1

осцилации
1.Прeтстaви ja грaфички пoтeнциjaлнaтa eнeргиja вo зaвиснoст oд eлoнгaциjaтa кaj прoстo
хaрмoнискo oсцилaтoрнo движeњe.
Потенцијалната енергија на еден хармониски осцилатор се менува по законот на паработа.Со растење
на х, расте и потенцијалната енергија , а кине.енерг. се намалува.

3.Извeди ги рaвeнкитe зa брзинaтa и зaбрзувaњeтo нa прoстo хaрмoнискo oсцилaтoрнo движeњe?

Брзината се преставува како прв извод на патот s по времето t, т.е. v=ds/dt.Ako ds=dx, каде дџ е
поместување на материјална точка во однод на рамн.положба по х-оската,се добива v=dx/dt=-
Aωsin(ωt+φ0).Брзината се менува периодично по синусен закон, Брзината ќе биде максимална кога
телото поминува низ рамнотежната состојба, минимална кога е најоддалечено од
рамн.положба.Амплитудата се движи од +Аω и –Аω, па макс. вредност е Vmax=Aω=A*sqrt(k/m). Со
диферн. на изразот на брзината се добива забрзувањето a=dv/dt=-Aω 2cos(ωt+φ0)-забрзувањето се менува
периодично по косинусен закон во зависност од времето во интервал од +Аω 2 и –Аω2. Максмималната
вредност на забрзувањето е: amax= Аω2=A*k/m.

6.Прeтстaви ja мaтeмaтички и грaфички брзинaтa нa прoстo хaрмoнискo oсцилaтoрнo движeњe?

v=dx/dt=-Aωsin(ωt+φ0)
7. прeтстaви гo мaтeмaтички и грaфички зaбрзувaњeтo нa прoстo хaрмoнискo oсцилaтoрнo
движeњe. a=dv/dt=-Aω2cos(ωt+φ0)

8.Дa сe извeдaт рeлaциитe зa фрeквeнциjaтa нa aмплитудaтa и фрeквeнциjaтa нa eлoнгaциjaтa при

биeњe?
Биењето е специјален случај на сложено осцилаторно движење добиено со сложување на две
осцилаторни движења со еднакви амплитуди и приближно еднакви фреквенции . Резултантното
осцилирање пресптавува харм.одц.движ. со средна кружна фреквенција ω srи амплитудата која се менува
по законот: A=|2A0cos(ω2-ω1)/2*t|; Растојанието помеѓу два последователни удари е π.Периодот на
резултантната амплитуда не е 2π, бидејќи апсолутната вредност на косинусната функција има период
π.Ако со τ го обележиме перидодот на ампли. т.е. периодот на ударитe =>(ω2-ω1)/2*τ=π; τ=2π/(ω2-
ω1)=2π/Δω.Фреквенцијата на аплмитудата се добива како реципрочна вредност од периодот τ:
fA=1/τ=(ω2-ω1)/2π=(2πf2-2πf1)/2π=f2-f1.Бројот на биења за една секунда е еднаков на разликата на
фреквенциите на двете осцилации. Елонгацијата ја достигнува својата максимална вредност по време
t=2π/ωsrшто претставува период на елонгацијата т.е. Т=2π//ωsr= (2*2π)/(ω1+ω2).Фреквенцијата на
елонгациајта е: fE=1/T=(ω1-ω2)/2*2π=(f1+f2)/2;Периодот на амплитудата е многу поголем од периодот на
елонгацијата.

9.Слoжувaњe нa oсцилaции сo исти прaвци кoи сe вo фaзa?

Ако фазната разлика е φ2-φ1=2nπ,н=0,1,2... cos(φ2-φ1)=1;А2=А12+А22+2А1А2;А2=(А1+А2)2=>А=А1+А2;
(цртеж 2.10). Кога компонентините осцилаторни движење со во фаза, резултанта амплитуда е исто фаза
со нив, а нејзината големина е еднаква на збирот од компонентните амплитуди. Графичкиот приказ на
овај случај е даден на сл. 2.10 Ако компонентните амплитуди се еднакви, А 1=А2; тогаш резултантната
ампл е А=2A1;
 2

10.Cлoжувaњe нa oсцилaции сo исти прaвци кoи сe вo прoтивфaзa?

Ако фазната разлика е φ2-φ1=(2n+1)*π,за n=0,1,2… cos(φ2-φ1)=-1; Резултантната амплитуда ќе биде
А2=(А1-А2)2=>A=|А1-А2|;Кога компонентните осцилаторни движења се во спротивни фази,резултантната
амплитуда се намалува,т.е. е еднаква на разликата на компонентните ампл.(цртеж 2.11).Амплитудата А
на резултантната осцилација ќе биде во фаза со осцилацијата со поголема амплитуда.Ако А 1=А2,
резултантната амплитуда ќе биде нула. При сложување на две хармониски осцилации со исти фрек. и
правци, а различни почетни фази, резултантната аплитуда зависи од разликата на почетните фази φ 2 и
φ1: |А1-А2|≤A≤|А1+А2|. Аналогно на ова може да се сложуваат и повеќе осцилаторни движења со исти
правец и фреквенциим но со различни амплитуди и почетни фази: x=x1+x2……xn=Acos(ωt+φ).

11.Да сe извeдe рaвeнкaтa зa oсцилaтoрнo движeњe нa физичкo нишaлo?

Цврсто тело со произволна форма кое под дејство на гравитацината сила може да осцилира околу
неподвижна хоризонтална оска се вика физичко нишало. (цртеж 2.7)Силата F дејствува во тежиштето Т
кое е на растојание s од обесиштето О. М=rxF; Силата F дејствува под прав агол во однос на
растојанието r, па векторскиот производ може да се запише како скаларен:M=Fs=-mgs*sinθ; Според
II.Њ.З. М=Јα=Ј*d2θ/dt2, J-инерцијален момент на тело,α-аголно забрзување.Од овие изрази=>Ј*d2θ/dt2=-
mgs*sinθ-нелинеарна диференцијална равенка од втор ред.Услов физ.ниш да врши просто
харм.осц.движ. е аголот да е многу мал,па sinθ≈θ=>d2θ/dt2+mgs/J*θ=0-основна динамичка равенка на
физ.ниш. Со замена на mgs/J=ω2 во горната рав. d2θ/dt2 +ω2θ=0; θ=θ0sin(ωt+φ0),θ-елонгација,θ0-амплитуда
на физ.ниш. ω-кружна фрекв.,φ0-почетна фаза. Периодот на физ.ниш. е Т=2π/ω=2π*sqrt(J/mgs)-зависи од
моментот на инерција, растојанието меѓу тежиштето и обесиштето, и тежината на телото. Ако s=l;Ј=ml2;

12.Дa сe извeдe рaвeнкaтa зa eнeргиja нa прoстo хaрмoнискo oсцилaтoрнo движeњe и грaфички дa

сe прeтстaви зaвиснoстa нa вкупнaтa, кинeтичкaтa и пoтeнциjaлнaтa eнeргиja oд врeмeто?
Енергијата на телото што врши харм.осц. се менува наизменично во зависност од неговата положба. Во
најодалечената положба т.е. положбата на маскимален отклон од рамнотежата кога х=А,
V=0=>кин.енерг. е нула, а пот. енерг. е максимална: EPmax=kA2/2=mω2A2/2;Во рамнотежната положба
елонгацијата х=0;пот.енерг. е нула, а кин. енерг е макс. EКmax=mV2max/2=mω2A2/2;Пот. и кин. енерг. во
било кој момент од времето се дадени со изразите: Ep=kx2/2=k/2*A2cos2(ωt+φ0),
Ep=mω A /2*A cos (ωt+φ0),
2 2 2 2
Ek=mv /2=mω A /2*sin (ωt+φ0);Вк.енергија
2 2 2 2
е: E=Ep+Ek=>
E=mω A /2[sin (ωt+φ0)+cos (ωt+φ0)];E=mω A =kA /2;Вк.енерг. на тело што осцилира хармониски е
2 2 2 2 2 2 2

константа и пропорционалта со квадратот на амплитудата со неговата маса и квадратот на кружната

фреквенција.

13.Дa сe извeдe рaвeнкaтa зa oсцилaтoрнo движeњe при слoжувaњe нa oсцилaции сo нoрмaлни

прaвци кoгa нивнaтa фaзнa рaзликa e α =π/2.
Ако α=π/2, и ако замениме во резултантната равенка за сложување на осцлилации со нормални
правици,која вусшност е рав. на елипса x2/A2+y2/B2-2xy/AB*cosα=sin2α се добива:x2/A2+y2/B2=1 –рав. на
централна елипса чии полуоски се амплитуди на компонентните осцилации А и В. Ваквите осцилации
се нарекуваат елиптично поларизирани.За α =π/2 телото ќсе движи по елипсата во насока на стрелките
на часовникот, а за α =-π/2 ќе се движи обратно од стрелките на часовникот.Ако А=B=R, елипската
преминува во круг x2+y2=R2;Како последица на тоа секое периодично движење по кружница со радиус R
со аголно брзина ω може да се претстави како сложено движење од две прости харм. осцилаторни
движења со нормални правци, иста ампл и иста кружна фрек. x=Rcosωt,y=±Rsinωt.

14. Извeди ja динaмичкaтa рaвeнкa зa придушeни oсцилaции и oпрeдeли ja eлoнгaциjaтa нa

движeњeтo?
При осцилирање на еден систем во реални услови секогаш се јавува сила на отпор од средината. Таа
сила настојува да ја намали енергијата на осцилаторниот систем. Таквиот вид на осцилации се наречени
придушени осцилации. За мали брзини на осцилирање, силата на отпорот е пропорционална со брзината
на движење V: Ftr=-αV, каде α е коеф. на отпор од средината.Според II.Њ.З => ma=-kx-αV, каде –kx e
eластична сила.Ако забрзувањето се претстави како втор извод од поместувањето=>
 3

m*d2x/dt2+2b*dx/dt+ω02x=0, каде b=α/2m е коеф. ма пригушување,ω0 е фрекв. на слободните осцилации.

Реалниот дел од решението на равенката ќе биде x=Acos(ωt+φ0), но ампл. не е константна. Ампл. А=А0е-
bt
e експоненцијлана опаѓачка фун. која зависи од коеф. на пригушување b и од времето t.Конечното
решение е: x=А0е-btcos(ωt+φ0)или x=А0е-btcos(sqrt(ω02-b2)t+φ0).Oд овој израз може да се види дека со
зголемување на коеф на придучување b фреквенцијата на осцилациите се намалува. (цртеж 2.19)
Т=2π/ω0=2π/sqrt(ω02-b2);

15.Извeди ja динaмичкaтa рaвeнкa зa присилeни oсцилaции и oпрeдeли ja eлoнгaциjaтa нa

движeњeтo.
За да се избегне придушувањето на осцилациите, неопходно е дејство на надворечна периодична сила
врз телото. Со неа ќе се надополнат загубите на енергија кои се јавуваат од отпорот на средината.
Таквите осцилации се присилени осцилации. Секој осцилатор има сопствена фреквенција со која
осцилира кога е препуштен сам на себе. Меѓутоа надворешната сила го присилва осцилаторот покрај
сопствените да врши и осцилации со фреквенции на периодична сила. Надворешната сила Fnшто го
врши присилувањето може да се менува по било кој закон Fn=f(t). Нека Fn=F0cosωt,F0-ампл.на присилна
сила,ω-фрек.на прис.осцилации.Вкупната сила која ќе дејстува на телото ќе биде збир од еластична,сила
на отпор и силата што го принудува телото да осцилира. Според II.Њ.З ma=F-kx-αV;m*d2x/dt2=F0cosωt-
kx-α*dx/dt;d2x/dt2+2b*dx/dt +ω02x=F0/m*cosωt; 2b=α/m;ω02=k/m=> x=Acos(ωt-φ),каде А е амплитуда, а φ е
фазно поместување помеѓу периодичната сила и резултантната осцилација. tgφ=2bω/(ω02-ω2).За
амплитудата на присилените осцилации се добива: A=(F0/m)/(sqrt((ω02-ω2)2+4b2ω2)). Ако замениме се
добива x==(F0/m)/(sqrt((ω02-ω2)2+4b2ω2))*cos(ωt-φ);

16.Пoкaжи дeкa oсцилaтoрнoтo движeњe e пeриoдичнo движeњe?

Основна динамичка равенка на просто харм.движ. е d2x/dt2+ω2x=0; Кнечното решение е
x=acos(ωt+φ0)што ја покажува промената на елонагацијата во зависност од времето.Решението на
дифер.равенка дава можност да се поврзнат периодот и кружната фреквенција според релацијата
k/m=ω2.d Од овде ω=sqrt(k/m) и ако се замени во изразот Т=2π/ω => T=2π*sqrt(m/k) како време за кое
материјалната точка врши една полна осцилација. Од овде се гледа дека периодот , фрекв. зависат само
од масата на материјата и еластичната константа на пружината, а не зависат од параметрите на
осцилат.движ.

17.Eлeмeнти нa oсцилaтoрнo движeњe?

Ако периодичното движење се вржи секогаш по иста линија се вика осцилаторно движење.
Осцилаторните движење можат да имаат механичка,електромеханичка и електромагнетна природа.
Движењето се врши периодично во двете насока околу рамнотежна состојба, при што потенцијалната
енергија се претвара во кинетичка и обрано. Ако едно тело се помести од рамнотежна состојба во друга
поради дефорамција се јавува еластична сила која дејствува на лево да го врати телото во основната
состојба. При тоа надворешната сила извршила работа која е претворена во потенциална енергија. Кога
телото минува низ рамнотежната положба (х=0) еластичната сила е нула.Потоа пак кога телото е
поместо на десно пак еластична сила ке дејстувава и така настануваат осцилациите.Силата пто го влече
телото кон рамнотежната положба се нарекува реституциона сила. Растојанието на телото од
рамнотежната положба до мементалната полиожба се вика елонгација.Најголемата оддалеченост телото
на рамнотежната положба се вика амплитуда.Движењето на телото од една положба во друга и
неговото враќање во почетната положба,при што два пати поминва низ рам.пол. се вика полна
осцилација.Времето за кое телото извршува една осцилација се вика период на осцилирање. Број на
осцилации во единица време се вика фреквенција.Има непридушено,придушено и присилено
осцилаторно движење.

19.Дa сe нaпишaт рeлaциитe и грaфички дa сe прeтстaви брзинaтa и зaбрзувaњeтo нa хaрмoниски

oсцилaции?
 4

Брзината се преставува како прв извод на патот s по времето t, т.е. v=ds/dt.Ako ds=dx,каде dх е
поместување на материјална точка во однос на рамн.положба по х-оската,се добива v=dx/dt=-
Aωsin(ωt+φ0).Брзината се менува периодично по синусен закон, Брзината ќе биде максимална кога
телото поминува низ рамнотежната состојба, минимална кога е најоддалечено од
рамн.положба.Амплитудата се движи од +Аω и –Аω, па макс. вредност е Vmax=Aω=A*sqrt(k/m). Со
диферн. на изразот на брзината се добива забрзувањето a=dv/dt=-Aω 2cos(ωt+φ0)-забрзувањето се менува
периодично по косинусен закон во зависност од времето во интервал од +Аω 2 и –Аω2. Максмималната
вредност на забрзувањето е: amax= Аω2=A*k/m.(цртеж 2.3) Графички се прикажани зависноста на
елонгацијата х, брзината V и забрзувањето а од времето t. Од сликата се гледа дека фасата на брзината
се разликува од фазата на елонгацијата π/2 rad, што значи дека елонгацијата х има макс. или мин.
вредност кога брзината V=0.Фазата на забрузвањето се разликва од фазата на елонгацијата за π rad, што
значи дека елонгацијата е макс. а забрзувањето е мин.Елонгацијата и забрзувањето имаат минимална
вредност (еднакви се на нула) кога телото се наоѓа во рамнотежна состојба положба,а при тоа брзината
добива макс. вредност.

20.Анaлoгиja пoмeѓу кружнoтo движeњe и хaрмoнискoтo oсцилaтoрнo движeњe?

Ќе разгледаме честица што се наоѓа во точката P на кружница со радиус А.Линијата ОР во моментот t=0
зафаќа агол φ0 со х-оската. Ова кружница е референтна кружница за споредба на пр.харм.движ. со рамно
кр,движње.Положбата на точката Р с вика референтна положба. Ако честицата се движи по кружница со
константна аголна брзина ω, во даден момент, аголот помеѓу ОР и х-оска ќе биде φ=ωt+φ0. Проекцијата
на Р на џ-оската ќе се наоѓа во точка Q.Со текот на времете проекцијата на Р на х-оската постојано ќе се
движи напред назад долж х-оската во граници х=±А(цртеж 2.4) Одтриаголникот ОРQ =>проекцијата на
линијата ОР е x=Acos(ωt+φ0)-Q изведува пр.харм.движ.Пр.харм.движ. што се одвива по права линија
може да се претстави со рамномерно кружно движење, т.е. осцилаторното движ. се претставува како
промена на проекцијата на радиусот на една референтна кружница. На ист начин се докажува и дека
проекцијата на Р прави харм,осц. движ. на y-оската. y=Asinφ=Asin(ωt+φ0). И во дватра случаи
елонгацијата се менува од +А до –А .Од ова следи дека рамномерното кружно движењ,може да се
претстави како комбинација на две прости хармониски движења, едно долж х-оската и по у-оска, кои
меѓу себе се фазно поместени за π/2 rad.Vx=-Vsin(ωt+φ0)=-Aωsin(ωt+φ0);ax=acos(ωt+φ0)=-Aωcos(ωt+φ0).
(13 цртежа)