КОМУТАЦИЈА

При вртење на индуктот ламелитена комутаторот една по друга доаеаат

во допир со четчињата. ПреминувајКичетчињатаод една ламела па друга се
остварувапреминот па еден од навојните де-
лови на намоткатана индуктот од една пара-
лелнагранка во друга; при тоа се променува
насоката на струјата во тој навоен дел. Во ова
не е тешко да поверуваме,до колку ја разгле-
дамесликата4-27, на која е нацртан индуктот
со еден навоендел во три различни положби
кои одговараат на временските моменти 1, 2 и
3: во моментот 1 низ разгледуваниот навоен
дел тече струја со една насока (+ ј); во мо-
ментот 2, кога навојниот дел се нао{а под за-
мисленитечетчиња,во него струја не постои;
на
сл. 4-27. Воведувањето во моментот 3 низ навојниот дел повторно
поимот „ комутација” почнувада тече струја, но со спротивпа насо-
ка (- Ј).
Збирот појави кои се одигруваатпри промена на насоката на струјата во
навојните делови на намоткатана шщупот при пивниот премин од една па-
рале.ши гранка во друга се нарекува комутација
да ја разгледамефизичкатасуштина на процесот на комутацијагт ila
сликата 4-28 прикажани се положбите (су, [3 и у) на навојниот дел кој k0MY-
тира•спрема неподвижното четче во три различни временски моменти. На-
војниот дел во положбата(и) припа{а на леватапаралелнагранка на на-
мотката, а во положбата ( у) на десната паралелна гранка.

34
 промената на насоката на струјата во
навојниот дел се врши во вре-
менскиот интервал Л, кој се нарек-увапериода на
комугаиијата или време-
Насока на
вртње на индуктот

Лева
гранка Десна
гранха

vu

2) 2)
его

Сл. 4-28. Распределба на струјата во навојниот дел кој комутира во различни моменти
на комутацијата

траењена комутацијата. Во текот на траењетона комутацијатајагленовите

четчиња создаваат краток спој на навојниот дел кој комутира. Временскиот
интервалТк почнува во моментот кога ламелатана комутаторот, која е врза-
на со почетната страна на навојниот дел кој комутира Ке дојде во допир со
четчињатаа завршува со моментот кога овааламеланаполно го напушти че-
тчето. Ако претпоставиме дека широчините на четчињатаи на ламелите се
еднакви d = с, и ако ја занемаримедебелинатана изолацијатапомесу две
ламели, тогаш периодот на комутацијата е даден со изразот.
60 (4-43)

во кој п е минутната брзина на вртењетона индуктот, а К бројот на ламе-

шпе на комутаторот. Во совремеюпе машини е 0,001 *0,0001 s.
Во почетниот момент на комутацијата(сл. 4-287) ченето ја покрива
ламелата2. Тогаш во навојниот дел кој комутиратече струја i = ј,
тој на левата паралелнагранка на намотката. Од позитивното четче
излегува струја 2]. Целата струја на четчињатапоминува низ ламелата 2, т.е.
=2Ји i1 = О.
Еден момент подоцна под четчето наидуваи еден дел од ламелата 1
( сл. 4-286 ), па тогаш разгледуваниот навоен дел, преку чегитьата, се наоеа
во краток спој. Еден дел од струјата 2] сега поминува и низ ламелата2 при
што е:
 комутаинјатз ( с-т 4-287), после ереметг-ј
Г
На крајот на пернодот на
под ламелдта 1. Во тој мс;менте Стр.ј_
четнето ја напута ламелатаГ и доаеа
навојннот дел кој кочутура ја че_
- Ј, а струјјта i во
јата i2 = О, струјата it = п
на струјзта во почетннот
та својата насока во однос на насоката
струјзта во навојниот лел се г,х_
комутацијата. На тој начин за времето Тх
менилаод +ј на -ј, т.е. за 2Ј (сл 4-29).
За струже на кратко споеннотнар—
дел кој комутира (сл 4-23; ) МОЖеме,
со_
гласно со првиот Кнрхофов закон. да гн
натшк.ме следниве рзвенюс

(4-44)

Во споредбасо отпорнте н кон

постојат на местата на допирот на четне-
сл. 4-29. Графикна променатана то со ламелнте1 и 2 актнвниот отпор на
струјата во навојниот дел навојюют дел може да се занемари. Тогаш
за затвореноелектрично коло, кое е фор-
мирано од кратко споениот навоендел кој комутира, важи согласно вториот
Кирхофов закон, следнаваравенкш

i2r2 = Е(е),

каде со Е(е) означен штгебарсюютзбир на напоните индуцнрани во навој-

ниот дел. Равенката(4-45) е нареченаосновна равенка на комутацј!јата
Во збирот Е(е) влегуванапонотна самоиндукцијаev и напонот на д)-
тацнја ег-
Напонот на самошцуашја еи се појавува во навојюют дел кој комутира
поради променатана струјата i од + ј до -ј, поради што се менува растур-
лнвот флукс кој се појавуваоколу проводющите на навојниот дел од • Фу
до Фу. Овој напон, по Ленцовото правило, секогаш дејствува така што се
спротнвставува на промената на струјата i
Напонот на ргација ет настанувакога низ навојниот дел кој комутира
се менувафлуксот, кој го создава магнетно поле. Навистина,
под влијанне на магнетнатареаюшја на индуктот, магнетната индущија во
рната на комутација (неутрината рамнинана роторот) има некоја
в—ност Вк (сл 4-226) под чне дејство во навојюют дел кој комутнга се
индуцнра напон ет. Насокатз на дејствување на овој напон зависн од тез
какво магнетно поле по поларитет- севе;хн и-лнјужен - се н.зоезново# чтт
дел кој комутира.
Ако е ШНРННЗТ,А на четчи»ьатапоголема од ширинзта на
комутаткдх»т(што во практикатае најчест случзј ћ, тогащ

36
 се појавува во неколку навојни делови. Во тој случај во збирот
s.(e) влегуваи напонот на ме/усебна индукција ем, кој настанувакако ре-
зу,лтатна заемномагнетно дејствување на соседните навојни делови кои ко-
мутираат. Овој напон сличен е по својата природа на напонот eL. Бидејки
претпоставивме дека е d= с, затоа и ем = О.
збиротна напонот на самоиндукцијата( eL) и напонот на Mefyce6HaTa
се нарекува реактивен индуциран напон ( ern).
шшукција( ем )
Ако обрасците (4-44) ги замеџиме во образецот (4-45); Ке го добиеме
за струјата во навојниот дел кој комутира:
изразот

r1+f'2 r1+f> (4-46)

во случај на рамномерно вртење на индуктот, четчето со постојана

брзинанаидувана ламелите на комугаторот. Според тоа, во текот на кому-
таиијатадопирната површина 5 на четчето со ламелата 1 расте пропорцио-
со времето t:
на.пно

(4-47 )

кадеSe поври-шнана четчето. Во исто време четчето одмршуваод ламелата

Д при што на почетокот на комутацијата(t = О) допирнатаповршина на
ченетосо ламелата 2 има најголема вредност, а потоа се смалува, за да
приt = Тк добила вредност нула. Значи:

(4-47“ )

Односотна отпорите и r1, под претпоставкадека тие не зависатод гу-

спшатана струјата и дека се одредени само со големината на допирните
површни и 5, Ке биде:

(4-48)

Ако cefa шешпелот и броителот на првиот член на десниот дел на ра-

(4-46) ги поделиме со r-1 и во него го заменимеобразецот (4-48),
венката
послесредувањето добиваме:

=il+id (4-49)

е ђ=ј(1 - 2t/ Л) линеарна,а id =

каде + п) додатнакомюнента
наструјатана комутацијата.
.—арна тташја до колку алгебарскиотзбир на индуциранитена-
поние еднаковна нула ( Е(е) = О), тогаш е id = О. Во тој случај е ie!l т

37
струјата на комутацијалинеарносе менувасо времето од вредностаJ ( при
t = О) до вредноста- J (при t = Тя,), поминувајкиниз нулата при t = тк/2
Тоа е, значи, линеарнакомугација, која графичюте претставенана сликата
4-30 (а).
Во согласност со обрасците(4-47') и (4-47”) и сликата 4-30 (а), за густи_
ната на струјата под ламелите 1 и 2 во разгледуваниот момент t Ке се добие:

i1 _ ТК ТК
Д1 = — tga1, (4-50'
)
тк
Я - s Tk-t tga2. (4-50”
)
Според тоа, густината на струјатапод двете ламели во секој моменте
пропорционална на тангенситена аглите и При линеарна комутација
е ат = (сл. 4-30а), па е и д1 = д2, што значи дека линеарната комутација е
комутација со постојана гуспша на струјата.
Забавенатомутщија Ако во зонатаво која се наоеа навојниот дел кој
комутира, магнетнатаиндукцијае еднаквана нула, тогаш е ег = О и во Зби-
рот Е(е) влегува само индуцираниотнапон ет_.Како што веке рековме,
овој
напон се спротивставувана променитена струјата во краткоспоениот
навоен
дел кој комутира Под негово влијаниево колото се појавува додатна
ком-
понента на струјата на комутацијатаid, која го забавувапроцесот на
проме-
ната на струјата i. Според тоа, во моментоткога четчето подеднакво
ги по-
крива ламелите1 и 2, струјата i немада биде еднаквана нула, како
во случај
на линеарнатакомутација Таа поминуваниз нулата при t > Ти/
2 (сл
4-306), т. е. комутацијата станувазабавет
При забавенатакомугација > (сл 4-306), па согласно со обрасци-
те (4-50') и (4-50”) гуспшата на струјата на задниот, одминуваыщ
крај на
четчето, е поголема од густината на струјата на предниот дојдувачки
крај на
четчето (д2> д). Зголемувањетона густината на струјата на
одвмнувачмот
дел на ченето не е пожелно, бидејки при поголеми
оптоварувањана маши-
ната, може да достигне недопуштеноголеми вредности,
кои предизвикуваат
презагревањена четчињатаи претставуваатпричина
за искрење. Мееугоа,
опитите, покажуваатдека до искрењена комугаторот
и при помајШ
оптоварувања Ова сведочидека зголеменатагустина
на струјата не прет-
ставуваглавна причина за искрењето,туку тоа е
отворањена колото на ко-
мутацијатаво кое во текот на комутацијатасе
насобралазначителнаелек-
тромагнетна енергија. Во моментотна отворањето
на колото на комутациЈ а-
та оваа енергија се троши на создавање
електричнаискра Mefy одминува-
чюют крај на ламелатаи одминувачкиот
крај на четчето.Овој процес се пов-
торува при одминувањена четчетоод која
било ламелщт.е. практично трае
непреюшатово текот на работатана
машината Бидејки искрењето се поЈа-
вува на задниот, одминувачкидел на
четчето, создаденитеискри можат да се
пренесат на целиот комутатор кој се
врти.
38
 (в) забрзана
Сл. 4-30. Комутација: (а) линеарна;(б) Вабавена;

39
 комутација Да го разгледаме сега шшуцираниот напон е
Забрзана
во физичката неутрална ра.мнинана ротгј_
положба на замислените четчигьа
ги поместувамечетчъпьатаод неу_
рот овој напон е еднаков на нула; кога
чија насока на дејствување зависиод
тралната рамина, Ке се појави напон ег,
се ПОМестувасЗТ,
поларитетотна половите под кои четчињата Споредтц
напонот eL, или може да дејствува
напонот ег може да биде насоченкако и
спротивно од овој напон. Во првиот случај Ке добиеме уште побавна кому_
комутацијата Во другиот
тација, бидејКи, напонот еь секогаш ја забавува
случај напоните ег и Ке настојуваат заемно да се компензираат. При пот-
полна компензација,т.е. кога апсолупште вредности на напоните ег и се
еднак-ви,имаме тшеарна комутација, бидејВ4 тогаш се се случува како да не
постои ниту ег,ниту q-. Во случај на надковшензација,т.е. кога е >
додатната компонента на струјата на комутација id го забрзува процесог на
промената на струјата Ј, така што оваа струја поминува шв нулата при
t < Тк/2 (сл. 4-30в). Вапа комутацијае нареченазабрзанакомутација.во
овој случај струите Ј, ђ и ђ се менуваат брзо во почетокот на комутацијата
При забрзанакомутацијае < (сл. 4-30в) па согласно со обрасците
(4-50') и (4-50”), гуспшата на струјатана одминувачкиот крај на четнето,е
помала од густината на струјата на дојдувачюют крај на четчето (д2 < Л).
Искрењето на предниот, дојдувачт, крај на четчето, кое може да на-
стапи при забрзанакомутација,помалку е опасно од искрењето на задниот
крај на чешето, бидејКи четчето претставува механичка пречка која го спре-
тва пренесувањето на искрите по периферијата на комутаторот. Ова искре-
ње се смалува при зголемување на оптоварувањето на машината
За да се постигне добра комутација и да се добие одреден степенна
сигурност во однос на можните преоптоварувањана маимната, во практи-
ката често се нагодува комутацијата да биде малку забрзана