უკავია, წარმოადგენს უნიკალურს ან საწარმოო
ხაზის შემადგენლობაში შედის;
 გირაოს საგნის მიხედვით ფასობრივი ინფორმაცია არასაკმარისია;
 გირაოში შეთავაზებულ ფასიან ქაღალდებს საბაზრო კოტირებები არ აქვთ;
 გირაოში შეთავაზებულია ქონებრივი კომპლექსები;
 გირაოში შეთავაზებულია მშენებარე უძრავ ქონებაზე ქინებრივი უფლებები;
 გირაოში შეთავაზებულია საჰაერო, საზღვაო და სამდინარო ხომალდები და ა.შ.
იმის შემდეგ როგორც გირაოს საბაზრო ფასი იქნება განსაზღვრული, ქონების

სამართლიანი ფასი გაიანგარიშება.
სამართლებრივი ფასი:
გირაოს სამართლიანი ფასი = საბაზრო ღირებულება (ან საბალანსო
ღირებულება) - დანახარჯები რეალიზაციისას.
საგირავნო ღირებულება:
349
საგირავნო ღირებულება = საბაზრო ან სამართლიანი ღირებულება - დისკონტი
(მარჟა).
საგირავნო უზრუნველყოფის საკმარისობის განსაზღვრის მაგალითი:

კრედირის თანხა 100 მლნ ლარია, განაკვეთი - 10% წლიური, ვადა - 12 თვე.
უზრუნველყოფის საგირავნო ღირებულება - 120 მლნ ლარია. დაკრედიტების სამი
თვის პროცენტები შეადგენს 2,5 მლნ ლარს (100 x 0,1/12 x 3). დავალიანების საერთო
თანხა შეადგენს 102,5 მლნ ლარს. აქედან გამომდინარე, უზრუნველყოფის საგირავნო
ღირებულება კრედიტისა და მასზე პროცენტების თანხას 117%-ით (120 x 100 : 102,5)
ფარავს.
დისკონტი:
დისკონტი - საგირავნო უზრუნველყოფის თითოეული სახეობისათვის ცალკე,
მის ლიკვიდობაზე და ბანკის ნორმატიულ დოკუმენტებზე დამოკიდებულებაში,
სცალ-სალკე განისაზღვრება.
დადგენილი დისკონტის (მარჟის) ადეკვატურობის განსაზღვრისას საჭიროა
უზრუნველყოფის რისკის ყველა გამოვლენილი ნეგატიური (ქვემოთ განხილული)
ფაქტორები იქნას გათვალისწინებული.
დისკონტის დადგენისას საჭიროა გათვალისინებული იქნას:
 დანახარჯები უზრუნველყოფის რეალიზაციასთან მიმართებაში;
 ცვეთა (ფიზიკური და მორალური) ფულად გამოსახულებაში საკრედიტო
ხელშეკრულების დასრულების მომენტისათვის;
 გირაოს საგნის საპროგნოზო ღირებულება - ფასის შემცირების კოეფიციენტი
გირაოს საბაზრო ღირებულებისადმი მიმართებაში საზღაურია მიღებაზე
შესაძლო მიმართვის მომენტისათვის;
 გირაოს საგნის რეალიზაციის ვადა;
დისკონტის გაანგარიშბისათვის ბანკებს ერთიანი უნიფიცირებული ფორმულა

არ გააჩნიათ. იგი არ უდა შედგებოდეს რამდენიმე შესაკრებლებისაგან, რომელთაც
ერთის ტოლი იდენტური ხვედრითი წონები გააჩნიათ, რამდენადაც ამ შემთხვევაში
350
დისკონტის სიდიდემ შეიძლება მარტივად 100%-ს გადააჭარბოს. დისკონტის
განსაზღვრისას - ორი სიდიდიდან უდიდესით ხელმძღვანელობაა
რეკომენდირებული:
 ერთობლივი ცვეთის სიდიდე პლიუს დანახარჯები რეალიზაციაზე პლიუს
დამატებითი დანახარჯები რეალიზაციის ვადის გადიდებისას (შნახვა, დაცვა,
დამატებითი ცვეთა და ა.შ.);
 საპროგნოზო ღირებულება გირაოს საგანის საზღაურის მიღებაზე შესაძლო
მიმართვის მომენტისათვის.
დისკონტების მაგალითი სტაბილური ეკონომიკის პირობებში, ლიკვიდობის

შემცირების მიხედვით:
გირაოზე
№ უზრუნველყოფის დისკონტი: უპირატესიბის
რიგი- სახეობა< მიცემა
თობით ბანკისათვის
(ბალები):
1 -თამასუქები და ბანკის დეოოზიტური 0 100
სერთიფიკატები;
-მოთხოვნილების უფლებები ბანკში ანაბრების
ხელშეკრულებების მიხედვით;
-გარანტიები და თავდებობები დასავლეთის
პირველი კლასის ბანკების.
2 გარანტიები და თავდებობები პირველი კლასის 0,1 50
კლიენტების, ქვეყნის მთავრობის
თამასუქები (კლიენტის თამასუქების გარდა) და 0,1 30
ფასიანი ქაღალდები, თუ შეფასებითი
ღირებულების მიხედვით რეალიზაციის
გარანტიების შესახებ ბანკის დასკვნა არსებობს,
რეალიზაციის ვადით არა უმეტესი 1 თვისა
3 უფლებები საექსპორტო ამონაგებზე, თუ 0,2 50
გარიგების პასპორტი მოცემულ ბანკშია
გახსნილი, გადმოტვირთვის შესაბ საბუთებია
წარმოდგენილი, გადამხდელი ევროკავშირის
წევრი-ქვეყნების რეზიდენტია
გარანტიები და თავდებობები დანარჩენი 0,2 30
იურიდიული პირების;
ფასიანი ქაღალდები, თუ შეფასებითი
გარანტიების შესახებ ბანკის დასკვნა არსებობს;
უფლებები საექსპორტო ამონაგებზე, თუ
გარიგების პასპორტი მოცემულ ბანკშია
გახსნილი, გადმოტვირთვის შესაბ საბუთებია
351
წარმოდგენილი,
4 უძრავი ქონება, ტრანსპორტი, მოწყობილობა, 0,25 50
საქონელი და ნედლეული, თუ შეფასებითი
გარანტიის შესახებ ბანკის დასკვნა არსებობს,
რეალიზაციის ვადით არა უმეტესი 1 თვისა
5 შენობები/სათავსოები საოფისე და სავაჭრო 0,3 40
დანიშნულების, რომლებიც ბანკის
დამკრედიტებელი ქვედანაყოფის ცენტრალურ
ნაწილშია
გარანტიები და თავდებობები ქვეყნის 0,3 30
სუბიექტის
თამასუქები (გარდა კლიენტის ვექსილებია), 0,3 25
კოტირებადები სავაჭრო სისტემებში;
სახელმწიფო და მუნიციპალური ფასიანი
ქაღალდები;
საავტომობილო მსუბიქი ავტოტრანსპორტი
რომელთა გამოშვების მომენტიდან არა უმეტესი
3 წელია გასული;
მოწყობილობა მსოფლიოს წამყვანი მეწარმეების,
დაუმონტაჟებელები (არაექსპლოატირებულები),
ახლები ან რენოვაციის შჭმდეგ, მიმწოდებლის
მოქმედი გარამტიით.
აქციები ბანკის 0,3 20
საცხოვრებელი ფართობები ბანკის 0,3 20

დამკრედიტებელი ქვედანაყოფების განთავსები
სიახლოვეს
6 შენობები და სათავსოები საოფისე და სავაჭრო 0,35 40
დანიშნულების, სხვა დანარჩენი შენობები;
სპეციალიზირებული სასაწყობო ტერმინალები,
რომელთა აშენების მომენტიდან 3 წელზე მეტი
არ არის გასული.
საავტომობილო და სატვირთო ტრანსპორტი, 0,35 25
ავტობუსები, თვითმავალი მანქანები და
სპეცტექნიკა რომელთა გამოშვების მომენტიდან
3 წელზე მეტი არ არის გასული;
მოწყობილობა - დამონტაჟებული, ახალი ან
რამლის გამოშვების მომენტიდან 3 წელზე მეტი
არ არის გასული, იმ პირობით, რომ
მოწყობილობა შეიძლება იქნას
დემონტირებული და არაუმეტესი 1 თვის
განმავლობაში გადაადგილებული შემდეგი
დარგების: პოლიგრაფია, ხისდამუშავება,
პლასტმასის დამუშავება, საკვები წარმოება,
მშნებლობა, ვაჭრობა და სევისი,
სტომატოლოგია;
საბირჟო საქონელი და ნედლეული.
საცხოვრებელი ფართები და სხვა დანარჩენი; 0,35 20
352
მსუბუქი ავტომობილები, რომელთა გამოშვების
მომენტიდან 3-დან 7 წლამდეა გასული.
7 სარკონოგზო ტრანსპორტი (სარკინიგზო 0,4 25
ხაზების მოძრავი შემადგენლობა), რომლის
გამოშვების მომენტიდან 5 წელზე მეტი არ არის
გასული.
ფიზიკური პირების გარანტიები და 0,4 20
თავდებობები;
არაკოტირებადი სავაჭრო სისტემებში
თამასუქები ემიტენტზე, საკრედიტო რისკის
ლიმიტის ჩარჩოებში;
ფასიანი ქაღალდებიკოტირებადები სავაჭრო
სისტემებში;
სხვა დანარჩენი უძრავი ქონება (აგარაკები,
საბაღე სახლები, გარაჟები და სამომხმარებლო
დანიშნულების სხვა ნაგებობები,
დარეგისტრირებულები შესაბამისი წესით);
სატვირთო ტრანსპორტი, ავტობუსები,
თვითმავალი მანქანები და სპეცტექნიკა,
რომელთა გამოშვების მომენტიდან 3-დან 7
წელი გავიდა;
დამონტაჟებული მოწყობილობა სხვა დანარჩენ
დარგებში, რომლის დამონტაჟების მომენტიდან
7 წელზე მეტი არ არის გასული, იმ პირობით,
რომ მოწყობილობა შეიძლება იქნას
დემონტირებული და გადაადგილებული არა
უმეტესი 1 თვისა;
არასაბირჟო საქონელი და ნედლეული მაღალი
მოთხოვნის (კვების პროდუქტები,
ალკოჰოლური და უალკოჰოლო სასმელები,
საკანცელარიო საქონელი, ყოვედღიური
მოთხოვნილების საქონელი, საყოფაცხოვრები
ქიმია).
საწარმოს აქციების საკონტროლო პაკეტი 0,4 15
8 სარკინიდზო ტრანსპორტი (სარკინიგზო 0,45 20
ხაზების მოძრავი შემადგენლობა);
არასაბირჟო საქონელი და ნედლეული მაღალი
მოთხოვნის;
სამომხმერებლო საქონელი ხანგრძლივი
მოხმარების (1 წელე მეტი).
9 მიწის ნაკვეთები; 0,5 20
საზღვაო და სამდინარო ტრანსპორტი;
სხვა დანარჩენი სატრანსპორტო საშუალებები;
სხვა დანარჩენი მოწყობილობა, რომლების
ზემოთჩამოთვლილ პირობებს არ პასუხობენ.
საჰაეო ხომალდები და ვერტმფრენები 0,5 15
სხვა დანარჩენი თამასუქები 0,5 10
353
10 ამონაგების მოთხოვნილებების უფლებები 0,6 15
ფასიანი ქაღალდები, რომლებიც სავაჭრო

სისტემებში არ კოტირდებიან
11 დანარჩენ დებიტორულ დავალიანებაზე 0,7 10
ყფლებები;
სხვა დანარჩენები (აქტივები, რომლებიც ზემოთ
ჩამოთვლილ კატეგორიებში არ მოხვდნენ)
 გირაოს ძირითადი სახეობების უზრუნველყოფის რისკების ანალიზი:
მოცემული ქვეთავის ჩარჩოებში უზრუნველყოფის ყველაზე გავრცელებული

სახეობები განიხილება, მათი ლიკვიდობის შემცირების მიხედვით, როგორებიცაა:
 უძრავი ქონების ობიექტები:
 მოწყობილობა;
 საქონელი ბრუნვაში;
 სატრანს[პორტო საშუალებები.
- უძრავი ქონების ობიექტები:
უძრავი ქონების სახით შეიძლება გამოყენებული იქნას: მიწის ნაკვეთები;

შენობები და ნასგებობები; საცხოვრებელი და არასაცხოვრებელი სათავსოები;
საჰაერო (თვითმფრინავები, ვერტმფრენები), საზღაო და სამდინარეო ხომალდები.
უძრავი წონება გირაოს ყველაზე უფრო მისაღებ სახეობას წარმოადგენს, ამასთან,
ბანკების დამოკიდებულება მიწის ნაკვეთებისადმი უფრო ფრთხილია მასზე უკანონი
ნაგებობის რისკის გამო.
- მოწყობილობა:
მოწყობილობის ქვეშ გაგებული უნდა იქნას გიროოსგამცემის ან მესამე

პირების საწარმოო აქტივები: ლითნდამამუშავებელი,სახარატო-საწნეხი, საბაჭდი,
პოლიგრაფიული მოქყობილობა, თვითმავალი მანქანები, სპეცტექნიკა, სატვირთო და
მსუბუქი ავტოტრანსპორტი (იმ საწარმოებისათვის, რომლებიც ავტოგადაზიდვებთან
მიმართებაში მომსახურებას ეწევიან). მოწყობილობის ქვეშ არ უნდა იქნას გაგებული
ძირითადი საშუალებები, რომლებიც უშუალოდ გირაოსგამცემის ან მესამე პიტების
354
საწარმოომპროცესში ამოქმედებული არ არის (არაპროფილური
მოწყობილობა).ყველაზე ნათელ მაგალითს ასეთი აქტივებისა წარმოადგენენ:
საოფისე კომპიუტერული ტექნიკა, ორგტექნიკა, ვიდეოდაკვირვებების სისტემები,
საკლიმატო ტექნიკა, საოფისე ტექნიკა, საოფისე ავეჯი, საგამოფენო ვიტრინები,
სავენტილაციო მოწყობილობა.
- საქონელი ბრუნვაში:
საქონელი ბრუნვაში წარმოადგენს უზრუნველყოფის საკმაოს რისკიან

სახეობას, რომელიც კრედიტის დაბრუნებადობის გარანტიისათვის განსაკუთრებულ
ძალისხმევას და ღონისძიებებს მოითხოვს. მისი იდენტიფიცირება და
გაკონტროლება ძნელია. საქონელის მიმოქცევისას, შენახვისას და რეალიზაციისას
მისი გაფუჭების რისკი ყოველთვის არსებობს. როგორც წერსი, საქონელი
დამათებითი უზრუნველყოფის სახით გამოიყენება. თავისი არსით, საქონელი
დრუნვაში გირაოს ქვეშ მიწოდებული კრედიტი წარმოადგენს საბლანკო კრედიტს
(უგირავნოს).მოცემული სახეობის გირაოს ხასიათი გარკვეული მოსაზრებით
ვირტუალურია: საქონელი უწყვეტ მოძრაობაში იმყოფება, ამიტომ საწყობში
მარაგების შემცირების რისკი ყოველთვის არსებობს. როგორც გვიჩვენებს პრაქტიკა,
ბანკისათვის ხშირად, მსესხებელის დეფლოტის შემთხვევაში, ბრუნვაში საქონელის
სახით გირაოს გადახდევინება, საწყობსი მათი არ არსებობის მიზეზით
შეუძლებელია.
- სატრანსპორტო საშუალებები:
რიგორც საქონელი ბრუნვაში, სარანსპორტო საშუალებებიც ასევე

დაბალლიკვიდურ გირაოს წარმოადგენენ შემდეგი მიზეზების გამო:
 სადაზღვევო შემთხვევის დადგომის მაღალი რისკი (გატაცება, მოპარვა, ავარია და
ა.შ.);
 გირაოს მაღალი და სწრაფი ცვეთა (წლის განმავლობაში საწყისი ღირებულება
შეიძლება 305-ით და მეტად შემცირდეს, ტრანსპორტის ექსპლოატაციის ხარისხზე
დამოკიდებულებაში);
355
 მაღალი სამართლებრივი რისკები (გირაოსგამცემს შეუძლია ავტომობილი მესამე
პირს მიყიდოს).
 უზრუნველყოფის რისკების ფაქტორები:

- გირაოს - უძრავი ქონების ლიკვიდობის შემცირების ფაქტორებია:
 მისასვლელი გზების, დაცვის, სახანძრო სიგნალიზაციის არარსებობა;
 მისაყვანი კომუნიკაციების არარსებობა;
 ელექტროენერგიის გადასახადთან და ქონებაზე გადასახადის მიხედვით
დავალიანების არსებობა;
 სათავსოებში ჩაშენებული საწარმოო მოწყობილობის არსებობა;
 შენობა საწარმოო კომპლექსის ნაწილს წარმოადგენს, მაშინ როდესაც გირაოში
მთლიანი საწარმოო კომპლექსი არ არის გაფორმებული და ა.შ.
- გირაოს - მოწყობილობის ლიკვიდობის შემცირების ფაქტორებია:
 დაცვის სტაციონალური საგუშაგოს არარსებობა და სახანძრო სიგნალიზაციის
არარსებობა;
 შენობის არადამაკმაყოფილებელი მდგომარეობა, რომელშიც იმყოფება
მოწყობილობა;
 საწარმოო სიმძლავრეების გადატვირთულობა;
 გირაოს საგანი დამძიმებულია მესამე პირების არენდის უფლებით;
 გირაოს საგნის ექსპლოატაციისა და ტექნიკური მომსახურების წესების დარღვევა
და ა.შ.
- გირაოს - საქონელი ბრინვაში ლიკვიდობის შემცირების ფაქტორებია:
 საქონელს ბრუნვაში შენახვის შეზღუდული ვადა გააჩნია;
 სასაწყობო სათავსოების არადამაკმაყოფილებელი მდგომარეობა, რომლრებშიც
ინახება გორაო;
 სათავსოს არენდის ხელშეკრულების მოქმედების ვადა რომელშიც ინახება გირაო,
ნაკლებია საკრედიტო ხელშეკრულების მოქმედების ვადაზე;
 ხარისხის სერთიფიკატი არ არის წარმოდგენილი;
 გირაოში ჩადებადი საგნის, საწყობში შენახვადი საერთო საქონელის მასიდან
გამოყოფის შესაძლებლობა არ არსებობს და ა.შ..
356
- გირაოს - სატრანსპორტო საშუალებების ლიკვიდობის შემცირების ფაქტორებია:
 ავტოტრანსპორტი ინახება არადაცვად სადგომზე, მაგალითად, ეზოში;
 დაზღვევის ხელშეკრულებით გათვალისწინებულია სადაზღვევო ანაზღაურების
გადახდა ამორტიზაციის გამოკლებით;
 არსებობს გირაოს გაყიდვის რისკი ბაკზე შეტყობინების გარეშე და ა.შ.
 არადამაკმაყოფილებელ გირაოებს წარმოადგენენ:
გირაოს სახით განხილვისათვის არ არის რეკომენდირებული: ძვირფასი ქვები

და უნიკალური იუველური ნაკეთობები; ხელოვნების საგნები, სამხატვრო
ფასეულობები და პარიტეტები, კოლექციები; ანტიკვარიატის საგნები;
ინტელექტუალური საკუთრების ობიექტები; სამრეწველო ნაკეთობების საცდელი
ნიმუშები; ობლიგაციები საკრედიტო ხელშეკრულების მოქმედების ვადაზე ადრე
დაფარვის ვადით.
10.3. რისკების ანალიზის თავისებურებები

ლიზინგური ოპერაციებისა და საინვესტიციო
პროექტების დაფინანსებისას
ლიზინგი - არის ლიზინგის ხელშკრულების რეალიზაციასთან დაკავშირებით
წარმოქმნადი ეკონომიკური და სამართლებრივი ურთიერთობების ერთობლიობა.
ლიზინგი შეიძლება იყოს - ოპერატიული და ფინანსური. ოპერატიული ლიზინგისას
არენდაგამცემი შეიძენს ქონებას და ხელშეკრულების გარკვეული პირობების
შესაბამისად დროებით სარგებლობაში გადასცემს მას ლიზინგმიმღებს. ლიზინგის
ხელშკრულების დასრულების შემდეგ მოწყობილობა დაუბრუნდება არენდაგამცემს,
ან ლიზინგის ხელშეკრულება ხელახლა გაფორმდება. აღნიშნულიდან
გამომდინარეობს, რომ ლიზინგის მოცემული სახეობა მოწყობილობის არენდის
მცირე ვადებისას გამოიყენება, მაშინ როგორც ნაკეთობის სასიცოცხლო ციკლის
ხანგრძლივობა არენდის კონკრეტულ ვადაზე მნიშვნელოვნად მეტია. ასეთ ლიზინგს
კიდევ უწოდებენ საექსპლოატაციოს. ფინანსური ლიზინგისას ქონების გამოყენების
357
ვადა ხანგრძლივობასთან მიმართებაში მისი ექსპლოატაციის და ქონების
ღირებულების მთლიანი ან მეტი ნაწილის ამორტიზაციის ვადას უახლოვდება.
ფინანსური გარიგებიდან ლიზინგამცემი, ხელშკრულების ვადის განმავლობაში
ლიზინგური გადახდების შემონატანების ხარჯზე, ქონების მთლიან ღირებულებას
იბრუნებს და ღებულობს მოგებას (20, გვ. 257 - 262).
ლიზინგური გადახდები - არის ლიზინგის ხელშკრულების მოქმედების
მთლიანი ვადის განმავლობაში ლიზინგის ხელშეკრულების მიხეედვით გადახდების
საერთო თანხა, რომელშიც შედის - ლიზინგის საგნის შეძენასთან და
ლიზინგმიმღებზე გადაცემასთან დაკავშირებული ლიზინგგამცემის დანახარჯების
ანაზღაურება, ლიზინგის ხელშეკრულებით გათვალისწინებული სხვა
მომსახურეობის განხორციელებასთან დაკავშირებული დანახარჯების, ასევე
ლიზინგამცემის შემოსავლის ანაზღაურება.
ლიზინგური გადახდების სიდიდე დამიკიდებულია შემდეგი
პარამეტრებისაგან:
 ლიზინგური ქონების ღირებულება (რამდენად მეტია ღირებულება, იმდენად
მეტია გადახდა);
 ლიზინგის ვადა და საავანსო გადასახადი (რამდენსდ მეტია ვადა და ავანსი,
იმდენად ნაკლებია ლიზინგური გადასახადი);
 ამორტიზაციული ანარიცხები (როგორც წესი, ქონება ლიზინგამცემის ბალანსზე
იმყოფება, აქედან გამომდინარე, ამორტიზაციასთან მიმართებაში ხარჯების
მისია);
 ლიზინგამცემზე კომპენსაცია ბანკის საკრედიტო სახსრების გამოყენებასთან
დაკავშირებული ხარჯების, როგორც წესი, ლიზინგური გარიგების თანხიდან 3%-
დან - 5%-მდე ჩარჩოებში (საპროცენტო განაკვეთი კრედიტთან მიმართებაში,
საკომისიოები და სხვა დანარჩენი ხარჯები);
 ლიზინგამცემის დამატებითი მომსახურების გადახდა (მარჟა სადაზღვევო
კომპანიის, შეფასება და ა.შ.).
358
ლიზინგმიმღები - არის იურიდიული პირი, რომელიც ლიზინგის
ხელშეკრულების შესაბამისობაში ვალდებულია ლიზინგის საგანი მიიღოს
ლიზინგის ხელსკრულების შესაბამისად დროებით სარგებლობაში და
გამოსაყენებლად გარკვეული საზღაურით, გარკვეული ვადით და გარკვეული
პირობებით.
ლიზინგგამცემუი - არის იურიდიული პირი, რომელიც მოზიდული და/ან
საკუთარი სახსრების ხარჯზე, ლიზინგის ხელშეკრულების რეალიზაციის
მსვლელობაში საკუთრებაში იძენს ქონებას და ლიზინგის საგნის სახით მას
ლიზინგმიმღებს მიაწვდის დროებითი ფლობისა და გამოყენებისათვის გარკვეული
საზღაურით, გარკვეული ვადით და გარკვეული პირობებით, ლიზინგის საგანზე
საკუთრების უფლების ლიზინგმიმღებზე გადასვლით ან გადასვლის გარეშე.
ლიზინგმიმღებები შეიძლება ხუთ სხვადასხვა ჯგუფებზე იქნან
მიკუთვნებულები მათი სამეურნეო საქმიანობის სპეციალიზაციიდან და სდეგებიდან
გამომდინარე:
 რენტაბელურად მომუშავე მსხვილი და საშუალო საწარმოები, რომელთაც ახალი
წარმოებისა და ტექნოლოგიების მოდერნიზაციის, ტექნიკური გადაიარაღებისა და
შექმნის მიზნით, მოწყობილობის შეძენისათვის ლიზინგის პროგრესული,
რესურსდამცავი და გადასახადით დაბეგვრის ნაწილში შეღავათიანი ლიზინგის
სქემის გამოყენების სურვილი გააჩნიათ;
 ინვესტიციურად მიმზიდველი საშუალო და მცირე საწარმოები, რომელთა
საფინანსო-სამეურნეო საქმიანობის განსახილველ პერიოდში და პერსპექტივაზე
ანალიზი, მათ მდგრად გადახდისუნარიანობას გვიჩვენებს;
 მცირე საწარმოები პროექტების დაბალი ღირებულებით;
 უცხოური ფირმები, სტაბილურად მომუშავენი და თავისი თავის კარგად
რეკომენდირებულნი ქვეყნის ბაზარზე;
 ინდივიდუალური მეწარმეები.
ლიზინგში მიზანშეწონილია გადაცემული იქნას - ძირითადი საშუალებები,

რომლებზეც მუდმივი მდგრადი მოთხოვნაა ჩამოყალიბებული, და რომლებიც
359
მაღალტექნოლოგიურებს, სწრაფად უკუგებადებს და მაღალლიკვიდურებს
წარმოადგერნენ, კერძოდ: ტრანსპორტი, სატვირთო და მსუბუქი ავტომობილები,
მოწყობილობა კვების პროდუქტების წარმოებასთან და დაფასოებასთან მიმართებაში,
სამშენებლო და საგზაო-სამშენებლო ტექნიკა და მოწყობილობა, სავაჭრო
მოწყობილობა, ხისდამამუშავებელი მოწყობილობა, საპორტო მოწყობილობა და ა.შ..
რამდენადაც ლიზინგური მოწყობილობა აუცილებელი პირობით ბანკის გირაოში
ფორმდება, ლიზინგის ობიექტი მოქმედ კანონმდებლობას და შიდასაბანკო
დოკუმენტებს არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს. ასე მაგალითად, ლიზინგის საგანი არ
შეიძლება იყოს - მიწის ნაკვეთი და საცხოვრებელი უძრავი ქონება.
ლიზინგური ოპერაციების რისკების დაფინანსებისა და ანალიზის
თავისებურებები:
ბანკის მიერ ლიზინგური ოპერაციების დაფინანსების ძირითად
თავისებურებაა ის, რომ სახსრების დაბრუნების ბოლო წყაროს ბანკის უშუალო
მსესხებლად არ მყოფი ლიზიმგმიმღების პროექტი წარმოადგენს. ამრიგად,
საკრედიტო პროდუქტის შეფასება და მონიტორინგი თავისთავში არა მარტო
მსესხებელის - ლიზინგური კომპანიის, არამედ ლიზინგმიმღებისა და მისი პროექტის
შეფასებასაც და მონიტორინგსაც მოიცავს. ამასთან ერთდროულად ლიზინგმიმღების
საკრედიტო რისკის შეფასება იგივე პრინციპით ხორციელდება, როგორითაც
ლიზინგგამცემის. ლიზინგმიმღების - ინდივიდუალური მეწარმის ფინანსური
მდგომარეობის შეფასება ფიზიკური პირებისა და ინდივიდუალური მეწარმეების
დაკრედიტების შიდა წესის შსაბამისობაში ხორციელდება.
რისკის მინიმიზაციის ხერხები:
ეკონომიკური დანაკარგების რისკის შემცირების მიზნით ბანკი ღებულობს
რისკის მინიმიზაციის შემდეგ ხერხებს:
 კრედიტის თანხა აუცილებელი წესით დამატებითი უზრუნველყოფის საგირავნო
ღირებულებით უნდა იქნეს გადაფარული იმ შემთხვევაში, თუ ლიზინგის საგნის
360
საგირავნო ღირებულება სასესხო დავალიანებისა და კრედიტის მიხედვით
პროცენტების დასაფარავად არ არის საკმარისი;
 იმის გათვალისწინებით, რომ კრედიტის დაფარვის წყაროს ლიზინგური
გადახდები წარმოადგენს, ბანკის მიერ ლიზინგური კომპანიების დაფინანსება
როგორც ლიზინგამცემის, ასევე ლიზინგმიმღებისაც მდგრადი ფინანსური
მდგომარეობისას ხორციელდება;
 საკრედიტო ხელსკრულების მოქმედების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს ლიზინგის
ხელშეკრულების მოქმედების ვადას;
 ლიზინგმიმღბის ფულადი ნაკადების პროგნოზები უნდა იყოს
დოკუმენტალურად დასაბუთებული და ყოველთვიური ლიზინგური გადახდების
შემოსულობებს უნდა უზრუნველყოფდეს;
 ყოველთვიური ლიზინგური გადახდების სიდიდე კრედიტის მიხედვით
გადახდების სიდიდის ტოლი უნდა იყოს, ლიზინგური კომპანიის მარჟისა და
ყველა აუცილებელი გადასახადების თანხის გათვალისწინებით;
 ლიზინგის ხელშკრულების მიხედვით კონკრეტული ფასები უნდა
შეესაბამებოდეს მოცემულ მოწყობილობაზე საშუალო საბაზრო ფასებს;
 ლიზინგგამცემის მიერ საავანსო გადახდის ქონების ღირებულებიდან არანაკლები
10%-ის მიღება, სასურველია 30 40% (როგორც ბანკისათვის გარანტია გარიგების
გაბხირციელებაში);
 ლიზინგური გადახდების არ მიღების რისკის შემცირების მიზნით ლიზინგური
ქონება ინდა იქნეს დაზღვეული, ამასთან სარგებელშემძენის ბანკი უნდა იქნეს
მითითებული;
 ლიზინგური ქონების გირაოს ხელშკრულების, ლიზინგმიმღბი თავდებობის
ხელშეკრულებისა და ლიზინგის ხელშეკრულების მიხედვით ამონაგების
უფლების დათმობის ხელშკრულების გაფორმება (როგორც წესი, სავალდებულო
პირობას რმოადგენს).
ლიზინგის ხელშეკრულების პირობები:

ლიზინგის ხელშკრულების სავალდებულო პირობების სახით უნდა
აღინიშნოს:
361
 ლიზინგის ხელშეკრულების თანხა (ხელშეკრულების საერთო თანხაში შეიძლება
ლიზინგის საგნის გამოსასყიდი ფასი იქნეს ჩართული, თუ ლიზინგის საგანზე
საკუთრების უფლების ლიზინგმიმღებზე გადასვლაა გათვალიზწინებული);
 მონაცემები, რომლებიც ლიზინგის საგნის სახით ლიზინგმიმღებზე გადაცემის
ქვემდებარე ქონების გარკვეულად დადგენის შსაძლებლობას იძლევა (ლიზინგში
გადაცემას დაქვემდებარებული საგანის შესახებ პირობა ლიზინგის
ხელშეკრულებაში აღნიშნული მონაცემების არ არსებობისას, მხარეების მიერ
სუთანხმლებლად ითვლება, ხოლო ლიზინგის ხელშეკრულება გაფორმებულად
არ ითვლება);
 ლიზინგმიმღების ვალდებულება ლიზინგის საგანი ხელშეკრულებაში
მითითებული წესით მიიღოს;
 ლიზინგმიმღების ვალდებულება ლიზინგის ხელშკრულების მიქმედების ვადის
დასრულების მიხედვით ლიზინგის საგანი დააბრუნოს, ან ლიზინგის საგანი
ყიდვა-გაყიდვის ხელშკრულების საფუძველზე შეიძინოს საკუთრებაში;
 გადაუხადოს ლიზინგგამცემს გადასახადები ლიზინგის ხელშკრულებით
დადგენილი წესით და ვადებში;
 ბანკის მოთხოვნის მიხედვით წარუდდგინოს ბუღალტრული ანგარიშგება და სხვა
ნებისმიერი სალიზინგო გარიგებასთან და პროექტის რეალიზაციასთან
დაკავშირებული ინფორმაცია და დოკუმენტაცია;
 ვალდებულებების მითითება, რომლებსაც მხარეები ვალდებულებების
დარღვევად, ლიზინგის ხელშკრულების მიქმედების შეჩერებისა და ლიზინგის
საგნის დაბრინების საბაბად ითვლებიან;
 პირობა იმის შესახებ, რომ ლიზინგური გადახდების სიდიდე და ხელსკრულების
ძირითადი პირობები შეიძლება მხოლოდ ბანკთან შეთანხმებით მხარეების
შეთანხმების საფუძველზე შეიცვალოს, რადგანაც ხელშეკრულება შეიძლება
ლიზინგმიმღების უფლებას მოიცავდეს ლიზინგის ვადის გაგრძელებასთან ან
ლიზინგის ხელშეკრულების პირობების ცვლილებასთან დაკავშირებით.
ლიზინგმიმღების თვალსაზრისით, ლიზინგური სქემის ნაკლოვანებად

შეიძლება ჩაითვალოს ლიზინგზე დიდი გადასახდელი, რადგანაც გაძვირების
362
პროცენტი რამდენადმე აჭარბებს საბანკო კრედიტების მიხედვით განაკვეთს.
უპირატესობებს შეიძლება მივაკუთვნოთ უფრო ხანნგრძლივი დაფინანსება,
საგადასახადო ეკონომია, ასევე ლიზინგის სქემის მიხედვით დაფინანსების მიღების
გამარტივებული პროცედურა.
363
ლექცია 11. სამშენებლო კომპანიის, ენერგოგასაღებითი
და სავაჭრო-სამრეწველო ჯგუფის კომპანიის
საკრედიტო რისკების ანალიზის მაგალითები
მოცემულ სალექციო მასალაში კორპორაციული მსესხებლების სარედიტო

რისკების ანალიზის მაგალითებია განხილული, როგორებიცაა: სამშნებლო
ორგანიზაცია, ენერგოგასაღებითი კომპანია და სავაჭრო-სამრეწველო ჯგუფის
კომპანია, სადაც რისკები მესამე თავში აღწერილი რვავე სახეობის ჭრილშია
მიმოხილული.
მთავარი განსხვავებები ქვემოთ მოყვანილ მაგალითებს შორის მდგომარეობს
შემდეგში:
 გარიგების სტრუქტურაში (კრედიტის სახეობა, ვადა და მიზანი);
 დარგში;
 მსესხებელის ორგანიზაციულ-მმართველობით სფეროში;
 რისკ-მენეჯერის დასკვნის ფორმაში და სტრუქტურაში.
ყველაზე მოხერხებულის რისკების შეფასებასთან მიმართებაში დასკვნა Excel-

ის ფორმაში იქნას შედგენილი, რომ ძირითადი მაჩვენებლების (ამონაგების,
თვითღირებულების, სუფთა მოგების, გაუნაწილებელი მოგების, რენტაბელობის,
ანგარიშსწორების ანგარიშებზე შემოსულობების, გაყიდვების შესრულების გეგმისა
და ფაქტის, ფინანსური მდგომარეობის რეიტინგის და ა.შ.) ინფორმაციები
თვალსაჩინო გრაფიკებისა და დინამიკის სახით იქნეს გაანალიზებული., ასევე
საკრედიტო განყოფილების დასკვნით ან ბანკის მეთოდიკით გაუთვალისწინებელი
ფინანსური მდგომარეობის შეფასების დამატებითი მაჩვენებლებისა და
კრიტერიუმების დამატება იქნეს მოხერხებულიდა შესაძლებელი. მსესხებლის
ფინანსური მდგომარეობის რეიტინგი განისაზღვრება ბოო 4 საანგარიშგებოდის
მიხედვით შემდეგი შკალის შესაბამისად: კარგი - 30 ბალზე მეტი, საშუალი - 10-დან -
30 ბალამდე, ცუდი - 10 ბალზე ნაკლები.
364
11.1. სამშენებლო კომპანიის საკრედიტო
რისკების ანალიზის მაგალითი
მაგალითში მოკლედაა აღწერილი პროექტი და რისკ-მენეჯერის დასკვნის

ფორმაა შეთავაზებული, რომელიც თავისთავში მოიცავს (20, გვ. 334 - 343):
 მოკლე ინფორმაციას (პროექტის საკვანძო პარამეტრები) რისკის თითოეული
სახეობის ჭრილში;
 რისკის ფაქტორებს და მათი ნიველირების ასპექტებს;
 რისკ-მენეჯერის დასკვნებს და წინადადებებს.
პროექტის აღწერილობა:
განაცხადის სტრუქტურა:
პროექტის შემოტანის თარიღი -

15.03.2017 წ.
მსესხებელი: შპს „აშენე“
საკრედიტო პროდუქტის სახეობა: ერთდროულად გასაცემი კრედიტი
კრედიტის თანხა: 25 000 ლარი
კედიტის მიზანი: საბრუნავი სახსრების შევსება
კრედიტის მიქმედების ვადა: 18 თვე
ტრანშების ხანგრძლივობა: 90 დღე
საპროცენტო განაკვეთი: 20% წლიური
უზრუნველყოფა უძრავი ქონება
მსესხებლის აღწერა:
მსესხებელი მუშაობს თბილისში მიახლოებით 4 წელი. საზოგადოების

დამფუძნებლები არიან; წერეთელი გ. – 30% საწესდებო კაპიტალში და მარღანია -
70% სასესდებო კაპიტალში. კომპანიის საქმიანობის ძირითად სახეობას წარმოადგენს
- საცხოვრებელი ფონდის ობიექტების მშენებლობა. ორგანიზაცია გამოდის როგორც
გენმოიჯარის როლში, ასევე მოიჯარის როლშიც. უმაღლეს მენეჯმენტს მოცემულ
365
დარგში მუშაობის საკარისი გამოცდილება გააჩნია საკრედიტო სახსრები
მშენებლობის დასამთავრებლად ესაჭიროებათ.
ფინანსური მაჩვენებლები:
ფორმა №1 (ათ. ლარებში).
აქტივი 1 ოქტ. 1 იანვ. 1 აპრ. 1 ივლ. 1 ოქტ.

2015 2016 2016 2016 2016
ძირითადი საშუალებები 1639 1978 1830 1304 5139
დაუმთარებელი მშენებლობა 220530 140188 158082 208360 238425
ჯამი ბრუნვისგარეშე აქტივების 222169 142166 159912 212664 242564
მარაგები 10516 8671 8515 7865 10042
ნედლეული და მასალები 9980 6200 7975 6627 6627
მზა პროდუქცია 8 1747 0 0 1930
ხარჯები მომავალი 528 724 540 1230 1485
პერიოდების
დღგ შეძენილი ფასეულობების 31000 21668 24029 34735 36069
დებიტორული დავალიანება, 69426 52585 58182 100154 122802
12 თვეზე ნაკლები ვადით
მათ შორის მყიდველები და 54352 45456 54248 91038 104879
დამკვეთები
ფულადი სახრები 187 34 7 9 58
ჯამი საბრუნავი აქტივების 111129 82955 90733 139763 168971
ჯამი აქტივების მიხედვით 333298 225121 250645 352327 412535
პასივი
საწესდებო კაპიტალი 10 10 10 10 10
გადანაწილებული მოგება 139 140 148 161 180
(დაუფარავი ზარალი)
ჯამი კაპიტალი და რეზერვები 149 150 158 171 190
სესხები და კრედიტები 34000 38500 32500 92821 82824
კრედიტორული დავალიანება 66004 83593 113014 149292 163903
მიმწოდებლების და 64136 82293 111450 146838 159652

მეიჯარეების წინაშე
შრომის ანაზღაურებესათან 96 87 41 129 86
სოციალურ 67 197 318 435 479
უზრუნველყოფასთან
366
ბიუჯეტის წინაშე 89 681 868 1268 1396
დანარჩენი კრედიტორები 1616 335 334 622 2290
შემოსავლები მომავალი 233445 92872 95830 101050 156475

რეზერვი მომავალი ხარჯების 0 10006 9446 8993 9140
ჯამი მოკლევადიანი პასივები 333449 224971 250487 352156 412345
ჯამი პასივის მიხედვით 333298 225121 250645 352327 412535
ფორმა №2 (ათ. ლარებში)
პოზიციის 1 ოქტ. 1 იან. 1 აპრ. 1 ივლ 1 ოქტ.

დასახელება 2015 2016 2016 2016. 2016
ამონაგები 105206 109741 29435 47252 53776
თვითღირებულება საქონელის 99874 102513 28031 43405 49700

რეალიზაციის
მთლიანი მოგება 5332 3228 4404 3817 4076
მმართველობითი ხარჯები 323 274 444 4401 1235
მოგება (ზარალი) 5009 6454 993 2746 2841

რეალიზაციიდან
დანარჩენი საოპერაციო 324 516 0 0 0
ხარჯები
დანარჩენი არარეალიზაციური 0 0 0 0 4481
შემოსავლები
დანარჩენი არარეალიზაციური 4400 5450 784 2348 3320
მოგება (ზარალი) გადასახადით 285 481 209 398 702
დაბეგვრამდე
მიმდინარე გადასახადი 265 160 201 377 662
მოგებაზე
სუფთა მოგება (ზარალი) 20 21 8 21 40
საანგარიშგებო პერიოდის
აბსოლუტში:
პოზიციის 1 ოქტ. 1 იან. 1 აპრ. 1 ივლ. 1 ოქტ.
დასახელება 2015 2016 2016 2016 2016
ამონაგები 105206 4535 29435 17847 6524
367
მთლიანი მოგება 5332 4896 4404 2443 229
მოგება (ზარალი) 5009 1445 993 1753 95

დანარჩენი არასარეალიზაციო 0 0 0 0 1481
დანარჩენი არასარეალიზაციო 4400 4057 784 1564 972
მაჩვენებლის 1 ოქტ. 1 იან. 1 აპრ. 1ივლ 1 ოქტ

დასახელება: 2015 2016 2016 2016 2016
შეფასება ფინანსური მდგომარეობის 39,7 18,1 11,9 11.5 10,2
ლიკვიდობა 38,99 14,59 11,62 11,89 18,42
ლიკვიდობის საერთო კოეფიციენტი 1,14 0,68 0,62 0,58 0,68
მიმდინარე ლიკვიდობის 0,70 0,43 0,40 0,41 0,50

აბსოლუტური ლიკვიდობის 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
ვადიანი ლიკვიდობის 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
მიმოქცევაში სახსრების ლიკვიდობა 0,20 0,43 0,40 0,44 0,50
ფინანსური მდგრადობა 41,47 16,84 13,49 6,76 13,39
მიმდინარე აქტივების საკუთარი 0,10 0,47 0,60 0,73 0,46

სახსრებით უზრუნველყოფის
368
დამოუკიდებლობის კოეფიციენტი 0,70 0,46 0,42 0,34 0,40
ბრუნვისგარეშე აქტივების 1,05 0,72 0,66 0,52 0,68

საკუთარი კაპიტალით
უზრუნველყოფის კოეფიციენტი
საბრუნავი და ბრუნვისგარეშე 0,50 0,58 0,52 0,66 0,69
კაპიტალის თანაფარდობა
რენტაბელობა 7,35 30,01 5,13 14,86 2,30
რეალიზაციის რენტაბელობა 0,05 0,32 0,03 0,10 0,01
აქტივების რენტაბელობა 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
საბრუნავი აქტივების რენტაბელობა 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
ინვესტიციების რენტაბელობა 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობა 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
საქმიანი აქტიურობა (ბრუნვადობა) 77,32 7,69 19,04 11,93 9,76
აქტივების ბრუნვადობის პერიოდი, 445,73 5664,23 727,35 1539,8 5392,9

დრეებში
მიმდინარე აქტივების 48,69 1968,6 263,8 588,6 2476,8
ბრუნვადობის პერიოდი, დღეებში
მარაგების, ნედლეულის,მასალების 4,83 129,20 16,24 22,28 71,85
მზა პროდუქციისა და საქონელის 0,00 17,80 2,67 0,00 13,61
საოპერაციო ციკლის ხანგრძლივობა 35,18 1366 185 126 1643
დებიტორული დავალიანების 1,05 0,82 0,56 0,60 0,24

ბრუნვის თანაფარდობა
კრედიტორული დავალიანების
ბრუნვასთან
დებიტორული დავალიანების 36,36 1237 168,34 404,35 1532,9
ბრუნვადობის პერიოდო
კრედიტორული დავალიანების 28,86 1517,41 300,57 669,85 2208,3
ბრუნვადობის პერიოდი
საკრედიტო რისკის ანალიზი:
ქვეყნიური რისკი:
 მსესხებლის კონტრაგენტები თავიანთ საქმიანობას ქვეყნის
ტერიტორიაზე ახორციელებენ;
 მსესხებელი საგარეოეკონომიკურ საქმიანობას არ ახორციელებს;
369
 რისკის დონე: დასაშვებია.
რეგიონალური რისკი:
 ნსესხებელი თავის საქმიანობას ქვეყნის ტერიტორიაზე, უფრო
ზუსტად თბილისის რეგიონში ახორციელებს;
დარგობრივი რისკი:
 ორგანიზაციის წილი ბაზარზე - 5%;
 მსესხებლის ძირითადი კლიენტებია - ფიზიკური პირები;
 დადგენილი ფასები უძრავი ქონების რეალიზაციის მიხედვით
რეგიონში ჩამოყალიბებული საბაზრო ფასების საშუალო დონეზეა.
- რისკის ფაქტორებია:
 უძრავი ქონების ბაზარზე კრიზისის რისკი არსებობს უძრავ ქონებაზე
ფასების ზრდის დაუსაბუთებელი მაღალი ტემპების და ბოლო 5 წლის
მანძილზე მასზე საინვესტიციო მოთხოვნის კრიტიკული
თანაფარდობის (უძრავი ქონების სპეკულაციური მიზნებისათვის
შეძენა) და ბუნებრივი მოთხოვნის (უძრავი ქონების შეძენა შემდგომი
ხანგრძლივი გამოყენებისათვის) შედეგად;
 სამსნებლო დარგში მოთხოვნილების ცვლილების შესაძლებლობა
ლიცენზირებასთან მიმართებაში (ლიცენზირების გაუქმების და
სერთიფიცირების სისტემის დანერგვის რისკი, მშნებლის
პასუხისმგებლობის სავალდებულო დაზღვევით, რასაც შეიძლება თან
დამატებითი ხარჯები მოყვეს);
 ადგილობრივი სპეციალისტების უკმარისობა (ძირითადად მიშაობენ
უცხოელი მოქალაქეები რეგისტრაციის გარეშე, რამდენადაც ისინი იაფ
მუშახელს წარმოასდგენენ, რაც ცამართლებრივ რისკთანაა
დაკავშირებული);
 რისკის დონე: მაღალია.
კლიენტის რისკები:
 მსესხებლის საქმიანობა ექვემდებარება ლიცენზირებას, ლიცენზიები
წარმოდგენილის ბანკში. მსესხებელი 1 წელზე მეტია მუშაობს.
აფფილირებული პირები გამოვლენილი არ არის. ყველა ინჟინრებს და
ექსპერტებს განათლების შესახებ შესაბამისი დიპლომები გააჩნიათ და
სპეციალობის მიხედვიტ მუშაობის გამოცდილება არა ნაკლბ 10 წელია.
 ბიზნესის რეალური მფლობელის მიერ საქმიანი რეპუტაციის და
ქონებრივი მდგომარეობის შესახებ ინფორმაცია არ არის
წარმოდგენილი;
370
 კომპანიის დამფუძნელები პროფილის მიხედვით არ მუშაობენ,
სამშენებლო დარგში მუშაობის გამოცდილება დიდი არ არის;
 ბოლო 12 თვის განმავლობაში კომპანიის სადამფუძნო დოკუმებტები
ორჯერ შეიცვალა, რაც დამფუძნებლების შეცვლასთან იყო
დაკავშირებული;
 მსესხებელი საკრედიტო ხელშკრულების პირობებს ბანკში გარკვეული
თანხის სიდიდის ყოველკვარტალურად ბრუნვების მხარდაჭერის
მიხედვით ასრულებს;
 რისკის დონე: მაღალია.
საწარმოო რისკი:
 მსესხებელი საქმიანობას მოწყობილობის, ძირითადად
ავტოტრანსპორტის (ამწეები, სატვირთო მანქანები და ა.შ.) არენდაში
აღების ხარჯზე ახორციელებს;
 ბაზარზე საჭირო ტექნიკა საკმარისად არის წარმოდგენილი;
საგადახდო რისკი:
 მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობა ბოლო ხუთი წლის
განმავლობაში დამაკმაყოფილებელია: ბალანსის ვალუტა 01.10, 206
წლის მდგომარეობით 412 მლნ ლარს შეადგენს, მათ შორის საბრუნავი
აქტივები - 44%, დაუმთავრებელი მშენებლობა - 59% (მშენებარე
ობიექტები), პასივები: მოკლევადიანი ვალდებულებები - 100%.
კრედიტორული დავალიანება - 164 მლნ ლარი, დებიტორული
დავალიანება - 123 მლნ ლარი. სესხები და კრედიტები - 83 მლნ ლარი,
მათ შორის 16 მლნ ლარის კრედიტია ბანკიდან.დაუმთავრებელი
მშენებლობა 40% დაფინანსებულია მეწილეების ფულადი სახსრებით
და 35% - კომერციული ბანკის კრედიტებით. საკუთარი კაპიტალი არ
არსებობს. მსესხებლის საშუალოთვიური ამონაგები შეადგენს 7,4 მლნ
ლარს, საშუალოკვარტალური - 22,2 მლნ ლარს. მსესხებლის საქმიანობა
მომგებიანია. ჯგუფის ლიკვიდობა დამაკმაყოფილებელია. ფინანსური
საქმიანობა დაბალის საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე.
- ფინანსური რისკები:
 კომპანიის ამონაგები ნაზარდი ჯამით წინა წლის ანალოგიურ
პერიოდთან შედარებით შემცირდა 2-ჯერ და 01.10 2017 წლის
მდგომარეობით 53,8 მლნ ლარს სეადგენს;
 დაბალი რენტაბელობაა და სუფთა მოგება საცხოვრებლებზე და
დანახარჯებზე საბაზრო ფასების თანაფარდიბას არ შეესაბამება;
 ანგარიშსწორების ანგარიშის მიხედვით ბრუნვების დიდი რყევები და
მათ ამონაგებთან შეუსაბამობა შიმჩნევა;
 სავალო დატვირთვა მაღალია: ვალდებულებები 83 მლნ ლარის
371
ოდენობით 2,4-ჯერ აჭარბებს საშუალოკვარტალურ ამონაგებს და 3,5-
ჯერ აჭარბებს ამონაგებს ბოლო ორი საანგარიშგებო პერის მიხედვით;
 რისკის დონე: ამაღლებულია.
პროექტის რისკი:
 საკრედიტო სახსრები 2 საცხოვრებელი სახლის მშნებლობის პროექტის
დაფინანსებაზეა მოთხოვნილი.წარმოდგენილი პროექტების მოკლე
შინაარსი შემდეგია: დანახარჯების საერთო დანხა 560 მლნ ლარია;
01.04.2017 წლის მდგომარეობით ხარჯები გაწეულია 230 მლნ ლარის
ოდენობით; სულ ფულადი სახსრები შემოვიდა 210 მლნ ლარის
ოდენობით; დაკრედიტების ვადის დასრულებამდე მოსალოდნელი
შემოსავლები - 390 მლნ ლარი; სუფთა მოგება პროექტიდან შადგენს არა
ნაკლებ 14 მლნ ლარს; სახლების ექსპლოატაციაში ჩაბარების ვადაა 2017
წლის სექტემბერი;
 კრედიტის სახეობა და ვადა არ შეესაბამება დაკრედიტების
მიზნებს;
 არ არის განმარტებული, რა სახსრების ხარჯზე იგეგმება
ობიექტის მშნებლობაში საბოლოო კაპიტალური დაბანდებების
განხორციელება 330 მლნ ლარის ოდენობით;
უზრუნველყოფის რისკები:
 მოთხოვნილი საკრედიტო პროდუქტის მიხედვით

უზრუნველყოფის სახით შეთავაზებულია უძრავი ქონება (კაფეს
შენობა), რომელიც მესაკუთრის უფლებით ეკუთვნის მსესხებელს,
მისი საბაზრო ღირებულებაა - 80 მლნ ლარი, საგირავნო
დისკონტი - 0,5, ქონების საგირავნო ღირებულება - 40 მლნ ლარია;
გირაოგამცემების მესაკუთრეობის უფლება ქონებაზე
დადასტურებულია. გირაოს საგანი მესამე პირების უფლებებით
დანზიმებული არ არის, გირაო დამაკმაყოფილებელ ლიკვიდობას
ფლობს.
 წარმოდგენილი ტექნიკური პასპორტი 1 წელზე მიტი ვადის წინ არის
გაფორმებული, რის შედეგად არსებობს რისკი დაურეგისტრირებელი
გადაგეგმარებისა და უკანონო ნაგებობების არსებობასთან მიმართებაში;
372
რისკ-მენეჯერის დასკვნები და წინადადებები:
პროექტისათვის მინიჭებულია რისკის ამაღლებული დონე, უფრო ზუსტად
რისკის მაღალი დონე. რესურსების მიწიდება შესაძლებელია შემდეგი პირობების
შესრულებისას:
1. დადგინდეს კრედიტის ერთდროული გაცემის ფორმი სახით, 18 თვის ვადით,
კრედიტის ყოველკვარტალური დაფარვის გრაფიკით დაკრედიტების მესამე თვიდან,]
2. საკრედიტო ხელშეკრულების ხელმოწერის 10 დღის განმავლობაში მსესხებლის მიერ

(ერთდროულად მრავალ ბანკში ანგარიშების ფლობის გამო) მოტანილი იქნას
შეთანხმება ყველა მომსახურე ბანკიდან სახსრების უაქცეპტოდ ჩმოწერასთან
3. საკრედიტო ხელშეკრულიბის პირობებიტ გათვალისწინებული იქნას:
 მსესხებლის ვალდებულება ბანკთან შეთანხმების შესახებ კრედიტების

მოზიდვასთან დაკავშირებით, თუ დაკრედიტების ლიმიტების ერთობლივი
მოცულობა (კრედიტების ჯამი) გადააჭარბების ყოველკვარტალურ სუფთა
ბრუნვებს;
 მსესხებლის ვალდებულება ბანკში 1 კვირის განმავლობაში წარმოადგინოს

ლიცენზია შენობებისა და ნაგებობების მშენებლობის უფლებაზე;
 მსესხებლის ვალდებულება ბანკში გახსნილი ანგარიშსწორების ანგარიშის

მიხედვით საშუალოკვარტალური ბრუნვების არა ნაკლები 25 მლნ ლარის
ოდენობით დაცვასთან მიმართებაში;
 მსესხებლის ვალდებულება საკრედიტო ხელშკრულების ხელმიწერის თარიღიდან

ბანკში ექვს თვეში არანაკლებ ერთხელ ობიექტის მშენებლობი მსვლელობის
შესახებ ანგარიშგების წარმოდგენასთა დაკავშირებით;
 ზემოთ მითითებული პირობების შეუსრულებლობაზე, ასევე შემოსავლებისა და

ხარჯების გეგმიდან 50%-ზე მეტად გადახრის შემთხვევაში, დადგინდეს საჯარიმო
სანქციები და ბანკის უფლება კრედიტის ვადამდე ადრე გამოთხოვის უფლებით;
4. თავდებობის ხელშეკრულება ყველა დამფუძნებლებისა და ბიზნესის რეალური

მესაკუთრეების მიერ იქნას ხემოწერილი.
373
11.2. ენერგოგასაღებითი ორგანიზაციის
საკრედიტო რისკების ანალიზის მაგალითი
მაგალითში მოკლედ არის აღწერილი პროექტი და რისკ-მენეჯერის დასკვნის
ფორმაა შეთავაზებული, რომელიც თავისთავში მოიცავს (20, გვ. 343 - 354):
 რისკის ფაქტორებს და მათი ნიველირების ასპექტებს;
 რისკ-მენეჯერის დასკვნებს და წინადადებებს.
პროექტის აღწერა:
განაცხადის
სტრუქტურა:
პროექტის შემოტანის თარიღი: 15.12.2017 წ.
მსესხებელი: შპს „ენერგეტიკული კომპანია’
საკრედიტო პროდუქტის სახეობა: საკრედიტო ხაზი დავალიანების
ლომიტით
კრედიტის თანხა: 400 000 ლარი
კრედიტის მიზანი: საბრუნავი სახსრების შვსება
კრედიტის მოქმედების ვადა: 18 თვე
ტრანშების ხანგრძლივობა: 189 დღე
საპროცენტო განაკვეთი: 12,0% წლიური
უზრუნველყოფა: უზრუნველყოფის გარეშ
მსესხებელის აღწერილობა:
რეგისტრაციის თარიღი - 01.10.2004 წ.; საქმიანობის ძირითადი სახეობები:

ელექტრო ენერგიის ყიდვა და ელექტრო ენერგიის საბითუმო და საცალო ბაზრებზე
მომხმარებლებზე (მათ შორის მოქალაქეებზე) ელექტრო ენერგიის რეალიზაცია
(გაყიდვა). საკრედიტო პოლიტიკის დებულების შესაბამისად მსესხებელი
კრედიტუნარიანობის „A“ ჯგუფს მიეკუთვნება ფინანსური რისკის მინიმალური
დონით.
374
საწარმოს ნასესხები რესურსები ჭირდება ელექტროენერგიის მიმწოდებლების
წინაშე ვალდებულებების თავისდროულად შესრულებისათვის.
მომხმარებლებლების ნაწილი - მუნიციპალური საწარმოებია, რომლებიც
ბიუჟეტიდან ფინასირდებიან და მიღებულ ენერგიაზე გადასახდელებს
ხელსკრულებით დადგენილ ვადებში ახორციელებენ. ასევე საკრედიტო სახსრები
შეიძლება საწარმოს მიმდინარე ხარჯების დაფინანსებაზე იქნას მიმართული,
როგორებიცაა: სრომის ანაზღაურების გადახდა, მიმდინარე დავალიანების დაფარვა
გადასახადებისა და სხვათა მიმართებაში.
დაფარვის წყაროების სახით ძირითადი საქმიანობიდან ამონაგები განიხილება.
უახლოეს პერსპექტივაში, ახალი მომხმარებლების ტექნოლოგიურ მიერთებაზე
ხელშეკრულებების დადების ხარჯზე, ელექტროენერგიის ბაზრის გაფართოება
იგეგმება აღნიშნული მსესხებელს ელექტროენერგიის რეალიზაციის მოცულობის
მნიშვნელოვნად გადიდების შესაძლებლობას მისცემს.
ფორმა №1 (ლარებში).
აქტივი 1 ოქტ. 1 იანვ. 1 აპრ. 1 ივლ. 1 ოქტ.

2015 2016 2016 2016 2016
ბრუნვისგარეშე აქტივები: 22337 22366 164783 356793 567238
არამატერიალური აქტივები 0 0 0 0 0
ძირითადი საშუალებები 16171 16615 40716 44094 45031
დაუმტავრებელი მშენებლობა 5073 5699 5699 5699 5830
შემოსავლიანი დაბანდებები 0 0 0 0 0
მატერიალურ ფასეულობებში
გადადებული საგადასახადო 593 52 118368 307000 516377
დანარჩენი ბრუნვისგარეშე 0 0 0 0 0
საბრუნავი აქტივები, მათ 818316 746250 1251015 228477 1498415
შორის:
მარაგები 35353 31744 28012 26546 25526
დღგ შეძენილი ფასეულობის 32507 29857 27273 33630 37278
დებიტორული 0 0 0 0 9
375
დავალიანებადაფარვის ვადით
12 თვეზე მეტი
დებიტორული 676783 639628 1097742 995242 1384054
დავალიანებადაფარვის ვადით
12 თვეზე ნაკლები
მოკლევადიანი ფინანსური 0 0 0 0 0
დაბანდებები
ფულადი სახსრებიი 73673 45021 92688 173059 51553
დანარჩენი საბრუნავი 0 0 0 0 0
სახსრები
ბალამსი 840653 768616 1415798 1585270 2065653
პასივი
კაპიტალი და რეზერვები 137638 135674 505581 487585 353692
დამატებითი კაპიტალი 13977 13870 35000 37900 37930
სარეზერვო კაპიტალი 0 0 0 0 0
გაუნაწილებელი მოგება წინა 118430 116570 462420 444424 340531

და საანგარიშგ. პერიოდების
დაუფარავი ზარალი წინა და 0 0 0 0 0
საანგარიშგებო პერიოდების
გადადებული საგადასახადო 8353 9423 8666 6080 5338
ვალდებულებები
მოკლევადიანი პასივები, მათ 694662 623522 904551 1091605 1206623
შორის:
მოკლევადიანი ნასესხები 440031 416490 341903 460420 0
სახსრები
კრედიტორული დავალიანება 254345 207032 559048 934498 1206623
შემოსავლები მომავალი 0 0 0 0 0
დანარჩენი მოკლევადიანი 0 0 0 0 0
ბალანსი 840653 768616 1415798 1585270 2065653
376
პოზიციის 1 ოქტ. 1 იან. 1 აპრ. 1 ივლ 1 ოქტ.
დასახელება 2015 2016 2016 2016. 2016
ამონაგები 5584752 7705539 2296765 4215662 6007720
თვითღირებულება 5499972 4818787 1832097 1674380 2535541

საქონელის რეალიზაციის
მთლიანი მოგება 84775 2889752 464668 5542275 3472479
კომერციული ხარჯები 0 2906704 952445 3815153 5627387
მოგება (ზარალი) 84775 83048 487747 1273878 2455207

დანარჩენი შემოსავლები და
%% მისაღები 3544 3786 94 459 1167
%% გადასახდელი 18370 27883 6772 11193 11915

დანარჩენი 5378 0 0 0 0
არარეალიზაციური
დანარჩენი 6348 0 0 0 0
არარეალიზაციური
მოგება (ზარალი) 65766 63651 497799 1289309 2466625
გადასახადით დაბეგვრ.
გადადებულისაგადასახადო 593 52 118368 307000 516377
გადადებული 8353 9423 8666 6080 5338
საგადასახადი
პოზიციის 3 კვ. 4 კვ. 1 კვ. 2 კვ. 3 კვ.

დასახელება 2015 2016 2016 2016 2016
ამონაგები 1670800 2120787 2296765 1918897 1792058
377
თვითღირებულება 1649730 684190 1832097 157710 861154
საქონელის რეალიზაციის
მთლიანი მოგება 21070 2804977 164668 2076607 930904
მოგება (ზარალი) 21070 1727 487747 786131 881329

% % მისაღები 171 242 94 365 708
% % გადასახდელი 7864 9015 6772 4421 722

დანარჩენი 1961 5378 724576 284252 533205
არასარეალიზაციო
შემისავლები
დანარჩენი 2203 6345 0 0 0
არასარეალიზაციო ხარჯები
მოგება (ზარალი) 44805 2445 226772 207258 344444
გადასახადით დაბეგვრამდე
გადადებული 583 511 118368 188632 209327
საგადასახადო აქტივები
გადადებული 8353 4070 8666 2586 742
საგადასახადო
მაჩვენებლის 1 ოქტ. 1 იან. 1 აპრ. 1ივლ 1

დასახელება: 2015 2016 2016 2016 ოქტ
2016
შეფასება ფინანსური მდგომარეობის 62,2 58,8 79,0 57,0 43,9
378
ლიკვიდობა 90,47 87,31 93,96 89,59 63,39
ლიკვიდობის საერთო კოეფიციენტი 1,18 1,20 1,39 1,13 0,88

მიმოქცევაში სახსრების ლიკვიდობა 1,08 1,10 1,33 1,07 0,81
ფინანსური მდგრადობა 52,22 53,03 63,15 51,33 30,72
მიმდინარე აქტივების საკუთარი 0,14 0,15 0,27 0,11 0,11

სახსრებით უზრუნველყოფის
დამოუკიდებლობის კოეფიციენტი 0,16 0,18 0,36 0,31 0,17
ბრუნვისგარეშე აქტივების 6,16 6,07 3,07 1,37 0,62

უზრუნველყოფის კოეფიციენტი
კაპიტალის თანაფარდობა
რენტაბელობა 43,59 35,00 88,60 35,00 35,00
აქტივების რენტაბელობა 0,02 0,00 0,32 0,01 0,07
საბრუნავი აქტივების რენტაბელობა 0,02 0,00 0,35 0,01 0,10
საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობა 0,12 0,01 1,08 0,04 0,32
საქმიანი აქტიურობა (ბრუნვადობა) 76,66 74,71 73,42 65,97 57,54
აქტივების ბრუნვადობის პერიოდი, 23,44 43,91 43,80 74,16 93,71

დრეებში
მარაგების, ნედლეულის,მასალების 0.99 0,69 0,42 0,15 0,44
მზა პროდუქციისა და საქონელის 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00
საოპერაციო ციკლის ხანგრძლივობა 19,62 29,24 34,51 50,07 61,54
379
ბრუნვის თანაფარდობა
კრედიტორული დავალიანების
ბრუნვასთან
ბრუნვადობის პერიოდო
კრედიტორული დავალიანების 7,00 10,01 15,02 35,36 67,52
საკრედიტო რისკების ანა;იზი:

რეგიონალური რისკი:
მსესხებელი დარეგისტრირებულია გადასახადგადამხდელის სახით და
საქმიანობას „X“ რეგიონში ახორციელებს, რომელიც ელექტროენერგიის
მომხმარებლების დიდი რაოდენობიან (ელექტროენერგის მოხმარება
თანდათან იზრდება) ქვეყნის ერთ-ერთ რეგიონს წარმოადგენს. რეგიონის
პოტენციალი მაღალია.ყოველივე აღნიშნული მსესხებლის მდრადობისა და
მისი რეგიონალური რისკისდმი მნიშვნელოვნად ნაკლები მიდრეკილების
შესახებ მიუთითებს.
რისკის დონე: დასაშვებია.
დარგობრივი რისკი:
რისკის ფაქტორებია:
 ელექტროენერგიაზე ტარიფების სახელმწუფოებრივმა რეგულირებამ
შეიძლება ტარიფების შემცირებისაკენ წაგვიყვანოს, რომლებიც
შეიძლება ეკონომიკურად დასაბუთებულ დონეზე უფრო დაბალი იქნეს
დადგენილი;
 ელექტროენერგეტიკის სფეროში სატარიფო პოლიტოკის ცვლილებებმა
(ფასების ზრდა ელექტროენერგიაზე) შეიძლება მოცემულ დარგში
მომუშავე სუბიექტების საფინანსი-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე
ნეგატიურუ ზემოქმედება მოახდინოს;
 შესაძლებელია ეკონომიკური სიტუაციის დესტაბილიზაცია, რომელიც
მსოფლიო საფინანსო ბაზრებზე კრიზისთან და (ან) შრომითი
კონფლიქტების, ეკონომიკაში რეფორმეის განხორციელებისას
ხელისუფლების მხრიდან არაპოპულარული ქმედებების შედეგად
სოციალური დაძაბულობის გაზრდასთად იქნება დაკავშირებული.
რისკის დონე: ამაღლებულია.

კლიენტის რისკები:
 ბანკის იურიდიული სამსახურისა და ეკონომიკური სამსახურის მიერ
დადებითი დასკვნები არ არის წარმოდგენილი;
 საგადასახადო შემოწმების შდეგების შესახებ ინფორმაცია არ არის
წარმოდგენილი, გენერალური დორექტორის უფლებამოსილების
380
მოქმედების ვადა არ არის გაანალიზებული;
 თანამედროვე პორობებში მსესხებელის აქციები გამოტანილია
გასაყიდად, რის შდეგად შიძლება აქციონერების შეცვლასთაბ
მიმართებაში რისკები წარმოიშვას;
 მსესხებელს არ აქვს წარმოდგენილი ცნობები კომერციული ბანკებიდან
სასესხო დავალიანების მდგომარეობის შესახებ.
რისკების შემამცირებელი ასპექტები:

 გარე წყაროებიდან ინფორმაციის მიხედვით მსესხებელის აქციების
პოტენციალურ მყიდველს სახელმწიფოებრივი ფორმის მესაკუთრის
კომპანია წარმოადგენს.
რისკის დონე: ამაღლეწბულია.

საგადახდო რისკი:
 2016 წლის პირველი კვარტალიდან მსესებლის საქმიანობა
გახდაზარალიანი. 01.10.2016 წლის მდგომარეობით სუფთა ზარალი
ნაზარდი ჯამით 648 ათ. ლარი შეადგინა. ზარალის გადიდება
დაკავშირებულია იმასღან, რომ მსესებელი ელექტროენერგიას
სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ფასებში (დამტკიცებული ტარიფების
შესაბამისად) ახორციელებს და როგორც წესირეალიზაციის ფასი
შეძენის ფასზე ნაკლებია. სახელმწიფო ზარალს სუბსიდირების გზით
უნაზღაურებს. სუბსიდიის გაცემის შეყოვნების შედეგად ზარალი
თავისდროულად აი იყო დაფარული და ბოლო სამი საანგარიშგებო
პერიოდის განმავლობაში 1,5-ჯერ გაიზარდა.
 მსესხებელმა წარმოადგინა გენერალური დირექტორის მიერ
დამტკიცებული ცნობა სასესხო დავალიანების მდგომარეობის შესახებ
25.12.2016 წლის მდგომარეობით, რომლის თანახმად კრედიტების
საერთო თანხა 1 269 ათ. ლარს შეადგენს; დავალიანების ნაშთი 1 259 ათ.
ლარის ტოლია. 2016 წლის დეკემბრის საკრედიტო გეგმის მიხედვით
მაქსიმალური დავალიანება 1 300 ათ ლარს არ უნა აჭარბებდეს.
მოთხოვნილი 100 ათ ლარის ოდენობის კრედიტის გათვალისწინებით
საერთო სასაესხო დავალიანება 1369 ათ ლარის (1259 + 100) ტოლი
გახდება, რაც დაკრედიტების მაქსიმალურ ლიმიტს აჭარბებს;
 კრედიტორული დავალიანების ბრუნვადობის კოეფიციენტი,
ელექტროენერგიის მიმწიდებლებთან არათავისდროულად
ანგარიშსწორების გამო, მნიშვნელოვნად გაიზარდა. გადაფარვის
კოეფიციენტი არადამაკმაყოფილებელია;
 არ არის წარმოდგენილი ინფორმაცია მსესხებლის მიერ 15.11.2016 წელს
2058 ათ. ლარის ოდენობის სუბსიდიის მიზანმიმართულად
გამოყენების შესახებ, ასევე არ არის წარმიდგენილი ანგარიში 60-ის
გაშიფრვა მიმდინარე მომენტისათვის, რის გამო სუბსუდიის მიღების
381
შემდეგ კრედიტორული დავალიანების მდგომარეობის გაანალიზება
შეუძლებელია;
 საზოგადოებას თავისი მიმდინარე ვალდებულებების სრული
მოცულობით მომსახურება, ელექტროენერგიის დამატებითას
რეალიზაციის გარეშე, არ შეუძლია;
 ფინანსური მომსახურების რეიტინგი, გადაუფარავი ზარალის
გადიდებისა და კრედიტორული დავალიანების ზრდის გამო, 66-დან -
21 ბალამდე გაუარესდა;
 კომპანიის საქმიანობაში მიმწოდებლებზე დამოკიდებულება არსებობს.
რისკების შემამცირებელი ასპექტები:

 მსესხებელმა 15.11.2016 წ. 2058 ათ ლარის ოდენობის სუნსიდია მიიღო,
რაც გადაუფარავ ზარალს მთლიანად ფარავს;
 მსესხებელზე 2710 ათ ლარის ოდენობის სუბსიდიის დადგენილი
სიდიდის ჩარჩოებში წლის ბოლომდე მსესხებელი კოდევ 652 ათ ლარს
მიიღებს;
 ზარალი წარმოიშვა ელექტროენერგიაზე ტარიფების სახელმწიფოს
მიერ რეგულირების შედეგად, იმის გამო რომ ისინი ეკონომიკურად
დასაბუთებულ დონეზე ნაკლებ დონეზე იქნა დადგენილი და
მსესხებელი იძულებულია ელექტროენერგია შეძენილზე უფრო დაბალ
ფასებში გაყიდოს.

პროექტის რისკები:
 სესხის მიღების საკუთარი ლიმიტის დადასტურება შეუძლებელია,
რადგანაც მომსახურე ბანკებიდან მსესხებლის სასესხო დავალიანების
მდგომარეობის შესახებ ცნობა არ არის წარმოდგენილი;
 ბანკში საინვესტიციო პოლიტიკის შესახებ გეგმა არ არის
წარმოდგენილი.

დასკვნები და წინადადებეი რისკ-მენეჯერის:
პროექტზე მინიჭებულია რისკის ამაღლებული დონე. საკრედიტო
რესურსების მიწოდება შესაძლებელია შემდეგი პირობების შესრულების
პირობებში:
1. დადგენილი უნდა იქნას დაკრედიტების ლიმიტი არა უმეტესი 331000
ლარის ოდენობისა 12 თვის ვადით;
2. იმდენად რამდენადაც ბანკში ყველა მომსახურების ბანკებიდან
მსესხებელის სასესხო დავალიანების შესახებ ცნობები არ არის
წარმოდგენილი, რის გამოც სასესხო თავისუალი ლიმიტის დადგენა
შეუძლებელი გახდა, კრედიტის მიწოდებამდე კლიენტს მითითებული
382
ცნობების მოტანა დაეკისროს და კრედიტი სესხების თავისუფალი
ლიმიტის სიდიდეზე არა უფრო მეტი ოდენობით იქნას გაცემული;
3. საკრედიტო ხელშეკრულების პირობებით გათვალისწინებული იქნას
ბანკის უფლებამოსილება, ზემოთმითითებული პირობების
შეუსრულებლობისას, კრედიტის დროზე ადრე უკან გამოთხივასთან
11.3. სავაჭრო-სამრეწველო ჯგუფის კომპანიის

საკრედიტო რისკების ანალიზის მაგალითი
მაგალითში აღწერილია პროექტი და Excel-ის ცხრილის სახით რისკ-მენეჯერის

დასკვნის ფორმაა შეთავაზებული, რომელიც ორგანიზაციის ბუღალტრული
აღრიცხვის მონაცემების საფუძველზეა აგებული (20, გვ. 393 - 411).
პროექტია აღწერილობა:
განაცხადის სტრუქტურა:
ბანკში მიმართვის თარიღი 04.06.2017
განმცხადებელის სრული დასახელება კომპანიების ჯგუფი: „შაქარი“, „შაქარ-
ინვესტი“. „შაქარ-მიდი“
ბანკის მონაწილეობის ფორმა დაკრედიტების საერთო ლიმიტის დადგენა
ლიმიტის თანხა 80 000 000 ლარი
ლიმიტის ვადა 36 თვე
მიწოდება ლიმიტის ფარგლებში:
განმცხადებელის სრული დასეხელება შპს „შაქარ-ინვესტი“
ბანკის მონაწილეობის ფორმა დაკრედიტების ლიმიტის დადგენა
ტრანშების ვადა 12 თვე
საპროცენტო განაკვეთი 9%
მიზანი საბრუნავი სახსრების შვსება
შეთავაზებული უზრუნველყოფა  საავტომობილო საშუალებები;
 ბიზნესის მესაკუთრის
თავდებობა
განმცხადებელის სრული დასახელება შპს „შაქარ-მიდი“
ბანკის მონაწილეობის ფორმა დაკრედიტების ლიმიტის დადგენა
მიზანი საბრუნავი სახსრების შვსება
შეთავაზებული უზრუნველყოფა საქონელი ბრუნვაში
383
მსესხებელის აღწერილობა:
შპს „შქარ-ინვესტი“:
მსესხებელის რეგისტრაციის თარიღი - 15.09.2003 წელი. საქმიანობის სახეობა -
სხვადასხვა სახეობის შაქრის საბითუმო ვაჭრობა. ორგანიზაციას საკუთარი ბალანსი
გააჩნია. მონაწილე - წერეთელი გ. (100% საწესდებო კაპიტალში). მსესხებელი -
შაქრის ბაზრის ერთ-ერთი წამყვანი მოთამაშე, საქართველოს კვების მრეწველობის
საწარმოს მიმწოდებელი. ბაზარზე მისი წილი 17,20% შეადგენს.
შპს „შაქარ-მიდი“:
მსესხებელის რეგისტრაციის თარიღი - 01.07.2001 წელი. საქმიანობის სახეობა -
შაქრით და სანედლეულო ნაკადით ვაჭრობა (საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობა).
მონაწილე - გაწერელია გ. – (100% საწესდებო კაპიტალში).
ჯგუფის ბრუნვები“:
შპს
„შაქარ-
ინვესტი“
ბანკი „თიბი „ვითი „პროკრ
სი“ ბი“ ედიტ“
ბანკი ბანკი ბანკი
პერი- თანხა, წი თანხა, წილი, თანხა, წი თანხა, წი ჯამი
ოდი ათ. ლი, ათ. % ათ. ლი, ათ. ლი,
ლარ- % ლარ- ლარ- % ლარ- %
ებში ებში ებში ებში
ივნისი 16 3569 11 18587 55 11566 34 0 0 33722
ივლის 16 53676 74 10968 15 8280 11 0 0 72924
აგვის 16 16281 42 8399 22 13940 36 0 0 38590
სექტემ 16 6749 21 9110 29 15881 50 0 0 31743
ოქტომ 16 6215 25 5531 23 12752 52 0 0 24504
ნოემბე 16 346 0 1898 0 490681 100 0 0 492926
დეკემ 16 5407 15 7877 22 22700 13 0 0 35886
იანვარ 17 992 9 31 0 94 0 0 0 10446
თებერ 17 561 5 0 0 10431 95 0 0 10692
მარტი 17 581 1 1 0 10586 44 66662 86 77833
აპრილ 17 30 0 1 0 24525 100 0 0 24556
მაისი 17 3637 26 0 0 14159 100 0 0 17822
ჯამი 98046 11 62405 7 644575 74 66662 8 871689
საშუა- 8171 18 5200 18 53715 57 5555 7 67086
ლო-თვი
ური
384
შპს
„შქარ-
მიდი“
ბანკი მსოფ-
ლიო
ბანკი
პერიოდი თანხა, წილი, თანხა, წილი, ჯამი ჯამი ჯამი ბანკის
ათ. ლა- % ათ. ლა- % ყველა ბანკის წილი,
რებში რებში ბანკის მიხედვით %
ივნისი16 29061 100 0 0 29061 62783 32630 52
ივლის16 54671 100 0 0 54674 127595 108347 85
აგვისტ16 5059 100 0 0 5059 43649 24340 49
სექტემ16 9533 100 0 0 9533 41275 16281 39
ოქტომ16 5780 100 0 0 5780 30281 14995 40
ნოემბე16 4895 100 0 0 4895 497821 5242 4
დეკემბ16 2790 100 0 0 2790 38676 8497 24
იანვარ17 503 34 1125 69 1628 42074 1495 42
თებერ17 636 42 3085 83 3721 14413 1197 8
მარტი 17 367 43 435 22 802 128335 952 4
აპრილ17 1022 13 7086 87 8108 32664 1052 3
მაისი 17 2639 25 8123 75 10762 28634 6276 22
ჯამი 116957 86 19554 14 136544 1008200 215003 21
საშუა 9746 80 1630 20 11376 84047 17947 21
ლითვი-
ური
საკრედიტო ბრუნვების შემადგენლობოდან ამონაგების გენერირებადი

მოცულობასთან ავშირის არმქონე შემოსულობები, უფრო კონკრეტულად, სხვა
კომერციულ ბანკეში გახსნილი ანგარიშსწორების ანგარიშებიდან (კრედიტები,
სესხები, მიმწოდებლებიან დაბრუნებები) შვსებები იქნა გამოქვითული. გახსნილი
ანგარიშბისადმი კარტოტეკა და ბანკების მხრიდან პრეტენზიები არ არის.
ფინანსური მაჩვენებლები შპს „შაქარ-ინვესტის“:
სტრ- 1 აპრი- 1 ივლ- 1ოქტო 1 იან- 1 აპრ-
აქტივი: ოფი ლი 16 ისი 16 მბერ 16 ვარი 17 ილი 17
არამატერიალური 110 12 20 20 20 20
ძირითადი საშუალებები 120 96790 417088 113294 110506 88628
დაუმთავრებელი 130 56 0 0 0 0
385
მშენებლობა
ჯამი ბრუნვისგარეშე 190 96858 117108 113314 110526 88648
მარაგები 210 12759 54007 83435 59385 62507
ნედლეული და მასალები 211 7 14 19 80 84
მზა პროდუქცია 214 41998 53081 82646 58754 61947
ხარჯები მომავალი 216 754 909 770 554 476
დღგ შეძენილი 220 9704 307 10094 204 132
ფასეულობების მიხედვით
დებიტორული 240 89871 68330 46533 99424 27284
დავალიანება 12 თვეზე
ნაკლები ვადით
მათ შორის მყიდველები 60139 50105 19160 91436 13509
და შემკვეთები
მოკლევადიანი 250 0 0 0 193838 6491
ფინანსური დაბანდებები
ფულადი სახსრები 260 464 619 23 136 451
ჯამი საბრუნავი 290 142365 124285 140085 352771 96568
ჯამი აქტივის მიხედვით 300 239223 241393 253399 463298 185216
პასივი:
საწესდებო კაპიტალი 440 10 10 10 10 10
გაუნაწილებელი მოგება 470 14092 12690 14648 16924 19245
ჯამი კაპიალის და 490 14102 12400 14658 16984 19223
რეზერვების
დანარჩენი გრძელვადიანი 520 37732 44634 41634 37427 34642
ჯამი გრძელვადიანი 590 37752 41634 41634 37427 34642
პასივები
სესხები და კრედიტები 610 40000 40000 43632 43498 44632
კრედიტორული 620 450389 445059 453475 365689 86714
დავალიანება:
მიმწოდებლებისა და 621 146509 145182 126847 352133 68174
შრომის ანაზღაურებასთან 624 696 249 524 552 877
სოციალური 625 61 63 60 124 177
ბიუჯეტის წინაშე 626 767 834 514 424 560
დანარჩენი კრედიტორები 628 2356 234 25530 12457 16630
ჯამი მოკლევადიანი 690 190389 187059 197407 408887 134351
პასივების
ჯამი პასივის მიხედვით 700 239223 241393 253399 463298 185216
386
პოზიციის 1 აპრილი 1 ივლის 1ოქტომ 1იანვარ 1აპრილი
დადახელება 16 16 16 17 17
ამონაგები 82720 223478 349246 816090 28789
მთლიანი მოგება 13422 26809 38034 49582 46672
მოგება (ზარალი) რეალიზაციიდან 5262 9855 14200 16574 4437
დანარჩენი შემოსავლები და 0 0 0 0 0
ხარჯებო
%% მისაღები 0 0 0 2352 3412
დანარჩენი შემოსავლები 19 24 22 64 4
დანაჩენი ხარჯები 2680 5612 7916 10284 2574
მოგება (ზარალი) გადასახ. დაბეგვ. 2606 4267 6311 8706 2282
მიმდინარე გადასახადი მოგებაზე 86 149 235 304 45
აბსოლუტში ათ.ლარენ
პოზიციის 1 აპრილი 1 ივლის 1 ოქტომ 1 იანვარ 1 აპრილ
დასახელება 16 16 16 17 17
ამონაგები 82720 140758 125768 466844 28789
მთლიანი მოგება 13472 13337 14225 14553 46627
მოგება (ზარალი) რეალიზაციიდ. 5267 4588 4345 2374 1437
დანარჩენი შემოსავ. და ხარჯები
%% მისაღები 0 0 0 2354 3422
დანარჩენი ხარჯები 2680 2931 2304 2368 2574
საამგარიშგებო პერიოდის
01.04.16 01.07.16 01.10.16 01.01.17 01.04.17
ფინანსური მდგომარეობის 29,0 29,4 28,7 44,4 21,2
ლიკვიდურობა: 30,32 25,74 15,75 59,18 24,37
ლიკვიდობის საერთო 0,75 0,66 0,74 0,80 0,74
387
მიმოქცევის საშუალებების 0,47 0,37 0,24 0,72 0,26
ფინანსური მდგრადობა: 11,94 8,40 9,75 20,75 9,59
აქტივების საკუთარი სახსრებით 0,60 0,84 0,70 0,27 0,72
უზრუნველყოფადობის
დამოუკიდებლობის 0,05 0,05 0,05 0,04 0,10
ბრუნვისგარესე აქტივების 0,41 0,11 0,13 0,15 0,22
კაპიტალის თანაფარდიბა
რენტაბელიბა: 44,24 30,35 32,56 28,96 34,32
აქტივების რენტაბელობა (საბრუნ 0,01 0,04 0,01 0,04 0,01
და ბრუნვისგარეშე)
საბრუნავი აქტივების 0,02 0,01 0,01 0,01 0,01
საკუთარი კაპიტალის 0,26 0,13 0,14 0,15 0,12
საქმიანი აქტიურობა (ბრუნვადობა 30,24 61,90 64,07 86,93 18.80
- დღეებში)
აქტივების ბრუნვადობის 285,75 155,36 180,97 70,62 1013,69
პერიოდი
მიმდინარე აქტივების 17643 86,49 96,69 48,56 102,36
მარაგების, ნედლეულისა და 5193 32,08 51,72 14,07 199,50
მასალების ბრუნვადობის
მზა პროდუქციის ბრუნვადობი 51,02 30,74 19,64 13,93 188,67
საოპერაციო ციკლის 168,72 83,2 93,24 28,42 39,08
ხანგრძლივობა
კრედიტორულისადმი
ბრუნვადობის თანაფარდობა
დებიტორული დავალიანების 115,8 51, 2 42,2 14 3 197,6
კრედოტორული დავალიანების 210,1 96,3 109,9 54,2 202,5
388
ფინანსური მაჩვენებლები შპს „შაქარ-მიდის“:
სტრ- 1 აპრი- 1 ივლ- 1ოქტო 1 იან- 1 აპრ-
აქტივი: ოფი ლი 16 ისი 16 მბერ 16 ვარი 17 ილი 17
არამატერიალური 110
ძირითადი საშუალებები 120 1863 2299 2523 2461 2391
დაუმთავრებელი 130
მშენებლობა
ჯამი ბრუნვისგარეშე 190 1863 2299 2523 2461 2391
მარაგები 210 53450 53580 57676 41670 39345
ნედლეული და მასალები 211 335 3 30 0 820
დაუმთავრებელი 213 0 0 5228 0 0
წარმოება
მზა პროდუქცია 214 52975 53461 52326 44554 38412
ხარჯები მომავალი 216 440 146 92 119 82
დღგ შეძენილი 220 29 204 47 726 72
ფასეულობების მიხედვით
დებიტორული 240 6060 93746 86785 57927 64422
დავალიანება 12 თვეზე
ნაკლები ვადით
მათ შორის მყიდველები 35016 46008 20963 42945 45424
და შემკვეთები
მოკლევადიანი 250 378 378 378 378 378
ფინანსური დაბანდებები
ფულადი სახსრები 260 551 509 4 8 38
ჯამი საბრუნავი 290 130468 148410 144887 100759 100925
ჯამი აქტივის მიხედვით 300 132331 150716 147410 103220 103316
პასივი:
საწესდებო კაპიტალი 440 10 10 10 10 10
გაუნაწილებელი მოგება 470 960 8748 10205 14459 12485
ჯამი კაპიალის და 490 0 8758 12215 14469 12495
რეზერვების
ჯამი გრძელვადიანი 590 0 46385 40385 40398 40399
პასივები
კრედიტორული 620 90963 101525 96810 46325 45392
დავალიანება:
მიმწოდებლებისა და 621 52864 68040 52252 39645 43424
389
შრომის ანაზღაურებასთან 624 325 424 491 30 30
სოციალური 625 34 34 34 9 9
ბიუჯეტის წინაშე 626 232 286 315 316 176
დანარჩენი კრედიტორები 628 37478 33089 43518 6323 1752
ჯამი მოკლევადიანი 690 113361 101573 96810 51353 50422
პასივების
ჯამი პასივის მიხედვით 700 132331 150716 147410 103220 103316

პოზიციის 1 აპრილი 1ივლის 1ოქტომ 1იანვარ 1აპრილი
დადახელება 16 16 16 17 17
ამონაგები 82720 223478 349246 816090 28789
მთლიანი მოგება 13422 26809 38034 49582 46672
მოგება (ზარალი) რეალიზაციიდან 5267 9855 14200 16574 1437
დანარჩენი შემოსავლები და 0 0 0 0 0
ხარჯებო
%% მისაღები 0 0 0 2352 3412
დანაჩენი ხარჯები 2680 5612 916 10284 2574
მოგება (ზარალი) გადასახ. დაბეგვ. 2606 4267 6311 8706 2282
აბსოლუტში ათ.ლარენ
პოზიციის 1 აპრილი 1 ივლის 1 ოქტომ 1 იანვარ 1 აპრილ
დასახელება 16 16 16 17 17
ამონაგები 82720 140758 125768 466844 28789
მთლიანი მოგება 13472 13337 14225 14553 46627
მოგება (ზარალი) რეალიზაციიდ. 5267 4588 4345 2374 1437
დანარჩენი შემოსავ. და ხარჯები
%% მისაღები 0 0 0 2354 3422
დანარჩენი ხარჯები 2680 2931 2304 2368 2574
390
საამგარიშგებო პერიოდის
01.04.16 01.07.16 01.10.16 01.01.17 01.04.17
ფინანსური მდგომარეობის 29,0 50,6 41,1 51,4 40,1
ლიკვიდურობა: 42,71 70,27 68,50 75,97 76,47
ლიკვიდობის საერთო 0,99 1,46 1,50 1,96 2,00
მიმოქცევის საშუალებების 0,59 0,93 0,90 1,44 1,22
ფინანსური მდგრადობა: 26,86 46,52 46,89 48,63 49,34
აქტივების საკუთარი სახსრებით 0,01 0,04 0,05 0,09 0,10
დამოუკიდებლობის 0,01 0,06 0,07 0,14 0,12
ბრუნვისგარესე აქტივების 0,52 3,81 4,05 4,66 5,23
კაპიტალის თანაფარდიბა
რენტაბელიბა: 37,63 49,78 44,48 27,90 25,09
აქტივების რენტაბელობა (საბრუნ 0,00 0,02 0,01 0,01 0,01
და ბრუნვისგარეშე)
საბრუნავი აქტივების 0,00 0,02 0,01 0,01 0,01
საკუთარი კაპიტალის 0,56 0,63 0,15 0,12 0,09
საქმიანი აქტიურობა (ბრუნვადობა 6,63 38,50 0,00 66,48 14,03
- დღეებში)
აქტივების ბრუნვადობის 355,96 456,38 661,78 69,96 313,43
მარაგების, ნედლეულისა და 138,93 63,10 291,40 26,63 124,06
391
მასალების ბრუნვადობის
მზა პროდუქციის ბრუნვადობი 124,89 58,82 235,89 26,20 126,45
საოპერაციო ციკლის 353,01 156,30 693,90 62,04 300,46
ხანგრძლივობა
კრედიტორულისადმი
ბრუნვადობის თანაფარდობა
კრედოტორული დავალიანების 250,30 106,40 442,40 39,95 138,15
უზრუნველყოფა:
მსესხებელი უზრუნ- გირაოს საბაზრო გირაოს საგირავნო
ველყოფა გამცემი ღირებულება, კოეფიციენტი ღირებულება,
ლარებში ლარებში
შპს „შაქარ- საქონელი 80 000 000 0,5 40 000 000
მოლი“: ბრუნვაში
შპს „შაქარ- მოწყობილობა 30 000 000 0,7 21 000 000
ინვესტი“:
საქონელი 50 000 000 0,4 20 000 000
ბრუნვაში
ავტოტრან- 1 000 000 0,7 700 000
სპორტის
საშუალებები
რისკების ანალიზი:
ბოლო ანგარიშგების თარიღი: 31.03.2017 წელი.
საკრედიტო პროდუქტის პარამეტრები:
მსესხებელი შპს „შაქარ-მიდი“
კრედიტის სახეობა საბრუნავი სახსრების შევსება
ლიმიტის თანხა ხელშეკრულების 40 000 000 ლარი

დაკრედიტების ვადა 24 თვე
ტრანში (დღეები) 360 დღე
უზრუნველყოფა საქონელი ბრუნვაში
392
მსესხებელი შპს „შაქარ-ინვესტი“
კრედიტის სახეობა საბრუნავი სახსრების შევსება
ლიმიტის თანხა ხელშეკრულების 40 000 000 ლარი

დაკრედიტების ვადა 12 თვე
ტრანში (დღეები) 360 დღე
უზრუნველყოფა მოწყობილობა;
საქონელი ბრუნვაში;
ავტოტრანსპორტის საშუალებები.
კლიენტის რისკები - კრიტიკულია.

მსესხებლებმა აფფილილირებულობის არსებობის (ეკონომიკური და
იურიდიული ურთიერთკავშირის) შესახებ ინფორმაცია ბანკს დაუმალეს.
დარგობრივი რისკები - ამაღლებულია.
იმის გათვალისწინებით, რომ შპს „საქარ-ინვესტი“ სამამულო წარმოების
პროდუქციის გადაყიდვას აწარმოებს, დარგობრივი რისკები მის საქმიანობაზე
არსებით ზეგავლენას არ ახდენენ.
შპს „შაქარ-მიდი“ საგარეოეკონომიკურ საქმიანობას ეწევა (ნაკადით ვაჭრობა
ამონაგებში 50% შეადგენს). შაქრის მასალის რეალიზაციის ფასები უმეტესი ხარისხით
სეზონურობით ხასიათდება. აქედან გამომდინარე, შეძენაზე შემოდგომაში
მინიმალური ფასები დგინდება, რადგანაც შაქრის ქარხნები, მარაგის საცავების
არასაკმარისობის გამო, დაინტერესებულები არიან თავიანთი პროდუქცია
მაქსიმალურად გადატვირთონ (მიაწოდონ მომხმარტებლებს) და ამიტომ მიწოდება
აჭარბებს მოთხოვნას. ზამთრის პერიოდისათვის დამახასიათრბელია ის, რომ ერთი
მხრივ, მსხვილ საქარმოებს ძირითადი მარაგები ნოლამდე დაუდით, მეორე მხრივ.
მკვეთრად მცირდება იმ ქარხნების რაოდენობა, რიმლებიც მიწოდებას
393
ახორციელებენ. აღნიშნული განპირობებულია იმით, რომ ნედლეული გაუმთბარ
სათავსოებში ინახება და მისი ყინყლისაგან განთავისუფლებას სპეციალური
დანადგარტები და ხარჯები ესაჭიროება.
ფინანსური მდგომარეობის საშუალო რეიტინგი - 34,51-ის ტოლია.
საგადახდო რისკები - კრიტიკულია.
ჯგუფის ფინანსური მდგომარეობა, ბიზნესის განვითარების ნეგატიური
ტენდენციებიდან გამომდინარე - დამაკმაყოფილებელია ,მცირედად, რამდემადაც,
ამონაგები ორჯერ შემცირდა წინა წლის
მაღალია. ფინანსური მდგომარეობა - არაგამჭვირვალეა.
პროექტის რისკები - კრიტიკულია:
კრედიტში მოთხოვნა, უკვე მოქმედი (აღებული) კრედიტების
გათვალისწინებით- დაუსაბუთებელის.ტრანშის ვადაც - დაუსაბუთებელია.
უზრუნველყოფის რისკები - მაღალია:
„მყარი“ გირაოს თანხა კრედიტის თანხის 50%-ზე ნაკლებს (25%) შეადგენს.
მოწყობილობა საწარმოო ხაზის ნაწილს წარმოადგენს და იგი შეიძლება ძნელად
რეალიზებადი გახდეს.
დასკვნები და წინადადებები:
რისკის კონსოლიდირებული დონე - კრიტიკულია. საკრედიტო
დეპარტამენტი წინააღმდეგია კრედიტის გაცემასთან დაკავშირებით შემდეგი
მიზეზების გამო:
1. ჯგუფის ფინანსური მდგომარეობა - არაგამჭვირვალეა, აფფილირებული
კომპანიების შესახებ კონსოლიდაცია არ არის ჩამოყალიბებული.
2. გაყიდვების მოცულობების არსებითი შემცირება შეიმჩნევა.
3. საკრედიტო ახსრებით მოთხოვნილება - დაუსაბუთებელია, დაფარვის წყაროების
შესახებ ინფორმაცია წარმოდგენილი არ არის.
თავი IV: ეკონომიკური და ფინანსური მათემატიკის

საკვანძო საკითხები, ბაზელის კომიტეტის
394
შეთანხმებები, ბანკის ფინანსური მომსახურება,
რისკების შეფასების მოდელები,
საბანკო ბიზნესზე მოქმედი რისკების
ურთიერთზემოქმედების ფაქტორის დადგენა
მოცემულ თავში განხილულია ეკონომიკურ და ფინანსური მათემატიკის

საკვანძო საკითხები, ფინანსური აქტივების შეფასების მეთოდები, ფულის
ღირებულებიშ დროში შეფასების კონცეფცია, საბანკო-საფინანსო მაჩვენებლების
გაანგარიშების მეთოდოლოგია. ასევე გადმოცემულია საბანკო სფეროს განვითარების
მაკროეკონომიკური სტრატეგიის მექანიზმები, პორტფელის რისკების შეფასება და
დანახარჯების ეფექტიანობის კოეფიციენტის კორექტირების საკითხები. გაშუქებულია
საბანკო ზედამხედველობის ბაზელის კომიტეტის შეთანხმებები, კომერციული ბანკის
ფინანსური მომსახურება ლიზინგური, ფაქტორინგული და სატრასტო ოპერაციების
განხილვით. მიმოხილულია საბანკო რისკების შეფასების მოდელები, ბანკის
საქმიანობის ეფექტიანობის ფინანსური კოეფიციენტებით შეფასების
მეთოდოლოგიური ინდიკატორები. მიმოხილულია ბანკის პასიური და აქტიური
ოპერაციები, შეთავაზებულია საბანკო ბიზნესზე ერთდროულად მოქმედი რისკების
ურთიერთზემოქმედების ფაქტორის დადგენის საკითხი და საკრედიტო რისკების
ანალიზთან მიმართებაში იმ შეცდომებზე ყურადღება გამახვილებული, რომლების
შემდგომში არ უნდა განმეორდეს.
ლექცია 12. ეკონომიკური და ფინანსური მათემატიკის

საკვანძო საკითხები და ფინანსური აქტივების
შეფასების მეთოდები
12.1. ფულის ღირებულების დროში შეფასების

კონცეფცია და მეთოდური ინსტრუმენტები
ფინანსური მენეჯმენტი მოითხოვს დროის განსაზღვრული პერიოდისათვის

ფულადი სახსრების ნაკადებთან დაკავშირებული სხვადასხვა სახის ფინანსურ-
ეკონომიკური გაანგარიშებების მუდმივად განხორციელებას. აღნიშნულ
გაანგარიშებებში საკვანძო როლს ფულის ღირებულების დროში შეფასება ასრულებს
(1, გვ. 150 - 168).
ფულის ღირებულების დროში შეფასების კონცეფცია იმაში მდგომარეობს, რომ
ფინანსურ ბაზარზე მოგების ნორმის გათვალისწინებით ფულის ღირებულება დროის
395
განმავლობაში იცვლება, რომლის სახით სასესხო პროცენტის ნორმა გამოდის. სხვა
სიტყვებით, აღნიშნული კონცეფციის შესაბამისად, ფულის ერთიდაიგივე
რაოდენობას დროის სხვადასხვა პერიოდში სხვადასხვა ღირებულება გააჩნია.
აღნიშნული ღირებულება დღეს ყოველთვის მეტია, ვიდრე ნებისმიერ მომავალ
ფულის ღირებულების კონცეფცია დროში ფინანსური გაანგარიშების
პრაქტიკაში ფუძემდებლურ როლს ასრულებს. ნებისმიერი გრძელვადიანი
ფინანსური ოპერაციების განხორციელებისას, დაფინანსების დასაწყისში, ფულის
ღირებულების შეფასებისა და მომავალი მოგების, ამორტიზაციული ანარიცხების,
ვალის ძირითადი თანხის და ა.შ. სახით, მათი დაბრუნებისას ფულის
ღირებულებასთან შედარების გზით დროის ფაქტორის გათვალისწინების
აუცილებლობას განაპირობებს.
ფულის ღირებულების დროში შეფასებასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს,
რომ რთული საპროცენტო განაკვეთის ცნებაა - არის შემოსავლის თანხა, რომელიც
თითოეულ ინტერვალში დაირიცხება და იგი კი არ გადაიხდება, არამედ კაპიტალის
ძირითად თამხას დაემატება (მიუერთდება) და შემდგომ საგადასახადო პერიოდში
მოაქვს შემოსავალი. რთული პროცენტების დარიცხვა, როგორც წესი, გრძელვადიან
ფინანსურ ოპერაციებში (ინვესტირებაში, დაკრედიტებაში და ა.შ.) გამოიყენება.
მისი მეშვეობით ფულადი სახსრების ღირებულების ნაზარდისა და
დისკონტირების პროცესი ხორციელდება. აღნიშნული ცნება ფინანსური
გაანგარიშებების პრაქტიკაში გამოყენებული კონკრეტული სახეობების
მრავალფეროვნებით განსხვავდება. საპროცენტო განაკვეთი, ფულადი სახსრების
ღირებულების ნაზარდის ან დისკონტირების პროცესში გამოყენებული საპროცენტო
განაკვეთი (მათი სამომავლო და ახლანდელი ღირებულების შეფასება)
კლასიფიცირდება შემდეგი ძირითადი ნიშნების მიხედვით (ნახ.12.1)
ძირითადი საბაზისო ცნებების სისტემა და ფულის ღირებულების დროში
შეფასების მეთოდური ინსტრუმენტარიები, ასეთი შეფასების განხორციელებისათვის
396
უფრო დამახასიათებელი ვარიანტების ჭრილში, თანამიმდევრულად განხილვის
შესაძლებლობას იძლევა. აღნიშნული მეთოდური ინსტრუმენტარიების
დიფერენცირება შემდეგი სახის გაანგარიშების ჭრილში ხორციელდება (ნახ. 12.2).
397
ნახაზი 12.1. საპროცენტო განაკვეთის სახეობების კლასიფიკაცია, რომლებიც
ფულის ღირებულების დროში შეფასების პროცესში გამოიყენება
398
ნახაზი 12.2. ფულის ღირებულების დროში შეფასებისადმი ძირითადი
მეთოდური მიდგომების სისტემატიზაცია
* ფულის ღირებულების მარტივი პროცენტების მიხედვით შეფასების

მეთოდური ინსტრუმენტარიები საანგარიშო ალგორითმების ყველაზე უფრო
გამარტივებულ სისტემას იყენებს.
1. მარტივი პროცენტის თანხის ღირებულების ნაზარდის (კომპაუტინგის)
პროცესში გაანგარიშებისას შემდეგი ფორმულა გამოიყენება:
I=P x n x i,
სადაც: I - პროცენტის თანხაა მთლიანად დროის მომსახურების პერიოდში;
P - ფულადი სახსრების საწყისი თანხაა (ღირებულება);
n - ინტერვალების რაოდენობაა, რომელთა მიხედვით ხორციელდება
პროცენტული გადახდების გაანგარიშება დროის საერთო
გათვალისწინებულ პერიოდში;
i - გამოყენებული საპროცენტო განაკვეთია, გამოსახული
ათწილადებში.
399
აღნიშნულ შემთხვევაში ანაბრის სამომავლო ღირებულება (S) დარიცხული
პროცენტული თანხის გათვალისწინებით განისაზღვრება:
S = P + I = P x (1 + n i).
მაგალითი 1.
გამოვთვალოთ მარტივი პროცენტების თანხა წლის განმავლობაში
შემდეგი პირობებისათვის:
• ანაბრის საწყისი თანხა _ 1000 ლარი;
• საპროცენტო განაკვეთი _ 20% კვარტალური
I = 1000 x 4 x 0,2 = 800 ლ.
ხოლო ანაბრის სამომავლო ღირებულება:
S = 1000 + 800 = 1800 ლ.
ფორმულაში მამრავლი (1 + ni) მარტივი პროცენტების თანხის ნაზარდის
მამრავლია (ანუ კოეფიციენტს). მისი მნიშვნელობა ყოველთვის
ერთზე მეტი უნდა იყოს.
ანაბრის ნაზარდის თანხა დროში მარტივი პროცენტების მიხედვით SeiZleba
grafikulad Semdegi saxiT iqnes warmodgenili (nax. 12.3)
ნახაზი 12.3. ფულადი სახსრების თანხის მარტივი პროცენტების

მიხედვით ნაზარდის გრაფიკი (კვარტალში 20%-ის დარიცხვით).
2. მარტივი პროცენტის თანხის ღირებულების გაანგარიშების დისკონტირების

(ანუდისკონტისთანხის) პროცესში გამოიყენება შემდეგი ფორმულა:
400
1
D = S - S x ----------- ,
(1+n i)
სადაც: D - დისკონტის თანხაა (მარტივი პროცენტებით გაანგარიშებული)

განპირობებული დროის პერიოდში;
S - ფულადი სახსრების ღირებულებაა;
პროცენტული გადახდის გაანგარიშება, დროის საერთო
გათვალისწინებულ პერიოდში;
i - გამოყენებული დისკონტური განაკვეთია, გამოსახული
ათწილადებში.
ამ შემთხვევაში ფულადი სახსრების ახლანდელი ღირებულების (P)

გაანგარიშება, დისკონტის თანხის გათვალისწინებით, განისაზღვრება ფორმულით:
1
P = S - D = S x ----------- ,
(1+n i)
გავიანგარიშოთ დისკონტის თანხა მარტივი პროცენტის მიხედვით წლის
განმავლობაში:
 ანაბრის საბოლოო თანხა განსაზღვრულია - 1000 ლარით;
 დისკონტური განაკვეთი _ 20% კვარტალური.
აღნიშნული მონაცემების გაანგარიშების ფორმულაში ჩასმით, მივიღებთ:
1
D = 1000 - 1000 x ------------ = 444 l.
1+(4 x 0,2)
შესაბამისად ანაბრის ახლანდელი ღირებულება, რომელიც ერთი წლის შემდეგ
1000 ლარის ღირებულების მისაღებად იქნება საკმარისი უნდა შეადგენდეს:
P = 1000 - 444 = 556 ლ.
401
ორივე შემთხვევაში გამოყენებულ მამრავლს (1 / 1 + ni) მარტივი პროცენტის
თანხის დისკონტური მამრავლი (კოეფიციენტი) ეწოდება, რომლის მნიშვნელობა
ყოველთვის ერთზე ნაკლები უნდა იყოს.
ფულადი სახსრების თანხის დისკონტირების პროცესი გრაფიკულად
შეიძლება შემდეგი სახით წარმოვიდგინოთ (იხ. ნახ. 12.4).
ნახაზი 12.4. ფულადისახსრებისთანხისდისკონტირებისგრაფიკი

მარტივიპროცენტების (დისკონტური 20%-იანიგანაკვეთით) მიხედვით
* ფულის ღირებულების რთული პროცენტების მიხედვით შეფასების

მეთოდური ინსტრუმენტარიები საანგარიშო ალგორითმების ფართო და
გართულებულ სისტემას იყენებს.
1. ანაბრის სამომავლო ღირებულების (ფულადი სახსრების ღირებულების)
გაანგარიშებისას, მისი ნაზარდის პროცესში, რთული პროცენტების მიხედვით
გაანგარიშებისას, გამოიყენება შემდეგი ფორმულა:
Sრთ.= P x (1 + i)n,
სადაც: Sრთ. - ანაბრის (ფულადი სახსრების) სამომავლო ღირებულებაა რთული
პროცენტების ნაზარდის შემთხვევაში;
P - ანაბრის საწყისი თანხაა;
I - გამოყენებული საპროცენტო განაკვეთია, გამოსახული
ათწილადებში;
n - ინტერვალების რაოდენობა, რომელთა მიხედვით ხორციელდება
პროცენტული გადახდების გაანგარიშება, დროის
გათვალისწინებულ პერიოდში.
შესაბამისად, პროცენტის თანხა (Iრთ.) ამ შემთხვევაში განისაზღვრება

402
Iრთ. = Sრთ.- P
გავიანგარიშოთ ანაბრის სამომავლო ღირებულება და რთული პროცენტის
თანხა ინვესტირების მთლიანი პერიოდის განმავლობაში, შემდეგი მონაცემების
 ანაბრის საწყისი თანხა _ 1000 ლარი;
 საპროცენტო განაკვეთი (რთული პროცენტული გაანგარიშებით) _ 20%
კვარტალში;
 ინვესტიციების საერთო პერიოდი _ ერთი წელი.
აღნიშნული მაჩვენებლების ზემოთ მოყვანილ ფორმულებში ჩასმით,
 ანაბრის სამომავლო ღირებულება:
Sრთ. = 1000 x (1+0,2)4 = 2074 ლარს;

 პროცენტის თანხა:
Iრთ. = 2074 - 1000 = 1074 ლარს.
ანაბრის ღირებულების ნაზარდის პროცესი გრაფიკულად რთული
პროცენტების დარიცხვის შემთხვევაში, შემდეგი სახით შეიძლება წარმოვადგინოთ
(ნახ. 12.5).
403
ნახაზი 12.5. ფულადისახსრებისთანხისრთულიპროცენტების
მიხედვითნაზარდისგრაფიკი (კვარტალში 20% დარიცხვისას)
2. ფულადი სახსრების ახლანდელი ღირებულების (Pრთ.) გაანგარიშებისას,

რთული პროცენტების მიხედვით დისკონტირების პროცესში გამოიყენება შემდეგი
ფორმულა:
S
Pრთ.= ---------- ,
(1+i)n
სადაც :Pრთ. – ანაბრის საწყისი თანხაა;
S - ანაბრის სამომავლო თანხაა მისი ნაზარდის გათვალისწინებით,
განპირობებული ინვესტირების პირობებით;
i - გამოყენებული დისკონტური განაკვეთია, ათწილადებში
გამოსახული;
n - პერიოდების რაოდენობა, რომლის მიხედვით ხორციელდება
თითოეული პროცენტული გადახდის გაანგარიშება, დროის
განპირობებულ პერიოდში.
შესაბამისად, დისკონტის თანხა (Dრთ.) გამოიანგარიშება ფორმულით:.

Dრთ. = S – Pრთ.
404
გავიანგარიშოთ ფულადი სახსრების ახლანდელი ღირებულება დადისკონტის
თანხა რთული პროცენტების მიხედვით წლის განმალვობაში, შემდეგი პირობების
გათვალისწინებით:
 ფულადი სახსრების სამომავლო ღირებულება _ 1000 ლარი;
 დისკონტირებისათვის გამოყენებული რთული პროცენტის განაკვეთი _
20% კვარტალში;
აღნიშნული მაჩვენებლების ზემოთ მოყვანილ ფორმულებში ჩასმით,
 ახლანდელი ღირებულება
1 000
Pრთ.= --------- = 482 ლარს;
( 1 + 0.2)4
 დისკონტის თანხა
Dრთ.= 1000 - 482 = 518 ლარს.
ფულადი სახსრების დისკონტირების პროცესი რთული პროცენტების
მიხედვით, გრაფიკულად შემდეგი სახით ჩამოყალიბდება (ნახ. 12.6).
ნახაზი 12.6. ფულადისახსრებისრთულიპროცენტებისმიხედვით

დისკონტირებისგრაფიკი (კვარტალში 20%-ისდარიცხვისას).
405
3. საშუალო საპროცენტო განაკვეთის განსაზღვრისას ფულადი სახსრების
ღირებულების რთული პროცენტების მიხედვით გაანგარიშებებში გამოიყენება
სადაც: i - საშუალო საპროცენტო განაკვეთია, რომელიც ფულადი

სახსრების ღირებულების, რთული პროცენტების მიხედვით,
გაანგარიშებებში გამოიყენება, გამოსახული ათწილადებში;
Sრთ. - ფულადი სახსრების სამომავლო ღირებულება;
Pრთ. - ფულადი სახსრების ახლანდელი ღირებულება;
n - ინტერვალების რაოდენობა, რომელთა მიხედვით თითეული
პროცენტული გადახდა ხორციელდება განსაზღვრულ
დროში.
განვსაზღვროთ ობლიგაციის შემოსავლიანობის წლიური განაკვეთი შემდეგი
მონაცემების საფუძველზე:
 ობლიგაციის ნომინალი, სამი წლის შემდეგ დაფარვის ვადით, 1000 ლარი;
 ფასი, რომლის მიხედვით ხორციელდება ობლიგაციის რეალიზება ემისიის
პერიოდში, შეადგენს 600 ლარს.
აღნიშნული მონაცემების შესაბამის ფორმულაში ჩასმით, მივიღებთ:
 შემოსავლიანობის წლიურიგანაკვეთი
4. გადახდების საერთო პერიოდის ხანგრძლივობა (მისი ინტერვალების

რაოდენობით გამოხატული) ფულადი სახსრების ღირებულების რთული
პროცენტების მიხედვით განისაზღვრება გალოგარითმებით:
log(Sრთ. / Pრთ.)
406
n = ---------------- ,
log(1 + i)
სადაც: Sრთ.- ფულადი სახსრების სამომავლო ღირებულებაა;
Pრთ. - ფულადი სახსრების ახლანდელი ღირებულებაა;
i - გამოყენებულია საპროცენტო განაკვეთია (ათწილადებში).
5. ეფექტური საპროცენტო განაკვეთის განსაზღვრა ფულადი სახსრების

ღირებულების რთული პროცენტების მიხედვით, ნაზარდის პროცესში შემდეგი
ფორმულით ხორციელდება:
სადაც: iეფ. - ეფექტური საშუალო წლიური საპრცენტო განაკვეთია ფულადი

სახსრების ღირებულების რთული პროცენტების მიხედვით
ნაზარდისას (ათწილადებში);
i - პერიოდული საპროცენტოგანაკვეთია, ფულადისახსრების
ღირებულების რთული პროცენტების მიხედვით ნაზარდისას
(ათწილადებში);
n - ინტერვალების რაოდენობა, რომლის მიხედვით, პერიოდული
საპროცენტო განაკვეთით, წლის განმავლობაში თითოეული
პროცენტული გადახდა ხორციელდება.
განვსაზღვროთ ეფექტური საშუალო წლიური საპროცენტო განაკვეთი შემდეგი
მონაცემების გათვალისწინებით:
 კომერციულ ბანკში დეპოზიტებზე 2 წლით განთავსებული ფულადი
სახსრები - 1000 ლარი;
 წლიური საპროცენტო განაკვეთი, რომლის მიხედვით
ყოველკვარტალურად ხორციელდება პროცენტის დარიცხვა _ 10% (0,1).
მონაცემების შესაბამის ფორმულაში ჩასმით, მივიღებთ:
407
აღნიშნული მაგალითიდან მიღებული გაანგარიშების შედეგები მიუთითებს,
რომ ფულადი სახსრების 2 წლის ვადით 10% წლიურ განაკვეთით (პროცენტების
ყოველკვარტალურად დარიცხვისას) განთავსების პირობები, ტოლფასია აღნიშნული
პროცენტების წელიწადში ერთხელ წლიური 10,38%-ით განთავსების, (10,38%
განაკვეთი შეადგენს ეფექტური, ანუ შედარებითი პროცენტული განაკვეთის
სიდიდეს).
ფულის ღირებულების დროში რთული პროცენტების მეშვეობით შეფასებისას
საჭიროა მხედველობაში ვიქონიოთ, რომ შეფასების შედეგზე დიდ გავლენას ახდენს
არამარტო გამოყენებული პროცენტული განაკვეთი, არამედ საერთო საგადასახადო
პერიოდის განმავლობაში გადახდების ინტერვალების რიცხვიც. ზოგჯერ
მართებულია ფულის ინვესტირება პროცენტის უფრო დაბალი განაკვეთით
განხორციელდეს, მაგრამ განსაზღვრულ პერიოდში ინტერვალების მეტი რიცხვით.
ინვესტორის წინაშე დგას ამოცანა _ 100 ლარის დეპოზიტზე ერთი წლით
განთავსებაზე არჩევანის გაკეთებასთან დაკავშირებით. ერთი ბანკი ინვესტორს
სთავაზობს დივიდენდი (შემოსავალი) გადაუხადოს რთული პროცენტული სქემით
კვარტალში 23%; მეორე _ 30%-ის განაკვეთით, ოთხთვეში ერთხელ; მესამე _ 45%-ის
განაკვეთით წელიწადში ორჯერ; მეოთხე _ 100%-ის რაოდენობით წელიწადში
ერთხელ. ინვესტირებისთვის საუკეთესო ვარიანტი 12.1 ცხრილშია მოცემული.
ცხრილი 12.1. ანაბარის სამომავლო ღირებულების გაანგარიშება
ინვესტირების სხვადასხვა პირობის შემთხვევისთვის
408
ვარიანტების შედარება გვიჩვენებს, რომ ყველაზე უფრო ეფექტურია ვარიანტი
(შემოსავლის გადახდა 23%-ის სიდიდით კვარტალში ერთხელ). ფულის
ღირებულების შეფასების პროცესში გამოყენებულ მამრავლებს (1+i)n და (1/(1+i)n)
უწოდებენ, შესაბამისად ნაზარდის მამრავლს და დისკონტირების მამრავლს,
რომელთა მეშვეობით ცხრილური მონაცემების საფუძველზე, რთული პროცენტების
სქემით, ფულადი სახსრების ახლანდელი და მომავალი ღირებულების ადვილად
გაანგარიშებაა შესაძლებელი.
* ფულის ღირებულების ანუიტეტის შემთხვევაში შეფასების მეთოდური
ინსტრუმენტარიები დაკავშირებულია ყველაზე უფრო რთული ალგორითმების
გამოყენებასა და პროცენტის დარიცხვის მეთოდის განსაზღვრასთან _ წინასწარი
(პრენუმერანდო) ან შემდგომი (პოსტნუმერანდო).
1. ანუიტეტის მომავალი ღირებულების გაანგარიშება, რომელიც
ხორციელდება წინასწარი გადახდების პირობებით (პრენუმერანდო) გამოითვლება
შემდეგი ფორმულით:
(1 + i)n - 1
SAპრენ.= R -------------- x (1 + i) ,
i
სადაც: SAპრენ.- ანუიტეტის მომავალი ღირებულებაა, რომელიც წინასწარი
გადახდების (პრენუმერანდო) პირობებით ხორციელდება;
R - ანუიტეტის წევრია, რომელიც ცალკე გადახდების სიდიდის
409
მახასიათებელია;
i - გამოყენებული საპროცენტო განაკვეთია (ათწილადებში);
n - ინტერვალების რაოდენობაა, რომელთა მიხედვით
ხორციელდება თითოეული გადახდა, დროის საერთო
განპირობებულ პერიოდში.
გამოვთვალოთ ანიუტეტის მომავალი ღირებულება, რომელიც ხორციელდება
წინასწარი გადახდების (პრენუმერანდო) პირობებით, შემდეგი მონაცემების
საფუძველზე:
 ანუიტეტის მიხედვით გადახდის პერიოდი - 5 წელი;
 ანუიტეტის მიხედვით გადახდების ინტერვალი (ამასთან, გადახდების
შეტანა წლის დასაწყისში ხორციელდება) - ერთი წელი;
 თითოეული ცალკეული გადახდის თანხა (ანუიტეტის წევრის) - 1000
ლარი;
 ღირებულების ნაზარდისათვის გამოყენებული საპრცენტო განაკვეთი _
10% წლიური (0,1).
აღნიშნული მნიშვნელობების ზემოთ მოყვანილ ფორმულაში ჩასმით,
ა) ანუიტეტის მომავალი ღირებულება, განხორციელებული წინასწარი
გადახდების (პრენუმერანდო) პირობებით:
(1 + 0,1)5 - 1
SAპრენ.= 1000 x ......................... x (1 + 0,1) = 6716 ლარს.
0,1
2. ანუიტეტის მომავალი ღირებულების გაანგარიშება, რომელიც
ხორციელდება შემდგომი გადახდების (პოსტნუმერანდო) პირობებით
(1 + i)n - 1
SAპოსტ.= R --------------,
i
სადაც: Sპოსტt.- ანუიტეტის მომავალი ღირებულებაა, განხორციელებული
410
შემდგომი გადახდების (პოსტნუმერანდო) პირობებით;
R - ანუიტეტის წევრია, რომელიც ცალკე გადახდები სიდიდის
მახასიათებელი;
i - გამოყენებული საპროცენტო განაკვეთია (ათწილადებში);
თითოეული გადახდა, დროის საერთო განპირობებულ
გამოვთვალოთ ანუიტეტის მომავალი ღირებულება, რომელიც
ხორციელდება მომავალი გადახდების (პოსტნუმერანდო) პირობებით წინა
მაგალითში ჩამოყალიბებული მონაცემების შესაბამისად (გადახდის წლის ბოლოს
შეტანით).
მონაცემების შესაბამის ფორმულაში ჩასმით მივიღებთ:
ა) ანიუტეტის მომავალი ღირებულება, რომელიც შემდგომი გადახდების
(პოსტნუმერანდო) პირობებით ხორციელდება
(1 + 0,1)5 - 1
SAპost.= 1000 x ....................... = 6 105 ლ.
0,1
ბოლო ორი მაგალითის გაანგარიშების შედეგების შედარებით ჩანს, რომ
ანუიტეტის მომავალი ღირებულება, რომელიც წინასწარი გადახდების პირობებით
ხორციელდება, არსებითად აჭარბებს ანუიტეტის მომავალ ღირებულებას, რომელიც
შემდგომი გადახდების პირობებითაა შესრულებული, ანუ პირველ შემთხვევაში
გადამხდელის შემოსავალი მნიშვნელოვნად მეტია.
3. ანუიტეტის ახლანდელი ღირებულების გაანგარიშებისას, რომელიც
წინასწარი გადახდების პირობებითაა (პრენუმერანდო) განხორციელებული
(1 + i)-n
PAპრენ. = R -------------- x (1 + i) ,
i
სადაც: PAპრენ. - ანუიტეტის ახლანდელი ღირებულებაა, რომელიც წინასწარი
გადახდების პირობებითაა შესრულებული (პრენუმერანდო);
R - ანუიტეტის წევრია, ცალკეული გადახდების სიდიდის
411
i - გამოყენებული საპროცენტო (დისკონტური) განაკვეთი
n - ინტერვალების რაოდენობა, რომელთა მიხედვით ხორციელდება
თითოეული გადახდა, განპირობებული დროის პერიოდში.
გამოვთვალოთ ანუიტეტის ახლანდელი ღირებულება, რომელიც
ხორციელდება წინასწარი გადახდის (პრენუმერანდო) პირობებით, შემდეგი
მონაცემების საფუძველზე:
 ანუიტეტის გადახდების პერიოდი - 5 წელი;
 ანუიტეტის გადახდის ინტერველი (გადახდების წლის დასაწყისში
შეტანით) - ერთი წელი;

 თითოეული გადასახდიელი (ანუიტეტის წევრის) თანხა - 1000 ლარი;
 ღირებულების დისკონტირებისათვის გამოყენებული საპროცენტო
განაკვეთი (დისკონტური განაკვეთი) 10% წლიური (0,1).

აღნიშნული მონაცემების ზემომოტანილ ფორმულაში ჩასმის შედეგად,
ა) ანიუტეტის ახლანდელ ღირებულებას, რომელიც წინასწარი გადახდების
(პრენუმერანდო) პირობებითააშესრულებული
(1 + 0,1)-5
PAპრენ.= 1000 x ________ x (1 + 0,1) = 4 169 ლ.
0,1
4. ანიუტეტის ახლანდელი ღირებულების გაანგარიშებისას, რომელიც

შემდგომი გადახდების (პოსტნუმერანდო) პირობებითაა განორციელებული
1 - (1 + i)-n
PAპოსტ.= R -------------- ,
i
412
სადაც: PAპოსტ. - ანიუტეტის ახლანდელი ღირებულებაა, რომელიც შემდგომი
გადახდების (პოსტნუმერანდო) პირობებითაა შესრულებული;
R - ანიუტეტის წევრია, ცალკეული გადასახადის სიდიდის
i - გამოყენებული საპროცენტო (დისკონტური) განაკვეთი
n - ინტერვალებისრაოდენობა, რომელთა მიხედვით ხორციელდება
თითოეული გადახდა, განპირობებული დროის პერიოდში.
გამოვთვალოთ ანუიტეტის ახლანდელი ღირებულება, რომელიც
ხორციელდება შემდგომი გადახდების პირობებით (პოსტნუმერანდო), სადაც
მონაცემების მნიშვნელობები წინა მაგალითის შესაბამისად მიიღება (ამასთან,
გადახდების შეტანის წლის ბოლოს განხორციელებით).
აღნიშნული მონაცემების შესაბამის ფორმულაში ჩასმით, მივიღებთ:
ა) ანიუტეტის ახლანდელ ღირებულებას, რომელიც შემდგომი გადახდების
(პოსტნუმერანდო) პირობებით არის შესრულებული
1 - (1 + 0,1)-5
PAპრენ.= 1000 x ............................ = 3 790 ლ.
0,1
ორი უკანასკნელი მაგალითით განხორციელებული გაანგარიშების შედეგების
ერთმანეთთან შედარებით ირკვევა, რომ ანუიტეტის ნამდვილი ღირებულება,
რომელიც წინასწარი გადახდების პირობებითა განხორციელებული, არსებითად
აჭარბებს ანუიტეტის ნამდვილი ღირებულების მნიშვნელობას, რომელიც
შესრულებულია შემდგომი გადახდების პირობებით ანუ პირველ შემთხვევაში
გადამხდელის დისკონტირების პროცესში ახლანდელ ღირებულებაში შემოსავლის
მნიშვნელოვნად დიდი თანხაა გარანტირებული.
413
12.2. საბანკო-საფინანსო მაჩვენებლების გაანგარიშების
მეთოდოლოგიის სრულყოფის საკითხები
.
როგორც ცნობილია, ფულს დროითი ღირებულება გააჩნია და იგი
"საპროცენტო განაკვეთის" არსებობითაა გაპირობებული. ამიტომ ისეთ ფინანსურ
ინსტრუმენტს ვერ შეხვდებით, რომლის პარამეტრის გათვლაში "საპროცენტო
განაკვეთს" გადამწყვეტი მნიშვნელობა არ ჰქონდეს (1, გვ. 546 - 555).
წინამდებარე კვლევა ფინანსური ანალიზის რაოდენობრივ ასპექტებს ეხება,
რომელშიც ფინანსური ანალიზის რაოდენობრივი მხარე სრულად, კომპაქტურად,
"მძიმე" მათემატიკის გამოყენების გარეშე, მათემატიკოსებისათვის საკმაოდ კარგად
ცნობილი მარტივი და რთული პროცენტების დარიცხვის ფორმულების გამოყენებას
ითვალისწინებს, რომლებიც ფინანსისტებისათვის პრაქტიკული გაანგარიშების
ადვილად გამოსაყენებელ ფორმებშია გადმოცემული და ბანკების მიერ თითქმის
შემოუსაზღვრელი ფინანსური რესურსების ფინანსურ ოპერაციებში გამოიყენება.
საბანკო ანგარიში შეიძლება განვიხილოთ, როგორც ობლიგაციების კლასის ფასიანი
ქაღალდი, რომლის შინაარსი იმაში მდგომარეობს, რომ ბანკი იღებს ვალდებულებას
ანგარიშზე, ნაშთებს დროის შესაბამისად, გარკვეული პროცენტული შემოსავალი
დაარიცხოს .
თუ ანაბრის ვადა ერთ წელზე ნაკლებია, როგორც წესი, ბანკები იყენებენ
მარტივიპროცენტების ფორმულას (თუმცა მისი გამოყენება სხვა ნებისმიერი
ვადებისათვისაც არის მისაღები), რაც ნიშნავს, რომ t დროის შემდეგ (დრო იზომება
წლებში)საწყისი P0 თანხა, როდესაც 0 <t< 1, (ნაზარდი არითმეტიკულ პროგრესიაში
მიმდინარეობს) ტოლი იქნება:
Pt=P0[1+(t x r0)] ,
სადაც: r0 - წელიწადში ერთხელ მარტივად დარიცხული პროცენტის განაკვეთია,
ხოლო
1
Vt =
1+ tr0
414
სიდიდეს დისკონტ-ფაქტორს უწოდებენ, რომელიც თანხის დისკონტირების ანუ
სამომავლოდ საჭირო თანხის დღევანდელი მოცულობის განსაზღვრის საშუალებას
იძლევა.
თუ ანაბრის ვადა ერთწელზე მეტია, მაშინ იყენებენ რთული პროცენტების
ფორმულას, თუმცა მისი გამოყენება ასევე სხვა შემთხვევაშიცაა შესაძლებელი
(ნაზარდი გეომეტრიულ პროგრესიაში ხორციელდება):
Pt=P0(1+r)t ,
სადაც გამოყენებულია იგივე აღნიშვნები, მხოლოდ r^ არის წელიწადში ერთხელ
რთულად დარიცხული საპროცენტო განაკვეთი.
ამრიგად, თანხების ნაზარდის {Pn} თანამიმდევრობა უბრალო პროცენტების
შემთხვევაში არითმეტიკულ პროგრესიას წარმოადგენს, მაშინ, როდესაც რთული
პროცენტებისათვის პროგრესია გეომეტრიული იქნება. აქედან გამომდინარე,
გეომეტრიული პროგრესიის სიდიდე არითმეტიკულზე მეტი უნდა იყოს (თუმცა ეს
ყოველთვის ასე არ არის).
ზემომოყვანილი ფორმულები მათემატიკოსებისათვის საკმაოდ კარგად არის
ცნობილი, მაგრამ ფინანსური მენეჯერებისათვის, კერძოდ, ფინანსისტებისათვისის
ერთ მნიშვნელოვან და საყურადღებო ფაქტორზეა ყურადღება გამახვილებული, რომ
პრაქტიკულ გაანგარიშებებში აღნიშნული ფორმულები არამარტო ერთეული მთელი
რიცხვების პერიოდებისთვის, არამედ წილადური რიცხვების პერიოდებისთვისაც
შეიძლება იქნეს გამოყენებული და რომ, თუ როდესაც t > 1 ვადებში რთული
პროცენტით დარიცხული შედეგი ყოველთვის მეტია მარტივი პროცენტით
დარიცხულ შედეგზე, t < 1 ვადების პერიოდებისათვის, ანუ წილადური
პერიოდებისათვის: ¼, ½, ¾ (შესაბამისად ერთი კვარტალი, ორი კვარტალი, სამი
კვარტალი და ა.შ. მარტივი პროცენტის ფორმულით დარიცხული დივიდენდი ანუ
სარგებელი , პირიქით, რთული პროცენტით დარიცხულზე მეტი აღმოჩნდა ამასთან
უკუგების დროში ზრდადობის პრინციპით. მაგალითად, t1 = 1/2და t2 = 2-ისთვის
შემდეგ ურთიერთობებს აქვს ადგილი:
415
(1+r^)1/2<(1+1/2r) და (1+r^)2>(1+2r).
აღნიშნული გარემოების დაზუსტების მიზნით კონკრეტული პრაქტიკული
მაგალითი განვიხილოთ: გავიანგარიშოთ 1000 ლარის საწყი ანაბარზე სხვადასხვა
პერიოდისთვის წლიური 36%-იანი განაკვეთით მარტივი და რთული პროცენტების
ფორმულით, დავარიცხოთ დივიდენდები და მიღებული შედეგები ერთმანეთს
შევადაროთ.
თანხობრივი შედეგის შედარების გრაფიკული ილუსტრაცია, რომელიც
როგორც წილადური, ასევე მთელი რიცხვებიანი დროის პერიოდებისათვის (t>=0)
არის გაანგარიშებული (იხ. ცხრილი 12.1.) და ქვემომოყვანილ ნახაზზეა გამოსახული
(იხ. ნახ. 12.7.). თვალსაჩინოების მიზნით ამ ნახაზიდან კვანძი "ა" უფრო დიდ
მასშტაბში არის გამოსახული (იხ. ნახაზი12.8.).
ცხრილი 12.1.
მარტივი
დარიცხვის პროცენტებით რთული პროცენტებით სხვაობა
ვადები დარიცხვა: დარიცხვა Pt=P0(1+r^)t +/-
წლებში Pt=P0[1+(txr0)] (ლარებში) (ლარებში)
(ლარებში)
1000(1+ 0.36)0=1000
0 1000[1+(0x0.36)]=1000 ლარი 0
1000(1+ 0.36)1/4=1080
¼ 1000[1+(1/4x0.36)]=1090 ლარი -10
1000(1+ 0.36)1/2=1166
½ 1000[1+(1/2x0.36)]=1180 ლარი -14
1000(1+ 0.36)3/4=1259
¾ 1000[1+(3/4x0.36)]=1270 ლარი -11
1000(1+ 0.36)1=1360
1 1000[1+(1x0.36)]=1360 ლარი 0
1000(1+ 0.36)2=1850
2 1000[1+(2x0.36)]=1720 ლარი +130
1000(1+ 0.36)3=2515
3 1000[1+(3x0.36)]=2080 ლარი +435
1000(1+ 0.36)4=3410
4 1000[1+(4x0.36)]=2440 ლარი +970
416
1000(1+ 0.36)5=4653
5 1000[1+(5x0.36)]=2800 ლარი +1853
ნახ. 12.7. უბრალო და რთული პროცენტებით დარიცხვის

შედეგების გრაფიკული ილუსტრაცია
ნახ. 12.8. პირველიდან კვანძი "ა" გადიდებული მასშტაბით
417
ნახაზი 12.7. და 12.8. სქემებიდან და 12.2. ცხრილის მონაცემებიდან ჩანს, რომ
რთული პროცენტების ფორმულით დარიცხული შედეგები მარტივი პროცენტებით
დარიცხულზე მეტი არ ყოფილა. ასე, მაგალითად, თუ საწყისი 1000 ლარის თანხაზე
მარტივი პროცენტებით წლის 1/2-ის დროის მონაკვეთისათვის დარიცხული შედეგი
1180 ლარის ტოლია, იგივე მონაცემებით რთული პროცენტების დარიცხული შედეგი
1166 ლარს შეადგენს, რაც 98,81%-ი ტოლია. აღნიშნული შედეგი 1/4 და 3/4
პერიოდებისათვის 99,1%-სუდრის. შედეგი ერთი შეხედვით შეიძლება უმნიშვნელო
ჩანდეს, მაგრამ ქვეყნის 4,5 მილიარდი ლარის საგარეო სასესხო დავალიანების
ბიუჯეტიდან ყოველკვარტალური გადასახადის გაანგარიშების და გადახდისათვის
განსხვავება არც ისე უმნიშვნელო იქნება. მაგალითად, ერთი კვარტალისთვის
მარტივი პროცენტების ფორმულით დარიცხული გადასახადი:
4 500 000 000 [1+(1/4 X 0.02)]= 22,5 მლნ. ლარს,
ხოლო რთული პროცენტების ფორმულით დარიცხვისას
4 500 000 000(1+0,02)1/4 = 22,32 მლნ. ლარს შეადგენს
და აღნიშნული გარემოების გათვალისწინებას ქვეყნისათვის ყოველკვარტალში 180
ათასი ლარის სარგებლის მოტანა შეუძლია. განვიხილოთ კიდევ ერთი საკითხი:
ფინანსურ ოპერაციაში დარიცხვები შეიძლება უფრო ხშირად განხორციელდეს,
ვიდრე წელიწადში ერთხელ. რთული პროცენტების დარიცხვისას დეპოზიტებისა და
ანაბრების საწყის თანხაზე გადასახადების (დივიდენდების) ყოველკვარტალურად,
ყოველთვიურად და ა.შ. დამატებას ითვალისწინებს. ამ შემთხვევაში საწყისი
სახსრების სამომავლო ღირებულება უფრო მაღალი იქნება, ვინაიდან დარიცხვა
დროის უფრო მოკლე პერიოდით იწარმოება და დარიცხვები ერთდროულად
ძირითადი თანხისა და პროცენტული ნაზარდის ჯამზე ხორციელდება. ნაზარდის
გაანგარიშების ფორმულა, როდესაც პროცენტები უფრო ხშირად დაირიცხება, ვიდრე
წელიწადში ერთხელ, წლიური საპროცენტო განაკვეთის წელიწადში დარიცხვის
პერიოდზე გაყოფას ითვალისწინებს, ხოლო ხარისხი n (დარიცხვის წლების
რაოდენობა) ამ შემთხვევაში წელიწადში პროცენტის დარიცხვის რიცხვზე
418
მრავლდება. აქედან გამომდინარე, რთული პროცენტებით დარიცხვის ფორმულას
შემდეგი სახე ექნება:
სადაც: m - არის დარიცხვის პერიოდის რაოდენობა წელიწადში;

n - დარიცხვის წლების რაოდენობა
განვიხილოთ მაგალითი, რომელშიც გათვალისწინებულია პროცენტების (10%)

ყოველკვარტალური დარიცხვა სამი წლის განმავლობაში, რომლის შედეგი
მოცემული ფორმულის გამოყენებით ტოლი იქნება:
1000 (1+0,1/4)4.3=1345 ლარი.
რაც წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ დარიცხვის შემთხვევაში, სამი წლის
შემდეგ ტოლი იქნება:
1000 (1+0,1)3=1331 ლარი,
ანუ პროცენტების ყოველწლიური დარიცხვიდან ყოველკვარტალურ დარიცხვაზე
გადასვლით, საწყისი ღირებულების სამომავლო ღირებულება სამი წლის
განმავლობაში დაახლოებით 1,1%-ით გაიზარდა.
აღნიშნულმა გარემოებამ შეიძლება ცრუ დასკვნამდეც მიგვიყვანოს იქედან
გამომდინარე, რომ ზემოაღნიშნულ ფორმულაში m-ის გადიდება (პროცენტების
უფრო ხშირად დარიცხვა) მომავალი ღირებულების უსასრულო გადიდებას
ითვალისწინებდეს. აღნიშნულ გარემოებაში ფულის დაბანდების ხერხთან
დაკავშირებით უფრო სიღრმისეული გარკვევისათვის, შემდეგი სახის ახსნა მიგვაჩნია
მიზანშეწონილად :
 ფულადი სახსრების (ანაბრების) წლიური 130%-ით დაბანდებისას, ნახევარ
წელიწადში შემოსავალმა დაბანდებული თანხის 65% უნდა შეადგინოს ანუ
საწყის თანხა 1,65-ჯერ უნდა გაზარდოს. თუ ამ თანხას შემდგომში
ანაბარზე კვლავ ნახევარი წლით განვათავსებთ, მაშინ საერთო თანხა 1,65 x
1,65=2,7225-ჯერ ანუ 172%-ით გაიზარდება, რაც საწყის წლიურ განაკვეთზე
(130%) მეტი გამოვიდა.
419
 ახლა განვიხილოთ ისეთი შემთხვევა, როდესაც იგივე თანხის წლიური
120%-ით განთავსებისას, საწყის თანხაზე ყოველკვარტალურად (3 თვე)
პროცენტების დარიცხვაა შესაძლებელი: ამ შემთხვევაში პირველ სამ თვეში
მოგებამ 120%-ის მეოთხედი ანუ დაბანდებული თანხის 30% უნდა
შეადგინოს, რაც ნიშნავს, რომ საწყისი თანხა 1,3-ჯერ უნდა გაიზარდოს,
მეორე კვარტალში 1,3 x 1,3=1,69-ჯერ, მესამე კვარტალში 1,69 x 1,3=2,197-
ჯერ, ხოლო მეოთხე კვარტალში 2,197 x 1,3=2,8561 ანუ წლიური 185,6%-ით,
რაც წლიურ 130%-თან შედარებით კიდევ უფრო მაღალი გამოვიდა.
მაგრამ ფაქტიურად გადიდება მუდმივად არ ხორციელდება და ამის ძირითად

მიზეზს აღნიშნულ ფორმულაში ნაზარდის მამრავლი (1+r/m)mn წარმოადგენს,
რომელიც ზრდაში იზღუდება დარიცხვის პერიოდის რაოდენობის გადიდების
შესაბამისად, რაც 12.3 ცხრილის ციფრობრივ მონაცემებშია მოცემული, როდესაც r=1
და n=1. უნდა აღინიშნოს, რომ თუ n=1, მაშინ mn=m და ამიტომ n-ს შეიძლება
ყურადღება არ მივაქციოთ (ცხ. 12.3.):
ცხრილი 12.3.
ამრიგად, როდესაც m=2 ნაზარდის მამრავლი (1+0,5)2=2,25-ის ტოლი იქნება,

წლის განმავლობაში დარიცხვის სიხშირის 10-მდე გადიდებისას ნაზარდის მამრავლი
2,593-ის ტოლი გახდება, 100-მდე გადიდებისას _ 2,705-ის ტოლი, 1000-მდე
გადიდებისას _ 2,717-ის ტოლი და დარიცხვის სიხშირის 1000-მდე გადიდებისას
ნაზარდის მამრავლი 2,717-ის ტოლი იქნება.
ზემოაღნიშნულის დასადასტურებლად კიდევ ასეთი მაგალითის განხილვას
ვთვლით მიზანშეწონილად (იხ. ცხრილი 12.4):
420
ცხრილი 12.2 და 12.3 ნაზარდის ზღვარი, რომელიც მათემატიკური
კონსტანტით არის გამოსახული და ირაციონალურ რიცხვს წარმოადგენს ანუ სასვენი
ნიშნის (მძიმე) შემდეგ უსასრულო რიცხვებით გამოისახება, ამიტომ მისი
ათწილადის სახით სრულად გამოსახვა შეუძლებელია. მათემატიკურად მას
ექსპონენტი უწოდეს და e ასოთი აღნიშნეს, ზოგიერთები კი ეილერის რიცხვსაც
უწოდებენ (მისი სწორი მნიშვნელობაა 2,71828182845904523536287..., მაგრამ ეს
ციფრიც აბსოლუტურად ზუსტი არ არის).
ამ შემთხვევაში დარიცხვის სიხშირის გადიდების ეფექტის გავრცობა არის
შესაძლებელი და უნდა აღინიშნოს, რომ P(1+r/m)mn მიისწრაფის ern-კენ, m-ის
გადიდების შესაბამისად.
პროცენტების უწყვეტ დარიცხვას უწყვეტ ნაზარდს უწოდებენ და ფულის
ღირებულება მომავალში უწყვეტი ნაზარდით განისაზღვრება როგორც Pern,,
სადაც: e - ექსპონენციალური კონსტანტაა (2,71828...);
n - წელთა რაოდენობა ანუ წელთა შესაბამისი წილები.
აქედან გამომდინარე:
ანაბრის უწყვეტი ნაზარდის ღირებულება Pern=P x 2,718rn ,
რაც 100 ლარის საწყისი მოცულობის ანაბრისათვის, წლიური 10% უწყვეტად
დარიცხვის შემთხვევაში, სამომავლო ღირებულება, მხოლოდ:
100 x 2,7180,1 = 100 x 1,1052 =110,52 ლარის ტოლი იქნება,
სადაც ნაზარდის მნიშვნელობა უმნიშვნელოა და ყოველკვირეულად დარიცხვის
შემდეგ შედეგი თითქმის უცვლელია და ბოლოს საერთოდ არ მატულობს.
დაკრედიტებისა და ინვესტიციების ფორმების სიმრავლე კაპიტალის უფრო
სარგებლიანად განთავსების კრიტერიუმის მოძიების აუცილებლობას განაპირობებს.
ცხრილი1 2.4.
პროცენტების დარიცხვის რთული პროცენტის დარიცხვა

სიხშირე Sn=P(1+r/m)mn
ყოველწლიურად 100(1+ 0.10/1)1=110 ლარი
421
ნახევარ წელიწადში
ერთხელ 100(1+ 0.10/2)2=110.25
ყოველკვარტალურად 100(1+ 0.10/4)4=110.38
ყოველთვიურად 100(1+ 0.10/12)12=110.47
ყოველკვირეულად 100(1+ 0.10/52)52=110.51
ყოველდღიურად 100(1+ 0.10/365)365=110.52
ყოველ საათში 100(1+ 0.10/8760)8760=110.52
უწყვეტად 100(e0.1(1)) = 100(2,7183)0.1 = 110.52
აღნიშნულის უფრო კონკრეტულად განმარტების მიზნით მაგალითი განვიხილოთ.

დავუშვათ, შეგვხვდა ორი სარეკლამო განცხადება: ერთი ბანკი ანაბარზე გვთავაზობს
15,5% ყოველკვარტალურად, ხოლო მეორე _ 15,2% ყოველთვიურად. დაისმის
კითხვა, რომელია უკეთესი ანუ უფრო სარგებლიანი? ასეთ და მის მსგავს კითხვებზე
სწორი პასუხის გაცემის შესაძლებლობას ეფექტიანი წლიურ საპროცენტო განაკვეთის
ფორმულა იძლევა.
თუ ანაბრების ძირითად თანხაზე (P) წლის განმავლობაში r პროცენტის
განაკვეთით m-ჯერ დაერიცხება პროცენტი, მაშინ წლის ბოლოსთვის მოსალოდნელი
ანაბრის საერთო თანხა (S) გაიანგარიშება ფორმულით:
r
S=P(1+--------)m,
100m
ხოლო ეფექტიანი წლიური საპროცენტო განაკვეთით rეფექტ. დარიცხვისას კი:

rეფექტ.
S = P(1+--------),
100
ანუ, rეფექტ. ისეთი საპროცენტო განაკვეთია, რომელიც წლის განმავლობაში მხოლოდ

ერთხელ დაერიცხება და იგივე შედეგს იძლევა, რასაც რთული პროცენტი
წელიწადში m-ჯერ დარიცხვისას.
ზემოთმოყვანილი ფორმულების ტოლობის მარჯვენა ნაწილების ურთიერთ
დატოლებით ვღებულობთ:
422
rეფექტ. r
P(1+--------) = P(1+--------)m
100 100 m
საიდანაც საბოლოოდ ვპოულობთ:

r
rეფექტ. =100(1+ ------)m - 100
100 m
ეფექტიანი წლიური საპროცენტო განაკვეთი (rეფექტ. ) საწყისი r საპროცენტო
განაკვეთის m-ჯერ დარიცხვის ნომინალურს წარმოადგენს.
rეფექტ - ის გაანგარიშების ფორმულის ჩამოყალიბების შემდეგ ჩვენ უკვე მზად
ვართ სწორად ვუპასუხოთ თუ რომელი ბანკის წინადადებაა ჩვენთვის უფრო
სასარგებლო: 15.5% ყოველკვარტალურად თუ 15,2 ყოველთვიურად (დარიცხვის
სხიშირის მეტობიდან და საპროცენტო განაკვეთის თითქმის ტოლობიდან
გამომდინარე უპირატესობა შეიძლება მიგვეცა მეორე შემთხვევაზე, მაგრამ
რეალურად ეს ასე არ არის)
პირველ შემთხვევაში: r =15.5%; m = 4;
აქედან, მიღებული ფორმულის გამოყენებით, ვპოულობთ:
rეფექტ =16,4244%
მეორე შემთხვევაში: r =15.2%; m = 12;
იმავე ფორმულით:
rეფექტ =16,3049%
ამრიგად, 15.5 პროცენტი ყოველკვარტალურად უფრო მეტ წლიურ შემოსავალს
იძლევა, ვიდრე 15.2 პროცენტი ყოველთვიურად, რის გარკვევაშიც, ეფექტიანი
წლიური საპროცენტო განაკვეთის ფორმულა დაგვეხმარა.
სინამდვილეში კი ინფლაციის წლიური ტემპის გაანგარიშება მხოლოდ
რთული პროცენტების ფორმულით უნდა ხორციელდებოდეს, ანალოგიურად იმისა,
როგორც ეს ფულის სამომავლო ღირებულების გაანგარიშებისათვის არის მიღებული
და მას შემდეგი სახე ექნება:
ინფლაციის წლიური ტემპი = [(1+r)n -1] x 100%
423
მაგალითისთვის, თუ იანვრის თვეში ინფლაცია 9 პროცენტის ტოლი იყო,
მაშინ თებერვლის თვეში ახალი ინფლაციური 9 პროცენტი ძველს (იანვარი)
„დაელექება“, ხოლო მარტის თვის 9 პროცენტიანი ინფლაცია, როგორც იანვრის თვის,
ასევე თებერვლის თვის ინფლაციებს „დააწვება“ შესაბამისად. ისტორია განმეორდება
სამწუხაროდ წლის ყველა მომდევნო თვეებშიც. აქედან გამომდინარე, წლის
განმავლობაში, რეალური ინფლაცია ტოლი იქნება:
[(1+0.090)12 -1] =1.813 ანუ 181.3%
12.3. fulisa da finansuri nakadebis

droiTi Rirebulebis analizi და
ფინანსური აქტივების ღირებულების
შეფასების მეთოდები
bankis finansuri saqmianoba fuladi saxsrebis droSi mimoqcevasTan aris dakavSirebuli da

misi analizis meTodebi aRricxvis tradiciuli sistemis Sedegis gamWvirvalobasa da Tavsebadobas
iTvaliswinebs. amasTan, iseTi cnobili WeSmariteba, rogoricaa "dro _ fulia", xSir SemTxvevaSi,
uyuradRebod aris darCenili. TiToeuli adamianisaTvis dRevandeli lari ufro mniSvnelovania,
vidre igive lari erTi wlis Semdeg. aqedan gamomdinare, Cveni kvlevis mizani swored aRniSnuli
faqtoris dasabuTeba da misi raodenobrivi Sefasebaa (1, გვ. 529 - 545).
fuladi saxsrebis Rirebulebis drosTan mimarTebaSi damokidebulebis amsaxveli sul mcire
sami mizezia cnobili. upirveles yovlisa, riskis faqtori. erT lars, romlis mflobeli dRes xarT, erTis
toli aRsrulebuli faqtis albaToba gaaCnia. Tu Tqven aRniSnuli laris mocemas raRac periodis
Semdeg dagpirdnen, maSin imis albaToba, rom mas aucileblad miiRebT, vadis ukuproporciuli
iqneba. igive SeiZleba iTqvas gasaxarji Tanxebis mimarTac. meore mxriv, fulis inflaciuri
gaufasureba. droTa ganmavlobaSi fulis myidvelobiTi SesaZlebloba ecema da, aqedan
gamomdinare, drois sxvadasxva momentisaTvis erTi nominalis Tanxis ekvivalenturad CaTvla
arakanonzomieria. magaliTad, Tu TveSi inflacia erTi procentis tolia, maSin Tvis dasawyisSi
momxmareblis asi lari Tvis bolosaTvis aserTi laris ekvivalenti iqneba. fulis droiTi Rirebulebis
mesame mizezi saqmian aqtiurobasTan aris dakavSirebuli. funqcionirebadi ekonomikis
pirobebSi yovelTvis arsebobs fuladi saxsrebis ama Tu im aqtivebSi, Semosavlis miRebis
424
mizniT, ganTavsebis SesaZlebloba. aRniSnuli faqtoris raodenobriv aRricxvasaTan dakavSirebul
sakiTxebs qvemoT ufro meti yuradReba daeTmoba.
diskontirebis (PV) teqnika. davuSvaT, rom riskis gareSe dabandebis Semosavlianoba
(magaliTad, saimedo bankSi vadiani depozitis ganakveTi) wliur 18% Seadgens. aseTi
SesaZleblobis gamoyenebisas 100-is toli fuladi erTeuli erTi wlis Semdeg 118 fuladi erTeulis
(aRniSnul sidided gardaiqmneba am periodSi) ekvivalenturi gaxdeba [118=100(1+0,18)]. axla
SevecadoT ufro SevajeroT aRniSnuli gaangariSeba. vivaraudoT, rom procentebis daricxva
periodulad xorcieldeba da maSinve imave pirobebiT investirdeba. aqedan gamomdinare, Semdeg
periodSi procenti ukve Sesabamisad gazrdil Tanxaze dairicxeba. samomavlo sididis
(Rirebulebis) aseT gaangariSebas kapitalizacias, anu kompaudings (compauting), xolo
procentebis daricxvis periods kapitalizaciis periods uwodeben. saerTo SemTxvevaSi,
samomavlo Rirebulebis gaangariSeba Semdegi saxiTaa SesaZlebeli:
FV = NV (1 + r)t/T,
sadac: FV - samomavlo Rirebulebaa (future value) t drois Semdeg;
NV _ nominaluri Rirebulebaa (nominal value);
r _ saprocento ganakveTia;
T _ kapitalizaciis periodia.
aRniSnuli formuliT 100-is fuladi erTeuli ori wlis Semdeg 139-is tol, xolo 5 wlis Semdeg
_ 229-is tol fulad erTeulad gardaiqmneba.
kompaudingis Sebrunebul (uku) process diskontireba (discounding) ewodeba da iseTi
mimdinare sididis moZiebaSi mdgomareobs, romelic momavalSi cnobili Tanxis ekvivalenturi
iqneba. SeiZleba moZiebul iqnes pasuxi kiTxvaze: "ramdeni unda gvqondes fuli dRes, rom erTi
wlis Semdeg
100-is toli fuladi erTeuli miviRoT, Tu yovelwliuri kapitalizaciisas vadian depozitze ganakveTi
wliur 18% Seadgens?" pasuxi: dRes 85-is toli fuladi erTeuli erTi wlis Semdeg 100-is toli fuladi
erTeulis tolfasi iqneba (100 : 1,18 = 85). saerTo SemTxvevaSi diskontirebis formulas Semdegi
saxe aqvs:
NV
PV = -------------- ,
(1 + r)t/T
sadac: PV - dayvanili Rirebulebaa mimdinare momentSi (present value);
NV _ nominaluri Rirebulebaa t drois Semdeg.
425
aqedan gamomdinare, Cven magaliTSi ori wlis Semdeg 100-is toli fuladi erTeuli dRes
72-is toli fuladi erTeulis sididis ekvtivalenturia, xolo xuTi wlis Semdeg 100 fuladi erTeuli
SeiZleba dRevandel 44 fulad erTeuls gavutoloT.
diskontirebis teqnikis gamoyeneba drois sxvadasxva momentSi gankuTvnili Tanxebis
Sedarebis SesaZleblobas iZleva. finansuri nakadis elementebis dayvanili sidideebis jami
mTlianobaSi nakadis dayvanili Rirebulebis sidides iZleva. SemdgomSi dayvanili Rirebulebisa
(PV) da nakadis dayvanili Rirebulebis ekvivalenturobis faqti iqneba gamoyenebuli.
ekvivalenturobis faqti SevecadoT konkretul magaliTze avxsnaT. davuSvaT, rom, miznobrivi
xelSekrulobis pirobebis Sesabamisad, banks oTxi wlis ganmavlobaSi yovelwliurad 500-is toli
fuladi erTeulis sididis Semosavali eqneba. amasTan, riskisgareSe ganTavsebis ganakveTi, romlis
diskontirebis ganakveTis saxiT aReba aris gaTvaliswinebuli, wliur 15% Seadgens. 13.6 cxrilidan
Cans, rom Semosuli nakadis dayvanili Rirebuleba 1428 fuladi erTeulis tolia. ekvivalenturoba
imaSi gamoixateba, rom mocemuli nakadi SeiZleba miRebul iqnes, Tu oTxi wliT 15%-is 1428
fuladi erTeulis investirebas ganvaxorcielebT.
cxrili 12.5. Semosuli nakadis dayvanili Rirebulebis gaangariSeba
qvemoT zogierTi iseTi maCveneblis ganxilvas SevecdebiT, romlebic diskontirebis

teqnikis gamoyenebiT aris miRebuli da fulis droiTi Rirebulebis gaTvaliswinebiT finansuri
nakadebis maxasiaTeblebia. Tavidan aRniSnuli maCveneblebi investiciebis analizisaTvis
gamoiyeneboda da Cvenc investiciur gadawyvetilebebSi gamoyenebul aRniSvnebs
SevinarCunebT.
426
nakadis sufTa dayvanili Rirebuleba. rogorc dasawyisSi aRvniSneT, bankis finansuri
saqmianoba TavisTavad fuladi saxsrebis droSi mimoqcevas iTvaliswinebs da aseTi moZraobis
erTobliobas, romelic Sesabamisi niSnebis mixedviTaa dajgufebuli da igi funqciebis saxiT,
vadebidan gamomdinare, aris warmodgenili finansuri nakadis, anu gadaxdebis
nakadis (cash flow) saxiT aris cnobili. mas Semdeg, rac finansuri nakadebis elementebi ama Tu
im saxiT ukve gansazRvrulia, Semdgomi periodisaTvis nazardi jamis gaangariSeba sakmaod
martiv da bunebriv proceduras warmoadgens. magaliTad, Tu finansuri Sedegebis maformirebel
nakadebs gamovyofT, TariRebis mixedviT davaxarisxebT da davajamebT, Sedegad "bankis
Semosavlebisa" da "bankis xarjebis" sabalanso angariSebis brunvebs miviRebT. aRniSnulidan,
mTeli periodisaTvis jamuri Tanxis gaangariSebiT,
finansur Sedegs _ mogebis an zaralis (imaze damokidebulebiT Tu ra niSniT iqneba naSTi)
mniSvnelobas vRebulobT. bankis finansuri nakadebis ნახაზს zogadad 12.9 sqemaze
warmodgenili saxe aqvs.
ნახაზი 12.9. ბანკის ფინანსური ნაკადების მოძრაობის

სქემატიური თანმიმდევრობა
427
428
aseve romelime saxis aqtivebisa da pasivebis amokrefis meSveobiT "bankis
sagadamxdelo balansis mdgomareobis Sesaxeb" informaciis moZieba SesaZlebelia. ganvixiloT
magaliTi, sadac 1000 fuladi erTeulis moculobis erTi depoziti figurirebs, romelic 10 fuladi
erTeulis procentebis yovelTviuri gadaxdiT 3 TviT aris gacemuli. ganvixiloT magaliTi, sadac
mxolod erTi depoziti da erTi krediti figurirebs, TiToeuli 1000 fuladi erTeulis moculobiT.
amasTan, depoziti m.w. 10 ianvars 3 Tvis vadiT 10 fuladi erTeulis procentebis yovelTviuri
gadaxdiT aris miRebuli. rac Seexeba kredits, igi 15 ianvars 3 Tvis vadiT, yovelTviurad 20 fuladi
erTeulis procentebis gadaxdiT aris gacemuli. erovnuli bankis mier aseTi saxis depozitisaTvis
dadgenili savaldebulo rezervirebis norma 10 %-is odenobiT aris dadgenili da savaldebulo
rezervebis fondTan angariSsworeba moziduli saxsrebis saSualoa qronologiur yovelTviur naSTze
yoveli Tvis pirvel ricxvSi xorcieldeba. mocemuli SemTxvevisaTvis finansur nakadebis
monacemebi 3.1. cxrilSia warmodgenili.
cxrili 12.10-dan naTlad Cans, gadaxdebi da Senatanebi mocemul droSi rogor nawildeba.
SeiZleba davinaxoT, rom 10-dan 14 ianvramde periodSi 1000 fuladi erTeulis Tanxa iyo
moziduli, magram am sqemis CarCoebSi igi ar iyo ganTavsebuli. es imas niSnavs, rom
aRniSnuli saxsrebi SeiZleba sxva finansur nakadebSi iyos gamoyenebuli. 10-dan 14 aprilamde
periodSi sagadasaxado balansis mniSvneloba _ 1090 fulad erTeuls aRwevs. banks am
momentisaTvis sakmarisad maRallikviduri aqtivebi unda gaaCndes, rom gadaxdisunarianoba
iqnes SenarCunebuli an sxva nakadebi unda gaaCndes, romlebic, dadebiTi niSnisa da sididis
mixedviT, sakmarisi finansuri elementiT depozitis dabrunebis operaciis kompensirebas
uzrunvelyofs. naTelia,
ცხრილი 12.10. bankis finansuri nakadis moZraobis konkretuli meTodi
429
rom bankSi yvela nakadeis sruli aRricxva bankis sagadasaxado balansis Sesaxeb amomwurav
suraTs iZleva.
430
nakadis sufTa dayvanili Rirebuleba (NPV). dayvanili Rirebuleba iseTi finansuri
nakadisaTvis ganvixiloT, romelSic uaryofiT da dadebiTniSniani sidideebis elementebi
monawileobs. am SemTxvevaSi nakadi SeiZleba or nawilad daiyos: Semomavali da gamavali
nakadebi. TiToeuli maTganisaTvis diskontirebis ganakveTis dadgeniT, dayvanili Rirebuleba
gaingariSeba. Semdeg nakadis sufTa dayvanili Rirebulebis maCveneblis anu NPV (not present
value) gaangariSeba xorcieldeba. Semomavali da gamavali nakadebis dayvanili Rirebulebebis
absolutur sidideebs Soris sxvaoba:
sadac: r - diskontirebis ganakveTiა;

T _ kapitalizaciis periodiა;
t0 _ drois mimdinare momentiა;
ti _ finansuri nakadis i elementis drois momentiა;
NVi _ finansuri nakadis i elementis nominaluri sididის
niSnis (dadebiTi Tu uaryofiTi) gaTvaliswinebiT.
nakadis iseTi magaliTi ganvixiloT, romelic finansuri nakadis sxvadasxvaniSniani

elementebisagan Sedgeba. davuSvaT,rom zogierT aqtivSi dabandeba gadaxdebisa da
Senatanebis Semdeg rigiTobas iTvaliswinebs (ix. cx. 12.6).
cxrili 12.6.
amasTan, procentebis yovelTviuri miRebis pirobebiT, riskis gareSe dabandebis

ganakveTi wliur 12 %-s Seadgens. dayvanili sidideebis gaangariSebisas analizis momentad t0 = 0
miviRoT, drois aTvla Tveebis mixedviT warmoebs, kapitalizaciis periodi _ 1 Tve, diskontirebis
ganakveTi _ 1 %. aRniSnuli pirobebisaTvis NPV = 5,3 fuladi erTeuli (ix. cxrili 12.7), anu
aRniSnuli operaciebis monacemebi ufro marTebulia, vidre riskisgareSe alternativa.
431
cxrili 12.7..
alternativis saxiT iseTi varianti ganvixiloT, rodesac alternatiuli ganTavsebis ganakveTi

wliur 24%-s Seadgens. aRniSnulidan gamomdinare, diskontireba r = 2% (24%:12) ganakveTiT
unda ganxorcieldes. am SemTxvevaSi NPV -2,1 fuladi erTeulis toli iqneba (ix. cxrili 12.8) da,
saxsrebis alternatiul ganTavsebasTan SedarebiT aseTi saxis finansuri operaciebi uvargisad unda
CaiTvalos.
cxrili 12.8.
amrigad, saxsrebis ganTavsebis alternatiuli variantebis arsebobis SemTxvevaSi, NPV

maCveneblis meSveobiT, nebismier Semosavliani operaciis mizanSewonilobis Sefasebaa
SesaZlebeli. sufTa dayvanil RirebulebasTan mWidrod dakavSirebuli finansuri nakadis kidev
erTi maCvenebli _ PT (profitability index) SeiZleba iqnes gamoyenebuli, romelic Semomavali
da gamavali nakadebis dayvanili Rirebulebis absoluturi sidideebis Tanafardobas warmoadgens
da Semdegi formuliT gaiangariSeba:
432
aRniSnuli maCvenebeli SeiZleba NPV-s magier iqnes gamoyenebuli Tu, raime
mizezebis gamo, Sefasebis fardobiTi sidideebis gamoyeneba umjobesad iqna miCneuli.
zemoaniSnulidan gamomdinare, bankSi finansuri nakadebis analizisaTvis aRniSnuli
maCveneblebis gamoyenebis wesebi CamovayaliboT. resursebis Semosavlian aqtivebSi
ganTavsebasTan dakavSirebuli operaciebis analizisas, diskontur ganakveTad SeiZleba
Sesabamisi alternatiuli ganTavsebis ganakveTi iqnes gamoyenebuli, romlis kapitalizaciis periodi
cnobilia (rogorc wesi, 1 Tvis procentebis daricxvis periodulobis tolia). amasTan, sxva faqtorebis
ararsebobis SemTxvevaSi SeiZleba Semdegi saxis daskvna iqnes gakeTebuli:
Tu NPV > 0 (PI > 1) _ operacia mizanSeuwonelia;
Tu NPV < 0 (PI < 1) _ operacia mizanSeuwonelia;
Tu NPV = 0 (PI = 0) _ arCevani gansazRvruli ar aris.
saxsrebis fasian mozidvasTan dakavSirebuli operaciebis analizisas, alternativad SeiZleba
romelime etalonuri depoziti iqnes gamoyenebuli. aRniSnuli depozitis ganakveTiT
diskontirebisas SeiZleba Semdegi saxis daskvna iqnes gakeTebuli:
Tu NPV > 0 (PI > 1) _ operacia mizanSeuwonelia;
Tu NPV < 0 (PI < 1) _ operacia mizanSewonilia;
Tu NPV = 0 (PI = 0) _ arCevani gansazRvruli ar aris.
Semosavlianobis Sida norma (IRR). NPV maCvenebeli imiT aris moxerxebuli, rom igi
analizebadi finansuri nakadis arCeul etalonur saprocento ganakveTTan Sedarebis Sesa-
Zleblobas iZleva. magram praqtikaSi aRniSnuli etalonis arCevasTan dakavSirebiT SeiZleba
garkveuli problemacwarmoiSvas. davuSvaT, rom 13.8 cxrilSi moyvanili nakadis analizisas,
diskontirebis ganakveTis saxiT wliuri 12%-is sididis riskisgareSe ganTavsebis ganakveTi iyo
aRebuli. am SemTxvevaSi NPV=5,3 fuladi erTeuli. magram ganxilvisas SeiZleba iseTi situacia
warmoiSvas, rom aRniSnuli operacia arc iseTi riskisgareSe aRmoCndes da diskontireba 24 %-
iani ganakveTiT ganxorcieldes, romelic misi riskis Sesabamisi iqneba, maSin NPV uaryofiT
mniSvnelobas Rebulobs (-2,1 fuladi erTeuli). Semdeg SeiZleba iseTi saxis investiciis
sasargeblod wamoiWras argumenti, romlis mimarT riskianobis xarisxi 18 %-iT iqneba
Sefasebuli. NPV-s mniSvneloba kvlav dadebiTi gaxdeba da 1,6 fuladi erTeulis toli iqneba.
iseTi garemoebis gaTvaliswinebiT, rom NPV diskontirebis sxvadasxva ganakveTisaTvis
gadaangariSeba gansazRvrul dros saWiroebs, gasagebi gaxdeba, rom Sefasebis procesi SeiZleba
gaWianurdes. aqedan gamomdinare, ufro mizanSewonilia diskontirebis iseTi sididis saprocento
433
ganakveTi dadgindes, romlis zemoT NPV mniSvneloba uaryofiTi, qvemoT ki _ dadebiTi
iqneba. NPV mniSvnelobis wliur procentebSi gamoxatuli r-diskontirebis ganakveTze
damokidebuleba, mocemuli magaliTisaTvis 12.11 sqemazea gamosaxuli. am SemTxvevaSi wrfe
abscisis RerZs 20,6% wertilSi gadakveTavs da swored is iqneba saZiebo wertili.
sqema 12.11.. NPV-s mniSvnelobis r diskonturobis wliur saprocento ganakveTze damokidebuleba cxrilis
13.8-is nakadebisaTvis
investiciebis TeoriaSi aRniSnulma wertilma Semosavlianobis Siga normis saxeli

daimkvidra da IRR (indernal rate of return) indeqsiT aRiniSneba. misi formaluri ganmarteba
Semdegi saxiT SeiZleba ganisazRvros: finansuri nakadis Semosavlianobis Siga norma aris
diskontirebis ganakveTi, romlis drosac NPV nakadis sufTa dayvanili Rirebuleba nulis
tolia.
NPV da PI mniSvnelobebisagan gansxvavebiT, IRR-is mniSvneloba, ar aris
damokidebuli gareSe monacemebze, rogoricaa alternatiuli ganTavsebis (mozidvis) ganakveTi.
igi finansuri nakadis obieqturi maxasiaTebelia, romelic fulis droiT Rirebulebas iTvaliswinebs da
analizisaTvis aTvlis wertilis arCevanze ar aris damokidebuli. maCvenebeli IRR imiTac aris
moxerxebuli, rom igi analizirebad finansur sqemaSi amoqmedebuli saxsrebis Rirebulebis
zrdis temps warmoadgens. magaliTad, sakredito an depozituri xelSekrulebisaTvis, romelSic
procentebis periodulad Setana (gadaxda) da ZiriTadi Tanxis dafarva vadis bolosaTvis aris
gaTvaliswinebuli, IRR-is mniSvneloba zustad xelSekrulebiT gaTvaliswinebuli saprocento
ganakveTis toli iqneba.
434
IRR mniSvnelobis meSveobiT, rogorc zemoT ukve iyo aRniSnuli, SesaZlebelia
analizirebadi nakadi romelime etalonur alternativasTan iqnes Sedarebuli, magram am
SemTxvevaSi alternativebis simravlis miuxedavadac, damatebiTi gaangariSebebi saWiro ar aris.
garda amisa, IRR SesaZleblobas iZleva nebismieri nakadebi erTmaneTTan iqnes Sedarebuli da
Sedegad bankisaTvis ufro metad sasargeblo sqema iqnes arCeuli. magaliTad, Semosavlianobis
Siga normis meSveobiT, sakredito portfelisa da fasiani qaRaldebis portfelis ukugebis efeqturoba
iqnes Sedarebuli. moziduli saxsrebis analizisas IRR SeiZleba realuri saprocento ganakveTis
saxiT iqnes gamoyeneuli, romelic savaldebulo rezervebis fondSi garicxvebsa da fondidan
saxsrebis dabrunebas iTvaliswinebs.
ganvixiloT saxsrebis mozidvis umartivesi varianti 1000 fuladi erTeulis nominalis
diskonturi, erTi Tvis vadiani, Tamasuqis gayidvis meSveobiT. fuladi saxsrebis moZraobis
grafiki 12.8. cxrilSia moyvanili.
cxrili 12.8..
yovelTiuri kapitalizaciis pirobebSi IRR-is mniSvneloba wliuri 24,50%-is toli iqneba.

igive ganakveTs miviRebT martivi gaangariSebidanac:
1000 – 980 30
IRR = ----------------- x ----------- x100%= 24,495 .
980 360
Tu aRniSnul maCvenebelSi savaldebulo rezervebis fondTan angariSsworebac unda
gaviTvaliswinoT, romelic erovnuli bankis mier 14%-is farglebSia dadgenili, maSin finansuri
nakadi 132.9 cxrilSi mocemul saxes miiRebs.
cxrili 12.9..
435
aseTi nakadisaTvis NPV-s nakads Semdegi saxe eqneba (sqema 12.12). IRR-is mniSvneloba,
rogorc es sqemidan Cans, wliur 28,37%-s Seadgens da moziduli saxsrebis realuri fasis saxiT
unda iqnes gamoyenebuli.
sqema
12.12. NPV-s mniSvneloba r diskontirebis wliuri saprocento
ganakveTze damokidebuleba cxrili 13.12-is nakadisaTvis
amasTan, iseTi garemoeba unda iqnes gaTvaliswinebuli, rom Semosavlianobis Siga
normis maCveneblis gamoyenebas Tavisi minusebic gaaCnia. upirveles yovlisa, IRR-is
gaangariSeba Sromatevadia kompiuteris gamoyenebis gareSe gaTvlebis ganxorcieleba TiTqmis
SeuZlebelia.
IRR-is meore mniSvnelovan naklovanebad migvaCnia aRniSnuli maCveneblis
gamoyenebis sferos SezRuduloba. IRR-is maCvenebeli NPV = 0 gantolebis fesvs warmoadgens,
436
sadac NPV(r) arawrfivi funqciaa. aqedan gamomdinare, gadawyვეტილებაც ერთადერთი არ
არის.
diuracia (D) aris finansuri nakadis saSualo xangrZlivoba, anu vadianobis
maxasiaTeblis saxelSekrulebo parametri. resursebis mozidvasTan, maT ganTavsebasTan
dakavSirebiT calkeuli xelSekrulebebis Sefasebisas ganmsazRvrel parametrebad iTvleba:
xelSekrulebis moculoba, resursebis fasi (saprocento ganakveTi) da xelSekrulebis vadianoba.
finansuri nakadebis Sefasebisas aRniSnuli parametrebis gamoyeneba mizanSewonilia. rogorc
zemoT ukve aRvniSneT, nakadis dayvanili Rirebuleba (NPV) moculobis rols asrulebs.
Semosavlianobis Siga norma (IRR) saprocento ganakveTis saxiT gamodis. gvrCeba finansuri
nakadis saSualo xangrZlivobis anu vadianobis maxasiaTebelSi gaverkveT. aseTi maCvenebelia
diurcia (duration), romlis cneba obligaciebis Rirebulebebis procentuli ganakveTebis
cvlilebebisadmi mgrZnobiarobis maxasiaTebelis saxiT pirvelad f. makkolim SemoiRo. obligaciis
SeZena da misi Semdgomi dafarva, aseve kuponuri gadaxdebi TavisTavad finansur nakads
warmoadgens, amitom dasaxuli amocanis gadasawyvetad aRniSnuli maCveneblis gamoyeneba
mizanSewonilia. diuriciis ganmsazRvrel formulas Semdegi saxe aqvs:
finansuri nakadis diuricia, rogorc Semosavlianobis Siga norma, aTvlis wertilis arCevaze
damokidebuli ar aris. garda amisa, aRniSnul or maCvenebels aerTianebs is, rom diurciis nakadis
gaangariSebisas, diskonturi ganakveTis saxiT, IRR-is mniSvneloba aiReba. aqedan
gamomdinare, Semosavlianobis Siga normis gamoyenebis sferosTan dakav- Sirebuli yvela
SeniSvna diuraciisaTvis marTebulia.
fulis droiTi Rirebulebis ganmapirobebeli mizezebis ganxilvisas, pirvel adgilze riskis
faqtori iyo. Tu risks, rogorc finansuri nakadis samomavlo elementebis sididis ganusazRvrelobis
xarisxs, gavigebT, maSin diurcia SeiZleba mTlianobaSi nakadisaTvis riskis sazomad gamodges.
magaliTi or kreditTan mimarTebaSi ganvixiloT. orive SemTxv4evaSi TiToeuli gacemuli
sesxis moculoba 1000 fuladi erTeulis tolia, vada _ 3 Tves Seadgens, ganakveTi _ wliur 24%-s
anu 2% TveSi. orive xelSekrulebis Tanaxmad, procentebi yovelTiurad daericxeba, magram A-
kreditis xelSekrulebis mixedviT procenti maSinve gadaixdeba, xolo B -kreditis xelSekrulebis
mixedviT _ procentis kapitalizireba xorcieldeba da maTi bolo gadaxdis vadis ZiriTadi Tanxis
437
(kreditis) gadaxdasTan erTad sruldeba. amasTan gaTvaliswinebuli unda iqnes, rom sxva
danarCeni tolipirobebisas, pirvel SemTxvevaSi procentis Tundac nawilis miRebis meti Sansi
arsebobs anu meore SemTxvevaSi riski ufro maRalia. orive SemTxvevisaTvis gaviangariSoT
dayvanili Rirebulebebisa da Senatanebis diurciis mniSvnelobebi:
SeiZleba gakeTdes daskvna, rom Tanabari sargeblobisas, romelic dayvanili

RirebulebebiT xasiaTdeba, upiratesoba kredit A-s unda mieniWos, romelSic ufro dabali riskia.
zemoaRniSnulidan SeiZleba davaskvnaT, rom finansuri nakadebis elementebis dayvanili
Rirebulebis safuZvelze gaangariSebul maCveneblebs ori faseuli mniSvneloba gaaCnia:
integrirebisa da fulis droiTi Rirebulebis aRricxva. informaciis integrireba da analizis Sedegebis
warmodgenis kompaqturoba bankis ganviTarebis dinamikis garkvevisa da samomavlod miznebis
Camoyalibebis SesaZleblobas iZleva. magaliTad, Tu Semomavali finansuri nakadebis dayvanili
Rirebuleba, romelic ganTavsebuli resursebis Sesabamisia da inflaciis toli tempiT diskonturi
ganakveTiT aris gaangariSebuli, maSin igi Semosavliani aqtivebis realuri Rirebulebis Sefasebis
SesaZleblobas iZleva. iseTi maCvenebeli, rogoricaa nakadis diuracia, likvidurobisa da riskis
Sefasebis analizisas SeiZleba iqnes gamoyenebuli. amasTan, aRniSnuli maCveneblebis
gaangariSeba bankis menejerisagan kompetenturobis maRal dones moiTxovs da aRniSnul
meTodebis praqtikuli gamoyeneba mxolod eleqtronulgamoTvliTi manqanebiT SeiZleba.
ფინანსური აქტივების ღირებულების შეფასების მეთოდები:
438
ცნობილია, რომ ფინანსური აქტივების ფასობრივი ცვლილებების ანალიზის
თანამედროვე მეთოდები სულ უფრო გართულებულ და აბსტრაქტულ
ფორმულირებებთან არის დაკავშირებული და ეკონომიკურ კვლევებში
მათემატიკური ფორმულების გამოყენება მიზანშეწონილადაა მიჩნეული. საფონდო
ფასების ტექნიკური ანალიზის მაგალითი ამ თვალსაზრისით ერთად-ერთს არ
წარმოადგენს. მომავალი საბაზრო ფასის განსაზღვრისათვის ერთ- და მრავალ-
პარამეტრიულ მოდელებს, დროითი რიგების სპექტრალურ ანალიზს, ნეიტრალური
ქსელების მეთოდებს იყენებენ. ამასთან ერთად ყველა აღნიშნული მოდელებისათვის,
რომლებიც მათემატიკური თვალსაზისიდან გამომდინარე წუნდაუდებლად
მისაღებადებია, გარკვეული პარამეტრებისა და მათი გაანგარიშების მეთოდების
დაზუსტება არის საჭირო. მაგრამ სწორედ მოდელში ჩასართავი პარამეტრების
შერჩევისა და მათი მომავალი სიდიდის შეფასების აღნიშნულ პროცედურაში
მონაწილე ანალიტიკოებსი შეცდომებისაგან სრულად დაზღვეულები არ არიან (2,
გვ.108 - 129).
საჭიროა ასევე გვახსოვდეს, რომ ამომწურავად ზუსტი აღწერის იდეალი
მხოლოდ მარტივ მოდელებში არის მიღწევადი. მაგრამ ნებისმიერი ეკონომიკური
მოვლენა არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება მარტივად ჩაითვალოს, ისევე როგორც
ფინანსური აქტივების მომავალი ფასი მითუმეტეს. სწორედ ამაში მდგომარეობს
ფუძემდებლური წინააღმდეგობა, რომელიც მომავალო ფასის განსაზღვრის პროცესში
მონაწილეობს და რომლის აღმოფხვრა ანალიზისა და პროგნოზირების
ზეგართულებული მოდელების გამოყენებით შეწუძლებელია.
ზემოთგამოთქმული მოსაზრება, რა თქმა უნდა, ეკონომიკური
კვლევებისათვის მათემატიკური მოდელირების მეთიდების გამოუსადეგად
აღიარებას არ ნიშნავს. საკითხის ასეთი სახით დასმა ზედმეტად არქაიზმულად და
არარეალურადაც კი მიგვაჩნია. აღნიშნული იმის გაგების აუცილებლობის შესახებ
მოწმობს, რომ ნებისმიერი მოდელი - მხოლოდ კონკრეტული ავტორის მოდელი და
ინტელექტუალური კონსტრუქციაა. უეჭველია, რომ ეკონომიკური რეალიების
439
შესწავლას და სიღრმისეულ ჩაწვდომას თან უზუსტესი მათემატუკური
ინსტრუმენტარიის გამოყენება უნდა ახლდეს, რომელიც თანამედროვე
ეკონომისტებს უწვრილმანესი ეკონომიკური კანონზომიერებებისა და
ურთიერთკავშირების გამოვლენის და უსასრულოდ მრავალი ეკონომიკური
ფაქტორების მოწესრიგებას ავალდებულებს.
ამრიგად, ფინანსური აქტივების ფასი სხვადასხვა მიმართულების ფაქტორების
სიმრავლის ზემოქმედების ქვეშ იცვლება და აღნიშნული ფასობრივი ცვლილება
ხშირად მეტად განუჭვრეტადიცაა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, პირველ რიგში
სწორედ ფასის აღნიშნული თვისება - მისი ცვალებადობა (volatility) უნდა იქნეს
შეფასებული.
ფასების ცვალებადობა (volatility) თავისთავად ფასების მიმდინარედან (ფასის
შემცირების / გადიდების მხარეს) გადახრას ანუ, სხვაგვარად, ფასობრივი მერყეობის
სიდიდეს წარმოადგენს. ამასთან გადახრა ამა თუ იმ მხარეს განსხვავებული
ალბათობისაა. მიუხედავად ამისა ავღნიშნავთ, რომ ეკონომიკაში ნამდვილი ან
მოსალოდნელი ინფლაციის არსებობის გამო ფასის გადიდების მხარეს გადახრის
ალბათობა ყოველთვის რამდენადმე უფრო მაღალია. ნამდვილად, ინტუიტიური
გაგების დონეზე ყველამ იცის, რომ ფასები გაიზრდება, ვიდრე შემცირდება.
საინტერესოა, რომ მოკლევადიან პერიოდში ეს ასე არ არის: ფასებს როგორც
ამაღლება, ასევე დადაბლაბაც შეუძლიათ. მაგრამ ფასების ხანგრძლივ
რეტროსპექტივაში ანალიზი უფრო ხშირად ფასების მატებას გვიჩვენებს. ამასთან
ერთად ამაღლებითი ტედენცია მხოლოდ აბსოლუტური ფასებისთვისაა
დამახასიათებელი, როგორსაც მატერიალური აქტივების ფასები წარმოადგენენ.
შეფარდებითი ფასები კი, რომლებსაც ფინანსური აქტივების (გაცვლითი კურსები,
საპროცენტი განაკვეთები, ფასიანი ქაღალდების შემოსავლიანობა) ფასები
წარმოადგენენ, დროში მუდმივად გაძვირების თავისებურებას არ ფლობენ.
მოცემული მტკიცებულების მაგალითის სახით შეძლება აშშ დოლარის გაცვლითი
440
კურსის ორ ვალუტასთან მიმართებაში გრძელვადიანი დინამიკა იქნეს მოყვანილი
(იხ. ცხრ. 4.1).
ცხრილის ციფრობრივი მონაცემები მოწმობენ, რომ აშშ დოლარის გაცვლითი
კურსი იაპონურ იენაზე ათწლეულის მეტ პერიოდში 2,14 ჯერ და ინგლისურ ფუნტ
სტერლინგზე 1,5 ჯერ შემცირდა. ამასთან განხილვადი გრძელვადიანი პერიოდის
ჩარჩოებში ორივე გაცვლითი კურსების მოკლევადიანი მერყეობები როგორც
დადებითი, ასევე უარყოფოთიც იყო.
ამრიგად, ფასობრივი ცვლილების პროცესი უმეტეს შემთხვევებში ფასის
გადიდების ან შემცირების მიმართულებით ტოლმიმართულებიანს წარმოადგენს,
ხოლო სამომავლო ფასი ყოველთვის შემთხვევითი სიდიდეა, ამიტომ ფასის
ცვალებადობა (ვალატიულობა) შემთხვევითი სიდიდის რიცხობრივი
მახასიათებლების განსაზღვრის ალბათობითი მეთოდების გამოყენებით
სტახოსტიკური პროცესების ჩარჩოებში უნდა იქნეს გაანალიზებული. აქედან ფასის
ცვალებადობა, ზოგჯერ ამბობენ, ფასობრივი ფლუკტუაციები - ფასის მისი საშუალო
მნიშვნელობიდან გადახრა, რიცხობრივად შეიძლება საშუალოს ირგვლივ ცალკეული
მნიშვნელობების ნიშანთვისებების კარგად ცნობილი სტატისტიკური მაჩვენებლების
ვარიაციის მეშვეობით იქნეს გამოსახული. ამისათვის უფრო ხშირად დისპერსიას და
სტანდარტულ გადახრებს (ზოგჯერ აღნიშნულ მაჩვენებელს ალბათობის თეორიის
მიხედვით საშუალო კვადრატიულ გადახრას უწოდებენ) იყენებენ. სტანდარტული
გადახრა სახელმძღვანელოებში ბერძნული სიგმით σ აღინიშნება და გაიანგარიშება
ფორმულით :
σ= √∑ (𝐱𝐢 − 𝐱)/𝐧
სადაც : x i - საბაზრო ფასებია ანალიზირებად პერიოდში;

x - ფასის საშუალო მნიშვნელობაა;
n - ფასების რაოდენობაა.
441
მოვიყვანოთ ევროს კურსის რუსულ რუბლთან მიმართებაში ცვალებადობის
(ვალატიულობის) მაგალითი. რომლის გაანგარიშების მონაცემები ცხრილი 12.10-შია
მოყვანილი.
ცხრილი 12.10. მონაცემები მოსკოვის ბანკთაშორისო სავალუტო ბირჟაზე 2005
წლის იანვარში ევროს კურსის რუსულ რუბლთან ცვალებადობის გაანგარიშებისათვის
(ციფრების წყარი: www.cbr.ru)
თარიღი: კურსი ფასის გადახრა (x - x)
(რუბლი / ევრო) საშუალოდან
(x - x)
11.01.05 წ. 36,7517 0,097 0,0094
12.01.05 წ. 36,6115 -0,043 0,0018
13.01.05 წ. 36,9866 0,332 0,1102
14.01.05 წ. 36,7081 0,054 0,0029
17.01.05 წ. 36,7108 0,056 0,0032
18.01.05 წ. 36,6288 -0,026 0,0007
19.01.05 წ. 36,7254 0,071 0,0050
20.01.05 წ. 36,5925 -0,062 0,0038
21.01.05 წ. 36,5402 -0,114 0,0131
24.01.05 წ. 36,6220 -0,033 0,0011
25.01.05 წ. 36,5137 -0,141 0,0198
26.01.05 წ. 36,4866 -0,168 0,0282
27.01.05 წ. 36,6963 0,042 0,0017
28.01.05 წ. 36,6176 -0,037 0,0014
31.01.05 წ. 36,6260 -0, 029 0,0008
ც = 0,5 0,2031
549,8178 @ = 0,12
x = 36,6545
442
მოყვანილი გაანგარიშების შედეგები გვიჩვენებენ, რომ 2005 წლის იანვარში
მოსკოვის ბანკთაშორისო სავალუტო ბირჟაზე ევროს კურსის ცვალებადობა 0,12-ის
ტოლი იყო. შედარებისათვის მივუთითებთ, რომ აშშ დოლარის კურსის რუსულ
რუბლთან მიმართებაში ცვალებადობის მაჩვენებელმა იმავე პერიოდში მოსკოვის
ბანკთაშორისო სავალუტო ბირჟაზე უფრო მაღალი სიდიდე შეადგინა და იგი 0,81-ის
ტოლი იყო.
ფასობრივი ცვალებადობის სხვა, უფრო მარტივ ინდიკატორს წარმოადგენს
ფასების ვარიაციის მაჩვენებელი. ევროს კურსის ვარიაცია ცხრილი 4.2-ის მონაცემების
მიხედვით 0,5-ის ტოლი იყო; დოლარის კურსის მიხედვით იმავე პერიოდში ვარიაცია
1,1-ის ტოლ სიდიდეს შეადგენდა.
მათემატიკურ სტატისტიკაში სტანდარტული გადახრა ალბათობების
ნებისმიერი განაწილებისათვის თავისებურ რეპრეზენტაციულ სიდიდეს
წარმოადგენს. ნებისმიერ განაწილებაში ნიშანთვისების მნიშვნელობის საშუალოდან
გადახრები შეიძლება აღნიშნული სტანდარტული ერთეულის როგორც წილის ან
ჯერადის სახით იქნეს გამოსახული, ისევე როგორც, მაგალითად, ნებისმიერი
მანძილი შეიძლება მეტრით წოდებული სიგრძის სტანდარტული ერთეულის
როგორც წილის ან ჯერადის სახით იქნეს გამოსახული.
დასავლეთის ლიტერატურაში ტერმიებნი „ვალატიურობა“ და
„სტანდარტული გადახრა“ ხშირად გაიგივებულებია. მრავალი ფინანსური
ანალიტიკური კომპანიები ფასების ცვალებადობის საზომის ერთეულის სახით „VoL“
- ით აღნიშნულ მაჩვენებელს იყენებენ, რომელიც თავისთავად სწორედ გასული
პერიოდის - წლის, კვარტალის, თვის განმავლობაში გაანგარიშებული მიმდინარე
ფასის საშუალოდან სტანდარტულ გადახრას წარმოადგენს. კომპანიები
ყოველდღიურად გაიანგარიშებენ და მსურველებს აწვდიან ყველა საქონელის,
აგრეთვე აქციებისა და ობლიგაციების მიხედვით ფასების ცვალებადობის
(ვალატიურობის) შესახებ ინფორმაციას.
443
გარიგებების მონაწილეები, ფინანსური აქტივების ერთი წლით შეძენა /
გაყიდვისას, აქტივის ღირებულების პროგნოზირებისას, მისი შეფასების მოდელში
წლიურ @, აქტივის კვარტალში შეძენა / გაყიდვისას - კვარტალურ @, და ა.შ.
ჩართავენ. სიგმა წლიურ პროცენტებში გაიანგარიშება. ცვალებადობის
(ვალატიურობის) გაანგარიშება საბაზრო ფასების წლიური (კვარტალური, თვიური)
ნაკრების საფუძველზე სტანდარტული გადახრის ზემოთ მოყვანილი ფორმულის
შესაბამისად ხორციელდება.
ცნობილია, რომ წარსულის მონაცემები მომავალი განუსაზღვრელობის
შეფასებისათვის ზუსტ შედეგს არ იძლევა, ამიტომ გარიგებების მრავალი მონაწილე
ფინანსური აქტივის ღირებულების გაანგარიშებისას მოდელში არა სტატისტიკურ
სიგმას, არამედ აქტივის ფასის მომავალი ცვლილების ალბათობის საკუთარი
სუბიექტური შეფასების გათვალისწინებით გაკორექტირებულ სიგმას რთავენ.
ამასთან მათ მიერ როგორც ეკონომიკის, მისი ცალკეული დარგების, ასევე
კონკრეტული აქტივის საერთო განვითარების მიმართებაში განუსაზღვრელობა
გაითვალისწინება. სხვანაირადაც შეიძლება ითქვას, რომ ბაზრის მონაწილეებს ფასის
ცვალებადობის მიმართებაში საკუთარი პირადი მოლოდინები უფრო სასარგებლოდ
და უფრო სწორედ ჩათვლის უფლებამოსილება გააჩნიათ, ვიდრე გასული
პერიოდების მონაცემეის გამოყენებით მათემატიკური გაანგარიშებების საფუძველზე
მიღებული ცვალებადობის (ვალატიურობის) შეფასება.
სტანდარტული გადახრა გარკვეული სახით ფასის საშუალოდან გადახრის
ზომიერებას წარმოქმნის. სიგმას დიდი სიდიდე მოწმობს იმის შესახებ, რომ ფასი
შეიძლება უფრო ფართე დიაპაზონში მერყეობდეს. ერთდროულად იგი მოცემულ
აქტივთან მიმართებაში მეტ რისკსაც ნიშნავს. აღნიშნულის შესამისად ასეთი აქტივის
ფასობრივი ცვლილებების რისკის ჰეჯირების ღირებულება უფრო მაღალი, ანუ
აქტივის მიხედვით სტანდარტული გადახრის მეტი სიდიდის, ჰეჯირების
ოპერაციები უფრო ძვირი იქნება. სხვანაირად რომ ვთქვათ, ჰეჯირების
444
ღირებულებასა და აქტივის ფასის ცვალებადობის (ვალატიურობის) მაჩვენებელს
შორის პირდაპირი დამოკიდებულება არსებობს.
ამრიგად, ზემოთაღნიშნული მოწმობს იმის შესახებ, რომ ფინანსური აქტივების
შეფასების მოდელებში ფასების ცვლილების მაჩვენებლის გამოყენება სუფთა
ეკონომიკური განსჯის ლოგიკით, მაგრამ ასევე მათემატიკური კანონებითაც
განისაზღვრება.
ფინანსური აქტივების მომავალი ღირებულების შეფასება ხშირად მოცემული
აქტივების მიერ წარმოქმნადი ფულადი ნაკადების დისკონტირების მეშვეობით
ხორციელდება, საერთოცნობილია ღირებულების დროში დანაკარგების
გამათვალისწინებელი დისკონტირების წესი, რომელიც მომავალი ღირებულების
დისკონტირების კოეფიციენტზე (ფაქტორი) 1 / (1 + R) გამრავლების მეშვეობით
ხორციელდება. მიღებულია ჩაითვალოს, რომ დისკონტირებისათვის შესაფერის
განაკვეთს - R წარმოადგენს საპროცენტო განაკვეთი, რომელიც ალტერნატიულ
საივესტიციო პროექტებში გამოიყენება, სადაც დაბანდებული ფულის დანაკარგების
რისკი მინიმალურია. ასეთი შეიძლება იყოს, მაგალითად, საშემნახველო ანაბრები
საიმედო ბანკებში ან დაბანდებები სამთავრობო ობლიგაციებში.
შეიძლება ითქვას, რომ მნიშვნელობა R ყოველთვის ურისკო საპროცენტო
განაკვეთის ტოლია, რომელიც აქტივის ღირებულების გაანგარიშების შესაბამისი
დროის პერიოდში კონკრეტულ ფინანსურ ბაზარზეა მიღებული. ურისკო
საპროცენტო განაკვეთი მრავალ წყაროებში არნიშნულია ნიშნით (f – Rf ), რამდენადაც
ინგლისურ ენაში აღნიშნული განაკვეთი იწოდება Default Free Rate : განაკვეთი,
თავისუფალი (free) დეფლოტისაგან, ანუ ვალდებულებების შეუსრულებლობისაგან.
ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ უმეტეს შემთხვევებში და ადამიანების
უმეტესობისათვის ფულის ღირებულება, რომელიც შეიძლება დღეს იქნეს
მიღებული, ყოველთვის აჭარბებს იმ ფულის ღირებულრბას, რომელიც შეიძლება
მიღებული იქნეს მომავალში. სხვა სიტყვებით, მყისიერი დაკმაყოფილება
ყოველთვის სამჯობინოა სამომავლო კეთილდღეობის მოლოდინებზე. ხაზი უნდა
445
გაესვას იმ გარემოებას, რომ პროცენტული განაკვეთების სიმრავლე არსებობს,
რომლებიც ერთი და იმავე დღეს მიიღება ანგარიშსწორებისათვის. მაგალითისატვის,
აღნიშნული შეიძლება იყოს ცენტრალური ბანკის მიერ დადგენადი რეფინანსირების
განაკვეთი, ან განაკვეთი LIBORI, ან კომერციული ბანკების დეპოზიტების მიხედვით
საშუალოშეწონილი განაკვეთი და ყველა სახაზინო ქაღალდების საშუალოშეწონილი
შემოსავლიანობა. საპროცენტო განაკვეთი ასევე შეიძლება იყოს ასევე ფიქსირებული
ან მცურავი, ნომინალური ან რეალური, ანუ ინფლაციის გამათვალისწინებელი და
ა.შ.
აქ ჩვენ ყურადრება მათემატიკურ წესებზე უნდა გავამახვილოთ, რომელთა
შესაბამისად მ ომავალი ღირებულების დისკონტირებისას გამოყენებადი საპროცენტი
განაკვეთების გაანგარიშება ხორციელდება.
ცნობილია, რომ მომავალი ღირებულების განსაზღვრასთან მიმართებაში
ეკონომიკურ გაანგარიშებებში იყენებენ საპროცენტო განაკვეთების სამ სახეობას :
მარტივ პროცენტს, რთულ პროცენტს და უწყვეტად დარიცხვად პროცენტს.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, დისკონტირების კოეფიციენტის გაანგარიშებისათვის
ფორმულაც სხვადასხვა სახე აქვს. თუ დისკონტირების პროცესში გამოიყენება
მარტივი პროცენტი, მაშინ მომავალი ღირებულება მრავლდება კოეფიციენტზე 1 / (1 +
R). იმისათვის, რომ დისკონტირებისას მისაღები შემოსავლების რეინვესტირების
შესაძლებლობა იქნეს გათვალისწინებული, იყენებენ რთულ პროცენტს.
რთული პროცენტების ტექნიკა იმ შემთხვევებში პოულობს გამოყებებას,
როდესაც ინვესტიციების მიხედვით ფულადი შემოსავლები გადაიხდება უფრო
ხშირად, რომლის მიმართაბაშია საპროცენტო განაკვეთი განსაზღვრული.
საპროცენტო განაკვეთი ჩვეულებრივად განისაზღვრება როგორც წლიური, ხოლო
საინვესტიციო შემოსავალი გადაიხდება ორჯერ წელიწადში, ყოველკვარტალურად,
ყოველთვიურად და უფრო ხშირადაც კი. ასეთ შემთხვევებში გაითვალისწინება
რთული პროცენტების ეფექტი, ანუ გაითვალისწინება, რომ მიღებული შემოსავალი
შეიძლება საინვესტიციო პროექტში დაბანდებულ ფულად სახსრებს დაემატოს და
446
პროცენტის დარიცხვა უკვე გადიდებულ თანხაზე განხორციელდება : პროცენტი
დაირიცხება პროცენტზე. რთული პროცენტების წესის მიხედვით გაანგარიშებულ
განაკვეთს ეფექტურ საპროცენტო განაკვეთს უწოდებენ, და იგი ტოლია R T.. აქედან
გამომდინარე მომავალი ღირებულების დისკონ -
ცხრილი 12.11. აშშ დოლარის გაცვლითი კურსის ცვალებადობის დინამიკა

(ციფრების წყარო: www.commerce.gov)
თარიღი: იაპონური იენა: ინგლისური ფუნტი
სტერლინგი:
დეკემბერი 1979 წ. 239,70 2,2240
დეკემბერი 1980 წ. 203,00 2,3850
დეკემბერი 1981 წ. 219,.90 1,9080
დეკემბერი 1982 წ. 235,00 1,6145
დეკემბერი 1983 წ. 232,20 1,4506
დეკემბერი 1984 წ. 251,10 1,1565
დეკემბერი 1985 წ. 200,50 1,4445
დეკემბერი 1986 წ. 159,10 1,4745
მარტი 1987 წ. 145,80 1,6050
ივნისი 1987 წ. 147,00 1,6100
სექტემბერი 1987 წ. 146,35 1,6297
დეკემბერი 1987 წ. 123,50 1,8715
მარტი 1988 წ. 125,40 1,8798
ივნისი 1988 წ. 132,40 1,7093
სექტემბერი 1988 წ. 134,55 1,6855
დეკემბერი 1988 წ. 125,85 1,8095
მარტი 1989 წ. 132,05 1,6888
ივნისი 1989 წ. 144,10 1,5502
სექტემბერი 1989 წ. 139,30 1,6252
დეკემბერი 1989 წ. 143,45 1,6055
მარტი 1990 წ. 157,20 1,6428
ივნისი 1990 წ. 152,90 1,7418
სექტემბერი 1990 წ. 137,80 1,8735
დეკემბერი 1990 წ. 134,40 1,9280
მარტი 1991 წ. 141,00 1,7355
ივნისი 1991 წ. 137,90 1,6215
სექტემბერი 1991 წ. 132,85 1,7525
დეკემბერი 1991 წ. 125,20 1,8707
447
მარტი 1992 წ. 133,20 1,7392
ივნისი 1992 წ. 125,50 1,8980
სექტემბერი 1992 წ. 119,20 1,7827
დეკემბერი 1992 წ. 124,75 1,5120
მარტი 1993 წ. 116,35 1,5035
ივნისი 1993 წ. 106,75 1,5087
სექტემბერი 1993 წ. 105,15 1,5107
დეკემბერი 1993 წ. 11,85 1,4812
ტირების პროცესში რთული პროცენტის გამოყენებისას დისკონტირების

კოეფიციენტსშემდეგი სახე აქვს: 1 / (1 + R)T . მაგალითად, ორწლიანი კოეფიციენტი
დისკონტირების რვაპროცენტიანი განაკვეთისას ტოლი იქნება 1 / (1 + 0,08)2 = 0,8573.
ძნელი არ იქნება გაანგარიშებული იქნეს, რომ დისკონტირების კოეფიციენტი,
რომლის საფუძველში მარტივი პროცენტია ჩადებული, ანალოგიური მონაცემებისას
ტოლი იქნება : 1 / (1 + 0,08) = 0,9259. იმისათვის, რომ დისკონტირებისას რთული
პროცენტის გამოყენება იქნეს შესაძლებელი, ხშირად იყენებენ ზემოთაღნიშნულის
მათემატიკურად ექვივალენტურ ფორმულას, არა 1 / (1 + R) T , არამედ (1 + R)-T (2, გვ.
108 - 129).
უნდა აღინიშნოს, რომ რთული პროცენტის გააგარიშებისას პროცენტის
პროცენტზე დარიცხვის სხვადასხვა პერიოდები შეიძლება იქნეს გამოყენებული.
დარიცხვის პერიოდის შემცირება პროცენტული გადახდების რაოდენობას ადიდება,
რასთან დაკავშირებითაც ეფექტური საპროცენტო განაკვეთი დიდდება. საინტერესოა,
რომ საპროცენტო განაკვეთის გადიდების ასეთი ხერხი არც ისე იშვიათად გამოიყენება
იმ შემთხვევაში, თუ პროცენტის სიდიდესთან მიმართებაში გარკვეული
საკანონმდებლო შეზღუდვები არსებობს. ასე იყო, მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ
შტატებში 1975 წლის დასაწყისში, როდესაც სავალო სესხებისა და დეპოზიტების
მიხედვით პროცენტული გადახდები წლიური 7,75% - ის ტოლი განაკვეთით იყო
შეზღუდული. ამ მიზეზის გამო ამერიკულმა ბანკებმა კლიენტების მოზიდვის მიზნით,
სადეპოზიტო განაკვეთის გადიდების შესაძლებლობის არ ქონის გამო, დარიცხვის
პერიოდის შემცირება დაიწყეს და რთული პროცენტის გამოყენებით დეპოზიტური
448
გადახდების განხორციელება დაიწყეს (3, გვ. 140). ბუნებრივია, რომ პროცენტის
დარიცხვის პერიოდების შემცირების შესაბამისად დარიცხვის რაოდენობა იზრდება
და
მაგრამ პროცენტული დარიცხვის თანხის გადიდებას საინტერესო ზღვარი -
რიცხვი e გააჩნია, რომელიც მათემატიკაში კონსტანტას სახით ცნობილ - 2,71828-ის
ტოლ სიდიდეს წარმოადგენს. მათემატიკურად დამტკიცებულია, რომ შესაძლებელია
დარიცხვის ინტერვალი უსასრულობამდე იქნეს შემცირებული და ამით დარიცხვის
რაოდენობა უსასრულობამდე იქნეს გადიდებული ანუ, სხვა სიტყვებით, რთული
პროცენტის დარიცხვა უწყვეტი გახადოს, ამასთან დარიცხვის თანხა e ხარისხში R-კენ
მიისწრაფოდეს იქნება. ზოგიერთ წყაროებში მოცემული მტკიცებულება საპროცენტო
განაკვეთის დარიცხვის სიხშირისაგან დამოკიდებულობის გრაფიკით არის
დემონსტრირებული: გრაფიკი პროცენტის პროცენტზე დარიცხვის რაოდენობის
გადიდების შესაბამისად საპროცენტო განაკვეთის ზრდის შენელების და მისი
გარკვეულ კონსტანტამდე მისწრაფების (შეიძლება იგი სწორი პუნქტირით იქნეს
აღნიშნული) დემონხტრირებას ახდენს. აღნიშნული სწორი პროცენტების უწყვეტად
დარიცხვისას ეფექტურ განაკვეთს შეესაბამება.
ამრიგად, ჩვენ პროცენტის უწყვეტად დარიცხვის განხილვისაკენ გადავდივართ.
ამასთან ყოველივე ზემოთაღნიშნული იმის შესახებ მოწმობს, რომ. უპირველეს
ყოვლისა, უწყვეტად დარიცხვადი პროცენტი - ყოველთვის უწყვეტად დარიცხვადი
რთული პროცენტია, ანუ მის საფუძველში ეფექტური საპროცენტი განაკვეთია
ჩადებული, და მეორე მხრივ, უწყვეტად დარიცხვადი პროცენტის გამოყენებისას
დარიცხვის თანხა ყოველთვის რიცხვით e ხარისხი R-ში არის შეზღუდული. აქედან
გასაგები ხდება უწყვეტად დარიცხვის შემთხვევაში საპროცენტი განაკვეთის
განსაზღვრისათვის მათემატიკური ფორმულა:
უწყვეტად დარიცხვადი პროცენტი = exp (R) – 1.
მოყვანილ ფორმულაში exp საჩვენებელ ფუნქციას ან „ექსპონანტას“, ანუ
რიცხვი e ხარისხში R-ს აღნიშნავს. სხვანაირად, უწყვეტად დარიცხვადი საპროცენტო
449
განაკვეთი ტოლი იქნება: (eR – 1). აღნიშნულის შესაბამისად უწყვეტად დარიცხვადი
პროცენტის გამოყენებით მომავალი ღირებულების დისკონტირება ხორციელდება
დისკონტირების კოეფიციენტის მეშვეობით, რომელსაც შემდეგი სახე გააჩნია: 1 / (1 +
eR - 1)T. თუ +1 და -1 შევკვეცავთ, შეიძლება მივიღოთ კოეფიციენტი, რომელიც
ტოლია 1 / eRT . ჩაწერის სხვა მათემატიური ექვივალენტური ფორმულის
გამოყენებისას, რომელიც უფრო ხშირად გამოიყენება, დისკონტირების კოეფიციენტი
შეიძლება შემდეგი სახით წარმოვიდგინოთ: e-RT . მომავალი ღირებულების
დისკონტირება ასეთი კოეფიციენტის მეშვეობით მიუთითებს იმაზე, რომ
საინვესტიციო პერიოდი ტოლია T-ის და რომ ინვესტიცია R-ის ტილი ეფექტური
საპროცენტო განაკვეთის ქვეშ ხორციელდება. შეიძლება ასევე ითქვას, რომ
დისკონტირების კოეფიციენტის ექსპონანტას სახით ჩაწერა ყოველთვის უწყვეტად
დისკონტირების პროცესზე მიუთითებს.
დისკონტირების განაკვეთისა და კოეფიციენტის (ფაქტორის) მიმართებაში
ყოველივე აღნიშნული თვალნათლიობის სახით შეიძლება შემდეგი ცხრილის სახით
იქნეს წარმოდგენილი:
დისკონტირების განაკვეთი დისკონტირების

(საპროცენტო განაკვეთი) : განაკვეთი :
მარტივი პროცენტი = R 1 / (1 + R)
რთული პროცენტი = RT 1 / (1 + R)T ან (1 + R)-T
უწყვეტად დარიცხვადი
რთული პროცენტი = (eR - 1)T 1 / eRT ან e-RT
აღნიშნულთან დაკავშირებით ჩვენს წინაშე წარმოიშვება კითხვა, საჭიროა თუ

არა ჩვეულებრივი რთული და უწყვეტად დარიცხვადი პროცენტით
დავინტერესდეთ? ასეთი მნიშვნელოვანი არის კი ერთი და მეორე საპროცენტო
განაკვეთებს შორის სხვაობა?
450
შეგახსენებთ, რომ დისკონტირების კოეფიციენტი, რომლის საფუძველში
მარტივი პროცენტია ჩადებული, ტოლია 1 / (1 + R) ან ზემოთ უკვე გამოყენებული
მონაცემების გათვალისწინებით 1 / (1 + 0,08) = 0,9259. კოეფიციენტი, გაანგარიშებული
რთული პროცენტის საფუძველზე, ტოლია 1 / (1 + R)T ან 1 / (1 + 0,08)2 = 0,8573.
კოეფიციენტის რთული პროცეტის უწყვეტად დარიცხვის გამოყენებით გაანგარიშება
ხორციელდება ფორმულის მიხედვით 1 / e RT 1 / 1,71828 0,08.2
= 0,8521. მოყვანილი
გაანგარიშებები გვიჩვენებენ, რომ დისკონტირების სამ კოეფიციენტს შორის
არითმეტიკული სხვაობა შეიძლება არარსებითად მოგვეჩვენოს. ამასთან ერთად, თუ
გაანგარიშებაში ფულის მსხვილი თანხები მონაწილეობს (რაც რაალობაში შეიძლება
საკმაოდ არსებობდეს), მაშინ ინვესტირებადი თანხის სიდიდესთან შესაბამისობაში
დისკონტირების მეთოდებში სხვაობის მნიშვნელობა, ბუნებრივია, იზრდება.
451
ლექცია 13. საბანკო სფეროს განვითარების
სტრატეგიის მექანიზმები, პორტფელის რისკების
შფასება, ბაზელის კომიტეტის შეთანხმებები,
ბანკის ფინანსური მომსახურება
13.1. საბანკო სფეროს განვითარების მაკროეკონომიკური

სტრატეგიის მექანიზმები, პორტფელის რისკეის
შეფასება და დანახარჯების ეფექტიანობის
კოეფიციენტის კორექტირება
ქვეყნის საბანკო სისტემის თანამედრივე განვითარება რიგი სტრატეგიული

მიზნებით განისაზღვრება, რომელთაგან უმნიშვნელოვანესია - საბანკო საქმის
გაძღოლის საერთაშორისო პრაქტიკასთან შესაბამისობა და ეკონომიკის
ფუნქციონირებაში ბანკების როლის ამაღლება.
კომერციული ბანკის საქმიანობის ხარისხობრივი და რაოდენობრივი
ანალიზის ურთიერთკავშირებულობა ადაპტაციის მექანიზმის მთავარ
უპირატესობას წარმოადგენს. ამასთან, რაოდენობრივი ინფორმაციების გარეშე
ეფექტიანი ხარისხიბრივი ანალიზის განხორციელება საკმაოდ ძნელია, მაგრამ
განვითარების ალტერნატივების არჩევისას, ხარისხობრივი ანალიზის გამოყენება
საუკეთესო გადაწყვეტილების მიღების გარანტიას წარმოადგენს.
ხარისხობრივი ანალიზის საფუძველზე არა მარტო ბანკის განვითარების
უპირატესი ვარიანტების შესახებ ჰიპოთეზების, არამედ ასევე ინდიკატიური
რაოდენობრივი მაჩვენებლების აქტუალური სისტემის ფორმირებაც ხორციელდება,
რამდენადაც არნიშნული ჰიპოთეზა ეკონომიკურ-მათემატიკურად დადასტურების
ან უარყოფის საშუალებას იძლევა.
მთლიანობაში, ადაპტაციის მექანიზმი თავისთავად
ურთიერთდაკავშირებული საკვანძო მაჩვენებლების ოპტიმალური, პერსპექტიული
მნიშვნელობების განსაზღვრასთან მიმართებაში პროცესების ერთობლიობას
452
I. ადაპტაციის მექანიზმის საკვანძო მაჩვენებლების შერჩევა:
ხარისხობრივი და რაოდენობრივი ანალიზის განხორციელებისათვის,

სტატისტიკური მონაცემების გარდა, კომერციული ბანკის საქმიანობის მოდელი
უნდა იქნეს გათვითცნობიერებული. მიგვაჩნია, რომ საკვანძო მაჩვენებლების
შერჩევისათვის საჭიროა:
1) პასუხი გაიცეს კოთხვაზე - თანამედროვე ეტაპზე საკრედიტო
ორგანიზაციის საქმიანობაში მაკროეკონომიკური თვალსაზრით რა არის
ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი;
2) დასაბუთებულ ლოგიკურ მოდელში არჩეული მაჩვენებლები უნდა იქნეს
გამოყენებული.
განვითარებული ქვეყნების საზედამხედველო სისტემები საკრედიტო

ორგანიზაციებისაგან, უპირველეს ყოვლისა, ბიზნესის წინდახედულ გაძღოლას
მოითხოვენ (1; 3).
საბანკო საქმიანობის მახასიათბელ მაჩვენებლებს შორის ყველაზე ფართე
გავრცელება და აღიარება ამერიკული სისტემა CAMEL-ის მაჩვენებლებს გააჩნიათ,
რომლებიც მთლიანობაში ბანკის სტაბილური ფინანსური მდგომარეობის ძირითად
კომპონენტებს მოიცავს.მოცემული სისტემა საერთაშორისო და
სახელმწიფოთაშორისო დონეებზე ნიმუშის სახით არის აღიერებული. საბანკო
ზედამხედველობის სახელმწიფოთაშორისო კოორდინაციის ცენტრები მრავალი
ქვეყნის საზედამხედველო პრაქტიკაში CAMEL-ის სარეიტინგო სისტემასთან
მიახლოებული სისტემების დანერგვას ახორციელებენ.
CAMEL-ის რეიტინგული სისტემის კომპონენტებს წარმოადგენენ:
C (Capital adequacy) - კაპიტალის ადექვატურობა; კაპიტალის სიდიდის მისი
საკმარისობის თვალსაზრისით შეფასება მეანაბრეების ინტერესების დაცვისმიზნით.
A (Asset quality) - აქტივების ხარისხი; აქტივების, ასევე გარესაბალანსო
მუხლების დაბრუნების უზრუნველყოფის შესაძლებლობა, ბანკის საერთო ფინანსურ
მდგომარეობაზე პრობლემური კრედიტების ზემოქმედება.
453
M (Management) - მართვა, მენეჯმენტი; ორგანიზაციის ეფექტიანობის
მიღებული წესი, კონტროლის მეთოდი, ნორმატიული საბუთებისა და შიდა
მეთოდიკების შესრულება.
E (Earnings) - შემოსავლები ან რენტაბელობა; შემოსავლების საკმარისობა
საბანკო საქმიანობის გაფართოების პერსპექტივისათვის.
L (liguidity) - ლიკვიდობა; ლიკვიდობის საკმარისობა როგორც ჩვეულებრივი,
ასევე გაუთვალისწინებელი ვალდებულებების შესრულებისათვის.
არსებობს ასევე პარამეტრი S (Sensitive to market risk) - მგრძნობიარობა
საბაზრო რისკისადმი.
მეთოდიკა CAMELI-ი მოიცავს: კოეფიციენტების ანალიზს, ტენდენციების
ანალიზს, ბანკების შედარებად ჯგუფებთან შედარებას. ბანკები კლასიფიცირდებიან
საიმედობის 5 ჯგუფად (1 - მდგრადი, საიმედო ბანკი, 5 - მკაფიოდ
არადამაკმაყოფილებელი ბანკი). დასაწყისში 1 - დან - 5-მდე რეიტინგი თითოეული
კრიტერიუმის მიმართებაში გამოიყენება, შემდეგ კი მათი
არითმეტიკულადდაჯამებული რეიტინგი გაიანგარიშება: (C + A + M + E + L) / 5.
საბანკო სფეროში სახელმწიფოებრივი მაკროეკონომიკური პოლიტიკისადმი
ადაპტაციის მექანიზმში ჩართვისათვის, CAMEL სისტემის შესაბამისად, ისეთი
მაჩვენებლები უნდა იქნეს შეთავაზებული, როგორებიცაა: კაპიტალის საკმარისობა,
საესხო დავალიანების ხარისხი, მსხვილი საკრედიტო რისკების კონცენტრაციის
მაჩვენებელი, აქტივებისა და კაპიტალის რენტაბელობა, საერთო ლიკვიდობის
მაჩვენებელი.
CAMEL-ის სისტემის ორიენტირის სახით, როგორც მაგალითი, შეიძლება
მოყვანილი იქნეს: 1) იტალიის რეიტინგული სისტემა RATROL-ი (6), რომლის
კომპონენტებს წარმოადგენენ: კაპიტალის საკმარისობა, მომგებიანობა, კრედიტების
ხარისხი, ორგანიზაცია, ლიკვიდობა, ანუ აღნიშნული სისტემა იმავე პრინციპზეა
აგებული, როგორც CAMEL-ი და 2) ბანკების რეიტინგული შეფასების ფრანგული
სისტემა ORAP -ი, რომელშიც მაჩვენებლების ისეთი ჯგუფია ჩართული,
454
როგორებიცაა: პრუდენციალური კოეფიციენტები - კაპიტალი, ლიკვიდობა და ა.შ.;
საბალანსო და გარესაბალანსოსაქმიანობა - აქტივების ხარისხი, საბაზრო რისკი,
შემოსავლები; მართვის ხარისხის კრიტერიუმები - აქციების მფლობელები, მართვის
ორგანიზაცია და შიდა კონტროლი.
ზედამხედველობის რეიტინგული სისტემების ჩამოთვლილი მახასიათებლები
ასევე ადასტურებენ თეზისს იმის შესახებ, რომ საერთაშორისო საბანკო
რეგულირების უპირატესი მახასიათებლებლები ძირითადად თანხვედრია.
რეგულირების ეროვნული ორგანოები ისეთ საკრედიტო ორგანიზაციებთან მუშაობას
ანიჭებენ უპირატესობას, რომლებიც ფლობენ კაპიტალის მაღალ დონეს,
შემოსავლების კონკურენტუნარიანობას, აქტივებისა და პასივების
შესაბამისდივერსიფიკაციას, აქტივების ხარისხსა და რისკების მართვის საკმარის
დონეს, ლიკვიდობის პრობლემებს არ განიცდიან, საბანკო საქმის ხარისხობრივი
ორგანიზაციის თანამედროვე ტენდენციების მიმდევრებია.
II. სისტემის დინამიურობა როგორც
ადაპტაციის მექანიზმის საფუძველი:
აღიარებულ ღირსებებთან ერთად, CAMEL-ის პრინციპრბის მიხედვით აგებულ
სისტემებს, სუსტი მხარეებიც გააჩნიათ. აღნიშნული მაჩვენებლების კომპლექსის
დიდ ნაკლოვანებას სტატიურობა წარმოადგენს, რამდენადაც როგორც
სამართლიანად აღნიშნავენ სპეციალისტები (5): „სოციალურ-ეკონომიკური
სარგებლიანობის თვალსაზრისით ყველაზე უფრო მაღალ პოტენციალურ
ფასეულობას ფლობს პროგნოზი, და არა გარემოებების კონსტატაცია“.
აუცილებელ პირობად გვესახება, რომ საბანკო სექტორის განვითარების
სტრატეგიული მიზნების მიღწევისათვის საკრედიტო ორგანიზაციებს ძირითადი
საბანკო ოპერაციების მოცულობების გაფართოება, ახალი რისკების თავისთავზე
აღება, ბიზნესის განხორციელების შეცვლა მოუწევს.
ფაქტიურად ჩამოყალიბებული ფინანსური მაჩვენებლების ანალიზის
დაგვიანების ხასიათით, გავრცობადობისა და პროგნოზირებისათვის არასაკმარისად
455
მისადაგებადობით, ანუ მთლიანობაში თანამედროვე პირობებში მართვის დაბალი
ინფორმაციულობით ხასიათდება.
შიდა პოლიტიკის ადაპტაციის წინამდებარე მექანიზმის ჩარჩოებში,
მიზანშეწონილია საბაზისო მაჩვენებლები CAMEL-ის პარამეტრებისა და
პერსპექტივაში საბანკო თანამეგობრობის განვითარების სტრატეგიის
გათვალისწინებით, დინამიურებითიქნეს შევსებული. ბანკის შემდგომი
განვითერების კონცეპტუალური მიმართულებების შესაბამისად, ფაქტიური
კონცენტრაციის დონიდან საკვანძო მაჩვებლების სტრატეგიული დაგეგმვისაკენ
გადასვლა უნდა განხორციელდეს.
საკრედიტო ორგანიზაციების განვითარების დინამიკის ამსახველ სისტემებს
შორის, შეიძლება GMS (Growth-Monitoring System) მოდელი აღინიშნოს, რომელიც
აშშ-ის დეპოზიტების დაზღვევის ფედერალური კორპორაციის მიერ არის
შემუშავებული (3). იგი ბანკების გადახდისუუნარობაში გადასვლის საწყისი სტადიის
მოახლოების პროცესის განჭვრეტაზეა ორიენტირებული. მოდელი დაფუძნებულია
იმაზე, რომ ბანკების აქტივების სწრაფ ზრდას შეიძლება თან ამაღლებული რისკიანი
დაბანდებების ზრდაც და ბანკის მართვის ხარისხის შემცირებაც გამოიწვიოს.
ბანკები, როგორც GMS სისტემის მიერ როგორც „სწრაფად მზარდებად“
აღიარებულები, კორპორაციის მხრიდან დამატებითი ყურადღების ობიექტს
წარმოადგენენ. აღნიშნული მოდელი იყენებს შემდეგ ხუთ მაჩვენებელს: აქციების
ნაზაედს, საკრედიტო პორტფელის ნაზარდს, აქციების შემადგენლობაში
გრძელვადიანი საკრედიტო დაბანდებებისა და ფასიან ქაღალდებში დაბანდებების
წილს, პასივებში არამდგრადი ვალდებულებების წილს, ბალანსის კაპიტალიზაციას.
ამრიგად, ფაქტიურად მოქმედი მოდელების ანალიზიდან ჩანს, რომ
რეგულატორის თვალსაზრისიდან გამომდინარე ბანკის ეფექტიანი ფუნქციონირება -
შემოსავლების, რისკისა და ლიკვიდობის ოპტიმალური შეხამებით არის შესაძლებელი
(შემოსავლების მაქსიმიზაცია - რისკის მინიმიზაცია - სტაბილური
ლიკვიდობა).საბანკო სფეროში კომერციული ბანკის შიდა პოლიტიკის
456
სახელმწიფოებრივი მაკროპოლიტიკისადმი ადაპტაციის მოდელი მითითებული
კომპონენტების, საბანკო სექტორის განვითარების საერთო დინამიკის
შესაბამისად,ოპტიმალურ შეხამებას, საკრედიტო ორგანიზაციის საქმიანობის
სათანადოდ გაფართოებას უნდა უზრუნველყოფდეს.
III. ბალური შეფასებების მოდელების გამორიცხვა:
რუსეთის ფედერაციაში საბანკო ბიზნესის მონაწილეების საიმედობის

შეფასების რამდენიმე საექსპერტო მოდელებია შექმნილი, რომელთა შორის შეძლება
ვ.კრომონოვის კოეფიციენტური - ბალური მოდელი აღინისნოს (5). ამასთან, ბალური
შეფასების მეთოდის გამოყენება მოცემულ სისტემებს უფრო სუბიექტურობას,
არასაკმარისად ფორმალიზაციის სახეს ანიჭებს, რამდენადაც ხაზოვანი
ურთიერთკავშირები ძნელია საკმარისად დასაბუთებულებად ჩაითვალოს, ხოლო ამა
თუ იმ წონითი ბალების არჩევა, უმეტეს შემთხვევებში, რთულად
არგუმენტირებადია.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, კომერციული ბანკის შიდა პოლიტიკის
მაკროპოლიტიკისადმი ადაპტაციის მექანიზმის შექმნისას მნიშვნელოვან ფაქტორად
მიგვაჩნია, რომ მაჩვენებლების მახასიათებლებსა და ბალური წონითი შეფასებას
შორის ხაზოვანი ურთიერთკავშირების გამოყენებაზე უარი უნდა ითქვას.
შემუშავებადი სისტემა უნდა იყოს მრავალასპექტიანი, მაგრამ ამავე დროს საკვანძო
მაჩვენებლებს ბანკის წარმატებული განვითარებისათვის შესაბამისი მახასიათებლები
უნდა გააჩნდეს. სხვა სიტყვებით, ჩვენი მოსაზრებით, სისტემა, როგორც თვით ბანკის
საქმიანობა, „მრავალდონიანი“ უნდა იყოს.
IV. მოთხოვნები მოდელის ფუნქციონირებისადმი :
ბანკის ფინანსური მდგომარეობის შეფასებისათვის შეიძლება მაჩვენებლების

გარკვეული რაოდენობა: აბსოლუტურები და შედარებითები, აგრეთვე მათი ზრდისა
და ნაზარდის ტემპები იქნეს გამოყებული. პრაქტიკული მნიშვნელობის მქონე
მოდელი თეორიულად გადატვირტული არ უნდა იყოს. შედეგების საჭირო
სიზუსტესა და სისტემის სირთულეს შორის კომპრომისი უნდა იქნეს დაცული,
457
რამდენადაც მრავალფეროვანი, არასტრუქტურირებული ინფორმაციების დიდი
მასივის გაანალიზება ან შეუძლებელი ხდება, ან მნიშვნელოვან ანალიტიკურ
ძალისხმევას მოითხოვს, რაც ტოლი ზომიერებით მიუღებელია.აღნიშნულიდან
გამომდინარე, სისტემა ყველაზემნიშვნელოვანი მაჩვენებლების გარკვეულად
შეზღუდულ რაოდენობას უნდა მოიცავდეს.
მოდელის საფუძველში პროცესების ერთობლიობა შეიძლება დახასიათებული
იქნეს როგორც: „სტრატეგია - ორიენტირები - დიმამიკა“, სადაც:
1) „სტრატეგია“ - საბანკო სექტორის განვითარების ტენდენციების
ხარისხობრივ ანალიზს ითვალისწინებს, რაც კვლევის ემპირიული
მეთოდებიდან მათემატიკურზე გადასვლის შესაძლებლობას იძლევა.
2) „ორიენტირები“ - განვითარების შემდგომი ეტაპის განსაზღვრის, ბანკების
მიზნობრივი ჯგუფების მაჩვენებლების არჩევის, საბანკო სექტორში
მიღწეული ზრდის ტემპებისმაჩვენებლების მნიშვნელობის დადგენის
თვალსაზრისით, ყველაზე პერსპექტიულებადითვლებიან.
3) „დინამიკა“ - განხორციელებული ხარისხობრივი ანალიზისა და
განხილული ორიენტირების საფუძვბელზე, საკრედიტო პრგანიზაციის
საკვანძო მაჩვენებლების სასურველ ზრდას განსაზღვრავს.
მთლიანობაში სტრატეგიული მაჩვენებლების დაგეგმვა ეტაპობრივად,

ლოგიკურად განპირობებულად უნდა განხორციელდეს
V. ადაპტაციის მექანიზმის მაჩვენებლების
სტრუქტურა და დახასიათება:
ქვეყნის საბანკო სექტორის განვითარების თანამედროვე ეტაპზე ადაპტაციის
მექანიზმის მაჩვენებლის შემდეგი სტრუქტურაა შემოთავაზებული:
 საქმიანობის საერთო ორიენტირების განსაზღვრა:

1) საკუთარი კაპიტალის სიდიდე:
458
თანამედროვე ეტაპზე კაპიტალიზაციის დონე საკრედიტო ორგანიზაციის
ძირითად სტრატეგიულ ალტერნატივას და მთლიანობაში საბანკო მომსახურების
ბაზარზე კონკურენტუნარიანობის პერსპექტივას განსაზღვრავს.
2) კაპიტალის საკმარისობა:
კს = სკ / აქრსკ x 100 % ,
სადაც: კს - კაპიტალის საკმარისობა;

სკ - საკუთარი კაპიტალი;
აქრსკ - აქტივები, რისკის მიხედვით შეწონილი.
უმოკლეს ვადაბში საკვანძო მაჩენებელი შეიძლება აქციონერული კაპიტალის

ღირებულების გადიდება გახდეს, რომელიც აქციების საბაზრო ფასების
დინამიკასთანაა დაკავშირებული.
3) აქტივების შესაძლო ნაზარდის - განმსაზღვრელიაკაპიტალის სიდიდისა და
კაპიტალის საკმარისობის დადგენილი დონე.
სტრატეგიულად მნიშვნელოვანია, რომ საკრედიტო ორგანიზაციის მართვისა

და კონტროლის შიდა პროცესები საქმიანობის მასშტაბების გაფართოებისადმი უნდა
იყოს მზად.
4) შემოსავლის დადგენილი დონის განსაზღვრა დარგში ჩამოყალიბებული ROE,
ROA დონეების შესაბამისად {ROE (Return On Equity)- საკუთარი კაპიტალის
შემოსავლიანობაა; ROA (Return On Assets) - აქტივების შემოსავლიანობაა}:
ROE = სშ / კპ x 100 % ,
ROA = სშ / აქ x 100% ,
სადაც: სშ - საკრედიტო ორგანიზაციის სუფთა შემოსავლის დონეა.

5) ოპერაციების სახეობების ერთობლიობა, რომლებსაც შემოსავლის დასახული
დონის უზრუნველყოფა შეუძლია, კერძოდ:
 როგორი იქნება საკრედიტო პორტფელის შესაძლო ნაზარდი,
როგორც აქტიური ოპერაციების (მარკეტინგული კვლევები,
459
საკრედიტო ექსპანსიის პრიორიტეტული მიმართულებების
შერჩევა, „რისკი - შემოსავლის“ თანაფარდობის შეფასება)
უმნიშვნელოვანესი მიმართულება,
 განსაზღვროს შემოსავლის მიღების სხვა მიმართულებები.
 რისკის სამომავლო პორტფელის შეფასება:
მოცემული მოდელის ზემოთაღნიშნული პუნქტი 5-ის პარამეტრების

კორექტირება საბანკო სექტორში მოცემული მომენტისათვის რისკის მაჩვენებლებიოს
დონით ხორციელდება. აღნიშნული - საქმიანობის მიმართულებების საჭირო
დივერსიფიკაციის მიღწევის შესაძლებლობას იძლევა.
საკრედიტო ორგანიზაცია რისკთან მიმართებაში უფრო არა მინიმუმისკენ,
არამედ ოპტიმალური დონისაკენ უნდა მიისწრაფოდეს (ანუ ორიენტირის სახით
შეიძლება მთლიანობაში დარგისათვის მისაღები რისკის პროფილი, ასევე მისი
ცვლილების ტენდენციები იქნეს გამოყენებული), რადგანაც მეტად დაბალი რისკის
დონე, ჩვეულებრივად,კონკურენტებთან მიმართებაში საქმიანობის დაბალ
ეკონომიკურ ეფექტიანობაზეც მიანიშნებს.
გამოქვეყნებული კვლევის შედეგები (7) მოწმობენ, რომ ქვეყნის კომერციული
ბანკების პოტენციალური დანაკარგების სრუქტურაში თითქმის 70 %-ს საკრედიტო
რისკი, 25 % - პრობლემები ლიკვიდობასთან, და 5 % - საბაზრო რისკი შეადგენს.
 საკრედიტო რისკი:
საკრედიტო ორგანიზაციაში, მსესხებლის მიერ ძირითადი ვალისა და

კრედიტზე დარიცხული პროცენტების თანხების დაუბრუნებლობის შედეგად,
ფინანსური დანაკარგების (ზარალის) წარმოშობის რისკი, ანუ საკრედიტო რისკი, უკვე
მთლიანი საბანკო რისკების ძირითად სახეობას წარმოადგენს და რომელიც მოდელში
აისახება:
6) სასესხო დავალიანების ზრდის ტემპში.
7) სესხების მიხედვით დანაკარგებზე რეზერვების სიდიდის მაჩვენებელით:
460
რზსსდ = რზსსშდ / დნსხ x 100 % ,
სადაც: რზსსდ - რეზერვების სიდიდის შეფარდებითი დონე, რომელიც სასესხო

დავალიანების მიხედვით შესაძლო დანაკარგებზეა
შექმნილი (%),
რზსშდ - რეზერვის სიდიდე სესხების მიხედვით შესაძლო
დანაკარგებზე (საკრედიტო ორგანიზაციის საკუთარისახსრების -
კაპიტალის სიდიდის გამოკლებით).
დსსხ - სასესხო დავალიანების სიდიდე.
8) მსხვილი საკრედიტო რისკების კონცენტრაციის მაჩვენებელი:

სკრაქ = სკრჯ / კპ x 100 % ,
სადაც: სკრაქ - აქციონერების / მონაწილეების საკრედიტო რისკის

კონცენტრაციის მაჩვენებელი,
სკრჯ - ჯამი საკრედიტო რისკების, განსაზღვრული აქციონერების /
მონაწილეების რისკის კოეფიციენტების გათვალისწინებით,
რომლებიც ბანკის აქციების / წილის არანაკლებ 5 %-ის
განკარგვის უფლებას ფლობენ.
ზემოთჩამოთვლილი მაჩვენებლები, ბანკის განვითარების

გათვალისწინებული ვარიანტისა და მათი დონის დაშვებადობის შესაბამისად,
სამომავლო საკრედიტო რისკების სიდიდისა და დინამიკის საერთო სახით შეფასების
საკრედიტო რისკის უფრო სიღრმისეული შესწავლა და დეტალიზირება
სტრუქტურული ანალიზის ეტაპზე ხორციელდება.
 საბაზრო რისკი:
საბაზრო რისკის ნაირსახეობებს მიეკუთვნება სავალუტო, საფონდო,

პროცენტული - ანუ სავაჭრო პორტფელის ფინანსური ინსტრუმენტების საბაზრო
ღირებულების, აგრეთვე უცხოური ვალუტების კურსების ცვლილების შედეგად
საკრედიტო ორგანიზაციაში ფინანსური დანაკარგების (ზარალის) წარმოშობის
რისკი.
461
საბაზრო რისკის გაზომვის საფუძველის სახით შეიძლება საბანკო
ზედამხედველობის მიხედვით ბაზელის კომიტეტის მიერ შემოთავაზებული და
თანამედროვე პირობებში ფართედ გავრცელებული მაჩვენებელი - ღირებულება
რისკის ქვეშ (Value – at – Risk, VaR)იქნეს მიღებული. იგი საპროცენტო განაკვეთების,
სავალუტო კურსების, საბაზრო ფასების, საბაზრო სვალებადობისაგან დანაკარგების
აბსოლუტური მაქსიმალური სიდიდეა, რომელსაც შეიძლება ფინანსური
ინსტრუმენტებიდან (ან ინსტრუმენტების პორტფელიდან) ველოდოთ.
VaR სიდიდის განსაზღვრისათვის სხვადასხვა მეთოდებს იყენებენ, რომელთა
შორის ყველაზე მარტივია( წარსულში დაკვირვებების მიხედვით შეფასებული) -
სტატისტიკური ნორმალური განაწილება (ანუ საშუალო მნიშვნელობა და
სტანდარტული გადახრა) .
9) VaR (Value – at - Risk) - საბაზრო რისკის პოტენციალური სიდიდის შეფასებაა.
 ლიკვიდობის მოთხოვნილებებისდაცვა:
ლიკვიდობის თვალსაზრისით, მიზანშეწონილია აქტივებისა და პასივების

სტრუქტურის ოპტიმიზაცია ბანკის მაქსიმალურ მოგებაზე ორიენტაციით იქნეს
განხილული. აქტივებისა და პასივების მართვის ძირითად მიზნად (4) ამასთან
შეიძლება სუფთა პროცენტული შემოსავლის სტაბილური, მასშტაბური და მზარდი
ნაკადის შექმნა ჩაითვალოს.
ადაპტაციის მოდელის ინდიკატორებს შეიძლება სმდეგი მაჩვენებლები
მოვაკუთვნოთ:
10) დეპოზიტების მოცულობის ზრდის ტემპი, მათ შორის გრძელვადიანები და
ყველაზე ნაკლებად მდგრადები.
11) კრედიტებისა და დეპოზიტების მოცულობის თანაფარდობა.
12) საერთო ლიკვიდობის მაჩვენებელი:
სლ = ლაქ / (აქ - სრ) x 100% ,
სადაც: სლ - საერთო ლიკვიდობის მაჩვენებელია,

ლაქ - ლიკვიდური აქტივებია, რომლებიც ბანკის მიერ უნდაიქნეს
462
მიღებული ან ბანკის მიერ შეიძლება იქნეს მოთხოვნილი და (ან)
ბანკის მიერ ფულადი სახსრების მიღების მიზნით 30
კალენდარული დღის განმავლობაში იქნეს რეალიზებული,
სრ - სავალდებულო რეზერვების თანხა.
 საერთო ეფექტიანობა:
ფინანსური მომსახურების ბაზრებზე მკაცრი კონკურენციისა და
კონიუნქტურის მუდმივად ცვალებადობის პირობებში საქმიანობის განხორციელება
თანამედროვე ბანკისაგან საკუთარი საქმიანობის თითოეული ასპექტის სერიოზულ
გადახედვას, შიდა პროცესების ოპტიმიზაციას მოითხოვს.
აღნიშნული ამოცანების გადაწყვეტისათვის მიზანშეწონილია მუშა და არამუშა
აქტივების, აგრეთვე პროცენტული და არაპროცენტული ხარჯების თანაფარდობებზე
დაკვირვებისა და დარეგულირების განხორციელება:
13) აქტივების საერთო მოცულობაში სამუშაო (რისკიანი) აქტივების ხვედრითი
წილის განსაზღვრა.
14) საოპერაციო ხარჯების კოეფიციენტის ან დანახარჯების ეფექტიანობის
კოეფიციენტის განსაზღვრა.
მოცემული კოეფიციენტის გაანგარიშება თანამედროვე ეტაპზე საკრედიტო

ორგანიზაციების კონკურენტული უპირატესობების პოტენციალის დასუსტებით და
კონკურენტულ გარემოში საკუთარი დანახარჯების შესაბამისობის გადამოწმების
აუცილებლობით განისაზღვრება.
ნომინალური დონიდან მნიშვნელოვანი გადახრა ბანკის პოტენციალურ
მოგებიანობასა და მის ხარჯვით ბაზას შირის დისბალანსის წინაპირობას
წარმოადგენს:
კდე = არპრხ / (პრხ - არპრხ) x 100 % ,
სადაც: კდე - საოპერაციო ხარჯების კოეფიციენტი ან დანახარჯების
ეფექტიანობის კოეფიციენტი;
არპრხ - არაპროცენტული ხარჯების ჯამი;
პრხ - პროცენტული ხარჯების ჯამი.
463
აღნიშნული კოეფიციენტი, რომელიც საერთშორისო პრაქტიკაში ფართედ
გამოიყენება, ბანკებში გამოყენების მიზნით მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ნაწილობრივ
(ავტორისეული მოსაზრებით) იქნას მოდიფიცირებული. შეთავაზებულია
საკრედიტო ორგანიზაციის მმართველობითი და საოპერაციო დანახარჯების ან
საქმიანობის უზრუნველყოფის ხარჯების წილის განსასაზღვრავად მაჩვენებლის
გაანგარიშების შემდეგი მნიშვნელობები იქნეს გამოყენებული:
კდე = (აპშხ + სხხ) / მთხ x 100 % ,
სადაც: კდე - საქმიანობის უზრუნველყოფაზე ხარჯების კოეფიციენტი ან
დანახარჯების ეფექტიანობის კოეფიციენტი,
აპშხ - „აპარატის შენახვის ხარჯები“,
სხხ - „სხვა ხარჯები“ (საოპერაციო და სხვა საწარმოო ხარჯები),
მთჯხ - საკრედიტო ორგანიზაციის მთლიანი (ჯამური) ხარჯების
მოცულობა.
მაჩვენებლების შემდგომი დეტალიზაციის რეალიზება სტრუქტურული

ანალიზის ჩარჩოებში უნდა იქნეს განხორციელებული, რამდენადაც საკვანძო
ინდიკატორები ძირითადად ყველაზე უფრო უნივერსალური ხასიათისაა.
„სტრატეგია - ორიენტირები - დინამიკა“ - კონცეფციის შესაბამისად, საკვანძო
მაჩვენებლების ერთობლიობის განსაზღვრის შემდეგ, შემდგომ ეტაპად ბანკები-
კონკურენტებისათვის პროგრესული, რეალურად მიღწევადი დონის
გათვალისწინებით, მიზნად მათი მნიშვნელობების შერჩევა უნდა დაისახოს.
საბანკო სექტრის ფუნქციონირების თანამედროვე ეტაპის მნიშვნელოვან
თვისებას საქმიანობის ყველა მიმართულებების მიხედვით კონკურენციის დონის
ამაღლება წარმოადგენს. ამიტომ ადაპტაციის საკვანძო მაჩვენებლების მნიშვნელობის
შერჩევისას, მიზანშეწონილია საკრედიტო ორგანიზაციის დინამიური და
მრავალასპექტიანი განვითარება იქნეს გათვალისწინებული. კონკურენტული
უპირატესობა უფრო შედეგების კომპლექსში, და არა მოცემული უპირატესობის
უნიკალური წყაროს მოძიების ხარჯზე უნდა იქნეს მოღწული,
მთლიანობაში, ადაპტაციის მექანიზმი ბანკის ბალანსის სხვადასხვა
ელემენტების თანაფარდიბის დინამიკას და ცვლილებას განიხილავს, რაც სხვა
464
სიტყვებით, რისკის სახეობისა და ხარისხის თანაფარდობის ცვლილებას, ნებისმიერი
სტრატეგიის საფუძველში ჩადებული მოგებიანობის პოტენციალის გაფართოებას
ასახავს.
საბანკო სფეროს განვითარების მაკროეკონომიკური სტრატეგიისადმი
ადაპტაციის მექანიზმის გამოყენება შესაძლებლობას იძლევა შემდეგ კითხვებზე
გაიცეს პასუხი: პერსპექტიულია თუ არა საბანკო სექტორის განვითარების საერთო
სტრუქტურული მიმართულების თვასლსაზრისით საკრედიტო ორგანიზაციის
პოლიტიკა ? და ხელს უწყობს თუ არა იგი შესაძლო ალტერნატივებიდან საუკეთესოს
არჩევის შესაძლებლობას ?
ზემოთაღნიშნულიდან გამომდინარე შემდეგი სახის დასკვნის გაკეთება არის
შესაძლებელი:
1. შესწავლილია საერთაშორისო საბანკო საქმიანობის რეიტინგული
რეგულირების სისტემები: ამერიკული სისტემები CAMEL და GMS ,
იტალიური სისტემაPATROL, ფრანგული სისტემა ORAP და აღნიშნულია, რომ
სოციალურ - ეკონომიკური სარგებლიანობის თვალსაზრისით ყველაზე უფრო
მაღალ პიტენციალურ ფასეულობას ფლობს შედეგების პროგნოზი და არა
გარემოებების კონსტატაცია.
2. დასაბუთებულია, რომ რეგულატორის თვალსაზრისიდან გამომდინარე,
ბანკების ეფექტიანი ფუნქციონირება ძირითადად - შემოსავლების, რისკისა და
ლიკვიდობის ოპტიმალური შეხამებით არის შესაძლებელი, რაც შემოსავლების
მაქსიმიზაციით - რისკების მინიმიზაციით - სტაბილური ლიკვიდობით
შეიძლება იქნეს მიღწეული.
3. მიჩნეულია, რომ საბანკო სფეროს განვითარების მაკროეკონომიკური
სტრატეგიისადმი ადაპტაციის მექანიზმის მოდელის საფუძველში პრიცესების
ერთობლიობა დახასიათებული უნდა იქნეს როგორც „სტრატეგია -
ორიენტირები - დინამიკა“, საკვანძო მაჩვენებლებად გამოყოფილია -
კაპიტალის საკმარისობა, შემოსავლების დონე (ROE და ROA), რისკების
465
პროგნოზირება, ლიკვოდობის დონე, დეპოზიტების მოცულობა,
დანახარჯების ეფექტიანობის კოეფიციენტი და ამ ფორმულაში კდე = არპრხ / (პრხ
+ არპრხ) x100 % ავტორისეული კორექტირებაა შეთავაზებული:
კდე = (აპშხ + სხხ) / მთხ x 100 %.
13.2. საბანკო მენეჯმენტის ფინანსური ასპექტები -

კომერციული ბანკის საკუთარი კაპიტალის მართვა
ბაზელის შეთანხმებები I, II და III-ის კონტექსტში
“ბანკის საკუთარი კაპიტალის“ ტერმინოლოგიის კვლევამ განსაზღვრის

შესძლებლობა მოგვცა შემდეგის:
1) ბანკის საკუთარი კაპიტალის ქვეშ გაგებული უნდა იქნას -მისი
ეკონომიკური სტაბილურობის უზრუნველყოფისათვის განკუთვნილი,
შესაძლო ზარალის შთანთქმისა და მისი ფუნქციონირების მთლიანი
პერიოდის განმავლობაში ბანკის გამოყენებაში არსებული სპეციალურად
შექმნადი ფონდები და რეზერვები;
2) უცხოელი ავტორების ნაშრომებში ბანკის საკუთარი კაპიტალის ისეთი
ფუნქციებია გამოყოფილი, როგორიცაა ფინანსური რეზერვის ფუნქცია;
მოსახლეობიოს ნდობის მხარდამჭერი ფუნქცია; სრულად დაზღვევის არ
მქონე ანაბრების მფლობელების ინტერესების დაცვის ფუნქცია; ბანკის
განვითარებისათვის სახსრების წყაროს ფუნქცია;
3) გამიყოფენ სამ ძირითად ფუნქციას: დაცვითი, ოპერატიული და
მარეგულირებელი. დაცვითი ფუნქცია მდგომარეობს იმაში, რომ კაპიტალი
თავისებური დაცვითი „ბალიშის“ როლს ასრულებს და მსხვილი
გაუთვალისწინებელი დანაკარგების ან ხარჯების წარმოქმნის შემთხვევაში
ბანკს ოპერაციების გაგრძელების შესაძლებლობას აძლევს.
ბანკის საკუთარი კაპიტალი, მისი ეკონომიკური ზრდისათვის პირობების
უზრუნველმყოფელი, მატერიალური ბაზის ფორმირებისა და განვითარების
466
ძირითად წყაროს წარმოადგენს. ასე მაგალითად, ახალ ბანკს მისი მუშაობის
დასაწყებად ჭირდება ისეთი პირველი რიგისობის ხარჯების განხორციელების
სახსრები, როგორიცაა შენობის შეძენა ან არენდა, საჭირო ტექნიკის, მოწყობილობების
და ა.შ. შესყიდვა. მსგავსი დანახარჯების ანაზღაურებისათვის, კომერციული ბანკის
შექმნის ეტაპზე შექმნილი, მისი საკუთარი კაპიტალი გამოიყენება (6. გვ. 65-80).
ბანკის საკუთარი კაპიტალი თავისთავად - ბანკის მუშაობის ეკონომიკური
დამოუკიდებლობის, სტაბილურობისა და მდგრადობისუზრუნველმყოფელი
დანიშნულების მიხედვით სხვადასხვა სრულად გადახდილი ელემენტების
ერთობლიობას წარმოადგენს. საკუთარი კაპიტალის შემადგენლობაში ამა თუ იმ
სახსრების ჩართვისათვის აუცილებელ პირობას - ბანკის საქმიანობის პროცესში
წარმოქმნადი გაუთვალისწინებელი ზარალის დაფარვისათვის სადაზღვევო მარაგის
როლის შესრულების მათი შესაძლებლობა წარმოადგენს, რითაც ამით ბანკს
კლიენტებთან მიმდინარე ოპერაციებისა და ანგარიშსწორებების განხორციელების
გაგძელების საშუალება ეძლევა. მაგრამ საკუთარი კაპიტალის ყველა ელემენტები არა
ერთნაირი ხარისხით ფლობენ ასეთ დაცვით თვისებებს. უმეტეს მათგანს საკუთარი,
მხოლოდ მათთვის დამახასიათებელი თვისებები გააჩნიათ, რომლებიც
გაუთვალისწინებელი ხარჯების ანაზღაურების კაპიტალის ცალკეული ელემენტების
შესაძლებლობაზე ახდენენ ზემოქმედებას. აღნიშნულმა გარემოებამ ბანკის საკუთარი
კაპიტალის სტრუქტურაში ორი დონის გამოყოფის აუცილებლობა განაპირობა,
როგორიცაა: ძირითადი (საბაზო) კაპიტალი, რომელიც პირველი დონის კაპიტალს
წარმოადგენს (ბაზელის შეთანვმების ინტერპრეტაციაში), და დამატებითი კაპიტალი,
ანუ მეორე დონის კაპიტალი (7. გვ. 193-245).
ძირითად საერთაშორისო საბუთს, რომელზეც ბანკების კაპიტალისადმი
მოთხოვნილებები ეფუძნებიან, ბაზელი - 2 შეთანხმება წარმოადგენს,
რომელიცბაზელის კომიტეტის მიერ საბანკო ზედამხედველობასთან მიმართებაში
არის მიღებული.
467
პირველი ბაზელის შეთანხმება ჩამოყალიბებული იყო მსოფლიოს წამყვანი
ინდუსტრიული ქვეყნების 10 ცენტრალური ბანკის მმართველების მიერ 1988 წელს
(1988 წ. – Basel Capital Accofd ანუ ბაზელი I)და იგი ბანკის არასაკმარისი
კაპიტალიზაციის შემთხვევაში საბანკო საქმიანობის მაღალი რისკებით იყო
განპირობებული.
1988 წლის შეთანხმება, რომელსაც რუსეთმაც (და იმ პერიოდში მის
შემადგენლობაში მყოფმა საქართველომაც) მოაწერა ხელი, ადგენს მოთხოვნილებებს
კაპიტალისამი (არა ნაკლები 8%) აქტივებთან (შეწონილი რისკების გათვალისწინებით)
მიმართებაში. მოთხოვნილებები კაპიტალისადმი მისი ორდონიანი სტრუქტურის
გათვალისწინებით დგინდებოდა. კაპიტალი I-ისდონეს (Tier 1 capital)მიეკუთვნებოდა
- საწესდებო ფონდი და კაპიტალიზირებული მოგება. კაპიტალი II-ის დონეში (Tier 2
capital)შედიოდა ასევე ბანკისათვის მიღწევადი დამატებითი შიდა და საგარეო
რესურსები. ამასთან კაპიტალის ნახევარი მაინც კაპიტალი I დონისაგან უნდა
ყოფილიყო ფორმირებული.
მეორე საკონსულტაციო ეტაპი ანუ ახალი ბაზელი შეთანხმება (New Basel Capital
Accord), რომელის ცნობილია როგორც ბაზელი -2, თავისთავში მოიცავს სამი
რედაქციის შეთანხმების მომზადებას (ივნისი 1999 წ., იანვარი 2001 წ., აპრილი 2003 წ.
ერთობლივად 2003 წ. ბოლოს კორექციასთან). საბოლოო საბუთი 1004 წ. შუა პერიოდში
იქნა მიღებული.
კაპიტალისადმი მინიმალური მოთხოვნილებები შეთანხმება ბაზელი-2
უმნიშვნელოვანეს ელემენტს წარმოადგენს. კაპიტალის მინიმალური სიდიდე,
რომელიც უნდა დაიცვას ბანკმა, მის მიერ თავისთავზე აღებად რისკებთან არის
დაკავშირებული. მიზანი - მოულოდნელი ზარალის საკუთარი სახსრების
(კაპიტალისა და რეზერვების) ხარჯზე დაფარვაში მდგომარეობს. მოსალოდნელი
ზარალისპეციალური რეზერვებით უნდა დაიფაროს. ბანკების კაპიტალის
საკმარისობისადმი მინიმალური მოთხოვნილებების დაცვა ტრადიციულად
468
პრუდენციალური ზედამხედველობის უმნიშვნელოვანეს შემადგენელს წარმოადგენს
და აღნიშნული როლი ბაზელ-2-შიც უცვლელია.
შეთანხმება ბაზელი-2-ში ბანკის საკუთარი კაპიტალიგანიხილება როგორც
ორდონიანი.
კაპიტალი I დონის (ძირითადი ანუ საბაზო)შედგება: გადახდილი
აქციონერული კაპიტალისაგან; ვადიანი და უვადო პრივილეგირებული
აქციებისაგან; კანონმდებლობის შესასბამისად დადგენილი გაცხადებული
(გამოქვეყნებული) რეზერვებისაგან; წინა წლების გაუნაწილებელი მოგების
ნაშთისაგან; მესამე პირები-მონაწილეების მიერ გადახდილი შვილობილი
კომპანიების ჩვეულებრივი აქციები. ამასთან გამოიქვითება: რეალური შეფასების არ
მქონე კაპიტალის შემადგენლობაში გათვალისწინებული არამატერიალური
აქტივები; მიმდინარე წლის გამოუქვეყნებელი ზარალი.
კაპიტალი II დონის (დამატებითი კაპიტალი)თავისთავში მოიცავს: დახურული
და საერთო რეზერვები; უვადო პროვილეგირებული აქციები; სუბორდინირებული
ობლიგაციები, კონვერირებადები ჩვეულებრივ აქციებში;უვადო და ვადიანი
სუბორდინირებული ვალდებულებები.
კაპიტალი, რომელიც საზედამხედველო ორგანოების მიერ მოულოდნელი
ზარალის დაფარვის წყაროს სახით არის აღიარებული, შედგება - აქციონერული
კაპიტალისაგან და გაუნაწილებელი მოგებისაგან (კაპიტალი I დონის, ან ძირითადი
კაპიტალი), და დამატებითი კაპიტალისაგან (კაპიტალი II დონის, ან
„დაქვემდებარებული“ კაპიტალი).
ბანკებს შეუძლიათ, მოკლევადიან სუბორდინირებულ სესხებზე
დაფიძნებული, ეგრეთ წოდებული კაპიტალი III დონისაც მოიზიდონ, რომელიც
გარკვეულ პირობებში შეიძლება კაპიტალის საკმარისობისადმი მინიმალური
მოთხოვნილებების დაცვისათვის იქნას გამოყენებული (სუბორდინირებული რომ
გახდეს, კრედიტმა უნდა დააკმაყოფილოს სემდეგი მოთხოვნილებები: მიეწოდება
არა ნაკლები 5წლის ვადით და არ გამოითხოვება ხელშეკრულების მთლიანი ვადის
469
განმავლობაში; განაკვეთი კრედიტთან მიმართებასი საშუალოსაბაზრო განაკვეთს არ
უნდა აღემატებოდეს).
კაპიტალის საკმარისობის რეგულირების ძირითადი კომპონენტები
შეთანხმება ბაზელი-2 ჩარჩოებში ნახაზი 13.1-ზეა მოყვანილი.
სამი კომპონენტი:
1.მინიმალური 2.მოთხოვნილებ 3.მოთხოვნილებ
მოთხოვნილებები ები ები საბაზრო
კაპიტალის კონტროლისადმ დისციპლინისად
საკმარისობისადმი; ი; მი;
აქიივების შეფასება კაპიტალის
ჯგუფების სტრუქტურა:
1.საკრე 2.საოპერაციო 3.საბაზრო 1.ძირითადი 2.დამატ
დიტო რისკი; რისკი. კაპიტალი; ებითი
რისკი; კაპიტა
ლი.
ნახაზი 13.1. კაპიტალის საკმარისობის რეგულირების ძირითადი კომპონენტები

შეთანხმება ბაზელი-2 ჩარჩოებში2.
ნახაზი 13.2-ზე ბაზელის შეთანხმებით დადგენილი კაპიტალის სტრუქტურა

არის ჩამოყალიბებული.
კაპიტალი I დონის: კაპიტალი II დონის: კაპიტალი III დონის:
1.აქციონერული 1.რეზერვები (ფონდები), 1.მოკლევადიანი

(საწესდებო) კაპიტალი; რომლებიც აქტივების სუბორდინირებული
2.გაუნაწილებელი გადაფასების ხარჯზეა ვალი;
მოგება. ფორმირებული; 2.სუფთა მოგება სავაჭრო
2.საერთო რეზერვები პროფილის
სესხების მიხედვით (გათვალისწინებადი
ზარალის დაფარვაზე; ევროპული კავშირის
3.გრძელვადიანი კანონმდებლობის
სუბორდინირებული მიხედვით).
ვალი.
უმაღლესი ხარისხის
კაპიტალი: შეიძლება
470
ზარალის დაფარვაზე
დარეზერვების გარეშე
იქნას გამოყენებული.
ნახაზი 13.2. კაპიტალის სტრუქტურა, განსაზღვრული ბაზელის კომიტეტის

მიერ ბანკების მიერ კაპიტალის ნაშთებისადმი
მინიმალური მოთხოვნილებების დაცვის მიზნით
კაპიტალის განსაზღვრა პირველად „კაპიტალისა და კაპიტალის

სტანდარტების შეფასების საერთაშორისო კონვერგენციის“ (International Convergence
of Capital Measurement and Capital Standards, ბაზელი I) საბუთში 1988 წელს იყო
წარმოდგენილი. რაც შეეხება კაპიტალი IIIდონეს, იგი „საბაზრო რისკების აღრიცხვის
მიზნით კაპიტალის საკმარისობის შეთანხმებისადმი დამატებითად“ (Amendment to
the capital Accord to Incorporate Market Risk) 1996 წელს იყო ჩამოყალიბებული.
კაპიტალის საკმარისობის ნორმატივი (კაპიტალის მინიმალური სიდიდისადმი
საერთო მოთხოვნილებები) ევროპული კავშირის ქვეყნებში 8% შეადგენს.
ბაზელი I-თან შედარებით, ბაზელი II-ის ძირითადი მოდიფიკაციის მიზეზი
გახდა - საკრედოტო რისკის გაანგარიშების სამ ხერხს შორის არჩევანის გაკეთების
შესაძლებლობა, როგორებიცაა: სტანდარტული მოდგომა (standardized approach – SA)
საგარეო რეიტინგული სააგენტოების მონაცემების საფუძველზე;მიდგომები შიდა
რეიტინგების საფუძველზე (internal rating-based approach – IRBA), რომელთა ჩარჩოებში
ბანკებისათვის საზედამხედველო ორგანოსთან შეთანხმებული საკუთარი შიდა
რეიტინგების სისტემის გამოყენება არის ნებადართული; გაუმჯობესებული მიდგომა
(A – IRBA). ბაზელი II ახალისებდა IRB მიდგომების გამოყენებას როგორც რისკის
შეფასებისადმი უფრო მგრძნობიარეებს, მაგრამ ამავე დროს ბანკის საკრედიტო
რეიტინგების სისტემის სერტიპლიცირებას და მისი მეთოდიკის ზედამხედველობის
ორგანოებთან შეთანხმებას მოითხოვდა (1, გვ. 106-140).
ბაზელი II შეთანხმების მოთხოვნილების გამოყენების მსვლელობაში, ჯერ
კიდევ კრიზისამდე, აღნიშნული მარეგულირებელი მიდგომის ნაკლოვანებები
471
გამოვლინდა. კერძოდ, მკვლევარბი ბანკებისა და საზედამხედველო ორგანოების
მხრიდან შეთანხმების პირველ კომპონენტზე (კაპიტალისადმი მინიმალური
მოთხოვნილეებები) ძალისხმევის ზედმეტ კონცენტრაციას და ორი სხვა
კომპონენტისადმი (საზედამხველო პროცესი და საბაზრო დისციპლინა) არასაკარის
ყურადღებას აღნიშნავდნენ. არც ისე იშვიათად ბანკები აღნიშნული შეთანხმებით
დადგენილი წესების დაცვაზე კონცენტრირდებოდნენ, მაგრამ მართვის
მაღალეფექტიანი პრიცესის ჩამოყალიბებისაკენ არ მიისწრაფოდნენ, რომელიც
რისკის ადექვატურ შეფასებაზე, ბიზნესის დაგეგმვაზე, ფასწარმოქმნის სტრატეგიაზე
იქნებოდა დაფუძნებული.
რეგულირების მოქმედი პრაქტიკის სხვა ნაკლოვანებაც გახდა ის, რომ
მსხვილმა ბანკებმა, შიდა მოდელების გამოყენების შესაძლებლობის წყალობით,
ფაქტიურად, საკუთარი კაპიტალისადმი კონკურენტული უპირატესობა და
დადაბლებული მოთხოვნა მიიღეს, მაშინ როდესაც საშუალო და მცირე ბანკებმა,
რომლებიც გამარტივებულ მიდგომას იყენებდნენ, აღნიშნული კონკურენტული
უპირატესობის გამოყენება ვერ შეძლეს.
გარდა ამისა, ბაზელი II სტანდარტებზე გადასვლისას, სხვადასხვა
ქვეყნებისათვის კაპიტალის გადაანგარიშების შედეგების ზუსტ შეფასებასთან
მიმართებაში სირთულეები წარმოიშვა. ინოვაციური მიდგომების გამოყენებას
დაბრკოლებას, განსაკუთრებით განვითარებადი ეკონომიკის ქვეყნებში,
დაგროვებული ინფორმაციების არასაკმარისი მოცულობა უქმნიდა. ბანკებისაგან
ყველა მარეგულირებელი ორგანოები არ მოითხოვდნენ კაპიტალის საკმარისი
მოცულობის და საბანკო რისკების სრული სპექტრის გადაფარვის უზრუნველყოფის
ეფექტური შიდა სისტემის შექმნის აუცილებლობას, იმათი ჩათვლით, რომლებიც
პირველი კომპონენტის მიერ არ იყო მოცული (კერძოდ, ლიკვიდობის,
კონცენტრაციის რისკები),
არ შეიძლება კაპიტალის სტრეს-ტესტირებისადსმი ბაზელი II შეთანხმების
მიდგომაში ორპირობაც არ იქნეს აღნიშნული. ერთი მხრივ, ბაზელი II სტრეს-
472
ტესტირებას პირველი და მეორე კომპონენტის ჩარჩოებში გულისხმობა, რომლის
ჩარჩოებში სტრესულ პირობებს კაპიტალიც უნდა შეესაბამებოდეს. მეორე მხრივ,
ბაზელი II შეთანხმების მიდგომების ჩარჩოებში კაპიტალში მოთხოვნილების
შეფასების ჰორიზონტი ერთი წლით არის დასაშვები, რასაც თავისი არსით
პროციკლურობისაკენ მივყავართ. ბაზელი II საფუძველში ჩადებული კაპიტალის
რეგულირების მოდელს ერთდროულად ეკონომიკისა და საბანკო სექტორის
მდგრადობისათვის განვითარების მოთხოვნილებები და შესაბამისი პირობების
შეექმნა უნდა დაეკმაყოფილებია, რისი მიღწევა, პროციკლური რეგულირების
გამოყენებისას, იყო შეუძლებელი.
მსოფლიო ეკონომიკურმა კრიზისმა ბაზელი II შეთანხმების ყველა არებული
ნაკლოვანებები ნათლად დაგვანახა, აქტივების ხარისხის შეფასების კრიტერიებიდან
და კაპიტალის გაანგარიშებაში რიგი ფინანსური ინსტრუმენტების ჩართვის
საეჭვოობიდან დაწყებული, პროციკლური რეგულირების მექანიზმის ნეგატიური
ზემოქმედებით დამთავრებული. ბაზელის კომიტეტმა G20 ქვეყნების მთავრობების
ხელმძღვანელების გადაწყვეტილების შესაბამისად და ფინანსური
სტაბილურობასთან მიმართებაში საბჭოს მონაწილეობით, რეგულირების მოქმედი
წესების ცვლილებასთან მიმართებაში რიგი ნაბიჯები გადადგა.
დოკუმენტმა Capital Reguirement Directive 3 (CRD 3) რეგულაციური ბაზის
საერთაშორისო დონეზე რეგულირების პროცესს დაუდო დასაწყისი. მასში საბაზრო
რისკის გაზომვის კორექტირება იქნა ჩადებული. ახალი მოთხოვნილებების
შესაბამისად არა მარტო რისკების VaR შეფასების მეთოდიკა, არამედ აქტიური
ბაზრის გარეშე ინსტრუმენტებისათვის, დამატებითი რეზერვის მაჩვენებლის
მეშვეობით (incremental risk charge, IRC)რეიტინგის გაზომვის რისკიც უნდა
ყოფილიყო გამოყენებული.
მოგვიანებით Capital Reguirement Directive 3 (CRD 3) დოკუმენტში
დამატებითი მარეგულირებელი მოთხოვნილებები იქნა ჩამოყალიბებული,
რომლებიც რიგი წლების განმავლობაში უნდა ყოფილიყო რეალიზებული. ბაზელი
473
III ახალ შეთანხმებაში ადრე გამოყენებული მიდგომები ბავრად იქნა
შენარჩუნებული, კერძოდ, წესების რეგულირების სამკომპონენტიანი სტრუქტურა,
აქტივებისა და კაპიტალის შეფასებისადმი მიდგომები, კაპიტალის მიხედვით
ნორმატივების გაანგარიშებისათვის ბანკების მიერ რისკების შეფასებისათვის
საკუთარი მოდელების გამოყენების შესაძლებლობა.
ამასთან ერთად ბაზელი III შეთანხმებაში მრავალი კარდინალური ნოვაციები
იქნა შეტანილი, კერძოდ, ლევერიჯი (Leverage, ბერკეტი),რომელიც არის: „მოგების
ფორმირების მართვის ფინანსური მექანიზმი, დაფუძნებული კაპიტალის ცალკეული
სახეობების ან დანახარჯების ცალკეული სახეობების საჭირო თანაფარდობის
უზრუნველყოფაზე. განასხვავებენ ფინანსურ ლევერიჯს (საკუთარი კაპიტალის
რენტაბელობის დონეზე ზემოქმედების მექანიზმი, გამოყენებადი საკუთარი და
ნასესხები ფინანსური სახსრების თანაფარდობის ცვლილების ხარჯზე), საოპერაციო
ლევერიჯს (მოგების სიდიდეზე და დონეზე ზემოქმედების მექანიზმი, მუდმოვი და
ცვალებადი დანახარჯების ცვლილების ხარჯზე) და აქტივების ლევერიჯს (აქტივების
ფორმირების ფინანსური მექანიზმი, დაფუძნებული საკუთარი კაპიტალის
შესაძლებლობაზე მოიზიდოს მათი დაფინანსებისათვის ნასესხები კაპიტალის
სხვადასხვა ფორმები. მის მახასიათებლად გამოდის აქტივების ლევერიჯის
კოეფიციენტი, რომელიც აქტივების საერთო მოცულობისა და საკუთარი კაპიტალის
საერთო მოცულობის თანაფარდობის მაჩვენებელია)“ (2, გვ. 419-420).
აღნიშნულიდან გამომდინარე, ბაზელი III შეთანხმებაში კაპიტალის ხარისხისა
და საკმარისობისადმი, საჭირო დონის ლიკვიდობის მხარდაჭერისათვის, ახალი
საერთაშორისო მოთხოვნილებების რეალიზაციის ჩარჩოებში, საბანკო
ზედამხედველობასთან მიმართებაში ბაზელის კომიტეტის საბუთებში
გათვალისწინებულია:
 მარეგულირებელი კაპიტალის სტრუქტურის გადახედვა, მისი საკვანძო
კომპონენტის - საბაზო კაპიტალის (აქციონერული კაპიტალისა და
გაუნაწილებელი მოგების ჯამური მაჩვენებელი) გამოყოფის გზით;
474
 საბაზო კაპიტალის საკმარისობისადმი მინიმალურ მოთხოვნილებებზე
დამატებითად კაპიტალის ბუფერების ფორმირებისადმი მოთხოვნილების
(კაპიტალის დამატებითი ელემენტების, რომლებიც თავისთავად საბაზო
კაპიტალთან მიმართებაში მინიმალური მარეგულირებელი
მოთხოვნილებებისადმი დანამატებს წარმოადგენენ) დადგენა;
 კაპიტალის საკმარისობის მაჩვენებლისადმი, რომელიც ბანკების მიერ
თავისთავზე აღებადი რისკების დონის გათვალისწინებითაა გაანგარიშებული,
დამატებითად მაჩვენებელი „ლევერიჯის“ შემოღება, რომელიც გაიანგარიშება
როგორც კაპიტალის სიდიდის თანაფარდობა აქტივებისა და გარესაბალანსო
პოზიციების ერთობლივ სიდიდესთან (ამ უკანასკნელების მიხედვით რისკის
დონის გათვალისწინების გარეშე);
 ლიკვიდობის ორი ნორმატივის შემოღება, რომლებიც როგორც ბანკის
საქმიანობაში, ასევე ფინანსურ ბაზრებზეც მთლიანობაში ნეგატიური
პირობების წარმოშობის შესაძლებლობის გათვალისწინებით განისაზღვრება,
როგორებიცაა - მოკლევადიანი ლიკვიდობის მაჩვენებელი (განისაზღვრება
როგორც ლიკვიდური აქტივების თანაფარდობა ფულადი სახსრების სუფთა
გადიბებასთან უახლესი 30 დღის განმავლობაში, ლიკვიდობასთან
საერთოსაბაზრო გამწვავებული - სტრესული სიტუაციის წარმოშობის
შემთხვევაში), და სუფთა სტაბილური ფონდირების მაჩვენებელი
(განისაზღვრება როგორც საკუთრებაში არსებული ფონდირების სტაბილური
წყაროების თანაფარდობა ერთი წლით საჭირო ფონდირებასთან, გამომდინარე
აქტივების ლიკვიდობის, ბანკის გარესაბალანსო პოზიციებისა და მის მიერ
განხორციელებადი ოპერაციების მახასიათებლებიდან).
ბაზელი IIIახალი მარეგულირებელი სტანდარტების კაპიტალის და

ლიკვიდობის სფეროში დანერგვა გათვალისწინებულია 2011 წლიდან დაიწყოს
(დაკვირვების პერიოდი 2018 წელს უნდა დასრულდეს), ხოლო იგი სრულად 2019
წლის 1 იანვარიდან ამოქმედდება. შედეგად საკრედიტო ორგანიზაციები საქმიანობის
475
გრძელვადიან შედეგებზე და ბიზნესის უფრო რაციონალურ გაძღოლაზე, მართვის
ეფექტურლი სისტემების აგებაზე და გამოყენებაზე, რისკების მართვის ჩართვით,
სულ უფრო და უფრო მზარდი ხარისხით იქნება ორიენტირებული. მითითებული
ცვლილებები საბანკო ბიზნესის განვითარების ინტენსიურ მოდელზე გადასვლას
საწინდარი იქნება.
აღნიშნულის გათვალისწინებით, ფინანსური ლევერიჯის (ბერკეტის)
საკითხის უფრო დეტალურად განხილვა ჩავთვალეთ მიზანშეწონილად. ფინანსური
მენეჯმენტის ერთ-ერთ მთავარ ამოცანას - საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობის
დონის, ფინანსური რისკის დასახული მონაცემებისას, მაქსიმიზაციის საკითხი
წარმოადგენს, რომლის რეალიზაცია „ფინანსური ლევერიჯით“ ხორციელდება.
ფინანსური ლევერიჯი (ბერკეტი) ნასესხები სახსრების გამოყენების მახასიათებელია,
რომელიც საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობის კოეფიციენტის ცვლილებაზე
ზემოქმედებს. სხვა სიტყვებით, ფინანსური ლევერიჯი თავისთავად ობიექტურ
ფაქტორს წარმოადგენს, რომელიც, ჩვენს შემთხვევაში, ბანკის მიერ გამოყენებადი
საკუთარი კაპიტალის მოცულობაში ნასესხები სახსრების გამოყენებისას წარმოიშობა,
და რომელიც მას (ბანკს) საკუთარ კაპიტალზე დამატებითი მოგების მიღების
მაჩვენებელს, რომელიც ნასესხები სახსრების სხვადასხვა წილის
გამოყენებისას, საკუთარ კაპიტალზე დამატებითად გენერირებადი მოგების დონის
გამომხატველია, ფინანსური ლევერიჯის ეფექტს (ფლე) უწოდებენ და იგი შემდეგი
ფორმულით გაიანგარიშება:
ფლე = (1 - გნმგ.გდ) x (მრკა - პრკრ)x (ნკ / სკ) ,
სადაც: ფლე - ფინანსური ლევერიჯის კოეფიციენტია, რომელიც საკუთარი
რენტაბელობის კოეფიციენტის ნაზარდში აისახება, % ;
გნმგ.გდ - განაკვეთი მოგებაზე გადასაზადის, გამოხატული ათეულ
წილადში ;
მრკა- მთლიანი რენტაბელობის კოეფიციენტი აქტივების (მთლიანი
მოგების შეფარდება აქტივების საშუალო ღირებულებასტან), % ;
პრ.კრ. - პროცენტების საშუალო განაკვეთი კრედიტზე, რომელიც
476
ნასესხები კაპიტალის გამოყენებაზე გადაიხდება, % ;
ნკ - ნასესხები კაპიტალის საშუალო ჯამი ;
სკ - საკუთარი კაპიტალის საშუალი ჯამი .
ფინანსური ლევერიჯის ეფექტის ფორმირების ეფექტი განვიხილოთ შემდეგ

მაგალითზე (ცხრ. 13.1) :
მოყვანილი მონაცემების განხილვის შედეგად შეიძლება დავინახოთ, რომ
ბანკი „A“ მიხედვით ფინანსური ლევერიჯის ეფექტი არ გვაქვს, რადგანაც იგი თავის
სამეურნეო საქმიანობაში ნასესხებ კაპიტალს არ იყენებს.
ბანკი „B“მიმართებაში ფინანსური ლევერიჯის ეფექტი ტოლი იქნება:
ფლე = (1 – 0,3) x (20 - 10) x 200 / 800 = 1,75% .
ცხრილი 13.1. ფინანსური ლევერიჯის ეფექტის ფორმირება
(პირ. ფულ. ერთ.)
№ მაჩვენებლები: ბანკი ბანკი ბანკი
რიგ. “A” “B” “C”
1. მთლიანად გამოყენებული კაპიტალის (აქტივის) საშუალო ჯამი 1000 1000 1000
განსახილველ პერიოდში:
მათ შორის:
2. საკუთარი კაპიტალის საშუალო ჯამი 1000 800 500
3. ნასესხები კაპიტალის საშუალო ჯამი - 200 500
4. მთლიანი მოგების ჯამი (კრედიტზე პროცენტების 200 200 200
გადახდასთან მიმართებასი ხარჯების გათვალისწინების
გარეშე)
5. აქტივების მთლიანი რენტაბელობის კოეფიციებტი (კრედიტზე 20 20 20
პროცენტების გადახდასთან მიმართებაში ხარჯების
გათვალისწინების გარეშე)
6. კრედიტზე პროცენტების საშუალო დონე, % 10 10 10
7. კრედიტზე პროცენტების ჯამი, რომელიც ნასესხები კაპიტალის - 20 50
გამოყენებაზეა გადახდილი
(ჯგ. 3 x ჯგ. 6 / 100)
8. მთლიანი მოგების ჯამი კრედიტზე პროცენტების გადახდასთან 200 189 150
მიმართებაში ხარჯების გათვალისწინებით
(ჯგ. 4 - ჯგ. 7)
9. მოგებაზე გადასახადის განაკვეთი, გამოსახული ათეულ 0,3 0,3 0.3
წილადში
10. მოგებაზე გადასახადის ჯამი 60 54 45
(ჯგ. 8 x ჯგ. 9)
11. სუფთა მოგების ჯამი, ბანკის განკარგულებაში გადასახადის 140 126 105
გადახდის შემდეგ დარჩენილი
(ჯგ. 8 - ჯგ. 10)
12. საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობის კოეფიციენტი ანუ 14,00 15,75 21,00
477
ფინანსური რენტაბელობის კოეფიციენტი, %
(ჯგ. 11 x 100 / ჯგ.2)
13. საკუთარი კაპიტალის რენტაბელობის ნაზარდი ნასესხები - 1,75 7,00
კაპიტალის გამოყენების გამო, %
(ბანკი „A“-თან მიმართებაში)
შესაბამისად ბანკი „C“მიმართებაში ფინანსური ლევერიჯის ეფექტი ტოლი

იქნება:
ფლე = (1 – 0,3) x (20 - 10) x500 / 500 = 7,00% .
მოყვანილი გაანგარიშებების შედეგებიდან ჩანს, რომ ბანკის მიერ
გამოყენებადი კაპიტალის საერთო ჯამში რამდენად უფრო მაღალია ნასესხები
სახსრების ხვედრითი წილი, იმდენად იგი საკუთარ კაპიტალზე უფრო დიდი
მოგების დონეს მიიღებს.
ფინანსური ლევერიჯის ეფექტის ზემოთ მოყვანილი ფორმულის
განხილვიდან შეიძლება მასში გამოიყოს სამი ძირითადი შემადგენელი:
1) ფინანსური ლევერიჯის საგადასახადო კორექტორი (1 - გნმგ.გდ), რომელიც
გვიჩვენებს თუ რა ხარისხით ვლინდება ფინანსური ლევერიჯის ეფექტი,
მოგების გადასახადით დაბეგვრის სხვადასხვა დონესთან დაკავშირებით.
2) ფინანსური ლევერიჯის დიფერენციალი (მრკა - პრკრ), რომელიც აქტივების
მთლიანი რენტაბელობის კოეფიციენტსა და კრედიტზე პროცენტის საშუალო
სიდიდეს შორის სხვაობის მახასიათებელია.
3) ფინანსური ლევერიჯის კოეფიციენტი (ნკ / სკ), რომელიც ბანკის მიერ
გამოყენებადი ნასესხები კაპიტალის ჯამის მახასიათებელია, საკუთარი
კაპიტალის ერთეულზე გაანგარიშებით
აღნიშნული შემადგენელების გამოყოფა ბანკის ფინანსური საქმიანობის

პროცესში ფინანსური ლევერიჯის ეფექტის მიზნმიმართულად მართვის
შესაძლებლობას იძლევა. ამრიგად, უცვლელი დიფერენციალის პირობებში
ფინანსური ლევერიჯის ეფექტი როგორც საკუთარ კაპიტალზე მოგების ჯამისა და
478
დონის, ასევე აღნიშნული მოგების დაკარგვის ფინანსური რისკის გაზრდის მთავარ
გენერატორს წარმოადგენს.
ბანკის საკუთარი კაპიტალის მოგებიანობის დონეზე და ფინანსური რისკის
დონეზე ფინანსური ლევერიჯის ზემოქმედების მექანიზმის ცოდნა, ბანკის კაპიტალის
რიგორც ღირებულების, ასევე მისი სტრუქტურის მიზანმიმართულად მართვის
ბანკების უახლესი გამოცდილების გათვალისწინებით ფიმანსური ლევერიჯის
(ბერკეტი) სახით ნოვაციას განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია, როდესაც
აქტივების რისკის ხარისხი მრავალი მიზეზის გამო, არასაკმარისად ადექვატურად
ფასდებოდა, ხოლო ზოგჯერ კი შეგნებულადაც მცირდებოდა. ლევერიჯის
მაჩვენებელი 2013-2017 წლებში უნდა იქნეს შემოღებული (3).
აღნიშნული მაჩვენებლის დამკვიდრების ირგვლივ საკმაოდ მწვავე დისკუსია
გაიმართა, იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ აღნიშნული კოეფიციენტის
გაანგარიშებისას მაღალრისკიანი აქტივები (როგორც წესი, მაღალი შემოსავლის
მომტანები) და დაბალრისკიანები (ნაკლები შემოსავლით) ტოლმნიშვნელოვნად
გაითვალისწინებიან, რაც ბანკების პოტენციალურ მოგებას ზღუდავს.
მარეგულირებლების უმეტესობა აღნიშნული მაჩვენებლის რიგორც
სავალდებულოს სახით შემოღებას უჭერენ მხარს.აშშ-ში, მაგალითად, ახალი
ნორმატივის სავალდებულოების შემადგენლობაში ჩართვას თავაზობენ. ამასთან
მინიმალური საკმარისოის კაპიტალის დონე როგორც კაპიტალის საკმარისობის ორი
მაჩვენებლიდან (გაანგარიშებული რისკის კოეფიციენტის ან მის გარეშე
გათვალისწინებით) უფრო დიდის ოდენობით უნდა განსაზღვრულიყო. იმავე დროს
რიგი ევროპული ქვეყნები აღნიშნული კოეფიციენტის მიმართებაში დიდ
სიფრთხილეს გამოთქვამენ, და მისი სავალდებულო ხასიათს ეროვნული
მარეგულირებლების შეხედულების საფუძველზე დადგენას თავაზობენ.
ბაზელი III ახალ შეთანხმებაში ასევე კაპიტალის შემადგენლობაში რიგი
ფინანსური ინსტრუმენტების, კერძოდ, სუბორდინირებული კრედიტების,
479
სადაზღვევო კომპანიებში ბანკების წილების, ბანკებში და საბანკო ჯგუფებში მესამე
პირების მინორიტარული წილების ჩართვაზე (ისინი 2013-2022 წლების
განმავლობაში კაპიტალიდან თანდათანობით იქნება გატანილი) უარის თქმა იყო
შეთავაზებული. გარდა ამისა, პირველი დონის კაპიტალის ჩარჩოებში ძირითადი
(რომელიც შედგება ჩვეულებრივი აქციებისაგან) და დამატებითი კაპიტალის
(რომელიც ასევე საიმედოობის ძალიან მაღალი ხარისხის მფლობელია) გამოყოფა იყო
დადგენილი. მეორე დონის კაპიტალისათვის ქვეკატეგორიებად დაყოფა, პირიქით,
გაუქმებული იქნა. შეთანხმებაში ჩადებული კაპიტალის საკმარისობის
კოეფიციენტების სიდიდისადმი მოთხოვნილებები (დონეების მიხედვით და
კაპიტალის ბუფერის გათვალისწინებით) ცხრილი 13.2-შია მოყვანილი.
ცხრილი 13.2. კაპიტალის მონიმალური საკმარისობის კოეფიციენტები
ბაზელი III შეთანხმებასთან შესაბამისობაში, %-ში,
2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019
ლევერიჯის ჩაირთვება
კოეფიციენტი: შეთანხმების
განაყოფი
1-ში
პირველი დონის ძირითადი 3,5 4,0 4,5 4,5 4,5 4,5 4,5
კაპიტალის საკმარისობა
კაპიტალის კონსერვაციის ბუფერი 0,625 1,250 1,875 2,500
პირველი დონის ძირითადი 3,5 4,0 4,5 5,1 5,8 6,4 7,0
კაპიტალის საკმარისობა პლიუს
კაპიტალის კონსერვაციის ბუფერი
პირველი დონის ძირითადი 20 40 60 80 100 100
კაპიტალისაგან ფინანსური
ინსტრუმენტების გამოქვითვა,
რომლებიც ადრე კაპიტალის
შემადგენლობაში
გაითვალისწინებოდა
პირველი დონის კაპიტალის 4,5 5,5 6,0 6,0 6,0 6,0 6,0
საკმარისობა
კაპიტალის საკმარისობა 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0
კაპიტალის საკმარისობა პლიუს 8,0 8,0 8,0 8,6 9,1 9,9 10,5
კაპიტალის კონსერვაციის ბუფერი
წყარო: Basel Committee on Banking Supervision. Basel III phase – in arrangements,
www.bis.org
ბაზელი III შეთანხმების კიდევ ერთი ნოვაცია გახდა კაპიტალის პროციკლური
ბუფერის შემოღება, რომელიც ბანკების საკრედიტო ექსპანსიისას სისტემური რისკის
480
ზრდის შემთხვევაში, კაპიტალის შესაძლო დანაკარგების გადაფარვას მოემსახურება.
მისი სიდიდე მერყეობდეს იქნება რისკის ხარისხის მიხედვით შეწონილი აქტივების
თანხობრივი სიდიდისაგან 0-დან - 2,5%-მდე ინტერვალში. შეთავაზებულია, რომ
კონკრეტული ბანკისათვის ბუფერის მნიშვნელობა განსაზღვრული იქნება როგორც
ქვეყნების მიხედვით საშუალოშეწონილი სიდიდე, რომლებშიც იგი საკუთარ
საკრედიტო ოპერაციებს ახორციელებს. ეროვნულ დონეზე ბუფერის მნიშვნელობა
განსაზღვრული იქნება დამოკიდებულებაში: კერძო და არაფინანსური
სექტორისათვის გაცემული კრედიტების მიმდინარე მოცულობა შეფარდებული
მთლიან შიდა პროდუქტთან (მშპ) და აღნიშნულ მაჩვენებელში გრძევადიან
ტრენდთან. ბუფერის მნიშვნელობა შეთავაზებულია 0%-ის დონეზე იქნეს
დადგენილი, იმ შემთხვევაში თუ გაცემული კრედიტების მოცულობის ნაზარდი მშპ-
სადმი გრძელვადიან საშუალო მნიშვნელობასთან მიმართებაში 2%-ზე ნაკლებს
შეადგენს, და 2,5%-ის დონეზე, იმ შემთხვევაში თუ აღნიშნული ნაზარდი 10%-ზე
მეტს შეადგენს. ნაზარდის სხვა მნიშვნელობებისათვის ბუფერის სიდიდე ხაზობრივი
ინტერპოლაციის საფუძველზე უნდა განისაზღვროს.
ბაზელი III შეთანხმებაში, კაპიტალის საკმარისობის რეგულირებაში
ცვლილების გარდა, სერიოზული ნოვაციები - ლიკვიდობის რისკების რეგულირების
ნაწილშიც განხორციელდა, რომლებზეც ადრე მნიშვნელოვანი ყურადღება არ იყო
გამახვილებული. კერძოდ, გათვალისწინებულია ბანკების სტრეს-ტესტირება,
ფინანსურ ბაზრებზე სახსრების მოზიდვის შესაძლებლობის არარსებობის სიტუაციის
მოდელირება.
შეთანხმება ბაზელი III ასევე ლიკვიდობის გადაფარვის კოეფიციენტის
(Liquidity cover ratio, LCR) ჩამოყალიბაბას ითვალისწინებს,რომელიც გაიანგარიშება
როგორც მაღალიკვიდური აქტივების შეფარდება სუფთა ვალდებულებებთან (30
დღემდე დაფარვის ვადით). აღნიშნული კოეფიციენტის მნიშვნელობა დადგენილია
2015 წლიდან არა ნაკლები 60%-ის დონეზე, 2016 წლიდან - არა ნაკლები 70%-ის
481
დონეზე, 2017 წლიდან - არა ნაკლები 80%-ის დონეზე, 2018 წლიდან - არა ნაკლები
90%-ის დონეზე, 2019 წლიდან - არა ნაკლები 100%-ის დონეზე (3).
საქართველოს ეროვნული (ცენტრალური) ბანკისმიერ სხვადასხვა პერიოდში
კომერციული ბანკებისათვის დამტკიცებული კაპიტალის მოცულობა შემდეგი
დინამიკით ხასიათდება (5, გვ. 157-158):
 1992 წელს - 500 მლნ. კუპონი, ანუ 700 ათ. დოლარის ეკვივალენტი, რომელიც
1994 წლის ბოლოსათვის, ჰიპერინფლაციის შედეგად, 500 აშშ დოლარის
ეკვივალენტი გახდა;
 1996 წელს - 100 ათ. დოლარის შესაბამისი კუსი ლარებში;
 1998 წლის ივნისამდე - 500 ათ. დოლარის შესაბამისი კურსი ლარებში;
 2000 წლის 31 დეკენბრისათვის - 5 მლნ. ლარის მოცულობით (1998 წლის
ბოლომდე 1,0 მლნ. ლარამდე, შემდეგ თითოეულ წელს კი ორ-ორი მლნ.
ლარის მატებით);
 2008 წლის 31 დეკემბრისათვის - 12 მლნ ლარი, რომელიც ევროპული კავშირის
ქვეყნებში დადგენილი მინიმალური საწესდებო კაპიტალის - 5 მლნ. ევროს
ტოლი იყო(2004 წლის 31 დეკემბრამდე - არანაკლებ 6,4 მლნ. ლარი, 2005 წლის
დეკემბრამდე - არანაკლებ 7,8 მლნ ლარი, 2006 წლის 31 დეკემბრამდე -
არანაკლებ 9,2 მლნ. ლარი, 2007 წლის 31 დეკემბრამდე - არანაკლებ 10,6 მლნ.
ლარი).
ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით შემდეგი სახის მოკლე დასკვნის გაკეთება
არის შესასძლებელი:
1. პირველი ბაზელის შეთანხმება (ბაზელი I-ის სახით) ჩამოყალიბებული იყო
მსოფლიოს წამყვანი ინდუსტრიული ქვეყნების 10 ცენტრალური ბანკის
მმართველების მიერ 1988 წელსდა იგი ბანკის არასაკმარისი კაპიტალიზაციის
შემთხვევაში, საბანკო საქმიანობის მაღალი რისკებით იყო განპირობებული.
2. მეორე საკონსულტაციო ეტაპი ანუ ახალი ბაზელისII შეთანხმება (New Basel
Capital Accord), თავისთავში მოიცავს სამი რედაქციის შეთანხმების
482
მომზადებას (ივნისი 1999 წ., იანვარი 2001 წ., აპრილი 2003 წ. ერთობლივად
2003 წ. ბოლოს კორექციასთან). საბოლოო საბუთი 2004 წლის შუა პერიოდში
იქნა მიღებული და კაპიტალის მინიმალური სიდიდე, რომელიც უნდა
დაიცვას ბანკმა, მის მიერ თავისთავზე აღებად რისკებთან არის
3. ბაზელი III შეთანხმებაში მრავალი კარდინალური ნოვაციები იქნა შეტანილი,
კერძოდ, ლევერიჯი (Leverage, ბერკეტი),რომელიც არის: „მოგების
ფორმირების მართვის ფინანსური მექანიზმი და იგი კაპიტალისადა
დანახარჯების ცალკეული სახეობების საჭირო თანაფარდობის
უზრუნველყოფაზე არის დაფუძნებული.
13.3. კომერციული ბანკების ფინანსური მომსახურეობა:

ლიზინგული, ფაქტორინგული, ფორფეიტინგული
და სატრასტო ოპერაციები
კომერციული ბანკების ძირითად ფინანსურ მომსახურეობებს

წარმოადგენენ: ლიზინგი, ფაქტორინგი, ფორფეიტინგი და ტრასტი. ქვემოთ
უფრო დეტალურად განვიხილოთ თითოეულ მათგანთან დაკავშირებული
არსი, სახეობები, გადახდები, მომსახურება და ოპერაციები.
ბანკის ლიზინგური ოპერაციები:

ლიზინგი - არენდის ხელშეკრულებაა, რომლის საფუძველზე
ლიზინგგამცემი (არენდატორი) გარკვეული გადასახადის (საარენდო
გადასახადის) გადახდის საფუძველზე დროებით სარგებლობაში მიაწოდებს
ლიზინგმიმღებს (არენდატორს) მის კუთვნილებაში არსებულ მოწყობილობას,
მანქანებს, ელექტრონულ გამოთვლით მანქანებს, ორგტექნიკას,
სატრანსპორტო და სხვა საშუალებებს. ლიზინგი შეიძლება იყოს ორი
სახეობის: ოპერატიული და ფინანსური.
483
ოპერატიული ლიზინგის პირობებში კონტრაქტები მოკლე და საშუალო
ვადებით (როგორც წესი, ამორტიზაციულ პერიოდზე უფრო მოკლე ვადით)
ფორმდება. ამ შემთხვევაში არენდაგამცემი, ლიზინგის საგნის კარგი
მდგომარეობის უზრუნველყოფისათვის, თავისთავზე მის ტექნიკურ
მომსახურებას (რემონტი, გამართულობა და ა.შ.) იღებს. აღნიშნულთან
დაკავშირებით ლიზინგის მოცემულ სახეობას კიდევ სერვისულს უწოდებენ.
ლიზინგის ხელშეკრულების მოქმედების ვადის დასრულებისას მისი საგანი
უბრუნდება მფლობელს.
ფინანსური ლიზინგი არენდული ურთიერთობების ხანგრძლივი ვადით
ხასიათდება და, როგორც წესი, სრულად ამოეტიზაციულლს წარმოადგენს. იგი
ქონები არედაგამცემის მიერ მომსახურებას არ ითვალისწინებს. ასეთი
ლიზინგი ქონების მფლობელს მოწყობილობისა და სხვა საშუალებების
შეძენასთან დაკავშირებით ყველა ხარჯების სრულად ანაზღაურების
ლიზინგის ობიექტი შეიძლება როგორც ახალი მოწყობილობა, ასევე
მოხმარებაში არსებულიც, აგრეთვე სხვა საგნებიც იყოს, რომელთა მესაკუთრეს
წარმოადგენს არედატორი.
ლიზინგი შეიძლება მიძრავი ქონება (მას კიდევ უწოდებენ მანქანა-
ტექნიკურებს) და უძრავი ქონება იყოს.
ლიზინგური ურთიერთობების მნიშვნელოვან ნაწილს ლიზინგური
გადახდების გაანგარიშება წარმოადგენს. გადახდების საერთიო თანხა
ყალიბდება: ამორტიზაციული ანარიცხებისაგან, საკრედიტო რესურსებზე და
ლიზინგამცემის დამატებით მომსახურებაზე, საკომისიო გადახდებზე და
დამატებულ ღირებულებაზე გადასახადის გადახდებისაგან, რომლებსაც
ლიზინგამცემი იხდის ბიუჯეტში. (შემდგომ გამოიყენება ე.ნ. ჩეკმარევას მიერ
შეთავაზებული ლიზინგური გადახდების გაანგარიშების მეთოდიკა)2.
484
ლიზინგგამცემისათვის კუთვნილი ამორტიზაციული ანარიცხების (ამ.ან)
სიდიდე გაიანგარიშება ფორმულით:
ამ.ან = ღ xნამ.ანxპ / 100 ,
სადაც: ამ.ან - ამორტიზაციული ანარიცხებია,
ღ - მოწყობილობის საბალანსო ღირებულებაა,
ნამ.ან- ამორტიზაციული ანარიცხებოს ნორმაა,
პ - ლიზინგური შეთანხმების მოქმედების პერიოდია.
გადახდები საკრედიტო რესურსებზე (გდკრ) განისაზღვრება შემდეგი

გდკრ = კრ x გნკრ / 100 ,
სადაც: გდკრ- გადახდებია საკრედიტო რესურსებზე,
კრ - საკრედიტო რესურსების სიდიდეა, მოსაზიდი
ლიზინგურიოპერაციების განსახორციელებლად,
გნკრ - განაკვეთია საკრედიტო რესურსების გამოყენებაზე.
ამასთან საკრედიტო რესურსების სიდიდე განისაზღვრება ფორმულით:

კრრს = ჯამი პპრ (ღწდ + ღწბ) / 2 ,
სადაც:ღწდ - მოწყობილობის ღირებულებაა წლის დასაწყისში,
ღწბ - მოწყობილობის ღირებულებაა წლის ბოლოსათვის,
პპრ - პერიოდია (წელთა რაოდენობა), რომელზედაც არის
დადებული ხელშეკრულება ლიზინგთან მიმართებაში.
ლიზინგამცემის დამატებით მომსახურეობებზე გადახდების (გდმს)

გაანგარიშებისათვის გამოიყენება ფორმულა:
გდმს = ხმვ - ხმსx ხრკ + ხსხ ,
სადაც: ხმვ - სამივლინებო ხარჯები ფირმა-ლიზინგგამცემის მუშაკების,
ხმს- ხარჯები მომსახურებაზე იურიდიული კონსულტანტების,
ხრკ - ხარჯები რეკლამაზე ლიზინგგამცემის,
ხსხ- სხვა სახეობის ხარჯები ლიზინგგამცემის მომსახურეობებზე.
საკომისიო გადახდების (გდსკ) სიდიდე განისაზღვრები ფორმულით:

გდსკ = კრრსx გნსკ / 100 ,
სადაც:გნსკ - საკომისიო გასამრჯელოს განაკვეთია.
485
დამატებულ ღირებულებაზე გადასახადის სიდიდის გაანგარიშება,
რომელსაც ლიზინგგამცემი იხდის ბიუჯეტში (გდდმ), ხორციელდება
გდდმ = ამ x გდ / 100,
სადაც: ამ - ამონაგებია ლიზინგურ გარიგებასთან მიმართებაში,
რომელიცდამატებულ ღირებულებაზე გადასახადით
იბეგრება,
გდ - გადასახადის განაკვეთია დამატებულ ღირებულებაზე.
ამასთან, ამონაგების (ამგ) სიდიდე გაიანგარიშება ფორმულით:

ამგ = გდმვ + გდსკ + გდმს .
ამრიგად, ლიზინგური გადასახადების (ლგდ) საერთო თანხა ტოლი
იქნება:
ლგდ = ამან + გდკრ + გდსკ + გდმს+ გდდმ .
ლიზინგური შესატანების სიდიდე გაიანგარიშება ლიზინგის
ხელშეკრულებით განსაზღვრული მათი პერიოდულობიდან გამომდინარე
შემდეგი ფორმულის გამოყენებით:
ა) შესატანების ყოველწლიურად გადახდისას:
ლგდ = ლშს / წრდ ,
სადაც ლშს - ერთი ლიზინგის შესატანია.
ბ) შესატანების ყოველკვარტალურად გადახდისას:
ლგდ = ლშს / (წრდ/ 4) ,
გ) შესატანების ყოველთვიურად გადახდისას:
ლგდ = ლშს / (წრდ/ 12) .
განვიხილოთ ლიზინგური გადახდების გაანგარიშების მაგალითი
ოპერატიული ლიზინგის მიხედვით გამოსყიდვის უფლებით.
მაგალითი 1:
486
ლიზინგში გადასაცემი მოწყობილობის ღირებულება 11 000 ათ. ლარია.
ლიზინგის ვადა ოთხი წელია (იანვარი 2016 წ. - დეკემბერი 2019 წ.).
ამორტიზაციული ანარიცხების ნორმა მოწყობილობის მთლიანად აღდგენაზე -
წლიური 10%-ია. ლიზინგური გარიგების განხორციელებისათვის მოსაზიდი
კრედიტის მიხედვით საპროცენტო განაკვეთი - წლიური 10%-ია. ლიზინგის
მიხედვით შეთანხმებული საკომისიო პროცენტია - წლიური 4%.
მოწყობილობის კაპიტალურ რემონტს, მის ტექნიკურ მომსახურებას
ლიზინგგამცემი ახორციელებს. ლიზინგგამცემი მომხმარებელს ზოგიერთ
დამატებით მომსახურებას უწევს, რომელთა მიხედვით ხარჯები შეადგენენ:
 ლიზინგგამცემის თანამშრომლების სამივლინებო ხარჯები - 3,2 ათ.
ლარი;
 იურიდიული კონსულტაციების განხორციელებასთან მიმართებაში
ხარჯები ლიზინგის ხელშეკრულების დადების საკითხებთან
მიმართებაში - 3 ათ. ლარი;
 ლიზინგგამცემის ხარჯები კონსულტაციაზე მოწყობილობის
ექსპლოატაციაზე, საცდელი გამოცდის ორგანიზაციის ჩართვით - 5 ათ.
ლარი.
ლიზინგური შესატანების გადახდები ყოველწლიურად ტოლი
წილებით ხორციელდება.შეთანხმებაში გათვალისწინებულია, რომ ლიზინგის
ვადის დასრულების შემდეგ ლიზინგმიმღები შეიძენს ლიზინგის ობიექტს
საკუთრებაში მისი ნარჩენი ღირებულებიდან გამომდინარე. დამატებულ
ღირებულებაზე საგადასახადო განაკვეთის სიდიდე დადგენილია 20%-ის
ოდენობით.
მოცემული კონტრაქტით გათვალისწინებულია: მოწყობილობის
საშუალოწლიური ღირებულების და ამორტიზაციის სიდიდის გაანგარიშება,
რომელიც არენდის ვადაში იქნება დარიცხული; ლიზინგური გადახდების
487
სიდიდე; მოწყობილობის ნარჩენი ღირებულება; ლიზინგური შესატანების
გადახდის გრაფიკის შედგენა.
1. მოწყობილობის საშუალიწლიური ღირებულება და ამორტიზაციის სიდიდე
არენდის ვადაში შეადგენს (ათ. ლარებში):
პერიოდი მოწყობილო- ამორტიზა- მოწყობილო- მოწყობილო-

ბის ღირებუ- ციული ბის ღირებუ- ბის საშუა-
ლება წლის ანარიცხები ლება წლის ლოწლიური
დასაწყისი- ბოლოსათვის ღირებულება
სათვის
პირვ. წელი 11 000 1 100 9 900 10 450
მე-2-ე წელი 9 900 1 100 8 800 9 350
მე-3-ე წელი 8 800 1 100 7 700 8 250
მე-4-ე წელი 7 700 1 100 6 600 7 150
ჯამი 4 400
2. ლიზინგური გადახდის სიდიდე:

 პირველ წელს:
ამან1 = 11 000 x 10 / 100 = 1 100ათ. ლარი;
გდკრ1 = 10 450 x 10 / 100 = 1 045 ათ. ლარი;
გდკპ1 = 10 450 x 4 / 100 = 418 ათ. ლარი;
გდმს1 = (3,2 + 3 + 5) : 4 = 2,8ათ. ლარი;
ამგ1 = 1 045 + 418 + 2,8 = 1 465,8 ათ. ლარი;
გდდმ1 = 1 465,8 x 20 / 100 = 293,2 ათ. ლარი;
ლგდ1 = 1 100 + 1 045 + 418 + 2,8 + 293,2 = 2 859 ათ. ლარი.
 მე-2-ე წელს:
ამან2 = 11 000 x 10 / 100 = 1 100 ათ. ლარი;
გდკრ2 = 9 350 x 10 / 100 = 935 ათ. ლარი;
გდკპ2 = 9 350 x 4 / 100 = 374 ათ. ლარი;
გდმს2 = (3,2 + 3 + 5) : 4 = 2,8 ათ. ლარი;
ამგ2 =935 + 374 + 2,8 = 1 311,8 ათ. ლარი;
488
გდდმ2 = 1 311,8 x 20 / 100 = 262,4 ათ. ლარი;
ლგდ2 = 1 100 + 935 + 374 + 2,8 + 262,4 = 2 674,2 ათ. ლარი.
ამან3 = 11 000 x 10 / 100 = 1 100 ათ. ლარი;
გდკრ3 = 8 250 x 10 / 100 = 825 ათ. ლარი;
გდკპ3 = 8 250 x 4 / 100 = 330 ათ. ლარი;
გდმს3 = (3,2 + 3 + 5) : 4 = 2,8 ათ. ლარი;
ამგ3 =825+ 330 + 2,8 = 1 157,8 ათ. ლარი;
გდდმ3 = 1 157,8 x 20 / 100 = 231,8 ათ. ლარი;
ლგდ3 = 1 100 + 825 + 330 + 2,8 + 231,8 = 2 489,6 ათ. ლარი.
ამან4 = 11 000 x 10 / 100 = 1 100 ათ. ლარი;
გდკრ4 = 7 150 x 10 / 100 = 715 ათ. ლარი;
გდკპ4 = 7 150 x 4 / 100 = 286 ათ. ლარი;
გდმს4 = (3,2 + 3 + 5) : 4 = 2,8 ათ. ლარი;
ამგ4 =715 + 286 + 2,8 = 1 003,8 ათ. ლარი;
გდდმ4 = 1 003,8 x 20 / 100 = 200,8 ათ. ლარი;
ლგდ4 = 1 100 + 715 + 286 + 2,8 + 200,8 = 2 304,6 ათ. ლარი.
3. ლიზინგური გადახდების საერთო თანხა ლიზინგური შეთანხმების

მიქმედების პერიოდის განმავლობაში ტილი იქნება:
ლგდ = 2 859 + 2 674,2 + 2 489,4 + 2 304,6 = 10 327,2 ათ. ლარს.
შესატანი, რომელიც ერთ წელზე მოდის, ტოლია:
10 327,2 / 4 = 258,8 ათ. ლარი.
4. მოწყობილობის ნარჩენი ღირებულება:
ღნჩ = ღ - ამ ,
სადაც: ღ - მოწყობილობის საბალანსი (საწყისი) ღირებულებაა,
ამ - ამორტიზაციაა არენდის ვადაში.
მოცემული ლიზინგის მიხედვით:

ღნჩ = 11 000 – 4 400 = 6 600 ათ. ლარს.
5. ლიზინგური შესატანების გადახდის გრაფიკი:
489
თარიღი თანხა, ათ. ლარებში
01.01.2016 წ. 2 581,8
01.01.2017 წ. 2 581,8
01.01.2018 წ. 2 581,8
01.01.2019 წ. 2,581,8
ჯამი 10 327,2
ლიზინგის ობიექტის ღირებულება 6 300 ათ. ლარის ტოლია. მისი
სრული ამორტიზაციის ვადა 10 წელია. ამორტიზაციის ნორმა მოწყობილობის
სრულად აღდგენაზე წლიური 10%-ია. ლიზინგის ვადა 10 წელია. საპროცენტო
განაკვეთი ლიზინგის მიხედვით, რომელიც მოწყობილობის შესაძენად
მოიზიდება, წლიური 20%-ია, ლიზინგის მიხედვით საკომისიოს პროცენტი
წლიური 16%-ის დონეზეა დადგენილი. დამატრბულ ღირებულებაზე
გადასახადის საპროცენტო განაკვეთი პირობითად 20%-ის სიდიდითაა
მიღებული. ლიზინგგამცემი მოწყობილობის კაპიტალურ რემონტსსაწარმოო
ხარჯების კომპენსაციით აწარმოებს ლიზინგმიმღების სახსრების ხარჯზე.
აღნიშნული ხარჯების ღირებულება 150 ათ. ლარის ტოლია. ლიზინგური
შესატანების გადახდები ყოველწლიურად ტილი წილებით ხორციელდება.
გავიანგარიშოთ ლიზინგური გადახდები არენდის მთლიანი ვადის
განმავლობაში და შევადგინოთ მათი შეტანის გრაფიკი.
1. მოწყობილობის საშუალოწლიური ღირებულება და ამორტიზაციის სიდიდე
არენდის ვადის განმავლობაში ტოლი იქნება (ათ. ლარებში):
პერიოდი მოწყობილო- ამორტიზა- მოწყობილო- მოწყობილო-

ბის ღირებუ- ციული ბის ღირებუ- ბის საშუა-
490
ლება წლის ანარიცხები ლება წლის ლოწლიური
სათვის
პირვ. წელი 6 300 630 5 670 5 985
მე-2-ე წელი 5 670 630 5 040 5 355
მე-3-ე წელი 5 040 630 4410 4 725
მე-4-ე წელი 4 410 630 3 780 4 095
მე-5-ე წელი 3 780 630 3 150 3 465
მე-6-ე წელი 3 150 630 2 520 2 835
მე-7-ე წელი 2 520 630 1 890 2 205
მე-8-ე წელი 1 890 630 1 260 1 575
მე-9-ე წელი 1 260 630 630 945
მე-10-ე წელი 630 630 0 315
ჯამი 6 300
6. ლიზინგური გადახდის სიდიდე:

 პირველ წელს:
ამან1 = 6 300 x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ1 = 5 985 x 20 / 100 = 1 197 ათ. ლარი;
გდკპ1 = 5 985 x 16 / 100 = 957,6 ათ. ლარი;
ამგ1 = 1 197 + 957,6 = 2 154,6 ათ. ლარი;
გდდმ1 = 2 154,6 x 20 / 100 = 430,9 ათ. ლარი;
ლგდ1 = 630 + 1 197 + 957,6 + 430,9 = 3 216 ათ. ლარი.
ანალოგიურად გაიანგარიშეთ გადახდების სიდიდე არენდის სხვა ცხრა

წლის მიხედვით, გამსაზღვრეთ გადახდის საერთო სიდიდე და შეადგინეთ
შესატანების გრაფიკი.
ამან2 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ2 = 5 355 x 20 / 100 = 1 071 ათ. ლარი;
გდკპ2 = 5 355 x 16 / 100 = 857 ათ. ლარი;
ამგ2 =1 071 + 857 = 1 928 ათ. ლარი;
491
გდდმ2 = 1 928 x 20 / 100 = 381 ათ. ლარი;
ლგდ2 =630 + 1 071 + 857 + 381 = 2 939 ათ. ლარი.
ამან3 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ3 = 4 725 x 20 / 100 = 945 ათ. ლარი;
გდკპ3 = 4 725 x 16 / 100 = 756 ათ. ლარი;
ამგ3 = 945 + 765 = 1 710 ათ. ლარი;
გდდმ3 = 1 710 x 20 / 100 = 342 ათ. ლარი;
ლგდ3 =630 + 945 + 756 + 342 = 2 673 ათ. ლარი.
ამან4 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ4 = 4 095 x 20 / 100 = 819 ათ. ლარი;
გდკპ4 = 4 095 x 16 / 100 = 655 ათ. ლარი;
ამგ4 =819 + 655 = 1 474 ათ. ლარი;
გდდმ4 = 1 474 x 20 / 100 = 295 ათ. ლარი;
ლგდ4 =630 + 819 + 655 + 295 = 2 399 ათ. ლარი.
ამან5 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ5 = 3 465 x 20 / 100 = 693 ათ. ლარი;
გდკპ5 = 3 465 x 16 / 100 = 554 ათ. ლარი;
ამგ5 =693 + 554 = 1 247 ათ. ლარი;
გდდმ5 = 1 247 x 20 / 100 = 249 ათ. ლარი;
ლგდ5 =630 + 683 + 554 + 249 = 2 116 ათ. ლარი.
ამან6 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ6 = 2 835 x 20 / 100 = 567 ათ. ლარი;
გდკპ6 = 2 835 x 16 / 100 = 454 ათ. ლარი;
ამგ6 =567 + 454 = 1 021 ათ. ლარი;
გდდმ6 = 1 021 x 20 / 100 = 204 ათ. ლარი;
ლგდ6 =630 + 567 + 454 + 204 = 1 855 ათ. ლარი.
ამან7 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ7 = 2 205 x 20 / 100 = 451 ათ. ლარი;
492
გდკპ7 = 2 205 x 16 / 100 = 353 ათ. ლარი;
ამგ7 =451 + 353 = 804 ათ. ლარი;
გდდმ7 = 804x 20 / 100 = 161 ათ. ლარი;
ლგდ7 =630 + 451 + 353 + 161 = 1 595 ათ. ლარი.
ამან8 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ8 = 1 575 x 20 / 100 = 315 ათ. ლარი;
გდკპ8 = 1 575 x 16 / 100 = 252 ათ. ლარი;
ამგ8 =315 + 252 = 867 ათ. ლარი;
გდდმ8 = 867 x 20 / 100 = 173 ათ. ლარი;
ლგდ8 =630 + 315 + 252 + 173 = 1 370 ათ. ლარი.
ამან9 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ9 = 945 x 20 / 100 = 189 ათ. ლარი;
გდკპ9 = 945 x 16 / 100 = 151 ათ. ლარი;
ამგ9 =189 + 151 = 340 ათ. ლარი;
გდდმ9 = 340 x 20 / 100 = 68 ათ. ლარი;
ლგდ9 =630 + 189 + 151 + 68 = 1 038 ათ. ლარი.
ამან10 = 6 300x 10 / 100 = 630 ათ. ლარი;
გდკრ10 = 315 x 20 / 100 = 63 ათ. ლარი;
გდკპ10 = 315 x 16 / 100 = 50 ათ. ლარი;
ამგ10 = 63 + 50 = 113 ათ. ლარი;
გდდმ10 = 113 x 20 / 100 = 23 ათ. ლარი;
ლგდ10 =630 + 63 + 50 + 23 = 766 ათ. ლარი.
7. ლიზინგური გადახდების საერთო თანხა, ლიზინგური შეთანხმების

მიქმედების პერიოდის განმავლობაში, ტილი იქნება:
ლგდ = 3 216 + 2 939 + 2 673 + 2 399 + 2 116 + 1 855 +
+ 1 595 + 1 370 + 1 038 + 766 = 19 914 ათ. ლარს.
შესატანი, რომელიც ერთ წელზე მოდის, ტოლია:
19 914 / 10 = 1991 ათ. ლარი.
8. მოწყობილობის ნარჩენი ღირებულება:
493
ღნჩ = ღ - ამ ,
სადაც: ღ - მოწყობილობის საბალანსი (საწყისი) ღირებულებაა,
ამ - ამორტიზაციაა არენდის ვადაში.
მოცემული ლიზინგის მიხედვით:

ღნჩ = 6 300 – 6 300 = 0 ათ. ლარს.
9. ლიზინგური შესატანების გადახდის გრაფიკი:
თარიღი თანხა, ათ. ლარებში
01.01.2016 წ. 1 991,4
01.01.2017 წ. 1 991,4
01.01.2018 წ. 1 991,4
01.01.2019 წ. 1 991,4
01.01.2020 წ. 1 991,4
01.01.2021 წ. 1 991,4
01.01.2022 წ. 1 991,4
01.01.2023 წ. 1 991,4
01.01.2024 წ. 1 991,4
01.01.2025 წ. 1 991,4
ჯამი 19 914
გადახდები ლიზინგის მიხედვით შეიძლება განხორციელებული იქნას არა

მარტო ტოლი წილებით, არამედ არათანაბრადაც, გამომდინარე პირობებიდან,
გათვალისწინებული შეთანხმებაში.
ლიზინგური შეთანხმების მიხედვით ლიზინგის ობიექტის
ღირებულება 1 500 ათ. ლარია. ამორტიზაცია საარენდო მოწყობილპბაზე
494
გაიანგარიშება დაჩქარებული ჩამოწერის მეთოდის მიხედვით და
გადიდებულია 10-დან - 20%-მდე წლიური. ლიზინგის ვადაა ხუთი წელი.
საპროცენტო განაკვეთი კრედიტის მიხედვით 16%-ია. ლიზინგგამცემი და
ლიზინგმიმღები შეთანხმდნენ საპროცენტო განაკვეთის გადახედვის შესახებ
გადიდების მხარეს ყოველწლიურად 2,5 პუნქტით. საკომისიოს პროცენტი
ლიზინგის მიხედვით შეადგენს მთლიანი ვადის განმავლობაში 6% წლიურს.
დამატებულ ღირებულებაზე გადასახადის განაკვეთის სიდიდე 20%-ია.
გაიამგარიშეთ მოწყობილობის საშუალოწლიური ღირებულება და
ლიზინგური გადახდების საერთო სიდიდე.
მოწყობილობის საშუალოწლიური ღირებულება არენდის პირველ წელს
1 500 + (1 500 - 300) / 2 = 1 350 ათ. ლარს;
მე-2-ე წელს:
1 200 + (1 200 - 300) / 2 = 1 050 ათ. ლარს და ა.შ.
აქედან გადახდები პირველ წელს ტილი იქნება:
ამან1 = 1 500 x 20 / 100 = 300 ათ. ლარი;
გდკრ1 = 1 350 x 16 / 100 = 216 ათ. ლარი;
გდკპ1 = 1 350 x 6 / 100 = 81 ათ. ლარი;
გდმს1 = (216 + 81) = 297 ათ. ლარი;
გდდმ1 = 297 x 20 / 100 = 59,4 ათ. ლარი;
ლგდ1 = 300 + 216 + 81 + 59,4 = 656,4 ათ. ლარი.
ამან2 = 1 500 x 20 / 100 = 300 ათ. ლარი;
გდკრ2 = 1 050 x 18,5 / 100 = 194 ათ. ლარი;
გდკპ2 = 1 050 x 6 / 100 = 63 ათ. ლარი;
ამგ2 =194 + 63 = 257 ათ. ლარი;
გდდმ2 = 257 x 20 / 100 = 51,4 ათ. ლარი;
ლგდ2 = 300 + 194 + 63 + 51,4 = 608,4 ათ. ლარი.
495
საჭიროა გადახდები გაანგარიშებული იქნას დანარჩენი წლების
მიხედვით და მთლოანობაში.
ამან3 = 1 500 x 20 / 100 = 300 ათ. ლარი;
გდკრ3 = 750 x 21 / 100 = 158 ათ. ლარი;
გდკპ3 = 750 x 6 / 100 = 45 ათ. ლარი;
ამგ3 =158 + 45 = 203 ათ. ლარი;
გდდმ3 = 203 x 20 / 100 = 40,6 ათ. ლარი;
ლგდ3 = 300 + 158 + 45 + 40,6 = 543,6 ათ. ლარი.
ამან4 = 1 500 x 20 / 100 = 300 ათ. ლარი;
გდკრ4 = 450 x 23,5 / 100 = 112 ათ. ლარი;
გდკპ4 = 450 x 6 / 100 = 27 ათ. ლარი;
ამგ4 =112 + 27 = 239 ათ. ლარი;
გდდმ4 = 239 x 20 / 100 = 47,8 ათ. ლარი;
ლგდ4 = 300 + 112 + 27 + 47,8 = 386,8 ათ. ლარი.
ამან5 = 1 500 x 20 / 100 = 300 ათ. ლარი;
გდკრ5 = 150 x 26 / 100 = 39 ათ. ლარი;
გდკპ5 = 150 x 6 / 100 = 9 ათ. ლარი;
ამგ5 =39 + 9 = 48 ათ. ლარი;
გდდმ5 = 48 x 20 / 100 = 9,6 ათ. ლარი;
ლგდ5 = 300 + 39 + 9 + 9,6 = 357,6 ათ. ლარი.
ლიზინგური გადასახადების საერთო თანხა ლიზინგური

ხელშეკრულების მოქმედების პერიოდში ტოლი იქნება:
ლგდ = 656,4 + 608,4 + 543,6 + 386,8 + 357,6 = 2 552,8 ათ. ლარი.
შესატანი, რომელიც ერთ წელზე მოდის, ტოლი იქნება:
2 552,8 / 5 = 510,6 ათ. ლარი.
მნიშვნელოვან ინტერესს წარმოადგენს საწარმოს ლიზინგის მიხედვით
დანახარჯებისა და იგივე მოწყობილობის კრედიტში შეძენაზე ხარჯების
შედარება.
496
აღნიშნული საკითხი შემდეგ მაგალითზე განვიხილოთ.
სესხის სიდიდე (იგივეა ლიზინგის მოცულობა და მოწყობილობის
საწყისი ღირებულება შეძენისას) 100 000 ათ. ლარია. არენდის ვადა სამი წელია.
საბანკო პროცენტი სესხის მიხედვით 20%-ია წლიური. ბანკის საოპერაციო
ხარჯები 1%-ია, ანუ 1 000 ათ. ლარია. მოგებაზე გადასახადის განაკვეთია 40%.
სესხის დაფარვის ვადებია: პირველი წელი - 40%; მე-2-ე წელი - 30%; მე-3-ე
წელი - 30%. გადასახადის განაკვეთი დამატებულ ღირებულებაზე 20%-ია.
ამორტიზაციული ანარიცხების ნორმა (წელიწადში) 12%-ია. ამორტიზაცია
წლიური 125-დან გამომდინარე - 12 000 ათ. ლარია.
არენდატორს მინიჭებული აქვს უფლებანარჩენი ღირებულებით
გამოისყიდოს მოწყობილობა.
განვსაზღვროთ, რა არის საწარმოსათვის მომგებიანი:
იყიდოსმოწყობილობა თუ არენდაში აიღოს იგი?
1. მოწყობილობის საშუალიწლიური ღირებულება
(ათ. ლარებში)
მოწყობი- ამორტიზა- მოწყობი- მოწყობი-
ლობის ციული ლობის ლობის
ღირებუ-ლება ანარიცხები ღირებუ-ლება საშუალო-
წლის წლის წლიური
სათვის
პირველი 100 000 20 000 80 000 90 000
წელი
მე-2-ე წელი 80 000 20 000 60 000 70 000
მე-3-ე წელი 60 000 20 000 40 000 50 000
2. გადახდების გაანგარიშება ლიზინგის მიხედვით
497
პირველი მე-2-ე მე-3-ე დაუფარავი ჯამი
წელი წელი წელი ნაწილი
დანახარჯები
ამორტიზა-
12 000 12 000 12 000 64 000 100 000
ციაზე
პროცენტები (90 000 x (70 000 x (50 000 x
კრედიტის
20/100) = 18 20/100) = 14 20/100) =
000 000 10 000 - 42 000
საკომისიო 1 000 1 000 1 000 - 3 000

ბანკისათვის
გადასახადი (19 000x (15 000x (11 000x
დამატებულ
20/100) = 20/100) = 20/100) =
ღირებულე-
ბაზე 3 800 3 000 2 200 - 9 000
ჯამი 34 800 30 000 25 200 64 0001 154 000
შენიშვნა: ლიზინგმიმღების მიერ იქნება გადახდილი მოწყობილობის

გამოსყიდვისას არენდის დასრულებისას.
ხარჯების გაანგარიშება
სესხის მეშვეობით მოწყობილობის შეძენისას
პირველი მე-2-ე მე-3-ე
წელი წელი წელი ჯამი
სესხის
დაფარვა 40 000 30 000 30 000 100 000
საბანკო
პროცენტი
სესხის
მიხედვით 20 000 12 000 6 000 38 000
გადასახადის (60 000x40/100) (42 000x (36 000x
თანხა = 40/100) = 40/100) =
24 000 16 800 14 400 55 200
ჯამი 84 000 58 800 50 400 193 200
ჯამების შედარება იძლევა საფუძველს გაკეთდეს დასკვნა ლიზინგის

სასარგებლოდ. მოწყობილობის არენდის შემთხვევაში ლიზინგური
498
შეთანხმების მიხედვით გაანგარიშების მთლიანი პერიოდის განმავლობაში,
მოწყობილობის შემდგომი ნარჩენი ღირებულებით 64 მლნ. ლარად შეძენის
ჩათვლით, საწარმოს ხარჯებმა შეადგინა 154 მლნ. ლარი, ხოლო აღნიშნული
მოწყობილობის თავიდანვე სესხის ხარჯზე შეძენამ კი - 193,2 მლნ ლარია.
გადახარჯვამ, ამრიგად, შეადგინა (193,2 - 154) = 39,2 მლნ. ლარი.
ბანკის ფაქტორინგული ოპერაციები:
ფაქტორინგი (ინგლისურიდანfactor - აგენტი, შუამავალი) წარმოადგენს

საკომისიო ოპერაციის ნაირსახეობას, შეხამებული მომწოდებლის საბრუნავი
კაპიტალის დაკრედიტებასთან და დაკავშირებული გადაუხდელი სავალო
მოთხოვნილებების (ანგარიშები-ფაქტურების და თამასუქების)
გადათმობასთან, რომლებიც კონტრაგენტებს შორის ფაქტორინგულ ფირმაზე
ან ბანკის ფაქტორინგული განყოფილებისათვის საქონელისა და მომსახურების
რეალიზაციის პროცესში წარმოიშობიან.
ბანკის ფაქტორინგული ოპერაცია მდგომარეობს ექსპორტიორის
იმპორტიორისადმი ფულადი მოთხოვნილებების შეძენაში, მათ ინკასაციაში,
დაკრედიტებაში და საკრედიტო და სავალუტო რისკებისაგან გარანტირებაში.
1988 წ. საერთაშორისო ფაქტორინგის შესახებ მიღებული კონვერსიის
შესაბამსადოპერაცია ითვლება ფაქტორინგად იმ შემთხვევასი, თუ იგი
როგორც მინიმუმ ოთხიდან ორ ნიშანთვისებას აკმაყოფილებს:
 დაკრედიტების არსებობას;
 მომწოდებლის ბუღალტრული ანგარიშგების გაძღოლას;
 მისი დავალიანების ინკასირებას;
 საკრედიტო რისკისაგან დაზღვევას.
დღეს ფაქტორინგი თავისთავად მომწოდებლის მომსახურების
უნივერსალურ სისტემას წარმოადგენს, რომელიც მოიცავს ბუღალტრული,
ინფორმაციული, გასაღებითი, სადაზღვევო, საკრედიტო და იურიდიული
ხასიათის მომსახურეობებს. ფაქტორინგის მეშვეობით მომწოდებელს ექმნება
499
ოპტიმალური პირობები ძალისხმევის ძირითად, საწარმოო საქმიანობაზე,
საბრუნავი კაპიტალის დაჩქარებისა და შესაბამისად მოგების გადიდებისაკენ
კონცენტრაციისათვის. ბალანსის ჯამი მცირდება და მისი სტრუქტურა
უმჯობესდება საკუთარი და მოზიდული კაპიტალის თანაფარდობის
მაჩვენებლის გადიდების ხარჯზე.
ფაქტორინგული მომსახურების ღირებულება. ფაქტორინგული კომპანია,
ექსპორტიორისათვის მოთხოვნილების დაფარვის ვადის დადგომამდე
სახსრების ავანსირებით, ფაქტიურად აკრედიტებს მას. ავანსის სიდიდე,
კლიენტის კრედიტუნარიანობისაგან დამოკიდებულებაში, გარიგების
თანხიდან 70-დან - 90%-მდე მერყეობს. დანარჩენი 10 – 30% (პროცენტის
კრედიტზე და საკომისიოს მომსახურებაზე გამოქვითვის შემდეგ) კლიენტის
ბლოკირებულ ანგარიშზე (სადაზღვევო ფონდი) ჩაირიცხება, რომელიც ბანკი-
შუამავალშია (ფაქტორშია) დეპონირებული. სადაზღვევო ფონდის პროცენტი
შეიძლება თითოეული კომპანიის მოხედვით ინდივიდუალურად იქნას
განსაზღვრული, არსებული პირობებისაგან (საგადასახაო მოთხოვნილებების
თანხისაგან, მათი გადახდის ვადებისაგან და ა.შ.) დამოკიდებულებაში. თუ კი
ფაქტორინგული მუშაობის გამოცდილება არსებობს, მაშინ სადაზღვევო
პროცენტი შეიძლება გაანგარისბული იქნას როგორც საშუალო მსგავსი
სამუშაო პირობების მქონე საწარმოების მიხედვით. მაგალითად, შეიძლება
გამოყენებული იქნას ფორმულა:
პრსდ = (თნდხ - თნმღ / თნდხ) x 100 ,
სადაც: პრსდ - პროცენტის სიდიდეა სადაზღვევო ფონდის
(კონკრეტული საწარმოს მიხედვით);
თნდხ - თანხა, დახარჯული ბანკის მიერ დებიტორული
დავალიანების შეძენაზე (პროცენტების,
საკომისიოების, საზღაურების გარეშე, თუ ისინი
ბანკს თავისთვის აქვს დატოვებული და ა.შ.),
ათ. ლარებში;
თნმღ - თანხა, მიღებული მომწოდებლის ბანკის მიერ
ფაქტორინგული ხელშეკრულების მოქმედების
500
დასრულებისას, ათ. ლარებში.
სადაზღვევო ფონდი ესაჭიროება ფაქტორს იმისათვის, რომ საკუთარი

მდგრადობა უზრუნველყოს შეძენილი საგადახდო მოთხოვნილებების არ
გადახდის შემთხვევაში.ამრიგად, თუ საგადახდო მოთხოვნილებების
ადრესატი აღმოჩნდება არგადამხდელი, მაშინ ზარალი ერთმანეთში ფაქტორსა
და მომწოდებელს (ფაქტორის კლიენტს) შორის განაწილდება.
მყიდველის მიერ ვალის გადახდის შემდეგ ფაქტორინგული
ხელშეკრულების წარმატებით დასრულებისას, კომპანია ბლოკირებული
ანგარიშის ლიკვიდაციას განახორციელებს, ხოლო სადაზღვევო ფონდის თანხა
აუნაზღაურდება მომწოდებელს.
კრედიტის დაბრუნების ვადა - 90 – 120 დღეა.
ფაქტორინგის მიხედვით მისაღები გადასახადი შედგება ორი
ელემენტისაგან:
1.გადასახადები მართვაზე, ანუ საკომისიოები. საკომისიო ჯილდო -
არის საანგარიშსწორებო ოპერაციების დამოუკიდებლად, კლიენტის
მონაწილეობის გარეშე,განხორციელებისათვის ბანკზე გადასახადი.
ფაქტიურად აღნიშნული არის საწარმო-მომწოდებლის საგადახდო
მოთხივნილებების გადახდასთან მიმართებაში ბანკის მიერ ოპერაციების
ინკასირებაზე, კერძოდ, ვალების მომსახურებაზე და ა.შ. გადასახადი,
რომელიც გაიანგარიშება როგორც პროცენტი მომწოდებლის წლიური
ბრუნვიდან და მნიშვნელოვნად ვარირებს მისი სამეწარმეო საქმიანობის
მასშტაბებზე და სტრუქტურაზე, კომპანიის მიერ სამუშაოების მოცულობაზე,
საკრედიტო რისკზე, მყიდველების კრედიტუნარიანობაზე, ასევე ამა თუ იმ
ქვეყნის ფინანსური მომსახურების ბაზრის სპეციფიკაზე დამოკიდებულებაში.
2.გადასახადები აღრიცხვის ოპერაციებზე, რომელიც ამოიღება
მომწოდებელზე ვადაზე ადრე (გადათმობადსი სავალო მოთხოვნილებების
წინასწარი გადახდის ფორმით), დროზე ადრე მიღებულსა და
501
მოთხოვნილებების ინკასირების თარიღს შორის პერიოდზე, მიწოდებადი
სახსრების თანხებიდან. პროცენტი ფაქტორინგული კრტედიტის გამოყენებაზე
- არის ბანკი-შუამავალის მიერ საგადახდო მოთხოვნილებების (ვადიანების ან
ვადაგადაცილებულების) შეძენაზე ჯილდოს თანხა. ფაქტორინგულ
კრედიტზე პროცენტის დადგენისას ანალიზდება ცენტრალირი ბანკის
სააღრიცხვო განაკვეთი, და კრედიტზე მიმდინარე გადასახადი, ასევე
მყიდველთან ანგარიშსწორებაში სახსრების არსებობის ვადა. პროცენტი
ფაქტორინგული კრედიტის მიხედვით ჩვეულებრივად 2 – 4%-ით უფრო
მაღალია ოფიციალურ სააღრიცხვო განაკვეთზე, რომელიც ოვერდრაფტისას ან
კლიენტებისათვის, ანალოგიური ბრუნვითა და კრედიტუნარიანობით,
მოკლევადიანი დაკრედიტებისას გამოიყენება, რაც ბანკის მიერ თავისთავზე
აღებული დამატებითი დანახარჯებისა და რისკის კომპენსაციის
აუცილებლობით არის განპირობებული.
საგადახდო მოთხოვნილებების შესაძენი საერთო თანხა 1 000 000 ლარს
შეადგენს. განაკვეთი კრედიტზე - 180% წლიურია. მყიდველთან
ანგარიშსწორებაში სახსრების ბრუნვადობის საშუალო ვადა - 14 დღეა.
რა თანხას მიიღებს ფაქტორი განხორციელებულ ოპერაციაზე?
აღნიშნულ ოპერაციებზე გადასახადი შეადგენს: 180 x 14 : 360 = 5,44%-
სნაყიდი (გაყიდული) საგადახდო მოთხოვნილებების თანხებთან
მიმართებაში. 1 000 000 ლარის თანხის საბუთების გამყიდველზე კრედიტის
გადახდაზე ფაქტორი მისგან მიიღებს:
5,44 x 1 000 000 = 54 400 ლარს.
502
დავუშვათ, რომ გამყიდველის საბუთის 1 000 000 ლარის ღირებულებით
მყიდველის კართოთეკაში მოთავსებისასპენიის მთლიანი თანხა ფაქტორის
შემოსავალს წარმოადგენს.
რა თანხა ჩაერიცხება ფაქტორს 10 დღის პენიის საზღაურად და როგორი
იქნება საერთო შემოსავალი ფაქტორინგული ოპერაციის მიხედვით?
გადახდის 10 დღით დაგვიანებისას პენია მყიდველისაგან (0,04%)

გადაერიცხება ფაქტორს თანხით:
(0,04 x 10 x 1 000 000) / 100 = 4 000 ლარი.
საერთი შემისავალი ფაქტორინგული ოპერაციის მიხედვით ტოლი

იქნება:
54 400 + 4 000 = 58 400 ლარის.
ბანკმა „რესპუბლიკამ“ განახორციელა საწარმო „ელმავალთან“
ფაქტორინგული ოპერაცია. თანხამ, რომელიც ბანკმა დებიტორული
დავალიანების შეძენაზე დახარჯა,შეადგინა 550 ათ. ლარი. განაკვეთი
მიწოდებულ კრედიტზე - 60%. მყიდველთან ანგარიშსწორებებში სახსრების
ბრუნვადობის საშუალო ვადა 18 დღეა. მყიდველის მიერ სახსრების
არათავისდროული გადახდები - 6 დღეა. გათვალისწინებულია, რომ პენიის
მთლიანი თანხა (0,03%) წარმოადგენს ფაწტორის შემოსავალს. მომწოდებლის
ბანკის მიერ ფაქტორინგული ხელშეკრულების მოქმედების დასრულების
დროისათვის მიღებულმა თანხამ 440 ათ. ლარი შეადგინა.
განვსაზღვროთ სადაზღვევო პროცენტი და შემოსავალი
ფაქტორინგული ოპერაციის მიხედვით.
სადაზღვევო პროცენტის გაანგარიშება შეიძლება შემდეგი ფორმულის
გამოყენებით:
503
პრსდ = (თნდხ -(თნმღ / თნდხ)) x 100 =
= 550 – 444 / 550 x 100 = 20%,
სადაც: თნდხ - 550 ათ. ლარს,
თნმღ - 440 ათ. ლარს.
რამდენადაც განაკვეთი კრედიტზე - 60% წლიურია, მყიდველთან

ანგარიშსწორებებში სახსრების ბრუნვადობის საშუალო ვადა - 18 დღეა, მაშინ
გადასახადი აღნუშნულ ოპერაციებძე ტოლი იქნება: 60 x 18 : 360 = 3%
შეძენილი (გაყიდული) საგადახდო საბუთების თანხისადმი.
გამყიდველისათვის 550 ათ. ლარის თანხის საბუთების გადახდაზე ფაქტორი
მისგან მიიღებს: (3 x 550) : 100 = 16 500ლარს.
გადახდის 6 დღით შეჩერების შემთხვევაში (პენია მყიდველისაგან
0,03%) ფაქტორზე გადაირიცხება თანხა:
(0,03 x 6 x 550 000) / 100 = 990 ლარი.
საერთო შემოსავალი ფაქტორინგული ოპერაციის მიხედვით ტოლი
იქნება:
16 500 + 990 = 17 490 ლარს.
ფირმა „ა“, გადატვირთა ფირმა „ბ“ და „გ“ მისამართზე პროდუქცია და
შესაბამისად 100 000 ლარის ოდენობის საერთო თანხის ანგარიშები
გამოუწერა, ამასთან ვალის ინკასაციის უფლება მათზე ბანკს დააკისრა.
ბანკმა ფირმები „ბ“ და „გ“ კრედიტუნარიანობის შეფასების შემდეგ
ავანსის სიდიდე, რომელიც შეიძლება ფირმა „ა“-ზე იქნას გადახდილი - 80 000
ლარის ოდენობით განსაზღვრა.
ფირმები „ბ“ და „გ“ მიერ ბანკზე ანგარიშების გადახდა
ხორციელდებოდა შემდეგი გრაფიკის მიხედვით:
 30 000 ლარი - ფირმა „ა“-ზე ავანსის გაცემის 4 დღის შემდეგ;
 20 000 ლარი - კიდევ 3 დღის შემდეგ;
504
 50 000 ლარი - 6 დღის შემდეგ.
ბანკის ფაკტორინგულ მომსახურებაზე ერთდღიანი საპროცენტო
განაკვეთი (დისკონტი) შეადენს 0,15%.
წლის საანგარიშო ხანგრძლივობა - 360 დღეა.
გავიანგარიშოთ კლიენტზე გადახდილ ავანსზე ბანკის შემოსავალი
ფაქტორინგულ მომსახურებაზე პროცენტების მიხედვით.
შემოსავალი ფაქტორინგულ მომსახურებაზეპროცენტების მიხედვით
((0,15 x 4 x 30 000) / 100 + (0,15 x 7 x 20 000) / 100 +
+ (0,15 x 13 x 50 000) / 100) x 0,8 =
= (18 + 21 + 97,5) x 0,8 = 136,5 x 0,8 = 109 200 ლარი.
1.2 . ბანკის ფორფეიტინგული ოპერაციები

ფორფეიტინგი - არის ექსპორტიორისაგან თამასუქების და სხვა სავალო
მოთხოვნილებების შეძენა, რასთან დაკავშირებითაც ხორციელდება მისი
დაკრედიტება.
მყიდველის (ფორფეიტერის) როლში, როგორც წესი, გამოდის ბანკი,
რომელიც თავისთავზე იღებს იმპორტიორის გადახდისუუნარობასთან
დაკავშირებულ კომერციულ რისკებს, ექსპორტიორზე ნაყიდი საბუთების
ბრუნვის უფლების გარეშე. ფორფეიტერს შეუძლია ნაყიდი საბუთები
დაუბრუნებლობის. საფუძველზე სხვა ფორფეიტინგურ ფირმაზე გაყიდოს.
ფორფეიტირებისას თამასუქების ყიდვა ფორფეიტერის მიერ კრედიტის
მთლიანი ვადის განმავლობაში ავანსასად პროცენტების გამოქვითვით
ხორციელდება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ექსპორტიორი ფაქტიურად
საკუთარ საკრედიტო ოპერაციას სავაჭრო გარიგებასთან მიმართებაში
გარდაქმნის ოპერაციაში ნაღდ ფულთან მიმართებაში.
505
პირდაპირი სააღრიცხვო განაკვეთისას სიდიდით 10% თამასუქთან
მიმართებაში 500 ათ. ლარზე, რომელის იფარება ერთი წლის განმავლობაში,
გასაყიდი ფასი შეადგენს:
500 – (500 x 10 / 100) = 450 ათ. ლარს.
გავიანგარიშოთ მოცემული თამასუქის მიხედვით შემოსავალი.
შემოსავალი მოცემული თამასუქის მიხედვით ტოლი იქნება:
500 – 450 = 50 ათ. ლარს, ანუ
50 / 450 x 100 = 11,11%.
ბანკის ტრასტული ოპერაციები:
ტრასტი (trast - ნდობა, ნდობითი მართვა) - არის კლიენტის

საშუალებების (ქონების, ფულის, ფასიანი ქაღალდების და ა.შ.) მართვასთან
მიმართებაში ოპერაციები, რომელიც ხორციელდება საკუთარი სახელით და
კლიენტის დავალიბის მიხედვითმასთან დადებული ხელშეკრულების
საფუძველზე.
სატრასტო ოპერაციები საბაზრო ეკონომიკის ქვეყნებში ხანგრძლივი
დროის განმავლობაში გამოიყენება და მათი ქმედების მექანიზმი,
საკანონმდებლო ბაზასაკმაოდ გამართულია.
სატრასტო ოპერაციები მრავალფეროვანი ოპერაციების მთელ რიგ
ჯგუფებს აერთიანებენ, რომლებიც ბანკსა და მის კლიენტს შორის
ჩამოყალიბებადი განსაკუთრებულ ნდობით ურთიერთობებთან არის
ტრასტ-ოპერაციები, ანუ სატრასტო ოპერაციები, თავისთავად ბანკების,
საფინანსო კომპანიების, კლიენტის ქონების მართვასთან მიმართებაში
საინვესტიციო ფონდების და ნდობით აღჭურვილი პირის უფლებებით
506
კლიენტების ინტერესებში და მათი დავალების მიხედვით სხვა
მომსახურეობების შესრულების ნდობით ოპერაციებს წარმოადგენენ.
სხვადასხვა ქვეყნების ბანკების ნდობითი ოპერაციებიშეიძლება დაიყოს
ორ სახეობად:
1. ოპერაციები, დაკავშირებული საკუთარი კლიენტის ქონების
მართვასთან.
2. ოპერაციები, არ დაკავშირებული ქონების მართვასთან. მეორე ტიპის
ნდობითი ოპერაციები თავისთავად ბანკების საბროკერო
საქმიანობას წარმოადგენენ.
კლიენტების ქონების მართვასთან დაკავშირებული ნდობითი
ოპერაციების სამართლებრივი საფუძველისაკამათოა. სხვადასხვა ქვეყნებში
იგი არაერთნაირად განიმარტება. გამოყოფენ ორ განმარტრბას:ანგლო-
ამერიკულს და კონტინენტალურს.
ანგლო-ამერიკული განმარტება დაფუძნებულია იმაზე, რომ ნდობითი
საკუთრება - არის საკუთრების განსაკუთრებული ფორმაა, როდესაც
საკუთრება, გარკვეული მოსაზრებით, როგორღაც დანაწევრებულია.
წარმოიქმნება ერთო ქონების ორო მესაკუთრე. ერთი მესალუთრეა -
ბენეფიციალი, ან ტრასტის დამფუძნებელი.
მეორეა - ნდობითი მესაკუთრე, რომლისთვისაც ქონება გარკვეული
მიზნებისათვის სხვა პირის მიერ არის მიკუთვნებული.
კონტინენტალური განმარტება ქონების ერთ მესაკუთრეს
ითვალისწინებს. იგი ქონებას ფლობს, განკარგავს და იყენებს მას. ამიტომ
კონტინენტალური სამართლის იურისტები წარმომადგენლობებს
განსაზღვრავენ იქ, სადაც ანგლო-ამერიკული სამართლის იურისტები ნდობით
საკუთრებას განმარტავენ.
სამართლებრივ ბაზას, რომელზედაც ქონების ნდობით მართვასთან
მიმართებაში ოპერაციები ვითარდება, ქვეყნის სამოქალაქო კოდექსი
507
წარმოადგენს, რომლის თანახმად ქონების ნდობითი მართვის
განსახორციელებლად მხარეები (მართვის დამფუძნებელი და ნდობითი
მმართველი - საკრედიტო ორგანიზაცია) წერილობითი სახით აფორმებენ
მართვის ხელშეკრულებას ვადით, რომელიც ძირითადად 5 წელს არ
აღემატება.
ნდობითი მართვის ობიექტებს საკრედიტო ორგანიზაციისათვის,
რომელიც ნდობითი მმართველის სახით გამოდის, შეიძლება იყვნენ: ფულადი
სახსრები (ლარებში და უცხოურ ბალუტაში), ფასიანი ქაღალდები, ბუნებრივი
ძვირფასი ქვები და ძვირფასი ლითონები, ქვეყნის რეზიდენტებზე
საკუთრების უფლებებით კუთვნილი წარმოებული ფინანსური
ინსტრუმენტები. ქონება, რომელიც სამეურნეო ან ოპერატიულ მართვაშია, არ
შეიძლება ნდობით მართვასი იქნას გადაცემული.
მმართველის (ნდობითი მესაკუთრის) შემოსავლისა და სატრასტო
ხელშეკრულებების დადების სარგებლიანობის განსაზრვრა. მმართველის
წახალისების თანხის გაანგარიშებისას არსებულ შემთხვევებში საჭიროა
უპირველეს ყოვლისა ყურადღება იქნას გამახვილებული პირობების
სარგებლიანობაზე ორივე მხარისათვის, კერძოდ, ნდობითი მესაკუთრისათვის.
ნდობითი მესაკუთრე (ბანკი) დეპოზიტური ოპერაციებიდან, ბანკთაშორისი
ოპერაციებიდან, საბირჟო ოპერაციებიდან შემისავლიანობას ადარებს ტრასტის
შემოსავლიანობაშთან, ასევე აანალიზებს სავალდებულო გადახდების
შემცირების შესაძლებლობას. თუმცა დამფუძნებელიც ანალოგიურ
შედარებებს ახორციელებს.
როგორც ცნობილია, აქციის კურს განისაზღვრება შემდეგი სახით:
აქციის კურსი = დივიდენდი /
/ სასაესხო პროცენტი x 100.
ანალოგიურად შეიძლება შეფასებული იქნას შემოსავლიანობა ტრასტის

508
ტრასტის შემოსავლიანობა = ტრასტის შემოსავალი /
/ დივიდენდიx 100.
ფირმა „წინსვლამ“ სატრასტო ხელშეკრულება დადო ბანკი
„რესპუბლიკასთან“. ხელშეკრულების პირობების მიხედვით ტრასტში გაიცემა
ფულადი თანხა 100 მლნ ლარის ოდენობით. ბანკი „რესპუბლიკას“ შემოსავალი
მოზიდული სახსრების ოპერაციებთან მიმართებაში შეადგენს (0,03%) 30 000
ლარს თვეში. მმართველის საკომისიოები - შემოსავლის 15%. 100 მლნ ლაროს
ბანკში საშემნახველო დეპოზიტში დაბანდებით, ბანკი „რესპუბლიკა“ 150%
წლიურს მიიღებს.
სარგებლიანია კი მოცემული სატრასტო ხელშეკრულების დადება?
1. წლიური შემოსავალი სატრასტო ხელშეკრულების მიხედვით:
30 000 ათ. ლარი x 12 = 360 მლნ ლარს.
2. წლიური შემოსავალი მმარტველის ტრასტის მიხედვით:
30 მლნ ლარი x 15 x 12 = 54 000 ათ. ლარს.
3. წლიური შემოსავალი ბენეფიციალის (მიმდობის) ტრასტის
360 მლნ ლარს - 54 000 ათ. ლარი = 306 000 ათ. ლარს.
4. წლიური შემოსავალი დეპოზიტის მიხედვით:
100 მლნ ლარი x 150 : 100 = 150 მლნ ლარს.
5. სარგებლიანია თუ არა ტრასტი:
306 მლნ ლარი / 159 მლნ ლარი 100 = 204%.
ამრიგად, თანხის ტრასტში ჩადებისას შემოსავალი პრაქტიკულად
ორჯერ უფრო მაღალი იქნება, ვიდრე დეპოზიტში დაბანდებისას.
არნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში ტრასტი, უეჭველად,
დეპოზოტზე უფრო სარგებლიანია.
509
ფირმა „გიომ“ სატრასტო ხელშეკრულება დადო ბანკი
„რესპუბლიკასთან“. ხელშეკრულების პირობების მიხედვით ტრასტში გაიცემა
ფასიანი ქარალდები თანხით 100 მლნ ლარი. გამოცხადებული დივიდებდია -
400%. ბანკი „რესპუბლიკას“ შემოსავალი ოპერაციების მიხედვით შეადგენს 155
თვეში. შემოსავალი ტრასტის მიხედვით - 30 მლნ ლარია თვეში.
განვსაზღვროთ, უფრო სარგებლიანია თუ არა ფასიანი ქაღალდების დაბანდება
ტრასტში?
1. ბენეფიციალის შემოსავალი ტრასტის მიხედვით (წელიწადში):
30 მლნ ლარი x 12 – (30 მლნ ლარი x12 x 15 / 100) = 306 მლნ ლარი.
2. კომპანიის შემოსავალი ფასიანი ქაღალდების მიხედვით:
100 მლნ ლარი x 400% = 400 მლნ ლარი
3. უფრო სარგებლიანია თუ არა ტრასტი:
306 / 400 x 100 = 76,5%.
ფასიანი ქაღალდების დაბანდება ტრასტში მოცემულ შემთხვევაში
უფრო სარგებლიანია. ერთადერთი სარგებელი შეიძლება იმაში იყოს, რომ
შემოსავალი ტრასტის მიხედვით შემოდის ყოველთვიურად, ხოლო ფასიანი
ქაღალდების მიხედვით - წლის ბოლოს. აქციების მიხედვით დივიდენდის
მიღება გარანტირებული არ არის.
ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით შეიძლება შემდეგი სახის
დასკვნა იქნას გაკეთებული:
1. კომერციული ბანკებისათვის,სხვა ტრადიციულ და საკუთრივ
კანონიერ ოპერაციებთან ერთად, ასევე ძირითად ფინანსურ
მომსახურეობებს - ლიზინგული, ფაქტორინგული, ფორფეიტინგული,
და სატრასტო ოპერაციები წარმოადგენენ.
510
2. ლიზინგი - არის არენდის ხელშეკრულება, რომელშიც
არენდაგამცემი დროებით სარგებლობაში გარკვეული
ანაზღაურებით მიაწვდის არენდატორს მის საკუთრებაში არსებულ
მოწყობილობას, მანქანებს, ელექტრონულ-გამოთვლით მანქანებს,
ორგტექნიკას, სატრანსპორტო და სხვა საშუალებებს. ლიზინგი
შეიძლება იყოს ორი სახეობის: ოპერატიული (სერვისული) და
ფინანსური (სრულად ამორტიზაციული).
3. ფაქტორინგი (აგენტი, შუამავალი) - წარმოადგენს მომწოდებლის
საბრუნავი კაპიტალის დაკრედიტებასთან შეხამებულ და
გადაუხდელი სავალო მოთხოვნილებების (ანგარიშ-ფაქტურების და
თამასუქების) გადათმობასთან დაკავშირებულ საკომისიო
ოპერაციების ნაირსახეობას, რომლებიც კონტრაგენტებს შორის
ფაქტორინგული ფირმისათვის ან ბანკის ფაქტორინგული
განყოფილებისათვის საქონელის და მომსახურეობების
რეალიზაციის პროცესში წარმოიშობიან. ბანკის ფაქტორინგული
ოპერაცია მდგომარეობს ექსპორტიორის მიერ იმპორტიორისადმი
ფულადი მოთხოვნილებების ყიდვაში, მათ ინკასაციაში,
დაკრედიტებაში და საკრედიტო და სავალუტო რისკებიდან
გარანტირებაში. დღეს ფაქტორინგი თავისთავად მომწოდებლის
მომსახურების უნივერსალურ სისტემას წარმოადგენს, რომელიც
მოიცავს ბუღალტრულ, ინფორმაციულ, გასაღებით, სადაზღვევო,
საკრედიტო და იურიდიული ხასიათის მომსახურეობებს.
4. ფორფეიტინგი - არის ექსპორტიორისაგან თამასუქებისა და სხვა
სავალო მოთხოვნილებების შეძენა, რასთან დაკავშირებითაც მისი
დაკრედიტება ხორციელდება. მყიდველად (ფორფეიტერად),
როგორც წესი, გამოდის იმპორტიორის გადახდიუუნარობასთან
დაკავშირებული კომერციულ რისკების თავისთავზე ამღები ბანკი.
511
5. ტრასტი(ნდობა, ნდობითი მართვა) - არის კლიენტის საშუალებების
(ქონების, ფულის, ფასიანი ქაღალდების და ა.შ.) მართვასთან
მიმართებაში ოპერაციები, რომლებიც მასთან დადებული
ხელშეკრულების საფუძველზე,საკუთარი სახელითა და კლიენტის
დავალებით ხორციელდება.
512
ლექცია 14. საბანკო რისკების შეფასების მოდელები,
ბანკის საქმიანობის ეფექტიანობის ფინანსური
კოეფიციენტებით შეფასება, ზედამხედველობის
საერთაშორისო სტანდარტების დამკვიდრება
14.1. საბანკო რისკების შეფასების მოდელები და

მის მართვის სისტემაში მოდერნიზაციული პროცესები
საბანკო რისკების მართვის ეფექტიანი სისტემის ფორმირება (სრმს) და მისი

სტრატეგიული მოდერნიზაცია გლობალიზაციისა და ფინანსური კრიზისის
პირობებში ქვეყნის საბანკო სისტემის ევოლუციის კანონზიმიერ ეტაპს წარმოადგენს.
აღნიშნული პროცესი ქვეყნის საბანკო სექტორისა და ცალცალკე თითოეული ბანკის
განვითარების საერთო სტრატეგიის განუყოფელი შემადგენელი ნაწილის სახით
უნდა იქნეს განხილყლი.
მოცემულ სტატიაში მართვის სისტემის ორგანიზაციის საფუძვლებისა და მისი
უწყვეტად მოდერნიზაციის საჭიროების მომცველი მეცნიერულ-თეორიული
დებულებების საბანკო პრაქტიკაში გამოყენების შესაძლებლობა და
მოზანშეწონილებაა განხილული. საბანკო რისკების მართვის სფეროში სამამულო
ბანკების განვითარების ახალ ეტაპზე მათი სტრუქტურული და ფუნქციონალური
სპეციფიკის გათვალისწინებით ასეთი მუშაობის თეორიული დასაბუთება და
პრაქტიკული განხორციელება ევოლუციური, პროგრამულ-მიზნობრივი,
მრავალდონიან და სარესურსო-ფაქტორულ მიდგომებს, სტრატეგიული მართვის,
დაგეგმვის, რისკ-მენეჯმენტის თეორიების შეთანხმებულ გამოყენებას მოითხოვს.
ამრიგად, წინამდებარე ნაშრომის ერთ-ერთ ამოცანას იმის დასაბუთება
წარმოადგენს, რომ საბანკო რისკების მართვის სისტემაში საერთოეკონომიკურ
კანონებზე დაფუძნებული მოდერნიზაციის პროცესი, სისტემაში საბანკო რისკების
მართვის მექანიზმის ელემენტების შეტანით უნდა იქნეს შევსებული. იგი მოიცავს
არსებული ვერტიკალურ-ჰორიზონტალური სისტემის გარდაქმნას ბანკების
საქმიანობის რისკების მართვისადმი მაქსიმალურად ადაპტირებულ დიაგონალურ
513
სისტემაში, რაც კომპლექსში ბანკებისა და მათი კლიენტების დანაკარგების
რისკისაგან დაცულობას ამაღლებს (7).
საბანკო რისკების მართვისადმი
სისტემური მიდგომა:
ის, რომ საბანკო რისკები ეფექტურად უნდა იქნეს მართული, თეორეტიკოს-

ეკონომისტებისა (გრანატუროვი, 2002; კორობოვა, 2005; ლავრუშინი, 2008; სევრუკი,
2007) და ბანკირები-პრაქტიკოსების (კანაევი, 2007; კისელევი, 2007; მოშენსკი, 2008;
ტოსუნიანი, 2002) მხრიდან დიდი ხნის წინ გახდა ამაღლებული ყურადღების საგანი.
საბანკო რისკების მართვა - სპეციფიკური საქმიანობაა, რომელიც საბანკო
ოპერაციების მრავალასპექტობასთან, ასევე თითოეული ცალკე ბანკის
ინდივიდუალობასთან და მის კორპორაციულ კულტურასთან არის დაკავშირებული
(გუკოვა, 2008; რიკოვა, 2007; პრონსკაია, 2010), (1 - 6).
რისკების მართვა მთლიანად საბანკო საქმიანობის ერთიან კომპლექსში
მჭიდროდაა ჩაწვნილი. ბანკის როგორც რთული ორგანიზმის ყველა კომპონენტები
მისი მთავარი მიზნის - მაქსიმალური მოგების მიღების მიღწევაზეა
დაქვემდებარებული, რის ხარჯზეც ბანკის ღირებულების, მისი აქციების, რეიტინგის,
ფინანსური მდგრადობის ზრდის უზრუნველყოფა ხორციელდება. თუმცა
აღნიშნული მიზანი შეიძლებაიმ პირობებშიც იქნეს მიღწეული, რომ ბანკში ადგილი
აქვს:
 რისკის პროგნოზირებას, ანუ შესაძლო ზარალის, დანაკარგების, კრიზისული
სიტუაციების, რისკის მატერიალიზაციის ალბათობისა და მოსალოდნელი
დანაკარგების მათი რაოდენობრივ გამოსახულებაში მოცულობის შესაძლო
წყაროების განსაზღვრას ან გამოვლენას;
 რისკების მინიმიზაციის, მათი გაფრთხილების, ნეიტრალიზაციისათვის
ღონისძლებების ფართე კომპლექსის განხორციელებას;
 შედეგიანი შიდა კონტროლის არსებობას, რომელიც ბანკის კორპორაციული
კულტურის რაბგსია აყვანილი;
514
 ბანკის უმაღლესი ხელმღვანელებისა და რიგითი თანამშრომლების დაინტრერსება,
ვალდებულება და პასუხისმგებლობა ყოველდღიურ საბანკო პრაქტიკაში რისკების
მართვის ქმედითი მექანიზმების დამუშავებასა და დანერგვაში.
საბანკო რისკების მართვის სისტემა (სრმს) რიგორც სისტემა რისკ-მენეჯმენტის

სფეროში ბანკის მიერ მიზნის მიღწევის სტრატეგიაზე და ტაქტიკაზე უნდა იქნეს
დაფუძნებული. ბანკის სტრატეგია რისკების მართვისას შეიძლება წარმოდგენილი
იქნეს როგორც ბანკის მთავარი მიზნის მიღწევაზე ძალისხმების კონცენტრაცია,
მაგრამ უფრო კონკრეტული მიზნის მეშვეობით, რომელიც საშუალებებისა და
მეთოდების გამოყენებაში მდგომარეობს. ამასთან ტაქტიკა თავისთავად კონკრეტულ
სიტუაციებში ბანკის თანამშრომლების პრაქტიკულ ქმედებებს, ბანკის
ხელმძღვანელობის მიერ საბანკო ოპერაციების განხორციელებასთან მიმართებაში
ოპტიმალური გადფაწყვეტილებების არჩევას და რეალიზაციას უნდა
წარმოადგენდეს, რომლებშიც რისკის ელემენტი არსებობს.
საბანკო რისკების მართვის სისტემაში (სრმს) მართვის ობიექტად გამოდიან
ბანკსა როგორც კრედიტორს და მსესხებელს (არსებული რესურსების განთავსების
სფერო) შორის ბანკის მიერ კაპიტალის დაბანდების შესახებ გადაწყვეტილების
მიღებისას, აგრეთვე ბანკსა და ინვესტორს შორის (ბანკის მიერ რესურსების
აკუმუაცია) ეკონომიკური ურთიერთობები.მართვის სუბიექტს წარმოადგენს ბანკის
უმაღლესი ხელმძღვანელობა და სპეციალისტების ჯგუფი, რომლებიც საკუთარი
ქმედებებით მართვის ობიექტის ფუნქციონირებას ახორციელებენ.
ჩვენ მიგვაჩნია შესაძლებლად ვამტკიცოთ, რომ მმართველობითი
გადაწყვეტილება თავისთავსი საბანკო ოპერაციის განხორციელების წინმსწრებად
ჩატარებული კვლევის ეტაპებზე ინტეგრაციული ჯამის ფოკუსირებას ახორციელებს,
ამიტომ მენეჯერის ვალდებულებებში უნდა შედიოდეს ისეთი გადაწყვეტილების
მიღების შესაძლებლობის მოძიება, რომლის დროსაც ბანკი რისკის მინიმალური
დონისას მაქსიმალურ შემოსავალს მიიღებს.
515
ქვეყნის კომერციულ ბანკებში რისკების მართვის საკითხისადმი მეცნიერული
მიდგომის მოთხოვნილება სწორედ ბოლო პერიოდში წარმოიშვა და რისკების
მართვის საერთოდ და საბანკო სფეროში კერძოდ საბაზო დებულებების
გამოყენებით, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია შემდეგი კომპონენტების გამოყენება,
რომლებიც საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) შექმნაში უნდა შევიდეს:
 რისკების წარმოშობის მიზეზების ეკონომიკაში საერთოდ, და მათ შორის
საბანკო საქმიანობაზე ზემომქმედი მიზეზების, და ჭეშმარიტად საბანკო
რისკების წარმოშობის სპეციფიკური მიზეზებისდადგენა;
 რისკების სხვადასხვა სახეობების შესწავლა, ანალიზი, აღწერა, მათი
კლასიფიკაცია;
 საბანკო რისკების დონეზე ფინანსური კრიზისით დეტერმინირებული
ეგზოგენური და ენდოგენური, ტრანსაქციული და ტრანსფორმაციული
ფაქტორების ზემოქმედების შესწავლა;
 საბანკო ოპერაციების განუსაზღვრელობისა და რისკის, რისკისა და
შემოსავლის, რისკისა და ლიკვიდობის თანაფასრდობის გამოკვლევა;
 რისკის ხარისხის შეფასება დარისკების მინიმიზაციის მეთოდების
გამომუშავება.
განსაკუთრებით უნდა იქნეს აღნიშნული ის გარემოება, რომ საბანკო რისკების

მართვის ზემოთჩამოთვლილი ასპექტები თავისთავში ერთ ძალიან არსებით
თვისებას მოიცავენ: ისინი თავიდანვე ორიენტირებულები არიან იმაზე, რომ საბანკო
საქმიანობისათვის დამახასიათებელი რისკის ამაღლებული დონერისკიანი
სიტუაციების გაფრთხილებასთან მიმართებაში ყველაზე მრავალფეროვანი
ღონისძიებების მოძიებასა და დანერგვას, რისკის პირობებში ბანკის მომგებიანი
მუშაობის ვარიანტების მოძიებას ასტიმულირებენ და რესურსების რისკიან, მაგრამ
მაღალშემოსავლიან ოპერაციებში განთავსებისაგან უარის თქმაზე არ არის
მიმართული.
516
საბანკო რისკების მართვა ორმხრივითავისებურებით განსხვავდება. ერთი
მხრივ, რისკის მართვა განუსაზღვრელობის პირობებში საბანკო საქმიანობის
შედეგიანობის თვალსაზრისით გაძღოლის საუკეთესო ხერხის შერჩევასთან და
რეალიზაციასთან არის დაკავშირებული, ასევე იგი რისკთან მიმართებაში
ორგანიზაციის ხელმძღვანელობისა და მართვის მიხედვით როგორც
კოორდინირებული ქმედებების განმხორციელებელის სახით გამოდის.
მეორე მხრივ, რისკების მართვა თავისთავად სპეციფიკურ საქმიანობას
წარმოადგენს, რომლებიც ნეგატიური გარემოებების პროგნოზირებისა და შესაძლო
ნეგატური შედეგების მინიმიზაციასთან მიმართებაში ქმედებების, ანუ ბანკის
სხვადასხვა რისკებისადმი მიდრეკილების რეგულირების ხელშემწყობი
პროცედურების თავისდროულად მიღებასთან არის დაკავშირებული.
რისკის ეფექტი მენეჯმენტის ნებისმიერ სფეროში არსებობს: ანალიზში და
ქმედებაში; დაგეგმვაში, ორგანიზაციაში, აღსრულებაში, მოტივაციასა და
კონტროლში; კომერციულ საიდუმლოებაში, კონფიდენციალურობასა და ფართე
რეკლამაში; ინტერესების კონფლიქტების მართვაში, თანამშრომლების მხრიდან
ბანკის წარმატებაში პირადი წვლილის შეფასებაში და ა.შ. ყოველივე აღნიშნულის
შესახებ საქმის კურსში უნდა იყოს აქციონერებისათვის , ინვესტორებისათვის,
კლიენტებისათვის მისი ფინანსურ მიმზიდველობაში დაინტერესებული ბანკის
ხელმძღვანელობა.
ამრიგად, საბანკო რისკების ეფექტური მართვა მხოლოდ აღნიშნული
პროცესების განხორციელებისადმი ყოვლისმომცველი სისტემური მიდგომის
პირობებისას არის შესაძლებელი. ძირითად ფაქტორს საბანკო რისკების მართვისას
ბანკის ხელმძღვანელობის მიერ თავისთავზე აღებადი რისკების დონესთან
დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილებები, და არა ცალკეული საბანკო
ოპერაციების განხორციელების პროცესი წარმოადგენს.
საბანკო რისკების მართვის სისტემა -

ორგანიზაცია, ელემენტები, მდგრადობა:
517
უცხოეთის (ბელიაკოვი, 2003; ვორონინი, 2007; სტუპაკოვი,2005; თავასიევი,
2005; ჩერნოვა, 2007), უცხოეთის (გრიუნინგი, 2003; როუზი, 1995; სინკი, 2007) და
ქართველი (კოვზანაძე, კონტრიძე, 2014; ქოქიაური, 2007; ლაზვიაშვილი, 2010; ცაავა,
2007; ხანთაძე, 2015) ეკონომისტების სამეცნიერო ნაშრომების ანალიზმა
შესაძლებლობა მოგვცა ტერმინი „საბანკო რისკების მართვის სისტემის შინაარსის
დაზუსტებისა და შევსების შესაძლებლობა მოგვცა. ჩვენი მოსაზრებით, საბანკო
რისკების მართვის სისტემა - არის რისკიანი გარემოებების დადგომის გარკვეული
ხარისხით პროგნოზირების ხელშემწყობიგარკვეული პრინციპების, მეთოდების,
ხერხებისა და ღონისძიებების ჩარჩოებში ბანკში რისკ-მენეჯმენტის
პროცესზეურთიერთკავშირში და ზემოქმედებაში არსებული და აღნიშნული
გარემოებების ნეგატიური შედეგების გამორიცხვისა და მინიმიზაციისადმი
ღონისძიებების მიღების ელემენტების ერთობლიობა. ასეტი სახით გამოყენებადი
საბანკო რისკების მართვის სისტემა სქემატურად ნახაზი 14.1-ზეა
წარმოდგენილი.საბანკო რისკების მართვის სისტემა (სრმს)
ურთიერთდაკავშირებული ელემენტების ერთობლიობით ხასიათდება, რომლებიც
შეიძლება, პირველ რიგში, როგორც რისკების მართვის ტექნოლოგიის სახით, მეორე
მხრივ, როგორც რისკების მართვის პროცესის ორგანიზაციის სახით იქნეს
განხილული.
საბანკო რისკების ხარისხობრივი მართვის ორგანიზაციის არსებული
პრობლემის გადაწყვეტა მხოლოდ ღია საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს)
შექმნის მეშვეობით არის შესაძლებელი, რომელიც ეგზოგენურ და ენდოგენურ
ფაქტორებზე რეაგირების შემძლე იქნება. ცალკეული ბანკების ჩარჩოებში აღნიშნულს
მათი საკუთარი კაპიტალის ღირებულების თვითგაზრდამდე, ფინანსური
მდგრადობისა და უსაფრთხოების დონის ამაღლებამდე მივყავართ.
518
საბანკო რისკების მართვის სისტემა
ელემენტები: ქვესისტემები: მექანიზ- სუბიექ- მიზანი,

1) მართვის  ინსტიტუციონალური მები: ტები: ამოცანები,
ტექნოლოგია  ორგანიზაციული, პრინცი-
(სტრატეგიის  ტექნიკური, პები,
შერჩევა,  ანალიტიკური, ფუნქციები
დაკვირვების  კონტროლინგური. .
სისტემა,
რისკებისაგან
დაცვა);
2) პროცესის
მართვა
(რისკების
იდენთიფიკაცია,
შეფასება,
მონიტორინგი)
ნახაზი 14.1. საბანკო რისკების მართვის სისტემა
საბანკო რისკების მართვის სისტემა (სრმს) შეიძლება მაკრო- და მიკროდონეზე

იქნეს განხილული. მაკროეკონომიკური პოზიციებიდან მდგრადობა მთლიანობაში
სისტემის მდგომარეობის მახასიათებელია. ბანკს რისკების მართვაში შეიძლება
ადგილი ჰქონდეს ცალკეულ დაუდევრობებს, მაგალითად, დაუბრუნებელი
კრედიტების უმნიშვნელო მოცულობის სახით. აღნიშნულისაგან, თუმცა,
მთლიანობაში ბანკის ფინანსური მდგომარეობა არ გაუარესდება, მისი ფინანსური
საიმედობის ტენდენცია შენარჩუნდება.
519
მიკროეკონომიკური პოზიციიდან საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს)
მდგრადობა შეიძლება ცალკეული პარამეტრების, ცალკეული მისი ელემენტების
ხარისხის მიხედვით იქნეს დახასიათებული.შეიძლება აღმოჩნდეს, რომ ელემენტების
დაბალი ხარისხი, როგორიცაა რისკების მართვის ტექნოლოგიები, სხვა ოპერაციების
მართვის პროცესის სწორი ორგანიზაციით, მაგალითად, ბანკის საკრედიტო
პორტფელის ხარისხით იქნება კომპენსირებული.
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) მდგრადობის ინტეგრალურ
კრიტერიუმად შეიძლება ბანკის შესაძლებლობა მისთვის დამახასიათებელი
ფუნქციებისისა და ეკონომიკაში როლის შესრულების შესაძლებლობა, მოსახლეობის
საბანკო სფეროსადმი ნდობა გამოდიოდეს. ამრიგად, რისკების ეფექტიანად
მართვისათვის ბანკს არა მარტო საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს)
ორგანიზება , არამედ მისი მდგრადობის უზრუნველყოფაც ჭირდება.
საკრედიტო რისკების შეფასების
მოდელების რეტრისპექტივა:
კრედიტის გაცემის შესახებ საბოლოო გადაწყვეტილოების მიღებისათვის

შესაბამისი საკლასიფიკაციო მოდელები გამოიყენება, რომლებიც საწარმო-
მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობის გაუარესების პროგნოზირების
შესაძლებლობას იძლევა. რისლის გაუარესება შეიძლება შესაბამისი მაჩვენებლების
საფუძველზე იქნეს გაანგარიშებული, მრომელთა პარამეტრების საფუძველს
ბუღალტრული ბალანსის, მოგება-ზარალის ანგარიშგებისა და შემასწორებელი
კოეფიციენტების მონაცემები წარმოადგენენ. საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის
საერთო სახით პროგნოზული შეფასება შეიძლება შემდეგი ფორმულით
განხორციელდეს (8):
სფმ (Z) = (K1 x P1) + (L2 x P2) +…+ (Kn x Pn) ,
სადაც: სფმ (Z) - საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის საერთო შეფასებაა,
რომლის მიხედვით გაკოტრების რისკი განისაზღვრება;
P1, P2 და ა.შ.- საწარმოს ფინანსური ანგარიშგებების მონაცემების
საფუძველზე მიღებული მაჩვენებლებია;
K1, K2 და ა.შ. - კოეფიციენტებია, რომლეწბიც თითოეულ P1, P2 და
520
ა.შ. მაჩვენებლებს წინასწარ მიენიჭება.
კორპორაციების გაკოტრების რისკის გამოვლენასთან დაკავშირებიტ ყველაზევ

უფრო ცნობილ მოდელად ითვლება ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის ფინანსების
სფეროს პროფესორის ე. ალტმანის მიერ შემუშავებული მოდელი, რომელიც ყველა
სახის კლიენტებს ორ ნაწილად დაყოფს: წარმატებულად მომუშავე ლომპანიაბი და
გაკოტრებული კომპანიები. ე. ალტმანის მოდელის მიხედვით საწარმოს ფინანსური
მდგომარეობის (Z) გაანგარიშების ფორმულას შემდეგი სახე აქვს:
სფმ (Z) = (1,2 x P1) + (1,4 x P2) + (3,3 x P3) + (0,6 x P4) + (0,9 x P5) .
ე. ალტმანის მოდელის მიხედვით გაკოტრების კოეფიციენტის
გაანგარიშებისათვის მონაცემები ცხრილი 14.1-შია მოყვანილი.
ცხრილი 14.1. საწარმოს გაკოტრებისრისკის გამოვლენასთან
დაკავშირებით ე. ალტმანისეული მოდელი
მაჩვენებლები: კოეფიციენტები;
P1 სუფთა საბრუნავი ფონდები / საერთო აქტივები + 1,2
P2 რეზერვები / საერთო აქტივები + 1,4
P3 ერთობლივი მოგება / საერთო აქტივები + 3,3
P4 საკუთარი კაპიტალი / საერთო დავალიანება + 0,6
P5 ბრუნვები / საერთო აქტივები + 0,9
Zნორმ. მუდმივი ნორმატივი 2,675
Z გაკოტრების ალბათობის ინტეგრალურ < 2,675

(საანგარიშო)მაჩვენებელი >2,675
ე. ალტმანის მოდელის მიხედვით საწარმოს გაკოტრების ალბათობა (Z) - ის

მნიშვნელობაზე დამოკიდებულებით ცხრილი 14.2-შია მოვანილი.
ცხრილი 14.2. საწარმოს გაკოტრების ალბათობის შეფასების სკალა
Z-ის მნიშვნელობა: გაკოტრების ალბათობა:
1,8 და ნაკლები მნიშვნელობა ძალიან მაღალი
1,81-დან 2,7-მდე მნიშვნელობა მაღალი
521
2,71-დან 2,9-მდე მნიშვნელობა შესაძლო
3,0-დან და მეტი მნიშვნელობა ძალიან დაბალი
პროფესორმა ე. ალტმანმა გაკოტრების ალბათობის სტსტისტიკის შესჭავლის

საფუძველზე შემდეგი სახის კანონზომიერება დაადგინა: თუ Z< 2,675-ზე საწარმო
გაკოტრების პოტენციალურ ჯგუფს შეიძლება მივაკუთვნოთ; თუ Z > 2,675-ზე, მაშინ
საწარმო წარმატებულად მომუშავეთა ჯგუფს განეკუთვნება. ამასთან, აღნიშნული
რაოდენობრივი მოდელი მიზანშეწონილია მსესხებლის კრედიტუნარიანობის
განსაზღვრის დამატებითი ინსტრუმენტის სახით იქნეს გამოყენებული, რადგანაც Z-ის
შეფასების კოეფიციენტები მოლოდინის ელემენტს მოიცავენ და ასეთი შეფასების
მოდელი, უფრო მსესხებლის შესაძლო გაკოტრების წინასწარი გაფრთხილების ნიშანს
სესხის დაფარვასთან დაკავშირებით კლიენტის შესაძლებლობების შეფასების
პროცესში მნიშვნელოვან ამოცანას მსესხებლის მიერ საკრედიტო ხელშეკრულების
პირობების შეუსრულებლობის ალბათობის განსაზღვრა წარმოადგენს. ამასთან,
„პირობების შეუსრულებლობის“ ქვეშ იგულისხმება არა მარტო სესხის დროული
დაუფარაობა, არამედ ნებისმიერი სხვა გადახრებიც, რომელთაც კრედიტორისათვის
გარიგების სარგებლიანობაზე ზემოქმედება შეუძლიათ. სწორედ აღნიშნული
ამოცანის გადაწყვეტა არის შესაძლებელი ამერიკელი მეცნიერი რ. ჩესერის მიერ
შეთავაზებული სესხებზე ზედამხედველობის მოდელის მეშვეობით, რომელსაც
შემდეგი სახე აქვს:
Y = -2,04 + (-5,24 x X1) +(0,005 x X2) – (6,65 x X3) + (4,4 x X4) – (0,075 x X5) – (0,1 x X6).
რ. ჩესერის მოდელის მაჩვენებლების გაანგარიშებისათვის საჭირო მონაცემები
ცხრილი 14.3-შია მოყვანილი.
522
ცხრილი 14.3. სესხებზე ზედამხდველობის რ. ჩესერესეული მოდელი
მაჩვენებლები: კოეფიციენტები:
X1 - უფრო ლიკვიდური აქტივები / საერთო აქტივები -5,24
X2 - ამონაგები რეალიზაციიდან / ლიკვიდური აქტივები 0, 005
X3 - ერთობლივი შემოსავალი / საერთო აქტივები 6,65
X4 - საერთო დავალიანება / საერთო აქტივები 4,4
X5 - ძირითადი კაპიტალი / საბრუნავი აქტივები 0,07
X6 - საბრუნავი აქტივები / ამონაგები რეალიზაციიდან 0,1
Y - ალბათობის ინტეგრალური მაჩვენებელი -
P - ჯამური მაჩვენებელი (საკრედიტო ხელშეკრულების >0,5

შეუსრულებლობის ალბათობა) < 0,5
საკრედიტო ხელშეკრულების პირობების შეუსრულებლობის ალბათობის

შეფასების შემდეგ ეტაპს წარმოადგენსმისი გაანგარიშების ფორმულაში (P)
ინტეგრალური მაჩვენებლის მნიშვნელობის ჩასმა:
P = 1 / (1 + e-Y),
სადაც: P – ხელშეკრულების პირობების შეუსრულებლობის ალბათობაა;
e – მუდმივი რიცხვია, რომელიც 2,71-ის ტოლია.
რ. ჩესერის მოდელის მიხედვით საკრედიტო ხელშეკრულების

შეუსრულებლობის ალბათობის კრიტერიუმად P = 0,50 მნიშვნელობა ითვლება. თუ P
> 0,50, მაშინ ასეთი კლიენტი შეიძლება ისეთ ჯგუფს იქნეს მიკუთვნებული, რომელიც
საკრედიტო ხელშეკრულების პირობებს ვერ შესასრულებს. თუ კი P < 0,50, მაშინ
ასეთი კლიენტი შეიძლება საიმედო კლიენტთა ჯგუფს მივაკუთვნოთ.
აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საფრანგეთის ბანკის მიერ 1982 წელს
შემუშავებულმა - ფირმის გაკოტრების რისკის შეფასების მოდელმასაკმაოდ მაღალი
გამოყენებადობა მოიპოვა. აღნიშნულ მოდელში ზოგიერთ კოეფიციენტს უარყოფითი
მნიშვლელობა აქვს, რაც იმით აიხსნება, რომ დადებითი მნიშვნელობის
523
კოეფიციენტების მაჩვენებლები გაკოტრების რისკის ხარისხს ამცირებს, უარყოფითი
კი - პირიქით, ადიდებს (იხ. ცხრ. 14.4).
ცხრილი 14.4. საფრანგეთის ბანკის მიერ შემუშავებული
გაკოტრების რისკის მოდელი
მაჩვენებლები: კოეფიციენტები:
L1 – კრედიტის ღირებულება / მთლიანი მოგება -1,225
L2 - ინვესტიციების საკუთარი სახსრებით გადაფარვის ხარისხი +2,003
L3 - გრძელვადიანი დავალიანება / სუფთა აქტივები -0,824
L4 - მთლიანი მოგების ნორმა +5,221
L5 - კრედიტის მიწოდების ხანგრძლივობა -0,689
L6 - დამატებული ღირებულება / ბრუნვები -1,164
L7 - კლიენტებზე გაცემული კრედიტების ხანგრძლივობა +0,706
L8 - საწარმოო ინვესტიციები / საერთო ინვესტიციები +1,408
Q - გაკოტრების რისკის ჯამური მაჩვენებელი >0,125<-0,25
ჯამური მაჩვენებელი Q - გაკოტრების რისკის ხარისხის მახასიათებელია,

რომელიც გაიანგარიშება როგორც თითოეული ჩამოთვლილი მაჩვენებლების
მნიშვნელობის შესაბამისი კოეფიციენტებზე ნამრავლის დაჯამებით და მას შემდეგი
სახე აქვს:
Q = (-L1 x K1) + (L2 x K2) + (-L3 x K3) + (L4 x K4) +
+ (-L5 x K5) + (-L6 x K6) + (L7 x K7) + (L8 x K8).
თუ Q> 0,125-ზე, მაშინ საწარმოს მდგომარეობა საკმაოდ მდგრადად
ითვლება.თუ Q< - 0,25, მაშინ საწარმო სერიოზული ფინანსური სიძნელეების
ზღვარზე იმყოფება და იგი შეძლება უახლოეს პერიოდში გაკოტრებულად
გამოცხადდეს. თუ ჯამური მაჩვენებელი - 0,25-დან 0,125-ის ინტერვალში იმყოფება,
საწარმოს მდგომარეობა გაურკვევლად ითვლება და მისი ფინანსური მდგომარეობა
უფრო დეტალურ შესწავლას საჭიროებს.
საწარმოს ფინანსური შეფასების კიდევ სხვა მოდელები არსებობს, რომელთა
შორის ამერიკელი მეცნიერის უ. ბივერის მიერ შემუშავებულ მოდელზე შევაჩერებთ
ყურაღებას. საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის ცვლილებებზე ხანგრძლივი
სტსტისტიკური დაკვირვებების საფუძველზე მეცნიერმა მაჩვენებლების ისეთი
სისტემა შეიმუშავა, რომელიც საწარმოს ფინანსური კეთილდღეობის განსაზღვრისა
524
და გარკვეული პერიოდის შემდეგ გაკოტრების დადგომის ალბათობის
პროგნოზირების შესაძლებლობას იძლევა (იხ. ცხრ.14. 5).
ცხრილი 14.5. უ. ბივერის მიხედვით საწარმოს გაკოტრების
დიაგნოსტიკის მაჩვენებლების სისტემა
№ მაჩვენებელი: გაანგარიშების მაჩვენებ-
რიგ. ფორმულა: ლების
მნიშვნე-
ლობა:
წარმატე- გაკოტრე- გაკოტრე-
ბული ბამდე ბამდე
საწარმო- 5 წლით 1 წლით
სათვის: ადრე: ადრე:
1. ბივერის (სუფთა მოგება - ამორტიზ) 0,4 – 0,45 0,17 -0,15
კოეფიციენტი / (გრძელვადიანი ვალდებ.
+ მოკლევადიანი ვალდებ.)
2. აქტივების სუფთა მოგება / აქტივები 6–8 4 -22
რენტაბელობა x 100%
3. ფინანსური (გრძელვადიანი ვალდებ. + >0,37 >0,5 >0,8
ლევერიჯი მოკლევადიანი ვალდებ.) /
4. აქტივების (საკუთარი კაპიტალი - 0,4 >0,3 0,06
გადაფარვის ბრუნვისგარეშე აქტივები) /
კოეფიციენტი აქტივები
5. გადაფარვის საბრუნავი აქტივები / >3,2 >2 >1
კოეფიციენტი ვალდებულებები
საპროგნოზო მოდელების მაღალი მნიშვნელობის მიუხედავად, რომლებიც

მთლიანიბაში საწარმოთა ფინანსურ პერსპექტივებზე და კრედიტუნარიანობის
შეფასებაზეა ორიენტირებული, მათი პრაქტიკულ გამოყენებასთან რიგი
პრობლემების არსებობს, რომელთა შორის უზრუნველყოფის შესაბამისობა და
სხვადასხვა მაჩვენებლების არაერთნაირი წინააღმდეგობრიობა წარმოადგენს.
ამიტომ, უფრო ზუსტი შეფასების მიღწევის მიზნით, ბანკების უმეტესობა სხვადასხვა
კოეფიციენტებისა და მაჩვენებლების კომბინირებას ახორციელებს.
საწარმო-მსესხებლის კრედიტუნარიანობის საბალანსო მონაცემების
საფუძველზე პროგნოზირებისა და შეფასების მეთოდოლოგია, ბანკის მსესხებლის
525
კრედიტუნარიანობის, საინვესტიციო პროექტების შფასების სრულყოფის საკითხები
და ფინანსური კოეფიციენტების შფასებოის მეთოდები როგორც საბანკო
მენეჯმენტის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიმართულება, რაც მთლიანობაში
მსესხებლის კრედიტუნარიანობისა და საკრედიტო საბანკო რისკების შეფასების
საკითხებს ეხება, პროფესორ გ. ცაავას მიერ 2005 წელს გამოცემული „საბანკო საქმის“
სალექციო კურსში საკმაოდ დეტალურად არის განხილული.
საწარმოთა საკრედიტო რისკის შფასების ეკონომიკურ-სტატისტიკურ
პროგნოზულ მეთოდებს შესაბამისი შედეგის მოტანა შეუძლია, თუმცა არ უნდა
დაგვავიწყდეს, რომ რისკების შეფასება - არის ამა თუ იმ ფორმულით გაანგარიშების
არა უბრალოდ სუფთა მექანიკური აქტი, არამედ საკმაოდ რთული პროცესი,
რომელშიც მნიშვნელოვაბია როგორც ანალიზის ტექნიკური ინსტრუმენტები, ასევე
საწარმოს კრედიტუნარიანობის ხარისხობრივი მახასიათებლებიც იქნეს
გამოყენებული. სწორედ აღნიშნული საკითხის ხელშემწყობად მიგვაჩნია საწარმოს
საკრედიტო რეიტინგის განსაზღვრის მეთოდიკები, რომლებიც თავისთავად
მსესხებლის კრედიტუნარიანობის ჯამური მაჩვენებლისა და კომერციული ბანკის
ინდივიდუალური საკრედიტო რისკის შფასების შესაძლებლობას იძლევა.
საწარმოს დაკრედიტების რისკის რეიტინგული შეფასების მეთოდიკა
ხარისხობრივი შეფასების რაოდენობრივ პარამეტრებში გადაყვანისა და რისკის
დონის კომპლექსური მაჩვენებლის გაანგარიშების შესაძლებლობას იძლევა.
დაკრედიტების სფეროში ეროვნული და უცხოური ბანკების, კერძოდ რუსეთის
ფედერაციის „შემნახველი ბანკის“, „ბერლინის მანკის“, გერმანული „ფოლკსბანკის“
და სხვების მიერ დაგროვებული გამოცდილების გამოყენების საფუძველზე, რუსმა
მეცნიერმა ს.ნ. ბაბუშკინმა საკრედიტო რეიტინგის საფუძველზე, მსესხებლის
კრედიტუნარიანობის განსაზღვრის განზოგადოებული მეთოდიკა შეადგინა, რაც
საკმაოდ საინტერესოდ გვესახება და მის არსზე უფრო დეტალურად შვჩერდებით.
526
საწარმოს დაკრედიტების რისკის შეფასება ჩვეულებრივად შემდეგი
ძირითადი მიმართულებებით ხორციელდება: საკრედიტო ისტორია (რეპუტაცია),
ფინანსები, მენეჯმენტი, უზრუნველყოფა, ბაზარი / დარგი (იხ. სქემა 14. 2).
საკრედიტო ისტორია (რეპუტაცია): კრედიტის მიმღების გამოცდილება
ფინანსები:  ლიკვიდობა
 ფინანსური მდგრადობა
 საქმიანი აქტიურობა
 რენტაბელობა
მენეჯმენტი:  საკუთრების ფორმა

 მართვის ფორმა
 ხელმძღვანელის ტიპი
უზრუნველყოფა: უზრუნველყოფის სახეობა
ბაზარი / დარგი:  ეკონომიკის დარგი

 წილი ბაზარზე
 კონკურენციის დონე
სქემა 14. 2. საკრედიტო რეიტინგის განსაზღვრის საფუძველზე

საწარმოს დაკრედიტების რისკის შეფასება
შეფასების თითოეული მიმართულების მიხედვით ბანკის საკრედიტო

ქვედანაყოფის მიერ წონითი კოეფიციენტები შემდეგი სახით შეიძლება იქნეს
განსაზღვრული (იხ. ცხრ. 14. 6).
ცხრილი 14. 6. შეფასების მიმართულებები და
მათი წონითი კოეფიციენტები
საკრედიტი რისკის შეფასების მიმართულება: წონა
ათწილადებში:
საკრედიტო ისტორია (რეპუტაცია) 0,10
ფინანსები 0,30
527
უზრუნველყოფა 0,25
მენეჯმენტი 0,15
ბაზარი / დარგი 0,20
საერთო ჯამი: 1, 00
მაჩვენებლის თითოეული ჯგუფისათვის მინიჭებული ქულების რაოდენობა 0-

დან 100-მდე მერყეობს. რამდენად დაბალია ქულა, იმდენად უკეთესია მსესხებლის
მდგომარეობა, ანუ იმდენად საკრედიტო რისკი ნაკლებია. თუ მაჩვენებლების
რომელიმე ჯგუფისათვის მინიჭებულია ნულოვანი მნიშვნელობა, ან მათემატიკური
მოქმედებების შედეგად ანალიზის რომელიმე მიმართულებას ნულოვანი შეფასება
აქვს მიღებული, ასეთი მსესხებელის კრედიტუნარიანობა არადამაკმაყოფელებლად
არის მიჩნეული.
მსესხებლის საკრედიტო ისტორიის ანალიზი, როგორც წესი, სამი ბოლო წლის ,
ან საწარმოს დაარსების მომენტიდან ხორციელდება. კრედიტორებთან
დაკავშირებით ვადაგადაცილებული დავალიანების არ არსებობის შემთხვევაში
მსესხებლის მიერ გასუ წლებში მიღებული საბანკო სესხების საერთო თანხა
განისაზღვრება და, შესაბამისად, ქულების განსაზღვრული რაოდენობა მიენიჭება
(იხ. ცხრ. 14. 7).
ცხრილი 14. 7. მსესხებლის საკრედიტო ისტორიის (რეპუტაციის) შეფასება
მიღებული და დაფარული სესხები / მოთხოვნილი კრედიტი: ქულა:
3 წელზე მეტი 10
2-დან - 3 წლამდე 30
1,5-დან - 2 წლამსე 50
0,5-დან - 1,5 წლამდე 70
0,5 წელზე ნაკლები 90
საკრედიტო ისტორია არ გააჩნია (ანუ პირველი კრედიტია) 100
528
იმ შემთხვევაში, როდესაც ბანკს მსესხებელის შესახებ
არაკეთილსინდისიერების, დაუფარავი კრედიტების, შეუსრულებელი
ვალდებულებების შესახებ ინფორმაცია გააჩნია, მსესხებლის საკრედიტო ისტორია
ნულოვანი ბალით განისაზღვრება.
საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის შეფასება ხორციელდება ფინანსური
კოეფიციენტების ნორმატიულ და საშუალოდარგობრივ მნიშვნელობებთან
შესაბამისობის ან შეუსაბამობის პოზიციიდან (იხ. ცხრ. 14. 8).
ცხრილი 14. 8. საწარმოს ფინანსური მდგომარეობის შფასება
ფინანსური მაჩვენებლების შესაბამისობა ნორმატიულ ან ქულა: წონითი
ჯგუფის სახეკწოდება: საშუალოდარგობრივ კოეფიციენტი:
მნიშვნელობებთან:
ლიკვიდურობის  შეესაბამება 10 0,30

მაჩვენებლები  არ შეესაბამება 30
50
70
90
100
ფინანსური მდგრადობისა  შეესაბამება 10 0,25

და გადახდისუნარიანობის  არ შეესაბამება 30
მაჩვენებლები 50
70
90
100
საქმიანი აქტიურობის  შეესაბამება 10 0,15

(ბრუნვადობის)  არ შეესაბამება 30
მაჩვენებლები 50
70
529
90
100
რენტაბელობის  შეესაბამება 10 0,20

მაჩვენებლები  არ შეესაბამებს 30
50
70
90
100
საშუალოკვარატული  3 წელზე მეტი 10 0,10

ბრუნვები მიმდინარე  1,5-დან - 3 წლამდე 30
ანგარიშის მიხედვით /  1-დან - 1,5- წლამდე 50
/ განსახილველი კრედიტის  0,5-დან - 1,0 წლამდე 70
თანხა  0,3-დან - 0,5 წლამდე 90
 0,3 წელზე ნაკლები 100
კრედიტის მიწოდების სავალდებულო პირობებს მსესხებლის მიერ საკუთარი

საკრედიტო ვალდებულებების დროულად და სრულად დაფარვის უზრუნველყოფის
არსებობა წარმოადგენს. ამასთან, უზრუნველყოფის ანალიზი - საგნის
საკმარისობაზე, ლიკვიდობის ხარისხზე და ბანკის მიერ გირაოს საგანზე კონტროლის
დონის მიხედვით ხორციელდება. საკრედიტო რისკის შემცირების მიზნით
კრედიტთან მიმართებაში ერთდროულად შეიძლება ვალდებულებების შესრულების
რამდენიმე ფორმა იქნეს გამოყენებული, რომელთა მნიშვნელობები ცხრილი 14. 15-
შია მოტანილი.
ცხრილი 14. 9. კრედიტის უზრუნველყოფის შეფასება
უზრუნველყოფის სახეობა: ქულა:
სავალუტო ან ლარის დეპოზიტი 10
უძრავი ქონება 25
530
მთავრობის გარანტიები 20
ორგტექნიკა და საოფისე ავეჯი 35
სამრეწველო მოწყობილობა 50
სავაჭრო მოწყობილობა 30
სამრეწველო საქონელი 65
ავტოტრანსპორტი 35
სასურსათო საქონელი 10
ფასიანი ქაღალდები 20
იურიდიული პირის თავდებობა 90
ფიზიკური პირის თავდებობა 100
„უზრუნველყოფის“ შეფასების მიზნით ძირითადად უზრუნველყოფის

საკმარისობისა და ხარისხის საშუალო არითმეტიკული შეფასება გამოიყენება.
დაკრედიტების პრაქტიკაში ზიგჯერ (იშვიათად) საბლანკო კრედიტების, ანუ
უზრუნველყოფის გარეშე კრედიტების მიწოდების შემთხვევებიც გვხვდება. მაგრამ
დაკრედიტება ძირითადად უზრუნველყოფადობის პრინციპის დაცვას
ითვალისწინებს და უზრუნველყოფის საკმარისობას საკვანძო როლი ეკისრება.
როგორც წესი, უზრუნველყოფის შეფასებითი ღირებულება 30 - 50 %-ით მეტი უნდა
იყოს ძირითადი ვალისა და მასზე დარიცხული პროცენტების ჯამურ
მოცულობასთან მიმართებაში.
მენეჯმენტის ხარისხის შეფასება შეიძლება საკუთრების ფორმის, მართვის
ორგანიზაციული სტრუქტურის, საწარმოს ხელმძღვანელის ტიპის შესახებ
მონაცემების საფუძველზე განხორციელდეს, როგორც ეს ცხრილი 14.10-შია
მოცემული.
531
ცხრილი 14. 10. საწარმოს მენეჯმენტის ხარისხის შეფასება
მაჩვენებლების შინაარსი: ქულა: ჭონითი
ჯგუფის კოეფიციენტი:
სახელწოდება:
საკუთრების  სახელმწიფო საწარმო 20 0,2

ფორმა  საწარმო საკუთრების შერეული
ფორმით 25
 კერძო საწარმოები 50
 რეორგანიზებული კერძო
(კოლექტიური) საწარმო
საკუთრება 75
მართვის  კლასიკური საწარმო 10 0,3

ორგანიზაციული  სათაო საწარმო 25
სტრუქტურა  შვილობილი საწარმო 25
 მცირე საწარმო 75
 კერძო საწარმო 100
ხელმძღვანელის  საკვანძო ფიგურა 70 0,5

ტიპი  კლასიკური ხელმძღვანელი 15
 აღმასრულებელი დირექტორი 50
 ტექნიკური დირექტორი 75
 წარმომადგენლობითი პირი 100
ბაზრის ან დარგის შეფასება, რომელშიც საწარმო-კრედიტისმიმღები მუშაობს,

მაჩვენებლების შემდეგი ჯგუფების მიხედვით ხორციელდება:
 ეკონომიკური დარგის;
 ბაზარზე წილის;
 კონკურენციის დონის.
532
ბაზარი / დარგის შეფასების მიმართულების მიხედვით ჯამური მაჩვენებლის
გაანგარიშებისათვის მინაცემები ცხრილი 14. 11-შია მოყვანილი.
ცხრილი 14. 11. საბაზრო კონიუნქტურის შეფასება
(ბაზარი / დარგის მიმართულება)
მაჩვენებლების შინაარსი: ქულა: წონითი
ჯგუფის კოეფიციენტი:
სახელწოდება:
ეკონომიკის  ელექტროეკონომიკა 25 0,3

დარგი  შავი მეტალურგია 10
 ქიმიური მრეწველობა 75
 მანქანათმშენებლობა 60
 სატყეო, ხისდამამუშავებელი
მრეწველობა 50
 კვების მრეწველობა 50
 ტრანსპორტი 100
 მშენებლობა 100
 სოფლის მეურნეობა 100
 ვაჭრობა 50
 დანარჩენი დარგები 75
წილი 1-ზე ნაკლები 100 0,3

ბაზარზე, % 1-დან - 3-მდე 85
3-დან - 5-მდე 70
5-დან - 24-მდე 50
25-დან - 50-მდე 35
51-ზე მეტი 25
მონოპოლია 10
კონკურენციის დაბალი 25 0,4
533
დონე საშუალო 50
მაღალი 75
ძალიან მაღალი 100
საწარმო-მსესხებლის საკრედიტო რეიტინგის განსაზღვრის მექანიზმი საკმაოდ

მარტივი და უბრალოა. დაკრედიტების რისკის შეფასების თოთოეული
მიმართულების მიხედვით საშუალო ქულის გაანგარიშება ხორციელდება, რაც ამა
თუ იმ მაჩვენებლის მიხედვიტ მიიღება. აღნიშნულის ბილო სტადიაზე კრედიტის
მიმღების ჯამური რეიტინგი განისაზღვრება. საკრედიტო რისკის შეფასების
თითოეული მიმართულების მიხედვით ქულების რაოდენობა მრავლდება
ერთობლიობაში მათი თითოეული მიმართულების მნიშვნელობაძე (წონაზე).
ჯამური მაჩვენებლის გაანგარიშების შედეგად საწარმო- კრედიტის მიმღებს რისკის
კატეგორია მიენიჭება (იხ. ცხრ. 14. 12).
ცხრილი 14. 12. საწარმოს საკრედიტო რისკის დონის ჯამური შეფასება
ქულების საერთო რისკის რისკის
რაოდენობა: კატეგორია: შეფასება:
10-დან - 20-მდე 1 მინიმალური
21-დან - 40-მდე 2 დაბალი
41-დან - 60-მდე 3 საშუალო
61-დან - 80-მდე 4 მაღალი
81 ნდა მეტი 5 ძალიან მაღალი
0 ქულა X მიუღებელო
საწარმოს საკრედიტო რეიტინგის შეფასების მეთოდიკა ცხრილი 13-შია

მოყვანილი. ბანკი საკუთარი საპროცენტო პოლიტიკის რეალიზაციიდან დამატებით
შემოსავლებს ღებულობს. ასე, მაგალითად, საწარმოებზე, რომლებიც რისკის პირველ
კატეგორიას მიეკუთვნებიან, კრედიტები მინიმალურად დასაშვები პროცენტული
534
განაკვეთით შეიძლება გაიცეს, მაშინ როდესაც დაკრედიტების უფრომაღალი
რისკიანი საწარმოებისათვის კრედიტზე უფრო მაღალი საპროცენტო განაკვეთი უნდა
იქნეს დადგენილი.
ამასთან, მხედველობაში უნდა ვიქონიოთ, რომ ცალკეული მაჩვენებლების
ქულებიანი (სკორინგული - ბალური) შეფასება და მაჩვენებლების ჯგუფების წონითი
კოეფიციენტები ექსპერტების მიერ პერიოდულად უნდა გადაისინჯოს და
კორექტირება განხორციელდეს. მხოლოდ ასეთ შემთხვევაში არის მსესხებლის
კრედიტუნარიანობისა და ბანკის ინდივიდუალური საკრედიტო რისკის სწორი
შეფასება შესაძლებელი (იხ ცხრ. 14. 13).
ცხრილი 14. 13. საწარმოს საკრედიტო რეიტინგის შეფასების მეთოდიკა
საკრედიტო რეიტინგის ანკეტა
კლიენტის № სამუშაო ადგილის კოდი ბალანსი წინა წლის რეიტინგი

.................... ............................................. ............................ .....
მდგომარეობით
ფირმა / კლიენტი: კრედიტის თანხით (ათ. ლარებში)

............................................................. ...............................
საქმიანობის საკრედიტო ხაზი (ათ ლარებსი)
სფერო:.......................................... ..................................
საიმედობისა და სხვა კრიტერიუმების შეფასების ჯგუფი: შეფასება 1 – 6
1. მენეჯმენტი: 1 2 3 4 5 6
1.1. საწარმოს ხელმძღვანელის პროფესიონალიზმი X
1.2. ფინანსური დოკუმენტაციისა და კონტროლის წარმოების X
ხარისხი
ქულების ჯამი / კრიტერიუმის რაოდენობა = 5 / 2 = 2,50
= საიმედობის საშუალო
2. ბაზარი / დარგი: 1 2 3 4 5 6
2.1. ბაზრის / დარგის განვითარება X
2.2. კონიუნქტურის განვითარებისაგან დამოკიდებულობა X
2.3. პროდუქციის მაჩვენებლებისა და მიმწოდებლის X
გეოგრაფია
2.4. ექსპორტ-იმპორტული რისკები X
2.5. კონკურენციის ინტენსიურობა X
2.6. პროდუქცია და ნისი ასორტიმენტი X
535
2.7. საწარმოო სიმძლავრეები X
3. კლიენტთან ურთიერთობა: 1 2 3 4 5 6
3.1. საბანკო ანგარიშის არსებობა X
3.2. კლიენტის გახსნილობა ბანკთან მიმართებაში X
= საიმედობის საშუალო კოეფიციენტი
4. ეკონომიკური პირობები: 1 2 3 4 5 6
4.1. წლიური ბალანსის შეფასება X
4.2. ქონების საერთო მდგომარეობა
5. საწარმოს განვითარების პერსპექტივა: 1 2 3 4 5 6

5.1. საწარმოს განვითარება X
5.2. საწარმოო დაგეგმვა X
5.3. კლიენტის შემოსავლიანობისა და მიმსახურების X
დაგეგმვა
5.4. განსაკუთრებული საწარმოო რისკები X
= საიმედობის საშუალო კოეფიციენტი
ქულების ჯამი თითოეული ჯგუფის მიხედვით / 14 / 5 = 2,80

/ ჯგუფის რაოდენობა = საიმედობის საშუალო კოეფიციენტი
რისკის მსესხებლის საიმედობის უზრუნველყოფის საიმედობის

კატეგორია ხარისხი ხარისხი
2 3 2
საბანკო რისკების მართვის სისტემის

მოდერნიზაციის გარდაუვალობა:
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) ჩამოთვლილი მახასიათებლები

მოწმობენ იმის შესახებ, რომ მოცემული სისტემა მუდმივად განვითარებადია. ბანკის
საქმიანობის ცვალებადი შიდა და საგარეო პირობები საბანკო რისკების მართვის
536
სისტემის (სრმს) მოდერნიზაციას მოითხოვენ. საბანკო რისკების მართვის სისტემის
მეცნიერულ-თეორიული შინაარსისა და მოდერნიზაციის კონკრეტული
პრობლემების გამოაშკარავება საბანკო პოლიტიკის საშუალო და გრძელვადიან
პერსპექტივაში საბანკო რისკების მართვის პროცესის მიზანმიმართულობის,
მართვადობისა და ეფექტიანობის უზრუნველყოფისათვის არის საჭირო (7).
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) მოდერნიზაცია (მაგალითად,
საკრედიტო რისკის მინიმიზაციის ნაწილში) საბაზრო ეკონომიკის უმნიშვნელოვანეს
ფუნქციებს ჰარმონიულად ავსებს, როდესაც, მაგალითად, სავაჭრო საწარმოების
დაკრედიტება სასაქონლო-ფულად გაცვლაში წარმოებული სამომხმარებლო
ღირებულების რეალიზაციას აჩქარებს; წარმოების სფეროდან მოხმარების სფეროში
საქონელის დაყვანას უზრუნველყოფს; საბაზრო ურთიერთობების სუბიექტებს
შორის ეკონომიკური კავშირების დადგენას უწყობს ხელს; ეკონომიკის უფრო
რენტაბელურ სფეროებში კაპიტალის გადადინებას აჩქარებს; საპროცენტო
განაკვეთის მეშვეობით ეკონომიკის სხვადასხვა სექტირებში წარმოების
სტრუქტურაზე და მოგების ნორმის გამოთანაბრებაზეაქტიურად ზემოქმედებს.
ეროვნული ეკონომიკის დარგების უმეტეს ნაწილს შორის ეკონომიკური კავშირების
კრედიტების მეშვეობით გაფართოებითა და განმტკიცებით, ბანკები ქვეყნის
რეგიონებს შორის საქმიანი კავშირების უზრუნველყოფით მათ ფუნქციონირებასა და
განვითარებას უწყობენ ხელს, რეგიონათასორისო გაცვლას ააქტიურებენ და
აფართოებენ, შრომის ტერიტორიულ დაყოფას, წარმოების ალოკაციასა და
სპეციალიზაციას აძლიერებენ. საზოგადოებრივი შრომისა და ინტეგრაციული
პროცესების დაყოფის გაღრმავება, წარმოების სახეეობების დიფერენციაცია,
მრავალფეროვანი საზოგადოებრივი და პირადი მოთხოვნილებების ზრდა საბანკო
სისტემის ფინანსური მდგრადობისა და ფინანსური უსაფრთხოების არსებიბას
მოითხოვს, რაც საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) სივრცობრივ ასპექტში
მოდერნიზაციის პროცესის უწყვეტადობის საჭიროებას განაპირობებს.
537
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) მოდერნიზაციის დამუშავება -
ახალი და აქტუალური მეცნიერული ამოცანაა; დანაკარგების რისკის
გაფრთხოლებისა და მინიმიზაციისათვის ბანკის ინტელექტუალური, შრომიტი,
ტექნიკური და სხვა რესურსების თავის მოყრისა და გამოყენების საუკეთესო ხერხია;
საბანკო სექტორისა და ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების თანაედროვე ეტაპის
გამოწვევების შესაბამისობაში რისკების მართვის სისტემის პროგრესული
ცვლილებების მიხედვით ბანკის შეთანხმებული მიზანმიმართული ქმედებების
კომპლექსია; მისი მიზანი - საბანკო მომსახურების მიწოდების სივრცობრივი
მობილურობისა და ადაპტიურობის, უსაფრთხოების ამაღლების გზით ბანკის
მდგრადი განვითარების უზრუნველყოფაში, ბანკის მიერ აკუმულირებული
ფულადი რესურსების განთავსების რაციონალიზაციაში მდგომარეობს.
ეკონომიკური სისტემის, მათ შორის საბანკო რისკების მართვის სისტემის
(სრმს) მოდერნიზაცია, მხოლოდ „დამწევის“ განვითარების ასპექტში არ უნდა იქნეს
განხილული, როგორც ამას ცალკეული მეცნიერები (ბუზგალინი, კოლგანჯვი,
შულცე, 1997) თვლიან. ფართე გაგებით ისინი მოდერნიზაციას როგორც ნებისმიერი
სისტემების (ცოდნის, სოციალურების, ტექნიკურების) ჯეროვნების შესახებ დღეს
მიღებული სტანდარტებისა და წარმოდგენების შესაბამის მდგომარეობაში
ხელოვნურად დაყვანილის, ანუ, მათი მოსაზრების მიხედვით, მოდერნიზაცია
ყოველთვის „წამომწევის“ მდგომარეობაში მყოფის სახით გებულობენ.
ჩვენი მისაზრებით საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) მოდერნიზაცია
- ტრანსფორმაციული პროცესია, რომელიც საბანკო საქმიანობის, საბანკო რისკ-
მენეჯმენტის მარეგულირებელი კავშირების, ურთიერთობებისა და ინსტრუმენტების
ახალი სისტემისაკენ აღმასვლაზეა მიმართული. აღნიშნული სისტემის
მოდერნიზაცია შეიძლება პოზიტიურად ჩაითვალოს, თუ ის საბანკო ოპერაციების
უფრო მაღალი ეფექტიანისაკენ (კერძოდ, დაბრუნებასთან მიმართებაში უიმედო
კრედიტების სიდიდისა და წილის შემცირება, საპროცენტო შემოსავლების
თავისდროულად და სრულად მიღება) და ბანკის ფუნქციონირებაში უფრო
538
სოციალურად მნიშვნელოვანი პრიორიტეტებისაკენ (სამომხმარებლო კრედიტებზე
საპროცენტო განაკვეთების შემცირება და დაკრედიტების პროცედურების
გამარტივება) მოძრაობის ტენდენციების რეალიზებას ახდენს. აღნიშნული სისტემის
მოდერნიზაცია შეიძლება დახასიათებული იქნეს როგორც უარყოფითი, თუ მისი
განხორციელება რისკ-მენეჯმენტის სფეროში განხორციელებული გარდაქმნებისაგან
მინიმალური უკუგებისას (დაკრედიტების მოცულობის შემცირების ხაეჯზე
კრედიტების ხარისხის ზრდა) რისკის მართვაზე ბანკის ხარჯების ზრდასთან
(დამატებითი სამსახურების შექმნა, კრედიტუნარიანობის განსაზღვრისათვის
მსესხებლის მიერ წარმოდგენილი საბუთების განხილვის ვადის გადიდება) არის
დაკავშირებული. საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) ცვალებადი და
უცვლელი ელემენტების მოდერნიზაციის მსვლელობისას დიფერენციაცია
აღნიშნულ პროცესზე ექსტენსიული, ინვესტიციული, ინტეგრაციული და
გლობალური ფაქტორების ზემოქმედების გამოვლენის შესაძლებლობას იძლევა.
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) შემდგომი მოდერნიზაციის
როგორც შეუჩერებელი პროცესის გარდაუვალობა განპირობებულია იმით, რომ
ბანკები ეკონომიკური პროცესების მომსახურების დაწესებულებებიდან ეკონომიკისა
და საზოგადოების თანამედროვე განვითარების წყაროდ გარდაიქმნენ, ხოლო
მზარდი გლობალიზაციის პირობებში მსოფლიო ეკონომიკაში ბანკის მონაწილეობით
ფინანსური დაწესებულებების როლი სულ უფრო ძლიერდება. ბანკებისათვის
აღნიშნული სისტემის მოდერნიზაციის პროცესი ახალი სახეობის მზარდი რისკების
თანმხლებით მიმდინარეობს და იგი როგორც საბანკო საქმიანობის შიდა პროცესებს,
ასევე გარე გარემოსთან ბანკის (ფედერალური კანონები, მარეგულირებელის
ნორმატიული საბუთები, ფედერალური დონის ფინანსური და სახელისუფლებო
ინსტიტუტების საქმიანობა, ფულად-საკრედიტო სისტემისა და საფონდო ბაზრის
მდგომარეობა, საგადასახადო კლიმატი, უცხოეთის ბანკების მონაწილეობა)
ურთიერთქმედების კავშირებსა და მექანიზმებსაც მოიცავს.
539
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) მოდერნიზაციის ინტეგრალური
მიზნის წარმატებული მიღწევის კრიტერიუმები, ჩვენი მოსაზრებით, შეიძლება იყოს:
 ბაზრის წილის მაქსიმიზაცია (MRMR), რომელზედაც ბანკი და მისი კლიენტები
ფუნქციონირებენ: MRMR …> max საწარმოო და ალოკატიური
ეფექტიანობისაგან, ბანკის ფულადი რესურსებისგანაწილების
ეფექტიანობისაგან, საბანკო ოპერაციის შესრულების ტექნოლოგიური
პროგრესიულობისაგან დამოკიდებულებაში;
 საბანკო საქმიანობის ეფექტიანობის ფულადი ნაკადების სტაბილური ზრდის
სახით ამაღლება;
 ბანკის ფინანსური მდგრადობა და ფინანსური უსაფრთხოება, რომლებიც
ერთმანეთზე ურთიერთზემომქმედი და ურთიერთშემავსებელი დანაკარგების
რისკის შემზღუდავი, დამტკიცებული და დამატებითი ნორმატივების დაცვაში
ვლინდება.
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) მოდერნიზაციამ უნდა

მიგვიყვანოს იქამდე, რომ იგი ერთდროულად მოქნილიც და მდგრადიც იყოს,
რომელსაც კორპორაციული გაერთიანების შიგნით დიაგონალურობის პრიციპის
მიხედვით საწარმოო პროცესების ორგანიზაცია შეიძლება შეესაბამებოდეს,
რამდენადაც სწორედ იგი უშვებს როგორც რეგულირების მიზობრივი ფუნქციების
გამჭოლ ხასიათს, ასევე დონეების მიხედვით თვოთორგანიზებულობის
უზრუნველყოფისას ყველა დონეების, პრინციპებისა და კრიტერიუმების
რეალიზაციას. რისკების მართვის სფეროში დიაგონალურობის პრინციპის მიხედვით
ბანკის მუშაობის არსი ბანკის უმაღლეს ხელმძღვანელობასა და საშუალო რგოლს
შორის მმართველობითი დონეების ოპტიმალური რაოდენობის შექმნაში
მდგომარეობს. მაგალითად, უმაღლესი ხელმძღვანელობა დაკრედიტების ლიმიტებსა
და ნორმატივებს ამტკიცებს, საკრედიტო კომიტეტი მსხვილი კრედიტების გაცემის
შესახებ გადაწყვეტილებას ღებულობს, ხოლო საკრედიტო განყოფილებების
უფროსებს და სპეციალისტებს საკრედიტო სკორინგის გამოყენებით, ექსპრეს-
540
ანალიზის შედეგების მიხედვით, დადებითი (უარყოფითი) საკრედიტო ისტორიის
მქონე მოქალაქეებზე მცირე კრედიტების (მაგალითად, 30 ათ. დოლარამდე)
დამოუკიდებლად გაცემის, ან უარის თქმის უფლებამოსილება გააჩნიათ.
ფიზიკური პირის კრედიტუნრიანობის
შეფასების სკორინგული მეთიდი:
საბანკო პრაქტიკაში ფიზიკური პირების კრედიტუნარიანობის

განსასაზღვრავად, როგორც წესი, ორი ურთიერთდაკავშირებული - ლოგიკური და
სკორინგული (Scoring - ქულები, ბალები) მეთოდები გამოიყენება.
ფიზიკური პირების კრედიტუნარიანობის შეფასების ლიგიკური მეთოდი
საექსპერტო შეფასებაზე და პროგნოზირებაზეა დაფუძნებული და იგი
პოტენციალური მსესხებლის (ფიზიკური პირის) პირადული ხარისხისა და
ფინანსური მდგომარეობის შეწონილი ანალიზის განხორციელებას ითვალისწინებს.
კერძო პირების კრედიტუნარიანობის შეფასების სკორინგულმა მეთოდმა
განვითარებული ქვეყნების საბანკო სისტემაში საკმაოდ ფართე გამოყენება პოვა. იგი
საკრედიტო განაცხადის, ანუ ანკეტის თითოეული პოზიციის მიხედვით ქულების
გაანგარიშებაზეა დაფუძნებული. ბანკებში გამოყენებადი შფასების სკორინგული
(ქულებიანი, ბალური) სისტემა, მათემატიკური და ფაქტორული ანალიზის
გამოყენებით, ემპირიულ მიდგომაზეა დაფუძნებული. აღნიშნული სისტემა
„საიმედო“ და „უიმედო“ კრედიტების შესახებ მატერიალური დონის განსაზღვრის
შესაძლებლობას იძლევა. ამასთან, კლიენტების (ფიზიკური პირების)
კრედიტუნარიაობის სკორინგული მეთოდით შეფასებისას ერთმანეთისაგან უნდა
განვასხვავოთ პირდაპირი (იგი კლიენტის მიერ დაგროვებული ქულების - ბალების
ჯამის ფაქტიურად კრედიტის იმ ჯამთან შედარებას ითვალისწინებს, რომელზეც
მსესხებელი დასაბუთებულ პრეტენზიას აცხადება) და ირიბი მეთოდიკები (მისი
ძირითადი შინაარსი სხვადასხვა შეფასებითი მაჩვენებლებისათვის განსაზღვრული
წონითი - ქულების მინიჭებაში მდგომარეობს, ხოლო დაგროვებული ქულების
541
საერთო ჯამის საფიძველზე დადგენილი შეფასების შედეგი კი - კლიენტის
კრედიტუნარიანობის კლასის დადგენას ემსახურება).
სამომხმარებლო კრედიტთან დაკავშირებით მსესხებელის არჩევის პრობლემის
გადსაწყვეტის მიზნით საკრედიტო სკორინგისტექნიკა პირველად ამერიკელი
ეკონომისტის დ. დიურანის მიერ XX საუკუნის 40-იანი წლების დასაწყისში იყო
შემოთავაზებული.ავტორმა ფაქტორების ისეთი ჯგუფი გამოავლინა, რომლებმაც მას
სამომხმარებლო კრედიტის ამღები მსესხებელის საიმედოობისა და საკრედიტო
რისკის ხარისხის განსაზღვრის შესაძლებლობა მისცა: „კარგი“ და „ცუდი“
კრედიტების მიხედვით მიღებული მონაცემების ბაზაზე დაკვირვების შედეგად
ქულების დარიცხვისას მან კოეფიციენტების შემდეგი მნიშვნელობები გამოიყვანა (9):
 წლოვანობა: 20 წლის ზევით თითოეულ წელზე 0,01 (მაქსიმუმ 0,3);
 სქესი: ქალი - 0,4; მამაკაცი - 0;
 ცხოვრების ვადა:მოცემულ ადგილას ცხოვრების თითოეულ წელზე 0,042
(მაქსიმუმ - 0,42);
 პროფესია:0,55 - დაბალი რისკის პროფესიებისათვის, 0 - მაღალი რისკის
პროფესიებისათვის, 0,16 - სხვა პროფესიაბისათვის;
 მუშაობა დარგში:0,21 - საზოგადოებრივი სექტორის საწარმოებისათვის,
სახელმწიფი დაწესებულებებისათვის, ბანკებისათვის, საბროკერო
ფირმებისათვის;
 დასაქმება:მოცემულ საწარმოში მუშაობის თითოეულ წელზე 0,059 (მაქსიმუმ
0,59);
 ფინანსური მაჩვენებლები:0,45 - საბანკო ანგარიშის არსებობის შემთხვევაში,
0,35 - უძრავი ქონების ფლობის შემთხვევაში, 0,19 - სიციცხლის დაზღვევის
პოლისის არსებობის შემთხვევაში.
აღნიშნული კოეფიციენტების გამოყენებით დ. დიურანმა კლიენტის „საიმედო“

და „ცუდ“ მსესხებლებზე მიკუთვნების კრიტერიუმები განსაზღვრა. კლიენტი,
რომელიც 1,25 ქულას დააგრივებს, იგი შეიძლება უმნიშვნელო ან ზომიერი რისკის
542
ჯგუფზე იქნეს მიკუთვნებუკი, ხოლო 1,25-ზე ნაკლებ ქულიანი კლიენტი კი -
ბანკისათვის არასასურველ კლიენტად უნდა იქნეს მიჩნეული.
ბანკებმა ინდივიდუალური მსესხებლის კრედიტუნარიანობის განსაზღვრის
მიზნით შეიძლება შემდეგი სისტემა გამოიყენოს (იხ ცხრ. 14. 14),
ცხრილი 14. 14. ინდივიდუალური კლიენტის მახასიათებლების სისტემა
კლიენტის ქულები: კლიენტის ქულები:
მახასიათებლები: მახასიათებლები;
1. კლიენტის წლოვანობა: 6. პროფესია, მუშობის
 30 წელზე ნაკლები 5 ადგილი:
9
 50 წელზე ნაკლეწბი 8  მმართველი
7
 50 წელზე მეტი 6  კვალიფიციური მუშა
5
 არაკვალიფიციური მუშა
4
 სტუდენტი
6
 პენსიონერი
2
 უმუშევარი
2. კმაყოფაზე ჰყავს: 7. დასაქმების
 არა 3 ხანგრძლივობა:
3
 ერთი 3  1 წელზე ნაკლები
4
 3-ზე ნაკლეწბი 2  3 წელზე ნაკლები
7
 3-ზე მეტი 1  6 წელზე ნაკლები
9
 6 წელზე მეტი
3. საყოფაცხოვრები 8. ბანკში ანგარიშის

პირობები: არსებობა:
 საკუთარი ბინა 10  მიმდინარე და
 არენდით აღებული 4 საშემნახველო 6
ბინა  მიმდინარე 3
 სხვა(ცხოვრობს 5  საშენნახველო 2
ამხანაგებთან, იჯახთან)  არ აქვს 0
4. ცხოვრების 9. რეკომენდაციის არსებობა
ხანგრძლივობა (მათ შორის საფინანსო
მითითებულ 2 ინსტიტუტების):
მისამართზე: 4  ერთი 3
 6 თვეზე ნაკლები 6  ორზე მეტი 5
 2 წელზე ნაკლები 8  არ აქვს 1
 5 წელზე ნაკლები
 5 წელზე მეტი
5. კლიენტის შემოსავალი
(წეწლიწადში):
543
 10 000 ლარამდე 2
 30 000 ლარამდე 5
 50 000 ლარამდე 7
 50 000 ლარზე მეტი 9
როგორც ცხრილიდან ჩანს, მოცემული საკრედიტო სკორინგის 9 ფაქტორიან

მოდელშიკლიენტის მიერ დაგროვებადი ქულების უდიდესი რაოდენობა - 67-ის,
ხოლო უმცირესი რაოდენობა კი - 20-ის ტოლია. წინა წლების დაკრედიტების
გამოცდილებიდან გამომდინარე, კრედიტორის (მსესხებელის) რეიტინგის
მმართებაში ბანკს შეუძლია ე.წ. ქვედა ზღვრის დონე დაადგინოს, რომლის დროს
კრედიტი არ გაიცემა (იხ. ცხრ. 14. 15).
ცხრილი 14. 15. საკრედიტო სკორინგის მეთოდიკის საფუძველზე
კრედიტების დიფერენციაციის სისტემა
ქულების რაოდენობა კრედითთან დაკავშირებით
(კლიენტის საკრედიტო მისაღები გადაწყვეტიება:
სკორინგი):
40-ზე ნაკლები კრედიტის გაცემაზე ეთქვას უარი
40-დან - 45-მდე კრედიტი გაიცეს თანხით 1 000 ლარამდე
ინდივიდუალური მსესხებელის კრედიტუნარიანობის მაჩვენებლების სახით

ბანკის მიერ კლიენტის მიმართ შეიძლება სხვა სახის პარამეტრებიც და
მახასიათებლებიც იქნეს გამოყენებული, როგორებიცაა: კიენტთან გარიგების
დაფინანსებაში თანამონაწილეობა, კრედიტის მიზანი, ოჯახური მდგომარეობა,
ჯანმრთელობის მდგომარეობა, განათლება, წლიური შემოსავალი, საბანკო
544
ანგარიშებზე საშუალო ნაშთი, საკრედიტო ბარათების ფლობა, თვიური
შემოსავლიდან სესხზე გადასახადის წილი პროცენტულად. ინდივიდუალური
კლიენტის კრედიტუნარიანობის სკორრინგულ შეფასებას შეიძლება შემდეგი სახეც
ჰქონდეს (იხ. ცხრ. 14. 16).
ცხრილი 14. 16. ინდივიდუალური კლიენტის
კრედიტუნარიანობის სკორინგული შეფასება
მაჩვენებლები: მაჩვენ- მნიშვნ- წონა ქულებ- ში
ებლის ლობა,
1. წლიური შემოსავალი
(სულ), <10 10 - 20 20 - 40 40 - 60 >60
ათ. ლარებში: 5 15 30 45 60
 ქულები:
2. სესხის დასაფარავად
ყოველთვიური
გადასახადი %-ში
თვიურ სუფთა >40 30 – 40 20 – 30 10 – 20 <10
შემოსავალთან 0 5 20 35 60
მიმართებაში:
3. ბანკთან ურთიერთობა, მოთხ- საშემნ- ორი პასუხი

ანგარიშის არსებობა: არ აქვს ოვნამდე ახველო ანგარიში არ აქვს
 ქულები: 0 30 30 50 0
4. საკრედიტო ბარათების 1-ზე მეტი პასუხი

ფლობა: არ აქვს 30 არ აქვს - -
 ქულები: 0 0 - -
ბოლო 7 მონაცემები სესხის
5. საკრედიტო
წლის განმავ. არ თავისდროულ
545
დაეღვევები არის დაფაფარვა
ისტორია: - -
0 0 +30
 ქულები: - -
6. მსესხებლის პასუხი
წლოვანება, <50 >50 არ არის - -
წელი: 5 25 0
7. საცხოვრებელი საკუთარი სრული პასუხი

ადგილი: არენდა სახლი მფლობ. არ არის -
 ქულები: 15 40 50 15 -
8. მუდმივად ცხოვრება პასუხი

ერთ <1წელზე 1-2 წელი 2-4 წელ >4წელზე არარის
მისამართზე: 0 15 35 50 0
9. ერთ საწარმოში პენსიო- უმუშ-

მუდმივად მუშაობა: <1წ; 1-2წ. 2-4 წელი >4წელზე ნერი ევარი
 ქულები: 5; 20 50 70 70 5
მოსახლეობის დაკრედიტების გამოცდილება მოწმობს, რომ მაღალქულიანი

პრეტედენტი - მსესხებლები სამომხმარებლო კრედიტებს უფრო ხსირად ღებულობენ:
ადრე აღებული სესხის დროულად (აკურატულად) დაფარვის, სტაბილური
შემოსავლის (უპირველეს ყოვლისა შრომის ანაზღაურება), ერთ ადგილზე სამუშაოს
ხანგრძლივობის, საკუთარი საცხოვრებელი ბინის არსებობის საფუძველზე.
დასაქმების სფეროს შეფასებისას უპირატესობა ისეთ სამსახურს ენიჭება, სადაც
მუდმივი შეოსავლის უზრუნველყოფა უპირატესად არის გარანტირებული.
კერძო პირების კრედიტუნარიანობის სკორინგული შეფასების მეთოდის
ძირითადი უპირატესობა გამოიხატება: კრედიტთან მიმართებაში საკმაოდ
546
დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების უზრუნველყოფასი, აგრეთვე
საკრედიტო განაცხადების სწრაფად დამუშავებაში და აღნიშნულის საფუძველზე
ბანკის განსაზღვრული ხარჯების შემცირებაში. შეფასების სკორინგული სისტემა
მსესხებელს კრედიტუნარიანობის განსაზღვრისას „სუბიექტიზმის“ ფაქტორის
ზემოქმედებას მნიშვნელოვჰ=ნად ასუსტებს.
პოტენციალური კლიენტის მიერ შევსებული ანკეტის საფუძველზე,
სკორინგული მეთოდი, მსესხებლის მიერ ბანკისადმი მიმართვის მომენტიდან 15 – 20
წუთის განმავლობაში ექსპრეს-ანალიზის განხორციელებისა და კლიენტის შესაძლო
დაკრედიტების შესაებ პასუხის გაცემის შესაძლებლობას იძლევა. სწორედ ამიტომ
არის, რომ ბანკების უმეტესობა კლიენტის კრედიტუნარიანობის შეფასების მიზნით
უპირატესობას უშუალოდ სკორინგულ მეთოდს ანიჭებენ.
თვალსაჩინოების მიზმით, მაგალითის სახით, შეიძლება ბანკის
თანამშრომელი იქნეს განხილული, რომელიც საქმიანობას (ბანკის გარეთ) უშუალოდ
„სუპერმერკეტში“ (მაღაზიაში) ახორციელებს. იგი საქონელის (ნივთის) კრედიტში
შეძენის მსრველი მოქალაქე - კლიენტის (ფიზიკური პირის) მიერ პირადად
შევსებულ, საჭირო სრულიინფორმაციის მომცველ, ანკეტას ღებულობს.აღნიშნული
მონაცემები, სპეციალური მიწყობილობების მეშვეობით, ოპერატიულად, ბანკის
შესაბამის ქვედანაყოფში გადაიგზავნება, სადაც საკუთარი საარქივო მასალებისა და
საკრედიტო ბიუროებიდან მიღებული მონაცემების საფუძველზე უმოკლეს
პერიოდში (30 წუთამდე) კრედიტის გაცემის (ან უარის თქმის) შესახებ
ოპერატიულადმიიღება გადაწყვეტილება.
დადებითი გადაწყვეტილების მიღების შემთხვევაში დაკრედიტების
პარამეტრები (საპროცენტო განაკვეთის სიდიდე, თანხა, ვადა საწყისი საკუთარი
შენატანის სიდიდე) მსესხებლის მიერ დაგროვებული ქულების შესაბამისად
დგინდება და მსესხებლის მიერ შეძენადი საქონელის სოციალური დანიშნულების
მიხედვით განისაზღვრება.
547
აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება არინიშნოს, რომ კლიენტის
(ფიზიკური პირის) კრედიტუნარიანობის შეფასების სკორინგული (scoring - ქულებით,
ბალებით) მეთოდის გამოყენება ბანკისათვის სამომხმარებლი კრედიტზე მოთხოვნისა
ცდა მიწოდების რეგულირების მნიშვნელოვან, სწრაფ და ეფექტურ ინსტრუმენტს
საბანკო რისკების მართვის დიაგონალური
სისტემის დანერგვის აუცილებლობა:
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს)დიაგონალურობა პრაქტიკაში

რისკის დასაშვები დონით საბანკო გარიგებების (კლიენტებთან მომუშავე
საოპერაციო, საკრედიტო, იურიდიული, ანალიტოკური, მარკეტინგული და ა. შ.)
დაგეგმვაში და განხორციელებაში მონაწილე ჰორიზონტალური ქვედანაყოფებისმიერ
ბანკის ფულადი რესურსების მოზიდვასთან, მათი ეფექტიანად განთავსებასთან,
კაპიტალიზაციასთან, ფულადი ნაკადების ზრდასთან, ფინანსური მდგრადობის
უზრუნველყოფასთან მიმართებაში სტრატეგიის, პერსპექტიული გეგმებისა და
მიმდინარე დავალებების მაფორმირებელ ვერტიკალურ სტრუქტურებთანაქტიურ
მონაწილებას ახამებს. საბანკო რისკების მართვის დიაგონალური სისტემისას რისკ-
მენეჯმენტის სფეროში სტრატეგიული მიზნები არა მარტო მომგებიანობის, რისკების
მატერიალიზაციისას დანაკარგების მინიმიზაციისა და აქციონერების დივიდენდების
ზრდის ამოცანების გადაწყვეტის მეშვეობით მიიღწევა, არამედ როგორც ერთმანეთს
შორის, ასევე კლიენტების მხრიდან საბანკო მომსახურებაში, ხოლო მსესხებლების
მხრიდან - კრედიტებში მოთხოვნილებებთან ურთიერთდაკავშირებულობაც
რამდენადაც საბანკო რისკების მართვის დიაგონალური სისტემის მოდელი
თავითვში ვერტიკალურ რეგულირებას და ჰორიზონტალურ თვითორგანიზებას
ახამებს, ამიტომ ბანკის ხელმძღვანელობის მიერ რისკების მართვის პროცესის
რეგულირების ძალისხმევას ვერტიკალის მიხედვით და განყოფილებების
თვითორგანიზებას ჰორიზონტალურობის მიხედვით დალაგების შედეგად საბანკო
548
რისკების მართვის სისტემის (სრმს) დიაგონალური სტრუქტურის რეალურ ფორმას
მივიღებთ, თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ რეალურ საბანკო პრაქტიკაში
აღნიშნული სისტემის იდეალური დიაგონალური სტრუქტურის აგება საკმაოდ
რთული ამოცანაა.
ამრიგად , საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) დიაგონალური
ადაპტირებული კონცეფცია მოიცავს შემდეგ პოზიციებს:
 აღნიშნული დიაგონალური სისტემა მკაცრ ერთგვაროვან რეგლამენტაციას არ
ექვემდებარება;
 აღნიშნული დიაგონალური სისტემის ბანკის პრაქტიკულ საქმიანობაში
დანერგვისას წარმოქმნილ პრობლემებს მკაფიო საზღვრები არ გააჩნიათ,
როგორც თვით ბანკისა და მისი კლიენტების მრავალზომიერ სივრცობრივ
ფუნქციონირებასაც, და მკაცრი ფორმალური და ტრადიციული მეთოდებით
მათი გადაწყვეტა შეუძლებელია;
 აღნიშნული დიაგონალური სისტემის ადაპტიურობასაბაზრო
თვითორგანიზებისა და საბანკო საქმიანობის რეგულირების პირობებში
უმნიშვნელოვანეს ფაქტორს წარმოადგენს;
 საბანკო რისკების მართვისას დიაგონალური პროცესებისა და მათი
ჰორიზონტალურ-ვერტიკალური ფაქტორების ფორმების მრავალფეროვნება
მიღებული მმართველობითი გადაწყვეტილებებიდან შედეგების მკაცრ
ფირმალიზაციას ვერ უზრუნველყოფენ;
 კლიენტებისა და საბანკო რისკ-მენეჯერების მიერ კონკრეტული ოპერაციის
რეალიზაციისას ურთიერთობების ფორმების მრავალფეროვნება საერთო
კოორდინაციის ამოცანას ართულებს, მაგრამ ბანკის დანაკარგების რისკისაგან
დაცვასთან მიმართებაში ნებისმიერი დიაგონალური სტრუქტურების
შესაძლებლობებს ამაღლებს.
ბანკის საქმიანობის თეორიული დამუშავებებისა და სპეციფიკური

თავისებურებების გავრცობით, საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს)
549
დიაგონალური ორგანიზაციული სტრუქტურა შეიძლება შემდეგი სახით იქნეს
ჩამოყალიბებული (იხ. ნახ. 14. 2):
ვერტიკა-
ლური
მართვა:
*დირექ-
ტორთა
საბჭო,
*ბანკის
მმართვე-
ლობა,
რომელიც
სტრატე-
გიულ
მმართვე-
ლობით
გადაწყვე-
α
ტილებას
ღებულობს β
ანალიტი- იურიდი- საკრედი- საოპერა- მარკეტინ- სხვა
კური ული ტო ციო გის სტრუქტუ-
განყოფი- განყოფი- განყოფი- განყოფი- განყოფი- რული
ლება ლება ლება ლება ლება ქვედანაყოფები
ნახაზი 14. 2. ბანკის დიაგონალური საბანკო რისკების

მართვის სისტემის ორგანიზაციული სტრუქტურა
საბოლოო დიაგონალური შედეგი ვექტორების წესის მიხედვით
განისაზღვრება: რამდენად უფრო მაღალია ვერტიკალური სტრუქტურა, იმდენად
დახრის კუთხე a ნაკლებია და იმდენად მეტად დიაგონალური სტრუქტურა
550
მიისწრაფის ვერტიკალურისაკენ და პირიქით. ყველაზე საუკეთესო ვარიანტს
წარმოადგენს ვერტიკალური და ჰორიზონტალური ვექტორების ტოლობა, ანუ ორი
კუთხის ტოლობა a = b. ასეთ სიტუაციაში საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს)
ფუნქციონირების საბოლოო დიაგონალური შედეგი თავისთავად წარმოადგენდეს
იქნება ორგანიზაციულ სტრუქტურას, რომელშიც ვერტიკალური (უმაღლესი
ხელმძღვანელობა) და ჰორიზონტალური (საშუალო რგოლის ხელმძღვანელები და
რიგითი სპეციალისტები) სტრუქტურები ერთმანეთს არა იმდენად ათანასწორებენ,
რამდენადაც ავსებენ, რაც ბანკის მიერ მაქსიმალური ეფექტის - დანაკარგების რისკის
მინიმიზაციის მიღების შესაძლებლობის ფორმირებას ახორციელებს.
ბანკის ორგანიზაციულ სტრუქტურაში და მისი საბანკო რისკების მართვის
სისტემაში (სრმს) ასეთი რადიკალური ცვლილებები საბანკო ოპერაციების
გადიდების, რეზერვების ფორმირებაზე ხარჯების შემცირების, საბანკო გარიგებების
ტრანსაქციული დანახარჯებისა და რისკის დონის შემცირების მოლოდინის
შესაძლებლობას იძლევა. მიუხედავად ამისა საბანკო რისკების მართვის
დიაგონალურობის პრინციპის მიხედვით პრაქტიკული დანერგვა გართულებულია
იმით, რომ დიაგონალური საბანკო რისკების მართვის სისტემის არსებული რისკ-
მენეჯმენტის საფუძველზე საგარეო გამოვლენა და შინაარსი მეტად
არაერთმნიშვლელოვანია, ბევრ რამეში მრავალფეროვანია, და აღნიშნული გარემოება
საბანკო საქმიანობის მოცემულ სფეროში შემდგომი თეორიული კვლევისა და
პრაქტიკული ექსპერიმენტის აუცილებლობას განაპირობებს.
მართვის დიაგონალურობის პრინციპის მიხედვით პრაქტიკული დანერგვა
გართულებულია იმით, რომ დიაგონალური საბანკო რისკების მართვის სისტემის
არსებული რისკ-მენეჯმენტის საფუძველზე საგარეო გამოვლენა და შინაარსი მეტად
არაერთმნიშვლელოვანია, ბევრ რამეში მრავალფეროვანია, და აღნიშნული გარემოება
საბანკო საქმიანობის მოცემულ სფეროში შემდგომი თეორიული კვლევისა და
პრაქტიკული ექსპერიმენტის აუცილებლობას განაპირობებს.
551
საბანკო რისკების მართვის ორგანიზაციაში აღნიშნული პრობლემები და
საბანკო რისკების მართვის დიაგონალური სისტემის (სრმს) მოდერნიზაციისა და
შექმნის გზით მათი გადაწყვეტის შეთავაზებული ხერხებიშემდეგი სახის დასკვნის
გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა:
1. შესწავლილია საბანკო საკრედიტო რისკების შეფასების ცნობილი
მეთოდოლოგიები, როგორებიცაა: ნიუ-იორკის უნივერსიტეტის პროფესირისე.
ალტმანის მოდელი; ამერიკელი მეცნიერის რ. ჩესერის მოდელი; საფრანგეთის
ბანკის მიერ შემუშავებული მოდელი; ამერიკელი მეცნიერის უ. ბივერის
მოდელი; რუსი მეცნიერის ს.ნ. ბაბუშკინის მიერ შეთავაზებული საწარმოს
საკრედიტო რეიტინგის შეფასების მეთოდიკა; ამერიკელი ეკონომისტის დ.
დიურანის ფიზიკური პირის კრედიტუნარიანობის შეფასების სკოროინგული
მეთოდი.
2. საბანკო რისკ-მენეჯმენტს მართვის არსებული სისტემის სრულყოფას, ასევე
საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) პრინციპულად ახალი ფორმების
დანერგვას, მომძლავრებულ რისკებზე ადექვატური რეაგირება შეუძლია და
შეთავაზებულია რისკის რეგულირების პრიორიტეტული მეთოდები,
როგორებიცაა: ზარალის გადაფარვაზე რეზერვების შექმნა; საკუთარი
კაპიტალის გაზრდა დანაკარგების გადაფარვის შემთხვევისათვის; რისკის
დონის გათვალისწინებით მარჟის სხვადასხვა ტიპების სკალების გამოყენება
და სხვები.
3. საბანკო რისკების მართვის სისტემის (სრმს) მოდერნიზაციის პროცესში,ბანკის
საქმიანობის ვერტიკალური რეგულირებისა და ჰორიზონტალური
თვითორგანიზაციის შეხამების მეშვეობით,მისი ვერტიკალური და
ჰორიზონტალური სტრუქტურებისდიაგონალურში
გარგაქმნისმიზანშეწონილობა ჩამოყალიბდა, რომელიც საბანკო ოპერაციების
განხორციელებისას ნეგატიური ცვლილებების გაფრთხილების,
552
კეთილსასურველი ხელშემწყობი დამატებითი ინტეგრალური და
ექსტერნალური ეფექტის მიღების შესაძლებლობას იძლევა.
14.2. komercuuli bankis saqmianobis

efeqturobis, likvidobisa da mogebianobis
finansuri koeficientebiT შეფასების
meTodologiuri indikatorebi
komerciul bankebs, sakuTari da agreTve sxva bankebis saqmianobis analizis safuZvelze,
SeuZliaT TavianTi muSaobis efeqturoba da xarisxi Seafason da misi gaumjobesebis gzebi
gansazRvron. bankis saqmianobis finansuri mdgomareobis, misi stabilurobisa da saimedobis
Sefaseba misi likvidurobis analizze, xolo bankis muSaobis Sedegianobis, misi saqmianobis
efeqturobis Sefaseba mogebianobis donis analizzea dafuZnebuli (1, გვ. 276-364).
საკმაოდ საინტერესოდ გვესახება ეკონომიკის აკადემიური დოქტორის ლია
ელიავას მიერ ეკონომიკის აკადემიური დოქტორის ხარისხის მოსაპოვებლად 2012
წელს დამუშავებული ნაშრომი, თემაზე: „საქართველოს საბანკო კრიზისები და მათი
ადრეული სასიგნალო ინდიკატორების სისტემის შეფასება“ (2, თავი III.).
საქართველოს საბანკო სექტორის ჩამოყალიბებისა და განვითარების ცალკეული
ეტაპების გამოკვლევის შედეგად დადენილია, რომ: პირველ ეტაპზე ეკონომიკაში
სტრუქტურულმა დისპროპორციებმა, სახელმწიფოს დაუბალანსებულმა საფინანსო
პოლიტიკამ, საგადასახდელო და სავაჭრო ბალანსის პრობლემებმა ხელი შეუწყვეს
უმწვავესი ეკონომიკური კრიზისის განვითარებას, რამაც მნიშვნელოვნად შეუშალა
ხელი საქართველოს საბანკო სისტემის ოპტიმალური და ეფექტური სტრუქტურის
ჩამოყალიბებას. საბანკო კრიზისის განვითარების წინაპირობა კი იყო ბანკების
არასაკმარისი კაპიტალიზაცია, საბანკო საქმიანობის რისკების არაეფექტური მართვა
და ზედამხედველობისა და რეგულირების სისუსტე. შემდეგ, 1990-იანი წლების
დასაწყისში საქართველოში განვითარდა სიციალურ-ეკონომიკური, სავალუტო და
საბანკო კრიზისი ერთდროულად, რომელსაც თან სდევდა შიდაპოლიტიკური და
553
სამხედრო კონფლიქტები, უმწვავესი მაკროეკონომიკური და მიკროეკონომიკური
შოკები.
გარდამავალ ეტაპზე საქართველოს საბანკო სექტორში განხორციელებული
ტრანსფორმაციული ცვლილებები მოკლედ შეიძლება შემდეგნაირად დახასიათდეს:
 ქვეყნის სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის პირველ წლებში (1991-
1993 წწ.) რეგისტრირებული კომერციული და კოოპერატიული ბანკების რაოდენობა
25-დან 200-მდე გაიზარდა, თუმცა, საბანკო სისტემა პრაქტიკულად არ არსებობდა,
ვინაიდან მოშლილი იყო ფულად-საკრედიტო, საბუღალტრო-საანგარიშგებლო და
საფინანსი-საბიუჯეტო საქმიანობა. აღნიშნული პერიოდი უნდა მივიჩნიოთ
საქართველოს საბანკო სისტემის ჩამოყალიბებისა და მისი პირველი კრიზისის
პერიოდად. ეს წლები იყო საქართველოს საბანკო საქმიანობის უახლესი ისტორიის
ყველაზე რთული, უმართავი და კრიმინალური კრიზისული პერიოდი.
 1994 წლიდან საქართველომ დაიწყო თანამშრომლობა საერთაშორისო საფინანსო
ორგანიზაციებთან, რამაც ხელი შეუწყო საბანკო სისტემის ძირეული რეფორმირების
პროცესს როგორც საკანონმდებლო, ასევე საზედამხედველო კუთხით. გაძლიერდა
ეროვნული ბანკის დამოუკიდებლობა და გაფართოვდა მისი ფუნქციები საბანკო
სისტემის მართვის სფეროში. შემუშავდა საკანონმდებლო და ნორმატიული ბაზა
საბანკო სექტორისათვის, დაინერგა ბაზელი I პრინციპები, ბუღალტრული აღრიცხვა
გადავიდა საერთაშორისო სტანდარტებზე, ასევე შემუშავდა საბანკო რეგულირების
ახალი წესები და ა. შ. გატარებული ღონისძიებების შედეგად 1998 წლის ბოლოსათვის
ბანკების რაოდენობა მნიშვნელოვნად შემცირდა.
 1998 წლის სექტემბერში საქართველოში საფუძველი ჩაეყარა მეორე საბანკო კრიზისს.
მას წინ უძღოდა არასრულყოფილი ფისკალური პოლიტიკის შედეგად საგადასახადო
შემოსავლების მნიშვნელოვანი ვარდნა, რაც სწრაფად გადაიზარდა ფართომასშტაბიან
საფინანსო-სავალუტო კრიზისში. ამას თან დაერთო რუსეთსა და დსთ-ს ქვეყნებში
განვითარებული კრიზისული მოვლენების უარყოფითი ზეგავლენა.
 2002 წელს საერთაშორისო სავალუტო ფონდმა შეაჩერა თავისი პროგრამა
საქართველოში, რაც იყო შედეგი, ერთი მხრივ, მთავრობის უუნარობისა მიეღო
რეალისტური ბიუჯეტი და შეესრულებინა იგი, ხოლო მეორე მხრივ, საზოგადოების
554
დემოკრატიზაციისა და ბაზრის ფორმირების პრაქტიკულად ყველა რეფორმის
შეჩერებისა. 2003 წელს საქართველო ფაქტობრივად დეფლოტის წინაშე იდგა, თუმცა,
საერთაშორისო სავალუტო ფონდის ფინანსური დახმარებისა და პარიზის კლუბის
მიერ ვალების რესტუქტურიზაციის შედეგად დეფლოტი ოფიციალურად არ იქნა
გამოცხადებული. ამავე პერიოდში, მიუხედავად ეკონომიკის მძიმე ფინანსური
მდგომარეობისა, საქართველოს საბანკო სექტორი აგრძელებდა ზრდას. 2005 წლიდან
2008 წლის აგვისტომდე საქარტველოში საბანკო სექტორი იყო ერთადერთი, რომელიც
ინტენსიურად ვითარდებოდა. სწრაფი ტემპებიტ იზრდებოდა საბანკო სექტორის
საერთო აქტივები, დაახლოებით 50-60%-ით წელიწადში, ასეთივე იყო საკრედიტო
პორტფელის წლიური ზრდაც. იმავდროულად საბანკო ანგარიშგებების მიხედვით
მცირდებოდა უმოქმედო სესხების მაჩვენებელიც. საბანკო სექტორზე ნეგატიურად
მოქმედი ფაქტიეი იყო ძალიან სწრაფი ტემპებით მზარდი სამომხმარებლო
დაკრედიტება.
 საქართველოში 2008 წლის საბანკო კრიზისი პროვოცირებული იქნა საქართველო-
რუსეთის ომიტ, თუმცა, მისი დადგომის ალბათობა საკმაოდ მაღალი იყო შექმნილი
არახელსაყრელი მაკროეკონომიკური გარემოსა და მიკროეკონომიკური
ტენდენციების გათვალისწინებით. საბანკო კრიზისის გამომწვევ მაკროეკონომიკურ
ფაქტორებს შორის პირველ რიგში უნდა დასახელდეს საკრედიტო ბუმი. 2005-2007
წლებში საბანკო სისტემის საკრედიტო დაბანდება გაიზარდა დაახლოებით ორჯერ და
5 მლრ. ლარზე მეტი შეადგინა. ქვეყნის ეკონომიკა ვერ უზრუნველყოფდა წარმოებისა
და შემოსავლების ზრდის ისეთ პარამეტრებს, რომელთა შედეგადაც შესაძლებელი
იქნებოდა შიდა კრედიტებზე მოტხოვნის ზრდა.
 ლიკვიდურობის უკმარისობის საგანგაშო სიმპტომები საბანკო სფერიში
აღინიშნებოდა საბანკო კრიზისის დაწყებამდე 2007-2008 წლებში. ბანკებს არ
გააჩნდათ საკმარისი ოდენობით გრძელი ფული, ისინი იზიდავდნენ სახსრებს მოკლე
ვადით, ზოლო განათავსებდნენ უფრო გეძელვადიან აქტივებში, რაც იწვევდა
ვადიანობის მიხედვით აქტივებსა და პასივებს შორის მნიშვნელოვან წყვეტას. გარდა
ამისა, ბანკების მიერ მოზიდული სახსრების წყაროები ხასიათდებოდნენ საკმაოდ
დაბალი დივერსიფიკაციით და ვერ უზრუნველყოფდნენ საბანკო სექტოეში
მიმდინარე ზრდის ტემპების შენარჩუნებას საშუალოვადიან პერსპექტივაში. ბანკების
555
რესურსული ბაზა (მოზიდული სახსრები) საკმაოდ არასტაბილური იყო.
მოსახლეობის ანაბრების დაზღვევის სისტემის არარსებობამ საომარი მოქმედებების
დროს გამოიწვია მოსახლეობის გარკვეული ნაწილის პანოკა და შესაბამისად საბანკო
ანაბრები თითქმის განახევრდა. მიმდინარე ანგარიშების მფლობელმა ბანკების
მსხვილმა კლიენტებმა ინტენსიურად დაიწყეს ფულის გაყვანა საზღვარგარეთ,
ბანკებს მნიშვნელოვნად შეუმცირდათ ან მთლიანად გამოელიათ ლიკვიდური
სახსრები.
საბანკო კრიზისის დაძლევის სხვა ქვეყნების გამოცდილებაზე დაყრდნობით

საჭიროა მაქსიმალურად ეფექტურად გამოყენებულ იქნას მონეტარული და
არამონეტარული ბერკეტები საბანკო სექტორის გასაძლიერებლად, წინააღმდეგ
შემთხვევაში დიდია ალბატობა, რომ კვლავაც შეიქმნას კიდევ მორიგი კრიზისული
სიტუაცია, რომელიც საბოლოოდ მოშლის ქვეყნის საბანკო სისტემას.
საბანკო კრიზისების წინმსწრები გამაფრთხილებელი ინდიკატორების
სისტემის შესახებ არსებული მეცნიერული ლიტერატურისა და პრაქტიკული
დასკვნების ანალიზმა საშუალება მოგვცა საქართველოს პირობებისათვის
შეგვემუსავებინა საბანკო კრიზისის დადგომის ადრეული გამაფრთხილებელი
ინდიკატორების სისტემა და მათი ზღვრული მნიშვნელობები. კვლევას საფუძვლად
დაედო თვისობრივი ანალიზი, ინდიკატორების დინამიკის ეკონომეტრიკული
მოდელირება და არაპარამეტრული შეფასებები.
შესწავლილი იქნა სხვადასხვა ინდიკატორების ქცევა საქართველოში საბანკო
კრიზისების დადგომამდე. ანალიზმა აჩვენა, რომ ის ინდიკატორები, რომელთა
შესახებ არსებობს საკმარისი სტატისტიკური ინფორმაცია, ადვილად ვლინდება
როგორც მომუშავე, არამომუშავე ან ნეიტრალური წინმსწრები ინდიკატორი.
მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი ინდიკატორისათვის ვერ იქნა მოძიებული
დამაჯერებელი და საკმარისი მოცულობის სტატიტიკური ინფორმაცია მათი
საპროგნოზო ძალის გამოსავლენად, აუცილებლად მივიჩნიეთ მათი ჩართვა
მოდელში, ვინაიდან მათ დაადასტურეს თავისი ეფექტურობა მსოფლიო პრაქტიკაში
კრიზისული მოვლენების პროგნოზირებისას.
556
ეკონომიკის აკადემიური დოქტორის ლია ელიავას მიერ შერჩეული
მგრძნობიარე ინდიკატორები, რომლებსაც შეუძლიათ სიგნალის მიცემა
მოახლოებული საბანკო კრიზისის შესახებ, შემდეგია:
 მშპ-ს ზრდის ტემპი (რეალურ გამოხატულებაში ნაზარდის ტემპი წინა წლის
ანალოგიურ პერიოდთან მიმართებაში);
 რეალური წარმოების დინამიკა (ნაზარდის ტემპი წინა წელთან შედარებით);
 საგადასახდელო ბალანსის მიმდინარე ანგარიშის სალდო (დონე);
 საერთაშორისო სავალუტო რეზერვები (ნაზარდის ტემპი წინა წელთან
მიმართებაში);
 სახელმწიფო საგარეო ვალი (ნაზარდის ტემპი წინა წელთან მიმართებაში);
 ვაჭრობის პირობები (ექსპორტის ფასები, ნაზარდის ტემპები წინა წლის შესაბამის
პერიოდტან შედარებით);
 იმპორტი და ექსპორტი (ნაზარდის ტემპი წინა წლის ანალოგიურ პერიოდთან
შედარებით);
 შიდა კრედიტების დინამიკა რეალურ გამოხატულებაში (ნაზარდის ტემპი
რეალურ გამოხატულებაში წინა პერიოდთან შედარებით);
 დეპოზიტების ზრდის ტემპი რეალურ გამოხატულებაში (ნაზარდის ტემპი
რეალურ გამოხატულებაში წინა პერიოდთან შედარებით);
 საბანკო სექტორის საქმიანობის ეფექტურობა (ROA, ROE, ნაზარდის ტემპი წინა
წლის შესაბამის პერიოდთან შედარებით);
 უმოქმედო სესხები (პროცენტულად მთლიან აქტივებთან და წმინდა სესხებთან
შედარებით) და სხვა.
მოახლოებული საბანკო კრიზისის პროგნოზირებაში ზემოთჩამოთვლილი

ინდიკატორების კომპლექსურად გამოყენება პრაქტიკულად შეუძლებელია, ვინაიდან
პრობლემურია ზოგიერთი მაჩვენებლის სტატისტიკური უზრუნველყოფა. ბიზნესის
აკადემიური დოქტორის ლ. ელიავას მიერ სადოქტორო ნაშრომში შემოთავაზებული
ინდიკატორების სისტემა ეფუძვნება საბანკო კრიზისის პროგნოზირების სასიგნალო
557
მიდგომას და ცალკეული ინდიკატორების აგებისას გამოიყენება სტატისტიკური და
ეკონომეტრიკული მეთიდები. კერძოდ, რეალური ფულის „ჭარბი“ მიწოდება
ფასდება როგორც ფულის შეფასებული მიწოდების გადახრა ფულის
დაფიქსირებული მიწოდებიდან, ანუ როგორც სხვაობა ფულის მიწოდებასა და მასზე
მოთხოვნას შორის. ასევე, სავალუტო ბაზარზე ზეწოლის ინდექსის გაანგარიშებისას
გამოიყენება დროითი მწკრივების სტსტისტიკური მეთოდები. ავტირის მიერ
საქართველოში საბანკო კრიზისების განვითარების წინმსწრები სასიგნალო მაკრო და
მიკროინდიკატორების ზღვრული მნიშვნელობების საფუძველზე შემუშავებულია
საბანკო კრიზისის ხუთი სცენარი: საკრედიტო ბუმი მისი შემდგომი
ტრანსფორმაციით ცუდი ვალების კრიზისში; ეკონომიკური რეცესიით გამოწვეული
კრიზისი; ლიკვიდურობის კრიზისი, გამოწვეული მოზიდული სახსრების
მოცულობის მკვეთრი შემცირებით; კრიზისის ინფიცირება; სავალუტო საბანკო
კრიზისი.
ასევე საკმაოდ საყურადღებოდ გვესახება ნ. ტორონჯაძეს სტატია: „სავალუტო
და საბანკო კრიზისების გამაფრთხილებელი სისტემა საქართველოში“, რომელის
გამოქვეყნებულია საქართველოს ეროვნული ბანკის სამეცნიერო-ანალიტიკურ
ჟურნალში „ბანკი“, 2002, № 3-4. - გვ. 21-28. მის მიერ განხილულია შემდეგი
მაკროეკონომიკური ინდიკატორები, როგორებიცაა: ვალუტის გაცვლითი კურსი; M-
2-ის მულტიპლიკატორი; რეალური მშპ; ექსპორტი; რეალური საპროცენტო
განაკვეთი; რეალური საპროცენტო განაკვეთის სახვაობა; დეპოზიტები კომერციულ
ბანკებში; M-2 / მთლიანი საერთაშორისო რეზერვი; ოფიციალური სავალუტო
რეზერვი; საპროცენტო განაკვეთები სესხებზე / საპროცენტო განაკვეთები
დეპოზიტებზე; შიდა ვალი / მშპ. სტატიაში ცხრილური სახით მოყვანილია
„გამაფრთხილებელ სისტემაში“ შემავალი ინდიკატორებისათვის გაანგარიშებული
ემოირიული შედეგები. ცხრილიდან ჩანს, რომ თითოეული ინდიკატორი სხვადასხვა
წარმატებით წინასწარმეტყველებს სავალუტო და საბანკო კრიზისებს. მაგალითად,
558
რეალური საპროცენტო განაკვეთი - 96%-ით სწორად ამოიცნობს საბანკო კრიზისს,
ხოლო შესაბამისი მაჩვენებელი სავალუტო კრიზისის დროს 89%-ია.
შეგვიძლია ვიგულისხმოთ, რომ სავალუტო და საბანკო კრიზისების
წინმსწრები ინდიკატირების ზემოთ აღნიშნული სისტემა საკმაოდ კარგად მუშაობს
საქართველოს რეალობაში, და ალბათ, საინტერესო იქნება მათი შემდგომი
დაკვირვება. მომავალი კვლევისათვის კიდევ უფრო საინტერესო იქნება, თუ
კრიზისის მოხდენის პირობით ალბათობებს შევაფასებთ არა ცალკეული
ინდიკატორებისათვის, არამედ ერთდროულად ინდიკატორტა სხვადასხვა
ქვეჯგუფებისათვის.
bankis mogebianobisa da likvidurobis donis Sefasebisadmi mniSvnelovan midgomas
finansuri koeficientebis sistemis gamoyeneba warmoadgens. koeficientebis meTodiT analizis
arsi mdgomareobs imaSi, rom mxedvelobaSi miiReba ara erTaderTi faqtoris, aramed bankis
muSaobis efeqturobaze erTdroulad ramdenime faqtoris zemoqmedeba (3, gv. 383-400).
komerciuli bankisaTvis likviduroba ganisazRvreba rogorc bankis pasivis mixedviT
sakuTari valdebulebebis fulad formaSi Tavisdroulad Sesrulebis uzrunvelyofis SesaZlebloba.
bankis mier moziduli pasivebisa da ganTavsebuli aqtivebis vadebis Sesabamisobis xarisxiT.
bankis likviduroba misi gadaxdisunarianobis safuZvelSicaa Cadebuli, romelic ganisazRvreba
rogorc bankis mier sakuTari valdebulebebis mixedviT dadgenil vadebSi da mTliani TanxiT
pasuxis gacemis (Sesrulebis) SesaZlebloba.
migvaCnia, rom komerciuli bankis erToblivi likvidurobis Sefasebis sistemaSi saWiroa
gaTvaliswinebuli iqnas: stacionaluri likviduroba (maragi), mimdinare likviduroba (nakadi) da
perspeqtiuli likviduroba (prognozi). komerciuli banki, sesxulobs ra Tavisi klientebis droebiT
Tavisufal saxsrebs, igi Tavis Tavze aRniSnuli saxsrebis Tavidrouli dabrunebis valdebulebas
iRebs, anu man likvidurobisa da gadaxdisunarianobis principi unda daicvas.
imisaTvis, rom bankma stabilurad ifunqcioniros, anu depozituri angariSebidan gegmiuri
da aragegmiuri gadaxdebi, angariSidan angariSze gadaricxvasTan mimarTebaSi operaciebi
Tavisdroulad Seasrulox, sesxebi miawodos da a.S., man sakuTari likviduroba mudmivad unda
gaakontrolos (4, gv. 220 270).
analizis miznidan damokidebulebaSi likvidurobis koeficienti SeiZleba aqtivebis
ganTavsebis modelTan mimarTebaSi iqnas detalizirebuli. yvelaze ufro gamoyenebadia
559
koeficientebi, romlebic komerciuli bankis balansis likvidurobis mxardaWerisaTvis rigi muxlebis
raodenobriv Tanafardobas iZleva, rogoricaa:
likvidurobis likviduri aqtivebi
=
koeficienti moziduli saxsrebi
analizis miznebidan damokidebulebaSi likvidurobis koeficienti SeiZleba vadebis
mixedviTac iqnas detalizirebuli. magaliTad, moklevadiani da saSualovadiani likvidurobis
koeficientebi SeiZleba Semdegi saxiT iqnas warmodgenili:
moklevadiani salaro +naSTebi nostro angariSebze +moklevadiani fasiani qaRaldebi

likvidurobis = ;
mimdinare da saSemnaxvelo angariSebi + moklevadiani depozitebi
koeficienti
saSualovadiani fasiani qaRaldebi da sesxebi

likvidurobis = ;
depozitebi da nasesxobebi
koeficienti
moklevadiani valdebulebebis Sesasruleblad bankis likviduri saxsrebiT uzrunvelyofis

analizisaTvis SeiZleba likvidurobis Semdegi koeficientebi iqnas gaangariSebuli:
salaro + saxsrebi sakorespondento angariSebze +moklevadiani fasiani qaRaldebi

k1 = ;
moklevadiani moziduli saxsrebi
moklevadiani likviduri saxsrebi + saSualovadiani fasiani qaRaldebi

k𝟐 = ;
moklevadiani saSualovadiani grZelvadiani

+ + + imobilizacia
likviduri aqtivebi fasiani qaRaldebi fasiani qaRaldebi
k𝟑 = ;
likvidurobis koeficienti k1, romlis mniSvneloba 1-dan 1,5-mde meryeobs, bankis mier
misi moklevadiani valdebulebebis Sesasruleblad likviduri aqtivebiT uzrunvelyofis normalur
doneze miuTiTebs, xolo 1,5-dan 2-mde mniSvneloba _ aqtivebSi bankis saxsrebis araracionalur
ganTavsebaze mianiSnebs.
bankebisaTvis aqciis sabazro fasi momgebianobisa da operaciis riskianobis Tanafardobis
saukeTeso maCvenebels warmoadgens. bankis momgebianobis sakvanZo maCveneblebia:
560
mogeba sakuTar (aqcionerul) sufTa mogeba gadasaxadiT dabegvris Semdeg
= ;
kapitalze (𝑹𝑶𝑬) aqcioneruli kapitali
mogeba aqtivebis sufTa mogeba gadasaxadiT dabegvris Semdeg

= ;
erTeulze (𝑹𝑶𝑨) აქტივები
procentuli Semosavali procentuli xarjebi

kreditebidan da fasian - depozitebidan da
sufTa qaRaldebSi investiciebidan valdebulebebis mixedviT
procentuli = ;
marJa aqtivebi
bankis saoperacio mogebis saoperacio Semosavlebi – saoperacio xarjebi

= ;
sufTa marJa aqtivebi
sufTa mogeba sufTa mogeba gadasaxadiT dabegvris Semdeg

= .
aqciaze gaangariSebaSi (𝑬𝑷𝑺) mimoqcevaSi arsebuli Cveulebrivi aqciebi
zemoTCamoyalibebul formulebSi miTiTebuli maCveneblebi bankis momgebianobis ama

Tu im aspeqtebis maxasiaTebelia. ase magaliTad, ROA upirveles yovlisa, bankis menejerebis
muSaobis efeqturobis maCvenebelia, igi miuTiTebs imaze, Tu bankis menejerebi sabanko
dawesebulebis aqtivebidan sufTa mogebis amoRebis amocanas ramdenad uzrunvelyofen.
amasTan erTad ROE aris bankis aqtionerebisaTvis Semosavlianobis sazomi, romelic miaxloebiT
adgens sakuTari kapitalis investirebidan aqcionerebis mier misaRebi sufTa mogebis sidides.
saoperacio mogebis sufTa marJa, sufTa procentuli marJa da araprocentuli marJa rogorc
efeqturobis, aseve momgebianobis maCveneblebs warmoadgenen.
sufTa mogebis aqciaze gaangariSebaSi maCvenebeli (EPS) _ TavisTavad warmoadgens
bankis mier realizebul aqciebTan mimarTebaSi gadaxdebis zust Sefasebas bankis ZiriTadi
mflobelebis, misi aqcionerebis sasargeblod.
bankis momgebianobis sxva tradiciul maCveneblebs Soris SeiZleba aRniSnuli iqnas
mogebis spredi, romelic gaiangariSeba:
mogebis procentuli Semosavlebi procentuli xarjebi
= − .
spredi Semosavliani aqtivebi bankis pasivebi, romlebzedac
gadaixdeba procentebi
spredis meSveobiT fasdeba, Tu banki ramdenad warmatebulad asrulebs Suamavlis
funqcias meanabresa da msesxeblebs Soris da ramdenad mwvave konkurenciaa bankis
561
momsaxurebis bazarze. konkurenciis gaZlierebas Cveulebrivad aqtivebis saSualo Semosavlebisa
da pasivebis saSualo xarjebs Soris sxvaobis Semcirebamde mivyavarT, anu konkurenciis
gamwvavebis Sesabamisad, bankis spredi mcirdeba, rasac menejerebis mxridan mogebis
miRebis sxva gzebis (sakomisioebis) moZiebis aucilebloba unda moyves.
momgebianobis kidev erTi mniSvnelovani maCvenebelia saoperacio mogebis sufTa
marJa (anu aqtivebis gamoyeneba), romelic gaiangariSeba rogorc erToblivi saoperacio mogebis
Tanafardoba erTobliv aqtivebTan da mas Semdegi saxe aqvs:
saoperacio procentuli araprocentuli
marJa = mogeba + mogeba .
aqtivebi aqtivebi aqtivebi
aqtivebis saSemosavlo baza Semdegi formuliT SeiZleba iqnas gaangariSebuli:

Semosavliani
aqtivebis kreditebi+lizingi+investiciebi fasian qaRadebSi
aqtivebi
saSemosavlo = = =
aqtivebi erToblivi aqtivebi
baza
erToblivi aqtivebi - Semosavlis armomtani aqtivebi
= .
erToblivi aqtivebi
momgebianobis sasargeblo formulebis mixedviT SesaZlebelia imis gageba, Tu ramdenad

warmatebulad funqcionirebis nebismieri konkurentuli banki da amisaTvis sasargebloa
momgebianobia zogierTi maCveneblebis sakvanZo Semadgenlebad daSla, magaliTad, Zneli ar
aris SevamCnioT, rom ROE da ROA _ ori yvelaze popularuli da farTod gamoyenebadi
maCvenebelia, romlebic erTmaneTTan mWidrod arian dakavSirebulebi. orives erTi da igive
mricxveli gaaCnia _ mogeba gadasaxadiT dabegvris Semdeg, amitom pirdapir dakavSirebac aris
SesaZlebeli:
aqtivebi
ROE = ROA × .
aqcioneruli kapitali
anu sxva sityvebiT:
mogeba mogeba
gadasaxadiT dabegvris Semdeg gadasaxadiT dabegvris Semdeg aqtivebi
= × .
aqcioneruli kapitali aqtivebi aqcioneruli kapitali
aRvniSnavT, rom bankis sufTa mogeba misi erToblivi Semosavlebidan saoperacio xarjebis gamoqviTvis
mniSvnelobis tolia da aqedan gamomdinare:
562
Semosavlebi – saoperacio xarjebi – gadasaxadebi aqtivebi
ROE = × .
aqtivebi aqcioneruli kapitali
mocemuli SesaZlebloba imaze miuTiTebs, rom mis aqcionerebze mimarTuli sabanko

mogeba umaRlesi xarisxiT mgrZnobiarea imaze, Tu ra saxis wyaroebis xarjzea firnurebuli
bankis resursebi, ra ufro gamoiyeneba _ savalo valdebulebebi (depozitebis CaTvliT) Tu bankis
mflobelebis saxsrebi. imasac SeiZleba gaesvas xazi, rom ROA-s dabal donian banks savalo
valdebulebebis farTod gamoyenebisa (sakuTari da nasesxebi saxsrebis Tanafardobis gadidebis)
da aqcionerebis kapitalis mcire gamoyenebis gziT, SeuZlia SedarebiT ROE-s maRal dones
miaRwios.
faqtobrivad, ROE da ROA-s urTierTkavSiri erTmniSvnelovnad riskianobasa da
momgebianobas Soris im fundamentalur damokidebulebaze miuTiTebs, rasTanac xSiri Sexeba
ucdebaT sabanko menejerebs. banks, romelsac mimdinare wlisaTvis ROA maCveneblis
prognozirebadi done miaxlobiT 1%-is tols Seadgens, kapitalis TiToeul erTeulze aqtivebis 10
erTeuli dasWirdeba imisaTvis, rom ROE –s maCvenebelma 10%-s miaRwios. amrigad,
vRebulobT:
aqtivebi 0,01 × 10 × 100

ROE = ROA× = = 10%
aqcioneruli kapitali 1
magram, Tu mosalodnelia, rom bankis ROA maCvenebeli 0,5%-mde Semcirdeba, ROE –

s 10%-iani donis miRweva mxolod maSin aris SesaZlebeli, rodesac kapitalis TiToeuli erTuli
uzrunvelyofs aqtivebis 20 erTeuls. sxva sityvebiT:
ROE = (0,005×20×100)/1 = 10%
qvemoT SevecadoT riskianobisa da momgebianobis Tanafardobis cxriluri monacemebi
CamovayaliboT, romlis safuZvelze SeiZleba garkves, Tu bankma savalo valdebulebebisa da
aqtioneuli kapitalis rogori Tanafardoba unda daicvas misi aqcionerebisaTvis sasurveli
momgebianobis donis misaRwevad (ix. cxrili 14.17).
ცხრილი 14.17.bankis riskianobisa da momgebianobis Tanafardoba
aqtivebis Tanafardoba aqtivebis Semosavlianobis SesaZlo done (ROA)
563
erTobliv aqcionerul
0,5% 1,0% 1,5% 2,0%
kapitalTan
5:1 2,5 5,0 7,5 10,0
10 : 1 5,0 10,0 15,0 20,0
15 : 1 7,5 15,0 22,5 30,0
20 : 1 10,0 20,0 30,0 40,0
cxrili 1-dan gamomdinareobs, rom bankma, romlis aqtivebisa da kapitalis Tanafardoba 5-

dan 1-mde CarCoebSi meryeobs, SeiZleba elodos ROA –s 0,5%-iani mniSvnelobisas ROE –s
2,5%-ian sidides da ROA –s 2%-iani mniSvnelobisTvis ROE –s 10%-ian sidides. piriqiT,
aqtivebisa da kapitalis 10-is toli Tanafardobisas, banks SeuZlia ROA –s 1,0%-iani maCveneblis
miRebis gziT ROE –s 10%-s miaRwios.
zemoaTaRiSnilidan Cans, rom maCvenebeli ROA –Ti warmodgenili efeqtianobis
Semcirebis Sesabamisad, bankma savalo valdebulebebisa da aqcioneruli kapitalis Tanafardobis
gadidebis formiT Tavis Tavze ufro maRali riski unda aiRos imisaTvis, rom misi
aqcionerebisaTvis sasurveli mogebis donis miRwevis SesaZlebloba gauCndes.
ufro detaluri analizis Casatareblad kapitalis Semosavlianobis maCveneblis mis
Semadgenlebad dayofa aris saWiro. amasTan mimarTebaSi ROE –s bazarze momgebianobis
metad mniSvnelovani formula Semdegi saxiT gamoiyureba:
mogeba saoperacio
gadasaxadebiT dabegvris Semdeg Semosavlebi aqtivebi
ROE = × × .
saoperacio Semosavlebi aqtivebi aqcioneruli kapitali
an:
mogebis aqtivebis aqcioneruli kapitalis
ROE = × × ,
sufTa marJa gamoyenebis koeficienti multiplikatori
sadac:
bankis mogebis mogeba gadasaxadebis dabegvris Semdeg
= ;
sufTa marJa (NPM) saoperacio Semosavlebi
bankis mogebis mogeba gadasaxadebis dabegvris Semdeg

= ;
sufTa marJa (NPM) saoperacio Semosavlebi
bankis aqtivebis saoperacio Semosavlebi

= ;
gamoyenebis koeficienti (AU) aqtivebi
564
kapitalis aqtivebi
= .
multiplikatori (EM) aqcioneruli kapitali
mocemuli tolobebis TiToeuli elementi TavisTavad sabanko operaciebis ama Tu

im aspeqtis indikators warmoadgens, magaliTad:
1. bankis mogebis marJa (PM) – gamoxatavs xarjebis marTvisa da sabanko momsaxureobebze
fasebis dadgenis politikis efeqturobas.
2. bankis aqtivebis gamoyenebis koeficienti (AU) _ gamoxatavs portfelis marTvis politikas
(gansakuTrebiT bankis aqtivebisa da maT mixedviT Semosavlebis struqturis nawilSi).
3. kapitalis multuplikatori (EM) _ gamoxatavs finansur berkets an dafinansebis sferoSi _ sabanko
resursebis (savalo valdebulebebi an aqcioneruli kapitali) formirebis SerCeuli wyaroebis politikas.
Tu ki miTiTebuli romelime maCvenebeli iwyebs Semcirebas, menejerebma amaze mniSvnelovani

yuradReba unda gaamaxvilon da aseTi cvlilebis mizezebi unda gamoavlinon.
zemoT moyvanili finansuri maCveneblebidan kapitalis multiplikatorsa (EM), anu aqtivebis
Tanafardobas aqcionerul kapitalTan, Cveulebrivad yvelaze didi mniSvneloba gaaCnia da mas saSualod
miaxloebiT 15 punqtis da meti mniSvnelobac gaaCnia. multiplikatori TavisTavad bankis finansuri berketis
pirdapir maCvenebels warmoadgens, anu imisa, Tu aqcioneruli kapitalis erTeuli aqtivebis erTeulebis ra
raodenobas unda uzrunevlyofdes da Sesabamisad, bankis resursebis ra nawili SeiZleba savalo
valdebulebebis formiT iqnas gacemuli. ramdenada aqiconeruli kapitali bankis aqtivebis mixedviT zarals
unda faravdes, amdenad, ramdenad didia multiplikatoris done, imdenad maRalia bankis gakotrebis riskis
xarisxi. Tumca ramdenad didia multiplikatori, imdenad sakuTar aqcioenrebze ufro maRali
gadaxdebisaTvis bankis potenciali ufro maRalia.
rac Seexeba mogebis marJis (PM) maCvenebels _ igi gvaxsenebs, rom bankebs SeuZliaT
aqcionerebze misamarTi sakuTari Semosavlebi da gadaxdebis sidide xarjebze efeqturi kontrolisa da
Semosavlebis maqsimizaciis gziT gazardon. analogiuri saxiT bankis menejerebs SeuZliaT bankis aqtivebis
gamoyeneba (AU) yvelaze Semosavliani kreditebisa da investiciebis sasargeblod, Sewonili gadanawilebis
gziT, bankis aqtivebis saSualo Semosavlianoba aamaRlon.
ROE-s gaangariSebis formulaSi Cvens mier Setanili koreqtivebi Semdegi tolobis gamoyvanis
SesaZleblobas iZleva, romelic bankis marTvis oTx sferoSi problemebis gamosavlenad SeiZleba iqnas
gamoyenebuli:
565
mogeba gadasaxadebis gadaxdamde
mogeba da fasiani qaRaldebis mixedviT saoperacio
gadasaxadebis gadaxdis Semdeg mogebis (zaralis)aRricxvamde aqtivebi
ROE = × × Semosavlebi × .
mogeba gadasaxadebis gadaxdamde saoperacio Semosavlebi aqtivebi aqcioneruli
da fasiani qaRaldebis mixedviT kapitali
mogebis (zaralis)aRricxvamde
gadasaxadebis xarjebze aqtivebis resursebis

ROE = marTvis × kontrolis × marTvis × marTvis .
efeqturoba efeqturoba efeqturoba efeqturoba
mocemul SemTxvevaSi bankis mogebis marJis maCvenebeli (sufTa mogebis gadasaxadebiT

dabegvris Semdeg Tanafardoa SemosavlebTan dayofilia or nawilad: 1) gadasaxadebis marTvis
efeqturobis maCvenebeli, romelic bankis sagadasaxado gadaxdebis minimizaciisaTvis gamoxatavs bankis
mier mogebis an zaralis gamoyenebas fasiani qaRaldebisa da gadasaxadebis marTvis sxva
instrumentebis mixedviT (iseTebis, rogoricaa gadasaxadiT daubegravi municipaluri obligaciis yidva); 2)
mogebis gadasaxadebiT dabegvris Semdeg Tanafardoba SemosavlebTan rogorc maCvenebeli imisa, Tu
saoperacio xarjebis gamoqviTvis Semdeg Semosavlebis ra Tanxa rCeba, anu saoperacio saqmianobisa da
xarjebze kontrolis efeqturobis maCvenebeli. magaliTad, davuSvaT, rom bankis balansi da Semosavlebis,
xarjebisa da mogebis Sesaxeb angariSgeba Semdeg cifrebs moicavs:
 mogeba gadasaxadebiT dabegvris Semdeg =1,0 mln dolars;
 mogeba gadasaxadebiT dabegvramde da
fasiani qaRaldebis mixedviT mogeba
(zaralis) aRricxvamde = 1,3 mln dolars;
 saoperacio Semosavlebi = 39,3 mln dolars;
 aqtivebi = 122,0 mln dolars;
 aqcioneruli kapitali = 7,3 mln dolars.
mocemuli bankis ROE maCvenebels Semdegi saxe eqneba:
1,0 mln dolari 1,3 mln dolari 39,3 mln dolari 122,0 mln dolari
ROE = × × × =
1,3 mln dolari 39,3mln dolari 122,0 mln dolari 7,3 mln dolari
= 0,769×0,033×0,322×16,71×=0,137, anu 13,7%.
im SemTxvevaSi, rodesac oTxi dasaxelebuli maCveneblidan erT-erTi Semcirebas iwyebs,

menejerebma aRniSnul sferoSi muSaobis organizaciis efeqturobis analizi unda ganaxorcielon.
566
bankis aqtivebis Semosavlianobis struqturuli analizis ganxorcielebis mizani aqtivebis
Semosavlianobis maCvenebeli (ROA) SeiZleba Semdegi saxis Semadgenlebad daiyos:
sufTa procentuli procentruli Semosavlebi - procentuli xarjebi

=
marJa aqtivebi
plius
araprocentuli araprocentuli Semosavlebi - araprocentuli xarjebi

=
marJa aqtivebi
minus
sufTa mogebaze
Semosavlebi da xarjebi specialuri operaciebis mixedviT
zemomqmedi =
specialuri operaciebi aqtivebi
tolia
aqtivebis Semosavlianoba
sufTa mogeba gadasaxadiT dabegvris Semdeg
(ROA) anu bankis aqtivebidan =
mogebis miRebis SesaZlebloba erToblivi aqtivebi
bankis aqtivebis Semosavlianobis (ROA) gaangariSeba cxrili 14.18-Sia moyvanili:

ცხრილი 14.18. bankis aqtivebis Semosavlianobis (ROA) gaangariSeba
 mTliani procentuli Semosavali + aqtivebis saSualo sidide  Semosavali aqtivebidan
_  xarjebi procentebis mixedviT + aqtivebis saSualo sidide  aqtivebSi misamarTi resursebis
Rirebuleba
= sufTa procentuli marJa + aqtivebis  bankis mier gamomuSavebul mogebas
saSualo sidide msesxeblis saxiT ufro maRali reitingi aqvs,
+  araprocentuli Semosavlebi + aqtivebis saSualo sidide vidre misi msesxeblebisaTvis.
 araprocentuli xarjebi + aqtivebis saSualo sidide  Semosavali klientebTan momsaxurebis
_  rezervi zaralze kreditebis mixedviT + operaciebidan
aqtivebis saSualo sidide  xarjebi bankis funqcionirebaze
_
 dagrovebuli Semosavlebi
= mogeba gadasaxadiT dabegvramde + aqtivebis saSualo  mogeba aqtivebis mixedviT gadasaxadiT
sidide dabegvramde
_  gadasaxadebi Semosavlebze + aqtivebis saSualo sidide  bankis wili mTavrobis momsaxureobebis
gadaxdaSi
= mogeba specialuri operaciebis Catarebamde + aqtivebis  mogeba Semosavlebis mimdinare
saSualo sidide wyaroebidan
567
+  mogeba an zarali fasiani qaRaldebisa da sxva specialuri  bankis mogebis an zaralis wyaroebi,
operaciebis mixedviT + aqtivebis saSualo sidide romlebic mimdinare xarjebidanaa
gadaxdili
= mogeba, romelic aqcionerebis
sufTa mogeba gadasaxadiT dabegvris Semdeg + aqtivebis gankargulebaSi Sedis gadaxdebis
saSualo sidide (anu ROA)
ganxorcielebis Semdeg
investorebisagan Semosavali SeiZleba erT wyaroze metisagan iqnas miRebuli da igi

mimdinare Semosavlis (procentebi, dividendebi) an kapitalis nazardis (investiciis Rirebulebis
zrda maTi SeZenis fasTan mimarTebaSi) saxiT gamomdinareobdes.
Semosavali _ inveiticiur gadawyvetilebaSi sakvanZo cvalebadia, imitom rom igi
sxvadasxva sainvesticio instrumentebiT uzrunvelyofili namdvili da mosalodneli Semosavlis
parametrebis Sedarebis SesaZleblobas iZleva.
mosalodneli Semosavlis done damokidebulia rigi faqtorebisagan _ Sida
maxasiaTeblebisgan, sagareo Zalebisgan (politikuri situacia, saxelmwifo RonisZiebebi
ekonomikis regulirebasTan dakavSirebiT da a.S.), inflaciisagan (igi dadebiTad zemoqmedebs
investirebis zogierT obieqtebze, rogoricaa uZravi qoneba da uaryofiTad zemoqmedebs sxvebze,
rogorebicaa fasiani qaRaldebi fiqsirebuli SemosavliT).
sainvesticio instrumentebis Semosavlianoba ganisazRvreba mTlianobaSi finansuri
sistemis mdgomareobiT da igi pirdapir proporciul damokidebulebaSia ama Tu im instrumentSi
investirebasTan da investiciis vadasTan dakavSirebuli riskisagan.
ZiriTadi finansuri instrumentebis Semosavlianobis finamika gviCvenebs, rom nominaluri
Semosavlianobis done inflaciis tempebTan mWidrod aris dakavSirebuli.
realuri Semosavlianoba gaiangariSeba rogorc sxvaoba nominalur Rirebulebasa da wliuri
inflaciis tempebs Soris.
fasiani qaRaldebis Semosavlianoba ganisazRvreba realuri ekonomikis ZiriTadi
seqtorebis, savaWro operaciebis rentabelobiT da arawarmoebuli sferos rentabelobiT. Tu
investiciebs fasian qaRaldebSi moaqvT iseTi Semosavlebi, romlebic mTlianobaSi realuri
ekonomikis Semosavlianobas mniSvnelovnad aWarbeben, maSin e.w. sistemis finansuri krizisi
gardauvalia.
568
dayvanili Rirebuleba _ aris fulis samomavlo Tanxis mimdinare Rirebuleba, anu
momavali Rirebulebis (nazardi Rirebulebis) Sebrunebuli mxare.
dayvanili Rirebuleba _ aris fulis samomavlo Tanxis mimdinare Rirebuleba, anu
momavali Rirebulebis (nazardi Rirebulebis) Sebrunebuli mxare.
dayvanili Rirebulebis gaangariSeba SeiZleba ganxorcieldes Semdegi formuliT:
dayvanili Rirebuleba = I / (1 + n),
sadac I _ aris mosalodneli misaRebi Tanxa;
n _ aris procentebis sidide.
imdenad, ramdenadac Cveulebrivad, investorebisagan Semosavlebi momavalSi realurad
sxvadasxva vadebSi da ara erTjeradi Tanxis saxiT Semoedineba, saWiroa Semosavlebis nakadis
dayvanili Rirebulebis moZieba. Semosavlebis Sereuli nakadi _ aris Semosavlebi, romelTa
moZraobis xasiaTi romeliRac garkveul sistemaSi ver aisaxeba da mis gasaangariSeblad TiToeuli
calkeuli saxeobis Semosavlebis dayvanili RIrebulebebi unda iqnas moZiebuli da Semdeg
Sejamebuli.
miaxloebiTi Semosavlianobis Sefaseba Semdegi formuliT aris SesaZlebeli:
investiciebis investiciebis
saSualo yovelwliuri samomavlo fasi - mimdinare fasi
+
miaxloebiTi Semosavlebi investirebis vada
=
Semosavlianoba investiciis investiciebis
-
samomavlo fasi mimdinare fasi
2
aRniSnuli formula SeiZleba gamoyenebuli iqnas rogorc Semosavlis erTjeradad

Semosulobebis sainvesticio instrumentebisaTvis, aseve Semosavlebis nakadebis Semqmneli
instrumentebisTvisac.
portfelis Semosavlianobis mdgomareobis analizi portfelis monitoringisa da misi perioduli
koreqtirebis safuZvelSia Cadebuli. cnobilia, rom mimdinare Semosavali da sakurso mogeba
mTlianobaSi sainvesticio Semosavals Seadgenen. sabazro Rirebulebaze saerTo erovnuli,
regionaluri da msoflio sazogadoebriv-politikuri garemoebebi zemoqmedeben.
sainvesticio portfelis monitoringisaTvis sasargebloa gamoeyenebuli iqnas
Semosavlianobis maCvenebeli flobis periodisaTvis, romelic aseve investiciis mosalodneli
Semosavlianobis gasaangariSebladac gamoiyeneba da igi gaiangariSeba formuliT:
569
sainvesticio portfelis mimdinare Semosavali + kapitalis nazardi
=
Semosavlianobis maCvenebeli investiciis sawyisi moculoba
igi gamoiyeneba faqtiuri Semosavlianobis Sesafaseblad rogorc mTliani portfelis, aseve

calkeuli finansuri instrumentebisac _ aqciebis, obligaciebis, realuri aqtivebisa da sxva
investiciebis.
aqciebSi da obligaciebSi investiciebis Semosavlianobis gasaangariSeblad rigi
maCveneblebi arsebobs, magaliTad, dividendebis ganakveTi _ aqciaSi investiciis mimdinare
dividenduri Semosavlianobis sazomia da igi _ aqciis wliuri dividendis Tanxis mis fasze gayofis
meSveobiT gaiangariSeba.
obligaciis mimdinare Semosavlianobis maCvenebeli gaiangariSeba formuliT:
mimdinare wliuri procentuli Semosavali
= .
Semosavlianoba obligaciis mimdinare sabazro kursi
investiciis riskis poziciidan efeqturobis investiciis Semosavlianobis norma, riskis dabali

dobiT Sefasebis sawyis wertils warmoadgens da erToblivi inveesticiebis efeqturobis Sefasebis
erT-erTi saSualo sabazro maCveneblebis gaTvaliswinebiT, romelic Semdegi formuliT SeiZleba
iqnas ganxorcielebuli:
investiciis fasiani qaRaldebis procentis `beta~ fasiani

= -[ + ×
Semosavlianoba an portfelis Semosavlianoba urisko ganakveTi qaRaldis ab portfelis
warmomadgenlobiTi sabazro procentis
×( − )] =Si - [pg +b×(in-pg ]
indeqsis nazardis tempi urisko ganakveTi
aRniSnuli formula ZiriTadad portfelSi Semavali calkeuli sainvesticio instrumentebis

efeqturobis SefasebisaTvis gamoyeneba, xolo portfelis Semosavlianobis flobis periodisaTvis
gasazomad ufro mizanSewonilia Semdeg formula iqnas gamoyenebuli:
miRebuli dividendebi realizebuli ararealizebuli
+ +
investiciis da procentebi sakuTari mogeba sakuTari mogeba
= =
Semosavlianoba portfelSi maTi
sawyisi damatebiTi portfelSi arsebobis amoRebuli
+( × )- ( × ar arsebobis )
investiciebi saxsrebi Tveebis, wlis ricxvi saxsrebi
Tveebis ricxvi
dp+sm+arrsm
= .
in+(ds×Trars)-(as×Trarr)
570
aRniSnuli formula moicavs: mimdinare Semonatanebs, sakurso Rirebulebis nazards
(relizebuli Semosavlebi), agreTve portfelis sakurso Rirebulebis nazards wlis ganmavlobaSi, rac
SeiZleba ararealizebulebad, magram arsebul Semosavlebad CaiTvalos.
zemoaRniSnulidan gamomdinare, SeiZleba aRiniSnos, rom banks, romelsac momentaluri
(mimdinare) likvidurobis mxardasaWerad likviduri aqtivebis sakmarisi maragi gaaCnia, likvidur
aqtivebSi dabandebebis nakadebis transformaciaze valdebulebebis nakadis metobidan
gamomdinare, droTa ganmavlobaSi SeiZleba igi dakargos.
likviduroba-prognozis Sefaseba yvelaze metad problemuria, radganac igi bankis aqtiuri
operaciebis riskis SefasebasTan aris dakavSirebuli da Cvens SemTxvevaSi am mizniT
komerciuli bankebi erovnuli bankis mier dadgenil ekonomikur normativebs iyeneben.
rac Seexeba bankis momgebianobis struqturul analizs, anu mocemuli maCveneblebis
calkeuli komponentebis analizi finansuri Semosavlebis sferoSi warmoqmnili siZneleebisa da
SemosavlebTan warmoqmnili problemebis gadawyvetis SesaZlo gzebis moZiebis
SesaZleblobebs iZleva. Catarebuli analizi mowmobs imis Sesaxeb, rom bankis momgebianobis
maRali donis miRweva Semdegi ramdenime sakvanZo momentebisagan: finansuri berketis
Sewonilad gamoyeneba, fiqsirebuli aqtivebis mixedviT saoperacio berketis Sewonilad
gamoyeneba, saoperacio xarjebze kontrolis im mizniT ganxorcieleba, rom Semosavlebis umetesi
nawili sufTa mogebad iqces, likvidurobis normativebis dacvis mizniT aqcivebis portfelis
gulmodgined marTva.
komerciuli bankis zedamxevelobis

14.3.
principebis saerTaSoriso standartebiT
damkvidrebis Taviseburebebi
komerciuli bankebi, iseve rogorc sameurneo urTierTobis sxva subieqtebi, sakuTari

komerciuli da sameurneo saqmianobis uzrunvelyofisaTvis fuladi saxsrebis, anu resursebis
garkveul raodenobas unda flobdnen. ekonomikis ganviTarebis Tanamerove pirobebSi resursebis
formirebis problemas pirvelxarisxovani mniSvneloba eniWeba.
aseTi mdgomareoba imiT aris gamowveuli, rom ekonomikis sabazro modelze gadasvliT,
saxelmsifos mxridan sabanko saqmeze monopoliis likvidaciiT, orsafexuriani sabanko sistemis
CamoyalibebiT sabanko resursebis Taviseburebebmac arsebiTi cvlilebebi ganicades. aRniSnuli
ganimarteba Semdegi garemoebebiT: upirvels yovlisa, mniSvnelovnad Seikveca sabanko
571
resursebis saerTosaxelmwifoebrivi fondi, xolo misi funqcionirebis sfero sabanko sistemis pirvel
rgolSi _ saqarTvelos erovnul (centralur) bankSia Tavmoyrili. meores mxriv, sxvadasxva formis
sakuTrebis organizaciebis warmoSoba droebiT Tavisufali fuladi saxsrebis axali mesakuTreebis
Camoyalibebas niSnavs. aRniSnuli mesakuTreebi fuladi saxsrebis Senaxvis adgilsa da xerxebs
damoukideblad gansazRvraven, rac xels uwyobs fuladi urTierTobis organulad Semavali
sakredito resursebis Seqmnas.
garda aRniSnulisa, bankebis saqmianobis masStabebi, rac misi aqtiuri operaciebis
obieqtiT ganisazRvreba, damoukidebelia maT gankargulebaSi arsebuli resursebis erTobliv jamze
da gansakuTrebiT moziduli saxsrebis Tanxebze da aseTi mdgomareoba bankebs Soris
konkurentul brZolas amwvavebs.
sakredito resursebis bazisTan erTdroulad fasiani qaRaldebis bazisic iwyebs
funqcionirebas, sadac bankebi gamodian sakuTari resursebis gamyidvelebad an saxelmwifo da
korporaciuli fasiani qaRaldebis myidvelebad. sadazRvevo, finansuri da sxva sakredito
dawesebulebebis arseboba ki aaqtiurebs sakredito resursebis bazarze konkurentul brZolas da
amwvavebs bankebis mier droebiT Tavisufali fuladi saxsrebis akumulirebis problemas.
I. komerciuli bankis resursebi, anu sabanki resursebi, TavisTavad bankebis
gankargulebaSi arsebuli da aqtiuri operaciebis gansaxorcieleblad gamoyenebadi yvela saxsrebis
erTobliobas warmoadgenen.
warmoSobis xerxis mixedviT komerciuli bankebis resursebi daiyofa: sakuTar da mozidul
(valdebulebebi klientebisa da sakredito organizaciebis winaSe) saxsrebad.
sakuTari saxsrebi _ aris bankis Seqmnisas misi aqcionerebisagan (monawileebisagan)
miRebuli da saqmianobis procesSi Seqmnili, bankis gankargulebaSi vadebis SezRudvis gareSe
arsebuli saxsrebi.
moziduli saxsrebi _ aris garkveuli vadiT an moTxovnamde miRebuli klientebis
saxsrebi, aseve maT sakredito organizaciebidan miRebul nasesxeb saxsrebsac miakuTvneben.
komerciuli bankis resursebis ZiriTad wyaros moziduli saxsrebi warmoadgenen, romlebic
yvela sabanko resursebis 70-80%-s Seadgenen, xolo bankis sakuTari saxsrebis wilze 20-30%
modis, rac mTlianobaSi msoflio sabanko praqtikaSi Camoyalibebul struqturas pasuxobs.
komerciuli bankis moziduli saxsrebi. sabanko resursebis saerTo jamSi mozidul saxsrebs
umTavresi adgili ukavia da maTi wili sxvadasxva bankebSi saSualod 75%-s da metsac
572
Seadgens. msoflio sabanko praqtikaSi yvela moziduli saxsrebi maTi akumulirebis xerxis
mixedviT jgufdebian Semdegi saxiT:
1) depozitebi (ZiriTadi nawili);
2) aradepozituri moziduli saxsrebi
depozitebi _ aris fuladi saxsrebi, romlebic bankSi klientebis fizikuri da iuridiuli pirebis mier
aris Semotanili da romlebic maT mier angariSis reJimisa da sabanko kanonmdeblobis
SesabamisobaSi gamoiyeneba.
aradepozituri miziduli saxsrebi _ aris saxsrebi, romlebsac banki sesxebis saxiT an fulad
bazarze sakuTari savalo valdebulebebis gayidvis gziT Rebulobs. sakredito organizaciebis
moziduli saxsrebis struqtura zogadad Semdegi saxiT SeiZleba Camoyalibdes: bankis klientebis
saxsrebi, maT Soris: saangariSsworebo da mimdinare angariSebze; depozitebi, maT Soris:
mosaxleobis da iuridiuli pirebis; sabanko seqtoris saxsrebi, maT Soris: sakorespondento
angariSebzemiRebuli bankTaSoriso kreditebi; gamoSvebuli savalo valdebulebebi; danarCeni
pasivebi.
bankis klientebis moziduli saxsrebi SeiZleba Semdegi saxiT iqnas klasificirebuli: vadebis,
gaformebuli xelSekrulebis saxeobis, meanabreebis kategoriebis, saxsrebis Setanisa da gatanis
pirobebis, gadasaxdeli procentebis, bankis aqtiuri operaciebis mixedviT SeRavaTebis miRebis
SesaZleblobis mixedviT.
bankis klientebis saxsrebi mozidvis vadebis mixedviT SeiZleba klasificirebuli iqnas, rogorc:
 saxsrebi saangarisworebo da mimdianre angariSebze;
 saxsrebi moTxovnamde angariSebze;
 vadiani anabrebi da depozitebi (moTxovnamde, vadiani depozitebi da saSemnaxvelo
anabrebi).
bankis klientebis moziduli saxsrebis moculobaSi fulad saxsrebs, romlebic aRiricxeba
saangariSsworebo, mimdnare angariSebze da moTxovnamde depozitebze didi xvedriTi wili
ukaviaT, amitom bankebisaTvis mniSvnelovania aRniSnuli saxsrebis xangrZlivi vadebiT aqtiur
operaciebSi ganTavsebisaTvis gamoyenebis mizniT maTi mudmivi, araSemcirebadi naSTi
ganisazRvros.
saxsrebis araSemcirebadi naSTi saangariSsworebo da mimdinare angariSebze da
moTxovnamde depozitebze SeiZleba Semdegi formuliT iqnas gaangariSebuli (swored aRniSnuli
naSTi SeiZleba grZelvadiani resursebis saxiT iqnas gamoyenebuli):
573
sn
Sn = 100% ,
sk
sadac: Sn _ aris Seumcirebadi naSTi;
sn _ saSualo naSTi angariSebze saangariSo periodSi;
K sk _ sakredito brunva saangariSsworebo, mimdinare angariSebze da
moTxovnamde angariSebze.
vadiani depozitebisa da mosaxleobis anabrebis stabilurobis SefasebisaTvis da
gaangariSebisaTvis Semdegi formula gamoiyeneba (igi arsebuli saxsebis Sesabamisi vadis
dakreditebis resursis saxiT gamoyenebis Sefasebis saSualebas iZleva):
sn
sf = d,
an
sadac: s f _ aris fuladi saxsrebis Senaxvis saSualo vada, dReebSi;
s n _ anabrebis saSualo naSTi;

an _ anabrebis gacemis brunva (sadebeto brunva);
d _ dReebis raodenoba gasaangariSebel periodSi.
anabrebSi Semavali saxsrebis daleqvis donis gansazRvra SesaZlebelia formuliT (igi
mowmobs anabrebis modinebis dones maT gadinebasTan mimarTebaSi da ramdenad maRalia
misi done, imdenad ukeTesia bankisaTvis):
nb -ns
d dR = 100% ,
Sm
sadac : d d R _ aris saxsrebis daleqvis done anabrebSi, %
nb _ anabrebis naSTi gasaangariSebeli periodis bolosaTvis;
ns _ anabrebis naSTi gasaangariSebeli periodis sawyisze

Sm _ saxsrebis Semonatanebi anabrebSi (sakredito brunva).
zemoTmoyvanil maCveneblebTan erTad sakredito organizaciis depozitur bazis
SefasebisaTvis depozituri bazis mdgradobis maCveneblebi (koeficientebi) gamoiyeneba,
romlebic gaiangariSeba:
 K1= ZiriTadi depozitebi : depozitebis saerTo moculobasTan (75%);
 K2= aramudmivi depozitebi : depozitebis saerTo moculobasTan
574
 K3= saSualo moculoba bankTaSoriso kreditebis: moziduli saxsrebis saSualo Tanxa
(10%) sacalo bankebisaTvis);
 zrdis tempebi ZiriTadi depozitebisa da aqtivebis;
 zrdis tempebi moziduli saxsrebisa (bankTaSoriso krediti da erovnuli bankis saxsrebi) da
bankis klientebis depozitebi.
II. sakuTari kapitali. _ aris komerciuli bankis mier saqmianobis ganxorcielebisa da

meanabreebisa da bankis sxva kreditorebis ndobis uzrunvelyofisaTvis Seqmnadi sxvadasxva
fondebis (kanonmdeblobis Sesabamisad Seqmnili sawesdebo da sarezervo da aseve bankis
iniciativiT Camoyalibebuli sakuTari kapitalis zrdisa da misi saqmianobis moculobis gafarToebis
mizniT) erToblioba.
ekonomikur mecnierebaSi termini `kapitali~ misi gamoyenebis konkretuli sferos,
miznebisa da analizis amocanebidan damokidebulebaSi sxvadasxvanairad ganixileba. sabanko
praqtikaSi kapitali TavisTavad, upirveles yovlisa, im saxsrebs warmoadgens, romlebic bankis
mflobelebis mier sawesdebo kapitalis formiT aris dabandebuli (Cadebuli). bankis sakuTari
kapitalis gadidebis uzrunvelyofa miRebuli mogebiTa da bankis gankargulebaSi darCenili misi
wiliT xorcieldeba. bankis sakuTari kapitali misi muSaobis stabilurobisa da saimedoobis
uzrunvelyofis mizniT rig mniSvnelovan funqciebs asrulebs.
bankis sakuTari kapitali sxvadasxva fondebisa da rezervebisagan Sedgeba, romelTac
sakuTari miznobrivi daniSnuleba da formirebis sxvadasxva wyaroebi gaaCniaT. kapitalis
struqturis elementebi SeiZleba Semdegi saxiT warmovidginoT (frCxilebSi miTiTebulia sakuTari
saxsrebis saerTo jamSi TiToeulis miaxloebiTi xvedriTi wili %-Si): sawesdebo kapitali (1,6%),
saemisio Semosavali (35,0%), sarezervo fondi (0,2%), specialuri daniSnulebis fondebi (0,3%),
dagrovebis fondi (5,7%), saxsrebi miRebuli qonebis gadafasebidan (1,0%), mimdinare wlis
mogeba (3,9%), subordinirebuli krediti (7,2%), saqmianobis yvela saxeobis mixedviT Seqmnili
rezervebi saerTo Tanxa (27,3%), rac mTlianobaSi Seadgens sakuTar saxsrebSi sakuTari
kapitalis moculobas (54,6%).
unda aRiniSnos, rom bankis sakuTari saxsrebi da sakuTari kapitali maTi absoluturi jamis
mixedviT Tanatoli ar aris. bankis fondebisa da rezervebis nawili sakuTari kapitalis
gaangariSebaSi ar gaiTvaliswineba, ramdenadac, erTis mxriv, calkeuli fondebi bankis
mimdinare saWiroebisaTvis gamoiyeneba, rac maT Semcirebas iwvevs, meores mxriv, riskebis
575
minimizaciisTvis Seqmnili bankis rezervebi permanentul xasiaTs atareben, maTi sidide
mudmivad cvaldebadia, amdenad, maTi kapitalis SemadgenlobaSi sruli moculobiT CarTva
sakuTari kapitalis elementebisadmi wayenebul kritetiumebs ar Seesabameba.
komerciuli bankis sakuTari kapitalis zemoT moyvanili struqtura miuTiTebs, rom mis
ZiriTad nawils warmoadgens: sawesebo kapitali, saemisio Semosavali, sarezervo kapitali,
romelTa saerTo wili bankis sakuTari saxsrebis mTliani Tanxis 47,4%-s Seadgens. swored isini
Seadgenen bankis sakuTari kapitalis ZiriTad nawils.
sawesdebo kapitali (fondi) _ bankis arsebobis ekonomikuri safuZvelia da igi bankis
rogorc iuridiuli piris Camoyalibebis savaldebulo pirobas warmoadgens. misi sawyisi sidide
centraluri bankebis kanonmdebluri aqtebiT iyo reglamentirebuli, xolo 1989 wels aRniSnuli
sidide evropuli ekonomikuri Tanamegobrobis (eeT) SeTanxmebis sagani gaxda, romelmac misi
reglamentacia moaxdina da sawesdebo kapitalis minimaluri moculoba 5 mln evros odenobiT
daadgina.
sarezervo kapitali (fondi) _ iqmneba bankis sufTa mogebidan (gadasaxadiT dabegvris
Semdeg) sawesdebo kapitalis gadaxdili Tanxis ara nakleb 5%-is sididiT da misi daniSnulebaa:
gauTvaliswinebeli zaralis, sakuTari obligaciebis gamoSvebis (saxsrebis ukmarisobisa da bankis
muSaobis stabilurobis uzrunvelyofis) gadasafaravad. sarezervo kapitalis maqsimaluri sidide
bankis wesdebiT ganisazRvreba da SeiZleba bankis monawileebis saerTo krebis gadawyvetilebis
mixedviT Seicvalos. sarezervo kapitalis minimaluri sididis misaRwevad banki valdebulia masSi
yovelwliurad sufTa mogebis ara nakleb 5% Caricxos. kanonmdeblobis Sesabamisad aRniSnuli
fondis Seqmna yvela bankebisaTvis savaldebulos warmoadgnes.
saemisio Semosavlis formireba mxolod nebismieri organizaciul-samarTlebrivi formis
bankis sawesdebo kapitalis gadidebis SemTxvevaSi xorcieldeba da misi Seqmnis wyaroebia:
 dadebiTi sxvaoba: aqciis Rirebulebasa (pirveli mflobelis mier maTi gayidvisas
dadgenili) da aqciis (aqcionerul bankebSi) nominalur Rirebulebas Soris;
 dadebiTi sxvaoba: bankis wilebis Rirebulebasa (monawileebis mier maTi gadaxdisas
dadgenili) da wilebis nominalur Rirebulebas (romelic SezRuduli pasuxismgeblobis
sazogadoebis saxiT Seqmnili bankebisaTvis sawesdebo kapitalis SemadgenlobaSia
gaTvaliswinebuli) Soris.
 sxvaobebi Seqmnili aqciis an wilebis ucxouri valutiT gadaxdisas: aqciebis an wilebis
Rirebulebasa (gaangariSebuli sawesdebo kapitalSi saxsrebis Caricxvis TariRze da
576
ucxouri valutis oficialur kursis mixeviT erovnul valutasTan mimarTebaSi) da aqciebis
an wilebis gadaxdis Sesaxeb) Soris;
 sxvaobebi, romlebic warmSobilia aqciebis an mudmivi kuponiani Semosavlis
saxelmwifo sasesxo obligaciis wilis gaaxdisas: miTiTebuli obligaciebis (bankis депо
angariSebze maTi Caricxvis dReze) sabazro fasiT Rirebulebasa da obligaciis fass
(aqciis gayidvisas) Soris.
 subordinirebuli kreditebi (depozitebi) aris sakredito organizaciis mier mioziduli krediti
an depoziti, romelic erTdroulad Semdeg pirobebze pasuxobs: saxsrebis mozidvis vada
Seadgens aranakleb 5 wels; xelSekruleba iTvaliswinebs mis droze adre mouSlelobas;
kreditebis miwodebis pirobebi sabazro pirobebisagan gansxvavebuli ar aris. kreditebis
(depozitebis) dafarva gaTvaliswinebulia bankis gakotrebis SemTxvevaSi yvela sxva
kreditorebis moTxovnilebebis srulad dakmayofilebis Semdeg.
bankis sakuTari kapitali xarisxobrivi maxasiaTeblebis mixedviT iyofa Semdeg or doned:
 I donis kapitali _ anu ZiriTadi kapitali;
 II donis kapitali _ anu damatebiTi kapitali.
I donis kapitals miakuTvneben im elementebs, romlebic Semdeg kriteriumebs
Seesabameba:
 stabiluroba;
 Semosavlebis fiqsirebuli daricxvis ar arseboba;
 subordinacia kreditorebis uflebamosilebasTan mimarTebaSi (bankis gakotrebis
SemTxvevaSi dafarvis rigisoba).
sabanko kapitalis ZiriTadi funqciebia:
 dacviTi (buforuli) funqcia (zrdasTan gamklaveba da gadaxdisunarianobis SenarCuneba);
 operatiuli funqcia (finansuri resursebis bazrebSi SeRwevadoba);
 meanabreebisa da klientebis interesebis (ndobis mxardaWera) dacva;
 bankis aqcionerebis riskis Semcireba (SezRudva);
 maregulirebeli funqcia (likvidurobis problemebidan dacva);
sabanko kapitalis dasaxelebuli (Camoyalibebuli) funqciebi miuTiTeben, rom sakuTari
kapitali aris _ bankis komerciuli saqmianobis safuZveli. igi uzrunvelyofs mis damoukideblobas
(TavisTavadobas) da warmoadgens ra bankis sxvadasxva riskebis negatiuri Sedegebis Serbilebis
wyaros, misi finansuri mdgradobis garantoricaa.
577
bankis sakuTari kapitalis sakmarisobis gansazRvris problema drois xangrZlivi
periodis ganmavlobaSi bankebsa da maregulirebel organoebs Soris mecnieruli kvlevebisa da
davebis sagans warmoadgens. bankebi momgebianobisa da aqtivebis zrdis maCveneblebis
amaRlebis mizniT kapitalis minimumuT dakmayofilebas cdiloben. bankebis makontroleblebi
gakotrebis riskis Semcirebis mizniT meti moculobis kapitals moiTxoven. erTdroulad
gamoiTqmeba mosazreba, rom gakotreba cudi mmarTvelobiT ars gamowveuli da kargad
marTvadi bankebi SeiZleba kapitalis dabali normebiTac funqcionirebdes.
termini `kapitalis sakmarisoba~ _ bankis saimedoobis, misi riskisadmi midrekilebis
xarisxis saerTo Sefasebas gamoxatavs. zaralianobis pirobebSi kapitalis gansja buferis saxiT _
kapitalis sididesa da bankis riskisadmi midrekilebas Soris uku kavSiris ganmapirobebelia (1, gv.
481-496). swored aqedan gamomdinareobs sakmarisobis ZiriTadi principi: sakuTari kapitalis
sidide unda Seesabamebodes aqtivebis sidides maTi riskis xarisxis gaTvaliswinebiT. amasTan
erTad komerciuli bankebi yovelTvis iTvaliswineben, rom bankis zedmetad `kapitalizireba~
sakuTar saxsrebSi optimalur moTxovilebasTan SedarebiT Warbi raodenobis aqciebis
gamoSveba _ sikeTes ar warmoadgens da igi bankis saqmianobis Sedegebze uaryofiTad
zemoqmedebs. fuladi saxsrebis mobilizacia aqciebis gamoSvebis gziT _ Zviri da xSirad
bankisaTvis gare saxsrebis mozidvasTan SedarebiT dafinansebis arasasurveli xerxia. amitom
bankis xelmZRvaneloba, erTis mxriv, da bankze zedamxedvelobis organoebi _ meores mxriv,
kapitalis sididesa da komerciuli bankis saqmanobis danarCen (sxva) parametrebs Soris
optimaluri Tanafardobis moZiebisaken miiswrafian.
kapitalis Semcirebuli wili bankis resursebSi kritikis safuZveli xdeba. saubaria bankis
pasuxismgeblobis Sesaxeb misi meanabreebis (an saxelmwifos _ depozitebis dazRvevis sistemis
pirobebSi) winaSe. bankis pasuxismgeblobis zomiereba misi kapitaliT aris SezRuduli, xolo
meanabreebis da sxva kreditorebi bankisaTvis mindobili mniSvnelovnad didi (meti) moculobiT
riskuloben. aseve arsebobs rigi faqtorebi, romlebic ganapirobeben bankis kapitalis gadidebis
moTxovnebs, rogorebicaa:
 sabanko aqtivebis sabazro Rirebuleba ufro cvalebadia, vidre samrewvelo sawarmoebisa,
_ icvleba saprocento ganakveTebis cvlilebisas, msesxeblebis kreditunarianobis
gauaresebisas;
 banki ufro eyrdnoba moklevadiani davalianebis aramudmiv wyaroebs, romelTagan
mravali SeiZleba moTxovnis mixedviT iqnas amoRebuli (gatanili). amitom politikuri da
578
ekonomikuri cxovrebis nebismierma garemoebam SeiZleba bankis resursebis masiuri
gadinebis provocireba moaxdinos.
cnobilia, rom XX-XXI saukuneebis mijnaze kapitalis Sefardeba aqtivebTan bankebis
mixedviT saSualod 20%-s Seadgenda, dRes ki igi mxolod 8%-s uaxlovdeba (amiT aqtivebis
moculoba 2,5-jer gaizarda), anu sabanko sistemis gadaxdisunarianobis riski drodadro gaizarda,
imdenad, rom kapitalis naklebi wilis kompensireba momxdariyo.
aRniSnulidan gamomdinare, erToblivi kapitalis donis sakmarisobis mxardaWera sabanko
sistemis stabilurobis erT-erT mniSvnelovan pirobas warmoadgens. saWiro kapitalis moculobis
gansazRvrisas, banki Semdegi saxis alternativis winaSe dgas: gazardos sakuTari kapitali riskis
gadidebis zrdis Sesabamisad an aqtivebSi iseTi saxsrebi Caidos, romlebic maRal riskebTan ar
iqneba dakavSirebuli. amrigad, bankis kapitali adekvaturia Tu ara, misi aqtivebis xarisxze,
marTvis doneze, saqmianobis sferos politikaze da bankis mier TavisTavze asaRebi jamur
riskebze aris damokidebuli.
xangrZlivi periodis ganmavlobaSi komerciuli bankebi da sazogadoeba normatiuli
sistemis SemuSavebisaken miiswafodnen, romlebic SeiZleba bankis an sabanko sistemisa
mTlianobaSi kapitalis sakmarisobis Semowmebisas yofiliyo gamoyenebuli.
kapitalis sakmarisobis maCveneblebi (ksm) erT-erTi sakmaod xangrZlivi periodis
ganmavlobaSi gamoyenebadi maCvenebelia da igi gaiangariSeba, rogorc kapitalis Sefardeba
depozitebis jamTan. aRniSnuli maCvenebeli jer kidev XX s-is dasawyisSi aSS-Si fuladi
mimoqcevis makontrolebeli samsaxuris mier farTod gamoiyeneboda. dadgenili iyo, rom
depozitebis moculoba bankebSi kapitalis xarjze 10%-iT unda ifarebodes, anu bankma sakuTari
saxsrebiT anabrebis meaTedi moculobis ganaRdeba unda SeZlos:
kapi t al i
ksm= = 10%.
d epo z i t ebi
aRniSnuli maCvenebeli sakmaod martivia, da mis safuZvelze bankebis Sedarebis

gakeTebac martivia, rac sabanko finansuri samsaxurebis winaSe mas dResac popularobas
unarCunebs.
40-ian wlebSi mocemuli maCveneblis Semcvelad Camoyalibda sxva maCvenebeli:
kapitalis Sefardeba saerTo aqtivebTan. iTvleboda, rom sabanko aqtivebis Semadgenloba da
xarisxi gakotrebis mTavari mizezia da maCveneblis mizanSewoniloba bankis balansSi aqtivebis
saerTo sididis Semcirebis saxiT asaxvis SesaZleblobebi unda yofiliyo gaTvalisiwinebuli.
579
aRniSnuli koeficienti miuTiTebda imaze, Tu TavisTavze ra saxis zaralis aReba SeeZlo banks
meanabreebisaTvis zianis miyenebis gareSe, da misi mniSvneloba miaxloebiT 8%-s Seadgenda
(2, gv. 279-284).
kapi t al i
ksm= = 8%.
aqt i vebi
maCveneblis gaumjobesebis mcdelobebma iseTi saxis koeficientis danergvas
iTvaliswinebda, romelic gaiangariSeboda rogorc: kapitalis Sefardeba riskiT Sewonil aqtivebTan,
rac avtorebis mosazrebiT, aqtivebis moculobis Semcirebis sididis obieqtur Sefasebas
iTvaliswinebda, mocemuli koeficienti gansazRvravs erToblivi kapitalis Sefardebas aqtivebTan,
romelic Tavis TavSi romelime riskiani aqtivisagan an riskiani aqtivebis kategoriebisagan zaralis
gansazRvris mcdelobis gareSe zaralis SesaZleblobasac moicavs.
aseve SemoTavazebuli iyo koeficientebi, romlebic Camoyalibebuli iyo Warbi kapitalis
(saerTo kapitali Cveulebrivi aqciebis Rirebulebis gamoklebiT) sididis safuZvelze, radganac igi
pirvel rigSi, zaralis dafarvaze iyo mimarTuli.
bazelis SeTanxmeba. saerTaSoriso safinanso organoebSi (saerTaSoriso
angariSsworebis banki) 80-iani wlebis meore naxevarSi sabanko kapitalis Sefasebis
meTodologiis sakiTxi gansjis sagani gaxda. mizani kapitalis sakmarisobis saerTo kriteriumebis
SemuSavebaSi mdgomareobda, romelic yvela bankebisaTvis, maTi qveyniuri kuTvnilebis
damoukideblad iqneboda misaRebi. 1988 wlis ivlisSi sabanko regulirebisa da zedamxedvelobis
bazelis komitetis egidis qveS SemuSavebuli iqna kapitalis gaangariSebisa da kapitalis
standartebis saerTaSoriso unifikaciis Sesaxeb SeTanxmeba, romelmac praqtikaSi bankis
kapitalis sakmarisobis normativi Semoitana da romelic Cveulebrivad kukis koeficentis saxiT
aris cnobili. SeTanxmeba ZalaSi 1993 wlidan Sevida da igi mravali qveynis centraluri bankis
mier sabazo orientiris saxiT dResac gamoyenebaSia. normativis Taviseburebas warmoadgens is,
rom igi mxolod saerTaSoriso bankebze, anu iseT bankebze vrceldeba, romelTac ucxoeTSi
filialebi, Svilobili an erToblivi bankebi gaaCniaT.
kukis koeficienti (kk) minimalur Tanafardobas adgens bankis kapitalsa da mis sabalanso
da garesabalanso aqtivebs Soris, romlebic riskis xarisxis mixedviT aris Sewonili. Sesabamisi
normebis Tanaxmad, romlebic SeiZleba calkeuli qveynebis mixedviT gansxvavdebodes, magram
amasTan garkveuli logika unda iyos daculi. koeficienti, romelic 8%-is donezea dadgenili, masSi
580
(sayrdeni, anu ZiriTadi kapitali rogorc minimumi naxevaris toli unda iyos unda modiodes). kukis
koeficienti gaiangariSeba formuliT:
banki s sayr d eni d a d amat ebi T i kapi t al i
kk = = 8%
sabal anso d a gar esabal anso aqt i vebi
bankis sakuTari kapitali moicavs or elements: sayrdeni (ZiriTadi) da damatebiT kapitals.
maTi sakmarisobis gasaangariSeblad aqtivebisa da garesabalanso valdebulebebis Sewonva (da
ara balansis saerTo jamis gamoyeneba) iqna miRebuli. aseTi midgoma garesabalanso
operaciebis marTvis uzrunvelyofas da sust riskian aqtivebSi dabandebebis stimulirebas
axorcielebs. bazelis SeTanxmebam Tavisi arsiT, sakredito da qveyniuri riskebis Sefasebis
standartizireba moaxdina. rac Seexeba riskebs, romlebic saprocento ganakveTebTan da sabazro
riskTan aris dakavSirebuli, isini aRniSnuli meTodikis CarCoebSi 1977 wlamde regulirebas ar
eqvemdebareboda.
1977 wels bazelis komitetis mier kapitalis sakmarisobis normativis gaangariSebasTan
dakavSirebiT, sabazro riskebis gaTvaliswinebiT Sesabamisi rekomendaciebi iqna SemuSavebuli.
sakredito riskis gansazRvrisaTvis yvela aqtivebis Sewonva xorcieldeba riskis dadgenil
koeficientis Sesabamisad. yvelaze did siZneles iwvevs garesabalanso angariSebze aRsaricxi
operaciebis Sefasebis sakiTxi. aRniSnuli dakavSirebulia TiToeul qveyanaSi maTi nairsaxeobiT
(gansaxvavebiT) da zogjer umniSvnelo moculobiTac. TiToeul qveyanas riskebis interpretaiaSi
da bazelis komitetis rekomendaciebis gamoyenebaSi garkveuli Tavisufleba gaaCnia. amasTan
erTad aRniSnuli rekomendaciebis Tanaxmad, specialuri sakonversio koeficientis gamoyenebiT
yvela garesabalanso valdebulebebis eqvivalentur sakredito riskSi konversia aris saWiro
(aucilebeli). miRebuli Sedegebi Semdgom Seiwoneba, iseve rogorc es sabalanso operaciebis
SemTxvevaSia gaTvaliswinebuli, rac mraval banks axali finansuri instrumentebis danergvis
meSveobiT aqtivebis riskiani saxeobebis balansis gareT gatanis praqtikis gamoyenebis
SesaZleblobas ar aZlevs. swored aseTi saxiT miiRweva bankis yvela aqtivebis mixedviT
erToblivi riskis erTgvarovani Sefasebis ganxorcieleba.
kapitalis Sefasebis bazelis sistemam didi gavrceleba miiRo. ase magaliTad, evrokavSiris
CarCoebSi moqmedebs gadaxdisunarianobis erTini koeficienti, romelic kukis koeficientis
analogiuria, igi sakredito-institutebis mTlian sistemaze vrceldeba, da ara mxolod msxvili
saerTaSoriso bankebze.
581
bazelis SeTaxmebis Sesabamisad bankis kapitali kapitali 1 da kapitali 2 doneebad
daiyofa.
kapitali 1 (ZiriTadi) done moicavs: Cveulebriv aqciebs, gaunawilebel mogebas (romelic
dividendebis dagrovebas ar iTvaliswinebs), uvado privilegirebuli aqciebi, agreTve
konsolidirebuli Svilobili kompaniebis aqciebis arasakontrolo paketi minus araxelSexebadi
(aramaterialuri) ZiriTadi kapitali. bankebisaTvis nebadarTulia balansSi is xelSeuxebadi ZiriTadi
kapitalic asaxon, romelic bankis an arasabanko firmis naRd fulze SeZenis SemTxvevaSi
warmoiSoba. axali saerTaSoriso standartebi iTvaliswineben, rom bankis ZiriTadi kapitalis
minimalurad saWiro moculobis gansazRvrisas erToblivi kapitalis moculobidan gamoqviTuli
unda iqnas misi xelSeuxebadi kapitali.
kapitali 2 (damatebiTi) done moicavs: rezervebs aqtiuri operaciebis mixedviT, saerTo
danakargebze da sesxebis mixedviT zaralis dafarvaze, vadian privilegirebul aqciebs,
subordinirebul vals.
axali saerTaSoriso kapitaluri standartebi uSveben, rom xuTi wlis dafarvis sawyisi
saSualo vadiani subirdinirebuli uvado valdebulebebi saWiro damatebiTi kapitalis wyarod
iTvlebodes. magram damatebiTi kapitalis arc erTi forma ar SeiZleba ZiriTadi kapitalis 50%-ze
mets Seadgendes. 1992 wlis Semdeg kreditebisa da arendisagan zaralis dafarvaze dasaSvebi
rezervebi aseve damatebiTi kapitalis nawilad iTvlebodes im pirobebisas, rom saerTo (ara
gansakuTrebul) rezervebs warmoadgenen da isini bankebis riskis mixedviT Sewonili aqtivebis
1,25%-ze mets ar Seadgenen.
unda aRiniSnos, rom kapitali 2-is donis komponentebi bazelis SeTanxmebis xelmomweri
mxareebis mier damoukideblad regulirdeba, amasTan kapitali 2-is done ar SeiZleba kapitali 1-is
donis 100%-ze meti iyos. kapitali 2-is doneSi Semavali rezervebi sesxebis daubruneblobis
SemTxvevaze 1992 wlidan riskis mixedviT Sewonili aqtivebisagan 1,25%-iT aris SezRuduli,
xolo meoradi valebis dafarvis vadis dadgomis Sesabamisad amortizacias qvemdebare
saSualovadiani privilegirebuli aqciebis jamuri sidide, ar SeiZleba kapitali 1-is donis 50%-ze meti
iyos. kapitali 2-is donis sxva komponentebs SezRudvebi ar gaaCniaT, xolo dadgenili
normativebis gareT arsebuli yvela Tanxebi dasaSvebia, magram kapitalis saxiT ar CaiTvleba.
kapitalisadmi axali SeTanxmebuli moTxovnebi, romlebic ZalaSi 1992 wlis 31 dekembers
Sevida, iyo Semdegi:
582
1. kapitali 1-is donis Tanafardoba riskis mixedviT Sewonili aqtivebisa da
garesabalanso operaciebis jamTan unda iyos aranaklebi 4%-isa (gardamaval periodSi 3,65%);
2. erToblivi kapitalis (anu kapitali 1 da 2-is doneebis jami) Tanafardoba riskis
mixedvTi Sewonili aqtivebisa da garesabalanso operaciebis jamTan unda iyos aranakleb 8%-isa
(gardamaval periodSi 7,25%).
bazelis komitetis mier kapitalis sakmarisobis gansazRvrisadmi SemoTavazebuli
midgoma flobda Semdeg ZiriTad Rirsebebs:
 bankis `realuri~ kapitalis maxasiaTebeli iyo;
 bankis strategiis gadasinjvisa da minimaluri kapitalis pirobebSi kreditebis zedmetad
gazrdisagan TavSekavebas uwyobda xels, amasTan upiratesoba eZleoda ara sakredito portfelis
moculobas, aramed mis xarisxs;
 bankis saqmianobis arariskiani wilis gadidebas uwyobda xels;
 bankebis saqmianobis reglamentaciis SemcirebasTan mimarTebaSi waxalisdeboda,
vinaidan swored masSi vlindeba TviTregulirebis ZiriTadi elemetebi;
 garesabalanso valdebulebebis mixedviT riskebis aRricxvis SesaZleblobas iZleoda.
bankis kapitalis sakmarisobis gaangariSebis SemoTvazebul meTods RirsebebTan erTad
rigi arsebiTi naklovanebebic gaaCnda, kerZod:
 doneenis mixedviT kapitalis elementebis gansazRvraSi sakmarisi sizustis ararseboba,
ramac calkeuli bankebis mxridan kapitalisadmi moTxovnilebebis Serbileba gamoiwvia;
 aqtivebis riskis xarisxis mixedviT arasakmarisi dawvrilebiT diferenciacia;
 rezervebisadmi operaciebis calkeuli saxeobebis mixedviT moTxovnebis Semcireba;
 kapitalis sakmarisobis Sefasebisas mxolod sakredito riskze orientacia;
 kapitalis moculobis sabazro da procentuli riskebisagan damokidebulebis ar arseboba,
romelTac bankis saqmianobaze Zalian mniSvnelovani zegavlena gaaCnia.
bankis kapitalis sakmarisobis procentuli da sabazro riskebis gaTvaliswinebiT
gaangariSebis mizniT 1997 wlis ivlisSi kapitalis donisadmi moTxovnebis Sesaxeb
SeTanxmebasTan mimarTebaSi Sesworebebi iyo miRebuli. aRniSnuli Sesworebebis
Sesabamisad, sabanko zedamxedvelobis organoebis mier dadgenil vadebSi bankebs unda
ganesazRvraT sabazro riskebi da sakredito riskebTan damatebiT sabazro riskebis
gaTvaliswinebiTac kapitalis sakmarisobis normativis koreqtireba moexdinaT. sabazro riski _ aris
583
sabazro fasebis donis cvlilebiT gamowveuli sabalanso da garesabalanso poziciebis mixedviT
zaralis warmoSobis riski.
mocemuli moTxovna vrceldeboda Semdegi saxis riskebze:
 savalo instrumentebTan dakavSirebul riskebs, romlebic procentul ganakveTebze da
savaWro operaciebis portfelSi wilobriv instumentebzea dafuZnebuli;
 savaluto da savaWro riski (yidva-gayidva Zvirfasi liTonebis) bankis yvela operaciebis
mixedviT.
amrigad, 1988 wlisaTvis SemuSavebuli kapitalis standartis Sesaxeb da SemdgomSi 1997
wels Sevsebuli erTiani SeTanxmeba, romelic bazeli I-is saxiT aris cnobili, kapitalis Sevsebas
iTvaliswinebda kapitalisa da riskis mixedviT Sewonili aqtivebis sidideebis Sedarebidan
gamomdinare.
aRniSnuli SeTanxmebis mizezi iyo erovnuli sabanko sistemebis stabilurobis ganmtkiceba da
bankebisaTvis erTiani `TamaSis wesebis~ Seqmna, ris safuZvelzec:
 ganxorcielda kapitalis wilis zrdis uzrunvelyofa (1988 wlidan 1996 wlamde, anu rva wlis
ganmavlobaSi saSualod 1,2-jer);
 kapitalis gazrda miRweuli iyo. misi gazrdiT ekonomikuri zrdis periodSi da riskiani
aqtivebis sididis SemcirebiT (vardnis periodebSi);
 kapitalis standartis dadgenam bankebis stimulireba maRalriskiani dabandebebisaken ver
moaxdina;
 bankebma xelSekrulebiT dakisrebuli SezRudvebidan Tavis aridebis mizniT sxvadasxva
saxis kapitaluri arbitraJis gamoyeneba daiwyes.
sabanko regulirebaSi Tanamedrove tendenciebma (moqniloba, sizustis amaRleba, regulirebis
deformalizacia) kapitalis Sefasebis standartebis cvlilebis saWiroeba ganapirobes, rac 2000 wels
iqna gakeTebuli, rodesac bazelis komitetma kapitalis sakmarisobis Sefasebis axali sistema
moiwona (bazeli II). aRniSnuli sistema sabanko saqmis sferoSi axali standartebis dacvis mizniT
iyo SemuSavebuli. igi kapitalis Sefasebisadmi sxvadasxva midgomebs (standartizirebul, sagareo
da Sida reitingebs _ IRB) moicavda da sakredito organizaciebis riskebis donis ufro srulad da
zustad gaTvaliswinebis saWiroebaze axdanda maregulirebeli organoebis yuradRebis
aqcentirebas (mimdinareobs axali sazedamxedvelo principebis _ bazeli III-is SemuSaveba, rasac
Cven qvemoT ufro konkretulad ganvixilavT.
584
Sefasebis axali sistema (bazeli II) meTodologiuri da sazedamxedvelo TvalsazrisiT, misi
SemuSavebis xasiaTisa da xarisxis gaTvaliswinebiT, kapitalis sakmarisobis Sefasebis moqmedi
praqtikis reformirebis orientiria da igi ganpirobebulia imiT, rom:
 Tanamedrove pirobebSi mzardi sabanko biznesis sirTule da kompleqsuroba
sazedamxedvelo organoebidan kapitalis sakmarisobis Sefasebis sistemis Sesabamis
koreqtorebas saWiroebs;
 aRniSnul pirobebSi moqmedebis ZiriTad mimarTulebas warmoadgens kapitalis
SefasebisaTvis gamosayenebeli modelebis raodenobis gafarToeba;
 axali modelebis danergva maT Teoriul da praqtikul dasabuTebazea damokidebuli.
saerTaSoriso standartebiT bankis sawesdebo kapitalis minimaluri sidide 1999 wlis 1
ianvridan 5 mln evros eqvivalentur TanxaSi dadginda, ris safuZvelzec saqarTvelos erovnuli
bankis prezidentis 2003 wlis 23 dekembris brZaneba #297-is safuZvelze sabanko saqmianobis
licenzirebis maZiebeli komerciuli bankebisaTvis da ucxouri komerciuli bankebis filialebisaTvis
sazedamxedvelo kapitalis minimaluri odenoba 12 mln lariT ganisazRvra, rac miaxloebiT 5 mln
evros tolia.
kapitalis sakamrisobis normativis gaangariSeba Tanamedrove pirobebSi xorcieldeba
Semdegi TanmimdevrobiT:
1. ganisazRvreba kapitalis absoluturi sidide;
2. gaiangariSeba sabalanso angariSebze arsebuli aqtivebis mixedviT sakredito riskis sidide,
(aqtivebi Seiwoneba riskis xarisxis mixedviT);
3. ganisazRvreba sakredito riskis sidide sakredito xasiaTis pirobiTi valdebulebebis
mixedviT;
4. gaiangariSeba sakredito riskis sidide vadiani garigebebis mixedviT;
5. gaiangariSeba sabazro riskis sidide.
kapitalis sakmarisobis normativi (H1) gaiangariSeba Semdegi formuliT:
H1 = K : [Kri (Ai-rsi) + bmT + mTr.Sw. + krr.gb + krr.vd + rv.gr - sr) ] x 100%,
sadac: K _ aris kapitalis jami;
Kri _ aris riskis koeficienti i-aqtivis;
Ai _ bankis i-aqtivi;
rsi _ rezervis sidide sesxebis mixedviT SesaZlo danakargebze;
585
bmT _ bankis mTxovnebi kontragentisadmi garigebebis uku (vadiani) gamosyidvasTan
mimarTebaSi;
mTr.S.w. _ moTxovnilebebis riskis donis mixedviT Sewonili Tanxa
krr.gb _ sakredito riskis sidide, romlebis garesabalanso
angariSebzea asaxuli;
krr.vd _ sakredito riskis sidide vadiani garigebebis mixedviT
rv.gr -_ rezervi vadiani garigebebis mixedviT;
sr _ sabazro riskebis sidide
bankis sakuTari kapitalis sidide gaiangariSeba rogorc ZiriTadi da damatebiTi kapitalis jami
ZiriTadi kapitali ganisazRvreba rogorc jami: sawesdebo kapitalis Cveulebrivi aqciebis formiT;
arakumulaciuri privilegirebuli aqtiebisa da privilegirebuli aqtiebi; sawesdebo kapitalis mTliani
Tanxis; saemisio Semosavlis; sarezervo fondis, dagrovebis fondis nawili da sxva fondebis,
romlebic gasuli da mimdinare periodis mogebidan aris Seqmnili. koreqtirebebis Semdeg
miRebuli Tanxa Seadgens ZiriTad kapitals an kapitals I donis.
damatebiTi kapitali (kapitali II donis) moicavs Semdeg ZiriTad elementebs:
 qonebis Rirebulebis nazardi gadafasebis xarjze;
 mimdinare wels formirebuli fondebis nawili, romelic auditorebis mier ar aris
dadasturebuli;
 mogeba mimdinare wlis, romelic auditorebis mier ar aris dadasturebuli;
 subordinirebuli krediti (depoziti) _ narCeni RirebulebiT;
 sawesdebo kapitalis nawili, romelic qonebis Rirebulebis nazardis kapitalizaciis xarjzea
formirebuli gadafasebisas;
 privilegirebuli aqciebis (kumulatiurebis CarTviT) nawili;
 wina wlebis mogeba, romlebis auditorebis mier ar aris dadasturebuli.
kapitali II-is donis Tanxa mcirdeba damatebiTi kapitalis wyaroebze, romelTa
formirebisaTvis arasaTanado aqtivebia gamoyenebuli.
aseTi saxiT gaangariSebuli ZiriTadi da damatebiTi kapitalis Tanxebi jamdeba. amasTan,
damatebiTi kapitalis absoluturi sidide gaangaiSebaSi miiReba TanxiT, romelic ZiriTad kapitals
ar aWarbebs. Tu ZiriTadi kapitalis sidides nulovani an uaryofiTi sidide gaaCnia, maSin
damatebiTi kapitalis wyaroebi kapitalis gaangariSebaSi ar CairTveba.
586
sakuTari kapitalis erToblivi Tanxa sakmarisobis normativis gaangariSebis mizniT rig
maCveneblebze koreqtirdeba.
aqtivebis riskis mixedviT Sewonili Tanxis jamis gaangariSebisas, isini dabandebis riskis
xarisxisa da Rirebuebis nawilis SesaZlo dakargvis mixedviT xuT jgufad daiyofa. aqtivebis
Sewonva xorcieldeba Sesabamis sabalanso angariSze (angariSebze) an mis nawilze, Semcirebuli
mocemuli aqtivis mixedviT Seqmnili rezervis TanxiT Semcirebuli, saxsrebis naSTebis
gadamravlebiT riskis koeficientze, da gayofili 100%-ze. aqtivebi, romelTa mixedviT sabazro
riskia gaangariSebuli, riskis koeficientis ar Seiwoneba.
riskis xarisxis Sewonili aqtivebis miRebuli Tanxa gaizrdeba sakredito xasiaTis pirobiTi
valdebulebebis mixedviT sakredito riskis sidideze da vadiani garigebebisa da sabazro riskis
sididis mixedvT sakredito riskis sidideze.
sakredito riskis sididis sakredito xasiaTis pirobiT valdebulebebis mixedviT
gaangariSebisaTvis TiToeuli finansuri instrumentis Sesabamis koeficientebze gadamravlebis
gziT sakredito eqvivalentebamde daiyvaneba. amasTan, finansuri instrumentebi dajgufebulia
riskis xarisxis mixedviT: maRali riskiani – 1; saSualo riskiani _ 0,5; dabali riskiani _ 0,2; riskis
gareSe _ 0; riskiani aqtivebi miRebul Tanxaze gaizrdeba.
mimdinare sakredito riski TavisTavad ormxriv sakompensacio SeTanxmebebSi CarTuli
garigebebis mixedviT Canacvlebis Rirebulebis Tanxas warmoadgens.
potencialuri sakredito riski ganisazRvreba rogorc ormxrivi kompensaciuri
SeTanxmebebiT iuridiulad gaformebuli garigebebis mixedviT riskebis jami.
sabazro riskis Tanxa gaiangariSeba aRniSnul sakiTxTan dakavSirebiT erovnuli bankis
mier Camoyaliebebuli debulebis Sesabamisad formuliT:
sabaz r o  pr o c ent ul i saf o nd o saval ut o 

= 12, 5×  + + .
r i ski  r i ski r i ski r i ski 
kapitalis sakmarisobis normativis (H1) minimalurad dasaSvebi ricxobrivi mniSvneloba

dgindeba sakuTari kapitalis mniSvnelobaze damokidebulebaSi da igi 5 mln. evros eqvivalentiani
bankebisaTvis 10-14%-is farglebSia dasaSvebi.
saqarTveloSi erovnuli bankis mier SemuSavebuli bankis kapitalis sakmarisobis
gaangariSebis meTodika bazelis komitetis rekomendaciebTan maqsimalurad aris miaxloebuli
587
komerciuli bankebis saqmianobaze zedamxedvelobis mixedviT. amasTan erTad, 2000 wels
bazelis komitetis mier axali midgomebi iqna SemoTavazebuli kapitalis adeqvaturobis Sefasebisa
da bankebis mier prudencialuri normebis dacvaze kontrolis gaumjobesebis problemebTan
mimarTebaSi da dRes kapitalis sakmarisobis koeficientis gaangariSeba moicavs Semdeg
parametrebs:
sakr ed i t o kapi t al i
K  8%.
sakr ed i t o r i ski +sao per ac i o r i ski +sabaz r o r i ski
6% 1, 6% 0, 4%
amrigad, gaangariSebis axal midgomaSi kapitalis sakmarisobis Sefasebisas gaangariSebis
ZiriTadi principi SenarCunebulia, Tumca erTdroulad sazedamxedvelo organoebis rolis
gaZlierebaze da sabazro meqanizmis bankebis kapitalusi bazis formirebis procesze ufro didi
mniSvnelobaa mikuTvnebuli.
rac Seexeba axali zedamxedvelobis principebis (bazeli III) SemuSavebis sakiTxs, unda
aRiniSnos, rom saerTaSoriso sabanko seqtorisaTvis 2010 weli xasiaTdeboda realuri ekonomikis
msoflio finansuri krizisis zegavlenidan etapobrivi gamosvliT, kapitaluri dabandebis globaluri
disbalansis tendenciebis ganaxlebiT, evropaSi saxelmwifo sagareo valis krizisis riskis gazrdiTa
da finansuri krizisis Sedegebis gaTvaliswinebiT axali zedamxedvelobis principebis (bazeli III)
SemuSavebiT. bazelis komitetis mier 2010 wlis 16 dekembers gamoqveynebuli bazeli III-is
dokumenti (3) swored finansuri krizisis SedegebTan brZolis gaanalizebidan gamomdinare,
regulirebis arsebuli saerTaSoriso CarCosa da riskebis marTvis praqtikis ramdenime
fundamentalur naklovanebebze metyvelebs da igi msgavsi xarvezebis aRmofxvriskenaa
mimarTuli. bolo globaluri fiansnuri krizisisaTvis damaxasiaTebeli zogierTi naklovaneba,
romelTa gadaWris mcdelobas bazeli III warmoadgens, SemdegSi mdgomareobs (4):
 likvidobis susti menejmenti da arasakmarisi buferebi;
 sabanko sistemaSi leverijis Warbi zrdisa da sesxis damtkicebis gamartivebuli pirobebis
kombinacia;
 arasakmarisi donisa da xarisxis sabanko kapitali;
 mniSvnelovani xarvezebi komerciul marTvasTan, riskebis menejmentTan da bazris
gamWvirvalobasTan dakavSirebul sakiTxebSi.
bazeli III aris bazeli II-is ubralo gagrZeleba an misi Canacvleba ki ara, aramed bazeli II-isa
da bazeli I-is Semavsebeli elementi, igi bankebisa da sabanko seqtoris gaZlierebiskenaa
588
mimarTuli, imisaTvis, rom isini ukeTesad iyvnen momzadebulebi Semdgomi krizisebisaTvis
maTi wyarosa da maxasiaTeblebis miuxedavad. igi amartivebs da aZlierebs kapitalis koeficients
da regulirebis CarCoSi gvTavazobs makroprudenciul komponentebs. mravalricxovani
siaxleebidan SesaZlebelia Semdegi mniSvnelovani komponentebis gamoyofa:
 kapitalis xarisxis zrda, rom SesaZlebeli iyos misi meSveobiT zaralis dafarva rogorc
fiansnuri isntitutis saqmianobis uwyvetobis, aseve misi gakotrebis pirobebSi;
 riskebis marTvis sferos gafarToeba, kerZod, kapitalis bazrebTan dakavSirebuli riskebis
mocva;
 minimaluri kapitalis koeficientis gazrda, romelic moicavs Cveulebrivi aqciebis minimum
4,5 procentidan da konservaciis buferis minimum 2,5 procentian maCvenebels (rogorc
zemoT ukve iyo aRniSnuli, kapitali 1-is donis Tanafardoba riskis mixedviT Sewonili
aqtivebisa da garesabalanso operaciebis jamTan 4%-is toli da gardamaval periodSi 3,65%
iyo damtkicebuli);
 saerTaSoriso harmonizirebuli leverijis koeficientis SemoReba (3 procenti), romelic
riskebze dafuZnebiT Sevsebul kapitalTan erTan mniSvnelovan rols Seasrulebs Warbi
sabalanso da garesabalanso leverijis aridebaSi;
 likvidobis saerTaSoriso standartebis SemuSaveba da moklevadiani likvidobis gadafarvis
koeficientisa da grZelvadiani wminda stabiluri dafinansebis koeficientebis SemoReba;
 zedamxedvelobis procesisa da sajaro gamWvirvalobis, Sefasebis praqtikis, stres-
testirebis, likvidobis riskis marTvis, korporaciuli marTvisa da sakompensacio praqtikis
meTodologiis gaumjobesebasTan erTad standartebis zrda;
 kapitalis buferis, maT Soris, kapitalis konservaciisa da biznes ciklis sawinaaRmdego
buferebis ganviTareba, romelTa akumulireba-aRmavlobis fazaSi, xolo gamoyeneba ki
stresul periodSi iqneba SesaZlebeli.
aRniSnul axal CarCos `didi oceulis~ qveynebSi 2013 wels aamoqmedeben da igi etapobrivad
dainergeba 2019 wlamde. miuxedavad gardamavali debulebisa, bazeli III-is danergva sakmaod
rTul amocanad miiCneva. publikaciebis (5) Tanaxmad, bazeli III mniSvnelovan gavlenas
iqoniebs evropis sabanko seqtorze: `2013 wlisaTvis industrias dasWirdeba daaxloebiT 1,1
trilioni evros odenobis damatebiTi pirveladi kapitali, 1,3 trilioni evros odenobis moklevadiani
likvidobis uzrunvelyofa da 2,3 trilioni evros odenobis grZelvadiani dafinanseba, Tu
mxedvelobaSi ar miviRebT sxvdasxva SesaZlo Semarbilebel RonisZiebebs~. msgavs gavlenas
589
iqoniebs bazeli III SeerTebuli Statebis sabanko seqtorzec amave publikaciis SefasebiT:
`damatebiTi kapitalis saWiroeba dRes evropasa da SeerTebul StatebSi arsebuli pirveladi
kapitalis 60 procents utoldeba, xolo damatebiTi likvidobis saWiroeba ki _ dReisaTvis arsebuli
mTliani moklevadiani likvidobis 50%-s~. aRniSnulis gaTvaliswinebiT, bazeli III-is danergvam
SesaZlebelia mniSvnelovani gavlena iqonios msoflios sabanko seqtorSi dRes arsebul biznes
modelze.
CamoTvlil sakiTxTa umravlesoba aqtualuria saqarTvelos sabanko sistemisaTvisac.
bazeli III iTvaliswinebs riskebis Zlieri menejmentisa da zedamxedvelobis praqtikis
gaZlierebas. mniSvnelovania agreTve rezervebis Seqmnis Zlieri meTodologiis SemuSaveba
mosalodnel da ara realizebul zaralze dafuZnebiT. Sesabamisad, saSualovadian amocanas
riskebze dafuZnebuli zedamxedvelobis kidev ufro daxvewa, ganviTareba da dRes arsebuli
zedamxedvelobis praqtikis gaumjobeseba da saerTaSoriso standartebTan ufro metad
miaxloeba warmoadgens.
zemoaRniSnulidan gamomdinare, Semdegi saxis mokle daskvnis gakeTeba aris
SesaZlebeli:
1. ekonomikis ganviTarebis Tanamedrove pirobebSi bankis resursebis formirebis problemas
pirvelxarisxovani mniSvneloba eniWeba. aseTi mdgomareoba imiTac aris gamowveuli, rom
ekonomikis sabazro modelze gadasvliT, saxelmwifos mxridan sabanko saqmeze monopoliis
likvidaciiT, orsafexuriani sabanko sistemis CamoyalibebiT sabanko resursebis
Taviseburebebmac arsebiTi cvlilebebi ganicades.
2. sakredito resursebis bazarTan erTad fasiani qaRaldebis bazaric iwyebs funqcionirebas,
sadac bankebi ukve sakuTari resursebis gamyidvelebad an saxelmwifo korporaciuli fasiani
qaRaldebis myidvelebad gamodian. sadazRvevo, finansuri da sxva sakredito dawesebulebebis
arseboba ki _ aaqtiurebs sakredito resursebis bazarze konkurentul brZolas da amwvavebs
bankebis mier droebiT Tavisufal fuladi saxsrebis akumulirebis problemas.
3. sawesdebo kapitali (fondi) _ bankis arsebobis ekonomikuri da komerciuli saqmianobis
ganxorcielebis safuZvelia da igi bankis, rogorc iuridiuli piris Camoyalibebis savaldebulo pirobas
warmoadgens. sabanko kapitalis ZiriTadi funqciebia: dacviTi (buferuli) funqcia, operaciuli
(finansuri resursebis bazarSi SeRwevadobis) funqcia, maregulirebeli (likvidurobis
problemebidan dacvis funqcia.
590
4. komerciuli bankebis resursebi, anu sabanko resursebi TavisTavad yvela saxsrebis
erTobliobas warmoadenen, romlebic bankebis gankargulebaSi imyofeba da isini aqtiuri
operaciebis ganxorcielebisaTvis gamoiyeneba. komerciuli bankis resursebis ZiriTad wyaros
Seadgenen: moziduli saxsrebi (bankis yvela resursebis 70-80%), xolo sakuTari saxsrebis wilze
20-dan 30%-mde modis, rac mTlianobaSi sabanko sistemaSi Camoyalibebul struqturas
Seesabameba.
5. bankis kapitalis sakmarisobis principia: sakuTari kapitalis sidide unda Seesabamebodes
riskebis mixedviT sewonili aqtivebis jamis sidides. naSromSi SemoTavasebulia Semdegi
koeficientebis gaangariSebis formulebi: kapitalis sakmarisobis koeficienti, sabazro riskis sidide,
angariSebze saxsrebis mudmivi naSTebis, fuladi saxsrebis Senaxvis saSualo vadis da saxsrebis
angariSebze daleqvis donis koeficientebi.
6. sakmaod detalurad aris ganxiluli saerTaSoriso safinanso organoebSi sabanko kapitalis
Sefasebis da kapitalis sakmarisobis saerTo kriteriumebis SemuSavebaSi bazelis komitetis egidiT
Camoyalibebuli zedamxedvelobis principebi: bazeli I, bazeli II da bazeli III, rac saboloo jamSi
saerTaSoriso sabanko seqtorisaTvis realuri ekonomikis msoflio finansuri krizisis zegavlenidan
etapobrivad gamosvlis, kapitaluri dabandebis globaluri disbalansis tendenciebisa da finansuri
krizisis Sedegebis Semcirebis gaanalizebidan gamomdinareobs da arsebuli xarvezebis
aRmofxvrisaken aris mimarTuli.
7. dadasturebulia, rom bazeli III _ aris wina Sesabamisi dadgenilebebis (bazeli I da II) ara
Camnacvlebeli, aramed Semavsebeli elementebis momcveli gadawyvetileba, igi bankebisa da
sabanko seqtoris gaZlierebisaken aris mimarTuli. igi amartivebs da aZlierebs bankis kapitalis
sakmarisobis koeficientis mniSvnelobas da misi danergva sakmaod rTul amocanad aris
miCneuli, vinaidan igi msoflioSi didi moculobis damatebiTi pirveladi kapitalis moklevadiani
likvidobisa da grZelvadiani dafinansebis uzrunvelyofas saWiroebs (saubaria trilionobiT evroze),
rac saboloo jamSi mniSvnelovan gavlenas iqoniebs msoflios qveynebis, maT Soris saqarTvelos
sabanko seqtorSi dRes arsebuli biznesis modelze.
591
ლექცია 15. კომერციული ბანკების პასიური და
აქტიური ოპერაციები, საბანკო ბიზნესზე
რისკების ურთიერთზემოქმედების ფაქტორის
დადგენა,საკრედიტო რისკების ანალიზთან
მიმართებაში შეცდომები
15.1. კომერციული ბანკების რესურსების

ფორმირების პასიური და რესურსების
გამოყენების ძირითადი აქტიური ოპერაციები
592
ბანკები საბაზრო ეკონომიკის ერთ-ერთ ცენტრალურ რგოლს
წარმოადგენენ, ამიტომ მათი საქმიანობის განვითარება - საბაზრო ეკონომიკის
ფუნქციონირების აუცილებელი პირობაა. კომერციული ბანკები მიღებულია
საქმიანი საწარმოების კატეგორიაზე იქნას მიკუთვნებული, რომლებმაც
ფინანსური შუამავლების სახელწოდება დაიმკვიდრეს. ესენია
მრავალფუნქციური დაწესებულებეი, რომლებიც საკუთარ საქმიანობას
ახორციელებენ სასესხო კაპიტალის ბაზრის სხვადასხვა სექტორებში: ისინი
მოიზიდავენ კაპიტალს, სამეურნეო საქმიანობის პროცესში
გამონთავისუფლებულ თავისუფალ ფულად სახსრებს, მოსახზლეობის
დანაზოგებს და მიაწვდიან მათ დროებით სარგებლობაში სხვადასხვა
მსესხებლებს, რომლებსაც დამატებითი კაპიტალის საჭიროება გაუჩნდათ.
ამრიგად, ბანკები ფულადი სახსრების დარგთაშორისო და რეგიონთაშორისო
გადანაწილების განხორციელებით მნიშვნელოვან სახალხომეურნეობრივ
ფუნქციას ასრულებენ.
მსხვილკომერციულბანკებს შეუძლიათ კლიენტებს ფინანსური
მომსახურების სრული კომპლექსი მიაწოდონ,მათ შორის კრედიტები,
დეპოზიტები, ანგარიშსწორებების განხორციელება და სხვები. თანამედროვე
პირობებში მათ შეუძლიათ კლიენტებს 200-ზე მეტი სახეობის
მრავალფეროვანი საბანკო მომსახურება მიაწოდონ. სწორტედ ამიტომ
ეკონომიკურად განვითარებულ ქვეყნებში კომერციული ბანკები საკრედიტო
სისტემის მთავარ ოპერატიულ რგოლს წარმოადგენენ.
ამასთან ერთად, ბაზრის პირობებში მუშაობით, კომერციული ბანკი
შეიძლება დანაკარგებისა და გაკოტრების რისკის ზემოქმედების ქვეშ
აღმოჩნდეს. რისკის ძირითადი სახეობები დაკავშირებულია, უპირველეს
ყოვლისა, მისი პორტფელის სტრუქტურასთან, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,
ფინანსური აქტივების ნაკრებთან, რომლებშიც ბანკში არსებული რესურსებია
დაბანდებული.
593
ძირითადი პორტფელური რისკებია:
1) საკრედიტო რისკი - არგადახდის რისკია საბანკო სესხთან ან ფასიანი
ქაღალდთან მიმართებაში;
2) ლიკვიდობის რისკი - ფინანსური აქტივების საგადახდო
საშუალებებში დანაკარგების გარეშე სწრაფი კონვერსიის
შეუძლებლობაა;
3) საპროცენტო განაკვეთების ცვლილების რისკი. საპროცენტო
განაკვეთების არასტაბილურობა, მათი ცვლილება ინფლაციური
პროცესების განვითარებასთან დაკავშირებით ჩვეულებრივ საბანკო
ოპერაციების მოგებიანობაზე უარყოფითად ზემოქმედებს.
აღნიშნულთან დაკავშირებით კომერციული ბანკის მართვის ერთ-ერთ
ცენტრალურ ამოცანას საბანკო ოპერაციების მოგებიანობასა და მის
ლიკვიდობას შორის ოპტიმალური თანაფარდობის მხარდაჭერა, ანუ
კლიენტების წინაშე საკუთარი ვალდებულებების თავისდროულად დაფარვის
შესაძლებლობა წარმოადგენს. ამისათვის ბანკმა უნდა - გაზარდოს საკუთარი
კაპიტალი, უზრუნველყოს საჭირო პროპორციები საკუთარ და მოზიდულ
სახსრებს შორის, განახორციელოს აქტიური ოპერტაციების ოპტიმალური
სტრუქტურის ფორმირება.
სხვა სიტყვებით, ბანკის ლიკვიდობის მართვის პროცესი ბანკის
პასივებისა და აქტივების მართვასთან მიმართებაში ღონისძიებებისა და
მეთოდების ერთობლიობას მოიცავს.
კომერციული ბანკის ოპერაციებიდაიყოფა პასიურებად და
აქტიურებად. პასიურ ოპერაციებს მიეკუთვნებიან ოპერაციები, რომლებიც
დაკავშირებულია კომერციული ბანკების რესურსების ფორმირებასთან, ხოლო
აქტიურებს კი - ოპერაციები, რომლებიც ბანკის რესურსების განთავსებასთანაა
დაკავშირებული. თეორიული მასალის უფრო სიღრმისეულად შესწავლის
594
მიზნით პასიური და აქტიური ოპერაციების ანალიზისას გამოყენებადი
ანგარიშსწორებების ძირითადი სახეობების განხილვაა მიზანშეწონილი.
კომერციული ბანკის რესურსების ფორმირებასთან

მიმართებაში პასიური ოპერაციები:
პასიური ოპერაციები - არის ოპერაციები, რომლებიც ბანკის რესურსების

ფორმირებასთანაა დაკავშირებული. მათ მიეკუთვნება: ანგარიშსწორებები
საკუთარ (კაპიტალის) დამოზიდულ (დეპოზიტები; სესხები; საკუთარი სავალო
ვალდებულების: დეპოზიტური სერთიფიკატების, თამასუქების და სხვა
ფინანსური ვალდებულებების გაყიდვიდან თანხები) სახსრებთაბ მიმართებაში
და სხვა სახის სახსრების ფორმირებასთან დაკავშირებული ოპერაციები.
პასიური ოპერაციების შემადგენლობაში კომერციული ბანკის საკუთარი
სახსრების (კაპიტალის) ფორმირებასთან დაკავშირებული ანგარიშსწორებები
გამოიყოფა.
საბანკო რესურსები ბანკის მიერ პასიური ოპერაციების
განხორციელების შედეგად იქმნება და ბალანსის პასივში აისახება. საბანკო
რესურსებს მიეკუთვნებიან საკუთარი და მოზიდული სახსრები, რომელთა
ერთობლიობა აქტიური ოპერაციების განხორციელებისათვის, ანუ
შემოსავლის მიღების მიზნით მობილიზებული რესურსების
განთავსებისათვის გამოიყენება.
ბანკის საკუთარი რესურსების სიდიდე განისაზღვრება როგორც
ძირითადი და დამატრბითი კაპიტალის ჯამი.
ძირითადი კაპიტალი განისაზღვრება როგორც საკუთარი სახსრების
წყაროების ჯამი. საკუთარი სახსრების წყაროების შემადგენლობაში ჩაირთვება:
1) საწესდებო კაპიტალი;
2) ემისიური შემოსავალი;
595
3) ქონება, რომელიც საკრედიტო ორგანიზაციის მიერ,
ორგანიზაციებიდან და ფიზიკური პირებიდან, საკუთრებაში
უსასყიდლოდ არის მიღებული;
4) საკრედიტო ორგანიზაციების ფონდები (რეზერვები და სხვა
ფონდები);
5) მოგების ნაწილი საანგარიშგებო წლის, შემცირებული შესაბამის
პერიოდში განაწილებული სახსრების სიდიდეზე, რომელთა შესახებ
მონაცემები აუდიტორული ფირმის მიერ არის დადასტურებული;
6) ფონდების ნაწილი, რომლებიც საანგარიშგებო წლის მოგების
ხარჯზეა ფორმირებული, რომელთა შესახებ მონაცემები საკრედიტო
ორგანიზაციის საქმიანობის შედეგების მიხედვით აუდიტორული
ფირმის მიერ არის დადასტურებული;
7) რეზერვის თანხა, რომელიც შვილობილი და დამოკიდებული
აქციონერული საზოგადოებბის აქციებში დაბანდებების
გაუფასურების ქვეშ არის შექმნილი;
8) ზოგიერთი სხვა სახსრები.
ბანკის ძირითადი კაპიტალის გაანგარიშებისას ძირითადი კაპიტალის
ზემოთ ჩამოთვლილი წყაროები მცირდება შემდეგი მაჩვენებლების
სიდიდეზე: არამატერიალური აქტივების; საკუთარი აქციების, გამოსყიდული
აქციონერებისაგან; ზოგიერთი ზარალი წინა წლების; ზარალი საანგარიშგებო
წლის, აუდიტორული დასკვნით დადასტურებული.
ბანკების მოზიდული სახსრები. ბანკები აქტიური ოპერაციების
განხორციელებისათვის ფულად რესურსებში საკუთარი მოთხოვნილებების
ძირითად ნაწილს მოზიდული სახსრების ხარჯზე ახორციელებენ, რომლებიც
ბანკის ვალდებულებებს წარმოადგენენ. ასეთ სახსრებს, პირველ რიგში,
მიეკუთვნებიან დეპოზიტები - ფული, რომელიც ბანკში მისი კლიენტების
(კერძო პირების, საწარმოებისა და ორგანიზაციების) მიერ არის შეტანილი.
596
დეპოზიტები სხვადასხვა სახის ანგარიშებზე განთავსდება და ანგარიშის
რეჟიმისა და საბანკო კანონმდებლობის შესაბამისად გამოიყენება.
დეპოზიტების გარდა მოზიდული სახსრები მოიცავენ - სესხებს, ასევე ფულად
ბაზარზე ბანკის საკუთარი სავალო ვალდებულებების გაყიდვიდან სახსრებს.
ფულად ბაზარზე ბანკის სავალო ვალდებულებებს მიეკუთვნებიან -
დეპოზიტური სერთიფიკატები, თამასუქები და სხვა ფინანსური
ვალდებულებები.
დეპოზიტური სერთიფიკატები - მოწმობებია ბანკში იურიდიულ პირებს
შორის განთავსებადი ანაბრების არსებობის შესახებ. ისინი შეიძლება ფულად
ბაზარზე მიმოიქცეოდეს - იყიდებოდეს და შეიძინებოდეს.
ბანკების მოზიდულ რესურსებზე გადახდა მათ გამოყენებაზე ფულის
(პროცენტების) გადახდაში მდგომარეობს.
სს „ლიკამ“ გახსნა დეპოზიტური ანაბარი 100 მლნ ლარის ოდენობით,
სამი თვის ვადით, პროცენტების ხელშეკრულების მოქმედების ვადის ბოლოს
6% წლიური გაანგარიშებით დარიცხვით. საჭიროა განისაზღვროს ფულადი
თანხა, რომელსაც კლიენტი ხელშეკრულების ვადის დასრულებისას მიიღებს
ბანკიდან.
ამოცანის გადასაწყვეტად გამოვიყენოთ ფორმულა:
მმთ = დღთ x (1 + in / 100 x n),
სადაც: მმთ - მომავლის თანხაა პროცენტების დარიცხვის შემდეგ,
დღთ - ფულის დღევანდელი თანხაა,
in – მარტივი საპროცენტო განაკვეთია,
n - წელთა რაოდენობაა.
100 000 000 x (1 + 6 / 100 x 3 / 12) = 101 500 000 ლარს.
პროცენტი ანაბარზე = 101 500 000 – 100 000 000 = 1 500 000 ლარს.
597
ბანკი დეპოზიტებს ნახევარი წლით ღებულობს 10% წლიური
განაკვეთით. განვსაზღვროთ ბანკის მიერ გადახდილი პროცენტები 150 ათ.
ლარის ოდენობის ანაბარზე.
ამოცანის ამოსახსნელად გამოვიყენოთ ფორმულა:
I = ni x P / 100,
სადაც: i –პროცენტების თანხაა,
n – წლების რაოდენობაა,
P - თანხა, რომელზედაც დაირიცხება პროცენტები.
მონაცების ფორმულაში ჩასმით, მივიღებთ პროცენტების თანხას:
I = 0,5 x 10 x 150 000 / 100 = 7 500 ლარს.
ზოგჯერ ბანკში განთავსებული დეპოზიტების შენახვის ვადა დღეებში

იცვლება. სხვადასხვა ქვეყნების საბანკო პრაქტიკაში პროცენტების
დარიცხვისას ვადა დღეებში და დღეების საანგარიშო რაოდენობა წელიწადში
სხვადასხვანაირად განისაზღვრება.
ე.წ. გერმანულ პრაქტიკაში დღეთა რაოდენობის გაანგარიშება
დაფუძნებულია - წლის ხანგრძლივობა 360 დღეზე და თვეებისა კი 30 დღეზე.
საფრანგეთის პრაქტიკაში წლის ხანგრძლივობა მიღებულია 360 დღის
ტოლად, ხოლო დღეთა რაოდენობა თვეებში აიღება მათი ფაქტიური
კალენდარული ხანგრძლივობის ტოლად (28, 29, 30 და 31 დღე).
ინგლისის პრაქტიკაში წელი - 365 დღეა და თვეების შესაბამისი ზუსტი
ხანგრძლივობა.
დეპოზიტი 200 ათ. ლარის სიდიდით ბანკში ჩაოდებული იყო 12.03.2016
წ. და უკან მოთხოვნილი იქნა 25.12.2016 წ. პროცენტების განაკვეთი
598
შეადგენდა 8% წლიურს. განსაზღვრეთ დარიცხული პროცენტების თანხა
დარიცხვის ვადის განსაზღვრის სხვადასხვა მეთოდებისას.
1.გერმანულ პრაქტიკაში დეპოზიტის შენახვის დღეთა საანგარიშო
რაოდენობა ტოლი იქნება: 20 (შენახვის დღეების რაოდენობა მარტში) + 30
(აპრილი) + 30 (მაისი) + 30 (ივნისი) + 30 (ივლისი) + 30 (აგვისტო) + 30
(სერქტემბერი) + 30 (ოქტომდერი) + 30 (ნოემბერი) + 25 (შენახვის დღეების
რაოდენობა დეკემბერში) – 1(დეპოზიტის მიღების დღე და გაცემის დღე ერთ
დღედ ითვლება) = 284. დღეების საანგარიშო რაოდენობა წელიწადში - 360.
I = 284 / 360 x 8 x 200 000 / 100 = 12 622, 22 ლარი.
2.საფრანგეთის პრაქტიკაში დეპოზიტის შენახვის დღეების საანგარიშო
რაოდენობა ტოლი იქნება: (20 + 30 + 31 + 30 + 31 + 31 + 30 + 31 + 30 + 25) – 1 =
288. დღეების საანგარისო რაოდენობა წელიწადში - 360.
I = 288 / 360 x 8 x 200 000 / 100 = 12 800 ლარი.
3.ინგლისის პრაქტიკაში დეპოზიტების შენახვის დღეების საანგარიშო
რაოდენობა ტოლია 288, დღეების საანგარიშო რაოდენობა წელიწადში - 365.
I = 288 / 365 x 8 x 200 000 / 100 = 12 624,66 ლარი.
ამრიგად, ანგარიშის მფლობელისათვის (კლიენტისათვის) უფრო
სარგებლიანია პროცენტების დარიცხვის საფრანგეთის პრაქტიკა, ხოლო
ბანკებისათვის - გერმანული პრაქტიკა.
მარტივი და რთული პროცენტები. კომერციულ, საკრედიტო და სხვა
ფინანსურ გარიგებებში პროცენტული გაანგარიშებები ფართოდ გამოიყენება.
ამასთან საფინანსო ან საკრედიტო ხელშეკრულების დადებისას, მხარეები
ითვალისწინებენ საპროცენტო განაკვეთის სიდიდეს - შემოსავლის შედარებით
სიდიდეს ამა თუ იმ დროითი პერიოდის განმავლობაში (დარიცხვის
პერიოდი): დღე, თვე, კვარტალი, ნახევარი წელი, წელი. შემოსავლის
განაკვეთი იზომება პროცენტრბში და ათწილადური ან ნატურალური წილის
599
სახით (ბოლო შემთხვევაში ფიქსირდება 1/16-მდე ან 1/32-მდე სიზუსტით).
პროცენტები შეთანხმების თანახმად შეიძლება გადახდილი იქნას დარიცხვის
განხორციელებისთანავე ანმიერთებული მიქნას ვალის ძირითად თანხაზე, და
პროცენტების მიერთების ხარჯზე ფულადი (ძირითადი) თანხის გადიდების
აღნიშნულ პროცესს თანხის ნაზარდს (მის ზრდას) უწოდებენ.
კონტრაქტების პირობებზე დამოკიდებულებაში პროცენტები შეიძლება
დარიცხული იქნას მუდმივი ბაზის საფიძველზე ან თანმიმდევრობით
ცვალებადზე (პროცენტები დაირიცხება პროცენტებზე). მუდმივი ბაზისას
დაირიცხება მარტივი პროცენტები, ცვალებადზე - რთული.
მარტივი პროცენტების ნაზარდის ძირითად ფორმულას შემდეგი სახე
აქვს:
S = P + L + = P x (1 + ni),
სადაც: L - პროცენტებია სესხის მთლიან ვადაზე,
P - ვალის საწყისი თანხაა,
S - ნაზარდი თანხაა ან თანხაა ვადის ბოლოს,
i - ნაზარდის განაკვეთია,
n - სესხის ვადაა.
საჭიროა გაანგარიშებული იქნას პროცენტები და დაგროვებული ვალის
თანხა, თუ სესხი ტოლია 50 ათ. ლარის, სესხის ვადაა - 3 წელი, პროცენტები
მარტივია, განაკვეთი 22% წლიურია.
1.გავიანგარიშოთ მთლიანი ვადის განმავლობაში დარიცხული
პროცენტების თანხა:
L = 50 x 3 x 0,22 = 33 ათ. ლარს.
2.განვსაზრვროტ დაგროვებული ვალის თანხა:
S = 50 ათ. ლარი + 33 ათ. ლარი = 83 ათ. ლარს.
600
მარტივი პროცენტების გაანგარიშებისას თვლიან, რომ დროითი ბაზა (K)
შეიძლება იყოს შემდეგი: K = 360 (12 თვე, თითოეული 30 დღიანი) ან K = 365
(366) დღეს. თუ K = 360 დღეს, მაშინ პროცენტებს უწოდებენ ჩვეულებრივებს,
თუ K = 365 ან 366 დღეს (წლის ფაქტიური ხანგრძლივობა), - ზუსტებს.
მუშაობის პროცესში არც ისე იშვიათად ისეთი ამოცანის გადაწყეტაც გვიხდება,
რომელიც პროცენტების ნაზარდის საპირისპიროა, უფრო ზუსტად, დასახული
დაგროვებული ვალის თანხის S-ის მიხედვით, რომელიც გარკვეული დროის
მონაკვეთის n-ის შემდეგ უნდა იქნას დაბრუნებული, განისაზღვროს დღეს
მისაღები სესხის თანხა. ასეთი ამოცანის გადაწყვეტისას ითვლება, რომ თანხა S
დისკონტირდება (გაითვალისწინება), ხოლო თვით პროცენტების დარიცხვის
პროცესს და მათ ამოღებას უწოდებენ აღრიცხვას, დაკავებულ პროცენტებს -
დისკონტს.ამასთან პროცესში მოძიებულიP სიდიდე S თანხის თანამედროვე
სიდიდეს წარმოადგენს.
საპროცენტო განაკვეთის სახეობაზე დამოკიდებულებაში განასხვავებენ
დისკონტირების ორ მეთოდს - მათემატიკურ დისკონტირებას და საბანკო
(კომერციულ) აღრიცხვას.
მათემატიკური დისკონტირებისას გამოიყენება ნაზარდის განაკვეთი,
ხოლო საბანკო აღრიცხვისას - სააღრიცხვო განაკვეთი.
მათემატიკური დისკონტირება - არის ფორმალური გადაწყვეტა შემდეგი
ამოცანის: რა თანხის სესხის გაცემაა საჭირო, რომ გარკვეული ვადის შემდეგi
განაკვეთის მიხედვით პროცენტების დარიცხვით S თანხა იქნას მიღებული.
წინა ფორმულიდან განვსაზღვროთ P-ს მნიშვნელობა:
P = S / (1 + ni),
სადაც: n = t/k - სესხის ვადაა წლებში.
601
ხელშეკრულების თანახმად 90 დღის შემდეგ მსესხებელმა 20 ათ. ლარი
უნდა გადაიხადოს. კრედიტი წლიური 20%-ის ქვეშ არის
გაცემული.გავიანგარიშოთ ვალის საწყისი თანხა (დროითი ბაზა 365 დღის
ტოლია).
P = 20 000 / 1 + 90/365 x 0,20 = 19 047,62 ლარს.
ამასთან (S – P) წარმოადგენს დისკონტს თანხიდან (D), ანუ:
D = 20 000 ლარი – 19 047,62 ლარი = 953,38 ლარს.
საბანკო აღრიცხვა - არის თამასუქების ან სხვა სახის საგადახდო
ვალდებულების აღრიცხვა, ანუ იგი არის ბანკის ან სხვა ფინანსური
დაწესებულების მიერ მოცემული ქაღალდების გადახდის ვადის დადგომამსე
შეძენა ფასში, რომელიც უფრო დაბალია იმ თანხის, რაც სავალო
ვალდებულებაში (დისკონტით) არის აღნიშნული. გადახდის ვადის
დადგომისას ბანკი ღებულობა თანხას და სწორედ იმით ახდენს დისკონტის
რეალიზებას. დისკონტური მამრავლი (დისკონტის ზომა) შეიძლება
განისაზღვროს ფორმულით:
P = S – S x nd = S x (1 - nd),
ანუ დისკონტური მამრავლი ტოლია (1 - nd).
მარტივი სააღრიცხვო განაკვეთი შეიძლება ნაზარდი თანხის
გაანგარიშებისას იქნას გამოყენებული, კერძოდ, იმ თანხის განსაზღვრისას,
რომელიც ვალის დასახული მიმდინარე თანხისას უნდა იქნას თამასუქსში
მითითებული. ამ შემთხვევაში ნაზარდი თანხა განისაზღვრება ფორმულით:
S = P x 1 / (1 – nd),
ანუ ნაზარდის მამრავლი ამ შემთხვევაში ტოლია:
1 x (1 – nd).
რთული პროცენტები. საფინანსო და საკრედიტო პრაქტიკაში ხშირად
წარმოიშობა სიტუაცია, როდესაც პროცენტები მათი დარიცხვის შემდეგ
602
მაშინათვე კი არ გადაიხდება, არამედ ვალის თანხას მიუერთდება
(პროცენტების კაპიტალიზაცია). ამ შემთხვევაში გამოიყენება რთული
პროცენტები, რომელთა დასარიცხავად ბაზა უცვლელი არ რჩება (მარტივი
პროცენტებისაგან განსხვავებით), არამედ იზრდება პროცენტების დარიცხვის
შესაბამისად.
ნაზარდი თანხის გაანგარიშებისათვის იმ პირობებისას, რომ
პროცენტები წელიწადში ერთხელ დაირიცხება, გამოიყენება შემდეგი
ფორმულა:
S = P x (1 + i)n,
სადაც: i - ნაზარდის განაკვეთია რთული პროცენტების
მიხედვით.
პროცენტები აღნიშნულ პერიოდში ტოლი იქნება:
I = S – P = P x {(1 + i)n - 1}.
განვსაზღვროთ რა სიდიდეს მიაღწევს ვალი, რომელიც 20 ათ. ლარის

ტოლია, სამი წლის შემდეგ წლიური 10%-იანი რთული პროცენტების
მიხედვით ზრდისას?
S = 20 000 x (1 + 0,10)3 = 26 620 ლარს.
თუმცა პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ პროცენტები ჩვეულებრივ წელიწადში
არა ერთხელ, არამედ რამოდენიმეჯერ (ნახევარი წლის შემდეგ,
ყოველკვარტალურად და ა.შ.) დაირიცხება.
დავუშვაღ, რომ პროცენტები წელიწადში m-ჯერ დაირიცხება, ხოლო
წლიური განაკვეთი j-ის ტოლია. ამრიგად,თითოეულჯერ პროცენტები j / m
განაკვეთით დაირიცხება. განაკეთ j-ის ნომინალურას უწოდებენ.
ნაზარდის ფორმულა ამ შემთხვევაში შემდეგი სახის იქნება:
603
S = P x (1 + J / m)N,
სადაც: N – პროცენტების დარიცხვის პერიოდების საერთო
რაოდენობაა;
j - ნომინალური წლიური განაკვეთია (ათწილადებში).
დავუშვათ, რომ წინა მაგალითში პროცენტები კვარტალურად
დაირიცხება. ამ შემთხვევაში N = 12 x (4 x 3), ხოლო ვალის ნაზარდი თანხა
ტილი იქნება:
S = 20 000 x (1 + 0,10 / 4)12 = 27 440 ათ. ლარს.
რამდენად უფრო ხშირად დაირიცხება პროცენტები, იმდენად უფრო
სწრაფად წავა ნაზარდის პროცესი. არსებობს ნომინალური და ეფექტური
სააღრიცხვო განაკვეთები. დავუშვათ, რომ დისკონტირება წელიწადში m-ჯერ
ხორციელდება, ანუ თითოეულჯერ f / m განაკვეთის მიხედვით. ამ
შემთხვევაში დისკონტირების ფორმულას შემდეგი სახე ექნება:
P = S x (1 – f / m)mn,
სადაც: f - ნომინალური წლიური სააღრიცხვო განაკვეთია.
ეფექტური სააღრიცხვო განაკვეთი თავისთავად დისკონტირების

შედეგს წარმოადგენს წლის განმავლობაში. იგი შეიძლება მოძიებული იქნას
შემდეგი ტოლობიდან:
(1 - d) = (1 – f / m)m,
აქედან გამომდინარე,
d = 1 – (1 – f / m)m.
სავალო ვალდებულება თანხით 50 ათ. ლარი გაყიდულია დისკონტით
რთული სააღრიცხვო განაკვეთის ნიხედვით 15% წლიური. გადახდის ვადა
604
დადგება 5 წლის შემდეგ. საჭიროა განისაზღვროს თანხა, რომელიც მიიღება
კვარტალური დისკონტირებისას.
ამ შემთხვევაში ნომინალური სააღრიცხვო განაკვეთი ტოლი იქნება:
f = 0,15, ხილო m = 4. P = 50 000 x (1 – 0,15 / 4)20 = 23 280 ლარს.
ეფექტური სააღრიცხვო განაკვეთი ტოლი იქნება:
d = 1 – (1 – 0,15 / 4)4 = 0,1418, ანუ 14,18%.
მარტივი პროცენტები:
საშემნახველო ანგარიშის წლიური 12%-იანი განაკვეთის მიხედვით
გახსნისას 20.05.2016 წ. ანგარიშზე 100 ათ. ლარი ჩაირიცხა. შემდეგ ანგარიშზე
05.07.2016 წ. დამატებული იქნა 50 ათ. ლარი, 10.09.2016 წ. ანგარიშიდან იქნა
მოხსნილი თანხა 75 ათ. ლარის ოდენობით, ხოლო 20.11.2016 წ. ანგარიში იქნა
დახურული. განსაზღვრეთ საერთო თანხა, რომელიც ანგარიშის დახურვისას
მიიღო მეანაბრემ.
ანგარიშზე სახსრების შემონატანებმა შეადგინა:
100 + 50 – 75 = 75 ათ. ლარს.
საპროცენტო რიცხვების განსაზღვრისას ჩავთვალოთ, რომ თითოეული
თვე 30 დღისაგან შედგება, ხოლო წელიწადში დღეების საანგარიშო
რაოდენობა 360 დღის ტოლია (გერმანული პრაქტიკა).
ამ შემთხვევაში 100 ათ. ლარის თანხის შენახვის ვადამ შეადგინა: 12 + 30
+ 5 -1 = 46 დღე.
150 ათ. ლარის თანხის შენახვის ვადამ შეადგინა:
27 + 30 + 10 -1 = 66 დღე.
75 ათ. ლარის თანხის შენახვის ვადამ შეადგინა:
605
21 + 30 + 20 – 1 = 70 დღე.
რიცხვების ჯამი = 100 000 x 46 + 150 000 x 66 + 75 000 x 70 / 100 =
= 197 500.
მუდმივი გამყოფი = 360 / 12 = 30.
პროცენტები = 197 500 / 30 = 6 583,33 ლარს.
ანგარიშის მფლობელი მისი დახურვისას მიიღებს შემდეგ თანხას:
75 000 + 6 583,33 = 81 583,33 ლარს.
რთული პროცენტების გამოყენება.დეპოზიტებზე პროცენტების
დარიცხვისას ასევე შეიძლება პროცენტების რთული განაკვეთები იქნას
გამოყენებული. ამ შემთხვევებში მორიგი პერიოდის პროცენტების დარიცხვის
შემდეგ, რომელიც დეპოზოტის შენახვის საერთო ვადის ნაწილს წარმოადგენს,
იგი კი არ გადაიხდება, არამედ დეპოზიტის ძირითად თანხას დაემატება და,
აქედან გამომდინარე, დარიცხვის თითოეულ შემდგომ პერიოდში პროცენტები
უკვე დაირიცხება იმ თანხიდან გამომდინარე, რომელიც დეპოზოტის საწყისი
თანხისა და შემდგომ პერიოდებში დარიცხული პროცენტებისჯამის ტოლი
იქნება.
თუ პროცენტები რთული წლიური განაკვეთის მიხედვით წელიწადში
ერთხელ დაირიცხება, მათი თანხა პირველი წლის ბოლოს ტოლი იქნება:
I = niP / 100,
სადაც: P - დეპოზიტის საწყისი თანხაა (n მოცემულ შემთხვევაში 1-ის
ტოლი იქნება, რადგანაც პროცენტები ერთი წლის განმავლობასი დაირიცხება).
დეპოზითის თანხა პროცენტებთან ერთად პირველი წლის ბოლოს
S1 = P + iP / 100 = P x (1 + I / 100).
დეპოზიტის თანხა პროცენტებთან ერთადმეორე წლის ბოლოს ტოლი
იქნება:
S2 = S1 x (1 + I / 100)2.
606
თუ დეპოზიტის შენახვის ვადა n წელია, მისი თანხა პროცენტებთან
ერთად ვადის ბოლოს ტოლი იქნება:
S = P x (1 + i / 100)n.
დარიცხული პროცენტების თანხა ტოლი იქნება:
I = S – P = P x {(1 + I / 100)n -1}.
დეპოზიტის ერთ წელზე მეტი ვადით შენახვისას პროცენტების რთული
წლიური განაკვეთის მიხედვით დარიცხვა პროცენტული ფულის მეტ თანხას
იძლევა, ვიდრე მათი მარტივი განაკვეთის მიხედვით დარიცხვისას.
დეპოზიტი 500 ათ. ლარის სიდიდით ჩადებულია ბანკში სამი წლის
ვადით. გამსაზღვრეთ დარიცხული პროცენტების თანხა პროცენტების
მარტივი და რთული განაკვეთებისას, რომელიც წლიური 8%-ის ტოლია.
პროცენტების მარტივი განაკვეთის გამოყენებისას:
I = 3 x 8 x 500 000 / 100 = 120 000 ლარს.
პროცენტების რთული განაკვეთის გამოყენებისას:
I = 500 000 x {(1 + 8 / 100)3 - 1} = 241 600 ლარს.
დეპოზიტებზე რთული პროცენტების დარიცხვა შეიძლება წელიწადში
რამოდენიმეჯერ იქნას განხორციელებული. ამასთან პროცენტების წლიური
განაკვეთი, რომლისაგან გამომდინარე განისაზღვრება დარიცხვის თითოეულ
პერიოდში პროცენტების განაკვეთი, პროცენტების ნომინალურ წლიურ
განაკვეთს უწოდებენ. თუ რთული პროცენტები წელწადში m – ჯერ
დაირიცხება j ნომინალური განაკვეთის მიხედვით, თითოეული პერიოდის
ხანგრძლივობა წლის წილში ტოლი იქნება 1 /m, ხოლო პროცენტების
განაკვეთი დარიცხვის თითოეულ პერიოდში I / m. ზემოთ განხილული
607
რთული პროცენტების ფორმულის მიხედვით დეპოზიტების თანხა
პროცენტებთან ერთად დარიცხვის N პერიოდების შემდეგ ტოლი იქნება:
S + P x (1 + j / m / 100)n.
დეპოზიტის მიხედვით პროცენტული ფულის თანხა ტოლი იქნება:
I = S – P = P x {(1 + j x m / 100)N - 1}.
დარიცხვის პერიოდების რაოდენობა ტოლი იქნება:
N = m x n,
სადაც: n - დეპოზიტის შენახვის ვადაა წლებში.
ბანკი ანაბრებზე წლიური 10% ნომინალური განაკვეთის მიხედვით
ყოველკვარტალურად არიცხავს პროცენტებს. განსაზღვრეთ პროცენტების
თანხა, რომელიც 200 ათ. ლარის თანხაზე ორი წლის განმავლობაშია
დარიცხული.
დარიცხვის პერიოდების რაოდენობა მოცემულ შემთხვევაში ტოლი
იქნება: 4 x 2 = 8.
I = 200 000 x {(1 + 10 / 4/100)8 - 1} = 99 209,29 ლარის.
ბანკი ანაბრებზე წლიური 12%-იანი რთული პროცენტების
ნომინალური განაკვეთის მიხედვით არიცხავს პროცენტებს. განსაზღვრეთ
ანაბრების შემოსავლიანობა პროცენტების ეფექტური წლიური განაკვეთის
მიხედვით მათი დარიცხვისას: ა) ნახევარი წლის პერიოდით; ბ)
ყოველკვარტალურად; გ) ყოველთვიურად.
i = {(1 + 12 / 2/100)2 - 1} x 100 = 15 6%;
608
i = {(1 + 12 / 4/100)4 - 1} x 100 = 18,6%;
i = {(1 + 12 / 12/100)12 - 1} x 100 = 21,4%.
დეპოზიტურ ანგარიშზე წლიური 8%-იანი განაკვეთის მიხედვით
რთული პროცენტების დარიცხვით ყოველწლიურად 500 ათ. ლარის თანხის
დეპოზიტი შეიტანება.
განსაზღვრეთ პროცენტების თანხა, რომელსაც ბანკი ანგარიშის
მფლობელს გადაუხდის, თუ თანხები 5 წლის განმავლობაში წლის ბოლოს და
დასაწყისში იქნება შეტანილი.
თუ ყოველწლიური შენატანების თანხები წლის ბოლოსიქნება
შემოტანილი, 5 წლის შემდეგ დეპოზიტის თანხა პროცენტებთან ერთად ტოლი
იქნება:
S = 500 000 x {(1 + 8 / 100)5 – 1 / 8 / 100} = 2 900 000 ლარს.
შესატანების თანხა 5 წლის განმავლობაში ტოლი იქნება:
P = 500 000 x 5 = 2 500 000 ლარს.
აქედან გამომდინარე, პროცენტების თანხა, რომელიც ბანკის მიერ
ანგარიშის მფლობელზე იქნება გადადილი ტოლინმიქნება:
I = 2 900 000 – 2 500 000 = 400 000 ლარს.
თუ ყოველწლიური შესატანები წლის დასაწყისში იქნება შემოტანილი,
დეპოზიტების თანხა პროცენტებთან ერთად ტოლი მიქნება:
S* = 2 900 000 x (1 + 8 / 100) = 3 132 000 ლარს.
პროცენტების თანხა, რომელის ბანკის მიერ ანგარიშის მფობელზე
იქნება გადახდილი, ტოლი იქნება: 3 132 000 – 2 500 000 = 632 000 ლარს.
კომერციული ბანკის რესურსების განთავსებასთან
609
~ დაკავშირებული აქტიური ოპერაციები:
აქტიური ოპერაციები - არის ოპერაციები, რომლებიც ბანკის სახსრების

განთავსებასთანაა დაკავშირებული. მათ მიეკუთვნება: სალაროს ოპერაციები;
საკრედიტო ოპერაციები;სპეციალიზირებული ფინანსური მომსახურეობები:
ლიზინგული, ფაქტორინგული, ფორფეიტინგული, სატრასტო ოპერაციები;
ინვესტიციები ფასიან ქაღალდებში; დაბანდებები ძირითად საშუალებებში და
სხვები.
სალაროს ოპერაციები. სალაროს ოპერაციები - ოპერაციებია, რომლებიც
ბანკში ნაღდი ფულადი მასის ფორმირებასთან და მეურნე სუბიექტების
მომსახურებასთან (სახსრების გაცემა შრომის ანაზღაურებაზე, სამივლინებო
ხარჯები, საქონელის შეძენა და სხვები) არის დაკავშირებული. მოცემული
სახსრების საკმარისი რაოდენობით ფორმირებისათვის ბანკს საბრუნავი
სალარო გააჩნია. აღნიშნულ სალაროში ასებული სახსრების ჯამი მკაცრად
ლიმიტირებულია. მისი სიდიდე ბანკის ხელმძღვანელობის მიერ
შეთანხმებულია ცენტრალირი ბანკის შესაბამის ტერიტორიალურ
ორგანოსთან, სადაც თვით ბანკს საკორესპონდენტო ანგარიში აქვს გახსნილი.
ნაღდი ფულადი სახსრებით კომერციული ბანკი საანგარისშწორებო-
საკასო ცენტრებში (სსც) არსებული ნაღდი ფულადი მასის რეზერვების
ხარჯზე გამაგრების სახით დადგენილი ლიმიტის ფარგლებში მარაგდება.
ლიმიტზე გადაჭარბებული მთლიანი ნაღდი ფულადი მასა ბანკებმა
რეგულარულად სსც-ში უნდა ჩააბარონ.
თავის მხრივ, კომერციული ბანკები მათ მომსახურებაში მყოფი
ორგანიზაციებისა და საწარმოების - ბანკის კლიენტების მიერ სალაროს
დისციპლინის დაცვის კონტროლს ახორციელებენ.
საკრედიტო ოპერაციები. საკრედიტო ოპერაციები ბანკების
საქმიანობაში ძირითად როლს ასრულებენ. განაკვეთი, რომლის მიხედვითაც
კრედიტები გაიცემა, პროცენტული მარჟის სიდიდით (რომელიც თავის მხრივ
610
საკრედიტო ოპერაციებიდან ბანკის მოგების წყაროს წარმოადგენს) აჭარბებს იმ
განაკვეთს, რომლითაც მიიღება დეპოზიტები.
კრედიტის სრულად დროულად დაფარვის მიზნით მიღებულია
დაბრუნებადი (დაფარვადი) თანხის სიდიდე მაშინათვე იქნას განსაზღვრული,
რომელიცგაცემული კრედიტის თანხისა P და დარიცხული პროცენტების I
ჯამის ტოლია და იგი მარტივი საპროცენტო განაკვეთის გამოყენებისას
გაიანგარიშება ფორმულით:
S = P + I = P + ni x P / 100 = P x (1 + ni / 100),
სადაც: S – გადახდის ნაზარდი თანხაა დარიცხული მარტივი
პროვენტების მიხედვით,
P -საწყისი ვალის თანხაა,
I - პროცენტების თანხაა,
i -პროცენტების განაკვეთია (ერთეულის წილებში),
n -სრული წლების რაოდენობაა.
ბანკმა გასცა კრედიტი 5 მლნ ლარის ოდენობით ნახევარი წლით
პროცენტების მარტივი განაკვეთის მიხედვით წლიური 12%-ის ქვეშ,
განვსაზღვროთ დასაფარი თანხა და კრედიტზე პროცენტების თანხა.
S = 5 000 000 x (1 + 0,5 x 12 / 100) = 5 300 000 ლარს.
პროცენტების თანხა, რომელიც ბანკმა კრედიტის საფასურად მიიღო,
j = 5 300 000 – 5 000 000 = 300 000 ლარის.
ბანკმა გასცა კრედიტი 500 ათ. ლარის ოდენობით სამი კვარტალით
პროცენტების მარტივი განაკვეთის მიხედვით, რომელიც პირველ კვარტალში
იყო წლიური 10%, ხოლო თითოეულ შემდგომში 5 პროცენტული პუნქტით
გაიზარდა. განვსაზღვროთ დასაფარი თანხა და პროცენტების თანხა.
611
S = 500 000 x (1 + 0,25 x 10/100 + 0,25 x 15/100 + 0,25 x 20/100) =
= 556 250 ლარს.
მიღებული პროცენტების თანხა:
I = 556 250 – 500 000 = 56 250 ლარს.
კრედიტების ერთ წელზე მეტი ვადით გაცემისას პროცენტყები
შეიზლება რთული წლიური განაკვეთის მიხედვით დაირიცხოს. კრედიტის
დასაფარი თანხა ამ შემთხვევაში შეიძლება განისაზღვროს შემდეგი
ფორმულით: S = P x (1 + I / 100)n.
ბანკმა გასცა გრძელვასიანი კრტედიტი 5 მლნ ლარის ოდენობით ხუთი
წლის ვადით რთული პროცენტების განაკვეთის მიხედვით წლიური 8%-ის
ქვეშ. კრედიტი პროცენტებთან ერთად ერთჯერადი გადახდით ვადის ბოლოს
უნდა იქნას დაფარული. განსაზღვრეთ დასაფარი თანხა და მიღებული
პროცენტების თანხა.
S = P x (1 + I / 100)n = 5 000 000 x (1 + 8 / 100)5 = 7 350 000 ლარი.
მიღებული პროცენტების თანხა ტოლი იქნება:
I = 7 350 000 – 5 000 000 = 2 350 000 ლარი.
ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით შემდეგი სახის დასკვნის
1. განმარტებულია, რომ ბანკები საბაზრო ეკონომიკის ერთ-ერთ
ცენტრალურ რგოლს წარმოადგენენ, ამიტომ მათი საქმიანობის
განვითარება - საბაზრო ეკონომიკის ფუნქციონირების აუცილებელი
პირობაა. კომერციული ბანკები მიღებულია საქმიანი საწარმოების
კატეგორიაზე იქნას მიკუთვნებული, რომლებმაც ფინანსური
შუამავლების სახელწოდება დაიმკვიდრეს.
612
2. განმარტებულია, რომ პასიური ოპერაციები - არის ოპერაციები,
რომლებიც კომერციული ბანკის რესურსების ფორმირებასთანაა
დაკავშირებული. მათ მიეკუთვნება: ანგარიშსწორებები საკუთარ
(კაპიტალის) და მოზიდულ (დეპოზიტები; სესხები; საკუთარი
სავალო ვალდებულების: დეპოზიტური სერთიფიკატების,
თამასუქების და სხვა ფინანსური ვალდებულებების გაყიდვიდან
თანხები) სახსრებთან მიმართებაში და სხვა სახის სახსრების
ფორმირებასთან დაკავშირებული ოპერაციები.
3. ჩამოყალიბებულია, რომ აქტიური ოპერაციები - არის ოპერაციები,

რომლებიც კომერციული ბანკის სახსრების განთავსებასთანაა
დაკავშირებული. მათ მიეკუთვნება: სალაროს ოპერაციები;
საკრედიტო ოპერაციები; სპეციალიზირებული ფინანსური
მომსახურეობები: ლიზინგული, ფაქტორინგული, ფორფეიტინგული,
სატრასტო ოპერაციები; ინვესტიციები ფასიან ქაღალდებში;
დაბანდებები ძირითად საშუალებებში და სხვები.
15.2. საბანკო ბიზნესზე ერთდროულად მოქმედი

რისკების ურთიერთზემოქმედების ფაქტორის
ფენომენის გამოვლენა და მისი რაოდენობრივად
გაანგარიშების ავტორისეული ვარიანტი
„ბუნებაში, ეკონომიკაში, ფინანსებში, საბანკო საქმეში

ა ხ ა ლ ი, არის არა მარტო კ ა რ გ ა დ დ ა ვ ი წ ყ ე ბ უ ლ ი
ძ ვ ე ლ ი, როგორც ეს ისტორიასთან მიმართებაშია
დამკვიდრებული, არამედ დღემდე
უ ჩ ი ნ ა რ ი ს,
უ ხ ი ლ ა ვ ი ს ა და
უცნობის
მომავალიცაა“.
613
საბანკო რისკ–მენეჯმენტის სფეროში საბანკო რისკების მართვის
მოდერნიზაციის სისტემა, როგორც ბანკის საქმიანობის მართვის სისტემის
განუყოფელი ნაწილის ღონისძიებათა კომპლექსის განხორციელებას ითვალისწინებს,
რომლებიც მისი ფუნქციონირების უწყვეტადობას, საკუთარი კაპიტალის ნაზარდს,
საბანკო პროდუქტებზე კლიენტების მოთხოვნისა და ბანკის მიერ როგორც
ტრადიციული ოპერაციების, ასევე ახალი მომსახურების განხორციელების
შესაძლებლობლის შეთავსების მეშვეობითაც, მათი შემოსავლიანობის, რისკიანობისა
და ლიკვიდურობის დონის მიხედვით აქტიური და პასიური ოპერაციების
დაბალანსებულობას უზრუნველყოფენ.
.საბანკო საქმოანობის სპეციფიკის ძალისხმევით საბანკო მენეჯმენტში,
საკუთარი დანაზოგების ბანკისადმი მიმნდობი კლიენტების ინტერესების დაცვისა
და თვით ბანკის ფინანსური მდგრადობის უზრუნველყოფის მიზნით, რისკების
ეფექტურად მართვის საკითხები პირველ რიგითობაზეა წამოწეული.
ბანკების საქმიანობაში და მათი ფინანსური მდგომარეობის შეფასებაში
განმსაზღვრელ როლს, აღნიშნული საქმიანობისათვის დამახასიათებელი რისკები
ასრულებენ. რისკის ქვეშ - სამომავლო ფულად ნაკადებთან მიმართებაში
განუსაზღვრელობა, დაგეგმილთან შედარებით ღირებულებით გამოსახულებაში
წარმოდგენილი დანაკარგების ან შემოსავლების სრულად მიუღებლიბის ალბათიბა
გაიგება.
საბანკო რისკებს მიეკუთვნებიან გარე და შიდა რისკები. გარე რისკებს,
რომლებიც უშუალოდ საბანკო საქმიანობასთან არ არიან დაკავშირებულები,
მიეკუთვნებიან: ქვეყნიური რისკი (პოლიტიკურები, სამართლებრივები,
საერთოეკონომიკურები, ფინანსურები, ტექნიკურები), კონიუნქტურული რისკი
ფორს-მაჟორული გარემოებების, სავალუტო რისკი, საკონტრაქტო რისკი,
ტრანსლაციური რისკი, ინფლაციური რისკი. შიდა რისკებს, რომლებიც უშუალოდ
თვით ბანკის საქმიანობის შედეგთანაა დაკავშირებული და მათ მიერ
განხორციელებად ოპერაციებზეა დამოკიდებული, მიეკუთვნებიან: მისი
614
ორგანიზაციული სტრუქტურების რისკები, კლიენტების შემადგენლობის რისკები,
საანგარიშსწორებო რისკები, ბანკის მიერ საკუთარი ლიკვიდობის მხარდაჭერის
მიზნით შეძენადი ფასიანი ქაღალდებისა და სავალო ვალდებულებების ემიტენტების
გადახდისუუნარობის რისკი, საემისიო რისკები, ბანკის თანამშრომლების მხრიდან
ბოროტმოქმედობის რისკები, ბანკის პორტფელური რისკები - აქტიური და პასიური
რისკები და კაპიტალის რისკები, გარესაბალანსო საქმიანობის რისკები, საპროცენტო
რისკები და სხვები.
თანამედროვე ბანკებისათვის საკრედიტო რისკი უკიდურესად მაღალია და
აღნიშნულის მიზეზებია - ეკონომიკის დაბალი დონე მთლიანობაში, წარმოების
ტექნოლოგიური ჩამორჩენა, რომელმაც გამოიწვია თვითღირებულების ამაღლება,
პროდუქციის არაკონკურენტუნარიანობა, მოთხოვნის არარსებობა, მენეჯმენტის
არასაკმარისი დონე, კანონმდებლობის არასრულყოფილება, ზოგიერთ შემთხვევებში
- სამართლებრივი დარღვევები.
ბანკების საქმიანობის საერთო რეგულირებისათვის, მათ შორის მასზე ამა თუ
იმ სახეობის რისკების ზემოქმედების შეზღუდვისათვის, საზედამხედველო
ორგანოების მიერ სავალდებულო ეკონომიკური ნორმატივები გამოიყენება. ამასთან,
მოცემული პრობლემის განხილვისას ყველაზე დიდი მნიშვნელობა საკუთრივ იმ
რისკების ნორმატივებს გააჩნიათ, რომლებიც მათ დასაშვებ ზღვრებს განსაზღვრავენ.
ბანკის რისკის საერთო ნორმატივის ფორმულა (Nр) წარმოდგენილია შემდეგი
სახით (2, с. 247-255):
Nr = (R1 + R2+ ... + Ri + … + Rn) x E / K,
სადაც: Nr – ბანკის დასაშვები საერთო რისკის ხარისხია;
Ri – ბანკის რისკებია i – ოპერაციების მიხედვით ან რისკის
მიხედვით შეწონილი აქტივების
გათვალისწინებით (i = 1, 2, … , n);
E – ქვეყნიური რისკებია (საგარეო რისკები);
K – ბანკის კაპიტალია.
საერთო რისკის დასაშვები კრიტერიალური დონე 10 ერთეულის ფარგლებშია

დადგენილი:
615
- N = 0 – 5, ბანკის რისკის დაბალი დონეა, რომელსაც მან გარკვეული
დროით შეიძლება იგნორირება გაუკეთოს;
- N = 5 – 10, რისკის საშუალო დონეა, რომლისადმი საბანკო
დაწესებულების მხრიდან გულმოდგინე ყურადღებას
მოითხოვს;
- N = 10, რისკის მაღალი დონეა, რომლის ზევით მნიშვნელობისას
შეიძლება ბანკის გაკოტრებაც მოყვეს.
ბანკის რისკის საერთო ნორმატივის გაანგარიშების ფორმულის სტრუქტურაში

ჩაღრმავების შედეგად, წინამდებარე სტატიის ავტორის ყურადღება ისეთ ფაქტორზე
იქნა გამახვილებული, რომ ფორმულის მრიცხველში - საკრედიტო რისკების
მნიშვნელობები (ზემოთ ჩვენს მიერ ისინი 15-ზე მეტია ჩამოთვლილი) უბრალოდ (R1
+ R2+ ... + Ri + … + Rn) იკრიბება (ჯამდება) და მათი უშუალოდ ერთმანეთზე
ზემოქმედების ხარისხი (ფენომენი) არ არის გათვალისწინებული, როგორც
აღნიშნული ფაქტორი ინფლაციის წლიური ტემპის გაანგარიშების ფორმულაშია
გათვალისწინებული [(1 + rთვ.)n – 1] x 100% (1, გვ. 48). მაგალითად, თუ ზოგადად
წლის განმავლობაში ყოველთვიური ინფლაცია 9%-ის ტოლია, მაშინ წლიური
ინფლაცია ტოლი იქნება არა (9% x 12 თვეზე) = 108%-ის, არამედ ყოველთვიური
ინფლაციის მნიშვნელობების უშუალოდ ერთმანეთზე ზემოქმედების ხარისხის
გათვალისწინებლის შედეგად, ტოლი იქნება:
[(1 + rთვ.)n – 1] x 100% = [(1 + 0,09)12 - 1 ] x 100% = (1,0912 – 1) x 100% =
= (2,813 – 1) x 100% = 1,813 x 100% = 181,3%-ის,
ანუ წლის განმავლობაში სხვადასხვა თვეების ინფლაციის მნიშვნელობების
უშუალოდ ერთმანეთზე ზემოქმედების ხარისხის გათვალისწინებით (მათი
უბრალოდ დაჯამებისაგან განსხვავებით) რეალური მნიშვნელობის ნაზარდის
კოეფიციენტი ამ შემთხვევაში (181,3 : 108) = 1,6-ის ჯერადია.
რამდენადაც ქვეყანაში თვიური 9%-იანი ინფლაცია მეტად არარეალურია,
ავტორის მიერ ქვემოთ საქართველოში რეალური თვიური ინფლაციის
მნიშვნელობის 0,3-დან - 0,7%-ის პირობებში, თვიური ინფლაციების ერთმანეთზე
ზემოქმედების ხარისხის გათვალისწინებით, რეალური წლიური ინფლაციის
616
გაანგარიშების ცხრილური მონაცემები და ნაზარდის კოეფიციენტებია
ჩამოყალიბებული (იხ. ცხრ. 15. 1).
ცხრილი 15. 1. ინფლაციის რეალური წლიური ტემპის გაანგარიშების მონაცემები
თვიური ინფლაციების ერთმანეთზე ზემოქმედების გათვალისწინებით
თვიური წლიური ინფლაცია წლიური ინფლაცია ნაზარდის
ინფლაცია, ტოლია არა: გაიანგარიშება: კოეფიციენტები
პროცენტებში: (rთვ.. x 12) = [(1 + rთვ.) -1] x
12
ტოლია:
100%=
თვიური ინფლაცია [(1 + 0,3)12 -1] x 100% K = 4,26/3,6 = 1,2
0,3% (0,3 x 12) = 3,6% = 4,26%
0,4% (0,4 x 12) = 4,8% = 6,01%
0,5% (0,5 x 12) = 5,0% = 7,56%
0,6% (0,6 x 12) = 7,2% = 10,12%
თვიური ინფლაცია [(1 + 0,7)12-1] x 100% K = 12,52/8,4 = 1,5
0,7% (0,7 x 12) = 8,4% = 12,52%
ცხრილური მონაცემებიდან ჩანს, რომ ეკონომიკური ნორმატივის - ბანკის

საერთო რისკის ნორმატივის გაანგარიშების ფორმულის (Nr) მიხედვით, ბანკში
ერთდროულად მოქმედი რისკების ერთმანეთზე ზემოქმედების გათვალისწინებით
გაანგარიშებისას, მრიცხველის რეალური მნიშვნელობა მინიმუმ 1,3-დან - 1,4-ის
ფარგლებში (საშუალოდ 1,35-ის ჯერადად), ანუ 35%-ით უნდა გაიზრდოს და ბანკის
საერთო რისკის დაშვებადობის ხარისხის კრიტერიალური დონე უკვე ერთი
საფეხურით გადაინაცვლებს და აქამდე ბანკის რისკის დაბალ (დაშვებად) დონედ
მიჩნეული (Nr = 0 - 5) კრიტერიუმი უკვე - ბანკის რისკის საშუალო დონე გახდება (Nr
= 5 - 10), ხოლო ეს უკანასკნელი კი – რისკის მაღალი დონის ბანკებად აღმოჩნდებიან
(10-ზე მეტი).
ავტორის მიერ ბანკის საერთო რისკის დაშვებადი ხარისხის, ბანკის
ოპერაციების მიხედვით ერთდროულად მოქმედი სხვადასხვა რისკების
ურთიერთზემოქმედების გათვალისწინებით, გაანგარიშების კორექტირებული
617
ფორმულა არის შეთავაზებული, რის საფუძველზეც ფორმულის მრიცხველში
მნიშვნელობა რეალურად 35%-ით გაიზრდება. აღნიშნულ ავტორისეულ ფორმულას
შემდეგი სახე ექნება:
Nr = [[(1 + ((R1 + R2 + ... + Ri) / i))12 -1] x 100] x E / K, (ვარიანტი I)
სადაც: Nr – ბანკის საერთო რისკის დაშვებადობის ხარისხია, ერთობლივად
მოქმედი რისკების ერთმანეთზე ზემოქმედების
გათვალისწინებით;
Ri – ბანკის რისკებია i - ოპერაციების მიხედვით ან რისკის მიხედვით
შეწონილი აქტივების გათვალისწინებით (i = 1, 2, … , n);
i – ერთდროულად მოქმედი რისკების საერთო რაოდენობაა;
E – ქვეყნიური რისკებია (საგარეო რისკები);
K – ბანკის კაპიტალია.
მოცემული ფორმულის მოდიფიცირების დამადასტურებელ არგუმენტად

ასევე შეიძლება კრედიტის გამოყენებაზე პროცენტების გადახდის სიდიდის
გაანგარიშების ფორმულაც იქნას გამოყენებული. ცნობილია, რომ კრედიტის
გამოყენებაზე პროცენტების გადახდა ინდივიდუალური მეწარმეების მიერ -
ყოველთვიურად, ხოლო იურიდიული პირების მიერ კი - ყოველთვიურად ან
ყოველკვარტალურად არის დასაშვები. პროცენტის სიდიდის ყოველთვიური
მნიშვნელობიდან ყოველკვარტალურ მნიშვნელობაზე გადაანგარიშება
ხორციელდება შემდეგი ფორმულის საფუძველზე:
J = [(1 + i / 12) x 3 - 1] x 4,
სადაც: J – წლიური საპროცენტო განაკვეთია პროცენტების
ყოველკვარტალურად გადახდისას;
i - წლიური საპროცენტო განაკვეთია პროცენტების
ყოველთვიურად გადახდისას, გაყოფილი 100-ზე.
დავუშვათ ყოველთვიურად პროცენტების გადასახადი 2%-ის, ანუ i = 0,02-ის

ტოლია, მაშინ ყოველკვარტალურად გადასახდელი საპროცენტო განაკვეთი არა (2 x
3) = 6%-ის ტოლი იქნება, არამედ:
J = [(1 + 0,02 / 12) x 3 - 1] x 4 = [(1 + 0,0017) x 3 - 1] x 4 =
= [(1 + 0,0017) x 3 - 1] x 4 = (3,0051 - 1) x 4 =
618
= 2,0051 x 4 = 8,02%.
აქედან გამომდინარე, კვარტალის (3 თვის) განმავლობაში ყოველთვიური

საპროცენტო განაკვეთის ერთმანეთზე ზემოქმედების გათვალისწინებით, ნაზარდის
კოეფიციენტი ტოლი იქნება: (8,02% / 6,0%) = 1,34-ს. აღნიშნნულიდან გამომდინარე,
პროცენტების თვიური განაკვეთიდან გამომდინარე მისი კვარტალურ ბაზისამდე
დაყვანის ფორმულამაც დაგვიდასტურა წლიური ინფლაციის დონის გაანგარიშების
ფორმულის მიხედვით, თვიური ინფლაციების ერთმანეთზე ზემოქმედებით შედეგის
მნიშვლელობის 35%-ით გადიდების სისწორე და შედეგის იდენტურობა, ანუ ბანკში
ერთდროულად რეალურად მოქმედი რისკების ერთმანეთზე ზემოქმედების
გათვალისწინებით გაანგარიშების შედეგად, მისი მნიშვნელობა მინიმუმ 1,3-დან - 1,4-
ის ფარგლებში (1,35-ის ჯერადად), ანუ 35%-ით უნდა გაიზრდოს. აქედან გამომდინარე
ბანკის რისკის საერთო ნორმატივის გაანგარიშების ფორმულამ შეიძლება შემდეგი
სახეც მიიღოს:
Nr = 1,35 x (R1 + R2+ ... + Ri + … + Rn) x E / K. (ვარიანტი II)
თუ ჩვენს მიერ შეთავაზებული ბანკის საკრედიტო რისკის რეალური

მოცულობის გაამგარიშების, რისკის თითოეული სახეობის ერთმანეთზე
ზემოქმედების გათვალისწინებით, მეთოდოლოგია და ფორმულა იქნა მიღებული,
მაშინ აღნიშნულს თან მოყვება უკვე მოქმედი მეთოდიკების კორექტირება,
როგორებიცაა - ვ.ს. კრომონოვის მიხედვით ბანკები-პარტნიორების
გადახდისუნარიანობის განსაზღვრის მეთოდოლოგია; ალტმანის ანუ „Z ანალიზის“
მოხედვით საწარმო-მსესხებელის შესაძლო გაკოტრების პროგნოზირების
მეთოდოლოგია; ასევე ბანკები-პარტნიორების საიმედობის შეფასების, ანუ კუკის
კოეფიციენტის განსაზღვრის მეთოდოლოგია, რომელიც ბანკის საკუთარ კაპიტალსა
და რისკის მიხედვით შეწონილ აქტივებს შორის მინიმალურ თანაფარდობას (8%-ის
ფარგლებში) ადგენს და ა.შ., სადაც სავალდებულო საბანკო ნორმატივებში,
ერთდროულად მოქმედი რისკების მნიშვნელობების, მათი ურთიერთ ზემოქმედების
619
გათვალისწინების გარეშე, უბრალოდ მნიშვნელობების შეკრებაა
გათვალისწინებული.
ზემოთაღნიშნულის გათვალისწინებით შემდეგი სახის მოკლე დასკვნის
1. დადგენილია, რომ ბანკის რისკის საერთო ნორმატივის გაანგარიშების
სტატიაში მოყვანილი ფორმულის - მრიცხველში საკრედიტო რისკების
მნიშვნელობები უბრალოდ შეიკრიბება (დაჯამდება) და მათი ერთმანეთზე
ზემოქმედების ფაქტორი არ არის გათვალისწინებული, როგორც ასეთი
მნიშვნელოვანი მოვლენა, წლიური ინფლაციის ტემპის გაანგარიშების
ფორმულაში და კრედიტის გამოყენებაზე დარიცხვადი თვიური
საპროცენტო განაკვეთის სიდიდის კვარტალურ ბაზისამდე დაყვანის
ფორმულამაც დაგვიდასტურა.
2. შეთავაზებულია ბანკის საერთო რისკის დაშვებადობის ხარისხის
გაანგარიშების კორექტირებული ფორმულა, სადაც ბანკის ოპერაციების
მიხედვით ერთდროულად მოქმედი სხვადასხვა რისკების ერთმანეთზე
ზემოქმედებაა გათვალისწინებული, რომლის საფუძველზე ფორმულის
მრიცხველში რისკების მნიშვნელობა რეალურად მინიმუმ 35%-ით
იზრდება და თან აღნიშნულ საკითხს უკვე მოქმედი შესაბამისი
მეთოდიკებისა და ნორმატივების კორექტირებაც უნდა მოყვეს.
Nr = [[(1 + ((R1 + R2 + ... + Ri) / i))12 -1] x 100] x E / K . (ვარიანტი I);
Nr = 1,35 x (R1 + R2+ ... + Ri + … + Rn) x E / K. (ვარიანტი II).
15.3. საკრედიტო რისკის ანალიზთან მომართებაში

შეცდომები, რომლებიც არ უნდა განმეორდეს და
რისკების მართვის პროცესის ოპტიმიზაცია და
სისტემის სრულყოფა პრაქტიკული მაგალითებით
620
2008-2009 წლების ფინანსურმა კრიზისმა საკტრედიტო პროცესისა და
საკრედიტო რისკების მართვის სისტემის ნაკლოვანებების თვალსაჩინო
დემონსტრირება მოახდინა, რომლებმაც პრობლემური დავალიანებების წარმოქმნამდე
მიგვიყვანეს. დაგვრჩა მიღებული მწარე გამოცდილება გავაანალიზოთ და სწირი
გაკვეთილები გამოვიტანოთ, რომლებიც მომავალში შესაძლო პრობლემების თავიდან
აცილებაში დაგვეხმარება.
 შცდომები, რომლების არ უნდა განმეორდეს:
ვადაგადაცილებული დავალიანების წარმოქმნის მიზეზები:

ეკონომიკაში ნეგატიურმა პროცესებმა ყველა დარგში მოთხოვნის დაცემა
გამოიწვია და ვადაგადაცილებული დავალიანების მოცულობების ზრდის
პირველმიზეზად მოგვევლინა. მიუხედავად იმისა, რომ ქვეყნის ეროვნული
ცენტრალური ბანკის მონაცემების მიხედვით 2009 წელს ვადაგადაცილება
შედარებით დიდი არ იყო, პრობლემის რეალური მასშტაბები ოფიციალურ
სტატისტიკას აჭარბებენ. არსებული პრობლემები ნებისმიერ შემთხვევაში უნდა იქნას
გადაჭრილი, ხოლო მათი სამომავლოდ არ დაშვების მიზნით საკრედიტო რისკების
სფასების ხარისხისადმი მიდგომა უნდა იქნას გადახედილი.
ბანკების უმეტესობისათვის დამახასიათებელია საკრედიტო რისკების
ანალიზისა და შეფასების ხარისხის არასაკმარისი დონე შემდეგი მიზეზების
 საკრედიტო რისკის ანალიზის სფეროში მეთოდური და პრაქტიკული
გამოცდილების არასაკმარისობა;
 ბაზელის შეთანხმებით რეკონენდირებული რისკების შეფასებისადმი
სრულყოფილი მიდგომების დამუშავებაში ბანკების უინიციატივობა;
 რისკის კონკრეტული დონის თანხობრივ ან პროცენტულ გამოსახულებაში
განმსაზღვრელი საკრედიტო რისკის ანალიზის მეთოდიკების არარსებობა,
მათემატიკური მოდელების გამოკლებით;
621
 რისკების ანალიზისას, რისკ-მენეჯერის სუბიექტური მოსაზრების მაღალი
ზეგავლენა, მისი შეფასებისადმი ერთიანი მიდგომის არარსებობის გამო;
 რისკების კონტროლისა და შემცირების ანალიზის მკაფიოდ
მარეგლამენტირებელი წესისა და მეთოდიკების შიდა ნორმატიული
დოკუმენტების არარსებობა;
 რისკების ანალიზის ახალი აპრობირებული მეთოდიკების არარსებობა;
 ბანკების მიერ საკრედიტო რისკის შეფასებისათვის გამოყენებადი მეთოდიკის
ადეკვატურობის ანალიზის არარებობა;
 რისკ-მენეჯერების დაბალი კვალიფიკაცია.
ტიპიური შეცდომები:
შეიძლება აღინიშნოს პრობლემურ და ვადაგადაცილებულ დავალიანებასთან
მუშობის პროცესში გამოვლენილი შემდეგი ძირითადი შეცდომები;
:
 კრედიტების მიწოდება ბანკის მიერ ნეგატიური სცენარის - კლიენტის დეფლოტის
რეალიზაციის შეფასების გარეშე;
 დაფარვის წყაროების არასაკმარისი ანალიზი;
 ბანკის სუსტი საგირავნო პოზიცია;
 მსესხებლის მიერ საკრედიტო დოკუმენტაციის პირობების დაცვაზე არასაკმარისი
კონტროლი;
 მსესხებლის ფაქტიურ საქმიანობაზე კონტროლის არარსებობა.
უფრო დეტალურად განვიხილოთ ყველა აღნიშნული შეცდომები:

1. კრედიტების მიწოდება ბანკის მიერ ნეგატიური სცენარის - კლიენტის დეფლოტის
რეალიზაციის შეფასების გარეშე:
- კლიენტის ფინანსური მდგომარეობის სტრეს-ანალიზის არარსებობა:
მსესხებელის საქმიანობის ამა თუ იმ ნეგატიური ფაქტორებისადმი

„მგრძნობიარებოს ანალიზის“, სხვა სიტყვებით, მსესხებლის ბიზნესის განვითარების
პესიმისტური სცენარის ანალიზის ჩაუტარებლობა (დაკრედიტების პერიოდის
განმავლობაში მსესხებლის ძირითადი საქმიანობიდან შემოსავლიანობის ცვლილება
622
წარმოების ფასისა და მოცულობების შემცირების, ასევე ორგანიზაციის საქმიანობის
ყველაზე უფრო მიდრეკილების რისკის გარკვეული ფაქტორების ცვლილების
შედეგად).
- კლიენტის ბიზნესის განვითარების ტენდენციების ანალიზის არარსებობა:
მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობის შეფასებისას ბიზნესის განვითერების

უკვე არსებული ნეგატიური ტენდენციების მხედველობაში მიუღებულობა,
ისტორიული მოდელირების გამოუყენებულბა.
- კლიენტებისადმი მეტად ლოიალური დამოკიდებულება:
საბანკო ბაზარზე მაღამლი კონკურენციის შდეგად კლიენტებისადმი

მაქსიმალურად ლოიალური დამოკიდებულების გამომუშავება, რის შედეგად
შეიძლება დაშვებული იქნას შემდეგი შეცდომები:
 უზრუნველყოფის სახით დაბალლიკვიდური გირაოს მიღება და გირაოს გერეშე
სესხის გაცემა, მათ შორის ორგანიზაციის ბიზნესის განვითარების ნეგატიური
ტენდენციარის არსებობისას;
 საკრედიტო რისკების ბოლომდე შეუფასებლობა;
 საკრედიტო პროდუქტის არასწორი სტრუქტურირება (მსესხებლის
მოთხოვნილებებისა და შსაძლებლობების არაადრკვატური ანალიზი)’
 საკრედიტო დოკუმენტაციის არახარისხობრივად მომზადება, რაც შეიძლება
სიჩქარით და კლიენტის მხრიდან სხვა ბანკში გადასვლის შანტაჟით იყოს
გამოწვეული (კერძოდ, სამართლებლივ რისკებთან მიმართებაში არასაკმარისი
ანალიზის ჩატარება, საკრედიტო დოკუმენტაციაში გარკვეული პირობების
დადგომისას, საპროცენტო განაკვეთის გადიდების ან საჯარიმო სანქციების
განხორციელების შესახებ პირობების გაუთვალისწინებლობა და ა.შ.).
- კლიენტის შესაძლებლობების გადაფასება:
მსხვილ და ცნობილ მსესხებლებზე მეტი უპირატესობის მინიჭებისა და

ლოიალობის გამოვლენის „პირობებში“, საკრედიტო რისკი შიძლება „ბოლომდე
შეუფასებელი“ დარჩეს, რადგანაც, იმის საშიშროებაც არსებობს, რომ ასეთ
623
კლიენტთან მუშაობის შეწყვეთის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას, ცნობილი
სახელის მქონე მსხვილმა მსესხებელმა შეიძლება სხვა ბანკში გადასვილ შანთაჟის
საბაბი გამოიყენოს.
2. დაფარვის წყაროების არასაკმარისი ანალიზი:
დაფარვის წყაროების ანალიზისას, მსესხებლის მიერ ბანკის წინაშე თავისი

ვალდებულებებვის თავისდროულად შესრულებისათვის, ფულადი ნაკადების
პროგნოზის ანალიზისადმი, მისი სისრულის, დამუშვებადობისა და უტყუარობის,
ასევე მისი საკმარისობისა და დასაბუთებულობის შეფასებისადმი არასაკმარისი
ყურადღების გამახვილება და რიგი ფაქტორების გაუთვალისწინებლობა,
 მსესხებლის საქმიანობაში სეზონურობისა და სპეციფიკის არსებობა;
 ძირითადი მყიდველიბის/შემკვეთების გადახდისუნარიანობა და საქმიანი
რეპუტაცია, ასევე ბანკში წარმოდგენილი ხელშეკრულებების უტყუარობა;
 გარიგების ერთჯერადობა (დაკრედიტების პერიოდში დაგეგმილი ამონაგების
გაანგარიშებაში ერთჯერადი გარიგებების მიხედვით მონაცემების მიღება);
 ფულადი სახსრების მოძრაობისა და შემოსავლებისა და ხარჯების პროგნოზის
შედგენის სისწორე და ადეკვატურობა;
 პროდუქციის მიწოდება/რეალიზაციის ხელშეკრულებაში დაფიქსირებული
ნაკადებისა და გაანგარიშებების არსებობა.
3. ბანკის სუსტი საგირავნო პოზიცია:
საგირავნო უზრუნველყოფადობის არასაკმარისობა:

 საერეთო საგირავნო მასაში „მყარი“ (უძრავი ქონებისა და მოწყობილობის)
გირაოს დაბალი წილი;
 კონტროლის არარსებობის მიზეზით გირაოს დაკარგვა (მონიტორინგი
ფორმალურად და არახარისხობრივად ჩატარება - გირაოს
არაიდენტიფიცირება), პირველადი დოკუმენტების გაყალბება, ორმაგი
გირაოს არსებობა.
624
უზრუნველყოფის საბაზრო და საგირავნო ღირებულების არაადეკვატური
შეფასება:
 შემფასებელი კომპანიის მიერ გირაოს საბაზრო ღირებულების გაზრდა;
 ბანკის საგირავნო სამსახურის მიერ გირაოს საგნის არაპროფესიონალური
შეფასება;
 საბაზრო სიტუაციების, ასევე მათი კონტროლის ადეკვატური დისკონტის
განმსაზღვრელი მოდელების არარსებობა;
 გირაოს საგნის არათავისდროული გადაფასება და დაზღვევა;
 ბანკების მიერ გირაოს ობიექტის საბაზრო ღირებულების მიზანმიმართული
გადიდება სესხების შესაძლო დანაკარგებზე რეზერვის შემცირების მიზნით.
მაღალი იურიდიული (სამართლებრივი) რისკები:

 არახარისხიანი იურიდიული ექსპერტიზა;
 გირაოზე სამართალდამდგენი დოკუმენტების ფალსიფიცირება.
4. მსესხებლის მიერ საკრედიტო დოკუმენტაციის პირობების დაცვაზე

არასაკმარისი კონტროლი:
ხარისხობრივი ანალიზის ჩაუტარებლობა იმისა, თუ კლიენტმა საკრედიტო

რესურსები ფაქტიურად რა მიზნებზე გამოიყენა, მათ შორის სხვა ბანკების მიერ
მიწოდებულები, რის შედეგად თავისდროულად არ იქნა გამოვლენილი:
 ფარული დანაკარგების ეფექტი; საინვესტიციო მიზნებზე ბიზნესიდან ფულის
განყენების სქემები - აფფილირებული კომპანიების მიმდინარე საქმიანობის
მხარდაჭერაზე, ასევე თაღლითური ოპერაციების განხორციელებაზე.
მსესხებლის მიერ საკრედიტო ხელშკრულების პირობების შესრულებაზე

კონტრილი, როგორებიცაა:
 თავისდროულად ხელმოწერილი შეთანხმებები სხვა ბანკებში ანგარიშსწორების
ანგარიშებიდან სახსრების უაქცეპტოდ ჩამოწერაზე;
 თავისდროულად გამოვლენილი მიზეზები ბრუნვების მხარდაჭერაშთან
მიმართებაში პირობების შეუსრულებლობისას;
 ბიზნესის მესაკუთრეებთან თავდებობების ხელშეკრულების გაფორმება;
625
 მსესხებლის მიერ სავალო დატვირთვის დადგენილი ნორმის გადამეტებაზე
მიზეზების გაანალიზება და სანქციების გამოყენება;
 მსესხებელის მიერ საკრედიტო დოკუმენტაციის პირობების დარღვევების
თავისდროულად გამოვლენა.
5. მსესხებლის ფაქტიურ საქმიანობაზე კონტროლის არარსებობა:
დროის დეფიციტისა და ახალ გაცემებზე კონცენტრაციის გამო, ფინანსური

შედეგებოს მიღწევისათვის (არავისთვის არ არის საიდუმლო - მაღალი
კონცენტრაციის პირობებში უნდა იქნეს შესრულებული გეგმა და საკრედიტო
პორტფელი გაზრდილი), ცენტრალური ბანკის ნორმატივების შესრულების
მიზნებისათვის ანალიზი ფორმალურად რეზერვების ფორმირების ნაწილში. და არა
ადრეულ სტადიაზე პრობლემური დავალიანების გამოსავლენად ხორციელდება.
კერძოდ:
 კლიენტზე გასვლა იშვიათად, როგორც წესი, საჭიროების მიხედვით
ხორციელდება;
 არ ხორციელდება მსესხებლის მმართველობითი ანგარიშგების ანალიზი;
 თითქმის არ არსებობს კონტროლი საქმიანობის სხვა კომპანიაზე გადაცემაზე,
მსესხებელის ადგილმდებარეობისა და მისი საწარმოო/სავაჭრო ფართების
ცვლილებებზე ან საქმიანობის შეჩერების ფაქტებზე.
პროდუქტის არასწორი სტრუქტურირება - მსესხებლის მოთხოვნილებებისა და

შესაძლებლობების არახარისხობრივი ანალიზი:
 კრედიტის მიზნების მის სტრუქტურასთან შეუსაბამობა;
 კრედიტის თანხისა და ვადების ადეკვატურობის არაკორექტულად შეფასება;
 კლიენტისათვის შეთავაზებული ვარიანტი კლიენტის შესაძლებლობებს არ
შეესაბამება.
 რისკების მართვის სისტემის ოპტიმიზაციასთან

მიმართებაში წინადადებები:
626
საკრედიტო პროცესის ოპტიმიზაცია:
 გარიგების სტრუქტურირება მსესხებლის მოთხოვნილებებიდან და
შესაძლებლობებიან გამომდინარე უნდა ხორციელდებოდეს;
 ერთ მსესხებელზე ან ურთიერთდაკავშირებული მსესხებლების ჯგუფზე
დაკრედიტების ლიმიტების გაანგარიშების მეთოდიკის შემუშავება;
 მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობის განსაზღვრა მისი ბიზნესის განვითარების
ტენდენციის გათვალისწინებითღ განსაზღვრა.
საკრედიტო რისკების მართვის სისტემის სრულყოფა:

 რისკის ანალიზის წესის დამტკიცება;
 რისკის შემცირების ხერხების დამუშავება;
 რისკ-მენეჯერების კვალიფიკაციის ამაღლება.
 საკრედიტო პროცესის
ოპტიმიზაცია:
მსესხებლის მოთხოვნილებები:
საჭიროა დაზუსტებული იქნეს, თუ რა კონკრეტულ მიზნებზეა მოთხოვნილი
კრედიტი და რასთან დაკავშირებით წარმოიშვა საკრედიტო რესურსების მოზიდვაში
მოთხოვნილება. თითოეული პროექტისათვის დასაბუთებული უნდა იქნეს:
 საკრედიტო რესურსებში კლიენტის მოთხოვნილების წარმოქმნის მიზეზები;
 დაკრედიტების მიზანი;
 დაკრედიტების თანხა, ვადები და გარიგების სხვა პარამეტრები.
მსესხებლის შესაძლებლობები:
კლიენტის შესაძლებლობების შეფასებისათვის, რომ კრედიტი
მოთხოვნილებების შესაბამისად იქნეს მომსახურებული, საჭიროა კრედიტის
დაფარვის წყაროების ხარისხობრივი ანალიზი უდა იქნეს ჩატარებული და
მსესხებლის რეალური სავალო დატვირთვა იქნას შეფასებული. ასევე საჭიროა
ფულადი ნაკადები თავიდანვე ჩამოყალიბებული იქნას ისეთი სახით, რომ კლიენტს
შესაძლებლობა ჰქონდეს კრედიტის დაფარვა განახორციელის:
 საკრედიტო პროდუქტის რესტრუქტურიზაციის გარეშე;
627
 მესამე პირების მხრიდან რეფინანსირებისა გატრეშე;
 საკუთარი მიმდინარე საქმიანობისათვის არსებითი ზიანის გარეშე.
ზემოთმითითებული ამოცანის შესრულებისათვის საჭიროა გაანალიზებული

იქნას:
კონკრეტული ბაზა ნაწილში:
 დაკრედიტების პერიოდზე გარდამავალი ნაშთის არსებობა უკვე
გადმოტვირთული პროდიქციის/გაწეული მომსახურების გადახდასთან
მიმართების;
 კლიენტის სახელშკრულებო ბაზის საერთო მოცულობაში მუდმივი
მყიდველების/შემკვეთების წილის;
 ხელმოწერის სტადიაში არსებული ხელსეკრულებების მიხედვით გარიგებების
თანხის.
მსესხებლის მიერ წარმოდგენილი ფულადი ნაკადების პროგნოზი, საგანზე:

 საკმარისობას კრედიტის დასაფარავად მოგების არსებობის;
 რეალისტურობას შემოსავლებისა და ხარჯების თვალსაზრისით;
 შედარებადობას ფულად ნაკადებთან წინა პერიოდებთან მიმართებაში;
 მგრძნობიარობა რისკისადმი და „სიმტკიცის მარაგი“.
საკრედიტო პორტფელი ნაწილში:

 საკმარისობის სუფთა ფულადი ნაკადების/სუფთა მოგების კრედიტების
დასაფარავად;
 მსესხებლის მიერ მოქმედი საკრედიტო ხელშეკრულებების პირობების
შესასრულებლად;
 გარესაბალანსო ვალდებულებების არსებობის (თავდებობა, ლიზინგი და ა.შ,).
მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობის შეფასება:

მსესხებლის ფინანსური მდგომარეობის რეიტინგი საჭიროა იქნეს
შემცირებული ბიზნესის განვითარების ნეგატიური ტენდენციების არსებობისას და
პროექტის გამოვლენილი რისკის ფაქტორებისადმი მაღალი მგრძნობიარებისას.
628
 საკრედიტო რისკის მართვის
სისტემის სრულყოფა:
 შეცდომები გამოვლენილი უნდა იქნეს არა მარტო საკრედიტი ქვედანაყოფის,
არამედ როსკების ქვედანაყოფის მიხედვითაც, მათი აღმოფხვრის მიზნით;
 რისკების შეფასებასთან მიმართებაში საკრედიტო რისკის ანალიზის ახალი
მეთოდიკების შემუშავებისადმი და ადაპტორებისადმი ბანკის მიერ
სპეციალისტების მოტივირება;
 რისკის ხარისხის სესხის სიდიდისაგან პროცენტებში ან სხვა რაოდენობრივი
მაჩვენებლის მეშვეობით განსაზღვრა და არა უბრალოს შემდეგი
ტერმინოლოგიების შემოღებით: ზომიერი, ამაღლებული, მაღალი, კრიტიკული;
 რისკ-მენეჯერის დასკვნის მოცულობის შეკვეცა აღწერილობითი ნაწილის
გამორიცხვის გზით, რომელიც საკრედიტო ქვედანაყოფის დასკვნაში ხშირად
მიეთითება;
 რისკების ანალიზის პროცესში საჭიროა მსესხებლის პირველადი დოკუმენტაცია
და ეკონომიკურ განყოფილებასთან და (ან) ბუღალტერიასთან პირდაპირი
ურთიერთობის დამყარების შესაძლებლობის გამოყენებაა საჭირო, რომ
„გაფუჭებული ტელეფონის“ ფაქტორის იქნეს გამორიცხული;
 საკრედიტო რისკზე კონტროლის გამკაცრება.
რისკ-მენეჯერების ხარისხის ამაღლება:

საჭიროა მუდმივობის საფუძველზე:
 რისკ-მენეჯერების ატესტაციის ჩატარება ცოდნაზე და ბანკის ნორმატიული ბაზის
დებულებებისა და შესაბამისი კანონმდებლობის სწორად გამოყენებაზე;
 რისკ-მენეჯერების სტიმულირება პროფესიულ კონფერენციებში და სემინარებში
აქტიური მონაწილეობისათვის;
 რისკ-მენეჯერების მოტვირება რისკის ანალიზის მიმართებაში ახალი
მეთოდიკების შემუშავებასთან და აპრობაციასთან, ასევე საკუთარი
კვალიფიკაციის ამაღლებასთან დაკავშირებით.
629
დასკვნა:
როგორს უკვე მოცემული თავის დასაწყისშივე იყო აღნიშნული, ფინანსურმა

კრიზისმა საკრედიტო პროცესისა და საკრედიტო რისკების მართვის სისტემის
ნაკლოვანებების თვალსაჩინო დემონსტრირება მოახდინა, რამაც პრობლემური
აქტივებისა დიდი რაოდენობის წარმოქმნამდე და ბანკების საკრედიტო პორტფელში
ვადაგადაცილებული დავალიანების მაღალ წილამდე მიგვიყვანა. სწორედ ამიტომ
თანამედროვე პირობებში ბანკების უმეტესობა საკრედიტო პროცესის მართვისადმი
ყველა ეტაპებზე თავიანთი მიდგომების გადახედვას ახორციელებენ. საკრედიტო
პროცესის ოპტიმიზაცია - ხარისხობრივი საკრედიტო პორტფელის ფორმირების
გირაოა. მაგრამ, სამწუხაროდ, საბანკო სისტემაში რისკების მართვის სისტემაში
ნაკლოვანებები ბევრად უფრო ძლიერადაა გამოხატული. იმის გათვალისწინებით,
რომ რისკ-მენეჯერების უმეტესობას ვეტოს უფლება მიაკუთვნეს, შეიძლება
გაკეთებული იქნეს შემდეგი დასკვნა: მანამ, სანამ ბანკებს საკრედიტო რისკის
ანალიზის ადეკვატური მეთოდიკები არ ექნებათ შემუშავებული, გადაწყვეტილებები
შემდგომშიც სუბიექტივიზმის მაღალი წილით მიიღებოდეს იქნება. საჭიროა
საკრედიტო რისკის ხარისხის შფასებისას რისკ-მენეჯერის სუბიექტური მოსაზრების
ზემოქმედება მაქსიმალურად იქნეს გამორიცხული, და საკრედიტო რისკის ხარისხის
განსაზღვრა უფრო მიზანშეწონილია კონკრეტული რაოდენობრივი და (ან)
ხარისხობრივი მაჩვენებლების მეშვეობით იქნეს განხორციელებული.
პრაქტიკული მაგალითები finansuri riskebiს

Sefasebaსთან მიმართებაში:
I. damatebiTi ganmartebebi:
saoperacio leverijis doneebisa da Semdgომ periodებSi realizebadi produqciis fasebisa da

naturaluri moculobis mosalodneli cvlilebebis გათვითცნობიერებით, advilad SeiZleba
gaangariSebuli iqnes, Tu rogor Seicvleba realizaciidan finansuri Sedegi (mogeba an zarali)
გარკვეული faqtorebis moqmedebis qveS.
630
SemovitanoT pirobiTi aRniSvnebi:
amrl. aris amonagebi realizaciidan sabaziso periodSi;
cvdn. _ cvalebadi danaxarjebi sabaziso periodis;
mddn. _ mudmivi danaxarjebi sabaziso periodis;
mgr. _ mogeba (zarali) realizaciidan sabaziso periodis;
cv f
_ cvlileba fasebis (erTeulis wilebSi);
100
cv n
_ cvlileba gayidvebis naturaluri moculobis (erTeulis wilebSi);
100
maSin Semdegi da sabaziso periodis mogebas Soris sxvaoba Seadgens:
 cv .  cv .   cv . 
am1  f 1  n   cv dn .1  n   mddn,  am cv dn .  mddn,   mgr. ,
 100  100   100 
sadac: mgr. aris realizaciidan mogebis (zaralis) Tanxis cvlileba misi sabaziso periodSi sididesTan
SedarebiT.
zemoT moyvanili formula algebruli gardaqmnis Semdeg miiRebs saxes:
cv f .  cv n .  cv n .
am 1   am cv dn .  mgr. .
100  100  100
Semdeg periodSi finansuri Sedegis cvlilebis procenti sabazisosTan SedarebiT tolia:
mgr. am  cv .  am_cvdn .
100   cv f .1  n   cv n .  .
mgr. mgr.  100  mgr.
am am_cvdn .
magram CvenTvis cnobilia, rom l 2 , xolo l 3 ,
mgr mgr.
aRniSnuli SesaZleblobas iZleva zeda formula Semdegi saxiT iqnes Cawerili:
mgr.  cv . 
 100  l 2  cv f .1  n   l 3  cv n .
mgr.  100 
am ukanaskneli formulis gamoyenebiT, specialuri gaangariSebebis ganxorcielebis gareSe, SeiZleba

advilad iqnes Semowmebuli, Tu rogori iqneba finansuri Sedegebi sxva danarCeni toli pirobebisas,
631
fasebis an realizaciis naturaluri moculobebis mosalodneli, gansazRvruli cvlilebebisas. bolo formulis
gamoyenebiT gaangariSeba yovelTvis iZleva pasuxis gacemis SesaZleblobas kiTxvaze mogebis
(zaralis) dinamikis Sesaxeb pirobebSi, rodesac realizaciidan amonagebze orive faqtori zemoqmedebs.
ganvixiloT ramdenime magaliTi.
magaliTi 15.1.:
fasebis cvlilebasTan dakavSirebuli saoperacio leveriji sawarmoSi 7,8-jerads Seadgens;

realizaciis naturaluri moculobis gamoyenebasTan dakavSirebuli saoperacio leveriji 4,1-jeradis
tolia. sabazro situacia iTvaliswinebs, rom momdevno periodSi realizebad produqciaze fasebis 3%-
iT gadideba aris SesaZlebeli, magram aRniSnuli realizaciis naturalur moculobas 5%-iT
Seamcirebs. rogori iqneba realizaciidan finansuri Sedegi, Tu sabaziso periodSi realizaciidan
mogeba 100 aT. laris toli iqneboda?
amoxsna:
mogebis nazardis procenti toli iqneba:
7,8  3(1_0,05) + 4,1  (_5) =1,73%.
pirdapiri gaangariSebiT Semowmeba adasturebs mocemul Sedegs. sabaziso periodis realizaciidan

amonagebi Seadgens 780 aT. lars, cvalebadi danaxarjebia _ 370 aT. lari, mudmivi danaxarjebi ki _ 310
aT. laris tolia.
gaTvaliswinebuli pirobebidan gamomdinare, mogeba mas Semdeg, rogorc ki dasaxelebuli cvlilebebi

ganxorcieldeba sabaziso situaciaSi, toli iqneba:
780  1,03  0,95 = 370  0,95 _ 310 = 101,73 aT. laris, anu gaizrdeba 1,73%-iT, rogorc formuliT
gaangariSebam gviCvena.
magaliTi 15.2:
sawarmoSi l2=15,5; l3=7,5-s. momaval periodSi fasebi realizebad produqciaze 10%-iT unda
Semcirdes, rac realizaciis naturaluri moculobis 7%-iT gadidebis SesaZleblobas iZleva. sabaziso
wels zarali realizaciidan 80 aT. laris toli iyo. uzrunvelyofs Tu ara aseTi sabazro situacia
realizaciidan finansur Sedegs?
amoxsna:
632
finansuri Sedegis cvlilebis procenti bazisurTan SedarebiT tolia:
15,5  (_10)  1,07 + 7,5  7 = 113,35%.
ramdenadac sawarmo sabaziso periodSi iyo zaraliani, miRebuli uaryofiTi Sedegi niSnavs, rom
momaval periodSi zarali aseTi sabazro situaciisas gaizrdeba 113,35%-iT sabazosTan SedarebiT, anu
gaormagebaze ufro meti iqneba.
Semowmeba pirdapiri angariSiT ganvaxorcieloT.
amonagebi realizaciidan bazisur periodSi _1240 aT. laris tolia, anu l2 sworadaa gansazRvruli:
1240
 15,5 jer (finansuri Sedegis niSans mocemul SemTxvevaSi mniSvneloba ar aqvs); cvalebadi
80
1240  640
danaxarjebi Seadgenen 640 aT. lars. aRniSnuli sididec SevamowmoT:  7,5 jer; cvalebad
80
danaxarjebze rCeba 680 aT. lari.
finansuri Sedegi realizaciidan toli iqneba:
1240  0,9  1,07 _ 640  1,07 _680 = _170,68 aT. lari.
170,68  80
100  113,35%,
80
anu zaralis gadidebis zomiereba 113,35%-is tolia, rogorc formulis mixedviTac iyo miRebuli.
magaliTi 15.3.:
sawarmos amonagebi realizaciidan 5000 aT. laris tolia, cvalebadi danaxarjebia _ 300 aT. lari,
mudmivi danaxarjebia _ 100 aT. lari, da mogeba realizaciidan _ 100 aT. laris tolia. sawarmos mier
realizebad produqciaze moTxovna mcirdeba. Semdeg periodSi mas SeuZlia mxolod fasebis
SemcirebiT wina naturaluri moculoba uzrunvelyos.
rogoria fasebis Semcirebis maqsimaluri zRvari, romelic realizaciis uzaralobas uzrunvelyofs?
amoxsna:
500
fasebis SemcirebasTan dakavSirebuli saoperacio leverijis done (l2) tolia:  5 jer. aqedan
100
gamomdinare, mogebis asprocentiani dakargva realizaciidan amonagebis 20%-iT Semcirebisas
ganxorcieldeba. realizaciidan amonagebis ufro meti Semcireba (fasebis xarjze) Tan zarali moyveba.
mkiTxvelis yuradReba kidev erT garemoebaze unda iqnes gamaxvilebuli, romelic saoperacio
leverijis donis SefasebasTan aris dakavSirebuli. Tu sabaziso periodSi mogebis nacvlad realizaciidan
633
zarals aqvs adgili, anu saoperacio leverijis orive maCveneblis mniSvnelSi uaryofiTi sidide warmoiSva,
rac formalurad TviT leverijis donis minusiani niSniT gadmoicema, maSin gaangariSebebSi saoperacio
leverijis maCveneblebis gamoyenebisas uaryofiTi niSani yuradRebaSi ar unda iqnes miRebuli.
SegaxsenebT, rom saoperacio leverijis done pasuxobs kiTxvaze, mogebis gadidebis an Semcirebis
tempebi ramdenjer aWarbebs realizaciidan amonagebis gadidebis an Semcirebis tempebs. realizaciis
zaralianobisas saoperacio leverijis done Sesabamisad miuTiTebs, realizaciidan zaralis gadidebis an
Semcirebis tempebi ramdenjer aWarbeben amonagebis zrdis an Semcirebis tempebs. uaryofiTi niSani
TviT finansur SedegSia Cadebuli, amitom uaryofiTi leverijis donesTan mimarTebaSi igi azrs kargavs.
Tu sawarmos sufTa mogeba uaryofiTi niSniT aqvs aRniSnuli, anu saqme gvaqvs sufTa zaralTan,
magram amasTan igi valdebulia gawios xarjebi, romlis wyaros sufTa mogeba warmoadgens, aRniSnuli
zaralis sidides adidebs. aRniSnul SemTxvevaSi finansur leverijs aseve praqtikuli mniSvneloba gaaCnia,
magram igi yovelTvis 1-ze naklebi iqneba.
magaliTad, sawarmos sufTa mogeba 500 aT. laris odenobiT gaaCnia, xolo savaldebulo xarjebi,
romelic sufTa mogebis xarjze xorcieldeba _ 200 aT. laris tolia, maSin finansuri leveriji toli iqneba:
 500
 0,7 -jer.
 500  200
davuSvaT, rom Semdeg periodSi zaralis 700 aT. laramde, anu 40%-iT gadideba aris mosalodneli.
maSin sufTa zarali savaldebulo gadaxdebis igive Tanxis gaTvaliswinebiT 28%-iT gaizrdeba (40 
0,7=28).
aRniSnuli pirdapir angariSiT SevamowmoT:
 700  200
100  128%.
 500  200
finansuri leverijis 1-ze dabali done ekonomikurad gamoxatavs, rom savaldebulo gadaxdebis TanxiT
gadidebuli zaralis absoluturi sidide yovelTvis aWarbebs sufTa zaralis absolutur sidides. savaldebulo
gadaxdebis ar arsebobisas finansuri leveriji 1-is tolia.
amasTan, Semdegi urTierTkavSiri moqmedebs: zaralis erTi da imave sididisas da misi cvlilebis
erTnairi xarisxisas finansuri leveriji imdenad maRalia, ramdenadac savaldebulo gadaxdebis Tanxa
dabalia.
aRniSnuli praqtikulad sasargeblo daskvna sawarmoSi zaralis warmoqmnis an nazardis yvela

Sedegebis Sefasebis SesaZleblobas iZleva.
davubrundeT Cvens magaliTs da masSi mxolod savaldebulo gayidvebis sidide SevcvaloT.

davuSvaT, rom 200 aT. laris nacvlad isini 100 aT. lars Seadgenen. maSin finansuri leveriji toli iqneba:
634
 500
 0,83 -jer, xolo zaralis 700 aT. laramde, anu 40%-iT gadidebisas ki _ savaldebulo
 500  100
gadaxdebSi CasarTavi zarali 33,3%-iT gaizrdeba (40%  0,83=33,3%). SemowmebiTi angariSi:
 700  100
100  133,3%.
 500  100
Tu sabazisos Semdgom periodSi realizaciidan mogebis miReba aris mosalodneli, magram sufTa
mogebidan savaldebulo gadaxdebis igive Tanxaa SenarCunebuli, finansuri leverijis sabaziso done am
SemTxvevaSi gamoyenebadia. davuSvaT, rom Semdeg periodSi sawarmom realizaciidan 100 aT. laris
mogeba miiRo adre miRebuli 500 aT. laris zaralis nacvlad.
finansuri leverijis gaangariSebuli donis gamoyenebiT, gaangariSebaSi mZimis Semdeg mesame

niSnamde misi ufro zusti _0,714-jer-is sidide miviRoT. zarali Semcirda 120%-mde
 500  100 
 100  120%  . zaralis, romelic savaldebulo gadaxdebs iTvaliswinebs, Semcirda: 120  0,714
 500 
= 85,7%-mde.
SemowmebiTi angariSi adasturebs miRebul Sedegs:
700  100
100  85,7% .
700
radganac gaangariSeba zaralis Semcirebis xarisxis Sesaxeb kiTxvaze pasuxobs, es ukanaskneli misi
absoluturi sididis mixedviT miiReba.
III. Sedegebis Sefaseba da gadawyvetilebebis arCeva:
magaliTi 15.4.:
fasebis cvlilebasTan dakavSirebuli saoperacio leveriji sawarmoSi Seadgens 21,5 jerads; gayidvebis
naturaluri moculobis gamoyenebasTan dakavSirebiT ki _ 15,3 jerads. mosalodnelia fasebis 7%-iT
Semcireba gayidvebis moculobis SesaZlo gadidebisas.
1. ramdeni procentiT Semcirdeba realizaciidan mogeba an gaizrdeba zarali:
a) gayidvebis naturaluri moculobis 5%-iT gazrdisas;
b) gayidvebis naturaluri moculobis 8%-iT gazrdisas;
g) gayidvebis naturaluri moculobis 4%-iT Semcirebisas.
amoxsna:
a) 21,5  (-7)  1,05 + 15,3  5 = _81,5%.
635
miRebuli Sedegi niSnavs, rom Tu analizebadi periodis dadgomamde sawarmos realizaciidan mogeba
gaaCnda, igi 81,5%-iT Semcirda, anu sabaziso mogebis 19,5% Seadgina. Tu sawarmos realizaciidan
zarali hqonda, igi 81,5%-iT gaizarda, anu TiTqmis gaormagda.
b) 21,5  (-7)  1,08 + 15,3  8 = _40,14%.
miRebuli Sedegi punqti à~ Sedegis analogiurad fasdeba.
g) 21,5  (-7)  0,96 + 15,3  (_4) = _205,68%.
Sedegi niSnavs, rom Tu aRniSnuli sabaziso situaciis dadgomamde sawarmos realizaciidan gaaCnda
mogeba, igi miiRebs zarals, romelic sabaziso mogebis absoluturi sididis mixedviT 105,68%-iT
aWarbebs. Tu mas hqonda zarali, maSin igi 205,68%-mde gaizrdeba, anu sabazisosTan mimarTebaSi
305,68%-s Seadgendes iqneba, rac realizaciidan zaralis 3-jer da metad gadidebas niSnavs.
yvela ganxiluli variantebi sawarmosaTvis miuRebelia, Tumca varianti `b~ Semdegi saxis daskvnis
gakeTebis saSualebas iZleva: Tu sawarmo iZulebulia gayidvebis fasi Seamciros, maSin mogebis
danakargebi SesaZlebelia ramdenadme Semcirdes gayidvebis naturaluri moculobis meti gadidebiT.
Tu sawarmos winaSe fasebis gardauvali Semcirebis pirobebSi sabaziso periodis mogebis
SenarCunebis amocana dgas, naTelia, rom gayidvebis naturaluri moculoba saWiroa ufro metad
gaizardos, vidre es variant `b~-Si aris gaTvaliswinebuli.
aqedan warmoSoba meore problema:
2. ganvsazRvroT, gayidvebis naturaluri moculobis rogori gadideba fasebis 7%-iT Semcirebisagan,
mogebis danakargis kompensirebis SesaZleblobas iZleva.
amisaTvis gamoviyenoT zemoT Camoyalibebuli formula:
mgr.  cv . 
100  l 2  cv f .1  n   l 3  cv n . ,
mgr.  100 
romlis mixedviT igi Semdegi pirobis uzrunvelyofas niSnavs:
 cv . 
21,5  (-7)  1  n   15,3  cv n.  0 .
 100 
tolobis gadawyveta iZleva, rom cvn. = 10,91, anu gayidvebis naturaluri moculoba saWiroa aranakleb
10,91%-iT gadiddes sabazisosTan SedarebiT, rom sabaziso mogeba iqnes SenarCunebuli. gasagebia,
rom Tu gayidvebis moculobis meti zrdis SesaZlebloba arsebobs, sawarmo Tundac fasebis Semcirebisas
mogebis sabazisoze ufro maRals miiRebs.
magram Tu sawarmos aseTi gadawyvetilebis realizaciisaTvis SesaZlebloba ar gaaCnia, mas oridan
erTi gadawyvetilebis miRebis SesaZlebloba eqneba: an Seurigdes realizacis Sedegad finansuri Sedegebis
seriozul gauaresebas, an saoperacio leverijis Camoyalibebuli donis gaanalizeba moaxdinos. aqamde Cven
gaangariSebebSi sabaziso periodSi Camoyalibebuli saoperacio leverijis dones valdebulebiT. axla
davsvaT sakiTxi _ xom ar aris SesaZlebeli igi Semdeg periodSi mizanmimarTulad SevcvaloT iseTi
saxiT, romel realizaciidan mogebis danakargebi imave pirobebSi naklebi iyos. gasagebia, rom saubari
SeiZleba iyos mxolod realizaciis naturaluri moculobis cvlilebebTan dakavSirebul leverijis Sesaxeb,
radganac fasobrivi faqtoris wesi da done sawyisi pirobebiT aris winaswar gansazRvruli. rac Seexeba l3-s,
realizaciidan amonagebis SemadgenlobaSi mudmivi danaxarjebis wilis SemcirebiT da cvalebadi
danaxarjebis wilis gadidebiT, Cven gayidvebis naturaluri moculobis Semcirebis SemTxvevaSi, misi
finansur Sedegebze zemoqmedebis Semcirebas SevZlebdiT. da piriqiT, finansuri Sedegis
636
gaumjobesebaze realizaciidan amonagebis SemadgenlobaSi cvalebadi danaxarjebis SedarebiT naklebi
wili muSaobs.
aRniSnulidan gamomdinare, saWiroa ganisazRvros:
3. gayidvebis naturaluri moculobis cvlilebasTan dakavSirebuli saoperacio leverijis rogori done (l3)
miscemda sawarmos SesaZleblobas:
a) SemTxveva 1a-Si daekarga 50%-ze naklebi mogeba;
b) SemTxveva 1b-Si daekarga 20%-ze naklebi mogeba;
g) SemTxveva 1g-Si mogebis dakargviT, zaralis ardaSveba.
gadawyvetilebis miRebisas, aq Cven gamovdivarT ori pirobidan: upirveles yovlisa, sabaziso periodSi
sawarmos hqonda mogeba; meore mxriv, mudmivi da cvalebadi danaxarjebis Tanafardobis cvlilebas Tan
ar axlavs produqciis realizaciaze danaxarjebis jamuri sididis cvlileba.
sakiTx 3-ze pasuxis gasacemad, formulis mixedviT:
punqti 3a-ze: 21,5  (-7)  1,05 +X1  5 = _50%,
sadac: X1 aris saoperacio leveriji l3-is done, romelic dasaxul pirobas uzrunvelyofs.
X1=21,6, anu l3- _ mocemul SemTxvevaSi 21,6-is jeradi unda iyos.
punqt 3b-ze: 21,5  (-7)  1,08 +X2  8 = _20%,
sadac: X2 = l3-s mocemuli SemTxvevisaTvis.
X2=17,8.
punqti 3g-ze: 21,5  (-7)  0,96 _ X3  15,3 = _100%.
sadac: X2 = l3-s mocemuli SemTxvevisaTvis.
X3 < _2,9.
miRebuli Sedegebidan gamomdinare, Semdegi saxis daskvnis gakeTeba aris SesaZlebeli:
SemTxvevebi à~ da `b~ realizaciidan amonagebis SemadgenlobaSi mudmivi da cvalebadi danaxarjebis
mdgomareobis cvlilebis gziT realizaciidan finansuri Sedegis gaumjobesebis SesaZleblobas ar iZlevian;
sidideebi X1 da X3 ekonomikurad uazroa: l3(X1) ar SeiZleba l2-ze meti iyos, sxvanairad aRniSnuli
niSnavdes iqneba, rom cvalebadi danaxarjebi _ uaryofiTi sidideebia. miT umetes, saoperacio leverijis
(X3) done ar SeiZleba uaryofiTi sidide iyos.
amrigad, mxolod `b~ SemTxvevaSi amonagebis SemadgenlobaSi cvalebadi danaxarjebis wilis
garkveuli Semcirebis gziT realizaciidan finansuri Sedegis gaumjobesebis realur gzas aqvs adgili.
situacia à~ da `b~-Si saWiroa an saqmianobis sxva saxeobebdan Semosavlebis miRebiT
realizaciidan mogebis danakargis kompensireba, an fasebis da sawarmos produqciaze moTxovnilebis
sxva donis gasaRebiTi bazrebis moZiebis ganxorcieleba.
magaliTi 15.5.:
fasebis cvlilebasTan dakavSirebuli saoperacio leveriji (l2) tolia 12-is, xolo gayidvebis naturaluri
moculobis cvlilebasTan dakavSirebuli saoperacio leveriji (l3) ki _ 8-is. Semdeg periodSi
mosalodnelia fasebis 4%-iT gadideba erTdroulad gayidvebis naturaluri moculobis 2%-iT
gadidebiT. amrigad, realizaciidan mogeba unda gaizardos 64,96%-iT:
12  4  1,02 + 8  2 = 64,96.
637
magram Semdegi wlis mogebis dagegmvisas masze sxva zemoqmedi faqtorebis
gaTvaliswinebiT aRmoCnda, rom fasebis nazardma sul 3%-i Seadgina sabaziso sididesTan
mimarTebaSi.
amoxsna:
1. saWiroa ganisazRvros, rogori unda iyos realizaciis naturaluri moculobis gadideba, rom mogebis
nazardis 64,96%-i iqnes SenarCunebuli.
cv  l 2cv f s. mgr.
cv n .  mg. , sadac cv mg.  100 ;
l 2cv f s. mgr.
l 3
100
64,96  12,3
 3,46. aqedan cvn. = 3,46%.
12  3
8
100
2. ganvsazRvroT, rogori unda iyos fasebis nazardi, rom mogebis saWiro gadideba iqnes
uzrunvelyofili realizaciis naturaluri moculobis cvlilebis gareSe.
64,96
igi toli iqneba:  5,4%.
12
3. gaviangariSoT, ramdeni procentiT SeiZleba realizaciis naturaluri moculobis Semcireba fasebis
10%-iT zrdisas.
64,96  12  10
cv n .   5,98%.
12 10
8
100
4. ganvsazRvroT, ramdeni procentiT SeiZleba Semcirdes fasebi, Tu gayidvebis naturaluri moculobis
13%-iT gadideba aris saWiro.
cv mg.  l 3cv n. 64,96  8  13
cv f .    4,3%.
 cv n.  8  1,13
l 2 1  
 100 
ganxiluli oTxi variantidan mogebis saWiro nazardis misaRwevad mocemuli sawarmosaTvis yvelaze
ufro realuris gansazRvra, misi produqciisa da misi gasaRebiTi perspeqtivebis gaTvaliswinebiT aris
SesaZlebeli.
magaliTi 15.6.:
sawarmos mogebis saerTo Tanxa _ 500 aT. laris tolia. mogebaze sagadasaxado ganakveTi _
30%-ia. sufTa mogebidan savaldebulo mtkice xarjebis da gadaxdebis Tanxa _ 200 aT. laris tolia.
amoxsna:
1. gaviangariSoT finansuri leveriji:
500  0,7
lfn. =  2,3- jer.
500  0,7  200
2. moZiebuli iqnes finansuri leverijis Semcirebis xerxebi.
a) mogebis saerTo Tanxis 700 aT. laramde gadideba. maSin,
638
700  0,7
lfn. = , - jer.
 17
700  0,7  200
b) sufTa mogebidan savaldebulo xarjebis 100 aT. laramde Semcireba.
700  0,7
lfn. =  1,26 - jer.
700  0,7  100
magaliTi 15.7.:
sawarmos 300 aT. laris odenobis zarali gaaCnia. savaldebulo xarjebisa da gadaxdebis Tanxa,
romelic sufTa mogebis xarjze unda ganxorcieldes, 150 aT. laris tolia.
amoxsna:
1. gaviangariSoT finansuri levriji:
 300
lfn. =  0,67 - jer.
 300  150
2. gaviangariSoT zaralis cvlileba, romelic sufTa mogebis xarjze savaldebulo gadaxdebs moicavs,
zaralis saerTo Tanxis 600 aT. laramde gadidebisas.
600  300
 100  100% (zaralis gadidebis procenti).
300
100  0,67 = 67% (zaralis gadidebis procenti, romelic sufTa mogebidan savaldebulo gadaxdebs
moicavs).
 600  150  300  150
SemowmebiTi gaangariSeba:  100  66,7%.
 300  150
aRniSnuli niSnavs, rom saZiebo sidide 66,7%-iT gaizrdeba (SemowmebiTi Sedegis gansxvaveba
leverijis meTodiT gaangariSebul SedegTan 0,3%-is tolia, romelic gamowveulia leverijis donis mZimis
Semdeg meore donemde damrgvalebis xarjzea miRebuli).
3. Semdeg periodSi mosalodnelia, rom sawarmos ........................................ 5000 aT. laris toli iqneba.
ganvsazRvroT sufTa mogebis dinamika misgan savaldebulo gadasaxadebis gamoklebiT (es ukanaskneli
miTiTebul TanxaSia SenarCunebuli).
sufTa mogebis nazardis tempi toli iqneba:
300  500
 266,67%.
300
finansuri leverijis gamoyenebiT, gaviangariSoT sufTa mogebis cvlilebis tempi savaldebulo
gadaxdebis gaTvaliswinebiT:
266,67  0,67 = 178,7%.
500  150  450
SemowmebiTi gaangariSeba: 100  177,8%.
450
(gansxvaveba _ damrgvalebis xarjzea gamowveuli).
გამოყენებული ლიტერატურის სია:
639
ა) სქოლიოებში გამოყენებული ლიტერატურა:
1. caava g. _ sabanko saqme: leqciebis kursi (damxmare saxelmZRvanelo). _ Tbilisi,

gamomcemloba: afx. mecn. akademia, 2005.–663 gv.
2. caava g., abramia T., caava d. – riskologia: finansuri da sabanko sakredito riskebis
menejmenti (saxelmZRvanelo). _ Tbilisi, gam-ba afx. mecn. akademia. 2007. _ 567 gv.
3. Лаврушин О.И., Мамонова И. Д., Валенцова Н. И. – Банковское дело: учебник. –
Москва: КНОРУС, 2009. – 768 с.
4. ლაზვიაშვილი ნ. - რისკმენეჯმენტი, სახელმძღვანელო. - თბილისი,
გამომცემლობა „მერიდიანი“, 2010. – 222გვ.
5. Костюченко Н.С. – Анализ кредитных рисков. – СПб. : ИТД «Скифия», 2010. –
440с.
6. Под ред. О.И. Лаврушина. – Банковское дело: учебник. – Москва: КНОРУС,
2009. – 768 с.
7. კოვზანაძე ი., კონტრიძე გ. - თანამედროვე საბანკო საქმე: თეორია და პრაქტიკა.
- თბილისი, გამომცემლობა: შპს „სეზანი“, 2014. – 548 გვ.
8. ცაავა გ., ხანთაძე გ. - საბანკო საქმე (თეორია, მეთოდები და პრაქტიკა),
სახელმძღვანელო. - თბილისი, გამომცემლობა: „დანი“, 2014. – 600 გვ.
9. ხანთაძე გ., ცაავა გ. - საბანკო ოპერაციები (სახელმძღვანელო). - თბილისი,
გამომცემლობა შპს „წიგნის სახელოსნო“, 2012. – 400 გვ.
10. Продукты и технологии современного банковского бизнеса / Под ред. д.э.н.,
проффессора Г.Н. Белоглазовой и д.э.н., профессора Н.П. Радковской. – СПб. :
Изд – во СПбГЭУ, 2013. – 295 с.
11. Синки Дж. – Финансовый менеджмент в коммерческом банке и в индустрии
финансовых услуг: Пер. с англ. – Москва: Альпина Бизнес Букс, 2007.
12. Воронин Ю.М. – Управление банковскими рисками. – Москва, 2007.
13. Гукова А.В., Вишенин Д.А.– Финансовые аспекты формирования
инвестиционного капитала предприятия // Финансы и кредит, 2008, № 8. – С. 43
– 46.
14. Киселев А.В. – Профессиональное суждение в современной системе управления
кредитным риском // Финансы и кредит, 2007, № 22. – С. 50 – 65.
15. Лаврушин О.И. – Банковские риски. – Москва, 2008.
16. Мошенский А.Б. – Пути совершенствования системы управления кредитными
рисками // Финансы и кредит, 2008, № 6. – С. 35 – 40.
17. AttannM. – Credit Risk, Valuation: Methods, and Applications. 2-thed. Berlin, 2002.
640
18. Гукова А.В., Пронская Н.С. – Модернизационный процесс в системе управления
банковскими рисками. –Эл. адрес: gukova@volsu/ru; nina55006@mail/ru.,2011.
19. ცაავა გ. - ბანკის მსესხებელი იურიდიული პირის კრედიტუნარიანობისა და
საბანკო საკრედიტო რისკის შეფასების მეთოდოლოგია. - თბილისი,
საქართველოს ფინანსთა სამინისტროსთან არსებული ფინანსების სამეცნიერო-
კვლევითი ინსტიტუტის მეთოდურ-პრაქტიკული ჟურნალი „გადასახადები“,
ოქტომბერი № 20, 2005. - გვ. 8 – 31.
20. Костюченко Н.С. – Анализ кредитных рисков. – Санкт-Петеобург: ИТД «Скифия»,
2010. – 440 с.
21. Конспект лекций по дисциплине «Деньги. Кредит. Банки»: Учебник / Под.ред. ОИ
Лаврушина. – Москва: «Финансы и статистика», 2000. – 367 с.
ბ) დანარჩენი დამხმარე ლიტერატურა:

22. ბენიძე ნ., შონია ნ., ბიწაძე ჯ. - რისკები და დაზღვევა. - თბი;ლისი,
გამომცემლობა „ინოვაცია“, 2019. – 468 გვ.
23. გოგოხია მ. _ საბანკო საქმე (ლექციების კურსი. - თბილისი, 2006. 368 გვ.
24. კაკულია მ. - სავალუტო სისტემის განვითარების პრობლემები საქართველოში.
- თბილისი, 2001.
25. კოვზანაძე ი. - საქართველოს კომერციული ბანკების ფუნქციონირების
პრობლემები თანამედროვე ეტაპზე. - თბილისი, თსუ-ს გამომცემლობა, 2001.
26. ქისტაური შ., ქისტაური ლ. - საქართველოს საფინანსო და საბანკო სამართლის
პრობ;ლემები. - თბილისი, 1997.
27. ქოქიაური ლ. - საბანკო საქმის საფუძვლები (ორ ტომად), სახელმძღვანელო. -
თბილისი, შპს „პოლიგრაფია“, 2005 – 875 და 695 გვ.
28. ტორონჯაძე თ. და სხვები. - ფინანსური ანალიზის რაოდენობრივი მეთოდები
(ფინანსური და სადაზღვევო მათემატიკა, ფინანსური ინჟინერია). თბილისი,
ფონდი „ევრაზია“, 1999. – 695 გვ.
29. სარჩიმელია რ. - რისკის ელემენტები. - თბილისი, გამომცემლობა „მარჯა“,
2003. – 84 გვ.
30. ცaava g. _ “finansebi, fulis mimoqceva, finansuri inJineria, krediti” (damxmare
saxelmZRvanelo). _ Tbilisi, s.s. “pirveli stamba”, 1999. _ 637 gv..
31. caava g. – “sabanko menejmenti: analizi, problemebi, srulyofis gzebi” – monografia,
tomi I. _ Tbilisi, s.s.“pirveli stamba”, 2002. _ .537 gv.
32. caava g. _ “finansuri menejmenti: finansuri saqmianobis analizis raodenobrivi meTodebis
praqtikumi” _ monografia, tomi II. _ Tbilisi, s.s. “pirveli stamba”, 2002. _ 310 gv.
641
33. caava g., biwaZe b., lipartia z. _ “finansuri menejmenti : finansebis Teoriuli safuZvlebi,
sawarmos finansebis marTva, finansuri dagegmva-angariSgeba-analizi, korporaciuli
finansebi, testebi da amocanebi”. _Tbilisi, gamomcloba: “afx. mecn. akademia”, 2006.
_.992 gv. ISBN 99940-869-5-2.
34. caava g., gavaSeli S., caava T. – monetaruli politika da msoflio savaluto sistema. –
Tbilisi, gamomcemloba “universali”, 2009. – 455 gv. ISBN 978-9941-12-480-8.
35. ingoroyva a., CxaiZe z., caava g. – sabanko iformaciuli sistemebi da teqnologiebi. –
Tbilisi, sagamomcemlo saxli “teqnikuri universiteti”, 2009. – 400 gv. ISBN 978-9941-14-
309-0.
36. ცაავა გ. - ფინანსური მენეჯმენტი. - თბილისი, საგამომცემლო სახლი
„ტექნიკური უნივერსიტეტი“, 2009. – 205 გვ. (დაფინანსებულია USAID-ის
„მცირე და საშუალო ბიზნესის მხარდაჭერის პროექტის“ ასოციაცია „სათემო
კოლეჯები საერთაშორისო განვითარებისათვის ინქ-ის “ გრანტის პროგრამის
ფარგლებში. – ISBN 978-9941-14-630-5).
37. ცაავა გ. - ფინანსური მარკეტინგი. - თბილისი, გამომცემლობა „უნივერსალი“,
2009. – 180 გვ. ISBN 978-9941-12-477-8.
38. ingoroyva a., caava g. – finansuri menejmenti: Teoria, meTodebi da praqtika. ტომი I. –
organizaciebisa da dawesebulebebis finansebis marTva (ანუ menejmenti safinanso
dawesebulebebSi). – Tbilisi, gamomcemloba “graali”, 2011. – 470 gv. ISBN 978-9941-
9167-1-7.
39. ingoroyva a., caava g. – finansuri menejmenti: Teoria, meTodebi da praqtika. tomi II. –
sawarmos (korporaciis) finansebis marTva. – Tbilisi, gamomcemloba “graali”, 2011. –
702 gv. ISBN 978-9941-9167-2-4.
40. caava g. – finansuri inJineria: leqciebis kursi. – Tbilisi, gamomcemloba “universali”,
2013. – 665 gv. ISBN 978-9941-17-815-3.
41. ტორონჯაძე თ. _ ფინანსური ანალიზის რაოდენობრივი მეთო- დები
(ფინანსური და სადაზღვევო მათემატიკა, ფინანსური ინჟინერია) _ თბილისი,
ფონდი ~ევრაზია~, 1999, _ 695 გვ.
42. ხანთაძე გ., ცაავა გ. - საჯარო ფინანსები (თეორია და მეთოდები),
სახელმძღვანელო. - თბილისა, გამომცემლობა „დანი“, 2013. – 430 გვ. ISBN 978-
9941-0-4778-7.
43. ასათიანი ვლ., ცაავა გ. - კომერციული ბანკების საქმიანობის ფინანსური
ანალიზი (თეორია, მეთიდები და პრაქტიკა), თბილისი, გამომცემლობა „დანი“,
2014. – 500 გვ. ISBN 978-9941-0-7105-8.
44. ქოქიაური ლ. _ საბანკო საქმიანობის საფუძვლები (საბანკო საქმე (ორ ტომად) _
სახელმძღვანელო) _ თბილისი, შპს ~პო- ლიგრაფია~, 2005
642
45. ცაავა გ., ხანთაძე გ. - საბანკო მენეჯმენტი (თეორია, მეთოდები და პრაქტიკა),
სახელმძღვანელო. - თბილისი, გამომცემლობა „დანი“, 2015. – 800 გვ. ISBN 978-
9941-0-703737-2.
46. ცაავა გ. - ფულის თეორიის ევოლუცია და ირვინგ ფიშერის „მიმოქცევაში
ფულადი მასის გაანგარიშების ფორმულაში“ კორექტივის შეტანის შესახებ:
ლექციის კონსპექტი. - თბილისი, ამომცემლობა „დანი“, 2016. – 30 გვ. ISBN 978-
9941-0-8422-5.
47. ცაავა გ. - ფულის ფუნქციების გაფართოების რეალობა: ლექციის კონსპექტი. -
თბილისი, გამომცემლობა „დანი“, 2016. – 36 გვ. ISBN 978-9941-0-8421-8.
48. ცაავა გ. - ეკონომიკური ნორმატივების სრულყოფის საკითხები: „ოქროს
კვეთას“ პროპორცია ბუნებაში, ფერწერაში, არქიტექტურაში, მშენებლობაში,
ეკონომიკაში, ბიზნესში, ფინანსურ და საბანკო მენეჯმენტში (მონოგრაფია). -
თბილისი, გამომცემლობა „დანი“ , 2016. – 126 გვ. ISBN 978-9941-08840-7.
49. ცაავა გ., სიჭინავა ა., ხანთაძე გ. – კორპორაციული ფინანსები (ეკონომიკის
მდგრადი განვითარების სტრატეგია), სასწავლო–პრაქტიკული
სახელმძღვანელო. – თბილისი, გამომცემლობა „საქართველოს ტექნიკური
უნივერსიტეტი“, 2016. – 726 გვ. (ელექტრონული წიგნი). ISBNB978-9941-0-9365-
4.
50. ცაავა გ., ბურდიაშვილი რ., მოსიეშვილი ვ. - ფული, ფულის მიმოქცევა და
კრედიტი. სასწავლო-პრაქტიკული სახელმძღვანელო. - თბილისი,
გამომცემლობა: „დანი“, 2017. – 670 გვ. ISBNB978-9941-0-9755-3.
51. Альгин А.П. – Риски и его роль в обшественной жизни. – москва. «Мысль», 1989.
52. Буянов В.П. – Рискольгия – управление рисками. – Москва, Экзамен, 2002.
53. Банковская система России - Настаяьная книга банкира: Кредитный процесс
коммерческого банка//Ред. кор. А.Г. Грязнова и др. Москва: ТОО ~Дека~, 1995
54. 19 . Бор М.З. - Менеджмент банков: Организация, стратегия, планирование, Москва:
ИНЦ ~ДИС~, 1997.
55. Ролдугин В.И. - Управление корпорацией - Рига: БРИ, 2005. _ 130 с.
56. Масленников В.В. - Зарубежные банковские системы. - Москва: Элит
57. - 2000, 2001 г.
58. Роуз Литер С. - Банковский менеджмент. Предоставление услуг. - Москва: Дело ЛТД,
1995.
59. Циссарь И.Ф. - Оптимизация финансовые портфелей банков, страховые компании,
пенсионных фондов. - Москва: Дело ЛТД, 1998.
60. Кабушкин С.Н. – Управление банковским кредитным риском: Учебник. -
Москва: Новое издание, 2004. – 336 с.
61. Машарский А. – Финансовый риски. – Рига: БРИ, 2005. – 130 с.
643
62. Уткин Э.А. – Риск-менеджмент, Учебник. – Москва, Тандем Экнос, - 1998.
63. Хохлов Н.В. – Управление риском. Учебник. – Москва: ЮНИТИ-ВФНА, 1999.
ავტორების მოკლე ბიოგრაფია
ცაავა გიორგი თომას ძე - საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ბიზნეს-

ინჟინერინგის ფაკულტეტის პროფესორი, ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორი,
საქართველოს ეკონომიკურ მეცნიერებათა და აფხაზეთის მეცნიერებათა აკადემიების
ნამდვილი წევრი. ომისა და სამხედრო ძალების ვეტერანი. ღირსების ორდენის
კავალერი.
დაიბადა საქართველოში, ქ. სოხუმში. დაოჯახებულია, ჰყავს ორი შვილი და
ექვსი შვილიშვილი. 1952 წლიდან სწავლობდა სოხუმის მე-17-ე საშუალო სკოლაში,
1959 – 1964 წლებში სწავლა გააგრძელა სოხუმის ინდუსტრიულ ტექნიკუმში
644
სპეციალობით - სამრეწველო და სამოქალაქო მშენებლობა, 1964 – 1974 წლებში
სწავლობდა საკავშირო პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში (მოსკოვი) სპეციალობით -
სამრეწველო და სამოქალაქო მშენებლობა. 1979 – 1982 წლებში ჩაირიცხა საკავშირო
პოლიტექნიკური ინსტიტუტის (მოსკოვი) ასპირანტურაში და 1985 წელს
საქართველოს პოლიტექნიკურ ინსტიტუტში (თბილისში) დაიცვა საკანდიდატო
დისერტაცია თემაზე: „ბეტონის მუშაობა გაჭიმვისას მასალების თავისებურებების
გათვალისწინებით“ ტექნიკურ მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო ხარისხის
მინიჭებით (სპეციალობა 05.23.05 – „სამშენებლო მასალები და კონსტრუქციები“).
1997 – 2000 წლებში სწავლობდა (მეორე უმაღლესი განათლება) ივ.
ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოხუმის
ფილიალში (თბილისი) სპეციალობით - წარმოების ეკონომიკა და მართვა. 1998 – 2003
წლებში ჩაირიცხა თბილისში ვ. მელქაძის სახელობის სოციალურ-ეკონომიკური და
რეგიონული პრობლემების სამეცნიერო-კვლევით ინსტიტუტის დოქტორანტურაში
და 2004 წელს დაიცვა დისერტაცია თემაზე: „საბანკო მენეჯმენტის განვითარების
პრობლემები საქართველოში“ ეკონომიკურ მეცნიერებათა დოქტორის სამეცნიერო
ხარისხის მინიჭებით (სპეციალობა 08.00.05 - ფინანსები, ფულის მიმოქცევა და
კრედიტი).
მუშაობდა 1961 – 1975 წლებში აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის
კომუნალური მეურნეობის სამინისტროს ჯერ სამშენებლო სამმართველოში მუშად,
შემდეგ კი საპროექტოში ორგანიზაციაში ინჟინერ-დამპროექტებლად. 1975 – 1979
წლებში მუშაობდა საქართველოს პარტიის ცენტრალური კომიტეტის აფხაზეთის
ავტონომიური რესპუბლიკის პარტიის საოლქო კომიტეტში - სამშენებლო და
სამრეწველო განყოფილების ინსტრუქტორად. 1979 – 2006 წლებში მუშაობდა
მმართველად (27 წლის განმავლობაში) - ჯერ საქართველოს „მშენბანკის“ აფხაზეთის
ავტონომიური რესპუბლიკის „მშენბანკის“ რესპუბლიკურ სამმართველოში,
რომელიც 1987 წლიდან გარდაიქმნა „მრეწვმშენბანკად“, 1992 წლიდან -
„ინდუსტრიაბანკად“, 1996 წლიდან - „გაერთიანებულ ქართულ ბანკად“ და 2005
წლიდან კი „ვი-თი-ბი“ ჯორჯია ბანკის სახელწოდებით აგრძელებს ფუნქციონირებას.
ძირითად საქმიანობასთან ერთად, პარალელურად პედაგოგიურ საქმიანობას
ეწევა: 1975 – 1985 წლებში სოხუმის ინდუსტრიულ ტექნიკუმში - მასწავლებლად.
1985 – 1990 წლებში საქარელოს პოლიტექნიკური ინსტიტუტის სოხუმის ფილიალის
სამშენებლო ფაკულტეტზე - მასწავლებლად. 1990 – 1996 წლებში სოხუმის
სახელმწიფო და ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო
უნივერსიტეტების ეკონომიკურ ფაკულტეტებზე - მასწავლებლად, 1996 – 2004
წლებში - დოცენტად, 2004 – 2006 წლებში - პროფესორად. 2006 წლიდან დღემდე
პედაგოგიურ საქმიანობას აგრძელებს საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
ბიზნესტექნოლოგიების ფაკულტეტის საფინანსო და საბანკო ტექნოლოგიების
დეპარტამენტში პროფესორის თანამდებობაზე.
გამოქვეყნებული აქვს მონოგრაფიები და სახელმძღვანელოები: „ფინანსები,
ფულის მიმოქცევა, ფინანსური ინჟინერია, კრედიტი“ (დამხმარე სახელმძღვანელო) -
თბილისი, გამომცემლობა: სს „პირველი სტამბა“, 1999. – 637 გვ.; „საბანკო მენეჯმენტი:
645
ანალიზი, პრობლემები, სრულყოფის გზები“, მონოგრაფია, ტომი I. - თბილისი,
გამომცემლობა: სს „პირველი სტამბა“, 2002. – 537 გვ.; „ფინანსური მენეჯმენტი:
ფინანსური საქმიანობის ანალიზის რაოდენობრივი მეთოდების პრაქტიკუმი“,
მონოგრაფია, ტომი II. - თბილისი, გამომცემლობა: სს „პირველი სტამბა“, 2002. – 310
გვ.; „საბანკო საქმე: ლექციების კურსი“. - თბილოისი, გამომცემლობა „აფხ., მეცნ.,
აკადემია“, 2005. – 663 გვ.; „ფინანსური მენეჯმენტი: ფინანსების თეორიული
საფუძვლები, საწარმოს ფინანსების მართვა, ფინანსური დაგეგმვა-ანგარიშგება-
ანალიზი, კორპორაციული ფინანსები, ტესტები და ამოცანები“ (თანაავტორებთან). -
თბილისი, გამომცემლობა: „აფხ., მეცნ., აკად.“, 2006. – 992 გვ.; „რისკოლოგია:
ფინანსური და საბანკო საკრედიტო რისკების მართვა“ (თანაავტორებთან). -
თბილისი, გამომცემლობა: „აფხ., მეცნ., აკად.“, 2007. – 567 გვ., ISBN 978-99940-69-39-2;
„მონეტარული პოლიტიკა და მსოფლიო სავალუტო სისტემა“ (თანაავტორებთან). -
თბილისი, გამომცემლობა: „უნივერსალი“, 2009. – 455 გვ., ISBN 979-9941-12-480-8;
„საბანკო ინფორმაციული სისტემები და ტექნოლოგიები“ (თანაავტორებთან). -
თბილისი, საგამომცემლო სახლი „ტრქნიკური უნივერსიტეტი“, 2009. – 400 გვ.;
„ფინანსური მენეჯმენტი“. - თბილისი, საგამომცემლო სახლი „ტექნიკური
უნივერსიტეტი“, 2009. – 205 გვ. (დაფინანსებულია USAID-ის „მცირე და საშუალო
ბიზნესის მხარდაჭერის პროექტის“ ასოციაცია „სათემო კოლეჯები საერთაშორისო
განვითარებისათვის ინქ-ის“ გრანტის პროგრამის ფარგლებში. - ISBN 978-9941-14-630-
5); „ფინანსური მარკეტინგი“. - თბილისი, გამომცემლობა „უნივერსალი“, 2009. – 180
გვ.; „ფინანსური მენეჯმენტი: თეორია, მეთოდები და პრაქტიკა. - ორგანიზაციებისა
და დაწესებულებების ფინანსების მართვა“, ტომი I (თანაავტორთან). - თბილისი,
გამომცემლობა „გრაალი“, 2011. – 470 გვ.; „ფინანსური მენეჯმენტი: თეორია,
მეთოდები და პრაქტიკა. - საწარმოს (კორპორაციის) ფინანსების მართვა“, ტომი II
(თანაავტორთან). - თბილისი, გამომცემლობა „გრაალი“, 2011. – 702 გვ.; “საბანკო
ოპერაციები (სახელმძღვანელო)” (თანაავტორთან). - თბილისი, გამომცემლობა შპს
„წიგნის სახელოსნო“, 2012. – 400 გვ.;
„ფინანსური ინჟინერია: ლექციების კურსი“. - თბილისი, გამომცემლობა
„უნივერსალი“, 2013. – 665 გვ.; „საჯარო ფინანსები (თეორია და მეთოდები)“,
სახელმძღვანელო (თანაავტორთან). - თბილისი, გამომცემლობა „დანი“, 20013. – 430
გვ.; „საბანკო საქმე (თეორია, მეთოდები და პრაქტიკა)“, (თანაავტორთან) - თბილისი,
გამომცემლობა „დანი“, 2014. – 600 გვ.; „კომერციული ბანკის საქმიანობის ფინანსური
ანალიზი (თეორია, მეთოდები და პრაქტიკა)“, (თანაავტორთან). - თბილისი,
გამომცემლობა „დანი“, 2014. – 500 გვ.; „საბანკო მენეჯმენტი (თეორია, მეთოდები და
პრაქტიკა)“, სახელმძღვანელო, (თანაავტორთან). - თბილისი, გამომცემლობა „დანი“,
2015. – 800 გვ.; „ფულის თეორიის ევოლუცია და ირვინგ ფიშერის - მიმოქცევაში
ფულადი მასის გაანგარიშების ფორმულაში კორექტივის შეტანის შრსახებ: ლექციის
კონსპექტი“. - თბილისი, გამომცემლობა „დანი“, 2016. – 30 გვ.; „ფულის ფუნქციების
განვითარების რეალობა: ლექციის კონსპექტი“. - თბილისი, გამომცემლობა „დანი“,
2016. – 36 გვ.; ეკონომიკური ნორმატივების სრულყოფის საკითხები: „ოქროს კვეთას“
პროპორცია ბუნებაში, ფერწერაში, არქიტექტურაში, მშენებლობაში, ეკონომიკაში,
646
ბიზნესში, ფინანსურ და საბანკო მენეჯმენტში (მონოგრაფია). - თბილისი,
გამომცემლობა „დანი“ , 2016. – 126 გვ. ISBN 978-9941-08840-7.; „კორპორაციული
ფინანსები“ (ეკონომიკის მდგრადი განვითარების სტრატეგია), სასწავლო–
პრაქტიკული სახელმძღვანელო. – თბილისი, გამომცემლობა „საქართველოს
ტექნიკური უნივერსიტეტი“, 2016. – 726 გვ. (ელექტრონული წიგნი). ISBN 978-9941-0-
9365-4.; „ფული, ფულის მიმოქცევა და კრედიტი“. სასწავლო-პრაქტიკული
სახელმძღვანელო. - თბილისი, გამომცემლობა: „დანი“, 2017. – 670 გვ. ISBN 978-9941-
0-9755-3. გამოქვეყნებული აქვს საერთაშორისო რეცენზირებად და რეფერირებად
სამეცნიერო ჟურნალებში 125 სტატია. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის
ბიზნესტექნოლოგიების ფაკულტეტის საფინანსო და საბანკო ტექნილოგიების
დეპარტამენტის საგანმანათლებლო სამაგისტრო პროგრამისა და საგანმანათლებლო
სადოქტორო პროგრამა „ფინანსების“ სპეციალიზირებული სექციის ხელმძღვანელია.
ეწევა საზოგადოებრივ საქმიანობას: არის ჟურნალების - „სოციალური ეკონომიკა“,
„მეცნიერება და ცხოვრება“ და „ბიზნეს-ინჟინერინგის“ სარედაქციო საბჭოს წევრი.
გავაშელი შოთა ნოდარის ძე - დაამთავრა: საქართველოს ტექნიკური

უნივერსიტეტის ჰუმანიტარულ-სოციალური ფაკულტეტის საბანკო საქმის
კათედრის ბაკალავრიატის სრული კურსი (2003 წ.); „კავკასიის ბიზნესის სკოლის”
მაგისტრატურის სრული კურსი (2016 წ.).
მუშაობს სააქციო საზიგადოება „ვითიბი (VTB) ჯორჯია“ ბანკის მთავარ
კორპორატიულ ბანკირად. (დასამატებელია სამუშაო გადაადგილებები)
გამოცემული აქვს სახელმძღვანელო თანაავტორებთან ერთად სახელწოდებით:
„მონეტარული პოლიტიკა და მსოფლიო სავალუტო სისტემა“. - თბილისი,
გამომცემლობა: „უნივერსალი“, 2009. – 455 გვ., ISBN 979-9941-12-480-8;
გამოქვეყნებული აქვს საერთაშორისო რეცენზირებად და რეფერირებად სამეცნიერო
ჟურნალებში 5 სტატია.
ცაავა დავით გიორგის ძე - დაამთავრა: ივ. ჯავახიშვილის სახელობის

თბილისისი სახელმწიფო უნივერსიტეტის ეკონომიკის ფაკულტეტის ფინანსებისა და
საბანკო საქმის კათედრის ბაკალავრიატის სრული კურსი (2005 წ.); აფხაზეთის
ეკონომიკისა და სამართლის აკადემიის იურიდიული ფაკულტეტის
სამართალმცოდნეობის სპეციალობის სრული (ხუთწლიანი) კურსი (2007 წ.); ივ.
ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის სოხუმის
ფილიალის ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტის საბანკო საქმის სპეციალობის
მაგისტრატურის სრული კურსი (2009 წ.).
2009 წელს ჩაირიცხა საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ბიზნეს-
ინჟინერინგის ფაკულტეტის დოქტორანტურაში და 2013 წელს დაასრულა სრული
647
კურსი და მიენიჭა ბიზნესის ადმინისტრირების დოქტორის აკადემიური ხარისხი
(დიპლომი № 000418, ფაკულტეტის სადისერტაციო სანჭოს 2013 წლის 28 მარტის № 9
გადაწყვეტილება, სარეგისტრაციო № 00421).
მუშაობა დაიწყო სააქციო საზოგადოება „ბაზის ბანკშე“, სადაც 2005 წლიდან
საკრედიტო ოფიცერი, 2007 წლიდან კორპორაციული სესხების განუოფილების
უფროსი, ხოლო 2008 წლიდან „ბაზის ბანკის“ გენერალური დირექტორი.
გამოცემული აქვს სახელმძღვანელო თანაავტორებთან ერთად სახელწოდებით:
„რისკოლოგია: ფინანსური და საბანკო საკრედიტო რისკების მართვა“. - თბილისი,
გამომცემლობა: „აფხაზეთის მეცნიერებათა აკადემია“, 2007. – 567 გვ., ISBN 978-99940-
69-39-2; გამოქვეყნებული აქვს საერთაშორისო რეცენზირებად და რეფერირებად
სამეცნიერო ჟურნალებში 10 სტატია.
ბურდიაშვილი რატი რევაზის ძე - ეკონომიკის აკადემიური დოქტორი,

საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის ბიზნესტექნოლოგიების ფაკულტეტის
საფინანსო და საბანკო ტექნოლოგიების დეპარტამენტის პროფესორი.
დაიბადა საქართველოში, ქალაქ თბილისში 1971 წელს. 1977-1988 წლებში
სწავლობდა ჯერ ქალაქ თბილისის 14-ე საშუალო სკოლაში, ხოლო შემდეგ - 22-ე
საშუალო სკოლაში. 1988 წლიდან სწავლობდა ქ. თბილისის ივანე ჯავახიშვილის
სახელობის სახელმწიფო უნივერსიტეტში ეკონომიკის ფაკულტეტზე, ფინანსების და
კრედიტის სპეციალობით, რომელიც წარმატებით დაამთავრა 1993 წელს. 2009 წელს
საქართველოს ტექნიკურ უნივერსიტეტში დაიცვა დისერტაცია თემაზე:
„მმართველობითი ანალიზის პრობლემები და მათი დაძლევის გზები კომერციულ
ბანკებში“.
სამუშაო გამოცდილება: 1992-1995 წლები - საქართველოს ექსიმბანკი:
სპეციალისტი, აღრიცხვა-ანგარიშგების დირექციის დირექტორი; 1995-2001 წლები -
სს „გაერთიანებული ქართული ბანკი“: საოპერაციო დეპარტამენტის და თბილისის
რეგიონული ფილიალის მთავარი ბუღალტერი, გენერალური დირექტორის
თანაშემწე აღრიცხვა-ანგარიშგების დარგში; 2002-2003 წლები - საქართველოს მსხვილ
გადამხდელთა ინსპექცია: ექსპერტი; 1999-2012 წლები - საქართველოს
პარლამენტთან არსებული ბუღალტრული აღრიცხვის საერთაშორისო
სტანდარტების კომისია: წევრი; 1999-დღემდე - აუდიტორული კომპანია „რანგი“:
პარტნიორი, დირექტორი; 2004-დღემდე - საკონსულტაციო კომპანია „რატი
შილდელი“: პარტნიორი, დირექტორი; 2000-დღემდე - საქართველოს ტექნიკური
უნივერსიტეტი: საბანკო საქმის კათედრის მოწვეული სპეციალისტი, ასისტენტი,
ასისტენტ-პროფესორი, ასოცირებული პროფესორი, პროფესორი.
648
გამოქვეყნებული აქვს სახელმძღვანელოები და სტატიები: „ფინანსური
აღრიცხვა ბანკში“. სასწავლო-პრაქტიკული სახელმძღვანელო. - თბილისი,
გამომცემლობა „პოლიგრაფისტი“, 2013. გვ. 264. – ISBN 978-9941-0-5781-1; „ფული,
ფულის მიმოქცევა და კრედიტი“. სასწავლო-პრაქტიკული სახელმძღვანელო. -
თბილისი, გამომცემლობა „დანი“, 2017. გვ 672 . – ISBN 978-9941-0-9755-3; სტატიები:
„კომერციული ბანკების მოთხოვნილება ლიკვიდურ სახსრებზე და მათი მართვა“.
ყოველთვიური საერთაშორისო რეცენზირებადი და რეფერირებადი სამეცნიერო
ჟურნალი „ეკონომიკა“ #9, 2008 წ.; „ბანკის სახსრების მართვის სტრატეგიები“.
ყოველთვიური საერთაშორისო რეცენზირებადი და რეფერირებადი სამეცნიერო
ჟურნალი „ეკონომიკა“ #9, 2008 წ.; „საკრედიტო რისკი და მისი მართვის
სირთულეები“. ყოველთვიური საერთაშორისო რეცენზირებადი და რეფერირებადი
სამეცნიერო ჟურნალი „ეკონომიკა“ #10, 2008 წ.; „სქორინგი იურიდიულ პირთა
დაკრედიტებაში“. ყოველთვიური საერთაშორისო რეცენზირებადი და
რეფერირებადი სამეცნიერო ჟურნალი „ეკონომიკა“ #3-4, 2017 წ.; „სარეიტინგო
კომპანიები და რეიტინგული შეფასების მეთოდები“. ყოველთვიური საერთაშორისო
რეცენზირებადი და რეფერირებადი სამეცნიერო ჟურნალი „ეკონომიკა“ #3-4, 2017 წ.;
„რისკების შეფასების დელფის მეთოდი“. საერთაშორისო სამეცნიერო კონფერენცია
სეუ-2017. საერთაშორისო რეცენზირებადი და რეფერირებადი სამეცნიერო ჟურნალი
„სეუ და მეცნიერება“, #4, 2017 წ.
ეწევა სხვადასხვა საქმიანობას: აქვს აუდიტორის სერტიფიკატები ზოგად,
საბანკო და სადაზღვევო აუდიტში; არის საქართველოს აუდიტორთა, ბუღალტერთა
და ფინანსურ მენეჯერთა პროფესიული ფედერაციის წევრი; არის საქართველოს
მრავალგზის ჩემპიონი და ეროვნული ნაკრების წევრი სპორტულ ბრიჯში.
მოსიაშვილი ვალერი ზურაბის ძე - ეკონომიკის დოქტორი, საქართველოს

ტექნიკური უნივერსიტეტის ასოც. პროფესორი, საქართველოს ეროვნული
უნივერსიტეტის ბიზნესის მართვის ფაკულტეტის დეკნი, პროფსორი. საქართველოს
მწერალთა, მეცნიერთა და საზოგადო მოღვაწეთა აკადემია „ქალდეას“,ჯუმბერ
ლეჟავას სახელობის მეცნიერთა მრავალპროფილიანი საერთაშორისო აკადემიის და
საერო აკადემია „ფაზისის“, ნამდვილი წევრი.
დაიბადა საქართველოში, ქარელის რაიონის სოფ. საციხურში. 1983-1990 წ.წ.
სწავლობდა ქარელის რაიონოს სოფ საციხურის ა\ს სკოლაში, 1990-1992 წ.წ. ქარელის
რაიონის სოფ აბისის საშუალო სკოლაში. 1992-1994 წ.წ. სწავლობდა თბილისი
საფინანსო-ეკონომიკური აკადემიაში, რომელიც დაამთავრა წარჩინებით 1997-2000
წ.წ. სწავლობდა საქართველოს ეკონომიკის სამინისტროსთან არსებული
ეკონომიკური და სოციალური პრობლემების ს\კ ინსტიტუტის ასპირანტურაში.
649
2002წ. დაიცვა დისერტაცია თემაზე “ეკონომიკური დინამიკის ფაქტორები და
რეგულირება”. მიენიჭა ეკონომიკურ მეცნიერებათა კანდიდატის სამეცნიერო
ხარისხი.
სამუშაო გამოცდილება: 1996-2006 წ.წ საქართველოს ეკონომიკის
სამინისტროსთან არსებული ეკონომიკური და სოციალური პრობლემების ს\კ
ინსტიტუტი. უმცროსი მეცნიერ-მუშაკიდან წამყვან მეცნიერ მუშაკამდე. 2006-2007
წ.წ. საქართველოს მეცნიერებათა ეროვნული აკადემიის ი. აბაშიძის სახელობის
ენციკლოპედიის ქართული რედაქცია. ეკონომიკისა და სამართლის რედაქციის
წამყვანი სამეცნიერო რედაქტორი. 2004-2006 წ.წ. თბილისის აზიისა და აფრიკის
ინსტიტუტის ასოცირებული პროფესორი. 2000-2009 წ.წ. თბილისის დავით
აღმაშენებლის სახელობის უნივერსიტეტი. 2007-2009 წ.წ. ეკონომიკისა და მართვის
კათედრის გამგე. 2009-2012წ.წ. საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტის მოწვეული
ასოცირებული პროფესორი. 2013 წლიდან დღემდე ასოცირებული პროფესორი. 2009-
2011 წ.წ. საქართველოს ეროვნული უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი,
2011 წლიდან დღემდე პროფესორი, ბიზნესის მართვის ფაკულტეტის დეკანი. 204-
2009 წ.წ პერიოდული სამეცნიერო ჟურნალის “აღმაშენებელი” სარედაქციო კოლეგიის
წევრი. თბილისის დავით აღმაშენებლის სახელობის უნივერსიტეტის სამეცნიერო
საბჭოს წევრი.
გამოქვეყნებული აქვს მონოგრაფიები და სახელმძღვანელოები: ეკონომიკური
თეორიის საკითხები (ლექციების მოკლე კურსი), თბ., 2006. ეკონომიკა (ლექციების
კურსი) თბ., 2008. ეკონომიკა (დინამიკა, ზრდა განვითარება), მონოგრაფია. ISBN 978-
9941-0-0869-6 თბ., 2008. ფულის მიმოქცევისა და კრედიტის თეორიები, (ლექციების
კურსი), თბ., 2009. საბანკო საქმე (ლექციების კურსი), ISBN 978-9941-0-1953-1. თბ.,
2009. საბანკო საქმის საფუძვლები (ლექციების კურსი), ISBN 978-9941-0-2768-0 თბ.,
2010. ფინანსების საფუძვლები (სახელმძღვანელო), ISBN 978-9941-17-566-4. თბ.,
2012. საბანკო საქმის საფუძვლები (სახლმძღვანელო), ISBN 978-9941-0-5344-3 თბ.,
2013. ფულის მიმოქცევა და კრედიტი (სახელმძღვანელო),ISBN 978-9941-0-5984-3 თბ.,
2014. ნუმიზმატიკა და ბონისტიკა (სახელმძღვანელო). ISBN 978-9941-0-7618-3. თბ.,
გამომცემლობა „დანი“, 2015. ფინანსები (სახელმძღვანელო), ISBN 978-9941-0-9207-7.
თბ., გამომცემლობა „დანი“, 2016. ფული, ფულის მიმოქცევა და კრედიტი. სასწავლო-
პრაქტიკული სახელმძღვანელო. ISBN 978-9941-0-9755-3. თბ., გამომცემლობა „დანი“,
2017 – 670 გვ.
ეწევა საზოგადოებრივ საქმიანობას: არის საქართველოს ეროვნული
უნივერსიტეტის ჟურნალ „სეუ & მეცნიერება“ მთავარი რედაქტორი, ყოველწლიური
საერთასორისო სამეცნიერო კონფერენციების - საორგანიზაციო კომიტეტის
თავმჯდომარე. ჯუმბერ ლეჟავას სახელობის მეცნიერთა მრავალპროფილიანი
საერთაშორისო აკადემიის ჟურნალი „ათინათი“-ს ეკონომიკის განყოფილების
რედაქტორი.
650

რისკოლოგია

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

რისკოლოგია

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

გიორგი ცაავა, შოთა გავაშელი, დავით ცაავა,

რატი ბურდიაშვილი, ვალერი მოსიაშვილი

მეორე შევსებული და გადამუშავებული გამოცემა

ცაავა გ., გავაშელი შ., ცაავა დ., ბურდიაშვილი რ., მოსიაშვილი ვ. –

ნაჩვენებია რისკ-მენეჯმენტის როლი თანამედროვე საბაზრო

რედაქტორი: პროფესორი ალეკო ქუთათელაძე

რეცენზენტები: პროფესორი ვლადიმერ ასათიანი

Tsaava G., Gavasheli Sh., Tsaava D., Burdiashvili R., Mosiashvili V. –

The book reviews the role of risk-management in the modern market

Editor: Professor Aleko Kutateladze

Reviewers: Professor Vladimer Asatiani

Цаава Г., Гавашели Ш., Цаава Д., Бурдиашвили Р., Мосиашвили В. –

Показана роль риск-менеджмента в современных рыночных

Редактор: Проффесор Алеко Кутатедадзе

Рецензенты: Проффесор Владимер Асатиани

„ბოროტებას წარმოადგენს თავისთავად არა

საბაზრო სისტემა ერთადერთი მაკროეკონომიკური სფეროა,

მოცემული თავის ჩარჩოებში განხილულია - ეკონომიკური რისკი

ლექცია 1. ეკონომიკური რისკი როგორც

1.1. რისკის შესახებ მეცნიერების

გარდა ამისა, რამდენასდ მეტი დროა წარმოების დაწყების

ნეოკლასიკურ თეორიაში არსებითი დამატება ინგლისელმა

ჯ.მ. კეინსმა ასევე რისკის თითოეული სახეობისათვის შესაძლო

დღეს რისკთან დაკავშირებული სხვადასხვა ასპექტები, რომლებიც

1735-1830 1830-1890 1890-1940 1940-1990 IV ციკლი 1990-დან -

ნახაზი 1.1. ტექნოლოგიური ციკლები, რომლებმაც რისკის

პირველი ციკლი (1735-1830 წწ.) - საფეიქრო მრეწველობაში წყლის

1.2. ეკონომიკური რისკის

ზემოთმოყვანილი განმართებების გავრცობით, ეკონომიკური რისკი,

უტყუარობის რისკის განუსაზღვრელობის

 ერთი ან  რამდენიმე  რამდენიმე

ნახაზი 1.2. გადაწყვეტილების მიღების

უტყუარობის სიტუაცია - ხასიათდება იმით, რომ რამდენიმე შესაძლო

2. კრედიტის  კრედიტი  რეალიზება

რისკებისა და განუსაზღვრელობის წარმოქმნის ხელშემწყობ ყველაზე

პრაქტიკულ საქმიანობაში ურთიერთდაკავშირებული რისკის

„რისკის“ ფენომენისთვის რიგი განსაკუთრებული თვისებებია

თეოროოს ფუნქციების ელემენტების თვისებების კონცეფციის

ნახაზი 1.3. ეკონომიკური რისკის არსი და შინაარსი

1.3. ეკონომიკური რისკების

შედგების წარმო- წარმო დროის შიდა და ხარის- მართვის

სუფთა მიკრო საწარ- მოკლეე და ინფორმაცი- მონიმა არასისტე

ნახაზი 1.4. ეკონომიკური რისკების კლასიფიკაცია

რისკების ხარისხისაგან დამოკიებულებაში განასხვავებენ:

ოქროს საბანკო წესი:

კაპიტალის გადიდების წყაროს საბოლოო არჩევანი სხვადასხვა

აქტივების მართვის ძირითადი მეთოდები:

ბანკის საქმიანობის ფინანსური შედეგების სისტემის შემქმნელი

ბანკის საქმიანობის შემოსავლიანობა (რენტაბელობა) მაჩვენებლების

 აქტიური ოპერაციების შემოსავლიანიაქტივები

ბანკის შემოსავლიანობის საქმის ცოდნით (გონივრულად) მართვა

საბანკო რისკების მართვა მოიცავს:

რისკი - არის ზარალის წარმოშობის ან შემოსავლების სრულად

ფინანსური რისკების მართვა ხორციელდება შემდეგი რისკების

2. რისკების მართვის პრინციპებია:

რისკის შემცირების ძირითადი ხერხებია:

ფინანსური მართვის თანამედროვე სისტემები: ფინანსური მართვის

სეკიურიტიზაცია - არის აქტივებისა და პასივების მართვის მეთოდი,

საკრედიტო ორგანიზაციის ცალკეული ბიუჯეტებისა და

2.1. ფინანსური რისკების მართვის მიზანი,

სასესხო დავალიანების გაანგარიშების ვარიანტები:

კრედიტის ფასიდაკრედიტებისას გამოხატავს ფასიანობის პრინციპს,

ხოლო კრედიტის თანხა პროცენტებთან ერთად ტოლი იქნება:

სადაც: m1y1 ; m2y2 ; … mmym - არის დროითი ინტეგრალი მისი შესაბამისი