Aadivasulu - Chattalu - Abhivruddhi (E-Book)

Pk"åã¨∞Å∞
K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú
HÔ . ÉÏÅQÀáêÖò
Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

'' ã¨"å\˜=∞ã¨ºÑ¨Å#∞iëê¯~°"≥eOH˜ fÜ«HÀã¨∞O_»O‰õHÀã¨Ä_®"∞Õ Ñ¨HÍHõx
KÕ¿ã"åiH˜ H˘O`«HÍÖÏxH˜ qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ
qã¨∞QÆ∞ =ã¨∞ÎOk. U „Ñ¨Ü«∞`«fl=¸
=ÚO^Œ∞‰õΩ #_»=^Œ∞, U Ñïëê¯~°=¸
™êÑ¶ ‘ Q Í ™êQÆ ^ Œ ∞ . HÍy`« O g∞^Œ
K«^∞Œ =Ù‰õΩ#flÑ¨C_»∞ ã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤OKÕ
K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞ ^•HÍ =KÕÛãïH˜
JÜ≥ ∂ =∞Ü« ∞ OQÍ, Jã¨ Ê +¨ ì O QÍ
HõxÑ≤™êÎ~Ú. K«∂ã¨∞OÎ _»QÍ<Õ "å\˜Ö’ H˘xfl
"åHÍºÅ∞ J~å÷xfl =∂ˆ~Ûã¨∞‰õΩO\Ï~Ú.
ÖËx Ñ¨^•Å∞ =zÛ ‰õÄ~°∞ÛO\Ï~Ú.
L#flq =∂Ü«∞=∞=Ù`å~Ú. K«\ÏìÅ∞
KÕ¿ã "åi ÅHõ∆º"Õ∞q∞\’ QÍh "å\˜
#∞O_ç Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ á⁄O^•Åx K«∂¿ã"åiH˜
Jq XHõ ~°HOõ QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú, "å\˜x
J=∞Å∞ KÕ Ü « ∞ =Åã≤ # „Ñ¨ É è í ∞ `« fi
JkèHÍ~°∞Å‰õΩ Jq WOH˘Hõ ~°HõOQÍ
HõxÑ≤™êÎ~Ú. ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
<åºÜ«∞=¸~°∞ÎÅ qÇ¨ÏOQÆgHõ∆}ÏxH˜
JOÉÏh ™È^Œ ~ ° ∞ Å Pã≤ Î `« Q Í^•,
=∂ˆ~_»∞q∞e¡Ö’ yi[#–yi[<Õ`~« ∞° Å
Pã≤Î `«QÍ^• Ô ~ O_» ∂ XˆH f~°∞QÍ
HõxÑ≤™êÎ~Ú. ~Ô O\˜H© "å~°∞ =iÎOÑ¨*¿Ë ã
ã¨∂„`«O XHõ>.Ë
—— – ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
ÉÏÅQÀáêÖò [##O–|àÏ§i (Hõ~å‚@Hõ)Ö’. `«O„_ç
HõO^•à◊ áê~°<÷ å^äâŒ ~◊ ‡° , `«e¡ <åQÆ=∞}˜. [~°fleãπì "Õ=∞#
=ãÖ`«ÅH˜∆‡ rq`« ã¨Ç¨ÏK«i. K«kqOk QÆ}˜`«OÖ’
Z"£∞.Zãπ.ã≤, Ñ≤.ÃÇÏKü_ç. (P~ü.W.ã≤.–=~°OQÆÖò), `«~åfi`«
ZÖò.ZÖòa (ÉˇOQÆ∞à◊¥~°∞ Ü«¸x=iû\©). HÍHõfÜ«∞
Ü«¸x=iû\©Ö’ QÆ}`˜ â« ß¢ã¨Î J^è•ºÑ¨‰Ωõ _»∞ (1981–1985).
PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ OÖ’#∂ (1981–1998),
P `«~åfi`« z=i=~°‰Äõ =∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõÖ’#∂ Ñ¨x
KÕâß~°∞. ÖÏÜ«∞~üQÍ „áêH©ãì π KÕâß~°∞. KåÖÏHÍÅO q~°ãO¨
ã¨É∞íè º_»∞. „Ñ¨*Ï|O^è∞Œ J<Õ =Úã¨∞QÆ∞ ãÖã¨÷ 1989Ö’ H˜_®flÑπ
KÕãO≤ k. J<ÕHõ ã¨fi`«O„`« ~°K#« Å`À áê@∞, z#fl Ñ¨„uHõÅÖ’
‰õÄ_® HÍÅ"£∞û ~åâß~°∞. WOw¡+µ¨ Ö’ W.Ñ≤._»|∞¡º, WOHÍ
W`«~° =∂QÆ*ˇ·#¡Ö’#∂, J<ÕHõ `≥Å∞QÆ∞ Ñ¨„uHõÖ’¡#∂
"åº™êÅ∞ ~åâß~°∞. ÉÏÅQÀáêÖò Ñ¨ ~ü ÃãÊ Hì̃ "£û =º=™ê÷ÑH¨ õ
ã¨É∞íè º_»∞.
[##O : 10.06.1952 =∞~°}O : 08.10.2009

ÉÏÅQÀáêÖò ~°K«#Å HÀãÖ : www.balagopal.org
Pk"åã¨∞Å∞
ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

™ê=∂lHõ âß¢ã¨ÎO / ™êÇ≤Ï`«ºO
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
2016
for E book : www.kinige.com
ISBN-978-93-81172-10-0 „Ñ≤O\ò ã¨áÈ~üì :

„Ñ¨K«∞~°} ãÖYº : 53 "Õ=∞# =ãÖ`«ÅH˜∆‡
Pk"åã¨∞Å∞ =∞#flO „|Ç¨Ï‡Ü«∞º
[The Impact of Laws & Development
Hõ=~ü _ç*ˇ·<£ :
Policies on Adivasis by K. Balagopal] ~°=∞}rq
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
„Ñ¨^äŒ=∞ =Ú„^Œ} : JHÀì|~ü 2016 9951618021
~°K«# : ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò ÖËJ=Ù\ò HõOáÈlOQ∑ :
™ÈÖò _ç¢ã≤ì|∂º@~üû : P~ü. ÉèÏQÆºÅH˜∆‡
#"À^ŒÜ«∞ |∞H± Ç¨Ï∫ãπ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
P~°ºã¨=∂*ò Z^Œ∞~°∞ gkè 9542247373
HÍzQÆ∂_» KÒ~å™êÎ,
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 027 =Ú„^Œ} :
á¶È<£ <≥O. 040–24652387 K«i`« WO„ÃÑ+¨<£û
P*Ï=∂ÉÏ^£,
Ñä¡+¨~üû : ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 020
Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û á¶È<£ : 040–27678411
™ê=∂lHõ âß¢ã¨ÎO / ™êÇ≤Ï`«ºO
áê¡\ò <≥O 305
W.<≥O. 2–2–647/182/Z3
Ç≤Ï=∞t= Jáê~üì"≥∞O\òû
ÉÏQ∑ JO|~ü¿Ñ\ò
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£–500 013
ÃãÖò : 8332934548
"≥Å : `130/
`130/--
8 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
=∂ =∂@
Pk"åã¨∞Å QÆ∞iOz ÉÏÅQÀáêÖò ~åã≤# "åº™êÅ∞ WÑ¨Ê\˜Hˆ ~Ô O_»∞
ãÖÑ¨Ù\ÏÅ∞QÍ =KåÛ~Ú. XHõ\˜ 'Pk"åã¨∞Å∞: "≥·^ŒºO ãÖã¨¯$u
J}z"Õ`—« HÍQÍ ~Ô O_Àk 'Pk"åã¨∞Å∞: Kèf« ãÎ Qπ _Æ ,£è HõO^è=Œ ∂ÖòÃÑ·
"åº™êÅ∞, x"ÕkHõÅ∞. "≥Ú^Œ\k˜ Ñ¨~ü ÃãÊH˜ì"£û „Ñ¨K∞« ~°}QÍ, ~Ô O_Àk
=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ „Ñ¨K∞« ~°}QÍ QÆ`« U_®k (2015) =KåÛ~Ú.
Pk"åã¨∞Å ã≤sãπÖ’ Wk =¸_»=k, z=in. WO^Œ∞Ö’ „Ñ¨^•è #OQÍ
Pk"åã‘ K«\ÏìÅ J=∞Å∞‰õΩ Z^Œ∞~°=Ù`«∞#fl P@OHÍÅ#∞, 'Jaè=$kú—
¿Ñ~°∞ g∞^Œ "åiH˜ [~°∞QÆ∞`«∞#fl J<åºÜ«∂Å#∞ K«~Û° ‰õΩ ÃÑ\Ïì~∞°
ÉÏÅQÀáêÖò.
Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ Ñï~°HO∆˜ KÕ K«\ÏìÅÖ’ '1 PÑ¶π
70— KåÖÏ =ÚYº"≥∞#ÿ k. J~Ú<å ^•x J=∞Å∞‰õΩ [iy# Hõ$+≤
HõO>Ë LÅ¡OÑ¶≤∞OK«_®xH˜ [iy# „Ñ¨Ü«∞`åflÖË Z‰õΩ¯=. JÖÏˆQ
U*ˇhûÖ’ Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Öˇ=~°∂ "≥∞xÿ OQ∑ =O\˜ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞
KÕÑ@¨ _ì ®xH˜ gÖË^¡ xŒ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ã¨=∞`å Hˆ ã¨∞Ö’ WzÛ# f~°∞Ê
‰õÄ_® Pk"åã¨∞Å r=# Éè„í ^Œ`‰« Ωõ ãÖ|OkèOz KåÖÏ H©ÅHõ"∞≥ #ÿ
f~°∞Ê. J~Ú<å qq^èŒ „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ qq^èŒ ~°∂áêÅÖ’ D f~°∞Ê#∞
LÅ¡OÑ¶∞≤ OK«_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∂<Î Õ =KåÛ~Ú. D Ju„Hõ=∞}Å‰õΩ
=ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl ‰õÄ_»Q@ Æ _ì ®xH˜ ÉÏÅQÀáêÖò qã¨$Î `«OQÍ
– Hõ~Ñ° „¨ `åÅ∞, "åº™êÅ∞, iáÈ~°∞Å ì ~°∂ÑÖÖ’ – ~åâß~°∞. Zxfl™ê~°∞¡
Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 9
~åã≤<å ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ "Õ~∞° J=_»O =Å# „Ñü™ês H˘`«Î JOâßÅ∞ K«~Û° ‰õΩ =KåÛ~Ú.
JO^Œ∞Hˆ – H˘O`« Ñ¨Ù#~°∞H˜Î L#flÑ¨Ê\˜H© – "å\˜x Ü«∞^ä•`«ÔŒä QÍ LOKÕâßO.
Wq W~°"·≥ Uà◊¡ HÍÅOÖ’ ~åã≤# "åº™êÅ∞. 'Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ J=∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞
HÀ=_®xH˜ K«\ÏìÖÁHõ¯>Ë ãïáÈ=Ù. „Ñ¨[Å "≥Ñ· Ù¨ #∞O_ç ~å[H©Ü∞« XuÎ_ç ‰õÄ_®
J=ã¨~O° — Jx z=i "åº™êÅÖ’ PÜ«∞# QÆ\Qì˜ Í<Õ ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. P kâ◊QÍ
Hõ$+≤ KÕ¿ã „Ñ¨*Ï`«O„`« â◊‰Ωõ Å
Î ‰õΩ D Ñ¨Ùã¨HÎ Oõ Ö’x "åº™êÅ∞ KåÖÏ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ »
QÆÅ=Ù.
ÃãÃÑìO|~ü 2016 – Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û
=ÚO^Œ∞=∂@
Pk"åã¨∞Å‰õΩ ÉÏÅQÀáêÖò XHõ ÃÑ^ŒÌ k‰õΩ¯QÍ LO_Õ"å~°∞. Hˆ „∆ `«™ê÷~ÚÖ’
áÈbã¨∞Å ÖË^• Éè∂í ™êfi=ÚÅ "ÕkOè Ñ¨ÙÅ‰õΩ QÆ∞~°Ü∞Õ º Pk"åã‘ Ç¨Ï‰õΩ¯Å
HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ‰õΩ PÜ«∞# LxˆH XHõ Éè~í À™êQÍ LO_Õk. HÀ~°∞Å ì ^•fi~å
Ñïëê¯~°O HÍQÆÅ Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅ HÀãÖ =∂„`«"∞Õ PÜ«∞#
<åºÜ«∞"å^Œ =$uÎ KÕÑ\ ¨ Ïì~∞° . Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñ¨Ù#~°∞^Œ~ú }
° ‰õΩ, J=∞Å∞‰õΩ
Z@∞=O\˜ áê„`« H©ÅHõ"∂≥ QÆ∞iÎOz Ñ¨xKÕã#≤ Hõ$+‘=Å∞_»∞. =∂@,
PK«~} ° J<Õ ~Ô O_»∞ Ñ¨^•Å#∞ q_çq_çQÍ K«∂_»x rq`«O PÜ«∞#k.
PÜ«∞# Ñ¨Ùã¨HÎ ÍxH˜ =ÚO^Œ∞=∂@ ~åÜ«∞@O JO>Ë Pk"åã¨∞Å HÀãÖ
PÜ«∞# KÕã#≤ Hõ$+≤x =∞~À™êi =∞##O KÕã∞¨ HÀ=_»"∞Õ .
"åi ã¨=∞ã¨ºÖ’¡ ™ê=∂lHõ HÀ}Ïxfl bQÆÖò K«„@OÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ
=zÛ ~å¢+¨ì ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì =ÚO^Œ∞ Z<Àfl Hˆ ã¨∞Å∞ "åkOz Pk"åã¨∞Å‰õΩ
H˘xfl "ÕÅ ZHõ~åÅ Éè∂í q∞ ^ŒHˆ ¯O^Œ∞‰õΩ HÍ~°}=∞Ü«∂º_»∞. =ÚYºOQÍ
`«∂~°∞Ê, Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Å U*ˇhûÖ’ Pk"åã¨∞Å ™êQÆ∞
Éè∂í =ÚÅ‰õΩ K«@|ì ^Œ`ú « fã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜ PÜ«∞# „Ñ¨"∞Õ Ü«∞O`À =zÛ#
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì f~°∞ÊÅ∞ Pk"åã‘ Éèí∂q∞ L^Œº=∂xH˜ ZO`«QÍ<À
LÑ¨HõiOKå~Ú. ÖÏÜ«∞~°∞¡ "å_Õ ÑïÉèÏ+¨‰õΩ aè#flOQÍ `å#∞
K≥ÑÊ¨ ^ŒÅ∞K«∞‰õΩ#fl q+¨Ü∂« Å#∞ Ñ≤\+˜ #¨ Ö¡ ’ ZO`À ã¨~à° O◊ QÍ ~å¿ã "å~°∞.
ÉÏÅQÀáêÖò Pk"åã¨∞Å‰õΩ KÕã#≤ <åºÜ«∞¿ã=Å∞ Z<Àfl L#flÑ¨Ê\˜H©
H˘xfl f~°∞ÊÅ#∞ Ñïje¿ãÎ PÜ«∞# Hõ$+≤ qã¨$Î u J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
`«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡ ^ÕgÑ¨@flO =∞O_»ÅOÖ’x <ÕÅHÀ@ „QÍ=∞
Pk"åã¨∞Å∞ Éè∂í q∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÀãÖ L^Œºq∞ã¨∞#Î fl ~ÀAÅq. ã¨∞=∂~°∞ 130
ZHõ~åÅ Pk"åã‘, Pk"åã‘Ü∞Õ `«~° Éè∂í q∞ q"å^ŒO Jk. JHõ¯_ç Pk"åã¨∞Å
Éèí∂=ÚÅÃÑ· QÆ`«OÖ’ Pk"åã‘ÜÕ∞`«~°∞Å∞ J„Hõ=∞OQÍ Ãã\˜Öˇ‡O\ò Ñ¨\ÏìÅ∞
ãÖáêkOKå~°∞. XHõ ^Œâ◊Ö’ Pk"åã¨∞Å∞ L^Œºq∞Oz `å=Ú áÈQ˘@∞ì‰õΩ#fl
Éè∂í =ÚÅ#∞ uiy ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú`Õ Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å∞ `«=∞
Ñ¨\ÏìÅ P^è•~°OQÍ Pk"åã¨∞Å#∞ `˘ÅyOKåÅx K«∂âß~°∞. JO^Œ∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ
J"åã¨"Î åÅ`À ~å¢+¨ì ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ i\ò Ñ≤\+˜ <¨ £ ^•YÅ∞ KÕã≤ `«=∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ
L`«Î~°∞fiÅ∞ ‰õÄ_® á⁄O^•~°∞. "≥O@<Õ Pk"åã¨∞Å#∞ Éèí∂=ÚÅ #∞Oz
`˘ÅyOK«_®xH˜ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ã¨=∂Ü«∞`«"Î ∞≥ Oÿ k. JÑ¨ÙÊ_»∞ Pk"åã¨∞Å
Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ Ñï~°HO∆˜ KåÅO@∂ ~å¢+¨ì ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ i\ò Ñ≤\+˜ <¨ £ ^•YÅ∞ KÕã≤ "åiH˜
J#∞‰õÄÅOQÍ L`«Î~°∞fiÅ∞ á⁄O^Œ_»OÖ’ ã¨Ñ¶¨bHõ$`«∞_»Ü«∂º~°∞ ÉÏÅQÀáêÖò.
Pk"åã¨∞Å HÀãÖ PÜ«∞# "åkOz# `˘e Hˆ ã¨∞Ö’¡ Wk XHõ\.˜
Ñ¨Å∞ Hˆ ã¨∞ÅÖ’ ÉÏÅQÀáêÖò KÕã#≤ "å^Œ#Å∞ Pk"åã¨∞Å‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ
<åºÜ«∞ã¨∂„fHõ~°}Å‰õΩ LÑ¨HõiOKå~Ú. Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhûÖ’
J<åº„HÍO`«"∞≥ #ÿ `«=∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ uiy ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ XHõ ^ŒâÖ ◊ ’
Pk"åã¨∞Å∞ ÃÑ^≥`Ì ∞« #Î L^Œºq∞OKå~°∞. J~Ú`Õ Éè∂í q∞ Ñ¨\ÏìÅ∞ `«=∞ ¿Ñ~°∞ g∞^Õ
L<åfl Pk"åã¨∞Å∞ ^Ò~°#˚ ºOQÍ `«=∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°x
Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å∞ ~Ô q#∂º Ü«∞O„`åOQÍxfl P„â◊~ÚOKå~°∞. ~Ô q#∂º JkèHÍ~°∞Å∞
UHõÑH¨ O∆õ QÍ "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ L`«~Î ∞° fiÅ∞ *Ïs KÕâß~°∞. P L`«~Î ∞° fiÅ P^è•~°OQÍ
Pk"åã¨∞Å#∞ Éè∂í =ÚÅ #∞Oz `˘ÅyOKÕO^Œ∞‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ `«ÑÙ¨ Ê_»∞ Hˆ ã¨∞Å∞
|<å~ÚOKå~°∞. áÈÅ=~°O =∞O_»ÅO W@∞HõÅHÀ@ Pk"åã‘ Éè∂í q∞ q"å^ŒOÖ’
~Ô q#∂º "åà◊√§ WzÛ# J@∞=O\˜ XHõ L`«~Î ∞° fi#∞ „Ñ¨tflã¨∂Î ÉÏÅQÀáêÖò ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’
Hˆ ã¨∞ "Õâß~°∞. ~Ô q#∂º Ü«∞O„`åOQÍxH˜ J@∞=O\˜ L`«~Î ∞° fiÅ∞ WKÕÛ JkèHÍ~°O
ÖË^xŒ "åkOK«_O» `À U K«@Oì HÕ^Œ P P^ÕâßeKåÛ~À K≥ÑÊ¨ =∞x ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì „Ñ¨É∞íè `åfixfl
„Ñ¨tflOzOk. „Ñ¨É∞íè `«fiO HÀ~°∞Hì ˜ ã¨=∂^è•#O W=fiÖËHáõ È~ÚOk. z=iH˜ U*ˇhû Éè∂í q∞
`«QÍ^•ÅÖ’ J@∞=O\˜ L`«~Î ∞° fiÅ∞ WKÕÛ JkèHÍ~°O ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ÖË^xŒ
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì f~°∞Ê K≥ÑÊ≤ Ok. Pk"åã¨∞Å∞ `«=∞ ™êQÆ∞Ö’ L#fl H˘xfl "ÕÅ ZHõ~åÅ
Éè∂í =ÚÅ#∞ HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜ D f~°∞Ê LÑ¨Hiõ OzOk.
QÆÒ« Ö’ Z@∞=O\˜ f~°∞ÊÅ∞ ÖË^• =∂~°^æ ~Œ ≈° HÍÅ∞ ÖË#@∞=O\˜ J<ÕHõ
K«@Ñì ~¨ ° JOâßÅ#∞ HÀ~°∞Ö ì ’ ÖË=<≥uÎ Pk"åã¨∞Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ f~°∞ÊÅ∞
=KÕÛÖÏ ÉÏÅQÀáêÖò KÕã≤# Hõ$+≤ =∞~°∞=ÖËxk. WHõ¯_» =∞~À L^•Ç¨Ï~°}
Wã¨∞<Î åfl#∞. Pk"åã¨∞Å "Õ∞Å∞ HÀãÖ KÕã#≤ ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1/70 J=∞Å∞ÔH· „Ñ¨É∞íè `«fiO
`«ÇÏ¨ ã‘ÖÏÌ~#¡° ∞ xÜ«∞q∞OzOk. J~Ú`Õ HÕk HÀ~°∞Å ì ∞ Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ f~°∞ÊÅ∞ WzÛ#Ñ¨Ê\˜H© `«ÇÏ¨ ã‘ÖÏÌ~∞° Å∞ Z@∞=O\˜ JÑ‘Êà◊√¡ ^•YÅ∞
KÕÜ∞« HõáÈ=_»O`À Pk"åã¨∞Å∞ ZO`À #+¨áì È=Åã≤ =zÛOk. D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’
Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ WzÛ# HÀ~°∞ì f~°∞ÊÅ#∞ ã¨"åÅ∞ KÕã∂¨ Î
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° HÀ~°∞Ö ì ’ Pk"åã¨∞Å∞ 18 Hˆ ã¨∞Å∞ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞.
J~Ú`Õ HõÖHˇ ~ìõ ∞° P Hˆ ã¨∞Å#∞ qKå~°}‰õΩ ã‘fiHõiOK«_®xH˜ x~åHõiOKå~°∞. HÕk
HÀ~°∞Å ì Ö’ _çÑÓ¨ º\© `«ÇÏ¨ ã‘ÖÏÌ~∞° ‰õΩ, Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å‰õΩ =∞^èºŒ =∂„`«"∞Õ Hˆ ã¨∞
#_çz#O^Œ∞# =¸_»= =ºH˜Î JÑ‘ÊÅ∞ ^•YÅ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞O_»^xŒ HõÖHˇ ~ìõ ∞°
`«# L`«Î~°∞fiÅÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. P L`«Î~°∞fi#∞ ã¨"åÅ∞ KÕã¨∂Î ÉÏÅQÀáêÖò
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ìÖ’ i\ò Ñ≤\˜+¨<£ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fi JkèHÍ~°∞Å∞ =∞iÜ«Ú
Pk"åã‘ÜÕ∞`«~°∞Å∞ Pk"åã¨∞Å Éèí∂q∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ Ç¨Ïiã¨∞ÎO>Ë #+¨ìáÈ~Ú#
Pk"åã¨∞Å∞ P =ºuˆ~Hõ L`«~Î ∞° fiÅ#∞ HÀ~°∞Ö ì ’ ã¨"åÅ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ ZO^Œ∞‰õΩ
gÅ∞O_»^xŒ "åkOKå~°∞. ÉÏÅQÀáêÖò "å^Œ##∞ JOwHõiã¨∂Î =¸_»= =ºH˜Î
(^ä~Œ ¤ü áêsì) ‰õÄ_® 1/70 x|O^è#Œ Å J=∞Å∞ HÀãÖ HÀ~°∞Ö ì ’ Ñ≤\+˜ <¨ £ ^•YÅ∞
KÕÜ«∞=K«Ûx f~°∞Ê (2004) W=fi_»O`À Jk XHõ <åºÜ«∞ ã¨∂„`«OQÍ
xezáÈ~ÚOk. ^•O`À Éè∂í =ÚÅ∞ áÈQ˘@∞ì‰Ωõ #fl Pk"åã¨∞ÖË HÍ^Œ∞, "åi Ç¨Ï‰õΩ¯Å
J=∞Å∞ HÀˆ~ U =ºH˜Î J~Ú<å 1/70 x|O^è#Œ Å HÕ^Œ U*ˇhû „áêO`åÅÖ’
Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å J„Hõ=∞ ™êQÆ∞x „Ñ¨tflOKÕ J=HÍâ◊O HõeyOk.
=∞~˘Hõ L^•Ç¨Ï~°} WHõ¯_» Wã¨∞<Î åfl#∞. Pk"åã‘–Pk"åã‘Ü∞Õ `«~° Éè∂í
q"å^•ÅÖ’ Pk"åã¨∞Å∞ QÆÒ« Ö’ ã¨~Ô #· P^è•~åÅ∞ K«∂Ñ¨x HÍ~°}OQÍ J<ÕHõ
Hˆ ã¨∞ÅÖ’ Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ L`«~Î ∞° fiÅ∞ W=fi|_®¤~Ú. P
`«~åfi`« H˘`«Î ™êH∆ÍºÅ`À ÖË^• J^Õ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok# =∞~˘Hõ =ºH˜Î P
L`«Î~°∞fiÅ#∞ ã¨"åÅ∞ KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå~°∞. HÍh HÀ~°∞ìÅ∞ "å\˜x
`«Ñ¨ÙÊÑ¨@ì_»O`À Pk"åã¨∞Å Éèí∂q∞ ˆHã¨∞Å∞ gyáÈÜÕ∞q. D <ÕÑ¨^äŒºOÖ’
Pk"åã¨∞Å‰õΩ <åºÜ«∞O ^ŒHˆ ¯ Ñïã≤u÷ ÖË^xŒ ÉèÏqOz# ÉÏÅQÀáêÖò 2003Ö’
ÃÇ·ÏHÀ~°∞Öì ’ 'Ô~ãπ Aº_çHÍ\Ï— ã¨∂„`«O (XHõ™êi qKå~°} Ñ¨Ó~°~Î Ú f~°∞Ê W=fi|_ç#
Hˆ ã¨∞ÅÖ’ =∞~À™êi qKå~°}#∞ HÀ~°∞Å ì ∞ KÕÑ@
¨ =ì Ù) Pk"åã‘ Éè∂í q∞ Hˆ ã¨∞Å‰õΩ
=iÎOÑ¨*Ü Ë ∞« _®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ "åkOKå~°∞. ^•x`À UH©Éqíè ã¨∂Î ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì f~°∞Ê
WzÛOk. Pk"åã‘ Éèí∂q∞ Ç¨Ï‰õΩ¯efl xÅÉˇ@ì_®xH˜ D f~°∞Ê ZO`«QÍ<À
^ÀÇ¨Ï^ŒÑ_¨ Oç k. D f~°∞Ê#∞ L@OH˜ã∂¨ Î P `«~åfi`« J<ÕHõ Hˆ ã¨∞ÅÖ’ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì
f~°∞ÊÅ∞ WzÛOk.
U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ ã≤qÖò `«QÍ^•Å∞ U*ˇhû HÀ~°∞Ö ì Ë Ñï+¨¯iOK«=Åã≤
LO@∞Ok. JÖÏ HÍ‰õΩO_® lÖÏ¡ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ P Hˆ ã¨∞Å qKå~°} KÕÑ@ ¨ _ì ®xfl
ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ ÉÏÅQÀáêÖò ã¨"åÅ∞ KÕâß~°∞. ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì PÜ«∞# "å^Œ#`À UH©Éqíè Oz
P `«~åfi`« Ñ¨Å∞ Hˆ ã¨∞ÅÖ’ J^Õ ã¨∂„`åxfl =iÎOÑ¨*ãË O≤ k. H˘xfl ÃÑ¶<· å<£û ãÖã¨Å ÷ ∞
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Ö ì ’ D f~°∞Ê#∞ ã¨"åÅ∞ KÕã#≤ Ñ¨ÙÊ_»∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì f~°∞Ê<Õ
ã¨=∞i÷OzOk. ^•O`À Pk"åã¨∞Å‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LO_Õ U*ˇhû HÀ~°∞ìÖË
`≥ÅOQÍ} =∞iÜ«Ú PO„^èŒ „áêO`åÅÖ’ WÑ¨Ê\˜H© H˘#™êQÆ∞`«∞<åfl~Ú.
Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅÖ’ Láê^è•ºÜ«∞ áÈã¨∞Å ì #∞ ™ê÷xHõ Pk"åã¨∞Å`À
Éèsí Î KÕÜ∂« Åx K≥ÑÙ¨ `«∂ „Ñ¨É∞íè `«fiO r"À 3#∞ *Ïs KÕ¿ãÎ ^•x ~å*ÏºOQÆ|^Œ`ú #« ∞
„Ñ¨tflã¨∂Î H˘O^Œ~∞° ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ Ñ≤\+˜ <¨ £ ^•YÅ∞ KÕâß~°∞. P Hˆ ã¨∞Ö’ ÉÏÅQÀáêÖò
Pk"åã¨∞Å `«~°Ñ¶¨Ù# "åkOz "åiH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ f~°∞Ê ~å=_®xH˜
HÍ~°‰Ωõ ÅÜ«∂º~°∞.
"≥^· ºŒ ã¨Ç¨ Ü«∞O JO^ŒHõ =∞$`«∞º"å`« Ñ¨_∞» `«∞#fl Pk"åã‘ „QÍ=∂ÅÖ’
qã¨$Î `«OQÍ Ñ¨~º° \Õz „Ñ¨É∞íè `«fi JÅã¨`fi« O, x~°H¡ º∆õ "≥Y · iÃÑ· „Ñ¨*Ï„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ
"åº[ºO "Õâß~°∞ ÉÏÅQÀáêÖò. „Ñ¨É∞íè `«fi Ö’Ñ¨ Éè∂í ~Ú+¨ì q^è•<åÅ#∞ ~å¢+¨ì ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì
^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ=zÛ Pk"åã¨∞Å‰õΩ „Ñ¨É∞íè `«fi "≥^· ºŒ ã¨^∞Œ áêÜ«∞O JO^Õ@@∞ìQÍ
PÜ«∞# fã¨∞‰õΩ#fl <åºÜ«∞K«~º° Å∞ <Õ\H˜ © =∂~°^æ ~Œ ≈° HõOQÍ L<åfl~Ú. '~Ày ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ
"≥^· ºŒ O— J<Õ ã¨∂„`åxfl Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ „Ñ¨É∞íè `«fiO J=∞Å∞ KÕÜ∂« Åx
PÜ«∞# QÆ\Qì˜ Í „Ñ¨Kå~°O KÕâß~°∞. WÖÏO\˜"<≥ Àfl.
ÉÏÅQÀáêÖò =O\˜ ÖÏÜ«∞~°∞ ÖËx Ö’@∞#∞ WÑ¨Ê\˜H© Z=~°∂ Ñ¨ÓiOK«
ÖËHáõ È`«∞<åfl~°∞. Ñ‘_`ç « „Ñ¨[Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÀãÖ <åºÜ«∞"å^Œ =$uÎx „Ñ¨=$uÎQÍ
=∂~°∞Û‰õΩ#fl =ºH˜Î ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ =∞~˘Hõ~∞° ÖËHáõ È=_»O QÆ=∞xOKåe. ÉÏÅQÀáêÖò
=O\˜ WOHÀ =ºH˜xÎ D ã¨=∂[O `«Ü∂« ~°∞ KÕã∞¨ HÀÖËHáõ È=_»O ÖË^• U =ºH©Î
`«=∞ ã‘fiÜ«∞ ™ê=∂lHõ ÉÏ^èºŒ `«`À `«Ü∂« ~°∞ HÍÖËHáõ È=_»O ZO`À ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ O° .
HÀ~°∞Ö ì ’ Hˆ ã¨∞Å∞ "ÕÜ∞« _»"∞Õ HÍ^Œ∞, Pk"åã‘ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ Hˆ „∆ `«™ê÷~ÚÖ’ J^èºŒ Ü«∞#O
KÕã≤ Ñ¨Å∞ Ñ¨„uHõÅ‰õΩ, [~°flÖòû‰õΩ "åº™êÅ∞ ~å¿ã"å~°∞. q^è•#Hõ~Å Î° ‰õΩ, „Ñ¨[Å
„âıÜ«∞ã¨∞û#∞ HÍOH˜∆OKÕ ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ‰õΩ, L^Œº=∞ ãÖã¨÷Å‰õΩ, Ç¨Ï‰õΩ¯Å
HÍ~°ºHõ~Å Î° ‰õΩ PÜ«∞# ~°K#« ÖË Z*ˇO_®QÍ LO_Õq. Ñïâ’^è‰Œ Ωõ Å‰õΩ J"Õ ÃÑ^ŒÌ
=Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩ.
J@∞=O\˜ H˘xfl "åº™êÅ#∞ XHõ ã¨ O Hõ Å #OQÍ 'Pk"åã¨ ∞ Å∞:
K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú— ¿Ñ~°∞`À fã¨∞‰õΩ~å=_»O =Ú^•=Ç¨ÏO. Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞
Ñ¨~å~¸Hõ~°} ã¨=∞ã¨ºÖ’QÆÅ J<ÕHõ ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü«∞, bQÆÖò HÀ}ÏÅ#∞
qâı+¡ O≤ K«@O`À áê@∞, „Ñ¨É∞íè `«fi "≥Ñ· Ö
¨¶ ÏºÅ#∞ ZO_»Q@ Æ _ì O» , ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~åxH˜
Ñ¨Å∞ ã¨∂K«#Å∞ W=fi_»O ÉÏÅQÀáêÖò "åº™êÅÖ’ =∞#‰õΩ Hõ#Ñ¨_∞» `«∞Ok.
=O^ŒÖÏk Pk"åã‘ „QÍ=∂Å#∞ =ÚOKÕ áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}Ïxfl
=ºuˆ~H˜ã∂¨ Î ÉÏÅQÀáêÖò HÀ~°∞ì Ö’Ñ¨ÖÏ |Ü«∞\Ï ‰õÄ_® J<ÕHõ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ KÕ™ê~°∞.
=∞O_»Å „Ñ¨*ÏÑï+¨`,ü „QÍ=∞ã¨ÉÅ íè J#∞=∞u ÖË‰Ωõ O_®<Õ [~°∞QÆ∞`«∞#fl áÈÅ=~°O
„áê*ˇ‰Ωõ ì Éè∂í ¿ãHõ~} ° , Ñ¨Ù#~å"åã¨ Ñ¨^HŒä ÍÅ#∞ xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅ KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ HÀ~°∞Å ì Ö’
Hˆ ã¨∞Å∞ "Õã,≤ H˘xfl KÀ@¡ xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅ KÕ~ÚOz Pk"åã‘ Q˘O`«∞Hõ‰Ωõ ^è~·≥ º° O
HõeyOKå_»∞. Éè„í ^•K«ÅOÖ’ Pk"åã‘ ãÖÑ¶∞¨ „Ñüx^è∞Œ Å`À ã¨=∂"ÕâO◊ U~åÊ@∞
KÕã≤ L=∞‡_ç áÈ~å@ P=â◊ºHõ`#« ∞ q=iOKå_»∞. Pk"åã¨∞Å‰õΩ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ÉèÏ+¨
<Õ~ˆ ÊO^Œ∞‰õΩ x~°O`«~O° Hõ$+≤ KÕâß_»∞.
L=∞‡_ç ~å¢+Öì Ö’ ã¨∞=∂~°∞ 830 Pk"åã‘ „QÍ=∂Å∞ Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅ
|Ü«∞@ L<åfl~Ú. "å\˜x Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅÖ’ HõÅáêÅ<Õ Pk"åã¨∞Å
_ç=∂O_£‰Ωõ =∞^Œ`Ì ∞« `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂ „Ñ¨`º« Hõ∆ HÍ~åºK«~} ° Ö’ áêÖÁæ<åfl_»∞. Pk"åã¨∞Å∞
x~°fiÇ≤ÏOz# J<ÕHõ ~åºbÅÖ’ áêÖÁæx =∞^Œ`Ì ∞« `≥eáê_»∞.
`≥ÖOQÍ} „áêO`«OÖ’ áêÅfiOK«, Éè„í ^•K«ÅO _çq[#¡Ö’ Q˘uÎHÀÜ«∞Å
P"å™êÅ#∞ `«QÅ Æ Éˇ\ì˜ "åix J@g Éè∂í =ÚÅ #∞Oz |Ü«∞@‰õΩ ÑÖ¿ÑO^Œ∞‰õΩ
J@g JkèHÍ~°∞Å∞ J<ÕHõ K«@ì =ºuˆ~Hõ K«~º° Å∞ KÕÑ\ ¨ #ì˜ Ñ¨Ù_»∞. x~å„â◊ÜÚ « Öˇ#·
J@∞=O\˜ =O^ŒÖÏk Q˘uÎHÀÜ«∞Å‰õΩ JO_»QÍ xez HÀ~°∞Ö ì ’ Hˆ ã¨∞Å∞ ^•YÅ∞
KÕã≤ "åix `˘ÅyOK«‰Ωõ O_® L`«~Î ∞° fiÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. "åã¨"Î åxH˜ 2006‰õΩ
=ÚO^Œ∞ J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iÎOÑ¨Ù K«@Oì ÖË^∞Œ . J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J@g Éè∂í =ÚÅ
„Hõ=∞|núH~õ } ° ‰õΩ L^ÕtÌ Oz# JÑ¨Ê\˜ „Ñ¨É∞íè `«fi L`«~Î ∞° fiÅ#∞ Pã¨~å KÕã∞¨ H˘x
rqOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ P^è•~°OQÍ ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ Hˆ ã¨∞Å∞ "åkOKå_»∞. Ö’`«@∞ì J@g
„áêO`åÅÖ’ x[x~åú~} ° KÕã≤ K«@=ì ºuˆ~Hõ K«~º° Å‰õΩ áêÅÊ_ç# JkèHÍ~°∞ÅÃÑ·
K«~º° Å∞ fã¨∞HÀ"åÅx _ç=∂O_£ KÕã∂¨ Î L#fl`åkèHÍ~°∞Å‰õΩ ÖËYÅ∞ ~åâß_»∞.
g∞_çÜ∂« ^•fi~å ã¨=∞ã¨º f„=`«#∞ „Ñ¨É∞íè `«fi L#fl`åkèHÍ~°∞Å ^Œ$+≤Hì ˜ fã¨∞‰õΩ=KÕÛ
„Ñ¨Ü∞« `«flO KÕâß_»∞.
Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`« ÑÖKåÜ«∞`ü qã¨~Î } ° Hˆ O„^Œ K«@Oì 1996Ö’, ~å¢+¨ì K«@Oì
1998Ö’ =zÛ#Ñ¨Ê\˜H© xÜ«∞=∂Å∞ =∂„`«O ~°∂á⁄OkOK«|_»Ö^Ë ∞Œ . xÜ«∞=∂Å∞
ÖËx HÍ~°}O K«∂Ñ¨Ù`«∂ K«@Oì J=∞Å∞ KÕÜ∞« ‰õΩO_® „Ñ¨É∞íè `«fiO `å`åû~°O KÕã∞¨ OÎ >Ë
xÜ«∞=∂Å ~°∂Ñ¨HÅ õ Ê#‰õΩ ÉÏÅQÀáêÖò „Ñ¨É∞íè `«fiOÃÑ· XuÎ_ç fã¨∞‰õΩ=KåÛ_»∞. PÜ«∞#
rqOz LO_»QÍ ~åHõáÈ~Ú<å 2011Ö’ „Ñ¨É∞íè `«fiO fã¨∞‰õΩ=zÛ# xÜ«∞=∂Å
"≥#∞Hõ ÉÏÅQÀáêÖò Hõ$+≤ ‰õÄ_® LOk. ÃÑ™ê K«@ì xÜ«∞=∂Å‰õΩ aè#flOQÍ Y=∞‡O
lÖÏ¡Ö’ eHõ¯~ü ëêÑ¨ÙÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fiO fã¨∞‰õΩ#fl x~°‚Ü«∂xfl
ÃÇ·ÏHÀ~°∞Öì ’ ã¨"åÅ∞ KÕã≤ "ÕÖÏxfl xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅ KÕ~ÚOKå_»∞. ÃÑ™ê K«@Oì HÕ^Œ
eHõ¯~ü ëêÑπ x~°fiÇ¨Ï}ÃÑ· „QÍ=∞ã¨ÉHˆíè JkèHÍ~°O LOk. W@∞=O\˜ q+¨Ü∂« ÅÖ’
ÉÏÅQÀáêÖò KÕã#≤ Hõ$+≤ Pk"åã¨∞Å ã‘fiÜ«∞ JkèHÍ~åÅ‰õΩ ÉÏã¨@QÍ xezOk.
Pk"åã¨∞Å „Ñ¨ã¨∞Î`« Ñïã≤÷u

`≥ÅOQÍ} „Ñ¨É∞íè `«fiO `«ÅÃÑ\˜#ì #∂`«# lÖÏ¡Å U~åÊ@∞, =∞O_»ÖÏÅ
Ñ¨Ù#ˆ~H©H~õ }° Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅ#∞ z<åflaè#flO KÕã∂¨ Î Pk"åã¨∞Å ã¨fiÜ«∞O
áêÅ<å Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ HÍÅ~å¿ã q^èOŒ QÍ LOk. PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò lÖÏ¡Å U~åÊ@∞ K«@Oì
1976 HÕ^Œ [~°∞QÆ∞`«∞#fl D Hõã~¨ `° ∞« Î ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO S^Œ= Ã+_»∂ºÖò HÕ^Œ
Pk"åã‘ „áêO`« ÑïáêÅ# HÀãÖ á⁄O^Œ∞ÑïÛ# x|O^è#Œ Å#∞ LÅ¡OÑ¶∞≤ OKÕkQÍ
LOk. PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò lÖÏ¡Å U~åÊ@∞ K«@Oì =∞øeHõ ÅHõº∆ O áêÅ<å Hˆ O„^•Å#∞
„Ñ¨[Å‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ LOK«_"» ∞≥ `ÿ Õ WÑ¨ÙÊ_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#flk Ñ¨ÓiÎ aè#flOQÍ
LOk. `≥ÅOQÍ} ~å¢+Öì Ö’x Y=∞‡O, =~°OQÆÖ,ò PkÖÏÉÏ^£, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü
lÖÏ¡ÖÖ’ "≥Ú`«ÎO 1165 Ã+_»∂ºÖò¤ „QÍ=∂Å∞ L<åfl~Ú. `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ì
Pq~åƒù"åxH˜ =ÚO^Õ Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅÖ’ Pk"åã¨∞Å∞ JkèHõOQÍ L#fl
ã¨∞=∂~°∞ 247 „QÍ=∂Å#∞ QÆ∞iÎOz, "å\˜x Ã+_»∂ºÖò¤ „QÍ=∂Å∞QÍ „Ñ¨H\ õ O˜ K«=∞x
PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò „Ñ¨É∞íè `«fiO Hˆ O„^•xH˜ „Ñüáê^Œ#Å#∞ ÑÖÑ≤OzOk. `≥ÅOQÍ} ~å¢+Öì
U~°Ê_ç# `«~∞° "å`« P *Ïa`å#∞ =∞~˘Hõ™êi xˆ~tÌ `« ~°∂ÑÖÖ’ ÑÖÑ≤OK«=∞x
Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO P^ÕtOK«QÍ `≥ÅOQÍ} „Ñ¨É∞íè `«fiO 2015Ö’ P „Ñüáê^Œ#Å#∞
Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ =∞~À™êi ÑÖÑ≤OzOk ‰õÄ_®. Jq WOHÍ Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fi
ÑïjÅ#Ö’ LO_»QÍ<Õ (ÃÑ¶Ö · ò #O. 18014/1/2014) ~å*ÏºOQÆ ã¨∂Êùi,Î xÜ«∞=∂Å‰õΩ
aè#flOQÍ Ã+_»∂ºÖò¤ =∞O_»ÖÏÅ∞, yi[# LÑ¨„Ñ¨}ÏoHõ =∞O_»ÖÏÅ#∞ "≥∞^ÿ •#
„áêO`« =∞O_»ÖÏÅ`À HõeÑ≤ #∂`«# lÖÏ¡Å U~åÊ@∞‰õΩ `≥ÅOQÍ} „Ñ¨É∞íè `«fiO
Ñ¨Ó#∞HÀ=_»O ~å*ÏºOQÆ q~°∞^ŒOú . Jk Pk"åã¨∞Å ã¨fiÜ«∞O áêÅ<å Ç¨Ï‰õΩ¯#∞
âßâ◊fi`«OQÍ ã¨=∂kè KÕÜ∞« _»"∞Õ J=Ù`«∞Ok. Éè∂í iÜ«∂ Hõq∞\© ã≤áê¶ ~°∞ûÅ J#O`«~O°
Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅÖ’ ™ê÷xHõ áêÅ# HÀã¨"∞Õ Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO ÑÖKå~Úf qã¨~Î }
°
K«@Oì 1996#∞ (ÃÑ™ê K«@Oì ) fã¨∞‰õΩ=zÛOk. ~å*ÏºOQÆO S^Œ= Ã+_»∂ºÖòÖ’
¿Ñ~˘¯#fl q^èOŒ QÍ Pk"åã¨∞Å ã¨fiÜ«∞O áêÅ#‰õΩ ^ÀÇ¨Ï^ŒÑ_¨ Õ suÖ’ lÖÏ¡ =∞iÜ«Ú
„QÍ=∞ H“xûà◊#¡ ∞ U~åÊ@∞ KÕÜ∂« Åx ÃÑ™ê K«@Oì Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅ∞ QÆÅ Jxfl
~å¢ëêìÅ#∂ P^ÕtOzOk. JO^Œ∞=Å¡ #∂`«# lÖÏ¡Å U~åÊ@∞Ö’ Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`«
~å*ÏºOQÆ xÜ«∞=∂Å#∞ LÅ¡OÑ¶∞≤ OK«_®xH˜ gÖË^¡ ∞Œ . J~Ú<å LÅ¡OÑ¶∞≤ ã¨∞<Î åfl~°∞.
=∂"À~Úã¨∞Å ì J*ˇO_®Ö’ XHõ>#ÿˇ 1/70 ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ J=∞Å∞ JOâ◊O
QÆÒ« Ö’ "åiH© „Ñ¨É∞íè `åfixH© =∞^èºŒ [iy# K«~Û° Ö’¡ „Ñ¨=ÚYOQÍ „Ñ¨™êÎ=#‰õΩ
=zÛOk. "åi _ç=∂O_£‰Ωõ `«ÖÁyæ# „Ñ¨É∞íè `«fiO Éè∂í ãÖã¨¯~°}Å HÀãÖ HÀ<Õ~∞°
~°OQÍ~å=Ù Hõq∞\©x xÜ«∞q∞OzOk. Pk"åã‘ Éè∂í Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñï~°H} ∆õ HÀãÖ,
^•x`À áê@∞ J<åº„HÍO`«"∞≥ #ÿ Éè∂í q∞ Pk"åã¨∞Å‰õΩ uiy ^ŒHˆ ¯O^Œ∞‰õΩ D
Hõq∞\© J<ÕHõ ã≤áê¶ ~°∞ûÅ∞ KÕãO≤ k. "å\˜ J=∞Å∞ HÀãÖ 2008Ö’ „Ñ¨É∞íè `«fiO
L`«~Î ∞° fiÅ∞ ‰õÄ_® *Ïs KÕãO≤ k. JO^Œ∞Ö’ XHõ\˜ '™ê^•Éˇ<· å=∂Å—ÃÑ· [iy#
Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù q+¨Ü∞« OÖ’ Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅ Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞
Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ HÍáê_»@O.
™ê^• Éˇ<· å=∂Å‰õΩ ãÖ|OkèOz E<£ 2, 2014‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO `≥ÅOQÍ}Ö’
[iy# Éè í ∂ q∞ J<åº„HÍO`åÅ#∞ ÖË ^ • Éè í ∂ q∞ |^Œ Ö Ï~ÚOÑ¨ Ù Å#∞
„Hõ=∞|núHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ `≥ÅOQÍ} „Ñ¨Éèí∞`«fiO 153 r"À#∞ *Ïs KÕã≤Ok.
™ê^•Éˇ·<å=∂ÅÃÑ· [iy# Éèí∂ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù‰õΩ ãÖ|OkèOz# Éèí∂q∞
`≥ÅOQÍ}Ö’x „Ñü lÖÏ¡Ö’#∂ ã¨∞=∂~°∞ ÅHõ∆ ZHõ~åÅ∞ LO@∞O^Œx JOK«<å.
HÀ<Õ~°∞ ~°OQÍ~å=Ù Hõq∞\© KÕã≤# ã≤á¶ê~°∞ûÅ∞ Pk"åã¨∞Å Éèí∂q∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å
Ñ¨Ù#~°∞^Œ~ú }
° ‰õΩ L^ÕtÌ Oz#q HÍQÍ `≥ÅOQÍ} „Ñ¨É∞íè `«fiO *Ïs KÕã#≤ 153 r"À
1/70 ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ Hˆ£ `«∂@∞¡ á⁄_çKÕ q^èOŒ QÍ LOk. Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å∞ `å=Ú
QÆÒ« Ö’ KÕã#≤ Éè∂í P„Hõ=∞}Å „Hõ=∞|núH~õ } ° HÀãÖ D r"À#∞ qxÜ≥∂yOK«∞
‰õΩO@∞<åfl~°∞. Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ ™ê^•Éˇ·<å=∂ÅÃÑ· [iy# Éèí∂q∞
|^ŒÖÏ~ÚOÑ¨ÙÅ∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å x~åú~} ° Ö’ K≥Å<¡ ~Õ =° h, "å\˜ P^è•~°OQÍ f~°∞ÊÅ∞
W=fi~å^Œh HÀ<Õ~∞° ~°OQÍ~å=Ù Hõq∞\© L`«~Î ∞° fiÅ∞ ã¨Ê+Öì KÕã∞¨ <Î åfl~Ú. WÑ¨Ê\˜Hˆ
1/70 Ô ~ QÆ ∞ ºÖË + ¨ < £ J=∞Å∞#∞ ^≥ | ƒf¿ã q^è Œ O QÍ Pk"åã‘ Ü Õ ∞ `« ~ ° ∞ Å∞
™ê^•Éˇ<· å=∂Å#∞ ã¨$+≤Oì Kå~°x Hõq∞\© Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_Oç k. 1/70 ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £
J=∞Å∞‰õΩ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ Pk"åã‘ÜÕ∞`«~°∞Å =∞^èŒº Éèí∂q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨ÙÅ∞
[iy#@∞¡QÍ ™ê^•Éˇ<· å=∂Å#∞ ã¨$+≤¿ì ãÎ "åiH˜ JkèHÍ~°∞Å∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Ñ¨„`åÅ∞ =∞OE~°∞
KÕ¿ã J=HÍâ◊O ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ . JO^Œ∞=Å¡<Õ J@∞=O\˜ ™ê^•Éˇ<· å=∂ÅÃÑ· (ilã¨~ì ü
HÍx) [iÑ≤# Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° Å Éè∂í ÖÏ"å^ÕgÅ#∞ Pk"åã¨∞Å Éè∂í Ç¨Ï‰õΩ¯Å
qKå~°}Ö’ ÑïQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œx '"Õ=ÚÅ ÉèÏã¨¯~°~å=Ù =∞iÜ«Ú
PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò „Ñ¨É∞íè `åfixH˜— =∞^èºŒ [iy# Hˆ ã¨∞Ö’ ~å¢+¨ì ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_Oç k.
J~Ú<å ~°H} ∆õ âßY Éè∂í =ÚÅ‰õΩ, #QÆ~° „áêO`« Éè∂í =ÚÅ‰õΩ (ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£, =~°OQÆÖ)ò
™ê^•Éˇ<· å=∂Å P^è•~°OQÍ [iˆQ il¢¿ãì+<¨ Å £ ‰õΩ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù WzÛ#@∞ìQÍ
Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅ Éè∂í =ÚÅ‰õΩ 153 r"ÀÖ’ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞ W=fiHõáÈ=_»O
"åiH˜ KåÖÏ #+Öì HõÅ∞QÆ*ãË ∞¨ OÎ k. |OQÍ~°∞ `≥ÅOQÍ} ãÖHõeÊã¨∞#Î fl \˜.P~ü.Zãπ.
„Ñ¨É∞íè `«fiO Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ D q^èOŒ QÍ HÍÅ~åÜ«∞_®xH˜ Ñ¨Ó#∞HÀ=_»O
QÆ~›° hÜ«∞O. "åi W`«~° K«~º° Å∞ ‰õÄ_® Pk"åã‘ =ºuˆ~HõOQÍ<Õ LO@∞<åfl~Ú.
Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`åÅ‰õΩ Z@∞=O\˜ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù W=fi‰õΩO_® ~å¢+Öì Ö’x Jxfl
xÜ≥∂[Hõ =~åæÅ ÑïkèÖ’ ~Ô O_»∞ Ñ¨_H» õ QÆ^∞Œ Å Wà◊√¡ x~å‡}ÏxH˜ P^ÕâßeKåÛ~°∞. 1/
70 ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ J=∞Å∞Ö’ LO_Õ KÀ@ „Ñ¨É∞íè `«fiO Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞x W`«~∞° Å
J=ã¨~åÅ HÀãÖ ZÖÏ "å_»∞‰õΩO@∞Ok?
JÖÏˆQ 'Ç¨Ïi`«Ç¨~°O— ¿Ñ~°∞`À Pk"åã¨∞Å áÈ_»∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ J@g
JkèHÍ~°∞Å∞ HÍÖ~åã¨∞<Î åfl~°∞. áÈ_»∞ ™êQÆ∞ #∞Oz Pk"åã¨∞Å#∞ `˘ÅyOK«=^ŒxÌ
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì L`«~Î ∞° fiÅ∞ L#flÑ¨Ê\˜H© Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’x U#∂¯~ü, EÅ∂~°∞áê_»∞,
^Œ∞=Ú‡QÆ∂_≥O =∞O_»ÖÏÖ’¡ 1200 ZHõ~åÅ J@g Éè∂í q∞ #∞Oz Pk"åã¨∞Å#∞
`˘ÅyOKåÅx „Ñ¨Éèí∞`«fiO qÑ¶¨ÅÜ«∞`«flO KÕã≤Ok. Pk"åã¨∞Å∞ J_»=ÙÅÖ’
Ñ¨â√◊ =Ùefl "Õ∞Ñ¨ÙHÀx=fi‰õΩO_®, HõÅ¿Ñ`«~° J@g Ñ¶Å ¨ ™êÜ«∂xfl ¿ãHõiOK«x=fi‰õΩO_®
ÃÑ^ŒÌ QÀ`«∞Å∞ `«qfi ÃÑ\Ïì~∞° . W@∞=O\˜ K«~º° Å∞ J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iÎOÑ¨Ù
K«\ÏìxH˜ q~°∞^ŒOú .
WHõ¯_» XHõ L^•Ç¨Ï~°}. 456 J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å ^Œ~M° Ïã¨∞Å Î ÃÑ· J@g
Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iÎOÑ¨Ù K«@Oì HÕ^Œ qKå~°} [iÑ≤ Y=∞‡O lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° J^èºŒ Hõ`∆ #«
QÆÅ Hõq∞\© Ç¨Ï‰õΩ¯ Ñ¨„`åÅ =∞OE~°∞‰õΩ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞‰õΩOk. J~Ú`Õ 191
^Œ~M° Ïã¨∞Å Î ÃÑ· ãÖ`«HOõ KÕÜ∞« _®xH˜ áêÅfiOK« _çq[<£ J@g âßMÏkèHÍ~°∞Å∞
x~åHõi¿ãÎ P q+¨Ü∞« O yi[# ãÖHˆ =∆ ∞ Hõq∞+¨#~°∞‰õΩ `≥Å∞Ñ¨ÙHÀ"åeû# ^Œ∞ã≤u÷
Éè„í ^•K«ÅO S.\˜._ç.U. „áê*ˇ‰Ωõ ì JkèHÍiH˜ U~°Ê_çOk. J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì
HÕ^Œ H˘`«ÎQÍ ^Œ~°MÏã¨∞ÎÅ∞ fã¨∞HÀ=_®xH˜ gÅ∞ÖË^Œx L#fl`« J@g âßY
JkèHÍ~°∞Å #∞Oz `«=∞‰õΩ L`«~Î ∞° fiÅ∞ (ÃÑ¶Ö · ò #O. 27554/\˜l/JHÀì|~ü 2015)
L<åflÜ«∞x _çq[<£ J@g âßMÏkèHÍ~°∞Å∞ ã¨Ê+Öì QÍ K≥ÑÊ¨ _®xfl |\˜ì J@g
Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iÎOÑ¨Ù K«@Oì 2006 `≥ÅOQÍ}Ö’ U "Õ∞~°‰Ωõ J=∞Å=Ù`«∞O^À J~°O÷
KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û.
WHõ Pk"åã¨∞Å ã¨fiÜ«∞OáêÅ#‰õΩ L^ÕÌtOz# Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`«
Ñ¨ O KåÜ« ∞ `ü qã¨ Î ~ ° } K« @ ì O (ÃÑ™ê) 1996#∞ `≥ Å OQÍ} „Ñ¨ É è í ∞ `« fi O
L^ÕÌâ◊Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ<Õ J=∞Å∞ KÕÜ«∞_»O ÖË^Œ∞. J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO HÕ^Œ
„QÍ=∞ã¨ÉèíÅ‰õΩ ÅaèOz# JkèHÍ~åÅ#∞ J=∞Å∞ HÍ‰õΩO_® „Ñ¨Éèí∞`«fiO
"≥∂HÍÅ_»∞¤`«∞#flk. PO„^èŒ ÃÑ@∞ì|_»∞^•~°∞ÅÃÑ· áÈ~å_ç Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞, ã‘fiÜ«∞
áêÅ<åkèHÍ~åxfl, ™êOã¨¯$uHõ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ ™êkèOK«∞‰õΩ#fl `≥ÅOQÍ} ~å¢+¨ìO
~å*ÏºOQÆO QÆ∞iÎOz# Pk"åã¨∞Å ã¨fiÜ«∞O áêÅ<åkèHÍ~å<Õfl HÍHõ "åi LxH˜x
Ãã·Ò« ^≥|ƒ fÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Ü∞« uflOK«_O» KåÖÏ J<åºÜ«∞O. „Ñ¨É∞íè `«fi q^è•#O
Pk"åã¨∞Å r=<åxfl zè„^ŒO KÕã∞¨ #Î flk. W"åfià◊ 153 r"À, ~ˆ Ñ¨Ù =∞~˘Hõ L`«~Î ∞° fi...
Pk"åã‘ =ºuˆ~Hõ q^è•<åÅ#∞ „ÑüÑ¶∞¨ \ÕK«Háõ È`Õ `≥ÅOQÍ}Ö’ Pk"åã¨∞Å∞
`«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ÖËfl HÍ^Œ∞, ™êOã¨¯$uHõ LxH˜x Ãã·Ò« HÀÖ’ÊÜÕ∞ „Ñ¨=∂^ŒO LOk.
WHõ PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò ãÖQÆuH˜ =¿ãÎ – |_≥\ ˚ ò ÖË^∞Œ J<Õ ™ê‰õΩ`À Pk"åã¨∞Å‰õΩ
„Ñ¨Ü∂≥ [#O HõeyOKÕ K«\ÏìÅ∞ Ug JHõ¯_» J=∞Å∞ HÍ=_»O ÖË^∞Œ . K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞
KÕÜ∂« eû# JkèHÍ~°∞Å‰õΩ W`«~° âßYÅ ÉÏ^èºŒ `«Å∞ JÑ¨ÊyOz HÍÅÜ«∂Ñ¨# KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
QÆ`« „Ñ¨É∞íè `«fi Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ qâßY U*ˇhûÖ’ ÉÏÔHû· \ò `«=fiHÍÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ yi[#
ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e f~å‡xOz# q+¨Ü∞« O WHõ¯_» ¿Ñ~˘¯<åe. J~Ú<å ÉÏÔHû· \ò
`«=fiHÍÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# r"À 97#∞ *Ïs KÕã≤ Pk"åã¨∞Å‰õΩ HõO\˜g∞^Œ
‰õΩ#∞‰õΩÖË‰Ωõ O_® KÕã∞¨ #Î flk `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ „Ñ¨É∞íè `«fiO. Pk"åã¨∞Å Ñ¨@¡ „Ñ¨ã∞¨ `Î O« W~°∞
„Ñ¨É∞íè `åfiÅ f~°∂ Pâß[#HõOQÍ ÖË^∞Œ . D q^è•<åÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Pk"åã¨∞Å∞
SHõºOQÍ L^Œºq∞OKåeû# J=ã¨~O° ZO`≥<· å LOk.
1/70 ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ ,£ J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iÎOÑ¨Ù K«@Oì , Ã+_»∂ºÖò¤ „áêO`«
ÑÖKåÜ«∞f qã¨~Î } ° K«@Oì (ÃÑ™ê) "≥Ú^ŒÖ#·ˇ Zxfl K«\ÏìÅ∞<åfl ~å[H©Ü∞« XuÎ_ç
ÖËx HÍ~°}OQÍ Jq J=∞Å∞‰õΩ <ÀK«∞HÀ=_»O ÖË^#Œ fl ÉÏÅQÀáêÖò Jaè„áêÜ«∞O,
P"Õ^#Œ D ~°K#« ÅÖ’ qã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. PÜ«∞# ~°K#« Å∞ Pk"åã¨∞Å‰õΩ,
Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÍ~°ºHõ~Å
Î° ‰õΩ J<ÕHõ JOâßÅÃÑ· J=QÍÇ¨Ï# HõeyOK«_"» ∞Õ HÍHõ HÍ~åºK«~}
°
~°∂Ñ¨HÅõ Ê#‰õΩ =∂~°xæ ~ˆ âÌ H◊ Oõ QÍ L<åfl~Ú. PÜ«∞# =∞##∞ =ke"≥o#¡ D 7
ãÖ=`«û~åÅÖ’ QÆ}ÏOHÍÅÖ’ =∂~°∞ÊÅ∞ LO_»=K«∞Û<Õ"∂≥ QÍh Pk"åã¨∞Å
ã¨=∞ã¨ºÅ =∞øeHõ ã¨fiÉèÏ=OÖ’ =∂~°∞Ê Ug∞ ÖË^∞Œ . J"Õ ã¨=∞ã¨ºÅ`À Pk"åã¨∞Å
r=#O zè„^Œ=∞=Ù`«∞#flk. Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å HÀãÖ L^Œºq∞OKåÅx `«#
~°K#« Å ^•fi~å ÉÏÅQÀáêÖò WzÛ# Ñ≤Å∞Ñ¨Ù Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å J=∞Å∞#∞
PHÍOHÕ∆ KÕ "å~°O^Œ~∂° ã‘fiHõi™êÎ~x° , PK«i™êÎ~x° Ptã¨∞<Î åfl#∞.
Ñ¨ÖÏ¡ „u<å^äŒ~å=Ù
10 E<£ 2016
WO^Œ∞Ö’
=∂ =∂@ ... Ñ¨~üÃãÊH˜ì"£û 9

=ÚO^Œ∞=∂@ ... „u<å^ä~Œ å=Ù 11
1. '1 PÑ¶π 70— ~°^∞Œ :Ì yi[#∞Å ã¨=∞ã¨ºÅ∞ 23
2. „áê*ˇ‰Ωõ ì >ˇQÿ ~Æ :ü „Ñ¨[Å #∞O_ç Ñ¨ÙÅ∞Å ãÖ~°H} ∆õ 34
3. Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ '1 PÑ¶π 70— ã¨=∞ã¨º:
yi[#–yi[<Õ`~« ° Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ 42
4. L`«~Î åO„^èŒ lÖÏ¡Ö’¡ ~°OQÆ∞~åà◊¡ "Õ@ – HÍfis „Ñ¨=∂^•Å∞ 58
5. '1 PÑ¶π 70—H˜ =∞~À QÆO_»O 71
6. '`«∞=∞‡Å— á¶ê~°∞‡ÖÏ Pk"åã¨∞Å#∞ ãÖ`«$Ñ≤Î Ñ¨~K° <Õ å? 86
7. K«O„^ŒÉÏ|∞ 'q[<£—Ö’ Pk"åã¨∞Å∞ 90
8. ~°OQÆ∞~åà◊§ `«=fiHõO: Ç¨ÏOQÆ∞^•~°¡ P@Hõ\#ì˜ >Ë<ì å? 94
9. U*ˇhûÖ’ ¢ÃÑ·"\Õ ò "≥∞xÿ OQ∑: ~å*ÏºOQÆO U=∞O\’Ok? 99
10. Pk"åã¨∞Å‰õΩ U =∂„`«O "Õ∞Å∞ KÕÜ∞« x QÆ#∞Å bA#∞ =ºuˆ~H˜^•ÌO 104
11. J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞#∂, Pk"åã¨∞Å rq`åbfl ~°HO∆˜ K«∞‰õΩO^•O ~°O_ç 111
12. <åºÜ«∂xH˜q ~ÀAÅ∞ HÍ=Ù 115
13. JÅ∞ÃÑ~°∞QÆx K˘~°ÉÏ@∞ 119
14. ~å*ÏºOQÆ ã¨∂„`åÅ Hõ<åfl HÍO„\ÏHõ~ì ¡° „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞ q∞#fl! 123
15. J@g"åã¨∞Å‰õΩ ÃÑ^Œ=Ì ÚÑ¨C 126
16. áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰Ωõ :ì WO`«HOõ >Ë Ñ¶∞¨ ’~°O WOHÀ\˜ LO_»^∞Œ 130
17. [ÅÜ«∞*Ï˝xH˜ Pk"åã‘ ã¨q∞^èÅŒ ∞ 142
18. Jaè=$kú–`åºQÆO 145
19. Xi™êû J^ŒOÌ Ö’ =∞# =ÚYO K«∂ã¨∞‰õΩO^•=∂? 149
20. K«\ÏìÖË Pk"åã¨∞Å#∞ "≥∂ãÖ KÕ™êÜ«∂? 154
21. XHõ Ç¨Ï‰õΩ¯–=O^Œ POHõÅ∆ ∞ 158
22. L^•~°"å^Œ q^è•<åÅ∞: Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 163
23. Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞<åfl J=∞Å∞ ã¨∞<åfl 167
'1 PÑ¶π 70— ~°^Œ∞Ì:
yi[#∞Å ã¨=∞ã¨ºÅ∞
x [=∞~Ú# ã¨=∞ã¨ºÅ∞ `«~K° ∞« QÍ J|^ŒÑú Ù¨ HÍ~°}ÏÅ =Å¡ "≥Å∞QÆ∞
K«∂ã¨∞OÎ \Ï~Ú. ™ê=∂lHõ K≥`· #« ºO `«ÅHÕ^Œ∞Å∞QÍ L#flO`« HÍÅO
Wk `«ÑÊ¨ ^Õ"∂≥ . K≥`· #« ºO Ñ¨^•~å÷xH˜ „ÑüÑ¶Å
¨ #"Õ∞ HÍh P „ÑüÑ¶Å ¨ #O
Ü«∂O„uHõOQÍ [~°QÆ^Œ∞. ™ê=∂lHõOQÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. JkèHÍ~°
ÉèÏ=*ÏÅO ^•xx [Öˇ_¡ » Ñ¨_∞» `«∞Ok. P ÉèÏ=*ÏÅO ZO`« ÉÅOQÍ
LO>Ë K≥`· #« ºO JO`« `«ÅHÕ^Œ∞Å∞QÍ LO@∞Ok. XHõ ã¨=∞ã¨º
=∞# Hõà§◊ =ÚO^Õ L<åfl =∞#O ^•xx QÆ∞iÎOK«=Ú. Jk QÆ∞iÎOÑ¨Ù
á⁄O^•ÅO>Ë =ÚO^Œ∞ P QÆ∞iÎOÑ¨Ù ™êkèHÍ~°`«#∞ (legitimacy)
™êkèOK«∞HÀ"åe. ^•x QÆ∞iOz ã¨∞„Ñ‘OHÀ~Àì, Ç≤ÏO^Œ∂ k#Ñ¨„uHÀ
=∂\Ï¡_®e. JÑ¨C_»∞ =∞#O ‰õÄ_» =∂\Ï¡_`» åO. =∞# ^ÕâO◊ Ö’x
áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂¨ Å∞ ZO`À „â◊q∞Oz ¿ãHõiOz# x"ÕkHõÅ#∞
=∞~åº^Œã∞¨ ÅÎ ∞ Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀ~°∞. HÍh J"Õ x"ÕkHõÅ#∞ `«á⁄ÊÑ¨CÅ Ñ¨\Hì˜ õ
ã¨ÇÏ≤ `«O ÖË‰Ωõ O_® >ˇÑÿ Ù¨ KÕã≤ P"≥∞flã‘ì WO@ˆ~fl+¨#Öò‰Ωõ ÑÖÑ≤`,Õ "å~°∞
^•xx `«=∞ <≥ã· i¨ Hæ ,õ ™êOã¨¯$uHõ J*Ï˝#O`À Jã¨=Î ºãÖÎ QÍ ãÖH˜Ñ∆ OÎ¨
KÕã≤ ÅO_»<£ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ KÕ¿ãÎ, 'P"≥∞flã‘ì iáÈ~°∞ì ZO`« q=~°OQÍ
LOn— Jx "≥∞K«∞Û‰õΩO@∂ K«^∞Œ =Ù`å~°∞.
Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º =∞# ^ÕâO◊ Ö’ ‰õΩÅ ã¨=∞ã¨º
JO`« „áêp#"≥∞#ÿ ã¨=∞ã¨º. J~Ú`Õ D =∞^èºŒ <Õ Jk JHõ™ê‡`«∞QÎ Í
QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄OkOk. ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1 PÑ¶π 1970x
(‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ '1 PÑ¶π 70—) ~°^∞Œ Ì KÕÜ∂« Åx x~°~‚ ÚOK«∞HÀ=_»O`À Jk K«~Û° ‰õΩ =zÛOk.
P ÃÑ·#–JHõ™ê‡`«∞QÎ Í K≥`· #« º=O`«∞Å~Ú# q^•º=O`«∞Å∞ H˘O^Œ~∞° 'yi[#∞ÅÖ’
HõêŒ Hõ ÖËÔŒ _ô— Jx ÃÑ^Œq q~°∞ã¨∞<Î åfl~°∞ ‰õÄ_». '1 PÑ¶π 70— ~°^∞Œ Ì QÆ∞iOz
'yi[#∞Å∞ U=∞#∞‰õΩO@∞<åfl~À `≥Å∞ã¨∞‰õΩO^•—=∞x ÉÃãûH˜¯ L@∂fl~°∞‰õÄ,
"≥OHõ\ÏÑ¨Ù~åxH© áÈ~Ú# Ñ¨„uHÍ qÖËH~õ ∞° Å∞ KåÖÏ x~åâ◊`À uiy=KåÛ~°∞.
HÍx x*ÏxH˜ yi[#∞ÅÖ’ `«=∞ Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º QÆ∞iOz KåÖÏ HõêŒ Hõ
LOk–W"åfiàı HÍ^Œ∞, ZÑ¨C_»∂ LOk. ^•xH˜ ™êHõº∆ O ã≤ÑS≤ (ZO–ZÖò) „QÆ∂Ñ¨ÙÅ
=∞^Œ`Ì ∞« `À ~å¢+Öì Ö’x yi[#∞Å∞ 1 ÅHõ∆ ZHõ~åÅ‰õΩ ÃÑ·QÍ J_»q Éè∂í q∞x #iH˜
™êQÆ∞KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°x „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ J#_»O. =∞i D ~°^∞Œ #Ì ∞ QÆ∞iOz "åà◊§Ö’
ÃÑ^ŒÌ JÅ[_ç ÖËÔŒ >Ë ^•xH˜ Jã¨Å∞ HÍ~°}O P ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ #£ ∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO Z#fl_»∂
ã¨=∞~°=÷ O`«OQÍ J=∞Å∞ KÕÜ∞« HõáÈ=_»"∞Õ . ^•x=Å¡ Z#fl_»~Ú<å „Ñ¨Ü∂≥ [#O
á⁄Ok LO>Ë W"åfià◊ Jk áÈ`ÀO^Œx ÉÏ^èÑŒ _¨ "Õ å~°∞. HÍy`«Og∞^Œ K«∂¿ãÎ JO^Œ∞Ö’
Hõ#|_Õ Ñ¨\+˜ =ì¨ ∞~Ú# xÜ«∞=∂Å∞ J=∞Å∞Ö’ Z#fl_»∂ ^Œ~≈° #O DÜ«∞ÖË^∞Œ
HÍ|>Ëì `å=Ú U^À áÈQ˘@∞ì‰Ωõ O@∞<åfl=∞x ™ê=∂#º yi[#∞Å‰õΩ '`≥eÜ«∞^Œ∞—.
K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl"åà◊§‰õΩ LO_Õ Ñ¨~å~¸Hõ$`« K≥`· #« ºOÖ’ XHõ JOâ◊O Uq∞@O>Ë
"åà◊§ ^Œ$+≤Ö ì ’ ÉèÏ+¨‰Äõ =∂@Å‰õÄ K«\ÏìÅ‰õÄ HÀ~°∞ì f~°∞ÊÅ‰õÄ XHõ ã¨fiÜ«∞O
Jã≤Î`«fiO LO@∞Ok. XHõ Jaè„áêÜ«∂xfl LK«ÛùiOK«QÍ<Õ U^À LxH˜Ö’H˜
=KÕÛã≤O^Œx ÉèÜ í ∞« Ñ¨_ç ã≤QÑÆ @¨ ‰¡ Ωõ ky#>Ëì XHõ K«@Oì (ÖËHõ r"À J~Ú<å ã¨~ˆ )
*Ïs HÍQÍ<Õ U^À LxH˜Ö’H˜ =KÕÛã≤O^Œx ÉèÜ í ∞« Ñ¨__» O» / Pâ◊Ñ_¨ _» O» [~°∞QÆ∞`«∂
LO@∞Ok (Ñ¨„uHõÅ∞ "≥Ú^Œ\^˜ •x`À#∂, =$uÎ ãÖÑ¶∂¨ Å∞ ~Ô O_»=^•x`À#∂ HÍÅˆHÑ∆ O¨
KÕã∞¨ OÎ \Ï~Ú). [#O =∞@∞ì‰Ωõ ^ÕxHõ~Ú<å ™ê=∂lHõ ~°∂ÑÖ =zÛ#Ñ¨C_Õ Jã≤` Î fi« O
L#fl@∞ì QÆ∞iÎ™êÎ~∞° . JO^Œ∞Hˆ =∞#O P"ÕâÑ◊ _¨ =» ∞#flÑ¨C_»ÖÏ¡ P"ÕâÑ◊ _¨ ~» ∞° . WO^Œ∞Ö’
~Ô O_»∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ Ö’ÑÖ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ QÍh =∞#O =∂„`«O =∞# JÇ¨ÏOÉèÏ=O`À
[#OÖ’<Õ Ö’ÑÖ LO^Œ#∞‰õΩO\Ï=Ú.
J|^ŒúÑ¨Ù HÍ~°}ÏÅ =Å¡ "åã¨Î"åÅ#∞ QÆ∞iÎOK«_»OÖ’ LO_Õ ã¨=∞ã¨º
Uq∞@O>Ë =∞#O P "åã¨Î"åÅ#∞ Jã¨Î=ºã¨ÎOQÍ QÆ∞iÎ™êÎO. XHõ q+¨Ü«∞O
x[=∞~Ú#O`« =∂„`å# QÆ∞iÎOK«O. Jk ™êkèHÍ~°=∞~Ú# =ºH©ÎHõ~°}
á⁄Ok#Ñ¨C_»∞ =∂„`«"∞Õ QÆ∞iÎ™êÎO. JO>Ë =∞# KÕ`« QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄O^Õk Jã¨Å∞
q+¨Ü∞« OHÍHõ Jk =ºH©HÎ ~õ } ° á⁄Ok# ~°∂ÑÖ =∂„`«"∞Õ J=Ù`«∞Ok. „Ñ¨ã∞¨ `Î «
L^•Ç¨Ï~°} QÆ∞iOz K≥áêÊÅO>Ë, yi[#∞Å ã¨=∞ã¨ºÅ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_@ Õ Ñ¨C_»∞
"≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ "åi ^ÀÑ≤_ô ^Œ∞~å„Hõ=∞}Å#∂, „Ñ¨É∞íè `«fiO 'i[~üfi— á¶ê~Ô ãπì
¿Ñ~°∞ g∞^Œ J_»=ÙÅ#∞ `«# Pã≤QÎ Í „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞H˘#_®hfl q_»nã≤ K«∂_»_O» Hõ+Oì¨ .
J~Ú`Õ '1 PÑ¶π 70— ~°^Œ∞Ì QÆ∞iOz k#Ñ¨„uHõÅÖ’ =zÛ# "åº™êÅÖ’#∂,
iáÈ~°∞Å ì Ö’#∂ D ~Ô O_»= JOâ◊O „Ñ¨™êÎ=<Õ ÖË^∞Œ . Jã¨Å∞ Jk XHõ ã¨=∞ã¨º
J#fl QÆ∞iÎO¿Ñ ÖË^∞Œ . POQÆ¡ #∞_çHÍ~°OÖ’ K≥áêÊÅO>Ë i[~üfi á¶ê~Ô ãπì J<Õk XHõ
holy cow . ^•x=Å¡ yi[#∞Å‰õ Ω #+¨ ì O [iy<å =∞#O ^•xx XHõ
K«~Û° hÜ«∂Oâ◊OQÍ<Õ QÆ∞iÎOK«O. i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞Å ì =Å¡ Ñïã¨~åÅ ã¨=∞`«∞ÖÏºxHÀ,
"å`å=~°} Ñïâ◊√„Éè`í H« À #+Öì Jx Z=~°~Ú<å 'JO`«~å˚fÜ«∞ xÑ¨Ù}∞Å∞— JO>Ë
|Ç¨ïâß JÑ¨C_»∞ ^•x QÆ∞iOz =∂\Ï¡_`» å"Õ∞"≥∂.
<åQÆiHõ ã¨=∂[O "≥Ú^ŒÅ~Ú#Ñ¨Ê\˜ #∞O_ô–JO>Ë =∞#∞+¨µÅ∞
=º=™êÜ«∞O KÕÜ«∞_»O <Õ~°∞ÛH˘#flÑ¨Ê\˜ #∞O_ô–Pk"åã¨∞Å Éèí∂=ÚÅ#∞
<åQÆi‰õΩÅ∞ HÍ*ËÜ«∞_»O [~°∞QÆ∞`«∂<Õ LOk. Pk"åã¨∞Å∞ D ^•_çx
„ÑüÑ¶∞¨ \ÕKå~°∞, ÖÁOyáÈÜ«∂~°∞, „ÑüÑ¶∞¨ \ÕK«ÖHË õ áêiáÈÜ«∂~°∞. g@xfl\˜
^•YÖÏÅ∂ =∞# K«i„`«Ö’#∂, Ñ¨Ù~å}ÏÅÖ’#∂ HÍ=Åã≤#xfl ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú.
Éèí∂q∞x P„Hõq∞OK«∞HÀ=_»OÖ’#∂, HÍáê_»∞HÀ=_»OÖ’#∂ ~å*ÏºkèHÍ~°O
`«ÑÊ¨ xãï J=ã¨~O° HÍ|\©,ì ~åAÅ∞ KÕã#≤ Ü«Ú^•úÖË K«i„`« JxÑ≤OK«∞‰õΩOk
HÍ|\©,ì˜ =∞# K«i„`«#∞ =∞#O Ñ¨Ù~å}ÏÅÖ’ ^•K«∞‰õΩ<åflO HÍ|\©ì Wq W@∞
^Õ=Ùà◊¥§, J@∞ ~åHõã∆ ∞¨ Å∂ xëê^Œ∞Å∂ Ü«∞‰õΩ∆ Å∂ "≥Ú^ŒÅ~Ú# "åi =∞^èºŒ
[iy# Ü«Ú^•úÅ ~°∂ÑÖÖ’ =∞#‰õΩ Hõ#|_»`å~Ú.
~å*ÏºÅ∞ |ÅOQÍ#∂, Hˆ O„nHõ$`«OQÍ#∂ L#flÑ¨C_»∞ Éè∂í =ÚÅ P„Hõ=∞}Ë
HÍHõ J_»q ãÖÑ¨^Œ g∞^Œ Pk"åã¨∞Å #∞O_ç tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã JkèHÍ~°=¸,
"≥\K ì˜ åH˜s "≥\=ì˜ Ú_»∞Ñ¨ÙÅ∂ ã‘fiHõiOKÕ ÃÑ`«#Î =¸ ‰õÄ_» <åQÆi‰õΩÅ∞ HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.
^•xHÀãÖ Pk"åã¨∞Å g∞^Œ [g∞O^•~°∞Å#∞ xÜ«∞q∞OK«_»O`À ÉÏ@∞,
Pk"åã¨∞ÅÖ’<Õ tã¨∞Î =ã¨∂Å∞ KÕãÃ≤ Ñ>Ëì ^ŒàÏ~°∞Å#∞ `«Ü∂« ~°∞KÕÜ∞« _»O [iyOk
(QÀ^•=i U*ˇhûÖ’ gix =Ú~îå^•~°∞¡ J<Õ"å~°∞). nxx ‰õÄ_» yi[#∞Å∞ H˘O`«
„ÑüÑ¶∞¨ \ÕK«_O» , P ÃÑ·# ÖÁOyáÈ=_»O ÖËHõ áêiáÈ=_»O [iyOk. ÉˇOQÍÖò
„ÃÑã≤_h≥ ûÖ’ „a\˜+π "åà◊√§ =º=ã‘H÷ iõ Oz# [g∞O^•s =º=ã¨÷ J_»=ÙÅ g∞^Œ
‰õÄ_» `«# ÃÑ`«<Î åxfl „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞HÀ=_»O ãÖ^ä•Öò áÈ~å\ÏxH˜ HÍ~°}O HÍQÍ,
QÀ^•=i U*ˇhûÖ’ XHõ â◊`å|ÌO ÃÑ·QÍ Z_»ì≥ Ñ≤ ÖË‰Ωõ O_» ™êy# JÅ[_çH˜ QÆÅ
HÍ~°}ÏÅÖ’ =Ú~îå^•s =º=ã¨÷ XHõ\.˜
16= â◊`å|ÌO =∞^èŒºÉèÏQÆOÖ’<Õ–JO>Ë ^Õâ◊OÖ’ „a\˜+π PkèÑ¨`«ºO
<≥ÅH˘#Hõ=ÚO^Õ–~°OÑ¨KÀ_»=~°O „áêO`«ÑÙ¨ yi[#∞Å∞ UÅ∂~°∞ Ñ¨@} ì O g∞^Œ
^•_çKãÕ ≤ P Ñ¨@} ì "åã¨∞Å#∞ ÉèÜ í ∞« „ÉèÏO`«∞efl KÕâß~°x "≥<fl≥ ÅHõO\˜ ~åÑ¶∞¨ =Ü«∞º
JO\Ï~°∞. JO`«HOõ >Ë Ñ¨Ó~°fiO HÍHõfÜ«ÚÅ PkèÑ`¨ åºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ =~°OQÆÖò
lÖÏ¡ J_»q„áêO`«ÑÙ¨ HÀÜ«∞Å∞ KÕã#≤ „ÑüÑ¶∞¨ @# Ñ¨Ù~å}O ~°∂ÑÖÖ’ K«i„`«HÔ H˜¯Ok.
P áÈ~å@OÖ’ K«xáÈ~Ú# ã¨=∞‡Hõ¯ ™ê~°ÅHõ¯Å∞ yi[# ^Õ=`«Å~Ú–P `«~∞° "å`«
JHõ¯_»‰Ωõ áÈ~Ú ã≤~÷ Ñ° _¨ #ç "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ "åiH˜ ‰õÄ_» ^Õ=`«Å~Ú–WÑ¨Ê\˜H©
"Õ∞_®~°O *Ï`«~Ö ° ’ ÃÑ^ŒÜÌ ∞≥ `«∞#Î Ñ¨Ó[Å∞ JO^Œ∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. JO`«HOõ >Ë WOHÍ
Ñ¨Ó~°fiO =∞ø~°º K«„Hõ=~°∞Å Î ∞ ‰õÄ_» Pk"åã¨∞Å #∞O_ç „ÑüÑ¶∞¨ @# Z^Œ∞~˘¯<åfl~°x
K«i„`« K≥|∞`«∞Ok.
Éè∂í q∞ ^Œ∞~å„Hõ=∞}, tã¨∞Î =ã¨∂Å∞, x~°ƒO^èÑŒ Ù¨ =Ú_»∞Ñ¨ÙÅ∞, "≥\ì˜ KåH˜s,
g@xfl\˜`ÀÉÏ@∞ J_»=ÙÅÖ’H˜ „Ñ¨"tÕ Oz# <åQÆiHõ áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO, ^•xH˜
™êfiÉèÏqHõ=∞~Ú# Jqhu, J}z"Õ`«–Wg =∞^èŒºÜ«ÚQÍÅÖ’ yi[#∞Å∞
<åQÆi‰õΩÅ #∞O_ç Z^Œ∞~˘¯#fl ã¨=∞ã¨ºÅ∞. J~Ú`Õ „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’H˜ 'ÃÑ@∞ì|_ç—
J<Õk „Ñ¨"tÕ OK«_O» `À "åà◊§ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ ÃÑiQÍ~Ú. J_»=ÙÅÖ’ ^˘iˆH HõÅÑ¨,
Yx*ÏÅ∞ ÃÑ@∞ì|_çH˜ KåÖÏ J=ã¨~O° . "å\˜HÀãÖ ÃÑ@∞ì|_ç J_»=ÙÅ#∞ ÃÑ^ŒÌ
Ü≥∞`«∞#Î <åâ◊#O KÕã∞¨ OÎ k. Ü«¸~°ÑÖ π ’ ™ê=∂lHõ PkèÑ`¨ º« O ™êkèOz# ÃÑ@∞ì|_ç
=∞#É’\˜ ^ÕâßÅ#∞ =Åã¨Å∞QÍ ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩOk. WHõ¯_ç ã¨HÅ õ ãÖÑ¨^ÅŒ `ÀÉÏ@∞
J@g ãÖÑ¨^#Œ ∞ ‰õÄ_» `«# QÆ∞Ñ≤Ê\’¡H˜ fã¨∞‰õΩOk. ^èfiŒ OãÖ KÕãO≤ k. =∞# ^ÕâO◊ Ö’
„a\˜+"π åà◊√§ `«=∞ ~°"å}Ï J=ã¨~åÅ HÀãÖ ~Ô Å · ∞ =∂~åæÅ∞ "ÕÜ∞« _»O`À ~Ô Ö · fiË
ã‘¡Ñ¨~°¡‰õΩ HÍ=Åã≤# HõÅÑ¨HÀãÖ Ç≤Ï=∂ÅÜ«∞ Ñ¨~°fi`åÅ ^Õ=^•~°∞ J_»=ÙÅ∞
q™êÎ~O° QÍ ^èfiŒ OãÖ J~Ú<å~Ú. P^è∞Œ xHõ HÍÅOÖ’ J_»=ÙÅ q^èfiŒ OãÖ P ~°HOõ QÍ
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk. P `«~∞° "å`« cÇ¨~ü, ÉˇOQÍÖò, Xi™êû ~å¢ëêìÅ∞ Hõe¿ã KÀ@#∞#fl
Yx[ ãÖÑ¨^Œ („Ñ¨^•è #OQÍ W#∞=Ú, ÉÁQÆ∞,æ ã¨∞#flÑ¨Ù~å~Ú) HÀãÖ J_»=ÙÅÖ’H˜
ÃÑ@∞ì|_ô, ^•x"≥O@ „Ñ¨É∞íè `«fi=¸ „Ñ¨"tÕ OKå~Ú. áÈ#∞áÈ#∞ ÃÑiy# <åQÆiHõ
J=ã¨~åÅ HÀãÖ–WO\˜ ^Œ∂ÖÏÅ‰õΩ HõÅÑ¨, `«Å∞Ñ¨ÙÅ‰õΩ H˜\H˜ Å © ‰õΩ HõÅÑ¨, Ñ¶i¨ flK«~‰ü Ωõ
HõÅÑ¨, F_»Å x~å‡}ÏxH˜ HõÅÑ¨, HÍy`«ÑÙ¨ QÆ∞A˚HÀãÖ HõÅÑ¨–WÖÏ J_»=ÙÅ g∞^Œ
ÃÑ@∞ì|_ç ^•_ç ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ =zÛOk. D HõÅÑ¨ HÀã¨"∞Õ P `«~åfi`« „Ñ¨É∞íè `«fiO
J_»=ÙÅ#∞ 'ãÖ~°HO∆˜ K«_O» — "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k. JÑ¨Ê\˜ #∞Oz ~°H`∆˜ « J_»=ÙÅÖ’
„Ñ¨É∞íè `åfixH©, ^•x HÍO„\ÏHõ~ì ‰¡° Äõ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Z=fiiH© Hõ>ìˇ H˘@∞ì‰Ωõ <Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË^∞Œ .
J_»=ÙÅÖ’ =º=™êÜ«∞O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ Jã¨ÖË ÖË^∞Œ .
„áêp# HÍÅO #∞O_ç [~°∞QÆ∞`«∞#fl "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ"åi ^Œ∞~å„Hõ=∞}`À
ÉÏ@∞, ÃÑ@∞ì|_ç ~°OQÆ„Ñ¨"Õâ◊O`À KåÖÏ ÃÑiyáÈ~Ú# D x~°ƒO^èŒO ‰õÄ_»
Pk"åã¨∞Å Éèí∂q∞ ã¨=∞ã¨º‰õΩ H©ÅHõ=∞~Ú# q+¨Ü«∞"Õ∞. ~°H˜∆`« =<åÅÖ’
=º=™êÜ«∞O KÕã¨∞HÀÖËHõáÈ=_»"Õ∞QÍHõ, WÅ∞¡ Hõ@∞ìHÀ=_®xH˜ Hõ>ˇì HÍ"åÅ<åfl,
Ñ¨â√◊ =ÙÅ#∞ J_»=ÙÅÖ’ "Õ∞Ñ¨ÙHÀ"åÅ<åfl J@gâßY L^ÀºQÆ∞Å‰õΩ HÍ#∞HõÅ∂
ÅOKåÅ∂ WÜ«∂ºeû =zÛOk. D Ô~O_çO\˜ Ñ¶ë`«OQÍ yi[#∞Å Ñïã≤÷u
J_»H`õ ~Î≥ Ö
° ’ áÈHõKH≥ ¯õ ÖÏQÍ `«Ü∂« ~Ô O· k.
"≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ "åà◊√§ yi[#∞Å∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl Éè∂í =Úefl
~°H~õ H° ÍÅ Ñ¨^`úŒ ∞« ÅÖ’ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ~åAÅ #∞O_ç, #"å|∞Å #∞O_ç P
Éèí∂=ÚÅ#∞ 'W<å=Ú—Å∞QÍ á⁄Ok P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fl"å~°∞ H˘O^ŒÔ~·`Õ,
=º=™êÜ«∂xfl Jaè=$kú KÕã≤ `«=∞ Éè∂í q∞tã¨∞#Î ∞ ÃÑOK«∞‰õΩ<Õ L^ÕâÌ O◊ `À ~åAÅ∞
yi[#∞Å∞ ™êQÆ∞KÕã¨∞Î#fl Éèí∂=ÚÅ#∞ "≥∞ÿ^•# „áêO`«O "åiH˜ J=∞‡QÍ
H˘#∞‰õΩ¯#fl"å~°∞ =∞iH˘O^Œ~∞° (áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO `«# ~Ô "≥#∂º ÃÑOK«∞HÀ=_®xH˜
W^˘Hõ J#∞=~Ú# =∂~°Oæ Jx H“\˜Å∞º_»∞ `«# J~°â÷ ß¢ãÖÎ Ö’ ã¨∂zOKå_»∞. =∞ø~°∞ºÅ
#∞O_ç ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ #"å|∞Å ^•HÍ D ^Õâßxfl Ue# ~åAÅO`å D ã¨∂H˜Îx
J#∞ãïOKå~°∞). WOH˘O^Œ~∞° ~°H~õ H° ÍÅ zÅ¡~° "åºáê~åÅ`À yi[# „áêO`åÅÖ’H˜
„Ñ¨"tÕ Oz "åà◊§‰õΩ q∞Å∞¡|@ìÅ∂, á⁄QÍ‰õÄ Jq∞‡ JO^Œ∞‰õΩ „ÑüÑ¶Å ¨ OQÍ J_»q
ãÖÑ¨^#Œ ∞ HÍ~°∞K«=QÍæ "åà◊§#∞O_ç ^ÀK«∞H˘x ÖÏÉèÏÅ∞ ãÖáêkOz P ÖÏÉèÏÅ`À
=∞m§ yi[#∞Å Éè∂í =ÚÅ#∞ H˘<åfl~°∞. WOH˘O^Œ~∞° yi[#∞Å‰õΩ qÑ¨s`«=∞~Ú#
=_ôH¤ ˜ JÑ¨CezÛ ÉÏH© ÖˇH¯õ Å∞ XHõ\H˜ ˜ ~Ô O_»∞ K≥ÑÊ≤ "åà◊§ Éè∂í =ÚÅ∞ HÍ*Ëâß~°∞.
H˘O^Œ~∞° D ÉÏ^èÖ Œ gË ∞ ÖË‰Ωõ O_® =\˜ì HõO_»|ÅO`À yi[#∞Å Éè∂í =ÚÅ#∞
P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. WOHÍ H˘O^Œ~°∞ [g∞O^•~°¡‰õÄ, Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°¡‰õÄ,
Ñ¨\ÏfisÅ‰õÄ ÅOKåÅ∞ WzÛ yi[#∞Å Éè∂í =ÚÅ#∞ `«=∞ ¿Ñi@ ~å~ÚOK«∞
‰õΩ<åfl~°∞. gà◊§O^Œ~°∂ ÃÑ^ŒÌ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ HÍ~°∞ QÍh giÖ’ '<åºÜ«∞OQÍ—
Éè∂í =ÚÅ∞ ãÖáêkOz# "å~°∞ |Ç¨ïH˘kÌ =∞Ok =∂„`«"∞Õ .
D q^èOŒ QÍ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ"å~°∞ XHõ =~°^QŒ Í yi[# „áêO`åÖ’¡H˜
„Ñ¨"tÕ OKå~°∞. W"åfià◊ ~å¢+Öì Ö’x Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ [<åÉèÏÖ’ 48 âß`«O
^•HÍ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ L<åfl~°∞. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’x Ñ¨\Ïì Éè∂í =ÚÖ’¡ 56
âß`«O D yi[<Õ`~« ∞° Å ¿Ñ~°∞g∞^Õ LOk (Ñ¨\Ïì yi[#∞Å ¿Ñ~°∞ g∞^Œ LO_ç
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ ~°H~õ H° ÍÅ <≥áêÅ`À J#∞Éèqí ™ÈÎ#fl Éè∂í =ÚÅ#∞ ‰õÄ_® ÖˇH¯õ QÆ_`ç Õ Wk
ZO`«Ö^Ë <Œ åfl 70 âß`åxH˜ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok). Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å
|ÅO WO`«QÍ LO_»QÍ, W@∞ yi[#∞Å Ñïã≤u÷ Uq∞@O>Ë "åi [<åÉèÏÖ’ 60
âß`«O ÃÑ·QÍ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ "≥Å∞Ñ¨Å x=ã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. Z‰õΩ¯=QÍ "≥∞^ÿ •#
„áêO`åÅÖ’ x=ã≤OKÕ ÅOÉÏ_®Å#∞ XHõ ^Œâß|ÌO „H˜Ò« JHõ™ê‡`«∞QÎ Í Ã+_»∂ºÅ∞¤
`≥QQÆ Í QÆ∞iÎOK«_O» D qz„`« Ñïã≤u÷ H˜ H˘O`«=~°‰Ωõ HÍ~°}O HÍQÍ, =∞# ~å¢+Öì Ö’
HÀÜ«∞, QÀO_»∞ `≥QÅ Æ `ÀÉÏ@∞ „Ñ¨^•è # yi[# `≥QÅ Æ ~Ú# Z~°∞HõÅ, Ü«∂<åk `≥QÅ Æ ∞
x=ã≤OKÕ „áêO`åÅÖ’ Éè∂í q∞ ^Œ∞~å„H=õ ∞} #∂\˜H˜ #∂~°∞ âß`«O [iyáÈ~Ú J^ŒO`å
‰õÄ_» WÑ¨Ê\˜Hˆ "≥∞^ÿ •# „áêO`«O 'J~ÚáÈ~Ú LO_»_O» — nxH˜ „Ñ¨^•è # HÍ~°}O.
"åà◊§ Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º#∞ K«i„`« WÑ¨Ê\˜Hˆ D ~°HOõ QÍ 'Ñï+¨¯iOKÕãO≤ k—. WOHõ
q∞yeOk QÀO_»∞, HÀÜ«∞, W`«~° z#fl `≥QÅ Æ „Ñ¨[Å∞ =∂„`«"∞Õ . "åi ã¨=∞ã¨º#∞
‰õÄ_» Z~°∞HõÅ, Ü«∂<å^Œ∞Å ã¨=∞ã¨ºÖÏQÍ Ñï+¨¯iOKÕ¿ãÎ WHõ ~å¢+Öì Ö’ Ã+_»∂ºÅ∞¤
„áêO`åÅ<Õ"Õ LO_»#Hõ¯~ˆ ^¡ ∞Œ . Ç¨~ÚQÍ Z=~°~Ú<å ZHõ¯_»~Ú<å Éè∂í =ÚÅ∞
H˘#∞H˘¯h, J=Ú‡H˘h ã¨∞YOQÍ „|`«H˘K«∞Û–™ÈÎ=∞`« LO>Ë.
D ~°HOõ QÍ yi[<Õ`~« ∞° Å ^Œ∞~å„Hõ=∞} [iy#Ñ¨C_»ÖÏ¡ yi[#∞Å∞ J_»qÖ’
=∞iO`« Ö’ÑëH˜ áÈ~Ú, K≥@¡#∞ #~°∞H˘¯x WOH˘OK≥O Éèí∂q∞ ™êQÆ∞Ö’H˜
`≥K∞« Û‰õΩO\Ï~°∞. x*ÏxH˜ D J=HÍâ◊O L#flO`« HÍÅO "åà◊√§ "≥∞^ÿ •#„áêO`åÅ
"åi ^•_çx ÃÑ^ŒQÌ Í „ÑüÑ¶∞¨ \ÕK«Háõ È=K«∞Û#∞ ‰õÄ_». J~Ú`Õ „Ñ¨É∞íè `«fiO ~°H`∆˜ «
=<åÅ ¿Ñi@ D J=HÍâ◊O ‰õÄ_» ÖË‰Ωõ O_» KÕÜ∞« _»O =Å¡ yi[#∞Å∞ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
=ºuˆ~HõOQÍ u~°Q|Æ _»Hõ `«ÑÊ¨ ÖË^∞Œ . P^è∞Œ xHõ HÍÅOÖ’ (JO>Ë „a\˜+"π åi PQÆ=∞#O
`«~∞° "å`)« [iy# yi[# áÈ~å\ÏÅ#∞ =¸_»∞ HÀ=Å∞QÍ qÉèl í OK«=K«∞Û#∞.
XHõ\–˜ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ =_ô¤ "åºáê~°ã∞¨ Å Î ‰õÄ, Éè∂í q∞ ^Œ∞~å„Hõ=∞}^•~°∞Å‰õÄ
=ºuˆ~HõOQÍ [iy#q. Ô~O_»∞–yi[#∞Å #∞O_ç tã¨∞Î ¿ãHõiOKÕ L^ÕÌâ◊O`À
<≥ÅH˘eÊ# ~Ô "≥#∂º Ü«∞O„`åOQÆO J#∞ãïOKÕ ^ÀÑ≤_ô Ñ¨^`úŒ ∞« Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ
[iy#q. =¸_»∞–J_»=ÙÅ g∞^Œ QÆ∞`åÎkÑè `¨ åºxfl „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞H˘x yi[#∞Å‰õΩ
Jq JO^Œ∞ÉÏ\’¡ ÖË‰Ωõ O_» KÕã,≤ ÅOKåÅ`À#∂, HÀ~°∞ì Hˆ ã¨∞Å`À#∂ Ñ‘_Oç KÕ
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ [iy#q. Éè∂í q∞ tã¨∞Î „áê^è•#º`« `«Qˆ Hæ ˘nÌ ~Ô O_»=
HÀ=‰õΩ K≥Ok# ãÖÑ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ `«y<æ å, ÑïáêÅ<å Ü«∞O„`åOQÆO (~Ô "≥#∂º, J@g
âßYÅ∞) KÕ¿ã ^ÀÑ≤_ô WÑ¨Ê\˜H© yi[# áÈ~å\ÏÅ‰õΩ XHõ „¿Ñ~°HOõ QÍ<Õ LOk.
|∂~°∞˚"å ã¨fi~°∂ÑÖQÆÅ D Ü«∞O„`åOQÆO Ñ¶¨Óº_»Öò ^ÀÑ≤_ô ~°∂áêÅxflO\˜h
"å_»∞HÀ=_»OÖ’ k@ì Jx ^ÕâO◊ Ö’x yi[#∞ÅˆH HÍ^Œ∞, [#O JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞#∞.
`«∂~°∞Ê QÀ^•=i U*ˇhû „áêO`«ÑÙ¨ yi[#∞Å∞ ÃÑ· =¸_»∞ HÍ~°}ÏÅ=ÖÏ¡
19= â◊`å|ÌO "≥Ú^Œ\É˜ Ïè QÆO #∞O_ô JÅ[_ç KÕã∂¨ <Î Õ L<åfl~°∞. XH˘¯Hõ™êi |Ç≤Ï~°OQÆ
áÈ~å@O ~°∂ÑÖÖ’#∂, XH˘¯Hõ™êi „Ñ¨É∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÍxfl zHÍ‰õΩÃÑ>Ëì JHõ™ê‡`«∞Î
^•_»∞Å ~°∂ÑÖÖ’#∂ KÕâß~°∞. 1915–16 ãÖ=`«û~åÅÖ’ D ~Ô O_»= HÀ=‰õΩ K≥Ok#
JÅ[_ç qã¨$Î `«OQÍ [iyOk. ^•xx |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À J}z"Õ¿ã „Hõ=∞OÖ’
„a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ H˘OK≥O *Ï˝<À^ŒÜ«∞O J~ÚOk. yi[<Õ`«~°∞Å #∞O_ç
yi[#∞Å#∞ HÍáê_»_®xH˜ Hõhã¨=∞~Ú# K«~º° Å~Ú<å KÕÑ@ ¨ Hì áõ È`Õ âßOuÉè„í ^Œ`Å
« ∞
âßâ◊fi`«OQÍ Hõ~∞° ==Ù`åÜ«∞x „QÆÇÏ≤ OzOk. ^•x Ñ¶e¨ `«OQÍ<Õ 1917Ö’ "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\˜
yi[# ãÖHˆ =∆ ∞ K«@Oì =zÛOk. ^•x ¿Ñ~°∞ U*ˇhû „áêO`åÅ =_ô¤ =∞iÜ«Ú
Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù K«@Oì (1917). yi[#∞Å #∞O_ç ëê=ÙHÍ~°∞¡ =ã¨∂Å∞ KÕ¿ã
=_ô¤ 12 âß`åxH˜ q∞OK«‰Äõ _»^hŒ , yi[<Õ`~« ∞° Å∞ lÖÏ¡ JkèHÍ~°∞Å J#∞=∞u
ÖË‰Ωõ O_® yi[#∞Å Éè∂í =ÚÅ#∞ H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ∞« ‰õÄ_»^hŒ D K«@Oì K≥ÑÙ¨ `«∞Ok.
QÆ=∞xOKåeû# q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë yi[#∞Å ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ yi[<Õ`«~°∞Å
ÉÏ^èºŒ `« ZO`« LO^À, ~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`«O ÉÏ^èºŒ `« ‰õÄ_® JO`Õ L<åfl, K«@Oì
"≥Ú^Œ\˜ ^•xx =∂„`«"∞Õ QÆ∞iÎOz xÜ«∞O„uOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕãO≤ k (D<å\˜H©
JO`Õ – K« \ Ïì Å O@∂ KÕ Ü « ∞ _» O [iy`Õ Jk yi[<Õ ` « ~ ° ∞ Å =º=Ç¨  ~åÅ#∞
xÜ«∞O„uOK«_®xˆH `«ÑÊ¨ ~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`«O JkèHÍ~åÅ#∞ xÜ«∞O„uOK«_®xH˜ HÍ^Œ∞.
~å*ÏºOQÆ Ü«∞O„`«O J<Õk =~åæÅ‰õΩ Jf`«OQÍ „Ñ¨[Å 'ãÖHˆ =∆ ∂xfl— K«∂ã¨∞‰õΩO@∞Ok
J<Õ „Éè=í ∞#∞ =∞# ^ÕâO◊ Ö’ ZO`«QÍ áÈ+≤OKå~°O>Ë D "åã¨"Î åxfl QÆ∞iÎOK«_®xH˜ ‰õÄ_»
H˘O`« ã¨=∞Ü«∞O Ñ¨_∞» `«∞Ok. J_»=ÙÅ ãÖ~°H}
∆õ JO>Ë ^ÕâO◊ Ö’x ^èxŒ Hõ=~åæÅ J=ã¨~åÅ∞
f~°Û_»O HÀãÖ J_»=ÙÅ#∞ yi[#∞Å #∞O_ç HÍáê_»_O» Jx J~°O÷ KÕã∞¨ HÀHõáÈ`Õ D
„Éè=í ∞Ö’ Ñ¨_áç ÈÜÕ∞ „Ñ¨=∂^ŒO KåÖÏ LO@∞Ok).
D K«\Ïìxfl *Ïs KÕã#≤ J~Ú^Õà§◊ Ö’<Õ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ^ÀÑ≤_ô
ã¨fiÉèÏ"åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ JÅ∂¡i ã‘`å~å=∞~åA <åÜ«∞Hõ`åfi# 'Éè„í ^•K«ÅO #∞O_ç
NHÍ‰õΩà◊O ^•HÍ qã¨ÎiOz#— yi[# áÈ~å@O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. #sûÑ¨@flO–
zO`«Ñe¨ ¡ ~°ÇÏ¨ ^•i "Õ~ÚOK«_®xH˜ `«∂~°∞Ê QÀ^•=i „áêO`«ÑÙ¨ yi[#∞Å KÕ`«
™ê÷xHõ JkèHÍ~°∞Å∞ "≥\K ì˜ åH˜s KÕ~ÚOK«_O» D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ã¨g∞Ñ¨ HÍ~°}O.
ã¨Ê+¨ìOQÍ ™ê„=∂[º"å^Œ =ºuˆ~Hõ ã¨fiÉèÏ"åxfl Hõey L#fl D áÈ~å\Ïxfl
J}K«_®xH˜ „a\˜+"π åiH˜ ~Ô O_»∞ ãÖ=`«û~åÅ∞ Ñ¨\Oì˜ k.
™ê„=∂[º"å^Œ Ñ¨Ùex K«∂ã≤ <≥·*ÏO #Hõ¯ ‰õÄ_» "å`« ÃÑ@∞ì‰õΩOk.
PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ JkèHõ ãÖYºÖ’ x=ã≤OKÕ QÀO_»∞, H˘ÖÏO, <åÜ«∞HõáÈà◊√§
`≥QÅÆ ∞ ™êQÆ∞Ö’H˜ `≥zÛ# ÅHõÅ ∆ ZHõ~åÅ Éè∂í q∞x yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ "ÕÅO "ÕãO≤ k.
WkHÍHõ, KåÖÏ=∞Ok yi[<Õ`~« ∞° Å∞ PkÖÏÉÏ^£‰Ωõ =Åã¨áÈ~Ú ™ê÷xHõ ~Ô "≥#∂º
JkèHÍ~°∞Å ™êÜ«∞O`À Éè∂í =Úefl Ñ¨\Ïì KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. WHõ =~°HÎ ^õ ÀÑ≤_,ô
=_ô¤ "åºáê~°ã∞¨ Å Î ^ÀÑ≤_ô ã¨~ˆ ãï. J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HõÅÑ¨ HÀãÖ J_»=ÙÅ#∞
'ã¨~~°HO∆˜ K«_O» —, ÉÁQÆ∞,æ ã¨∞#flÑ¨Ù~å~Ú q™êÎ~O° QÍ ÅaèOKÕ PkÖÏÉÏ^£, HõsO#QÆ~,ü
=~°OQÆÖò (WÑ¨Ê\˜ Y=∞‡O) J_»=ÙÅ#∞ P Yx*ÏÅ HÀãÖ ^èfiŒ OãÖ KÕÜ∞« _»O
„áê~°OÉèOí J~ÚOk. JO>Ë =∞m§ ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ Å #∞O_ô yi[#∞Å g∞^Œ XuÎ_ç
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk. nxÑ¨@¡ x~°ã¨# `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂ PkÖÏÉÏ^£ yi[#∞Å∞ KÕã≤#
„Ñ¨=ÚY áÈ~å@O H˘=Ú~°O cè=Ú <åÜ«∞Hõ`fi« OÖ’ #_»z# *’_ÕÑ∂¨¶ \ò áÈ~å@O.
D áÈ~å\Ïxfl J}z"Õã#≤ J#O`«~O° U^À XHõ ãÖã¨¯~°}#∞ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\Ïìeû#
J=ã¨~O° x*ÏO „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ã¨ÇÏ≤ `«O `ÀzOk. ^•x Ñ¶e¨ `«OQÍ 1946Ö’ yi[#
„áêO`åÅ xÜ«∞=∂=o (Tribal Areas Regulations, Fasli 1356) `«Ü∂« ~°~ÚOk.
D xÜ«∞=∂=oÖ’ L#fl K≥ÑC¨ HÀ^ŒQæÆ q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨ÙÅ
x~åú~}° Ö’ yi[# „QÍ=∞ ÑÖKå~ÚfÅ‰õΩ „Ñ¨=ÚY ™ê÷#O W=fi_»O. nx=Å#
yi[#∞Å‰õΩ H˘O`« "Õ∞Å∞ [iyO^Œh, J<ÕHõ "ÕÅ Ñ¨\ÏìÅ∞ H˘kÌHÍÅOÖ’<Õ
yi[#∞Å‰õΩ W=fi_»O [iyO^Œh JO\Ï~°∞. J~Ú`Õ Wn Z‰õΩ¯= HÍÅO
xÅ=ÖË^∞Œ .
D K«\ÏìÖË WÑ¨Ê\˜H© (H˘xfl =∂~°∞ÊÅ`À) L<åfl~Ú. PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò ~å¢+Öì
U~°Ê_ç# `«~°∞"å`« 1959Ö’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ Éèí∂q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù
xÜ«∞O„`«} K«\Ïìxfl *ÏsKÕã≤ 1963 #∞O_ç `≥ÅOQÍ}‰õΩ ‰õÄ_» ^•xfl =iÎOÑ¨*âË ß~°∞.
J~Ú`Õ áÈ~å\ÏÅ Ñ¶ë`«OQÍ `≥zÛ# K«\ÏìÅ#∞ P áÈ~å\ÏÅ "≥#∞Hõ#∞#fl
LkfiQÆfl`«#∞ K«ÖÏ¡~Û° _®xH˜ ZO`« HÍ"åÖ’ JO`«=∞@∞ìHˆ J=∞Å∞ KÕã≤ PÃÑ·#
qã¨‡iOK«_O» „Ñ¨É∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÆO <≥*· O. 1959Ö’ ~°∂á⁄OkOz# K«\Ïìxfl
J=∞Å∞Ñ¨~°K«=Åã≤# J=ã¨~°"Õ∞n P<å_»∞ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ HõxÑ≤OK«ÖË^Œ∞. 10
ãÖ=`«û~åÅ ^•HÍ P K«\ÏìxH˜ J=ã¨~°=∞~Ú# xÜ«∞=∂=ox ã¨Ç≤Ï`«O
~°∂á⁄OkOK«Ö^Ë ∞Œ . 1968 `«~∞° "å`« XHõ LÃÑÊ#QÍ =zÛ# NHÍ‰õΩà◊ áÈ~å@O
=∞m§ „Ñ¨É∞íè `åfixfl ‰õΩkÑ≤Ok. P áÈ~å\Ïxfl XHõ"Ñ·≥ Ù¨ 'Z<£H“O@~°—¡ ~°HÑÎõ Ù¨ >Ë\’¡
=ÚOK«∞`«∂, =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ãÖã¨¯~°}Å QÆ∞iOz Ñ¨Ù#~åÖ’K«# KÕãO≤ k „Ñ¨É∞íè `«fiO.
`«`Ê« eù `«OQÍ =¸_»∞ K«~º° Å∞ KÕÑ\ ¨ Oì˜ k. ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1 PÑ¶π 1970 ¿Ñi@ 1959
K«\ÏìxH˜ XHõ ~°∂ÑÖ WzÛ Ñ¨\+˜ Oì¨ KÕãO≤ k. =Ú~îå^•s =º=ã¨#÷ ∞ ~°^∞Œ Ì KÕãO≤ k.
¢ÃÑ·"\ Õ ò =º‰õΩÅ Î ^ÀÑ≤_xô JiHõ@_ì ®xHõx K≥ÑÊ≤ yi[# ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å#∞
<≥ÅH˘eÊOk.
U áêÅHõ=~°=æ ¸ ãÖã¨¯~°}Å#∞ L^Œº=∂Å‰õΩ ã¨=∂^è•#OQÍ KÕÑ@ ¨ ^ì ∞Œ .
L^Œº=∂Å‰õΩ ã¨=∂^è•#O x~°ƒO^è"Œ ∞Õ . ãÖã¨¯~°}Å∞ ^•x ÃÑ·# xi‡OKÕ áêÅ~åu
ã¨=∂kè Hõ@_ì ®Å∞. =Ú~îå^•s =º=ã¨#÷ ∞ 1970Ö’ JkèHÍiHõOQÍ ~°^∞Œ K Ì âÕ ß~°∞
QÍh Éè∂í q∞tã¨∞Î „Ñ¨É∞íè `«fi P^•Ü«∞OÖ’ `«# „áê^è•#º`«#∞ HÀÖ’Ê~Ú#<å_Õ D
=º=ã¨‰÷ Ωõ ‰õÄ_» HÍÅO K≥eO¡ k. PÃÑ·# J^˘Hõ Kåi„`«Hõ J=âı+O¨ QÍ xezáÈ~ÚOk
(„QÍ=∂ÅÖ’ Ñ¨>ÖË –ò Ñ¨\Ïfis ÖËHõ =Ú#ã¨|∞–Hõ~} ° O =º=ã¨Å ÷ ÖÏQ)Æ . H˘kÌ=∞Ok yi[#
„Ñ¨=ÚY∞Å KÕuÖ’ `«=∞ ™ê\˜ yi[#∞Å#∞ Ñ‘_çOKÕ ™ê^èŒ#OQÍ =∂„`«"Õ∞
LO_çOk. ^•xx ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O <å=∞=∂„`«ÑÙ¨ K«~º° .
WHõ yi[# ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å =∂@H˘¿ãÎ, "å\˜x QÆ∞iOz yi[#∞Å
<À@ XHõ¯ =∞Oz =∂@~Ú<å q#_»O Hõ+Oì¨ . |Ü«∞\˜ L`«Ê`«∞Å Î #∞ yi[#∞Å‰õΩ
„Hõ=∞|^ŒOú QÍ ã¨~Ñ° ~¨¶ å KÕÜ∞« _»OÖ’ qÑ¶Å ¨ O HÍ=_»O J@∞Oz, yi[#∞Å∞ J_»q
#∞O_ç ¿ãHõiOKÕ z#fl`«~Ç° ¨ J@g L`«Ê`«∞Å Î ‰õΩ (minor forest produce) Jq
¢ÃÑ·"Õ\ò "åºáê~°ã¨∞ÎÅ HõO>Ë Z‰õΩ¯= ^èŒ~° W™êÎÜ«∞#fl Pâ◊ =\˜ì „Éèí=∞QÍ<Õ
LO_çáÈ~ÚOk. =∞# ~å¢+Öì Ö’ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ z#fl`«~Ç° ¨ J@g L`«Ê`«∞Å Î ∞ |OHõ,
J_®¤‰Ωõ "≥Ú^ŒÅ~Ú#q. g\˜H˜ yi[# ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ ¢ÃÑ·"\ Õ ò =~°‰Î Ωõ Å
HõO>Ë `«‰Ωõ ¯= ^è~Œ ° W™êÎÜ∞« h, P HÍ~°}OQÍ<Õ `å=Ú ^˘OQÆKå@∞QÍ ¢ÃÑ·"\ Õ ò
=~°‰Î Ωõ ÅˆH J=Ú‡HÀ=Åã≤ =™ÈÎO^Œh, „Ñ¨É∞íè `«fiO ^•xx ^˘OQÆ`#« O HÕ^Œ [=∞Hõ\ì˜
Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ_»∞`ÀO^Œh yi[#∞Å∞ ZÑ¨C_»∂ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞. =~°‰Î Ωõ ÖˇÑC¨ _»∂
J@g ãÖÑ¨^#Œ ∞ yi[#∞Å #∞O_ç K«=QÍæ H˘<åÅx K«∂™êÎ~∞° . „Ñ¨É∞íè `«fi"≥∞`ÿ Õ
J@g ãÖÑ¨^#Œ ∞ `«# Pã≤QÎ Í ÉèÏqã¨∞OÎ k. JO^Œ∞=Å¡ ^•xx XHõi #∞O_ç H˘<Õ
„Ñ¨ãHˆ¨ Î ÖË^∞Œ . ^•xx ¿ãHõiOz `≥zÛ#O^Œ∞‰õΩ yi[#∞Å‰õΩ ‰õÄe=∞@∞ìHˆ Wã¨∞OÎ k.
P ‰õÄe ã¨~∞° ‰õΩ ^è~Œ ° HõO>Ë KåÖÏ `«‰Ωõ ¯= LO@∞Ok. =~°‰Î Ωõ Å∞ WKÕÛ K«=Hõ ^è~Œ °
HõO>Ë ‰õÄ_» `«‰Ωõ ¯= LO@∞Ok.
WHõáÈ`Õ q∞yeOk ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1 PÑ¶π 1970. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’
yi[#∞Å Éèí∂=ÚÖË HÍ^Œ∞, yi[<Õ`«~°∞Å Éèí∂=ÚÅ∞ ‰õÄ_» H˘#‰õÄ_»^Œx,
J=∞‡‰õÄ_»^Œx D xÜ«∞=∂=o JO@∞Ok. yi[#∞Å #∞O_ç `å=Ú
P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fl Éèí∂=ÚÅ#∞ yi[<Õ`«~°∞Å∞ "Õˆ~ =º‰õΩÎÅ‰õΩ J=Ú‡H˘x
"≥o§áÈÜÕ∞ J=HÍâ◊O LO>Ë Jã¨Å∞ "≥Ú^Œ\’¡ P Éè∂í q∞x Z\Ï¡ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fln
`≥Å∞ã¨∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O LO_»^Œx ÉèÏqOz D xÜ«∞=∞O ÃÑ\Ïì~°∞. XHõ"Õà◊
yi[<Õ`~« ∞° Öˇ=~Ô <· å J`«º=ã¨~O° QÍ Éè∂í q∞ J=Ú‡HÀ=Åã≤=¿ãÎ „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ ^•xx
H˘#∞H˘¯x Éè∂í q∞ÖËx yi[#∞Å‰õΩ W"åfie. z=iQÍ, Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’
Éèí∂q∞ Hõey# yi[<Õ`«~°∞Å∞ `å=Ú P Éèí∂q∞x ã¨„Hõ=∞OQÍ ãÖáêkOK«∞
‰õΩ<åfl=∞x `å"Õ∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ"åe.
1971Ö’<Õ nxx ÑÖki ~åq∞Ô~_ç¤ J<Õ yi[<Õ`~« ∞° _»∞ HÀ~°∞Ö ì ’ KèåÖˇO*ò
KÕâß_»∞. Jk 17 ãÖ=`«û~åÅ∞ ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’#∂, ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞Ö
ì ’#∂ QÆ_Ñç ≤ „HÕ^Œ\˜
ãÖ=`«û~°"∞Õ q[Ü«∞=O`«OQÍ uiy =zÛOk. D ãÖ=`«û~°O ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO
^•xx ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOzOk. D x~°‚Ü«∂xfl ã¨=∞i÷OK«_®xH˜
„Ñ¨É∞íè `«fi=¸, ^•x`À KÕ`∞« Å∞ HõeÑ≤# „ÑüÑ¨HÍ∆ Å∂ KÕã∞¨ #Î fl "å^Œ#Ö’x ~Ô O_»∞
<åÅ¯Å "≥Y· ix (hypocricy) J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_»O J=ã¨~O° . 1917Ö’ „a\˜+"π åà◊√§
D K«@Oì `«Ü∂« ~°∞KÕã≤ WÑ¨Ê\˜H˜ 70 ãÖ=`«û~åÅ∞ QÆ_K ç å~Ú. J~Ú<å Ã+_»∂ºÅ∞¤
„áêO`åÅÖ’ 56 âß`«O Éè∂í ÉèÏQÆO yi[<Õ`~« ∞° Å ¿Ñ~°∞ g∞^Œ LO^Œx K«∂âßO.
nx qã‘~Î O‚° 8.7 ÅHõÅ ∆ ZHõ~åÅ∞. HÍQÍ, D 70 ãÖ=`«û~åÅ K«\ÏìÅ J=∞Å∞Ö’
yi[#∞Å‰õΩ uiy WÑ≤ÊOz# Éè∂í q∞ 80 "ÕÅ ZHõ~åÅ∞ =∂„`«"∞Õ –JO>Ë JO^Œ∞Ö’
9 âß`«O =∂„`«"∞Õ . K«\ÏìÅ J=∞Å∞ JO`« K«H¯õ QÍ LOk. D K«\ÏìÅ =Å#
yi[<Õ`~« ∞° ÅÖ’x ™ê=∂#º ~Ô `· ∞« Å‰õΩ W|ƒOk HõÅ∞QÆ∞`ÀO^Œx W"åfià◊ JO^Œ~∂°
"åkã¨∞<Î åfl~°∞. Jk x[=∞~Ú`Õ ^•xH˜ ÉÏ^è∞Œ ºÖˇ=~°∞? yi[#∞ÖÏ, „Ñ¨É∞íè `«fi
Ü«∞O„`åOQÆ=∂? Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ^Õq∞@O>Ë D K«\ÏìÅ
=Å# yi[#∞ÖˆHg∞ „Ñ¨Ü≥∂[#O ÖËHõáÈQÍ, „Ñ¨Éèí∞`«fi JkèHÍ~°∞Å∂, qq^èŒ
~å[H©Ü∞« áêsìÅ‰õΩ K≥Ok# ^ŒàÏ~°∞Å∂ ÉÏQÆ∞Ñ¨_∞» `«∞<åfl~°∞. Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ_»`å=∞#fl
ÉˇkiOÑ¨Ù`À yi[<Õ`«~°∞Å #∞O_ç, Éèí∂=ÚÅ∞ WÑ≤Ê™êÎ=∞#fl Pâ◊ K«∂Ñ≤Oz
yi[#∞Å #∞O_ç _»|∞ƒÅ∞ ÖÏQÆ∞`«∞<åfl~°∞. "åã¨=Î O WÖÏ LO_»QÍ, WÑ¨C_»∞
yi[<Õ`~« ∞° ÅÖ’x =∂=¸Å∞ ~Ô `· ∞« Å‰õΩ D K«\ÏìÅ =Å# W|ƒOk HõÅ∞QÆ∞`ÀO^Œx
K≥ÑÊ≤ '1 PÑ¶π 70—x ~°^∞Œ Ì KÕ™êÎ=∞#_»O hu=∂e#`«#O. x*ÏxH˜ z`«âÎ √◊ ^Õú LO>Ë,
Jxfl „QÍ=∂ÅÖ’#∂ yi[#∞Å #O^Œih ‰õÄ~ÀÛÉˇ\ì˜ U Hõ=∞`«O Z=i KÕuÖ’H˜
Z\Ï¡ =zÛO^À ÑÖKå~Úf x~°fiÇ≤Ï¿ãÎ KåÖÏ=~°‰Ωõ x[O |Ü«∞@Ñ¨_∞» `«∞Ok.
QÆ\˜ìQÍ XHõ\˜ Ô~O_Õà◊√§ „â◊q∞¿ãÎ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù J~Ú# Éèí∂q∞ "≥Ú`«ÎO
QÆ∞iÎOK«=K«∞Û#∞. JÑ¨C_»∞ HÍ"åÅO>Ë ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å‰õΩ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù W=∞‡x
yi[#∞Å#∞ J_»Q_Æ "» ∂≥ ÖËHõ „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ¨ÓiÎ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O W"åfiÅx _ç=∂O_»∞
KÕÜ∞« _»"∂≥ ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞Ok. x*ÏxH˜ W"åà◊ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ KåÖÏ
q+¨Ü∂« Å g∞^Œ yi[#∞Å∂, yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ∂ Hõe¿ã áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
J@gâßYÖ’x Jqhu, J}z"Õ`« ã¨fiÉèÏ=O, á¶ê~Ô ã¨∞ì _çáÈÅÖ’ HõÅÑ¨ H˘@ì_®xH˜
WKÕÛ ‰õÄeˆ~@∞¡, `«∞xHÍ‰õΩ, "≥^∞Œ ~°∞ (ÉÁOQÆ∞) ‰õÄeˆ~@∞¡, i[~üfi á¶ê~Ô ãπÖ
ì ’ Ñ¨\ÏìÅ∞
"≥Ú^ŒÅ~Ú# J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å g∞^Œ SHõºáÈ~å\ÏÅ∞ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. yi[#∞Å‰õΩ
J<åºÜ«∞O KÕ¿ã K«\ÏìÅ#∞ ã¨=∞i÷Oz SHõº`«#∞ ™êkèOK«#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . XHõi ¿Ñ~°∞
K≥ÑÊ≤ WOH˘Hõi Hõ_∞» Ñ¨ÙH˘>Ëì áêÅHõ=~°æ q^è•<åÅ#∞ ã¨=∞i÷OK«#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ .
J~°∞}`å~° =∂ã¨Ñ¨„uHõ
U„Ñ≤Öò–"Õ∞ 1989
„áê*ˇ‰õΩì >ˇÿQÆ~ü:
„Ñ¨[Å #∞O_ç Ñ¨ÙÅ∞Å ãÖ~°Hõ∆}
#Å¡=∞Å J_»q =∞# ~å¢+Öì Ö’x ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ J_»=ÙÅÖ’ XHõ\.˜ Wk
Hõ~∂° flÅ∞, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~,ü „Ñ¨HÍâ◊O, QÆ∞O@∂~°∞, #ÖÁæO_» lÖÏ¡ÖÖ’
^•^•Ñ¨Ù 17,000 K«.H˜.g∞.Å Ñ¨~º° O`«O qãïÎ Oz LOk. D J_»qH˜
#_çÉÁ_»∞#¤ Nâ‹Å · O LOk. J_»q =∞^èºŒ QÍ Hõ$ëê‚#k „Ñ¨=Ç≤Ïã¨∞#Î flk.
K≥OK«∞Å∞ D J_»qÖ’ x=ã≤OKÕ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ yi[# `≥Q.Æ gà◊§Ö’
Z‰õΩ¯= âß`«O D<å\˜H© =º=™êÜ«∞^•~°∞Å∞ HÍ~°∞. J_»q ãÖÑ¨^#Œ ∞
[Hõ>Ñ ìˇ Ù¨ Å¡Å∞, QÀO^Œ∞ (|OHõ), ‰õΩO‰õΩ_»∞HÍÜ«∞Å∞, qÑ¨ÊÑ¨Ù=Ùfi, `«∞xHÍ‰õΩ,
¤» ∞, HÍ#∞QÍ‰õΩ, ÑÖ_»∞,¡ ™ê~°ÑÑ¨ C¨ "≥Ú^ŒÅQÆ∞#q] ¿ãHõiOz u#
QÆ_Å
QÆey#q ux q∞ye#q J=Ú‡H˘x „|`«∞‰õΩ`å~°∞. K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl
"åà◊√§ `«‰Ωõ ¯=. L^ÀºQÆã∞¨ Å
Î ∞ WOHÍ `«‰Ωõ ¯=. S\˜_Uç P^èfiŒ ~°ºOÖ’
=∞#fl#∂~üÖ’ „Ñ¨^•è #OQÍ K≥OK«∞Å#∞^ÕtÌ Oz Hõ\#ì˜ S\˜SÖ’x 100
zÅ¡~° q^•º~°∞Å ÷ Ö’ K≥OK«∞Å∞ XHõ¯~°∂ ÖË~∞° –JO`å Z~°∞HõÅ∂,
ÅOÉÏ_ôÖ!Ë
K≥OK«∞Å `«~∞° "å`« „Ñ¨^•è # `≥QÆ ÅOÉÏ_ôÅ∞, P `«~åfi`«
Z~°∞HõÅ∞. g~°∞ HÍHõ D J_»q „áêO`«OÖ’ J<ÕHõ yi[<Õ`«~°
‰õΩÖÏÅ"åà◊¥§ x=ã≤ã∞¨ <Î åfl~°∞. J_»q ãÖÑ¨#fl"≥∞#ÿ k HÍ=_»O =Å¡,
<ÕÅ ™ê~°=O`«"∞≥ #ÿ k HÍ=_»O =Å¡ [<åÉèÏ ÉÏQÍ<Õ LOk. XHõ¯
=∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’<Õ #Å¡=∞Å J_»q „áêO`«OÖ’ <åÅ∞QÆ∞
=∞O_»ÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# 23 „QÍ=∂Å∞<åfl~Ú. "å\˜ "≥Ú`«OÎ [<åÉèÏ
^•^•Ñ¨Ù 48,000.
D J_»q ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’ Ñ¨ÙÅ∞Å∞#fl H˘xfl J_»=ÙÅÖ’ XHõ\˜ HÍ=_»O D
[#O KÕã∞¨ ‰õΩ#fl 'Hõ~‡° —. Ñ¨ÙÅ∞Å`À „Ñ¨[Å∞ „Ñ¨H$õ uÖ’ ã¨ÇÏ¨ r=#O KÕã∞¨ #Î flO`«
HÍÅO ÃÑ^ŒQÌ Í ã¨=∞ã¨º ~åÖË^∞Œ . Ñ¨ÙÅ∞Å [<åÉèÏ J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’ LO_Õk. Jq ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ
J_»=ÙÅÖ’ W`«~° =#º„áê}∞Å#∞ Éè∞í lã¨∂Î „|uˆHq. ZÑ¨C_»~Ú<å J_»=ÙÅÖ’
"Õ∞`«‰Ωõ áÈ~Ú# Ñ¨â√◊ =ÙÅ g∞^Œ ^•_ç KÕã≤ u<Õq. J~Ú`Õ [#O ‰õÄ_® ~°H~õ H° ÍÅ
Ü«Ú‰õΩÅ Î `À "å\˜x K«O¿Ñ"å~°∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ XHõ "Õ∞HõHÀ Q˘„Ô~HÀ q+Ö ÃÑ\˜ì
Ñ¨ÙÅ∞Å∞ ãÖK«iOKÕ KÀ@ =kÖË"å~°∞. Ñ¨ÙÅ∞Å∞ "å\˜x ux K«KÛÕ q. D q^èOŒ QÍ
Ñ¨ÙÅ∞Å‰õÄ, „Ñ¨[Å‰õÄ =∞^èºŒ XHõ ~°H"õ ∞≥ #ÿ ã¨ÇÏ¨ [ ã¨=∞`«∞ÅºO LO_Õk.
D ã¨=∞`«∞ÖÏºxfl K≥_Q» ˘\Õì k „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞. ^ÕâO◊ Ö’ Ñ¨ÙÅ∞Å [<åÉèÏ
„Hõ=∞OQÍ H©}∆ O˜ záÈ`«∂ LO^Œh, "å\˜x ÃÑOá⁄OkOK«_O» J=ã¨~=° ∞h „Ñ¨É∞íè `«fiO
x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩOk. ^ÕâO◊ Ö’ Ñ¨ÙÅ∞Å∞O_Õ J_»=ÙÅÖ’ '„áê*ˇ‰Ωõ ì >ˇQÿ ~Æ —ü ¿Ñi@ Ñ¨ÙÅ∞Å
ãÖ=~°úHõ HÍ~°º„Hõ=∂xfl KÕÑ¨\˜ìOk. WÑ¨Ê\˜H˜ 18 „áê*ˇ‰õΩì >ˇÿQÆ~°∞¡ "≥eâß~Ú.
<åQÍ~°∞#˚ ™êQÆ~–ü Nâ‹Å
· O „áê*ˇ‰Ωõ ì >ˇQÿ ~Æ ü ¿Ñi@ =∞# ~å¢+Öì Ö’ #Å¡=∞Å J_»=ÙÅÖ’
XHõ\˜ 1983Ö’ "≥eã≤Ok. D „áê*ˇ‰Ωõ ì HÕ^Œ #Å¡=∞Å J_»=ÙÅÖ’ 3568 K«.H˜.g∞.Å
J@g Éè∂í ÉèÏQÆO LOk. qâßÅ"≥∞#ÿ D J@g Éè∂í ÉèÏQÆO Ñ¨ÙÅ∞Å‰õΩ JÉèÜ í ∂« ~°}ºO.
nxx ~Ô O_»∞QÍ qÉèlí OKå~°∞. =∞^èºŒ Ö’#∞#fl 1200 K«.H˜.g∞.Å ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ J_»qx
Hˆ O„^Œ „áêO`«O (core area) JO\Ï~°∞. Wk Ñ¨ÙÅ∞Å x"åãÖ. Jq ^•Ç¨ÏO
f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞Hõx „Ñ¨É∞íè `«fiO WHõ¯_» K≥~∞° =ÙÅ∞ `«qfiOzOk. "å\˜H˜ ã¨ÇÏ¨ [OQÍ
^˘iˆH PÇ¨~°OÖ’ Å=}O `«‰õΩ¯=QÍ LO^Œx P K≥~°∞=ÙÅ ^ŒQÆæ~° Jq
<åH˜áÈ=_®xH˜ LÑ¨CQÆ_Å ¤» ∞ ÃÑ\Õì k. Jq u#_»O HÀãÖ lOHõÅ#∞ ÃÑOK«∞`«∞Ok.
lOHõÅ∞ ÉÏQÍ Jaè=$kú HÍ=_»O HÀãÖ Ñ¨zÛHõ |Ü«∞à◊§#∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
`«Ü∂« ~°∞KÕãO≤ k. D Hˆ O„^Œ „áêO`«OÖ’ Z=fi~°∂ Ñ¨â√◊ =ÙÅ#∞ "Õ∞Ñ¨_®xH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ .
á⁄~°áê@∞# Z=i Ñ¨â√◊ =ÙÅ~Ú<å D Hˆ O„^Œ „áêO`«OÖ’xH˜ „Ñ¨"tÕ Oz "å\˜x
Ñ¨ÙÅ∞Å∞ u<Õ¿ãÎ, "å\˜H˜ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O W=fi~°∞. P Ñ¨â√◊ =ÙÅ Ü«∞[=∂#∞Å∞ áÈ~Ú
J@g âßY JkèHÍ~°#¡ ∞ J_çy`Õ '=∂ ~åA WO\˜H˜ h P=Ù ZO^Œ∞‰õΩ áÈ~ÚOk?—
J<À, '=∂ ^˘~° *’eH˜ Z=~°∞ á⁄=∞‡<åfl_»∞?— J<À Z^Œ∞~°∞ ["å|∞ K≥áêÎ~∞° . D
Hˆ O„^Œ „áêO`«OÖ’ ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À LO@∞#fl 24 K≥OK«∞ QÆ∂_≥OÅ∞ (WHõ¯_» g\˜x
'ÃÑO@Å∞— JO\Ï~°∞) `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ [<å"å™êÅ∞ QÍh, [#ãÖKå~°O QÍh LO_»_®xH˜
gÅ∞ÖË^∞Œ . Hõ~∂° flÅ∞ lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# H˘xfl 'ÃÑO@Å#∞— Hˆ O„^Œ „áêO`«O #∞O_ç
`«~e° Oz P K≥OK«∞Å‰õΩ x"åã¨Ü∂≥ QÆºO HÍx =∞~˘Hõ „Ñ¨^âÕ O◊ Ö’ Ñ¨Ù#~å"åãÖ
HõeÊOKå~°∞. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« Hˆ O„^Œ „áêO`«OÖ’ =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# 14
ÃÑO@Å∞, „Ñ¨HÍâ◊O lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# 8 ÃÑO@Å∞, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# 2
ÃÑO@Å∞ L<åfl~Ú. W=hfl ‰õÄ_» ÉÏQÍ z#fl P"å™êÅ∞. 100‰õΩ ÃÑ·QÍ
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞#flk XHõ¯>Ë–„Ñ¨HÍâ◊O lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# áêÅ∞@¡ (128 ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞).
Jxfl\˜HOõ >Ë z#flq =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡‰Ωõ K≥Ok# eOQÆKiÕ ÃÑO@ (1 ‰õΩ@∞O|O
=∂„`«"∞Õ ), Pi=∂#∞K≥ÅHõ (2 ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞), Ñ¨ÙÖÏ¡~ÚÑë¡ ÃÑO@ (3 ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞).
"≥Ú`«OÎ D 24 ÃÑO@Å [<åÉèÏ HõeÑ≤`Õ 1725 =∞Ok, JO>Ë ã¨Q@ Æ ∞# XH˘¯Hõ¯
ÃÑO@Ö’ 72 =∞Ok. gà◊§ Ñ¨â√◊ ãÖÑ¨^Œ 1429 r"åÅ∞. "Õ∞HõÅ∂, Q˘„Ô~Å∂ ‰õÄ_»
HõeÑ≤`Õ 1928 r"åÅ∞. gà◊§ =º=™êÜ«∞O 1451 ZHõ~åÅ∞. Dáê\˜ =º=™êÜ«∞O
"åà◊§‰õΩ LO_»_®xH˜ QÆÅ HÍ~°}O Uq∞@O>Ë =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’x ÃÑO@Å∞
Hˆ =ÅO K≥OK«∞ÃÑO@Å∞ HÍQÍ, „Ñ¨HÍâ◊O, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡ÅÖ’x ÃÑO@ÅÖ’
ÅOÉÏ_ôÅ∞ ‰õÄ_» L<åfl~°∞.
D QÆ}ÏOHÍÅ∞ W=fi_»OÖ’ XHõ L^ÕâÌ O◊ LOk. D 24 ÃÑO@Å [#O
ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À Ñ¨ÙÅ∞Å =∞^èŒº rqã¨∞Î<åfl~°∞. "åà◊§ J=ã¨~åÅ‰õÄ Ñ¨ÙÅ∞Å
J=ã¨~åÅ‰õÄ =∞^èºŒ XHõ ã¨=∞`«∞ÅºO „Hõ=∞OQÍ U~°Ê_çOk. P ã¨=∞`«∞ÖÏºxfl
JHõ¯_ç „Ñ¨[Å HÀãÖ „Ñ¨É∞íè `«fiO ÉèQí flÆ O KÕ¿ãÎ áÈhÖË J#∞HÀ=K«∞Û#∞. P „Ñ¨[ÅO`å
Ã+_»∂ºÅ∞¤ `≥QÅ Æ "å~°∞ HÍ|\˜ì "åi ÉÏQÆ∞HÀãÖ „Ñ¨É∞íè `«fiO J_»=ÙÅ#∞ H˘O`«
<åâ◊#O KÕã<≤ å, =#º„áê}∞Å#∞ W~°HÍ@OÖ’ ÃÑ\˜<ì å Z=fi~°∂ ÃÑ^ŒQÌ Í JÉèºí O`«~O°
ÃÑ>Ë"ì å~°∞ HÍ~°∞. HÍh „Ñ¨É∞íè `«fiO P „Ñ¨Ü∞« `«flO U ~ÀE KÕÜ∞« HõáÈQÍ WÑ¨C_»∞
Ñ¨ÙÅ∞Å ÉÏQÆ∞HÀãÖ "åà◊√§ x=ã≤OKÕ J_»qx JÉèÜ í ∂« ~°}ºOQÍ „Ñ¨H\
õ O˜ zOk.
D U_»∞ ãÖ=`«û~åÅÖ’ P J_»qÖ’ Ñ¨ÙÅ∞Å [<åÉèÏ 40 #∞O_ç 80H˜
ÃÑiyOk–JO>Ë ~Ô O_»∞ ~Ô @¡~ÚOk. nx`À Ñ¨ÙÅ∞Å PÇ¨~° J=ã¨~O° ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ
ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞Ok. „Ñ¨[Å‰õÄ, "åà◊§ Ñ¨â√◊ =ÙÅ‰õÄ Wk „áê}ãÖHõ@OQÍ `«Ü∂« ~°~ÚOk.
D Hˆ O„^Œ „áêO`«O (Core area) HõO>Ë ^•x K«∞@∂ì L#fl 2368 K«.H˜.g∞.Å
'=∞^èºŒ „áêO`«O— (Buffer zone) Ñïã≤u÷ XHõ ~°HOõ QÍ =∞s ^ŒÜ∞« hÜ«∞=∞~Ú#k.
WHõ¯_» [<åÉèÏ Z‰õΩ¯=. Ñ¨â◊√ãÖÑ¨^Œ Z‰õΩ¯=. WHõ¯_ç [#O r=<å^è•~°O
=#ºãÖÑ¨^Œ ¿ãHõ~} ° HÍ^Œ∞, Jaè=$kú K≥Ok# =º=™êÜ«∞O. ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ #@∞ì
XHõ¯ =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡Ö’<Õ D '=∞^èºŒ „áêO`«O—Ö’ 23 „QÍ=∂Å∞<åfl~Ú.
"å\˜ [<åÉèÏ ^•^•Ñ¨Ù 48,000. =º=™êÜ«∞ Éè∂í q∞, Ñ¨â√◊ ãÖÑ¨^Œ JO^Œ∞‰õΩ `«Q@ æÆ ∞ìQÍ
L<åfl~Ú. WHõ¯_ç [<åÉèÏÖ’ yi[#∞ÖË HÍHõ yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« Å∂ L<åfl~°∞.
XHõi^Œ~Ì ∞° ÃÑ^ŒÌ Éè∂í ™êfi=ÚÅ∂ L<åfl~°∞. D '=∞^èºŒ „áêO`«O—Ö’ =º=™êÜ«∞O,
Ñ¨â◊√áÈ+¨} x+≤^ŒúO HÍ^Œ∞. WHõ¯_ç [<åxfl "Õˆ~KÀ\˜H˜ `«~°eOKÕ L^ÕÌâ◊=¸
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ Wk ‰õÄ_» Ñ¨ÙÅ∞Å JÉèÜ í ∂« ~°}ºOÖ’ ÉèÏQÆ"∞Õ . `Õ_®
Uq∞@O>Ë ˆHO„^Œ „áêO`«OÖÏQÆ WHõ¯_» [#ãÖKå~åxfl x¿+kèOK«ÖË^Œ∞.
Ñ¨â√◊ ãÖKå~åxfl x¿+kèOK«Ö^Ë ∞Œ . J@g ãÖÑ¨^Œ ¿ãHõ~} ° #∞ x¿+kèOK«Ö^Ë ∞Œ . WHõ¯_»
ãÖK«iOKÕ Ñ¨â√◊ =ÙÅ#∞ Ñ¨ÙÅ∞Å∞ u<Õ¿ãÎ "å\˜ =∂Ô~¯\ò qÅ∞=Ö’ 10= =O`«∞
„Ñ¨É∞íè `«fiO Hõ\ãì̃ ∞¨ OÎ k. J^Õ =∞#∞+¨µÅ#∞ K«OÑ≤`Õ 5,000 ~°∂áêÜ«∞Å ^•HÍ
ZH±û„ˆQ+≤Ü∂« Wã¨∞OÎ k. HÍh Ñ¨ÙÅ∞Å ÉèÜ í ∂« xH˜ J@g ãÖÑ¨^#Œ ∞ ¿ãHõiOK«_®xH©
Ñ¨â√◊ áÈ+¨}‰õÄ J_»=ÙÅÖ’H˜ áÈÖËHõ P^•Ü«∞O HÀÖ’Ê`Õ ^•x<˘Hõ #+Öì QÍ „Ñ¨É∞íè `«fiO
QÆ∞iÎOK«^∞Œ . #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O W=fi^Œ∞.
JÉèÜí ∂« ~°}ºO U~°Ê_®¤Hõ Ñ¨ÙÅ∞Å ãÖ~°H} ∆õ ÃÑiy, [<åÉèÏ ÃÑiy, Jq
Hˆ O„^Œ „áêO`«OÖ’<Õ HÍHõ '=∞^èºŒ „áêO`«O—Ö’#∂ qK«ÛÅq_çQÍ ãÖK«iOK«_O»
„áê~°OaèOKå~Ú. Ñ¨â√◊ =ÙÅ#∞ K«OÑ¨_O» , u#_»O Z‰õΩ¯= KÕâß~Ú. Ñ¨â√◊ =ÙÅ g∞^Œ
^•_»∞Å∞ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞#_®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fi QÆ}ÏOHÍÖË x^Œ~≈° #O. QÆ`« =¸_Õà§◊ QÍ
Ñ¨ÙÅ∞Å "å`« Ñ¨_¤» Ñ¨â√◊ =ÙÅ ãÖYº D q^èOŒ QÍ LOk :
1987–271
1988–342
1989–408
„Hõ=∞OQÍ Ñ¨â√◊ =ÙÅ #+Öì ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ LO^Œx ã¨∂zOK«_O» HÀã¨"∞Õ D
QÆ}ÏOHÍÅ∞ Wã¨∞<Î åflO. x*ÏxH˜ J@gâßY ^Œ$+≤Hì ˜ ~åx Hˆ ã¨∞Å∞ Z<Àfl LO\Ï~Ú.
Ñ¨â√◊ =Ù Ñ¨Ùe"å`«Ñ_¨ ç K«xáÈ~Ú# 72 QÆO@ÅÖ’Ñ¨Å J@gâßY‰õΩ `≥e¿ãÎ<Õ "åà◊√§
ÖˇH¯õ Ö’H˜ fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. ÃÑ·QÍ ~Ô `· ∞« WzÛ# =~°=Î ∂#O JO^Œ∞H˘x Ñ¨â√◊ =Ù#∞
K«∂_»_®xH˜ áÈ~Ú# J@g ã≤|ƒOk, ^•xx K«OÑ≤Ok Ñ¨ÙÖË#x ^è$Œ gHõiOKåe.
D ã≤|ƒOk ~Ô `· ∞« WzÛ# =~°=Î ∂<åxH˜ x*Ï~Úf`À ã¨ÊOkOK«~∞° . 50 ~°∂áêÜ«∞Å∞
ÅOK«O W¿ãÎ `«ÑÊ¨ Hõ^Å Œ ~°∞. PÅã¨ºO J~ÚáÈ`«∞O^Œ#fl P`«$`«`À ~Ô `· ∞« ÅOK«O
WK«∞Û‰õΩ<åfl, „Ñ¨É∞íè `«fiO z=iH˜ WKÕÛ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O ~Ô O_»∞ ÖËHõ =¸_»∞ "ÕÅ∞
Ys^Œ∞ KÕ¿ã Ñ¨â√◊ =Ù‰õΩ ~Ô O_»∞ ÖËHõ =¸_»∞ =O^ŒÖË HÍ|\˜ì ZO^Œ∞H˘zÛ# „â◊=∞ÖË
Jx KåÖÏ=∞Ok Ô~·`«∞Å∞ T~°∞‰õΩO\Ï~°∞. XH˘¯Hõ¯ ãÖ=`«û~°O XH˘¯Hõ¯
„QÍ=∞OÖ’<Õ 100 ^•HÍ Ñ¨â√◊ =ÙÅ#∞ Ñ¨ÙÅ∞Å∞ K«OÑ¨Ù`«∞<åflÜ«∞x [#O JOK«<å.
D Ñ¨ÙÅ∞Å∞ #~°=∂Oã¨ÉèíHõ∆‰õΩÅ∞ (man eaters) HÍ=h, HÍ|\˜ì
=∞#∞+¨µÅ‰õΩ g\˜=Å¡ „Ñ¨=∂^ŒO ÖË^hŒ J@gâßY „Ñ¨Kå~°O KÕã∂¨ Î LO@∞Ok.
D Ñ¨ÙÅ∞Å∞ #~°=∂Oã¨ ÉèHí ‰∆õ Ωõ Å∞ HÍx =∂@ "åã¨=Î "Õ∞. J~Ú`Õ Jq Ñ¨â√◊ =ÙÅ
=∞O^ŒÅ g∞^Œ ^•_ç KÕã#≤ Ñ¨C_»∞ P Ñ¨â√◊ =ÙÅ‰õΩ HÍÑïQÍ L#fl =ºH˜xÎ =ÚO^Œ∞
K«OÑ¨Ù`å~Ú. P =ºH˜Î `«=∞ PÇ¨~åxH˜ J_»O¤ ~åQÆÅ_»#fl `≥eq, J#∞Éè=í O
"å\˜H˜ LOk. D HÍ~°}OQÍ JÉèÜ í ∂« ~°}ºOÖ’ Ñ¨ÙÅ∞Å ãÖYº ÃÑiˆQ H˘nÌ
uO_ç HÀãÖ áÈ\© ÃÑiy Ñ¨â√◊ =ÙÅ g∞^Œ Ñ¨ÙÅ∞Å ^•_ô, ^•x`À ÉÏ@∞ Ñ¨â√◊ =ÙÅ
HÍÑ¨~¡° g∞^Œ Ñ¨ÙÅ∞Å ^•_ô ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
ãÖ=`«û~åÅ "åsQÍ Ñ¨ÙÅ∞Å "å`« Ñ¨_#ç =∞#∞+¨µÅ ãÖYº D HÕk
Ñ¨\Hì˜ Ö
õ ’ Wã¨∞<Î åflO. ÃÑ·# WzÛ# Ñ¨â√◊ =ÙÅ QÆ}ÏOHÍÅ ÖÏQÍ Wk ‰õÄ_» XHõ¯
~ˆ OlH˜ (=∞#fl#∂~ü ~ˆ Ol) ãÖ|OkèOz#^Õ. "≥Ú`«OÎ D „áê*ˇ‰Ωõ ì >ˇQÿ ~Æ Ö
ü ’ =¸_»∞
~ˆ OlÅ∞ L<åfl~Ú. ~Ô O_çO\˜ Hˆ O„^ŒO =∞#fl#∂~üÖ’#∂, XHõ^•x Hˆ O„^ŒO <åQÍ~°∞#˚
™êQÆ~Ö ü ’#∂ L<åfl~Ú. =∞#fl#∂~°∞ Hˆ O„^ŒOQÍ QÆÅ XHõ ~ˆ Ol Hˆ O„^Œ„áêO`« (core
area) ˆ~Ol. q∞ye# Ô~O_»∞ ˆ~OlÅ∞ =∞#∞+¨µÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ x=ã≤OKÕ
'=∞^èºŒ „áêO`«— ~ˆ OlÅ∞. P ~Ô O_çO\˜Ö’ XHõ@~Ú# =∞#fl#∂~°∞ ~ˆ OlÖ’ Ñ¨ÙÅ∞Å
^•_»∞Å‰õΩ QÆ∞~°~Ú# "åi ãÖYº D HÕk Ñ¨\Hì˜ Ö õ ’ Wã¨∞<Î åflO.
ãÖ=`«û~°O Ñ¨ÙÅ∞Å ^•_çÖ’ Ñ¨ÙÅ∞Å ^•_çÖ’
QÍÜ«∞Ñ¨_#ç "å~°∞ K«xáÈ~Ú#"å~°∞
1980–81 1 –
81–82 – –
82–83 2 –
83–84 5 2
84-85 5 1
85-86 7 -
86-87 4 1
87-88 6 1
88-89 10 4
89-90 `≥eÜ«∞^Œ∞ 3
Wq „Ñ¨É∞íè `«fi QÆ}ÏOHÍÖË#x =∞~˘Hõ¯™êi <˘H˜¯ K≥áêÊe. Ñ¨ÙÅ∞Å ãÖ~°H}

∆õ
„Ñ¨[Å‰õΩ „Hõ=∞OQÍ XHõ ã¨=∞ã¨ºQÍ Z\Ï¡ =∂~°∞`«∂ LO^À D QÆ}ÏOHÍÅ∞ ã¨Ê+Öì QÍ
K«∂Ñ¨Ù`å~Ú.
áœ~°Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶¨∞O =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡ âßY Ô~O_»∞ ~ÀAÅ
HÍ~°º„Hõ=∞O "Õã∞¨ H˘x =∞#fl#∂~ü ~ˆ OlÖ’x JáêÊÜ«∞Ñë,¡ K≥#flOÑë,¡ =∞#fl#∂~°∞,
=∞#fl#∂~ü `åO_», "≥OHõ>âË fi◊ ~°¡ ÉÏq, =∂Kå~°O, "≥ÚÅ¯=∂q∞_ç, J„=∂ÉÏ^£,
u~°∞=∞ÖÏÑ¨Ù~°O, =@=~°Ñ¡ e¨ ¡ „QÍ=∂Ö’¡ Ñ¨~º° \Õz [#O`À#∂, JkèHÍ~°`¡ À#∂
=∂\Ï¡_#ç Ñ¨C_»∞ D HÕk "åã¨"Î åÅ∞ ã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤OKå~Ú. XHõÑC¨ _»∞ `«=∞‰õÄ,
Ñ¨ÙÅ∞Å‰õÄ =∞^èºŒ LO_ç# ã¨=∞`«∞ÅºO ^≥|ƒu#_®xfl „Ñ¨[Å∞ qz„`«OQÍ J~°O÷
KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. '=∂ Ñ¨ÙÅ∞Å∞ =∞=∞‡efl Ug∞ J<Õq HÍ=Ù. „Ñ¨É∞íè `«fiO „áê*ˇ‰Ωõ ì
>ˇQÿ ~Æ ü ¿Ñi@ H˘`«QÎ Í Ñ¨ÙÅ∞Å#∞ `≥zÛ =∂ J_»qÖ’ =keOk. J"Õ =∂ g∞^Œ
^•_ç KÕã¨∞Î<åfl~Ú— JO@∞<åfl~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¨ÙÅ∞Å#∞ fã¨∞H˘zÛ# ÖÏsx
ã¨fiÜ«∞OQÍ K«∂âß=∞#fl"å~°∞, ÖÏs ¢_≥·=~ü`À =∂\Ï¡_®=∞#fl"å~°∞ Jxfl
„QÍ=∂ÅÖ’#∂ HõxÑ≤OKå~°∞. ãÖ~°H} ∆õ =Å¡ Ñ¨ÙÅ∞Å [<åÉèÏ ÃÑiyO^Œh, ^•x
Ñ¶e¨ `«OQÍ PÇ¨~åxH˜ H˘~°`« U~°Ê_ç Ñ¨ÙÅ∞Å∞ [#O g∞^•, [<å"å™êÅ g∞^•
^•_ç KÕÜ∞« Hõ `«ÑÊ¨ x Ñïã≤u÷ U~°Ê_çO^Œh J~°O÷ KÕã∞¨ HÀÖËHáõ È=_»O =Å¡ D
~°H=õ ∞~Ú# Hõ^Å Œä ∞ "åºÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú.
Wk q∞#Ç¨ q∞ye# q+¨Ü∂« ÅÖ’ =∞@∞ì‰Ωõ „Ñ¨[Å‰õΩO_Õ J=QÍÇ¨Ï#
KåÖÏ "åã¨qÎ Hõ=∞~Ú#^Õ. [#O W"åfià◊ ÉèÜ í ∞« „ÉèÏO`«∞Å~Ú „|`«∞‰õΩ`«∞<åfl~°∞.
J@g L`«Ê`«∞Å Î ¿ãHõ~} ° ‰õΩ J_»qÖ’H˜ áÈ=_®xH˜ ‰õÄ_» ÉèÜ í ∞« Ñ¨_∞» `«∞<åfl~°∞.
Ñ¨ÓiÎQÍ "≥Å∞Î~∞° #fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞@∞ìHˆ áÈ`«∞<åfl~°∞. ^•x=Å¡ ZO`« P^•Ü«∞O
HÀÖ’Ê`«∞#fln ÖˇH¯õ QÆ>"ìË åÔ~=fi~°∞?
Ñ¨â√◊ =ÙÅ#~Ú`Õ Ñ¨ÙÅ∞Å‰õΩ <≥"· ^Õ ºŒ O ÃÑ\˜#ì @∞ì ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
H˘xfl „QÍ=∂ÅÖ’ ãÖ=`«û~åxH˜ 100 ^•HÍ Ñ¨â√◊ =ÙÅ∞ áÈ`«∞<åfl~Ú. "Õ∞HõÅ∞,
Q˘„Ô~Å∞ 200 ^•HÍ Ñ¨ÙÅ∞Å "å`« Ñ¨_∞» `«∞<åfl~Ú. "Õ∞HõÅ‰õÄ, Q˘„Ô~Å‰õÄ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O
W=fi~°∞ HÍ|\˜ì ÖˇH¯õ ÃÑ>Ë"ì åà◊√§ ÖË~∞° . P=ÙÅ‰õÄ, Z_»‰¡ Äõ , Qˆ ^≥Å‰õÄ =∂„`«"∞Õ 10
âß`«O ZH±û„ˆQ+≤Ü∂« (~Ô O_»∞ "ÕÅ∞ Ys^Œ∞ KÕ¿ã Ñ¨â√◊ =Ù‰õΩ ~°∂. 200/–) W™êÎ~∞° .
JO^Œ∞Ö’ 50 ~°∂áêÜ«∞Å∞ "≥Ú^Œ>Ë W<£ÃãÊ‰õΩì KÕÜ∞« _®xH˜ ÅOK«O W"åfie.
PÃÑ·# ZH±û„ˆQ+≤Ü∂« KÕuH˜ JO^Œ_®xH˜ 'ÉÏQÍ ÃÑ·~g° KÕ¿ãÎ— 3 <≥ÅÅ∂, ÃÑ·~g°
KÕÜ∞« HõáÈ`Õ 9 <≥ÅÅ∂ Ñ¨_∞» `«∞Ok. ÃÑ·~g° KÕÜ∂« ÅO>Ë „áê*ˇ‰Ωõ ì >ˇQÿ ~Æ ‰ü Ωõ Hˆ O„^ŒO
J~Ú# ã¨∞xflÃÑO@ „QÍ=∂xH˜ áÈ~Ú ~å"åe. =KÕÛ ZH±û„ˆQ+≤Ü∂« ÅOKåÅ∞
áÈ#∞ Kås˚ÅHˆ ãïáÈ`«∞Ok. JO^Œ∞Hˆ WÑ¨C_»∞ ~Ô `· ∞« Å∞ KåÖÏ=∞Ok Ñ¶~≤ åº^Œ∞
KÕÜ∞« _»"∞Õ =∂#∞‰õΩ<åfl~°∞.
J~Ú`Õ D =∞^èŒºHÍÅOÖ’ Ñ¨ÙÅ∞Å∞ KåÖÏ KÀ@¡ „QÍ=∂ÅÖ’ˆH
=KÕÛã¨∞<Î åfl~Ú. =∂Kå~°O „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# â◊OHõ~Ü ° ∞« º J<Õ =ºH˜Î WO\˜ ÃÑ~°\’¡H˜
^Œ∂H˜ =¸_»∞ Ñ¨â√◊ =ÙÅ#∞ K«OÑ≤Ok XHõ Ñ¨Ùe. pHõ\˜ Ñ¨_Q» Í<Õ Ñ¨ÙÅ∞Å∞ J_»q
JOK«∞# Ñ¨Kå~°∞¡ KÕÜ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ_»`åÜ«∞x J_»qH˜ ã¨g∞ÑÖÖ’x „QÍ=∂Å
[#O ÉèÜ í ∞« Ñ¨_∞» `«∂ LO\Ï~°∞. =∞#fl#∂~°∞ =∂kQÆ"å_»‰Ωõ K≥Ok# Dâ◊fi~°Ü∞« º
XHõ ~ÀA Ti Ñ¨H¯õ # L#fl K≥~∞° =Ù ^ŒQ~æÆ ° |„Ô~Å#∞ Hõ_∞» QÆ∞`«∂ LO>Ë Ñ¨Ùe
J`«x g∞^Œ ^•_ç KÕãO≤ k. Q˘O`«∞ g∞^Œ, Kèåf g∞^Œ QÍÜ«∞O KÕãO≤ k. (J`«xH˜
HÀÅ∞HÀ=_®xH˜ ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ∞ Ñ¨\Oì˜ k.) Ñ¨@Ñì Q¨ Ö Æ Ë D Ñ¶∞¨ ’~°O [iˆQãïH˜ [<åxH˜
ÉÏQÍ HÀÑÖ =zÛ QÆ∞q∞QÆ∂_®~°∞. Ñ¨Ùe ÉèÜ í ∞« Ñ¨_ç K≥~∞° =Ù `«∂=ÚÖ’ ^•‰õΩ¯Ok.
XHõÑ¨C_»~Ú`Õ [#O ^•xx K«O¿Ñ"å~°∞. HÍx WÑ¨Ê\˜ Ñïã≤÷u "Õ~°∞.
JÉèÜ í ∂« ~°}ºOÖ’ Ñ¨Ùex K«OÑ¨_O» <Õ~O° . P <Õ~åxH˜ 6 <≥ÅÅ #∞O_ç 6 Uà◊§
^•HÍ *ˇÅ · ∞tHõ,∆ 500 #∞O_ç 2000 ~°∂áêÜ«∞Å ^•HÍ A~å‡<å qkè™êÎ~∞° . J~Ú<å
[#O HÀÑÖ`À Ñ¨Ùe g∞kH˜ ~åà◊√¡ "ÕÜ∞« _»O`À J@gâßY JkèHÍ~°∞Å∂, áÈbã¨∞Å∂
=KåÛ~°∞. áÈbã¨∞Å∞ JÑ¨Ê\˜HÑõ C¨ _»∞ x¿+^è•[˝Å∞ „Ñ¨H\ õ O˜ z ÖÏsîKåi˚ KÕâß~°∞.
J~Ú<å [#O Hõ^Å Œ ÖË^∞Œ . Ñ¨Ùex `«=∞‰õΩ JÑ¨ÊyOz K«OÑ¨_®xH˜ J#∞=∞u
W"åfie, ÖË^• J@gâßY"åà◊√§ Ñ¨@∞ì‰õΩáÈ~Ú EÖ’ ÃÑ\Ïìe J<Õk [#O
_ç=∂O_»∞. J~Ú`Õ D J_»qÖ’ Ñ¨ÙÅ∞Å [<åÉèÏ ÃÑ~°Q_Æ "» ∞Õ „áê*ˇ‰Ωõ ì >ˇQÿ ~Æ ü
ÅHõº∆ O HÍ|\˜ì P Ñ¨ÙeH˜ Z@∞=O\˜ Ç¨x [~°Q‰Æ Ωõ O_» J_»qÖ’H˜ `ÀÅ∞`å=∞x
J@gâßY ã≤|ƒOk Ñ¨@∞ì|\Ïì~∞° . KåÖÏ¿ãÑ¨Ù Q˘_»= [iyOk. z=iH˜ [#O
"≥ÚO_ç`<« åxH˜ `«@∞ìHÀÖËHõ J@gâßY"å~°∞ Ñ¨ÙeH˜ =∞`«∞=Î ∞O^Œ∞ `«∂\Ï H˘\˜ì
fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞.
„Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°‰¡ Ωõ „Ñ¨[Å g∞^Œ HõO>Ë Ñ¨ÙÅ∞Å g∞^Œ WO`« „¿Ñ=∞ LO_»_O»
[<åxH˜ KåÖÏ P„QÆÇÏ¨ O HõeyOKÕ q+¨Ü∞« O. „Ñ¨[Å#∞ |∂`«∞Å`À `«ÑÊ¨ =∞~åº^ŒQÍ
Z#fl_»∂ ãÖÉ’kèOK«x J@gâßY JkèHÍ~°∞Å∞ Ñ¨ÙÅ∞Å#∞ =∞@∞ì‰Ωõ 'JÜ«∞ºQÍ~°∞—,
'^˘~°—, '~åA— Jx Ñ≤Å=_»O [<åxH˜ ÉÏ^è•Hõ~O° QÍ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. Ñ¨ÙÅ∞Å ^•_çÖ’
„Ñ¨[Å‰õΩ QÍÜ«∞O J~Ú<å, Ñ¨â√◊ =ÙÅ∞ ^≥|ƒu<åfl Ñ¶~≤ åº^Œ∞ W=fi_®xH˜ áÈ`Õ 'g∞ˆ~
U^À KÕã≤ LO\Ï~°∞— J#fl@∞ì =∂\Ï¡_`» å~°∞ JkèHÍ~°∞Å∞. '=∂ ^˘~° *’eH˜
g∞Ô~O^Œ∞‰õΩ áÈÜ«∂~°∞?— Jh, '=∂ ~åA#∞ g∞Ô~O^Œ∞‰õΩ ~Ô K«ÛQ˘\Ïì~∞° ?— Jh
J_»∞QÆ∞`å~°∞. Ñ¨ÙÅ∞Å ãÖ~°H} ∆õ HÀãÖ ãÖ=`«û~åxH˜ 30 ÅHõÅ ∆ |_≥\˚ ò ÃÑ@∞ì‰Ωõ #fl
„áê*ˇ‰Ωõ ì >ˇQÿ ~Æ ü JO^Œ∞Ö’ 1 ÅHõ∆ ~°∂áêÜ«∞Å#∞ =∞@∞ìHˆ Ñ¨ÙÅ∞Å =Å¡ QÍÜ«∞Ñ¨_#ç
ÖËHõ =∞~°}O˜ z# =∞#∞+¨µÅ‰õÄ, Ñ¨â√◊ =ÙÅ‰õÄ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°OQÍ Hˆ \Ï~Úã¨∞OÎ k.
=∞#∞+¨µÅ∞ K«xáÈ`Õ Hˆ =ÅO 5000 ~°∂áêÜ«∞Å∞ W™êÎ~∞° . QÍÜ«∞Ñ¨_`ç Õ Pã¨Ê„uÖ’
L#flO`« HÍÅO |Ü«∞\˜ #∞O_ç H˘#∞‰õΩ¯=KÕÛ =∞O^Œ∞Å Y~°∞Û =∞@∞ì‰Ωõ „Ñ¨É∞íè `«fiO
Wã¨∞OÎ k. Pã¨Ê„u #∞O_ç _çâßÛ~°∞˚ J~Ú# `«~∞° "å`« JÜÕ∞º Y~°∞Û‰õΩ QÍh,
HÀÖ’Ê~Ú# ãÖáê^Œ<å=HÍâßÅ‰õΩ QÍh #+¨ìÑïÇ¨~°O Ug∞ LO_»^Œ∞. =#º
„áê}∞Å#∞ QÆ∞iOz „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ Ñ¨\Oì˜ Ñ¨Ù L#flO^Œ∞‰õΩ Z=~°∂ PˆHÑ∆ O≤ K«~∞° .
HÍh „Ñ¨[Å r=<åhfl „áê}Ïbfl JO^Œ∞‰õΩ Ñ¨}O ÃÑ@ì_O» ã¨ÇÏ≤ OK«~åx q+¨Ü∞« O.
¿ãfiK«Ûù =∂ã¨Ñ¨„uHõ
"Õ∞–E<£ 1990
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ '1 PÑ¶π 70— ã¨=∞ã¨º :
yi[#–yi[<Õ`«~° Ñ¶¨∞~°¬}Å∞
=∞# ~å¢+Öì Ö’ D ~ÀA "Õ_Qç Í K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∞#fl q+¨Ü∂« ÅÖ’ '1 PÑ¶π
70— XHõ\.˜ J_»=ÙÅ∞, Pk"åã¨∞Å∞ ÖËx lÖÏ¡ÅÖ’ nx QÆ∞iOz
`≥eÜ«∞HõáÈ=K«∞ÛQÍh U*ˇhû ÖËHõ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«O L#fl lÖÏ¡ÖÖ’
D ã¨=∞ã¨º QÆ∞iOz XHõ Jaè„áêÜ«∞O ÖËx "åà‹=¡ ~°∂ LO_»~∞° . '1 PÑ¶π
70— ¿Ñi@ yi[<Õ`~« ∞° ÅÖ’x ¿Ñ^Œ"åà◊#¡ ∞ ‰õÄ_® `«i"Õ∞Ü«∞_»O
J<åºÜ«∞O J<Õk "≥∞ÿ^•# „áêO`åÅÖ’ ã¨~°fi„`å q#Ñ¨_Õ P"Õâ◊
Ñ¨Ó~°fiHõ"∞≥ #ÿ Jaè„áêÜ«∞O. Pk"åã¨∞Å∞ =∂„`«O yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
J#∞‰õÄÅOQÍ QÍh =ºuˆ~HõOQÍ QÍh P"ÕâÑ◊ _¨ ~» ∞° . `«=∞ ã¨=∞ã¨º
QÆ∞iOz =∂„`«"∞Õ "åà◊√¡ =∂\Ï¡_`» å~°∞. '1 PÑ¶π 70— =Å¡ `«=∞‰õΩ
[iyOk H˘OK≥"Õ∞ J~Ú<å Jk ‰õÄ_® h~°∞QÍiáÈ`Õ `«=∞‰õΩ
k‰õΩ¯O_»^xŒ P"Õ^#Œ K≥O^Œ∞`å~°∞. =∞O_»Öò Hõq∞+¨<£ QÆ∞iOz K«~Û°
=zÛ#Ñ¨C_»∞ 'J„QÆ ‰õΩÖÏÅÖ’x ¿Ñ^Œ"åà◊¡ ãÖQÆ`qÕ ∞\˜?— Jx KåÖÏ
=∞Ok P"Õâ◊Ñ¨_®¤~°∞. '1 PÑ¶π 70— QÆ∞iOz =∂\Ï¡_ç`Õ 'yi[<Õ
`«~∞° ÅÖ’x ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å =∂>Ëq∞\˜?— JO\Ï~°∞. J„QÆ‰Ωõ ÖÏÅÖ’x
¿Ñ^ŒÅ x~°∞^ÀºQÆ ã¨=∞ã¨º Ñ¨@,¡ yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å r=# ã¨=∞ã¨º
Ñ¨@¡ „Ñ¨*Ï`«O„`« "å^Œ∞ÅO^ŒiH© ™ê#∞Éè∂í u LO@∞Ok. HÍh ã¨=∞ã¨º
ÃÑ·# K«~Û° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ì=Åã≤Ok JHõ¯_» HÍ^Œ∞. i[ˆ~fi+¨<£ ã¨=∞ã¨ºÃÑ·#
K«~Û° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ@ì=Åã≤Ok Ñ‘_`ç « ‰õΩÖÏÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ^ŒQ~æÆ ~° Ú`Õ,
'1 PÑ¶π 70— QÆ∞iOz K«~Û° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì=Åã≤Ok Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞
ã¨=∞ã¨º ^ŒQ~æÆ .° "≥Ú`«OÎ ã¨=∞ã¨º#∞ K«iÛOz# `«~∞° "å`« ^•xH˜ J#∞|O^èOŒ QÍ
J„QÆ‰Ωõ ÖÏÅ ¿Ñ^ŒÅ x~°∞^ÀºQÆO ã¨=∞ã¨º, yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å r=#O ã¨=∞ã¨º
K«~Û° ‰õΩ =™êÎ~Ú. JO`Õ `«ÑÊ¨ K«~Û° "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ@ì=Åã≤Ok "åà◊¡ ^ŒQ~æÆ ° HÍ^Œ∞.
QÆ_çz# H˘xfl <≥ÅÅ∞QÍ Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhû „áêO`«OÖ’
yi[#∞Å‰õÄ yi[<Õ`«~°∞Å‰õÄ Ñ¶¨∞~°¬}Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú. KåÖÏ=∞Ok
yi[#∞Å∞ „H˜q∞#Öò Hˆ ã¨∞ÅÖ’ JÔ~ã¨Ü ì ∂« º~°∞. XHõ TiÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ ‰õÄ_®
JÔ~ã¨Ü ì ∂« º~°∞. ~Ô O_»∞ ZO.P~ü."À. PÑ¶ã‘ ∞¨ Å∞ yi[<Õ`~« ∞° Å P„QÆÇ¨ xH˜ |∞yæ
JÜ«∂º~Ú. yi[<Õ`~« ∞° Å ^è~Œ åflÅ∞, L^Œº=∞ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ "å~°Ö Î HÔ HÍ¯~Ú.
D Q˘_»=Å q=~åÅ#∂, <ÕÑ^¨ •ä ºhfl Ñïje¿ãÎ '1 PÑ¶π 70— QÆ∞iOz H˘OK≥O
J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. '1 PÑ¶π 70—QÍ „Ñ¨Kå~°=∞~Ú#k XHõ âßã¨#O. WOHÍ ãïQÍæ
K≥áêÊÅO>Ë Jk XHõ âßã¨# ã¨=~°}. ^•x Ñ¨ÓiÎ ¿Ñ~°∞ 'Ô~QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1 PÑ¶π 1970—.
D K«@Oì 1970Ö’ *Ïs J~ÚOk. Wk PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ Éè∂í q∞
|^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù xÜ«∞O„`«} K«\Ïìxfl ã¨=iOKÕ ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ .£ 'Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ∞—
JO>Ë J_»q „áêO`åÅÖ’ yi[#∞Å ãÖHˆ =∆ ∞O HÀãÖ =sæHiõ OK«|_ç# „áêO`åÅ∞.
g\˜<Õ „a\˜+π Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ 'U*ˇhû „áêO`åÅ∞— J<Õ "åà◊√.¡ WÑ¨Ê\˜H© =º=Ç¨~°OÖ’
'U*ˇhû— J<Õ JO@∞O\Ï~°∞. 1917Ö’ „a\˜+π "åà◊√¡ JÑ¨Ê\˜ =∞„^•ã¨∞ ~å¢+Öì Ö’x
„Ñ¨ã∞¨ `Î « L`«~Î ° HÀ™êÎO„^èŒ lÖÏ¡Å U*ˇhû „áêO`«OÖ’ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù#∞,
=_ô¤ "åºáê~åhfl xÜ«∞O„uOKÕO^Œ∞‰õΩ D K«@Oì KÕ™ê~°∞. U*ˇhû „áêO`åÅÖ’
HõÖHˇ ~ìõ ü ('U*ˇO\ò—) J#∞=∞u ÖË‰Ωõ O_» yi[#∞Å #∞O_ç yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ Éè∂í q∞
|^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù [~°Q_Æ ®xH˜ gÅ∞ÖË^<Œ kÕ D K«@Oì ™ê~åOâ◊O. XHõ<å_»∞ "≥∞^ÿ •#
„áêO`åÅ "åà◊√¡ J_»=ÙÅÖ’H˜ áÈ~Ú XHõ âı~∞° LÑ¨C, ÖËHáõ È`Õ XHõ Hõ@ì á⁄QÍ‰õΩ
WzÛ ZHõ~åÅ‰õΩ ZHõ~åÅ∞ yi[#∞Å Éè∂í q∞x ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<Õ"å~°∞ ÖË^•
^Ò~°#˚ ºOQÍ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. H“Å∞Hõx K≥ÑÊ≤ fã¨∞H˘x ã¨fiO`«O KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ"å~°∞.
D ^Œ∞~å„Hõ=∞}#∞ PÑ¨_O» HÀã¨=∞x K≥ÑÊ≤ HõÖHˇ ~ìõ ü J#∞=∞u ÖË‰Ωõ O_® yi[#∞Å
Éè∂í q∞ yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù HÍ=_®xH˜ gÅ∞ ÖË^xŒ K«@Oì KÕãO≤ k
„Ñ¨É∞íè `«fiO.
nx=Å¡ U "Õ∞~°‰Ωõ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù PyO^À K≥ÑÊ¨ _»O Hõ+Oì¨ . ZO^Œ∞HõO>Ë
Hõ~} ° ÏÅ#∞ Ñ¨@∞ìH˘x ÖËx iHÍ~°∞¤ ã¨$+≤Oì z Éè∂í q∞x ã¨fiO`«O KÕã∞¨ HÀ=_»O ÃÑ^ŒÌ
Hõ+Oì¨ HÍ^Œ∞. yi[#∞Å∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl Éè∂í q∞x áÈ~°OÉ’‰õΩ Éè∂í q∞QÍ
~å~ÚOz `å=Ú Ñ¨\Ïì KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û#∞ ÖË^• ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À Jk yi[<Õ`~« ∞° Å
Éè∂í "Õ∞#x ~å~ÚOK«∞HÀ=K«∞Û#∞. HõÖHˇ ~ìõ ü J#∞=∞ux ‰õÄ_® '"Õ∞<Õ*—ò KÕã∞¨ H˘#
=K«∞Û#∞.
U=∞~Ú`Õ<ÕO, PO„^èŒ „áêO`«Ñ¨Ù Pk"åã¨∞Å‰õΩ XHõ ãÖ~°Hõ∆} K«@ìO
=zÛOk. PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò ~å¢+Öì 1956Ö’ U~°Ê_ç# `«~∞° "å`« ^•xx H˘OK≥O ã¨=iOz
1959Ö’ PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ò Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù xÜ«∞O„`«}
K«\Ïìxfl (Z.Ñ≤.Zãπ.Z.ZÖò.\˜.P~ü. K«@Oì ) `«Ü∂« ~°∞ KÕ™ê~°∞. nx HÕ^Œ Ã+_»∂ºÅ∞¤
„áêO`åÅÖ’ yi[#∞Å #∞O_ç yi[<Õ`«~°∞Å‰õΩ Z\˜ì Ñïã≤÷uÖ’#∂ Éèí∂q∞
|^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù [~°Q_Æ ®xH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . WO^Œ∞Ö’ HõÖHˇ ~ìõ ∞° J#∞=∞u „Ñ¨ãH¨ Î˜ ÖË^∞Œ .
1963 #∞O_ç D K«\Ïìxfl `≥ÅOQÍ} lÖÏ¡ÖÖ’x Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ‰õΩ ‰õÄ_®
=iÎOÑ¨*™Ë ê~°∞ HÍx D K«@Oì =Å¡ P `«~∞° "å`≥<· å Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù U
"Õ∞~°‰Ωõ PyO^Œx J_çy# "åà◊√¡ ÖË~∞° . x*ÏxH˜ NHÍ‰õΩà◊ yi[# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞
^•HÍ ~å¢+Öì Ö’ yi[#∞Å Ü≥∂QÆHˆ =∆ ∂Å∞ Hõ#∞‰õΩ¯#fl "åà◊√¡ ÖË~∞° . P `«~∞° "å`«
=∂„`«O Pk"åã¨∞Å =∞OzK≥_∞» Å QÆ∞iOz K«~Û° , H˘`«Î K«\ÏìÅ∞, H˘`«Î ãÖã¨Å ÷ ∞
=KåÛ~Ú. "å\˜Ö’ XHõ\˜ ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1 PÑ¶π 1970, ÖËHõ '1 PÑ¶π 70—. Wk 1959
<å\˜ K«\Ïìxfl ã¨=iOz ~Ô O_»∞ =∂~°∞ÊÅ#∞ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\Õì k. XHõ\,˜ WHõ g∞^Œ@
Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ yi[#∞Å #∞O_ç yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ [iˆQ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨ÙÖË
HÍ^Œ∞, yi[<Õ`~« ∞° Å #∞O_ç yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ [iˆQ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨ÙÅ∞ ‰õÄ_» K≥Å=¡ Ù.
~Ô O_»∞, Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ Éè∂í q∞ Hõey L#fl yi[<Õ`~« ∞° Å∞ P Éè∂í q∞x
`å=Ú J„Hõ=∞OQÍ ãÖáêkOK«∞HÀÖË^xŒ `å"Õ∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ"åe. JO`«=~°‰Ωõ
Jk yi[#∞Å Éè∂í q∞QÍ ÉèÏqOK«|_»∞`«∞Ok. JO>Ë '~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«—
(|Ô~<¤ £ PÑ¶π „Ñ¨ÓÑ¶π) yi[<Õ`~« ∞° Å g∞^Œ<Õ LO@∞Ok.
Wk x*ÏxH˜ QÆ\ì˜ ã¨=~°}.Ë nx Ñ¶e¨ `«OQÍ, yi[#∞Å #∞O_ç Ñ¶~≤ åº^Œ∞
ÖË‰Ωõ O_®<Õ ãÖ|Okè`« „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍi Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ Éè∂í q∞ L#fl
yi[<Õ`«~°∞ÅO^ŒiH© <À\©ãπ *Ïs KÕÜ«∞=K«∞Û#∞. 'h Éèí∂q∞ J„Hõ=∞OQÍ
ãÖáêkOK«∞‰õΩ#flk HÍ^Œx ~°∞A=Ù KÕã∞¨ H˘=∞‡x— J_»Q=Æ K«∞Û#∞. ã¨=∂^è•#O
ãÖ`«$Ñ≤HÎ ~õ O° QÍ ÖËHáõ È`Õ P Éè∂í q∞x ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘x Éè∂í q∞ ÖËx yi[#∞Å‰õΩ
WÜ«∞º=K«∞Û#∞.
WO`« JkèHÍ~°O „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕuÖ’ ÃÑ\˜<ì å yi[#∞Å‰õΩ [iy# <åºÜ«∞O
ã¨fiÅÊ"Õ∞. „Ñ¨É∞íè `«fi ÖˇH¯õ Å „Ñ¨HÍ~°O ~å¢+Öì "≥Ú`«OÎ g∞^Œ '„áê^äqŒ ∞HõOQÍ J#∞=∂<å
ã¨Ê^ŒOQÍ— L#fl U*ˇhû Éè∂í =ÚÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 85 âß`«O Éè∂í =ÚÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz
WÑ¨Ê\˜ˆH "å\˜ Ü«∞[=∂#∞Å~Ú# yi[<Õ`«~°∞Å‰õΩ <À\©ã¨∞Å∞ W=fi_»O,
qKåiOK«_O» [iyáÈ~ÚOk. g\˜ "≥Ú`«OÎ qã‘~Î O‚° 2,17,574 ZHõ~åÅ∞. JO^Œ∞Ö’
99,087 ZHõ~åÅ∞ (JO>Ë 46 âß`«O) J„Hõ=∞OQÍ yi[<Õ`~« ∞° Å P„Hõ=∞}Ö’
L<åflÜ«∞x x~åúiOz „Ñ¨Éèí∞`«fiO ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=_»O [iyOk. q∞ye#
1,18,486 ZHõ~åÅ∞ (JO>Ë 54 âß`«O) ã¨„Hõ=∞OQÍ<Õ yi[<Õ`~« ∞° Å ™êfinè#OÖ’
L<åflÜ«∞x ÉèÏqOz "åà◊Hˆ¡ Ñ¨\ÏìÅ∞ W=fi_»O [iyOk. =∞~À ~°HOõ QÍ K≥áêÊÅO>Ë
'„áê^äqŒ ∞HõOQÍ J#∞=∂<åã¨Ê^ŒO— JxÑ≤Oz# ^•xÖ’ Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO ã¨„Hõ=∞OQÍ<Õ
yi[<Õ`~« ∞° Å Pnè#OÖ’ LO^Œx „Ñ¨É∞íè `«fiO x~°~‚ ÚOzOk. WOHõ qKåiOK«_®xH˜
q∞yeOk 15 âß`«O Hˆ ã¨∞Å∞ =∂„`«"∞Õ . "å\˜Ö’ Wq∞_ç L#fl Éè∂í q∞ 7653
ZHõ~åÅ∞ =∂„`«"∞Õ . g\˜ qKå~°} ‰õÄ_» =ÚyOKÕ¿ãÎ <åºÜ«∞O [iyáÈ~Ú#>Ë.ì
WOHõ ã¨=∞ã¨º UO q∞yeOk? <åºÜ«∞O [iyáÈ~ÚO^Œx Pk"åã¨∞Å∞
‰õÄ_» XÑ¨C‰õΩO>Ë WOHõ ã¨=∞ã¨º Ug∞ ÖË#>Ë.ì HÍh Pk"åã¨∞Å∞ XÑ¨CHÀ=_»O
ÖË^∞Œ . "åà◊√§ WÑ¨C_çÑC¨ _Õ "Õ∞ÖÁ¯O@∞<åfl~°∞. `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
H˘xfl KÀ@¡ ã≤ÑS≤ (ZO.ZÖò) áêsìÅ ~Ô `· ∞« ‰õÄb ãÖÑ¶∂¨ Å∞, H˘xfl KÀ@¡ ã¨fiK«ÛOù ^Œ
ãÖã¨Å÷ ∞, H˘xfl KÀ@¡ K«^∞Œ =ÙH˘x uiQ˘zÛ# yi[# Ü«Ú=‰õΩÅ∞ D "Õ∞ÖÁ¯Å∞Ñ¨Ù‰õΩ
HÍ~°}O JÜ«∂º~°∞. qKå~°} [iyáÈ~ÚO^Œh, ã¨„Hõ=∞OQÍ<Õ yi[<Õ`«~°∞Å
P„Hõ=∞}Ö’ LO^Œh „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñ¨H\ õ O˜ z# Éè∂í =ÚÅ QÆ∞iOz ‰õÄ_» "åà◊√¡
q"å^ŒO ÖË=<≥`∞« `Î ∞« <åfl~°∞. WOHõ qKå~°} [~°Q=Æ Åã≤ L#flk ~å¢+Öì "≥Ú`«OÎ
g∞^Œ 7 "ÕÅ zÅ¡~° ZHõ~åÅ U*ˇhû Éè∂í =ÚÅ QÆ∞iOKÕ#x „Ñ¨É∞íè `«fiO JO@∞O>Ë,
yi[#∞Å∞ XH˘¯Hõ¯ U*ˇhû =∞O_»ÅOÖ’#∂ 7 "ÕÅ ZHõ~åÅ Éè∂í q∞ QÆ∞iOz
q"å^ŒO ÖË=nã¨∞<Î åfl~°∞. „Ñ¨É∞íè `«fi qKå~°} JkèHÍ~°∞¡ U*ˇhû Éè∂í =ÚÅÃÑ·# qKå~°}
[i¿Ñ Ñ¨^Œú`«∞Å#∞ „Ñ¨tflã¨∞Î<åfl~°∞. qKå~°} JkèHÍ~°∞¡ P"≥∂^Œ =Ú„^Œ "Õã≤#
_®‰õΩº"≥∞O@¡ qâ◊fiã¨hÜ«∞`«#∞ „Ñ¨tflã¨∞<Î åfl~°∞. Hõ~}
° ÏÅ∞, =Ú#ã¨|∞Å∞, `åã‘ÖÏÌ~∞° ¡
yi[<Õ`«~°∞Å P„Hõ=∞}#∞ K«@ì|^ŒúO KÕÜ«∞_®xH˜ áêÅÊ_ç# J„Hõ=∂Å#∞
„Ñ¨tflã¨∞<Î åfl~°∞. nx`À '1 PÑ¶π 70— ã¨=∞ã¨º ~°KÛ« HÔ H˜¯Ok.
D <ÕÑ^¨ •ä ºxfl ^Œ$+≤Öì ’ LOK«∞H˘x Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ D =∞^èºŒ
`«ÖˇuÎ# q"å^•Å#∞ Ñïje^•ÌO. Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhûH˜ H˘xfl
ÅHõ}∆ ÏÅ∞<åfl~Ú. `«∂~°∞Ê QÀ^•=i #∞O_ç NHÍ‰õΩà◊O ^•HÍ L#fl U*ˇhû „áêO`«O
Z‰õΩ¯=QÍ H˘O_»Å`À xO_ç# „Ñ¨^Õâ◊OÖ’ LOk. "≥∞ÿ^•# „áêO`åÅ "åà◊¡
K˘~°ÉÏ@∞‰õΩ JO`«QÍ J=HÍâ◊O W=fix Éè∂í ÉèÏQÆO P lÖÏ¡Ö U*ˇhûÖ’ KåÖÏ
LOk. Wk yi[<Õ`~« ∞° Å P„Hõ=∞}#∞ H˘O`«"∞Õ ~°‰Ωõ Ñïq∞`«O KÕãO≤ k. Ñ¨tÛ=∞
QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhû Ñ¨ÓiÎQÍ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ\’¡ LOk. Jk
H˘O_» „áêO`«O HÍ^Œ∞, ^Œ@"ì ∞≥ #ÿ J_»q HÍ^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ ã¨∞ÅÉèOí QÍ
K˘~°|_ç Éè∂í =ÚÅ∞ P„Hõq∞OK«∞HÀQÆeQÍ~°∞.
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhû „áêO`«OÖ’ =¸_»∞ =∞O_»ÖÏÅ∞<åfl~Ú.
rÅ∞QÆ∞q∞e¡, |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O, áÈÅ=~°O. D =¸_»∞ =∞O_»ÖÏÅ∂ XHõ^•x<˘Hõ\˜
P#∞H˘x L<åfl~Ú. D ãÖ=`«û~°O "Õ∞ <≥Å #∞O_ç D =¸_»∞ =∞O_»ÖÏÅ∂
yi[#–yi[<Õ`~« ° Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å`À J@∞ì_Hç ˜ áÈ`«∞<åfl~Ú. D Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å Hõ^Å
Œä ∞ ‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ
K≥ÑC¨ ‰õΩO>Ë yi[#∞Å∞ ÖË=<≥`∞« `Î ∞« #fl Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. JÑ¨C_»∞
'1 PÑ¶π 70—x ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _»O, ÖËHõ ã¨=iOK«_O» HÍ^Œ∞ ãïHõ^•, ^•x HõO>Ë
|Å"≥∞#ÿ K«\ÏìÅ∞ ~°∂á⁄Ok¿ãÎ `«ÑÊ¨ Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O
HÍ^Œx =∞#‰õΩ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. D =¸_»∞ =∞O_»ÖÏÖÖ’x U*ˇhû Éè∂í =ÚÅÖ’
JkèHÍiHõ ÖˇH¯õ Å „Ñ¨HÍ~°"∞Õ ã¨QOÆ HõO>Ë Z‰õΩ¯= yi[<Õ`~« ∞° Å KÕuÖ’ LOk.
a<åg∞ P„Hõ=∞}Å#∞, `«ÑC¨ _»∞ ÖˇH¯õ Å#∞ ÑïQÆ}#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩO>Ë 70 âß`«O
ÃÑ·QÍ Éè∂í q∞ yi[<Õ`~« ∞° Å Pnè#OÖ’ LO@∞Ok. JO^Œ∞Ö’ H˘O`« =∞Ok KåÖÏ
ÃÑ^ŒÌ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞<åfl~°∞. KåÖÏ=∞Ok =∞^èŒº`«~°QÆu, z#fl Ô~·`«∞Å∞<åfl~°∞.
ÃÑ^ŒÌ"åÔ~·<å z#fl"åÔ~·<å yi[<Õ`«~°∞Å‰õΩ U*ˇhû |Ü«∞@ r=<å^è•~°O
^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok. yi[#∞Å‰õΩ P J=HÍâ◊O ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì U*ˇhû Éè∂í =ÚÅ∞ WO`«
ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ "åi Pnè#OÖ’ LO>Ë J_»q `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ k‰õΩ¯
ÖËx Pk"åã¨∞Å =∞#∞QÆ_Õ ã¨=∞ã¨º J=Ù`«∞Ok.
rÅ∞QÆ∞q∞e¡ =∞O_»ÅOÖ’x ^Œ~°ƒùQÆ∂_≥O XHõ yi[<Õ`«~° „QÍ=∞O.
~å[=∞O„_ç–Y=∞‡O ~°Ç¨Ï^•i g∞^Œ LOk. D „QÍ=∞O t"å~°∞Ö’x yi[#
QÆ∂_®ÅÖ’ HÀÜ«∞^˘~°Å QÆ∂_≥=∞~Ú# ÑÖ_»∞"åiQÆ∂_≥O XHõ\.˜ 30 Wà◊√#¡ fl D
QÆ∂_≥OÖ’ 'ÑÖ_»∞— J#fl WO\˜ ¿Ñ~°∞#fl "åiH˜ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Z=fiiH© Z‰õΩ¯= Éè∂í q∞
ÖË^∞Œ . KåÖÏHÍÅO `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iOz H˘\Ï¡_®Å#fl ã¨Ê$Ç¨Ï ‰õÄ_» ÖËx D
HÀÜ«∞Å∞ D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ 'â◊H—Î˜ J<Õ ã¨fiK«ÛOù ^Œ ãÖã¨÷ „áÈ`åûÇ¨ÏO`À ^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _≥O‰õΩ
K≥Ok# HÀ=∞\˜, ~Ô _ç,¤ `«k`«~° J„QÆ‰Ωõ ÖÏÅ yi[<Õ`~« ∞° Å P„Hõ=∞}Ö’ L#fl
Éè∂í =ÚÅ Ñ¨Ó~åfiÑ¨~åÅ QÆ∞iOz P~å fÜ«∞_»O, PO^Àà◊# KÕÜ∞« _»O "≥Ú^ŒÅ∞
ÃÑ\Ïì~°∞. D yi[<Õ`«~°∞ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ HÍ=∞O^Œ∞Å∞ H˘#Hõà◊¡ <åQÆÜ«∞º J<Õ
HÀ=∞\ÏÜ«∞# ãÖ`«u. D <åQÆÜ∞« º‰õΩ XHõÑC¨ _»∞ 1200 ZHõ~åÅ∞ LO_Õ=@.
ÑÖÑ¨HÍÅ∞, J=∞‡HÍÅ∞ áÈ#∞ WÑ¨C_»∞ P ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ 141 ZHõ~åÅ∞<åfl~Ú.
U*ˇhûH˜ =iÎOKÕ ã‘eOQ∑ Ñïq∞u 40 ZHõ~åÅ∞ HÍ|\˜ì ‰õΩ@∞O|OÖ’ U XHõ¯i
¿Ñ~°∞ g∞^• 40 HõO>Ë Z‰õΩ¯= K«∂Ñ≤OK«‰Ωõ O_» *Ï„QÆ`Î« Ñ¨_®¤~∞° . D XHõ¯ TiÖ’<Õ
HÍ^Œ∞, U*ˇhû „QÍ=∂ÅÖ’x ãÖÑ¨#∞flÖˇ#· yi[<Õ`~« ∞° Å#∞ g∞ÔHO`« Éè∂í q∞ LOk
Jx J_çy`Õ Z‰õΩ¯= =∞Ok '40 ZHõ~åÅ∞— J<Õ ã¨=∂^è•#O K≥áêÎ~∞° . WO^Œ∞Ö’
L#fl a<åg∞ =º=Ç¨~åxfl Ñ¨H¯õ ‰õΩ ÃÑ\˜ì Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i U*ˇhûÖ’x Éè∂í q∞ J`«ºO`«
™ê~°=O`«"∞≥ #ÿ ^Œx QÆ=∞x¿ãÎ D 40 ZHõ~åÅ ã‘eOQ∑ KåÖÏ Z‰õΩ¯= Jx QÆ∞iÎOK«QÅÆ O.
'Jk ÖˇH¯õ ‰õΩ "≥∞@ìÉ∂íè q∞ HÕkH˜ ~å=_»O =Å¡ ã‘eOQ∑ JO`« Z‰õΩ¯= LOkQÍh
Éè∂í ™ê~åxfl |\˜,ì Ñ¶Ö¨ Ïxfl |\˜ì K«∂¿ãÎ ã‘eOQ∑#∞ JO^Œ∞Ö’ ã¨QÍxH˜ `«yOæ K«=K«∞Û—#x
XHõ ã‘xÜ«∞~ü ~Ô "≥#∂º JkèHÍi ã¨fiÜ«∞OQÍ áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O`À J<åfl~°∞.
Pk"åã¨∞Å‰õΩ =∞iO`« Éè∂í q∞ ^ŒH¯õ _®xH˜ W^˘Hõ =∞Oz ã¨∂K«# HÍ=K«∞Û.
J^Œ\Ï¡ LOz, ^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _≥OÖ’x '1 PÑ¶π 70— ã¨=∞ã¨º‰õΩ uiy =^•ÌO.
ÑÖ_»∞"åi QÆ∂_≥O HÀÜ«∞Å∞ D =∞^èºŒ ^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _≥O yi[<Õ`~« ∞° Å∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ #Î fl
Éè∂í q∞Ö’ 495 ZHõ~åÅ QÆ∞iOz q"å^ŒO ÖË=n™ê~°∞. 1917 K«@Oì =zÛ# `«~∞° "å`«
[iy# "≥Ú^Œ\˜ ã¨~ˆ fi JO_£ Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò (P~ü.Zãπ.P~)ü 1933 <å\˜k. HÍ|\˜ì
1933 P~ü.Zãπ.P~üÖ’ Éè∂í q∞ Z=i ¿Ñ~°∞ g∞^Œ LO^Œ<kÕ D<å\˜ '1 PÑ¶π 70—
qKå~°}Ö’ XHõ =ÚYº ™êH∆Íº^è•~°O J~ÚOk. JO^Œ∞Ö’ yi[<Õ`~« ∞° Å ¿Ñ~°∞
g∞^Œ L#fl@ì ~ Ú`Õ , WÑ¨ Ê \˜ "åà◊ ¡ Ü« ∂ [=∂#ºO ã¨ „ Hõ = ∞=∞~Ú#kQÍ
~°∞[=~Ú#>Ë#ì x ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ ÉèÏqã¨∞<Î åfl~°∞. 1933 Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\òÖ’<Õ
U=~Ú<å J„Hõ=∂Å∞ [iy LO_»=K«∞Û<Õ"∂≥ J#fl K«~Û° Ö’H˜ "åà◊√¡ áÈ=_»O
ÖË^Œ∞. ^Œ~°ƒùQÆ∂_≥O yi[<Õ`«~°∞Å P„Hõ=∞}Ö’ L#fl Éèí∂=ÚÅhfl 1933
P~ü.Zãπ.P~üÖ’ "åi ¿Ñ~°∞ g∞^Œ<Õ L<åfl~Ú HÍ|\˜ì '1 PÑ¶π 70— ÑïkèÖ’ "åi
Ü«∂[=∂#ºO ã¨„Hõ=∞=∞~Ú#^Õ#x JkèHÍ~°∞Å∞ (ÃãÊ+¨Öò _çÑÓ¨ º\© HõÖHˇ ~ìõ )ü f~°∞Ê
WKåÛ~°∞. HÍh yi[#∞Å∞ 1903 <å\˜ Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò iHÍ~°∞¤ |Ü«∞@‰õΩ f™ê~°∞.
^•x „Ñ¨HÍ~°O D Éè∂í q∞Ö’ 495 ZHõ~åÅ∞ yi[#∞Å Ñ¨\ÏìÉ∂íè q∞ Jx "åkOKå~°∞.
495 HÍ^Œ∞QÍh, 302 ZHõ~åÅ∞ (32 ã¨~ˆ fi <≥O|~°Ö¡ ’q) 1903 Ö’ yi[#∞Å ¿Ñ~°∞
g∞^Œ LO_ç, 1933 <å\˜H˜ W^Œ~ˆÌ W^Œ~Ì ∞° yi[<Õ`~« ∞° Å ¿Ñ~°∞ g∞^Œ (H˘#Hõà¡◊
<åQÆÜ∞« º, ~ˆ áêHõ QÆ∞~°=Ü«∞º) P~ü.Zãπ.P~üÖ’H˜ ZHÍ¯Ü«∞x „QÍ=∞ q.Z."À ‰õÄ_»
XÑ¨C‰õΩO@∞<åfl~°∞. D |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù ZÑ¨C_»∞ [iyOk? 1917‰õΩ =ÚO^•? P
`«~∞° "å`«<å? P `«~∞° "å`«~Ú`Õ HõÖHˇ ~ìõ ü J#∞=∞u`À [iyO^•? ZÑ¨C_»∞ [iyO^Œ#fl
„Ñ¨âıfl HÍHõ U q^èOŒ QÍ [iyO^Œ#fl „Ñ¨âfl◊ ‰õÄ_» "Õã∞¨ HÀ"åe. `«y# ^è~Œ ° WzÛ H˘<åfl~å?
H˘OK≥O LÑ¨C, HÍ~°O, zO`«ÑO¨ _»∞ WzÛ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<åfl~å? Jã¨Å∞ Ug∞
W=fi‰õΩO_® ^Ò~°#˚ ºOQÍ ™êfinè#O KÕã∞¨ H˘<åfl~å? D „Ñ¨âfl◊ Å‰õΩ U q^èOŒ QÍ ["å|∞
"≥`H« Íe? 70 Uà◊¡ "≥#Hõ K«i„`«#∞ Z=~°∞ `«qfi |Ü«∞@‰õΩ fÜ«∂e? 1903 <å\˜
Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò iHÍ~°∞#¤ ∞ yi[# ãÖÑ¶∂¨ Å HÍ~°ºHõ~Å Î° ∞ `«qfi |Ü«∞\˜H˜ f™ê~°∞ HÍ|\˜ì
D q"å^Œ"∞≥ <ÿ å "≥Å∞QÆ∞ K«∂ã≤Ok. yi[#∞Å∞ ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ J*Ï˝#OÖ’<Õ LO_çáÈ`Õ
1933 P~ü.Zãπ.P~üÖ’ U=ÚO>Ë J^Õ `«∞k ã¨`º« O Jx ÉèÏqOz x~åú~} ° KÕã∞¨ #Î fl
~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å f~°∞ÊÖË xezáÈÜÕ∞q Hõ^•?
1 PÑ¶π 70 „Ñ¨HÍ~°O '|Ô~<¤ £ PÑ¶π „Ñ¶Ó¨ Ñ¶—π yi[<Õ`~« ∞° ÅÃÑ·# LO@∞Ok.
HÍ|\˜ì U*ˇhû JkèHÍ~°∞Å∞ XH˘¯Hõ¯ yi[<Õ`~« ∞° _çH© <À\©ã∞¨ WzÛ qKå~°}Å∞
[~°∞Ñ¨Ù`«∞<åfl~°∞, ÉÏQÍ<Õ LOk. HÍh J^Õ „QÍ=∞OÖ’ x=ã≤OKÕ yi[#∞Å‰õΩ
‰õÄ_» <À\©ã∞¨ WzÛ "åix ‰õÄ_® qKå~°}Ö’ ÉèÏQÆO KÕÜ∞« ~°∞ (yi[#∞Å Ñ¶~≤ åº^Œ∞
g∞^Œ KÕÑ\ ¨ #ì˜ Hˆ ã¨~Ú`Õ `«ÑÊ¨ ). JO>Ë "åº[ºO "≥Ú`«OÎ „Ñ¨É∞íè `åfixH© yi[<Õ`~« ∞° Å‰õÄ
=∞^èºŒ #_»∞ã¨∞OÎ k. yi[<Õ`~« ∞° Å∞ K«∂Ñ≤OKÕ HÍy`åÅ "≥#‰õΩ#fl "åã¨"Î åÖËq∞\’
K≥ÑÊ¨ QÆeyOk ™ê÷xHõ yi[#∞ÖË. J~Ú<å "åiH˜ qKå~°}Ö’ KÀ@∞ ÖË^∞Œ . XHõ
"Õà◊ KÀ@∞ HõeyOz<å, "åi =∞ødHõ ™êH∆ÍºxH© Jã¨Ê+¨"ì ∞≥ #ÿ *Ï˝ÑH¨ ÍÅ‰õÄ U*ˇhû
HÀ~°∞Å ì ^Œ$+≤Ö ì ’ qÅ∞= ÖË^∞Œ . yi[<Õ`~« ∞° Å∞ =ÚO^Œ∞ ÃÑ>Ëì HÍy`«ÑÙ¨ ™êH∆ÍºÅ‰õΩ
["å|∞QÍ "åà◊¥¡ HÍy`«Ñ¨Ù P^è•~åÅ<Õ K«∂Ñ≤OKåe. HÍh yi[#∞Å‰õΩ Jq
JO^Œ∞ÉÏ\’¡ LO_»=Ù. D `«~O° "åà◊√¡ "Õ∞ÖÁ¯x áê`« HÍy`åÅ∞ "≥`∞« ‰õΩ`«∞<åfl~°∞
HÍh 1933 HõO>ˇ "≥#H˜¯ áÈ~Ú iHÍ~°∞Å ¤ ∞ fã¨∞‰õΩ~å"åÅO>Ë Z=i `«~O° ?
"≥Ú`«ÎOQÍ 1 PÑ¶π 70 "åº*ÏºÅ qKå~°} Ñ¨^Œú`«∞Å<Õ =∂iÛ yi[#∞Å
x~°H~∆õ åã¨º`«#∞ ÖˇH¯õ Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ<Õ H˘`«Î Ñ¨^`úŒ ∞« Å∞ ~°∂á⁄OkOK«Háõ È`Õ '1 PÑ¶π
70— qKå~°}Å∞ yi[<Õ`~« ∞° ÅˆH J#∞‰õÄÅOQÍ =Úy¿ã J=HÍâ◊O Z‰õΩ¯=QÍ
LO@∞Ok. 'K«@Oì JO^ŒiH© ã¨=∂# ~°H} ∆õ HõeÊOKåe— Jx K≥¿ÑÊ ~å*ÏºOQÆ
„áê^äqŒ ∞Hõ Ç¨ÏHõ¯~Ú# PiìHÖ õ ò 14 x[OQÍ J=∞Å∞ HÍ"åÅO>Ë '1 PÑ¶π 70—
qKå~°} Ñ¨^`úŒ ∞« Å#∞ ™ê^è•~°} ã≤qÖò ã¨∂@¡ HõO>ˇ aè#flOQÍ ~°∂á⁄OkOKåe.
W^Õn [~°QHÆ áõ ÈQÍ 1903 Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò iHÍ~°∞¤ P^è•~°OQÍ ÑÖ_»∞"åiQÆ∂_≥O
yi[#∞Å∞ 495 ZHõ~åÅÖ’ ™êQÆ∞ PÑ≤#O^Œ∞‰õÄ, JO^Œ∞Ö’x r_ç K≥@¡ Ñ¶Ö ¨ Ïxfl
áê_»∞ KÕã#≤ O^Œ∞‰õÄ 80 =∞Ok g∞^Œ „H˜q∞#Öò Hˆ ã¨∞ =∂„`«O ÃÑ\Ïì~∞° .
J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÑÖ_»∞"åi QÆ∂_≥O‰õΩ ^ŒQ~æÆ Ö ° ’ L#fl |Ô~OHõÅáê_»∞
yi[#∞Å∞ WOH˘Hõ Éè∂í q∞ q"å^ŒO ÖË=n™ê~°∞. `«=∞ ÃÑ^ŒÅ Ì HÍÅOÖ’ `å=Ú
™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl 500 ZHõ~åÅ Éè∂í q∞x QÆ_¤» =∞_»∞QÆ∞Å ™È=∞~åA J<Õ
~åAÅ ‰õΩÅã¨∞_Î ∞» ^Ò~°#˚ ºOQÍ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl_»x "åà◊¡ P~ÀÑ¨}. J`«#∞ P
500 ZHõ~åÅÖ’ 200 ZHõ~åÅ∞ WOk~å HÍÅhH˜ K≥Ok# yi[#∞ÅˆH ÑÖz
ÃÑ\˜,ì q∞ye#k H˘O`« yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ Jq∞‡, H˘O`« `«# ™êfinè#OÖ’ LOK«∞H˘x
J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl_»x JO@∞<åfl~°∞. P Éè∂í q∞Ö’ D ãÖ=`«û~°O ÑÖ@ "ÕÜ∞« ‰õΩO_®,
`À@ÅÖ’ HÍã≤# r_ç Ñ≤H¯õ Å∞ HÀÜ«∞‰õΩO_® <åÅ∞QÆ∞ QÆ∂_®Å‰õΩ K≥Ok# yi[#∞Å∞
(|Ô~OHõÅáê_»∞ HÍÅh, =OHõ"åiQÆ∂_≥O, H˘O_»∞"åiQÆ∂_≥O, ^•@¡"åiQÆ∂_≥O) J_»O¤
áÈÜ«∂~°x 57 =∞OkÃÑ·# „H˜q∞#Öò Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ~ÚOk. ÃÑ·QÍ, "åà◊#¡ ∞ JÔ~ã¨∞ì
KÕÜ∞« _®xH˜ rÅ∞QÆ∞q∞e¡ áÈbã¨∞Å∞ KåÅ#@∞ì ^Œ∂~°„áêO`åÅ~Ú# cè=∞=~°O,
`«}∞‰õΩ, `å_ÕÑë¡QÆ∂_≥O ZãπSÅ∞, ã≤|ƒOk |Ü«∞Å∞^Õi =KåÛ~°∞. áÈbãπ
JkèHÍ~°O¡ `å XHõ ~å„u yi[# QÆ∂_®ÅÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ =Ú^•Ì~ÚÅ#∞ pHõ\’¡
JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ H˘=Ófi~°∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú á⁄^Œ∞#Ì fl P~ü._ç."À Z^Œ∞@ Ç¨[~°∞ ÑïKå~°∞.
J~Ú`Õ HÍÜ«∞Hõ+Oì¨ KÕã∞¨ H˘x „|uˆH yi[#∞Å#∞ ÉOkáÈ@¡~Ú#@∞¡ J~°~ú å„u
JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ fã¨∞‰õΩ~å=Åã≤# J=ã¨~O° U=ÚO_çO^Œx P~ü._ç."À "åà◊§#∞ u\Õì k.
yi[#∞Å Éè∂í q∞ P~å@O K«∂ã≤# ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ "åà◊#¡ ∞ âßOuOÑ¨
KÕÜ∞« _®xH˜ XHõ PÖ’K«# KÕ™ê~°∞. yi[<Õ`~« ∞° Å Ñ¨\Ïì Éè∂í =ÚÅÃÑ·# '1 PÑ¶π
70— qKå~°} [iÑ≤ "å\˜x ™êfinè#O KÕã¨∞H˘x yi[#∞Å‰õΩ WÑ≤ÊOK«_»O
ã¨∞ÅÉèOí QÍ JÜÕ∞º Ñ¨x HÍ^Œ∞ HÍ|\˜,ì J_»qÖ’x áÈ~°OÉ’‰õΩ Éè∂í =ÚÅ z\Ïì
|Ü«∞@‰õΩ fã≤, "å\˜x yi[<Õ`~« ∞° Å∞ P„Hõq∞OK«∞H˘x LO>Ë "åix `˘ÅyOz
P Éèí∂q∞x yi[#∞Å‰õΩ W"åfiÅ<Õk P PÖ’K«#. XH˘¯Hõ¯ „QÍ=∞OÖ’#∂
ZO.P~ü."À, P~ü._ç."ÀÅ∞ |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz áÈ~°OÉ’‰õΩÅ
q=~åÅ∞ K≥ÑÊ≤ "å\˜x yi[#∞ÅH˜™êÎ=∞x Ç¨g∞ W=fi™êQÍ~°∞. D PÖ’K«#
H˘O`«HÍÖÏxH˜ yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« <åÜ«∞‰õΩÅ P"≥∂^ŒO ‰õÄ_® á⁄OkOk. 'g∞~°∞
Ñ¨\Ïì Éè∂í =ÚÅ *’eH˜ ~å=^Œ∞.Ì 1 PÑ¶π 70 JO@∂ Q˘_»= KÕÜ∞« =^Œ∞.Ì áÈ~°OÉ’‰õΩÅ∞
=∂„`«O JO^Œ~=° ¸ Hõeã≤ "≥eH˜ f^•ÌO. Jq g∞ˆ~ fã¨∞‰õΩO^Œ∞~°∞QÍx— Jx
yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞ q_çQÍ ‰õÄ_» yi[#∞Å`À J#™êQÍ~°∞. ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« Å
P„Hõ=∞}Ö’ áÈ~°OÉ’‰õΩÅ∞ ÖË=x HÍ^Œ∞. J~Ú`Õ Jq áÈ~Ú<å "åà◊‰¡ Ωõ ÃÑ^ŒQÌ Í
#+Öì ÖË^∞Œ . ^•x =Å¡ Ñ¨\Ïì Éè∂í =ÚÅ#∞ HÍáê_»∞HÀQÆey`Õ J^˘Hõ ÖˇH¯õ HÍ^Œ∞.
HÍh áÈ~°OÉ’‰õΩÅ P„Hõ=∞} g∞^Œ<Õ „|`«∞‰õΩ`«∞#fl z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ KåÖÏ=∞Ok
L<åfl~°∞. "åà◊#¡ ∞ áÈ~°OÉ’‰õΩÅ #∞O_ç `˘ÅyOz P Éè∂í =ÚÅ#∞ yi[#∞Å‰õΩ
JÑ¨Êy¿ãÎ "åà◊√¡ `«=∞ r=<å^è•~åxfl HÀÖ’Ê`å~°∞. yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ‰õÄ yi[#∞Å‰õÄ
=∞^èºŒ "≥+· =¨ ∂ºÅ∞ K≥Å~ˆ Qˆ „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok. „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å L^ÕâÌ O◊
Wk HÍHõáÈ=K«∞Û. Z\Ï¡QÀ XHõÖÏQÆ yi[#∞Å‰õΩ H˘O`« Éè∂í q∞ K«∂Ñ≤Oz "åà◊#¡ ∞
âßOuOÑ¨ KÕÜ∞« _»"∞Õ "åi L^ÕâÌ O◊ HÍ=K«∞Û. J~Ú`Õ [iyOk =∂„`«O Wk. D
"≥·+¨=∂ºxfl K«Hõ¯QÍ "å_»∞‰õΩO@∞#flk U*ˇhûÖ’ Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ Éèí∂q∞ L#fl
yi[<Õ`~« ° Éè∂í ™êfi=ÚÅ∞. "åà◊√¡ yi[<Õ`~« ° z#fl ~Ô `· ∞« efl `«=∞ ÑÖK«# KÕ~∞° ÛH˘x,
ÉÏQÍ ~Ô K«ÛQ˘\˜,ì 'áêÑÖ, z#fl ~Ô `· ∞« Å#∞ ‰õÄ_» „|`«Hxõ =fi~å? yi[<Õ`~« ∞° _»∞
HÍ=_»"∞Õ áêÑ¨=∂?— JO@∂ P"ÕâO◊ `À TyáÈ`«∞<åfl~°∞. D P"Õâ"◊ ∞Õ U*ˇhûH˜
^Œ∂~°OQÍ L#fl "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_» qxÑ≤ã∞¨ #Î flk.
ÑÖ_»∞"åi QÆ∂_≥O, |Ô~OHõÅáê_»∞ yi[# PO^Àà◊#Å Ñ¶e¨ `«OQÍ ~Ô "≥#∂º
JkèHÍ~°∞Å∞ W`«~° KÀ@¡ ‰õÄ_» áÈ~°OÉ’‰õΩÅ J<Õfi+¨} "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~°∞.
^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _≥O ^ŒQ~æÆ ° L#fl ÅH©‡∆ Ñ¨Ù~°O J<Õ „QÍ=∞OÖ’x 25 ZHõ~åÅ áÈ~°OÉ’‰õΩ
Éè∂í q∞ "åi HõàÑ¡◊ _¨ Oç k. ÑÖ_»∞"åi QÆ∂_≥O, |Ô~OHõÅáê_»∞ÅÖ’ yi[#∞Å∞
q"å^ŒO ÖË=nã≤Ok "≥Ú`«ÎO 995 ZHõ~åÅ QÆ∞iOz. ^•xx K«ÖÏ¡~°Û_®xH˜
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ^˘iHÕk 25 ZHõ~åÅ áÈ~°OÉ’‰õΩ Éè∂í q∞! Jk ‰õÄ_» 20 =∞Ok
^Œo`«∞Å P„Hõ=∞}Ö’ L#fl Éè∂í q∞. áÈh "åà◊‰¡ Ωõ "Õ~ˆ Éè∂í q∞ U=∞~Ú<å LO^•
JO>Ë ÖË^∞Œ . D Éè∂í q∞x "åà◊√¡ ^Ò~°#˚ ºOQÍ, ^˘OQÆ`#« OQÍ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~å
JO>Ë Jk ‰õÄ_» HÍ^Œ∞. U*ˇhûÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å =∞^èºŒ ã¨ÇÏ≤ `«O Éè∂í q∞ J=∞‡HõO
K≥Å^¡ xŒ `≥eÜ«∞Hõ _»|∞ƒ ÃÑ\˜ì H˘#∞‰õΩ¯<åfl~°∞. "åà◊‰¡ Ωõ Jq∞‡# ^˘OQÆÅ∞ =ÚQÆ∞~æ ∞°
HÍÑ¨ÙÅ∞, XHõ HÀ=∞\˜. J=∞‡_»"∞Õ HÍ^Œ∞, ^Œ~å˚QÍ il¢ã¨~ì ü ‰õÄ_» KÕ™ê~°∞! '1 PÑ¶π
70— J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« U*ˇhûÖ’ Z@∞=O\˜ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù#∂
il¢ã¨~ì ü KÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ K«@Oì (ÃãHõ<∆ £ 3–a) JO@∞Ok. J~Ú<å il¢¿ãì+<¨ £
[iyáÈ~ÚOk. KÕã#≤ "åà◊√,¡ KÕ~ÚOz# "åà◊√¡ ÉÏQÍ<Õ L<åfl~°∞ QÍh Z~°∞QÆHõ
H˘#∞‰õΩ¯#fl ^Œo`«∞Å∞ WÑ¨C_»∞ P Éè∂í q∞x HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. ÑÖ_»∞"åi QÆ∂_≥O,
|Ô~OHõÅáê_»∞Å`À ã¨Ç¨ "≥Ú`«OÎ 12 QÆ∂_®Å yi[#∞Å∞ P 25 ZHõ~åÅ#∞
WÑ¨C_»∞ ^Œ∞xfl ™êQÆ∞ KÕã¨∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. J^Œ$+¨ì=âß`«∞Î Wk ^Œo`«∞Å‰õΩ,
yi[#∞Å‰õΩ =∞^èŒº ^Õfiëêxfl HõeyOK«ÖË^Œ∞. ^Œo`«∞Å∞ `«=∞‰õΩ [iy#
J<åºÜ«∂xH˜ x~°ã#¨ QÍ rÅ∞QÆ∞q∞e¡ ZO.P~ü."À PÑ¶ã‘ ∞¨ Z^Œ∞@ >ˇO@∞ "Õ™ê~°∞
QÍh yi[#∞Å#∞ xOkOK«_»O ÖË^Œ∞. W~°∞=~åæÅ∂ XHõi ã¨=∞ã¨º<˘Hõ~°∞
™ê#∞Éè∂í uQÍ J~°O÷ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞.
x*ÏxH˜ ÅH©‡∆ Ñ¨Ù~°O ^Œo`«∞Å ã¨=∞ã¨º‰õΩ ã¨∞ÅÉè"í ∞≥ #ÿ Ñïëê¯~°"∞Õ LOk.
nxx áœ~°ÇÏ¨ ‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∞¨ O lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ‰ü Ωõ ã¨∂zOzOk ‰õÄ_». ÅH©‡∆ Ñ¨Ù~°O U*ˇhû
z=~°# L#fl „QÍ=∞O. ÃÑ·QÍ D 25 ZHõ~åÅ∞ U*ˇhû JOK«∞# L<åfl~Ú. XHõ
100 QÆ*ÏÅ∞ áÈ`Õ U*ˇhûÜÕ∞`«~° „QÍ=∞"≥∞#ÿ Z.áÈÅ=~°O J<Õ T~°∞ =ã¨∞OÎ k. P
TiÖ’ áÈ~°OÉ’‰õΩ Éè∂í q∞ LOk. Jk D 25 ZHõ~åÅ#∞ P#∞‰õΩ<Õ LOk.
JO^Œ∞Ö’ 25 ZHõ~åÅ#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO ÅH©‡∆ Ñ¨Ù~°O ^Œo`«∞Å‰õΩ WzÛ "åiH˜ [iy#
J<åºÜ«∂xfl ã¨=iOK«=K«∞Û#∞.
rÅ∞QÆ∞q∞e¡ #∞O_ç |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O =∞O_»ÖÏxH˜ áÈ^•O. |∞\ÏìÜ∞«
QÆ∂_≥O =∞O_»Å ˆHO„^•xH˜ ã¨g∞ÑÖÖ’ L#fl |∂ã¨~åAÑë¡ D =∞^èŒº
"å~°Å Î HÔ H˜¯Ok. yi[<Õ`~« ∞° ÅÃÑ·# ^•_ç KÕã#≤ <Õ~åxH˜ D TiH˜ K≥Ok# 115
=∞Ok yi[# ¢ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ JÔ~ã¨Ü ì ∂« º~°∞. JO^Œ∞Ö’ 43 =∞Ok KåÖÏHÍÅO
#∞Oz *ˇÅ · ∞Ö’ L<åfl~°∞. D TiH©, |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O‰õÄ K≥Ok# yi[<Õ`~« °
ÃÑ^Œ,Ì z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ KåÖÏ=∞OkH˜ D TiÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞<åfl~Ú. gi <åÜ«∞‰õΩ_»∞
|∞\ÏìÜ«∞QÆ∂_≥OÖ’ x=ã≤OKÕ HÍÑ¨Ù‰õΩÅã¨∞Î_»~Ú# Hõ~å@O ~åOÉÏ|∞ J<Õ
Éè∂í ™êfiq∞. J`«x `«O„_ç XHõÑC¨ _»∞ |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O =Ú#ã¨|∞. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« `«=∞
J~Ú^Œ∞QÆ∞~°∞ J#fl^Œ=Ú‡Å‰õÄ 40 ZHõ~åÅ (ãïQÍæ ã‘eOQ∑ Ñïq∞u) K˘Ñ¨C#
"≥Ú`«OÎ 200 ZHõ~åÅ Éè∂í q∞ LO^Œx J`«<Õ JO\Ï_»∞.
|∂ã¨~åAÑëÖ ¡ ’ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl Éè∂í q∞Ö’ Uk
1 PÑ¶π 70 „Ñ¨HÍ~°O K≥Å∞¡`∞« O^À Uk K≥Å^¡ À `ÕÖÏÛÅh, Jk `ÕÖOË `« =~°‰Ωõ
|∂ã¨~åA ÑëÖ ¡ ’ yi[<Õ`~« ∞° Å =º=™êÜ«∞O ("≥Ú`«OÎ 200 ZHõ~åÅ∞) PáêÅh
D ãÖ=`«û~°O yi[#∞Å∞ (HÀÜ«∞Å∞) J_»O¤ Ñ¨_®¤~∞° . ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ =zÛ
|∂ã¨~åA ÑëÖ ¡ ’x ™êQÆ∞Éè∂í q∞Ö’ ^ÕxÃÑ·# Z=iH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯O^À iHÍ~°∞¤ K«kq
„Ñ¨H\õ O˜ Kå~°∞. JO^Œ∞Ö’ ^Œo`«∞Å∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl 30 ÖËHõ 35 ZHõ~åÅ∞
"åik HÍ^Œh, 1933 P~ü.Zãπ.P~üÖ’ J^ŒO`å yi[#∞Å ¿Ñ~°∞ g∞^Œ LOk
HÍ|\˜ì P `«~∞° "å`« "Õ~ˆ Z=~°∞ ^•xx ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl Jk K≥Å^¡ hŒ ~Ô "≥#∂º
JkèHÍ~°∞Å∞ J<åfl~°∞. yi[#∞Å *Ï˝ÑH¨ ÍÅ „Ñ¨HÍ~°O P Éè∂í q∞ "åi ™êfinè#OÖ’<Õ
LO_Õk. J~Ú`Õ 1967Ö’ Hõ~} ° O, =Ú#ã¨|∞Å∞ áÈbã¨∞Å`À =zÛ yi[#∞Å#∞
"≥oá¡ ⁄=∞‡x K≥ÑÊ≤ |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O‰õΩ K≥Ok# ^Œo`«∞Å‰õΩ ^•xx JÑ¨ÊyOKå~°∞.
"åiÖ’ 20 =∞OkH˜ _çáê¶ ~°O Ñ¨\ÏìÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O Hõ~} ° O WKåÛ_»∞. W"Õg K≥Å=¡ x
D "Õãq¨ Ö’ ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨H\ õ O˜ KåHõ, |∂ã¨~åAÑëÖ¡ ’x yi[#∞Å∞
yi[<Õ`~« ∞° Å ™êQÆ∞ "≥Ú`«OÎ |O^£ ÃÑ\Õì z, ^Œo`«∞Å∞ MÏm KÕã#≤ D 30 ÖËHõ
35 ZHõ~åÅ#∞ =∂„`«O `å"Õ∞ ^Œ∞#∞flH˘x <å@∞¡ "Õ™ê~°∞. P„QÆÇÏ≤ Oz# ^Œo`«∞Å∞
PO^Àà◊# KÕÑ\ ¨ Ïì~∞° . '1 PÑ¶π 70—Ö’ ^Œo`«∞Å‰õΩ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù W"åfiÅx XHõ
_ç=∂O_»∞, U*ˇhûÖ’ L#fl ^Œo`«∞Å#∞ H˘O_»=∂ÅÅ∞, H˘O_» =∂kQÆÅ∞QÍ,
JO>Ë yi[#∞Å∞QÍ QÆ∞iÎOKåÅx =∞~À _ç=∂O_»∞ =ÚO^Œ∞H˘KåÛ~Ú. yi[<Õ`~« °
~Ô `· ∞« <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ Wk =∞Oz J^Œ#∞QÍ HõxÑ≤OzOk. yi[#∞Å∞ ^Œ∞#∞fl‰õΩ#fl
^Œo`«∞Å Éè∂í q∞Ö’ ™êQÆ∞#∞ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À PÑ≤`,Õ J^Õ TÑ¨ÙÖ’ yi[#∞Å∞
"≥Ú`«ÎOQÍ J@HÍ~ÚOz# yi[<Õ`«~°∞Å ™êQÆ∞#∞ Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOK«=K«∞Û#x
PtOKå~°∞. ÖË^• HõhãÖ yi[#∞Å‰õΩ '|∞kú K≥ÑÊ¨ =K«∞Û#x— PtOKå~°∞.
^Œo`«∞Å Éè∂í q∞Ö’ yi[#∞Å∞ "Õã#≤ =i<å@∞¡ Ñ‘Hˆ Ü«∞_®xH˜ PQÆãìπ 5=
`Õn á⁄^Œ∞Ì#fl yi[<Õ`«~°∞Å∞ |∞\ÏìÜ«∞QÆ∂_≥O #∞O_ç ã¨∂¯@~°¡Ö’, "≥∂\Ï~ü
Ãã·Hà˜ Ö ¡◊ ’, „\ÏHõ~ì Ö
¡° ’ |∂ã¨~åAÑëH¡ ˜ |Ü«∞Å∞^Õ~å~°∞. D QÆ∞OÑ¨ÙÖ’ ^Œo`«∞Å
HõO>Ë ^Œo`Õ`~« ∞° ÖË Z‰õΩ¯= =∞Ok L<åfl~°∞. nxH˜ <åÜ«∞Hõ`fi« O =Ç≤ÏOz# "å_»∞
Hõ~å@O ~åOÉÏ|∞. [OQÍÔ~_ç¤ QÆ∂_≥OÖ’ L#fl J`«x ã≤x=∂ \ÏH©ãπ =~°¯~°#¡ ∞
‰õÄ_» fã¨∞H˘KåÛ_»∞. |∞\ÏìÜ«∞QÆ∂_≥O =∞O_»ÅO #∞O_Õ HÍHõ rÅ∞QÆ∞q∞e¡
=∞O_»ÅO #∞O_ç ‰õÄ_» D ^•_çÖ’ áêÖÁæ#_®xH˜ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ |Ü«∞Å∞^Õi
=KåÛ~°∞. XHõ „QÍ=∂xfl ZOK«∞H˘x ÃÑ^ŒZÌ `«∞#Î ^•_ç KÕ¿ãÎ =¸_»∞ =∞O_»ÖÏÅÖ’#∂
yi[#∞Å∞ <ÀÔ~`«‰Î Ωõ O_» LO\Ï~°x PtOz#@∞ì<åfl~°∞. D ãÖ=`«û~°O Ñ¨tÛ=∞
QÀ^•=i U*ˇhûÖ’ yi[#∞Å PO^Àà◊# "≥Ú^ŒÅ~Ú#Ñ¨Ê\˜ #∞O_ç, =¸_»∞ U*ˇhû
=∞O_»ÖÏÅ yi[<Õ`~« ∞° Å∂ U*ˇhûH˜ ^ŒQ~æÆ Ö ° ’ L#fl ÃÑ^ŒÌ T~°~Ú# [OQÍÔ~_ç¤
QÆ∂_≥OÖ’ HõÅ∞ã¨∞H˘x =∞O`«<åÖÏ_»∞‰õΩO@∂<Õ L<åfl~°∞. |∂ã¨~åAÑë¡ Ñ¶∞¨ @#‰õΩ
Ñ¨^HŒä Oõ P =∞O`«<åÅÖ’ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘x L<åfl Pâ◊Û~°ºáÈ#=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
<å@∞¡ Ñ‘Hõ_®xH˜ |Ü«∞Å∞^Õi# yi[<Õ`«~°∞Å∞ ^•^•Ñ¨Ù 300 =∞Ok
L<åfl~°∞. yi[#∞Å#∞ ÉèÜ í ∞« ÃÑ@ì_®xH˜ B@∞¡ ¿ÑÅ∞Û‰õΩO@∂ |∂ã¨~åAÑë¡
"≥Ñ· Ù¨ áÈÜ«∂~°∞. <å@∞¡ "Õã#≤ Éè∂í q∞x áê_»∞ KÕÜ∞« _»"∞Õ HÍHõ, Ñ¨H¯õ # L#fl
yi[#∞Å Éè∂í =ÚÅÖ’x ‰õÄ~°QÍÜ«∞ áê^Œ∞Å∞ Ãã·Ò« ^èfiŒ OãÖ KÕ™ê~°∞. <åÅ∞QÆ∞
J~°\˜ K≥@∞¡, XHõ =∂q∞_ç K≥@∞ì qiKÕ™ê~°∞. J~Ú`Õ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ KÕã∞¨ #Î fl
ã¨<åflÇ¨Å QÆ∞iOz `≥eã≤# qq^èŒ QÆ∂_®Å yi[#∞Å∞ ‰õÄ_» ^•^•Ñ¨Ù 150 =∞Ok
P ~ÀA á⁄^Œ∞#Ì fl |∂ã¨~åAÑë¡ KÕ~∞° ‰õΩ<åfl~°∞. "åà◊¡ ^ŒQ~æÆ ° "åà◊¡ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞
PÜ«Ú^è•Å~Ú# qÅ¡O|∞Å∞O_»_O» K«∂ã≤ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ H˘OK≥O "≥#H˜¯ `«QÍæ~∞° .
^•O`À yi[#∞Å∞ „Ñ¨`º« i÷ <åÜ«∞‰õΩ_»~Ú# Hõ~å@O ~åOÉÏ|∞#∞ Ñ¨@∞ìH˘x
`«=∞ =∞^èºŒ ‰õÄ~ÀÛÉˇ@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. "åà◊¡ ÉOnQÍ ~åOÉÏ|∞ Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º QÆ∞iOz
"åà◊`¡ À K«~Û° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì_∞» . =∞^è•ºÇ¨ÏflO 12 QÆO@Å‰õΩ áÈbã¨∞Å∞ ‰õÄ_» =KåÛ~°∞.
JÑ¨Ê\˜HõÑ¨C_»∞ H˘=Ófi~°∞ P~ü._ç."À#∞ Ñ≤eÑ≤Oz Z=i Ç¨Ï‰õΩ¯ÖËq∞\’
`ÕÅ∞Û‰õΩO^•=∞x W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å∂ J#∞‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú`Õ P~ü._ç."À‰õΩ á¶È<£ KÕÜ∞« QÍ
P Ñ¶∞¨ ~°}¬ "å`å=~°}OÖ’ ~å=_»O W+Öì ÖËHõ P"≥∞ =∞~°∞ã¨\˜ ~ÀA W^ŒiÌ h
ZO.P~ü."À HÍ~åºÅÜ«∂xˆH ~°=∞‡xOk.
D q^èŒOQÍ ™êÜ«∞O„`«O J~ÚOk. WOHõ W~°∞ Ñ¨H∆ÍÅ∂ P ~ÀA‰õΩ
"≥oá¡ È~Ú =∞~°∞ã¨\˜ ~ÀA P~ü._ç."À ^ŒQ~æÆ ° Ç¨[~°∞ HÍ"åÅx x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.
yi[#∞Å∞ `«=∞‰õΩ ã¨ÇÏ¨ ["≥∞#ÿ #=∞‡HõO`À =ÚO^Œ∞ "≥#H˜¯ uiy "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞.
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ P `«~∞° "å`« ÖËz "≥oá¡ È`«∂ PHõ`å~ÚQÍ `˘_»Å∞ K«iz DÅÅ∞
"Õ™ê~°∞. ^•x`À yi[#∞Å∞ ~Ô zÛáÈÜ«∂~À ÖËHõ ^•_ç [~°QÉÆ ’`«∞O^Œx ÉèÜ í ∞« Ñ¨_®¤~À
`≥b^Œ∞QÍh, áÈ`«∞#fl"åà◊√¡ "≥#H˜¯ uiy ÉÏ}ÏÅ∞ "Õã≤ yi[<Õ`~« ∞° Å#∞ `«i=∂~°∞.
Hõ„~°Å`À H˘\Ïì~∞° . D ^•_ç H˘kÌ xq∞ëêÅ ¿ãÑ¨Ù =∂„`«"∞Õ [iyOk. JHõ¯_Õ L#fl
áÈbã¨∞Å∞ Ñïã≤u÷ x J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ `≥KåÛ~°∞.
=∂=¸Å∞QÍ W@∞=O\˜ ãÖÑ¶∞¨ @# [iy`Õ áÈbã¨∞Å∞ W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å g∞^•
^˘g∞‡ˆHã¨∞ ÃÑ_»`å~°∞. HÍh |∂ã¨~åAÑë¡ Ñ¶∞¨ @#Ö’ 115 =∞Ok yi[#∞ÅÃÑ·#
=∂„`«"∞Õ Hˆ ã¨∞ ÃÑ\Ïì~∞° `«ÑÊ¨ yi[<Õ`~« ∞° ÅÃÑ·# Hˆ ã¨∞ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ . JO^Œ∞Ö’#∂
yi[#∞ÅÃÑ·# Ç¨Ï`åº„Ñ¨Ü∞« `«flO (ÃãHõ<∆ £ 307) Hˆ ã¨∞ ÃÑ\Ïì~∞° . "åiÖ’ 43 =∞Ok
XHõ <≥ÅÃÑ·QÍ Éˇ~ÚÅ∞ ~å‰õΩO_® ~å[=∞O„_ç ÃãO„@Öò *ˇÅ · ∞Ö’ LO_çáÈÜ«∂~°∞.
WOHõ áÈÅ=~°O =∞O_»ÖÏxH˜ áÈ^•O. áÈÅ=~°O =∞O_»ÅOÖ’x ^˘O_»ÑÓ¨ _ç
J<Õ yi[<Õ`~« ° „QÍ=∂xH˜ ã¨g∞ÑÖÖ’ =∞#∞QÀáêÅ, ‰õΩOHÍÅ, ¿Ñ„_®Å J<Õ
yi[# „QÍ=∂Å∞ L<åfl~Ú. D „QÍ=∂Åhfl XHõÑÊ¨ \˜ Ñ≤~åî Ñ¨Ù~°O [q∞O^•~°∞
Z¿ãì\Ö ò ’xq. XHõÑÊ¨ \˜ g\˜ Ü«∞[=∂x Ç¨ÏŸ`« t=~å=∞ âß¢ã≤Î J<Õ „ÉÏÇ¨Ï‡}∞_»∞.
Z¿ãì\Å ò ∞ ~°^~ÌŒ Ú H“Å∞^•~°‰¡ Ωõ Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò ^•fi~å Ñ¨\ÏìÅ∞ =KåÛ~Ú QÍh D
Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò Ñ¨\ÏìÅ∞ á⁄Ok# ~Ô `· ∞« ÅÖ’ Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO t=~å=∞âß¢ã≤Î a<åg∞
ÖË#x yi[#∞Å Jaè„áêÜ«∞O. J`«xx WÑ¨Ê\˜H© 'Ç¨ï‰õΩO¿Ñ@ [q∞O^•~°∞— J<Õ
JO\Ï~°∞. ‰õΩOHÍÅÖ’ 149 ZHõ~åÅ∞ <Õ~∞° QÍ J`«x ¿Ñ~°∞ g∞^Œ<Õ L<åflÜ«∞h,
áê`« [q∞O^•s Z¿ãì\Ö ò ’ "≥Ú`«OÎ 3000 ZHõ~åÅ∞ a<åg∞QÍ J`«x Pnè#OÖ’<Õ
L<åflÜ«∞h yi[#∞Å∞ JO\Ï~°∞. Wq HÍHõ ÃÑ· =¸_»∞ yi[# QÆ∂_®ÅÖ’#∂,
~Ô _ç<¤ åQÆOáêÖˇO J<Õ =∞~˘Hõ yi[# QÆ∂_≥OÖ’#∂ 1925–30 ^•HÍ yi[#∞Å
™êQÆ∞Ö’ L#fl Éè∂í =ÚÅ#∞ 1933 Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\òÖ’ ™êQÆ∞Éè∂í q∞QÍ HÍHõ ~Ô "≥#∂º
áÈ~°OÉ’‰õΩ (JÃããπ¤ "Õãπì ¢_≥·) Éèí∂q∞QÍ ~å~ÚOz yi[<Õ`«~°∞Å‰õΩ Ñ¨\Ïì
KÕ~ÚOKå~°x ‰õÄ_» yi[#∞Å P~ÀÑ¨}. nx ÃÑ·# yi[#∞Å∞ „Ñ¨ã∞¨ `Î O« ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’
ˆHã¨∞ "Õã≤ L<åfl~°∞. D q"å^ŒOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ yi[#∞Å∞ D ãÖ=`«û~°O
=∞#∞QÀáêÅ, ‰õΩOHÍÅ, ¿Ñ„_®Å, ~Ô _ç<¤ åQÆOáêÖˇOÅÖ’ "≥Ú`«OÎ 700 ZHõ~åÅÖ’
yi[<Õ`«~°∞Å ™êQÆ∞#∞ J@HÍ~ÚOKå~°∞. q"å^ŒO `ÕÖËO`« =~°‰õΩ ™êQÆ∞
KÕÜ≥Ú^ŒÌ<åfl~°∞. yi[<Õ`«~°∞Å∞ ^˘O_»Ñ¨Ó_çx ˆHO„^ŒO KÕã¨∞H˘x ^•_çH˜ ã≤^ŒúO
JÜ«∂º~°∞. =∂iÛ 20 <å_»∞ „\ÏHõ~ì ∞° ,¡ rÑ¨ÙÅÖ’ ‰õΩOHÍÅÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ ÉÏO|∞Å`À
ÉˇkiOKå~°∞. H˘O^Œ~∞° ¢ã‘Å Î #∞ H˘\Ïì~∞° . `«~∞° "å`« Hõ„~°Å∞ KÕ`|« @∞ìH˘x ¿Ñ„_®ÅÖ’
'á¶êQ¡ ∑ =∂~üÛ— KÕ™ê~°∞. =∞~°∞ã¨\˜ ~ÀA =∞#∞QÀáêÅ ÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ Wà◊Ö ¡ ’ ‰õΩO_»Å∞
Ñ¨QÆÅQ˘\Ïì~°∞. `«Å∞Ñ¨ÙÅ∞ q~°Q˘\Ïì~°∞. ^è•#ºO, ‰õΩO‰õΩ_»∞ HÍÜ«∞Å |™êÎÅ∞
^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞. "≥Ú`«OÎ J~Úkà◊Ã¡ Ñ·# ^•_ç KÕ™ê~°∞. HÍ~°O ÃÑO@=∞‡ J<Õ ¢ã‘Î
KÕ~Ú q~°Q˘æ\Ïì~∞° . Hõ@Oì ~å[=∞‡#∞ H˘\˜ì P"≥∞ WO\’¡ J#flOÖ’ Wã¨∞Hõ HõeÑ≤
`˘HÍ¯~°∞. ã¨∞#flO "≥OHõ@ÅH˜‡∆ WO\’¡ H˘O`« |OQÍ~°O, 4000 ~°∂áêÜ«∞Å #QÆ^∞Œ
fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°∞. á⁄^Œ∞#Ì fl 11 #∞O_ç XO\˜QOÆ @ ^•HÍ D Ãã·fi~° qÇ¨~°O ™êyOk.
=∞#∞QÀáêÅÖ’ 'â◊H—Î˜ J<Õ ã¨fiK«ÛOù ^Œ ãÖã¨Ö ÷ ’ Ñ¨x KÕ¿ã HÍ~°O "≥OHõ>âË fi◊ ~°
~å=Ù J<Õ yi[#∞_»∞ LO\Ï_»∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J`«#∞ ‰õΩOHÍÅÖ’ L<åfl_»∞.
^•_ç [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ J`«#∞ "≥#H˜¯ =KåÛ_»∞. yi[<Õ`~« ∞° Å∞ J`«#∞ ~å=_»O
QÆ=∞xOz ~åà◊`¡ À Hõ„~°Å`À Z^Œ∞~°∞áÈ~Ú, J`«#∞ áêiáÈ`«∞O>Ë "≥O@|_ç `«iq∞
Ñ¨@∞ì‰Ωõ <åfl~°∞. J`«x ÉÏ==∞ik q∞_çÜ∞« O HÀj~å=Ù#∞ ‰õÄ_» Ñ¨@∞ìH˘x W^ŒiÌ h
qÑ¨s`«OQÍ H˘\˜,ì ÉË_¡ `¡» À Hõ`∞« ÅÎ `À HÀã≤, ~å_»`¡ À á⁄_çz, XHõ „\ÏHõ~ì Ö ü ’ "Õã≤
ã¨"åà◊√¡ qã¨∞~°∞`«∂ T~°O`å uáêÊ~°∞. ÉÏO|∞Å∞ "Õ™ê~°∞. P `«~∞° "å`« "åà◊#¡ ∞
^˘O_»ÑÓ¨ _çH˜ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú H˘O`« ¿ãÑ¨Ù XHõ ~Ô `· ∞« WO\’¡#∂, H˘O`« ¿ãÑ¨Ù XHõ
=∂q∞_ç `À@Ö’#∂ LOz =∞~°∞ã¨\˜ ~ÀA "åà◊K ¡ `Õ « XHõ `≥Å¡ HÍy`«O g∞^Œ
ãÖ`«HõO KÕ~ÚOK«∞HÀ=_®xH˜ qÑ¶¨Å Ü«∞`«flO KÕã≤ z=iH˜ q_çzÃÑ\Ïì~°∞.
|∂ã¨~åAÑëÖ ¡ ’ yi[#∞Å∞ KÕã#≤ ^•_ç XHõ ÃÑ^ŒÌ ãÖÑ¶∞¨ @#QÍ „Ñ¨Kå~°O J~ÚOk
QÍh =∞#∞QÀáêÅÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ JO`«HOõ >Ë KåÖÏ „‰õÄ~°OQÍ KÕã#≤ D ^•_ç
QÆ∞iOz „Ñ¨Kå~°"∞Õ [~°∞QÆÖ^Ë ∞Œ .
D <åÅ∞QÆ∞ T~°Ö ¡ ’ "≥Ú`«OÎ 700 ZHõ~åÅÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å =º=™êÜ«∂xfl
J@HÍ~ÚOz#O^Œ ∞ ‰õ Ω 38 =∞Ok yi[#∞ÅÃÑ· # „H˜ q ∞#Öò ˆ H ã¨ ∞ Å∞
#"≥∂^ŒÜ∂« º~Ú. "åà◊O¡ ^Œ~∂° JÔ~ã¨Ü ì ∂« º~°∞. JO^Œ∞Ö’ ~Ô _ç<¤ åQÆOáêÖˇOÖ’ L#fl
Éè∂í q∞x =∂„`«O yi[#∞Å∞ P„Hõq∞OK«∞H˘x ™êQÆ∞ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. D TiÖ’
„Ñ¨ã∞¨ `Î O« H˘O_»~Ô _»¡ ™êQÆ∞Ö’ L#fl Éè∂í q∞x 1933 Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\òÖ’ ~Ô "≥#∂º
áÈ~°OÉ’‰õΩQÍ ~å~ÚOz yi[<Õ`«~°∞Å∞ ã¨fiO`«O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°x yi[#∞Å
P~ÀÑ¨}. ^•xÃÑ·# "åà◊√¡ ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ "Õã#≤ Hˆ ã¨∞ qKå~°}Ö’ LOk.
=ÚyOÑ¨Ù :
Wn, ‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ yi[# yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« Å Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å
Hõ^.Œä
yi[<Õ`~« ∞° ÅÖ’ z#fl ~Ô `· ∞« Å∞ ÖË~å, "åà◊¡ ãÖQÆ`qÕ ∞\˜ Jx P"ÕâÑ◊ _¨ Õ
=ÚO^Œ∞ yi[#∞Å ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ ã¨Ê+Öì QÍ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_»O J=ã¨~O° . J_»qÖ’
„|uˆH yi[#∞Å‰õΩ J_»q `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ P^è•~°O ÖË^∞Œ . J_»q Éè∂í =ÚÅ∞, J@g
ãÖÑ¨^Œ "åi r=<å^è•~°O. J_»=ÙÅ "åºáêsHõ~} ° Ñ¶e¨ `«OQÍ J@g ãÖÑ¨^Œ
g∞^Œ yi[#∞Å∞ `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ „Hõ=∞OQÍ HÀÖ’Ê`«∞<åfl~°∞. J@g ãÖÑ¨^Ö Œ ’
H˘O`« ÉèÏQÆO yi[#∞Å‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ x+≤ÔúŒ J~ÚOk. WOH˘O`« ÉèÏQÆO á¶ê~Ô ãπì
_çáê~ü"ì ∞≥ O\ò Pã≤,Î ÖËHáõ È`Õ yi[# HÍ~˘Êˆ~+¨<£ Pã≤Î J~ÚOk. Pk"åã¨∞Å∞ P
„Ñ¨É∞íè `«fi âßYÅ ÖËHõ ãÖã¨Å ÷ ‰õÄbÅÜ«∂º~°∞. JO`«HOõ >ˇ =ÚO^Œ∞#∞O_ç J_»q
Éè∂í q∞ Ñ¨~å~¸Hõ$`«O J=Ù`«∞#flk. 1917Ö’<Õ Ñ¨~å~¸Hõ~} ° #∞ xÜ«∞O„uOK«_®xH˜
„a\˜+π "åà◊√¡ K«@Oì KÕã<≤ å 70 ãÖ=`«û~åÅ `«~∞° "å`« Ñ¨~å~¸Hõ~} ° ÃÑiyO^Õ
HÍx `«QÖ æÆ ^Ë ∞Œ . „Ñ¨É∞íè `«fi ÖˇH¯õ Å „Ñ¨HÍ~°"∞Õ U*ˇhûÖ’ ã¨QOÆ HõO>ˇ Z‰õΩ¯= Éè∂í q∞
yi[<Õ`~« ∞° Å KÕuÖ’ LOk. |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O =∞O_»ÖÏxfl XHõ L^•Ç¨Ï~°}QÍ
fã¨∞‰õΩO>Ë P =∞O_»ÅOÖ’x Éèí∂q∞ Ü«∂[=∂#ºO ÖˇHõ¯Å∞ D q^èŒOQÍ
L<åfl~Ú.
ZHõ~åÅ∞
"≥Ú`«OÎ ™êQÆ∞ Éè∂í q∞ 52,700
yi[#∞Åk 22,400
yi[<Õ`~« ∞° Åk 22,000
HÀ~°∞ì Hˆ ã¨∞Ö’¡ W~°∞‰õΩ¯#flk *2,300
áÈ~°OÉ’‰õΩÅ∞ (JÃããπ¤ "Õã)ìπ 6,000
(*HÀ~°∞ì Hˆ ã¨∞Ö’¡ L#fl^ŒO`å yi[<Õ`~« ∞° Å Pnè#OÖ’ L#fl Éè∂í "Õ∞)
'1 PÑ¶π 70— |Å"≥∞ÿ# K«@ì"Õ∞QÍh ^•x HÕ^Œ [iˆQ qKå~°}Å∞

^Œ™êÎ"A Õ Å#∞ „Ñ¨^•è # „Ñ¨=∂}OQÍ fã¨∞HÀ=_»O =Å¡ Jk yi[#∞Å‰õΩ Z‰õΩ¯=
"Õ∞Å∞ KÕÜ∞« ÖËHáõ È~ÚOk. '1 PÑ¶π 70— Hˆ ã¨∞Å ^•fi~å Ü«∂[=∂#º x~åú~} °
[iy# ™êQÆ∞ Éè∂í q∞Ö’ 54 âß`«O yi[<Õ`~« ∞° ÅˆH ^ŒH¯˜ O^Œh, 46 âß`«O =∂„`«"∞Õ
yi[#∞Å‰õΩ ^ŒH¯˜ O^Œh ÃÑ·# K«∂™ê=Ú. yi[#∞ÖË Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕã≤ Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞
KÕã≤ LO>Ë `«ÑÊ¨ '1 PÑ¶π 70— qKå~°}ÅÖ’ yi[#∞Å#∞ áêsì KÕÜ∞« _»O ÖË^hŒ ,
P qKå~° } Å∞ „Ñ¨ É è í ∞ `åfixH© yi[<Õ ` « ~ ° Ô ~ · ` « ∞ ‰õ Ä =∞^è Œ º "åº[ºOQÍ
™êQÆ∞`«∞<åflÜ«∞h K≥áêÊ=Ú. yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« qKå~°}ÏkèHÍix ãÖ`«$Ñ≤Î Ñ¨~K ° Õ
^Œ™êÎ"A Õ Å∞ K«∂Ñ≤¿ãÎ KåÅ∞. XHõ"àÕ ◊ JO^Œ∞‰õΩ aè#fl"≥∞#ÿ ã¨=∂Kå~°O J^Õ „QÍ=∂xH˜
K≥Ok# yi[#∞Å ^ŒQ~æÆ ° L<åfl Jk qKå~°}ÏkèHÍi ÑïjÅ#Ö’H˜ ~å^Œ∞. XHõ"àÕ ◊
=zÛ<å ^•xH˜ P^è•~°OQÍ HÍy`åÖËg K«∂Ñ≤OK«ÖHË áõ È`Õ "åi ÖˇH¯õ Ö’H˜ ~å^Œ∞.
|∂ã¨~åAÑë¡ QÆ∞iOKÕ yi[#∞ÖÁHõ Hõ^Œä K≥áêÎ~∞° . P TiH˜ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ
#∞O_ç Hõ=∞‡, HÍÑ¨Ù ~Ô `· ∞« Å∞ ~å=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜#ì ^ŒâÖ ◊ ’<Õ ÃÑ^Œ z#fl=∞‡ J<Õ
HÀÜ«∞ ¢ã‘Î "åix QÆ\Qì˜ Í Z^Œ∞~˘¯xO^ŒO@. P"≥∞ `«# "åà◊<¡ Õ r`«QÍà◊Q¡ Í ÃÑ@∞ìH˘x
ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’ =º=™êÜ«∞O KÕ¿ã^ŒO@. J~Ú`Õ P"≥∞#∞ ‰õΩ@∞O| HõÅÇ¨ÅÖ’
ÉèÏQÆOQÍ P"≥∞ JÅ∞¡_Õ á⁄_çz K«Oáê_»@. P `«~∞° "å`Õ "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ "åà◊√¡
"ÕQOÆ QÍ P Ti Éè∂í q∞x P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~°O@. Wk ZÑ¨C_»∞ [iyO^ŒO>Ë
"åà◊√¡ K≥ÑÊ¨ ÖË~∞° . „a\˜+π HÍÅOÖ’<å `«~∞° "å`«<å JO>Ë ‰õÄ_® K≥ÑÊ¨ ÖË~∞° . D
Hõ^#Œä ∞ U*ˇhû ÃãÊ+¨Öò _çÑÓ¨ º\© HõÖHˇ ~ìõ ü HÀ~°∞Ö
ì ’ ~°∞A=Ù KÕÜ∞« _®xH˜ HÍ=Åã≤#
_®‰õΩº"≥∞O@∞¡ yi[#∞Å ^ŒQ~æÆ ° ÖË=Ù. Jq XHõ "Õà◊ LxH˜Ö’ L<åfl P ãÖQÆu
yi[#∞Å‰õΩ `≥b^Œ∞. `≥eã≤<å P HÍy`åÅ#∞ ãÖáêkOK«_O» "åà◊‰¡ Ωõ ã¨∞ÅÉèOí
HÍ^Œ∞. L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ Ô~_ç¤<åQÆOáêÖˇO‰õΩ K≥Ok# yi[#∞Å∞ `«=∞ ˆHã¨∞‰õΩ
J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ _®‰õΩº"≥∞O@∞¡ W=∞‡x ã¨Éò il¢™êì~ü PÑ¶ã‘ ∞¨ Ö’ J_çy`Õ "åà◊√¡ 10
"ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å ÅOK«O J_çQÍ~°O@. yi[#∞Å∞ Hõ+Ñì¨ _¨ ç ÅOK«O ¿ãHõiOz
WzÛ<å HÍy`åÅ∞ ã¨HÍÅOÖ’ =Ú@ìÖ^Ë OŒ @.
Éè∂í =ÚÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz Hõ~} ° ÏÅ∞, =Ú#ã¨|∞Å∞ Uk `«ÅK«∞‰õΩO>Ë
Jk iHÍ~°∞HÔ¤ H˜¯Ok. J^Õ ã¨`º« O J~ÚOk. "åà◊√¡ yi[#∞Å∞ ™êQÆ∞ KÕã∞¨ #Î fl
^•xx yi[<Õ`~« ∞° Å ¿Ñi@ ~å™ê~À, áÈ~°OÉ’‰õΩÅ<åfl~À `≥b^Œ∞. ^Œ∞~å„Hõ=∞}#∞
J=∞‡HõOQÍ QÆ∞iÎOKåˆ~"≥∂ `≥b^Œ∞. WÑ¨C_»∞ P iHÍ~°∞Å ¤ Ö’ `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
"≥`∞« HÀ¯=∞#_»O yi[#∞Å‰õΩ âßÑ¨"∞Õ .
HÍ|\˜ì U*ˇhû Éèí∂q∞ q"å^•Å#∞ qKåiOKÕ Ñ¨^Œú`«∞Å QÆ∞iOz
Ñ¨Ù#~åÖ’zOK«=Åã≤# J=ã¨~O° LOk. „QÍ=∂ÅÖ’<Õ Ö’H± J^•Å`üÅ Ñ¨ûúŒ Ö’
qKå~°}Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz, =∞ødHõ ™êH∆ÍºxH˜ ‰õÄ_® KÀ@∞ HõeÊOz XH˘¯Hõ¯
„QÍ=∞OÖ’#∂ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù [iy# "≥#· O "≥eH˜ fÜ«∂e. JÑ¨C_»∞
`«ÑÊ¨ '1 PÑ¶π 70— qKå~°}ÅÖ’ Ñ¨ÓiÎ <åºÜ«∞O [~°Q^Æ ∞Œ .
~Ô O_»=k, U*ˇhûÖ’ ã‘eOQ∑ Ñïq∞u ZO`« LO_®Å<Õ ã¨=∞ã¨º. „Ñ¨ã∞¨ `Î O«
L#fl 40 ZHõ~åÅ∞ =∞s Z‰õΩ¯=. Jk ™êQÆ∞h\˜ ã¨~Ñ° ~¨¶ å ÖËx Éè∂í "Õ∞ HÍ=K«∞Û#∞
QÍh KåÖÏ ™ê~°=O`«"∞≥ #ÿ Éè∂í q∞, KåÖÏ qÅ∞=~Ú# Éè∂í q∞ HÍ|\˜ì ã‘eOQÆ∞#∞
15 ZHõ~åÅ‰õΩ `«yOæ z `«^•fi~å ÅaèOKÕ q∞QÆ∞Å∞ Éè∂í q∞x „Ñ¨É∞íè `«fiO ™êfinè#O
KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. D ~Ô O_»∞ Ñ¨#∞Å∂ KÕ¿ãÎ ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’ Éè∂í q∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕuÖ’H˜
=ã¨∞OÎ k. JO^Œ∞Ö’ Pk"åã¨∞Å r=# J=ã¨~åÅ‰õΩ áÈ#∞ q∞ye# Éè∂í q∞x
yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^Œ ~Ô `· ∞« Å‰õΩ (^Œo`«∞Å`À "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜)ì Ñ¨\Ïì KÕÜ∞« =K«∞Û#∞. JO`Õ
`«ÑÊ¨ yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ „Ñ¨^•è #O KÕã≤ '1 PÑ¶π 70—H˜ ÖÁã¨∞QÆ∞Å∞
ÃÑ@ì_O» ã¨~~° Ú# „Ñüáê^Œ# HÍ^Œ∞. ZO`« ¿Ñ^Œ"å~°~Ú<å yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ U*ˇhû
|Ü«∞@ „|`«∞‰õΩ `≥~∞° =Ù ^˘iˆH J=HÍâ◊O LOk. Pk"åã¨∞ÅHõk ÖË^∞Œ .
EÖˇ·–PQÆã¨∞ì 1996
L`«Î~åO„^èŒ lÖÏ¡Ö’¡
~°OQÆ∞~åà◊¡ "Õ@–HÍfis „Ñ¨=∂^•Å∞
qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡Ö’x `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞ÅÖ’ L#fl l.=∂_»∞QÆ∞Å
=∞O_»ÅO H˘„~°áê_»∞ ^ŒQ~æÆ ° 1997 #=O|~ü 25# '~°OQÆ∞~åà◊¡ HÍfis—
ÃÑ·HÑõ C¨ ‰õÄe #Å∞QÆ∞~°∞ yi[# ÉÏÅ∞~°∞ ^Œ∞~°‡~°}O áêÅ∞ HÍ=_»O`À
1993 #∞O_ç qâßY, `«∂~°∞Ê QÀ^•=i, q[Ü«∞#QÆ~O° U*ˇhûÅÖ’
#_»∞ã¨∞#Î fl ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHõO „Ñ¨ÇÏ¨ ã¨#O =∞~˘Hõ™êi K«~Û° ‰õΩ =zÛOk.
Xi™êû, ~å[™êÎ<Å £ #∞O_ç =zÛ# "åºáê~°ã∞¨ Å Î ‰õΩ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å
P^•Ü«∞O, ™ê÷xHõ „É’Hõ~°¡‰õÄ ~å[H©Ü«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õÄ ÅHõ∆Å
~°∂áêÜ«∞Å P^•Ü«∞O, áÈbã¨∞ J@g âßYÅ ã≤|ƒOkH˜ "ÕÅÖ’¡
=∂=¸à◊√¡ ãÖáêkOzÃÑ\˜#ì D qÅ∞"≥#· ~°OQÆ∞~åà◊¡ "Õ@ WÑ¨Ê\˜H˜
"≥Ú`«OÎ 24 „áê}ÏÅ∞ fã≤Ok. "≥Ú^Œ@ XHõ "åºáê~°ã∞¨ _Î Õ J~°‰Ωõ
áÈbã¨∞Å ÖÏsî ^≥|ƒÅ‰õΩ „áê}O =kÖÏ_»∞ (1993 ÃãÃÑìO|~ü 25).
P `«~∞° "å`« =¸_»∞ HÍfis „Ñ¨=∂^•ÅÖ’ 23 =∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞.
qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡ QÀÅ∞Q˘O_» =∞O_»ÅO Ñ¨ÑC¨ â‹\áì˜ êÖˇOÖ’ [iy#
HÍfis „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ 15 =∞Ok yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ∞ (1994 ÃãÃÑìO|~ü
4), `«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡ J_»f¤ QÆÅ =∞O_»ÅO `«Ñã¨ H≤ ˘O_» ^ŒQ~æÆ ∞° #fl
^Œ∞Ñ¨CÅáêÖˇO t"å~°∞Ö’ [iy# HÍfis „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ W^Œ~Ì ∞° yi[#
¢ã‘Å
Î ∞, W^Œ~Ì ∞° yi[# Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ (1995 =∂iÛ 9), qâßYÑ¨@flO
lÖÏ¡ l. =∂_»∞QÆ∞Å =∞O_»ÅO =O[~° „QÍ=∞ ÑÖKå~ÚfÖ’x
H˘„~°áê_»∞ ã¨g∞ÑÖÖ’ [iy# HÍfis „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ #Å∞QÆ∞~°∞ yi[#
ÉÏÅ∞~°∞ (1997 #=O|~ü 25) "≥Ú`«OÎ 23 =∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞.
D ~°OQÆ∞~åà◊√¡ =„*ÏÅO`« qÅ∞"≥#· q HÍ=Ù QÍh "≥Å Hõey#"Õ. =∞#
ò ’x Ñ¨<åflÖ’#∂, =∞# ~å¢+Öì Ö’x (J#O`«ÑÙ¨ ~°O lÖÏ¡)
^ÕâO◊ Ö’ =∞^èºŒ „Ñ¨^âÕ Ö
=„[Hõ~∂° ~üÖ’#∂ =„*ÏÅ QÆ#∞Å∞<åfl~Ú. W`«~° ~°HÍÅ ~°OQÆ∞~åà◊√¡ =∂„`«O J<ÕHõ
„áêO`åÅÖ’ ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú. "å\˜Ö’ `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å∞ XHõ\˜. `«∂~°∞Ê
Hõ#∞=∞ÅÖ’x Xi™êû „áêO`«OÖ’#∂, =∞# ~å¢+¨ìOÖ’x qâßYÑ¨@flO,
q[Ü«∞#QÆ~O° , `«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡ÅÖ’#∂ "≥Å QÆÅ ~°OQÆ∞~åà◊¡ xˆHá∆ êÅ∞
q™êÎ~O° QÍ L<åfl~Ú. g\˜x `«qfifÜ«∞_»O, ™ê#ÃÑ@ì_O» , J=∞‡_»O XHõ Ñ¨ûúŒ
„Ñ¨HÍ~°O [iy#@ì~Ú`Õ `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å J_»=ÙÅÖ’ |uˆH Pk"åã¨∞Å‰õÄ
W`«~° ¿Ñ^ŒÅ‰õÄ Ñ¨x ^˘iˆHk, P^•Ü«∞O ^˘iˆHk, „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ~åÜ«∞bì ~°∂ÑÖÖ’
_»|∞ƒ K≥ÑC¨ HÀ^ŒQæÆ "≥Ú`«OÎ Ö’ =Ú>Ëkì . P _»|∞ƒÖ’ H˘O`« ÉèÏQÆ"∞≥ <ÿ å J@g
„áêO`åÅ Jaè=$kúH© Pk"åã¨∞Å Jaè=$kúH© Y~°∞Û ÃÑ\˜#ì @ì~Ú`Õ J_»q"åã¨∞Å
rq`åÅ∞ =∞iO`« "≥∞~°∞QÆÜ∞Õ ºq.
Xi™êû ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO P ~å¢+Öì Ö’x HõÅÇ¨ÏO_ç, HÀ~åÑ¨Ù\ò, ãÖ|ÖòÑÓ¨ ~ü,
=∞Ü«¸~üÉOíè *ò lÖÏ¡ÅÖ’ ^˘iˆH ~°OQÆ∞~åà◊¡ q+¨Ü∞« OÖ’ H˘O`« ÉÏ^èºŒ `«QÍ<Õ
=º=Ç¨ÏiOzOk. "å\˜ `«=fiHÍxH˜ „Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ Öˇ·Ãã<£û Wã¨∞ÎOk. „Ñ¨Éèí∞`«fi
Ñ¨~º° "ÕH}
∆õ Ö’<Õ `«=fiHõO [~°∞QÆ∞`«∞Ok. `«qfi# ~åà◊#¡ ∞ ™ê#Éˇ>ìË ÅÑ¶Ú ¨ Ñï„â◊=∞
"≥Ú`«OÎ Pk"åã¨∞ÅˆH JÑ¨ÊyOK«|_çOk. ^•^•Ñ¨Ù 12 "ÕÅ Pk"åã¨∞Å ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞
nxÃÑ·# P^è•~°Ñ_¨ ç "≥∞~°∞QÆ~Ú# r=<åxfl á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
‰õÄ_® `«Q∞Æ =∂„`«O ~åÜ«∞bì =ã¨∞OÎ k.
=∞# ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO =∂„`«O L`«~Î ° HÀ™êÎ lÖÏ¡Å `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å
J_»=ÙÅÖ’x ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHÍhfl, J=∞‡HÍhfl Z@∞=O\˜ J[=∂~Ú+‘ ÖËx ¢ÃÑ·"\ Õ ò
"åºáê~°ã¨∞ÎÅ ÖÏÉèÏÅ "Õ@‰õΩ q_çz ÃÑ\˜ìOk. 1993Ö’ "≥Ú@ì"≥Ú^Œ\˜™êi
qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡ J~°‰õΩ „áêO`«OÖ’ ~°OQÆ∞~åà◊√¡<åflÜ«∞#fl q+¨Ü«∞O
|Ü«∞@Ñ¨_#ç Ñ¨Ê\˜ #∞O_ô–Xi™êû #∞O_ô ~å[™êÎ<£ #∞O_ô ~°OQÆ∞~åà◊¡ =~°‰Î Ωõ Å∞
~å|O^Œ∞Å ÖÏQÆ U*ˇhû g∞^Œ "åe, yi[#∞Å∞ (yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ∞ ‰õÄ_») `«qfi
fã≤# ~°OQÆ∞~åà◊#¡ ∞ ™ê÷xHõ „É’Hõ~¡° ã¨Ç¨ Ü«∞O`À K«=QÍæ H˘<Õã≤ fã¨∞‰õΩáÈ`«∞<åfl~°∞.
~åà◊§#∞ ™ê#Éˇ>ìË Ñï„â◊=∞ WHõ¯_» Jaè=$kú K≥O^ŒÖ^Ë ∞Œ . „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ P^•Ü«∞=¸
~å=_»O ÖË^∞Œ . yi[#∞Å‰õΩ ~åà◊¡ `«=fiHõO =Å¡ =KÕÛ P^•Ü«∞O =∂=¸Å∞ ‰õÄe=Å¡
=KÕÛ P^•Ü«∞O HõO>Ë ÉÏQÍ Z‰õΩ¯"ÕQÍh ^•xH˜ Éè~í À™ê ÖË^∞Œ . ~À[O`å Hõ+Ñì¨ _¨ <ç å
XHõ¯ ~°OQÆ∞~å~¸ ^˘~°H¯õ áÈ`Õ „â◊=∞O`å =$^ä•ÜÕ∞HÍHõ P^•Ü«∞O â◊¥#ºO. ~å~Ú
^˘iH˜`<Õ Õ P^•Ü«∞O. JO`ÕHÍHõ J=º=ã≤`÷ O« QÍ [iˆQ D `«=fiHõOÖ’ Éè„í ^Œ`å
xÜ«∞=∂ÖËg áê\ÕK«~∞° HÍ|\˜ì „Ñ=¨ ∂^•Å∞ [~°Q_Æ O» , HÍà◊√¡ KÕ`∞« Å∞ q~°Q˘æ@∞ìHÀ=_»O
=∂=¸Å~ÚáÈ~ÚOk. D „Hõ=∞OÖ’<Õ 23 „áê}ÏÅ∞ áÈÜ«∂~Ú.
D Ö’áêÅxfl\˜h „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ Z=~°∂ ZuÎ K«∂Ñ¨Háõ ÈÖË^∞Œ . k#Ñ¨„uHõÅ∞
~åã¨∂<Î Õ L<åfl~Ú. PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O lÜ«∂År âßY‰õΩ K≥Ok# Ñïâ’^è‰Œ Ωõ Å∞
Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ „ÑÉ¨ ∞íè `åfixH˜ ã¨∂K«#Å∞ ÑÖÑ≤OKå~°∞. J~Ú<å „ÑÉ¨ ∞íè `åfixH˜ ÃÑ^ŒQÌ Í Ñ¨@Öì ^Ë ∞Œ .
L`«~Î åO„^èÖ Œ ’x 13 =∞O_»ÖÏÅÖ’x 26 „QÍ=∂Å ÑïkèÖ’ ~°OQÆ∞~åà◊¡
xˆHá∆ êÅ∞<åflÜ«∞x PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O xÑ¨Ù}∞Å JOK«<å. P =∞O_»ÖÏÅ∞ :
QÀÅ∞Q˘O_», áê_Õ~∞° , J~°‰Ωõ , KÀ_»=~°O, q. =∂_»∞QÆ∞Å, l. =∂_»∞QÆ∞Å, l.ÔH. gkè,
zO`«Ñe¨ ,¡ ã¨|ƒ=~°O, J#HÍÑë¡ (qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡), ™êÅ∂~°∞ (q[Ü«∞#QÆ~O° lÖÏ¡),
J_»f¤ QÆÅ, ~°OÑ¨KÀ_»=~°O (`«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡). D 13 =∞O_»ÖÏÅÖ’x 26
„QÍ=∂ÅÖ’ ^•^•ÑÙ̈ 5000 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å qÅ∞= KÕ¿ã ~°OQÆ∞~åà◊¡ xˆHá∆ êÅ∞<åflÜ«∞x
"å~°∞ JOK«<å "Õâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ H˘xfl =O^ŒÅ HÀ@¡ qÅ∞= KÕ¿ã ~åà◊√¡ (ÃÑ· á⁄~°ÅÖ’
^˘iˆHq) D <åÅ∞QÆ∞#fl~° ãÖ=`«û~åÅÖ’ ¢ÃÑ·"\ Õ ò =~°‰Î Ωõ Å KÕuÖ’H˜ "≥oá¡ ÈÜ«∂~Ú.
Xi™êûÖ’ ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À ^˘~°∞‰õΩ`«∞#fl qÅ∞"≥#· ~°OQÆ∞~åà◊√¡ qâßYÑ¨@flO
H˘O_»ÅÖ’#∂ L<åflÜ«∞#fl ãÖQÆu "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\™˜ êiQÍ 1993 EÖˇ· <≥ÅÖ’
`≥eã≤Ok. J~°‰Ωõ =∞O_»ÅOÖ’x `«∞~å~ÚQÆ∞_»Ö’ XHõ yi[#∞_çH˜ HÍHõ`åmÜ«∞OQÍ
^˘iH˜# ~°OQÆ∞~å~Úx J`«#∞ Xi™êû‰õΩ K≥Ok# XHõ =ºH˜HÎ ˜ K«∂Ñ≤OK«QÍ J`«#∞
^•x qÅ∞=#∞ „QÆÇÏ≤ OKå_»h, P q^èOŒ QÍ J~°‰Ωõ Ö’Ü«∞Ö’ qÅ∞"≥#· ~°OQÆ∞~åà◊√¡
L<åflÜ«∞#fl q+¨Ü∞« O |Ü«∞\˜H˘zÛO^Œh JO\Ï~°∞. P<å\˜ #∞O_ç `«∞~å~ÚQÆ∞_»
ã¨fi~°∂Ñ¨"∞Õ =∂iáÈ~ÚOk. Xi™êû #∞O_ç =~°‰Î Ωõ Å∞ =KåÛ~°∞. yi[#∞Å∞ `«qfi
fã≤# XH˘¯Hõ¯ ~å~Úh =O^ŒÅ∂ "ÕÅ∂ WzÛ H˘#∞H˘¯x áÈ™êQÍ~°∞. |Ü«∞@
=∂Ô~¯\òÖ’ ^•x‰õΩO_Õ qÅ∞=Ö’ Wk XHõ¯ âß`«"∞Õ HÍ=K«∞Û. HÍh Pk"åã¨∞Å∞
^•xx áÈÅ∞Û‰õΩ<Õk `«=∞‰õΩ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞HõOQÍ =KÕÛ k#ãï "Õ`#« O`À. =º=™êÜ«∞
Ñ¨#∞Å‰õΩ ‰õÄeH˜ áÈ~Ú<å, ™êQÆ∞h~°∞ ÖËx J_»q KÕÅÖ’ #_»∞=ÚeiˆQÖÏ Ñ¨x
KÕã<≤ å, J_»qÖ’ |OHõ, ‰õΩO‰õΩ_»∞HÍÜ«∞Å∞ =ÔQ~· åÅ∞ U~°∞H˘zÛ yi[# ã¨ÇÏ¨ HÍ~°
HÍ~˘Êˆ~+¨<‰£ Ωõ Jq∞‡<å ~ÀA‰õΩ ãÖáêkOKÕ ^•xHõ#fl D ~°OQÆ∞~åà◊§ ¿ã^ŒºO–~å~Ú
^˘~°HÍÖË QÍh–KåÖÏ ~Ô @∞¡ Z‰õΩ¯= Ñ¶Ö ¨ Ïxfl Wã¨∞OÎ k. HÍ|\˜ì `«fi~°Ö’<Õ J~°‰Ωõ
„áêO`«OÖ’x Pk"åã¨∞Å∞, W`«~° [#O, q∞ye# Jxfl Ñ¨#∞Å∂ =∂<Õã≤ ã¨^∞Œ Å Ì ∞
Hõ@∞ìH˘x Ñ¨Å∞QÆ∂áê~å KÕ`« Ñ¨@∞ì‰Ωõ x ã¨∂~Àº^ŒÜ∞« O #∞O_ç Jã¨=Î ∞Ü«∞O ^•HÍ
(ÖÏO`«~∞° ÃÑ@∞ìH˘x P `«~∞° "å`« ‰õÄ_») ~°OQÆ∞~åà◊¡ "Õ@Ö’ Ñ¨_®¤~∞° . J~Ú`Õ
"Õ@‰õΩ áÈÜÕ∞"åà◊√¡ Z‰õΩ¯=ÜÕ∞º H˘nÌ ~åà◊√¡ ^˘iˆH"åi ãÖYº `«‰Ωõ ¯=~ÚOk.
ã¨~~° Ú# ã¨~ˆ fi [iÑ≤, ~åà◊√¡ ZHõ¯_» LO_»QÅ Æ "À QÆ∞iÎOz, ™êOˆHuHõOQÍ x~°∞+Ì "ì¨ ∞≥ #ÿ
Ñ¨ûúŒ Ö’ `«=fiHõO [iÑ≤`Õ „â◊=∞‰õΩ `«QæÆ Ñ¶e¨ `«O ^ŒHˆ ¯k. Éè„í ^Œ`å LO_Õk. HÍh
'=„*ÏÅ =~°‰Î Ωõ Å∞— P Ñ¨<OÕ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . ^•xH˜ HÍ"åeû# ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ>Ëì L^ÕâÌ O◊ ,
J=ã¨~O° "åà◊‰¡ Ωõ ÖË=Ù. "åà◊√¡ qâßYÑ¨@flOÖ’x ÃÑ¶"· ™£ êì~ü Ç¨ÏŸ@à◊Ö ¡ ’#∂, áê_Õ~∞°
=O\˜ U*ˇhû `åÅ∂HÍ Hˆ O„^•ÅÖ’x J^≥Ì Wà◊Ö ¡ ’#∂ |ã¨ KÕã≤ „É’Hõ~¡° ^•fi~å
yi[#∞Å∞ Ui `≥zÛ# ~åà◊√¡ H˘#∞‰õΩ¯<Õ"å~°∞. "å\˜x fã¨∞‰õΩáÈ~Ú ~å¢+Öì
|Ü«∞@ ZHõ¯_À Jq∞‡ ÅHõÅ ∆ ∞ ãÖáêkOKÕ"å~°∞. ~°OQÆ∞~åà◊¡ q+¨Ü∞« O |Ü«∞@Ñ¨_#ç
`«~åfi`« XHõ¯ =¸_»∞ <≥ÅÅ HÍÅOÖ’<Õ 100 HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å qÅ∞= KÕ¿ã
~°OQÆ∞~å~Ú qâßY U*ˇhû #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ "≥oá¡ È~ÚO^Œx JOK«<å. D 100
HÀ@¡ÃÑ·# „Ñ¨É∞íè `«fiO 5 âß`«O ~åÜ«∞bì ¿ãHõiOz<å ^•xH˜ 5 HÀ@¡ P^•Ü«∞O =zÛ
LO_Õk. P 5 HÀ@∞¡ áê_Õ~∞° S.\˜._ç.Z. ^•fi~å yi[#∞Å ÉÏQÆ∞ HÀãÖ Y~°∞ÛÃÑ\˜ì
LO>Ë ZO`À "Õ∞Å∞ [iy LO_Õk. HÍh „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°‰¡ Ωõ –HõhãÖ J~°‰Ωõ
ZO.P~ü."À‰õÄ Zãπ.SH©–`˘e<å\˜ #∞O_ç D ãÖQÆu `≥eã≤<å "å~°∞ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
`≥eÜ«∞*Ëã≤ D '=„*ÏÅ "Õ@—#∞ „Hõ=∞|^ŒOú KÕ¿ã „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . `«=∞
*Ë|∞Å∞ =∂„`«O xOÑ¨ÙH˘x ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^•~°∞.
HÍh Hˆ =ÅO ™ê÷xHõ „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°#¡ ∞ `«ÑC¨ Ñ¨\ì˜ T~°∞HÀÖË=Ú. 1993
Ö’#~Ú`Õ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°‰¡ Ωõ `≥eÜ«∞^Œ#∞HÀ=K«∞Û. P `«~∞° "å`« JO^ŒiH©
`≥eã≤Ok. `≥eã‘ "å~°∞ KÕãO≤ k â◊¥#ºO.
"≥ Ú ^Œ \ ˜ =¸_» ∞ <≥ Å ÅÖ’ 100 HÀ@¡ ~° O QÆ ∞ ~åà◊ √ ¡ |Ü« ∞ \˜ H ˜
áÈÜ«∂Ü«∞<åfl=Ú. =¸_»∞ <≥ÅÅ `«~åfi`« XHõ ^Œ∞~°…@# HÍ~°}OQÍ D
=º=Ç¨~åxH˜ `å`å¯eHõOQÍ „ÉËH± Ñ¨_Oç k. JO`« ÃÑ^≥`Ì ∞« #Î , JxÜ«∞`«OQÍ [iy#
D =º=Ç¨~°O KåÖÏ J~åK«HOõ QÍ [iyO^Œx "Õ~ˆ K≥ÑÊ¨ #=ã¨~O° ÖË^∞Œ . Ñ¨Å∞QÆ∂áê~°
Ñ¨@∞ìH˘x ~°OQÆ∞~åà◊¡ "Õ@Ö’ QÆ∞@ìÅ∂ Ñ¨Ù@ìÅ∂ `«"fiÕ [#O, "åà◊¡ "≥O@áÈ~Ú
ZHõ¯_» =∞Oz~å~Ú ^˘iH˜<å á⁄~°∞QÆ∞"å_çH˜ `≥eÜ«∞‰õΩO_® H˘<ÕÜ∂« Åx P~å@Ñ¨_Õ
„É’Hõ~°∞¡, =~°Î‰õΩÅ∞, gi =º=Ç¨~åxfl XHõ HõO@ HõxÃÑ_»∞`«∂ J=HÍâ◊O
^˘iH˜#Ñ¨C_»∞ "åà◊§ ãÖáê^Œ#Ö’ "å\Ï H˘>ËÜ ì ∂« Åx HÍK«∞‰õΩ#fl áÈbã¨∞Å∞,
~Ô "≥#∂º ã≤|ƒOk, J@gâßY ã≤|ƒOk–P ^Œ$â◊ºO HÀÖÏÇ¨ÏÅOQÍ<Õ LO_ç LO_®e.
^˘g∞‡Å∞, QÆÖÏ\ÏÅ∞ [iQÍ~Ú. J@∞=O\˜ XHõ ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ `«∞~å~ÚQÆ∞_»Ö’
ÃãÃÑìO|~ü 25 1993 <å_»∞ J~°‰Ωõ Zãπ.S, ZO.P~ü."À.e^ŒiÌ ã¨=∞HõO∆ Ö’ [iy#
ÖÏsîKåi˚Ö’ a[Üü∞‰õΩ=∂~ü *ˇ<· £ J<Õ Xi™êû (HõÅÇ¨ÏO_ç lÖÏ¡)‰õΩ K≥Ok# =~°‰Î Ωõ _»∞
`«ÅÑÿe K«xáÈÜ«∂_»∞. x*ÏxH˜ Zãπ.S J`«xx Ñ¨@∞ìH˘x H˘\˜ì =∞s K«Oáê_»x
„Ñ¨`º« Hõ∆ ™ê‰õΩ∆ Å Hõ^#Œä O.
JÑ¨C_»∞ KåÖÏ Q˘_»=~ÚOk. '=„*ÏÅ "Õ@—QÍ ¿Ñ~°∞ á⁄Ok# ~°OQÆ∞~åà◊§
"Õ@Ö’ U"Õ∞O [~°∞QÆ∞`«∞#fln Ñ¨„uHõÅ∞ q=~°OQÍ ~å™ê~Ú. „Ñ¨É∞íè `«fiO *’HõºO
KÕã∞¨ H˘x D =º=Ç¨~åxfl „Hõ=∞|^ŒOú KÕ¿ãÎ ~åàı~ˆ¡ yi[#∞Å`À ã¨Ç¨ JO^ŒiH©
=∞Oz^Œx ÃÑ^ŒÅ Ì O^Œ~∂° (PO„^èŒ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O lÜ«∂År âßY Ñïâ’^è‰Œ Ωõ Å`À
ã¨Ç¨ ) ã¨ÅÇ¨ WKåÛ~°∞. HÍh „Ñ¨É∞íè `«fiO ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHÍxfl WHõ [~°QhÆ Ü«∞O
Jx „Ñ¨H\ õ O˜ z T~°∞H˘Ok. H˘<åflà◊¡ `«~∞° "å`« "åºáê~°O =∞m¡ Ñ¨ÙOA‰õΩOk.
=∞~˘Hõ Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ „Ñ¨=∂^ŒO [iˆQ^•HÍ JO^Œ~∂° ^•xfl =∞izáÈÜ«∂~°∞.
D „Ñ¨=∂^ŒO U*ˇhûÖ’ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . U*ˇhûH˜ "≥Å∞Ñ¨Å (J~Ú`Õ U*ˇhûx
P#∞H˘x) L#fl QÀÅ∞Q˘O_» =∞O_»ÅOÖ’ [iyOk. J~°‰Ωõ Ö’ "≥Ú^ŒÖ#·ˇ `«=fiHÍÅ∞
`«fi~°Ö’<Õ áê_Õ~∞° ‰õÄ QÀÅ∞Q˘O_»‰Äõ W`«~° „áêO`åÅ‰õÄ áêHÍ~Ú. QÀÅ∞Q˘O_»
=∞O_»ÅOÖ’x Ñ¨Ñ¨Câ‹\ì̃áêÖˇOÖ’ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# ~°OQÆ∞~åà◊√¡<åflÜ«∞x `≥eã≤Ok.
`«=fiHÍÅ∞ *’~°∞QÍ [iQÍ~Ú. qq^èŒ ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ∞
„Ñü~ÀE L`åûÇ¨ÏOQÍ `«=Ùfi‰õΩO@∂ áÈÜ«∂~°∞. "åà◊‰¡ Ωõ ^˘iH˜# ~°OQÆ∞~åà◊#¡ ∞
JHõ¯_Õ HÍÑ¨ÙHÍã≤# =~°‰Î Ωõ Å∂, =~°‰Î Ωõ Å „É’Hõ~∂° ¡ H˘xfl =O^ŒÖ’ =∞Ç¨ J~Ú`Õ
"ÕÖ’ WzÛ H˘#∞‰õΩ¯x áÈÜÕ∞"å~°∞. |Ü«∞@ =∂Ô~¯\òÖ’ "å~°∞ P ~å~Úx Zxfl
ÅHõÅ∆ ‰õΩ J=Ú‡‰õΩ<åfl D =∂„`«O P^•Ü«∞O ^˘~°H_õ "» ∞Õ =∞Ç¨ÉèÏQÆº=∞x ÉèÏqOz#
Ñ¨ÑC¨ â‹\áì˜ êÖˇO „Ñ¨[Å∞ ~åà◊√§ `«qfi fã¨∂<Î Õ L<åfl~°∞.
J~Ú`Õ `«=fiHõO „Ñ¨=∂^ŒÉiíè `«"∞≥ #ÿ Ñ¨x. <ÕÅÖ’ `«=Ùfi`«∂ áÈ`«∞O>Ë ™⁄~°OQÆO
ÖÏQÆ U~°Ê_»∞`«∞Ok. Jk ÃÑ· <ÕÅ‰õΩ ã¨=∂O`«~O° QÍ <ÕÅ Ö’Ñ¨Å ™êQÆ∞`«∞Ok.
ZÑ¨Ê\˜HÑõ C¨ _»∞ `«qfi# "Õ∞~°‰Ωõ P ™⁄~°OQÆO ÃÑ· HõÑC¨ #∞ xÅÉˇ@_ì ®xH˜ U~åÊ@∞¡
KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ =ÚO^Œ∞‰õΩ áÈ"åe. ÖËHáõ È`Õ U^À XHõ ~ÀA HõÑC¨ ‰õÄeáÈ~Ú
™⁄~°OQÆOÖ’x ‰õÄe"åà◊√¡ ã¨r=OQÍ ã¨=∂kè JÜÕ∞º „Ñ¨=∂^ŒO LO@∞Ok. 1994
ÃãÃÑìO|~ü 4# QÀÅ∞Q˘O_» =∞O_»ÅO Ñ¨ÑC¨ â‹\áì˜ êÖˇOÖ’ J^Õ [iyOk.
<ÕÅÖ’ `«qfi =ã¨∞=Î ÙÅ#∞ (Ñ¶∞¨ # Ñ¨^•~°"÷ ∞≥ <ÿ å „^Œ="≥∞<ÿ å) "≥eH˜f¿ã L`«ÊuÎ
=º=ã¨#÷ ∞ K«@Oì 'QÆx— (mine) JO@∞Ok. =∂=¸Å∞ ÑïÉèÏ+¨Ö’ HÍfis Jx
Ñ≤eKÕn, #∂<≥ÉÏq (oil well) Jx Ñ≤eKÕn, ã¨ÇÏ¨ [ "åÜ«Ú=Ù#∞ <ÕÅ #∞O_ç
"≥eH˜ f¿ã iQÆ∞æ Jx Ñ≤eKÕn–Jhfl K«@Oì ^Œ$+≤Ö ì ’ QÆx (mine) HÕkˆH =™êÎ~Ú.
g\˜ x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ ãÖ|OkèOz q=~°"∞≥ #ÿ xÜ«∞=∂Å∞<åfl~Ú. g\˜Ö’ Ñ¨xKÕ¿ã
HÍi‡‰õΩÅ Éè„í ^Œ`‰« Ωõ ãÖ|OkèOz q=~°"∞≥ #ÿ K«\ÏìÅ∞<åfl~Ú. ~°OQÆ∞~åà◊¡ HÍfisÅ‰õΩ
=iÎOKÕ Éè„í ^Œ`å xÜ«∞=∂Å∞ "≥∞@bÃÑ¶„~°ãπ "≥∞<ÿ û£ ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ ,£ 1961Ö’ L<åfl~Ú.
D xÜ«∞=∂Å∞ J=∞ÅÜÕ∞º@@∞ì K«∂¿ã ÉÏ^èŒº`«QÆÅ JkèHÍ~°∞Å∞ ˆHO„^Œ
™ê÷~ÚÖ’#∂ ~å¢+¨™ì ê÷~ÚÖ’#∂ L<åfl~°∞. QÆ#∞Å K«@Oì , 1952 gi JkèHÍ~åÅ
QÆ∞iOz K≥ÑÙ¨ `«∞Ok. D JkèHÍ~°∞Å∞ ZÑ¨C_»~Ú<å U QÆx<≥<· å W<£ûÃÑH±ì KÕÜ∞« =K«∞Û.
QÆx x~°fiÇ¨Ï}‰õΩ ãÖ|OkèOz ^•x Ü«∂[=∂<åºxH˜ `«QÆ∞ P^ÕâßÅ∞ *Ïs
KÕÜ∞« =K«∞Û. Éè„í ^Œ`å xÜ«∞=∂Å#∞ Ju„Hõq∞Oz# "åi ÃÑ·# Hˆ ã¨∞ "Õã≤ „áêã≤‰Äõ º\ò
KÕÜ«∞=K«∞Û. QÆx Ü«∂[=∂<åºxH˜ QÆ#∞Å#∞ Éèí„^ŒOQÍ x~°fiÇ≤ÏOKÕ ÉÏ^èŒº`«
LO_»_»"Õ∞ HÍHõ, QÆxÖ’ [iˆQ „Ñü „Ñ¨=∂^•hfl ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#fl JkèHÍ~°¡‰õΩ
`≥eÜ«∞*ËÜ∞« =Åã≤# ÉÏ^èºŒ `« ‰õÄ_® LOk.
HÍh L`«~Î åO„^èŒ lÖÏ¡ÅÖ’ ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHõO [~°∞QÆ∞`«∞#fl HÍfisÅ‰õΩ
Ü«∞[=∂#∞Öˇ=~°∂ ÖË~∞° . "å\˜H˜ XHõ 'QÆx— ã¨fi~°∂Ñ¨"∞Õ (K«@Oì HõàÖ¡◊ ’) ÖË^∞Œ .
~°OQÆ∞~åà◊√¡ H˘#∞H˘¯xáÈÜÕ∞ =~°‰Î Ωõ Å∞ P HÍfisÅ Ü«∞[=∂#∞Å∞ HÍ~°∞. "å\˜Ö’
`«=fiHÍÅ∞ [i¿Ñ ‰õÄe"åà◊√¡ Z\Ï¡Q∂Æ HÍ~°∞. „Ñ¨É∞íè `«fiO P =~°‰Î Ωõ ÅˆH P HÍfisÅ#∞
bA‰õΩ WzÛ L<åfl ÖËHõ `å<Õ ~å¢+¨ì q∞#~°Öò _≥=ÅÑπ"∞≥ O\ò HÍ~˘Êˆ~+¨<£ ^•fi~å
"å\˜x #_çÑ≤ L<åfl "å\˜H˜ K«@Oì HõàÖ ¡◊ ’ 'QÆx— ã¨fi~°∂ÑÖ =zÛ LO_Õk. Éè„í ^Œ`å
K«\ÏìÅ ÑïkèÖ’H˜ P HÍfisÅ∞ =zÛ LO_Õq. JO`«=∂„`«O KÕ`« „Ñ¨=∂^•ÖËg
[~°Q=Æ x HÍ^Œ∞. „Ñ¨É∞íè `«fi x~°fiÇ¨Ï}Ö’ L#fl ã≤OQÆ~ˆ }˜ ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞ÅÖ’ ™êb<å
30 #∞O_ç 40 =∞Ok HÍi‡‰õΩÅ∞ QÆx „Ñ¨=∂^•ÅÖ’ K«xáÈ`«∞<åfl~°∞. J~Ú`Õ
Jk XHõ ÅHõ∆ =∞OkH˜ ÃÑ·QÍ Ñ¨xKÕ¿ã HõOÃÑh. Jk QÆxQÍ HÍ‰õΩO_» Z=~°∞Ñ¨_`ç Õ
"åà◊√¡ `«\Ïìáê~å Ñ¨@∞ìH˘x ÉÁQÆ∞æ `«qfi ÖÏsÅÖ’ áÈ¿ã Ñ¨ûúŒ Ö’ #_çz LO>Ë
WOÔHxfl „Ñ¨=∂^•Å∞ [iy LO_Õ"À!
HÍh 1993 #∞O_ç 1996 ^•HÍ „Ñ¨É∞íè `«fiO qâßY, q[Ü«∞#QÆ~O° , `«∂~°∞Ê
QÀ^•=i lÖÏ¡ÅÖ’x ~°OQÆ∞~åà◊¡ HÍfisÅ#∞ J\Ï¡Qˆ #_»=xzÛOk. P HÍfisÅ#∞
K«@ìO ÑïkèÖ’H˜ fã¨∞H˘zÛ "å\˜x ¢ÃÑ·"Õ\ò =º‰õΩÎÅÔH·<å yi[# ã¨Ç¨ÏHÍ~°
ãÖÑ¶∂¨ ÅÔH<· å „Ñ¨É∞íè `«fi ãÖã¨Å
÷ HÔ <· å bA‰õΩ WzÛ LO>Ë "å\˜Ö’ ~°OQÆ∞~åà◊√¡ Uˆ~
[#O HÍfis HÍi‡‰õΩÅ~Ú LO_Õ"å~°∞. Éèí„^Œ`å xÜ«∞=∂ÖË HÍHõ, „Ñ¨=∂^ŒO
[iy#Ñ¨C_»∞ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O HõeÊOKÕ K«\ÏìÅ∞ ‰õÄ_» "åiH˜ =iÎOKÕq. K«xáÈ~Ú#
23 =∞Ok ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ Pi÷Hõ ~°∂¿Ñ}Ï H˘O`« T~°@ J~Ú<å ^ŒHˆ ¯k. „Ñ¨É∞íè `«fiO
W^Õn ÖË‰Ωõ O_» KÕãO≤ k. bAH˜KÛÕ JkèHÍ~åxfl x~°fizOK«_®xH© ^•x xÜ«∞=∂Å#∞
xˆ~tÌ OK«_®xH© XHõ Hˆ O„^Œ K«@Oì (Mines and Minerals (development and
regulation) Act, 1957), XHõ ~å¢+¨ì K«@O ì (A.P. Minor Mineral Conces-
sion Rules, 1966) L<åfl~Ú. D K«\ÏìÅ∞<åflÜ«∞O>Ë<Õ J~°O ÷ , ZHõ¯_»~Ú<å
XHõ Ñ¨ûúŒ „Ñ¨HÍ~°O `«=fiHÍÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞O>Ë ^•xx QÆ#∞Å K«@Oì HÕkH˜ fã¨∞H˘zÛ,
bAH˜ WzÛ P `«=fiHÍÅ#∞ „Hõ=∞|^ŒOú KÕ¿ã ÉÏ^èºŒ `« „Ñ¨É∞íè `«fiO g∞^Œ LO^Œx.
JÑ¨C_»∞ HÍi‡‰õΩÅ‰õΩ H˘O`« ~°H} ∆õ LO@∞Ok, `«=fiHõO „Hõ=∞|^ŒOú QÍ [~°∞QÆ∞`«∞Ok,
Ñ¨~åº=~°} q^èfiŒ O™êxfl xÅ∞=iOKÕ J=HÍâ◊O LO@∞Ok, ÃÑ·QÍ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
P^•Ü«∞O ‰õÄ_» =ã¨∞OÎ k. D ÉÏ^èºŒ `«#∞ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO qã¨‡iOK«_=» ∞O>Ë
`«# ÑïáêÅ<å ÉÏ^èºŒ `«#∞ qã¨‡iOK«_"» ∞Õ .
nx Ñ¶e¨ `«O Ñ¨ÑC¨ â‹\áì˜ êÖˇOÖ’ |Ü«∞@Ñ¨_Oç k. XHõ Ñ¨ûúŒ ÖË‰Ωõ O_», U
*Ï„QÆ`ÅÎ« ∞ ÖË‰Ωõ O_» HÍfisx [#O `«=Ùfi‰õΩO@∂ áÈÜ«∂~°∞. "åà◊√¡ "≥eH˜ fã≤#
qÅ∞"≥·# ~°OQÆ∞~åà◊¡#∞ H˘#∞‰õΩ¯áÈÜÕ∞ =~°Î‰õΩÅ‰õΩ P HÍfis`À K«@ìs`åº U
ãÖ|O^èOŒ ÖË#>Ë,ì U ÉÏ^èºŒ `å ÖË#>Ë.ì „Ñ¨É∞íè `«fiO `«# q^è•#~åÇ≤Ï`«ºO`À "åiH˜
ÉÏ^èºŒ `« ÖË‰Ωõ O_» ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄O^Õ J=HÍâßxfl HõeÊOzOk.
z=iH˜ 1994 ÃãÃÑìO|~ü 4# Jã¨Î=ºã¨ÎOQÍ Z=iH˜ `Àz#@∞ì "å~°∞
áÈ\ÏáÈ\©QÍ `«=Ùfi‰õΩO@∂ áÈ~Ú# Ñ¨ÑC¨ â‹\áì˜ êÖˇO HÍfis ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeOk. P
ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ö’Ñ¨Å ZO`« =∞Ok L<åfl~À ‰õÄ_» Z=iH© `≥b^Œ∞. 100 =∞Ok
W~°∞‰õΩ¯<åfl~°h 70 =∞Ok W~°∞‰õΩ¯<åfl~°h =^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú. z=iH˜
â◊"åÅ#∞ |Ü«∞\˜H˜ fÜ«∞QÍ 15 =∞Ok K«xáÈ~Ú#@∞ì `ÕeOk.
=∞m¡ „Ñ¨É∞íè `«fi ÉÏ^èºŒ `å~åÇ≤Ï`«ºO QÆ∞iOz H˘OK≥O Q˘_»= [iyOk. HÍh
JÑ¨Ê\˜H© „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ¨ÓiÎQÍ Hõà√◊ ¡ `≥~=° ÖË^∞Œ . ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHÍxfl „Hõ=∞|^ŒOú
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . áÈh Ñ¨ÓiÎQÍ x¿+kèOzO^• JO>Ë Jn ÖË^∞Œ . UO KÕãO≤ ^ŒO>Ë,
|ÅÇ‘Ï#"≥∞#ÿ K«\ÏìÅ#∞ „Ñ¨Ü∂≥ yOz J@HÍ~ÚOKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕãO≤ k. <ÕÅÖ’
^˘iH˜# xkè U^Œ~Ú<å „Ñ¨É∞íè `åfixˆH K≥O^Œ∞`«∞O^Œ#fl K«@Oì HÕ^Œ =~°‰Î Ωõ Å#∞
JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« _»O, Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ@ì_O» KÕãO≤ k. i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞Ö ì ’H˜ K˘~°|_»@O
K«@qì ~°∞^Œ=ú ∞#fl âßã¨#O HÕ^Œ ‰õÄ_» Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\Ïì~∞° . Wq ~Ô O_»∂ Éˇ~ÚÅ|∞Öò
<Õ~åÖË. tHõ∆ `«‰Ωõ ¯"Õ. JO`ÕHÍHõ, „Ñ¨É∞íè `«fiO J#∞=∞u ÖË‰Ωõ O_» `«=fiHÍÅ∞ [i¿Ñ"åi
Ñ¨x=Ú@¡#∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û#x K≥¿ÑÊ K«@Oì „Ñ¨Ü∂≥ yOz ~°OQÆ∞~åà◊√¡
`«=Ùfi`«∞#fl yi[#∞Å `«\Ïì|∞\Ïì ™êfinè#O KÕã∞¨ HÀ™êQÍ~°∞. nx=Å¡ ~°OQÆ∞~åà◊¡
"Õ@ `å`å¯eHõOQÍ =∂„`«"∞Õ PyOk. x*ÏxH˜ D K«~º° Å∞ áÈbã¨∞, ~Ô "≥#∂º,
J@gâßYÅ ã≤|ƒOkH˜ ÅOKåÅ∞ =∞iO`«QÍ fã¨∞HÀ=_®xH˜ Ñ¨xH˘zÛ#O`«QÍ
JxÜ«∞`«OQÍ ™êQÆ∞`«∞#fl `«=fiHÍÅ#∞ PÑ¨_®xH˜ Ñ¨xH˜ ~åÖË^∞Œ .
Ñ¨ÑC¨ â‹\ì˜áêÖˇO =∞$`«∞Å∞
¿Ñ~°∞ (=Ü«∞ã¨∞û) T~°∞ ‰õΩÅO
Ñ¨ÙeQÆ #∂Hõ~åA (18) QÀÅ∞Q˘O_» a.ã≤ (`≥ÅHõÅ)
Ñ¨ÙÖË\¡ ‰˜ Ωõ iÎ JÑ¨ÊÅ~åA (28) QÀÅ∞Q˘O_» a.ã≤ (=∞OQÆe)
"å~° <åQÆ~åA (55) QÀÅ∞Q˘O_» Zãπ.ã≤
™ê~°=∞O_» #∂Hõ~åA (30) QÀÅ∞Q˘O_» Zãπ.ã≤
ÑÖ_» J~°∞#˚ ~å=Ù (30) QÀÅ∞Q˘O_» J„QÆ‰Ωõ ÅO (`≥ÅQÆ)
H˘`«Î ã¨`º« <å~åÜ«∞} (20) *’QÆ∞O¿Ñ@ J„QÆ‰Ωõ ÅO (`≥ÅQÆ)
ÑÖ_» ÉÏ|∞~å=Ù (28) QÀÅ∞Q˘O_» J„QÆ‰Ωõ ÅO (`≥ÅQÆ)
J#ÑïÎ QÀqO^Œ∞ (26) QÀÅ∞Q˘O_» a.ã≤ (`≥ÅHõÅ)
x~À˚y ~å=∞Hõ$+¨‚ (18) QÀÅ∞Q˘O_» a.ã≤ (H˘Ñ¨CÅ "≥Å=∞)
™ê~°=∞O_» #∂Hõ~åA (35) QÀÅ∞Q˘O_» Zãπ.ã≤
JOHõO~Ô _ç¤ <å~åÜ«∞}=¸iÎ(45) #iûOQÆÑe¨ ¡ a.ã≤ (H˘Ñ¨CÅ "≥Å=∞)
Ñ¨ÑC¨ Å ~å=∞Hõ$+¨‚ (25) #iûOQÆÑe¨ ¡ a.ã≤ (H˘Ñ¨CÅ "≥Å=∞)
[HÍ¯ z#flÉÏ|∞Å∞ (20) *’QÆ∞O¿Ñ@ a.ã≤ (H˘Ñ¨CÅ "≥Å=∞)
=∂H˜~Ô _ç¤ ~°=∞} (26) *’QÆ∞O¿Ñ@ a.ã≤ (H˘Ñ¨CÅ "≥Å=∞)
‰õΩOK« #∂Hõ~åA (22) *’QÆ∞O¿Ñ@ Zãπ.ã≤
D Ö’Ñ¨Å H˘`«Î „Ñ¨^âÕ ßÅÖ’ ~°OQÆ∞~åà◊¡ "Õ@ "≥Ú^ŒÖO·ˇ k. qâßYÑ¨@flO
#∞O_ç `«∂~°∞Ê QÀ^•=iH˜ áêHÕk. J_»f¤ QÆÅ, ~°OÑ¨KÀ_»=~°O =∞O_»ÖÏÅÖ’
'=„*ÏÅ— HÍfis~ÚOQ∑ 1995 #∞O_ç „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk. ~Ô O_»= ÃÑ^ŒÌ „Ñ¨=∂^ŒO
JHõ¯_Õ [iyOk. 1995 =∂iÛ 9= `Õn# J_»f¤ QÆÅ #∞O_ç "≥.· ~å=∞=~°O áÈÜÕ∞
~À_»∞Ñ¤ H¨ ¯õ # `«Ñã¨ H≤ ˘O_» JOK«∞# L#fl ^Œ∞Ñ¨CÅáêÖˇO t"å~°∞Ö’ ~°OQÆ∞~åà◊¡ HÍfis
JHõ™ê‡`«∞QÎ Í ‰õÄe #Å∞QÆ∞~°∞ ã¨r=ã¨=∂kè JÜ«∂º~°∞. "åiÖ’ W^Œ~Ì ∞° ¢ã‘Å Î ∞,
W^Œ~Ì ∞° Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞. #Å∞QÆ∞~°∂ yi[#∞ÖË. "å~°∞ KÕã∞¨ #Î fl `«=fiHÍxfl „Ñ¨É∞íè `«fiO
K«@Oì ÑïkèÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~åHõáÈ=_»O =Å¡ "åiH˜ Éè„í ^Œ`« HõeÊOKÕ U~åÊ>Ëg¡ HÍfisÖ’
ÖË‰Ωõ O_» áÈÜ«∂~Ú. K«xáÈ~Ú# `«~∞° "å`« =~ü¯"≥∞<£û HÍOÃÑ<Õû+¨<£ K«@Oì HÕ^Œ
~å"åeû# #+¨Ñì i¨ Ç¨~°=¸ ^ŒH¯õ ÖË^∞Œ . "å~°∞ `«qfi fã≤# ~°OQÆ∞~åà◊#¡ ∞ H˘#∞‰õΩ¯áÈ~Ú#
=~°‰Î Ωõ Å‰õΩ U ÉÏ^èºŒ `å JO@ÖË^∞Œ . "åi Kå=Ù‰õΩ "åi 'Hõ‰Ωõ ¯ˆ~—Î HÍ~°}O J~ÚOk.
"å~°∞ JÑ¨Ê\˜^•HÍ `«qfi fã≤# ~°OQÆ∞~åà◊√¡ H˘#∞H˘¯x ÅHõÖ ∆ Ïi˚Oz# =~°‰Î Ωõ Å∂,
"ÕÖÏkQÍ "åi ^ŒQ~æÆ ,° =~°‰Î Ωõ Å ^ŒQ~æÆ ° Hõq∞+¨#∞¡ "Õ∞ã≤# „Ñ¨É∞íè `«fi ã≤|ƒOn Hõ‰Ωõ ¯iÎ
=∞#∞+¨µÅ∞ HÍ‰õΩO_® áÈÜ«∂~°∞. JO^Œi Hõ‰Ωõ ¯iÎH© yi[#∞Å∞ =∂„`«"∞Õ |ÅÜ«∂º~°∞.
^Œ∞Ñ¨CÅáêÖˇO =∞$`«∞Å∞
¿Ñ~°∞ (=Ü«∞ã¨∞û) T~°∞ ‰õΩÅO
=ÖÏi Pk~åA (35) `«∞OQÆ=∞_»∞QÆ∞Å Zãπ.\˜ (H˘O_»~Ô _ç)¤
q∞iÜ«∂Å áêáêÜ«∞=∞‡ (35) J#∞‰õΩÅáêÖˇO Zãπ.\˜ (HÀÜ«∞)
ÉÏ‰õÄi Dâ◊fi~°=∞‡ (45–50) Ñ≤. Z„~°Q˘O_» Zãπ.\˜ (H˘O_»~Ô _ç)¤
*XHõ ¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x Ñ¨Ù~°∞+¨µ_»∞
*(`«Ñã
¨ H≤ ˘O_» ^ŒQ~æÆ ° ~°OQÆ∞~åà◊√¡ `«=Ùfi`«∞#fl "å~°O`å J_»f¤ QÆÅ, "≥.· ~å=∞=~°O
=∞O_»ÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# Pk"åã¨∞ÖË HÍ|\˜ì W`«#∞ ‰õÄ_® Pk"åã‘Ü∞Õ J~Ú=ÙO_®e).
=∞m¡ H˘OK≥O Q˘_»=~ÚOk. =∞m¡ `≥Å∞QÆ∞ k#Ñ¨„uHõÅ∞, _èçb¡Ö’#∂
ÉÁOÉÏ~ÚÖ’#∂ „Ñ¨K∞« i`«=∞ÜÕ∞º POQÆ¡ "å~°Ñ„¨ uHõÅ∞ "åº™êÅ∞ ~å™ê~Ú. PO„^èŒ
qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O lÜ«∂År âßY J^è•ºÑ¨‰Ωõ Å∞ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ Ç≤Ï`ÀÑ¨^âÕ O◊ KÕã∂¨ Î
=∞m¡ L`«Î~åÅ∞ ~å™ê~°∞. ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHÍxfl „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Hõ=∞|^ŒúO KÕ¿ãÎÎ
„Ñ¨É∞íè `åfixH© „Ñ¨[Å‰õÄ Zxfl ~°HÍÅ∞QÍ „Ñ¨Ü∂≥ [#Hõ~"° ∂≥ q=iOKå~°∞. Xi™êû
„Ñ¨Éèí∞`«fiO <≥ÅH˘eÊ# ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHõO, áêe+≤OQ∑, J=∞‡HõO =º=ã¨÷#∞,
yi[#∞Å‰õΩ ^•x=Å¡ [iy# "Õ∞Å∞#∂ L^ŒÇÏ¨ iOKå~°∞. J~Ú<å =∞# ~å¢+¨ì
„Ñ¨É∞íè `«fiO "≥O@<Õ ã¨ÊOkOK«Ö^Ë ∞Œ . ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHÍxH© J=∞‡HÍxH© =∞iH˘xfl
P@OHÍÅ∞ HõeÊOzOk, HÍfisÅ ^ŒQ~æÆ ° x¿+^è•[˝Å∞ „Ñ¨H\ õ O˜ zOk, =∞iH˘xfl
Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ì =∞iH˘O`« =∞Okx JÔ~ã¨∞ì KÕãO≤ k. J~Ú<å [iˆQk [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
LOk, JkèHÍ~°¡ *Ë|∞Å∞ xO_»∞`«∂<Õ L<åfl~Ú.
x*ÏxH˜ D J~°H˘~° x¿+^èOŒ =Å¡ [iyO^Õq∞@O>Ë ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHõOÖ’
áêÖÁæO@∞#fl yi[#∞Å∞ `«=∞x `å=Ú <Õ~ã° ∞¨ Å Î ∞QÍ ÉèÏqOz U^À `«ÑC¨ KÕã∞¨ #Î fl
"åi ÖÏQÍ „Ñ¨=iÎOK«_»O, „Ñ¨=∂^•Å∞ [iy#Ñ¨C_»∞ Z=iH© `≥eÜ«∞‰õΩO_»
^•zÃÑ@ì_O» , HÍfisÖ’ ^≥|ƒ `«ye# q+¨Ü∞« O |Ü«∞@Ñ¨_∞» `«∞O^Õ"∂≥ #x ÉèÜ í ∞« Ñ¨_ç
"≥·^ŒºO KÕ~ÚOK«∞HÀ‰õΩO_» LO_»_»O, K«xáÈ~Ú#Ñ¨C_»∞ ‰õÄ_» JkèHÍ~°¡‰õΩ
`≥eÜ«∞‰õΩO_» LOKåÅx `åÑ¨„`«Ü∞« Ñ¨__» O» . ^Œ∞Ñ¨CÅáêÖˇO Ñ¶∞¨ @#Ö’ <åÅæ=
=ºH˜Î 'QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞‰õΩO_»— LO_çáÈ=_®xH˜ D ÉèÜ í ∞« "Õ∞ HÍ~°}O HÍ=K«∞Û.
z=iH˜ 1996Ö’ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\™˜ êiQÍ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO HõkeOk. qâßYÑ¨@flO
lÖÏ¡Ö’x U*ˇhûÜÕ∞`«~° „áêO`«O "Õ∞~°‰õΩ ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHÍxfl bA ^•fi~å
„Hõ=∞|núHiõ OzOk. ~å¢+¨ì q∞#~°Öò _≥=ÖÑπ"∞≥ O\ò HÍ~˘Êˆ~+¨<£ P^èfiŒ ~°ºOÖ’ U_»∞
„QÍ=∂ÅÖ’ HÍfis~ÚOQ∑ bAÅ "ÕÅOáê@ 1996 #=O|~ü 6= `Õn# [iyOk.
JO^Œ∞Ö’ zO`«áêHõ, Ñ¨ÑC¨ â‹\áì˜ êÖˇOÅÖ’ bA áê_»∞‰õΩ#fl"å~°∞ =∞Oz ÖÏÉèÏÅ∞
ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JkèHÍ~°‰¡ Ωõ ÅOKåÅ∞ "Õ∞Ñ≤, Jq∞‡# ^è~Œ ° HõO>Ë `«‰Ωõ ¯= K«∂Ñ≤Oz
KåÖÏ q∞QÆ∞Å∞Û‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© D bA ^•fi~å HÍfis~ÚOQ∑ „Hõ=∞|^ŒOú
J~ÚOk. ~åà◊√¡ `«"fiÕ „Ñ[¨ Å‰õÄ bA fã¨∞‰õΩ#fl =ºH˜HÎ © =∞^èºŒ XHõ HÍi‡Hõ–Ü«∂[=∂#º
ãÖ|O^è•xfl U~°Ê~°zOk. `«^•fi~å H˘O`« Éè„í ^Œ`« HõeyOk.
J~Ú`Õ Wk D U_»∞ „QÍ=∂Å bAÅ‰õΩ =∂„`«"∞Õ =iÎã∞¨ OÎ k. bAÖËx
KÀ@ HÍfis~ÚOQ∑#∞ x¿+kèOKÕ QÆ\ì˜ K«~º° ÖËg „ÑÉ¨ ∞íè `«fiO fã¨∞HÀÖË^∞Œ . JHõ¯_» ~°OQÆ∞~åà◊¡
`«=fiHõO ™êQÆ∞`«∂<Õ LOk. JHõ¯_» =~°‰Î Ωõ Åk ÉÏ^èºŒ `« ÖËx ÖÏÉèÏÅ "Õ@. ‰õÄe"åà◊k¡
Éè„í ^Œ`Ö « xË „Ñ¨Ü∂« ã¨. bA‰õΩ „Ñ¨É∞íè `«fiO U*ˇhûÜÕ∞`«~° „áêO`åxfl ZOK«∞HÀ=_®xH˜
HÍ~°}O Uq∞@O>Ë U*ˇhûÖ’x HÍfisÅhfl i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞Ö ì ’ L<åfl~Ú. JHõ¯_»
Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO J#∞=∞u ÖË‰Ωõ O_» bAe=fi_®xH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . JO`ÕHÍHõ, JHõ¯_»
yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ bA W=fi_®xH˜ '1 PÑ¶π 70 K«@Oì — (JO>Ë PO.„Ñ¨.Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ
Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù xÜ«∞O„`«} K«@Oì – A.P.S.A.L.T.R. Act) J_»O¤ =ã¨∞OÎ k.
x*ÏxH˜, Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO J#∞=∞u á⁄Ok yi[# ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ ÅˆH bAH˜zÛ,
"åiH˜ "≥∞xÿ OQ∑Ö’ tHõ} ∆ WzÛ, áêe+≤OQ∑ <ÕiÊOz, áêe+≤OQ∑ Ü«¸x@∞¡ <≥ÅH˘eÊ
LO>Ë Pk"åã¨∞Å‰õΩ ZO`À "Õ∞Å∞ [iy LO_Õk. =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ J^Õg∞
KÕÜ∞« HõáÈQÍ ~°OQÆ∞~åà◊¡ "Õ@#∞ QÆ\Qì˜ Í JiHõ>ìË „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
^•O`À U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ ÉÏ^èºŒ `« ÖËx, Éè„í ^Œ`å ÖËx "Õ@ H˘#™êyOk.
^•x Ñ¶ë`«OQÍ 1997 #=O|~ü 25 ~å„u qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’x
l. =∂_»∞QÆ∞Å =∞O_»ÅOÖ’x =O[~° „QÍ=∞ ÑÖKå~ÚfH˜ K≥Ok# H˘„~°áê_»∞
^ŒQ~æÆ ∞° #fl HÍfis ‰õΩÑ¨Ê‰õÄe #Å∞QÆ∞~°∞ yi[# ÉÏÅ∞~°∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. "åiÖ’
=ÚQÆ∞~æ ∞° J^Õ TiH˜ K≥Ok# HÀO^Œ∞ yi[#∞Å∞. "åi ¿Ñ~°∞¡ QÔ "≥∞‡Å ~°∞Ñ¨Ê,
QÔ "≥∞‡Å =ÚO„_», ã‘^~Œ ° ã¨∂i. =ÚQÆ∞iæ =Ü«∞ã¨∂û 12 ãÖ=`«û~åÖË. <åÅ∞QÆ=
=ºH˜Î Ç¨ï‰õΩO¿Ñ@ =∞O_»ÅO fQÆÅ=Åã¨‰Ωõ K≥Ok# QÆ∞iqO`«Å „Ñ¨ÉÏè Hõ~~° å=Ù
J<Õ "åb‡H˜ yi[#∞_»∞. J`«x =Ü«∞ã¨∂ ^•^•Ñ¨Ù JO`Õ. JO`« z#fl =Ü«∞ã¨∞û#fl
Ñ≤ÅÅ¡ #∞ `«=fiHÍxH˜ ÃÑ^ŒÅ Ì ∞ áÈhÜ«∞~°∞ HÍ|\˜ì D #Å∞QÆ∞~°∂ =∞~À W^Œ~Ì ∂°
™êÜ«∞O„`«O pHõ\Ñ˜ _¨ #ç `«~åfi`« Z=iH© K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_» Ç¨ÏiˆH<£ ÖÏO`«~∞° fã¨∞H˘x
Ñ¨QÅ
Æ ∞ ÃÑ^ŒÅÌ ∞ `«qfi# HÍfisÖ’<Õ U"≥∞<ÿ å ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^Õ"∂≥ U~°∞‰õΩO^•=∞x
áÈÜ«∂~°∞. JÑ¨Ê\˜H˜ Ñ¨k ~ÀAÅ∞QÍ `«=Ùfi`«∞#fl P HÍfis ÃÑ· HõÑC¨ ‰õΩ Z@∞=O\˜
P^è•~°O ÖËHáõ È=_»O =Å¡ ~å„u 10 QÆO@Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ‰õΩÑ¨Ê‰õÄeOk. D
#Å∞QÆ∞~°∂ K«xáÈQÍ q∞ye# W^Œ~Ì ∂° `«ÑÊ≤ OK«∞H˘x |Ü«∞@Ñ¨_®¤~∞° .
'=„*ÏÅ—"Õ@Ö’ Ñ≤_»HõÅ"Õ@
L`«~Î åO„^èÖ
Œ ’ 'HõÅ~üÑÙ¨¶ Öò— ~å[H©Ü∞« <åÜ«∞‰õΩÅ∞O\Ï~°∞. "åiÖ’ XHõ~∞°
qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡ KÀ_»=~°O ZO.ZÖò.U Z„~°∞<åÜ«Ú_»∞. W`«xx q∞e„\©
<åÜ«Ú_»∞ Jh, ‰õΩÑ¡ OÎ¨ QÍ q∞e„\© Jh Ñ≤Å∞™êÎ~∞° . `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞ÅÖ’ 5000
HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å qÅ∞= KÕ¿ã ~°OQÆ∞~åà◊¡ xˆHá∆ êÅ∞<åflÜ«∞x q∞e„\© <åÜ«Ú_çH˜
`≥eÜ«∞QÍ<Õ P ~åà◊#¡ xfl\˜h `å<Õ "≥eH˜ fã≤ `≥Å∞QÆ∞ *ÏuH˜ HÍ#∞Hõ W"åfiÅx
"åiH˜ HÀiHõ HõeyOk. P ãÖÑ¨^`Œ À JÑ¨Ê\˜ =ÚYº=∞O„u Z<£.\˜ ~å=∂~å=Ù
`«# ~Ô O_»∞ ~°∂áêÜ«∞Å H˜Ö’ Ñ¨^HŒä Íxfl x~å@OHõOQÍ H˘#™êyOK«QÅ Æ ∞QÆ∞`å_»x
"å~°∞ ÉèÏqOKå~°∞. P =∂>Ë 'J#flQÍi—`À J<åfl_»∞. P J#flQÍ~°∂ `«y#"å_Õ.
`å#∞ `≥Å∞QÆ∞ „Ñ¨[Å‰õΩ ~åA#h `«# "åˆH¯ K«@=ì ∞h PÜ«∞# Ñ¨^qŒ Ö’
L#fl<åflà◊¥¡ ÉèÏqOKå_»∞. Z=~°~Ú<å ã¨HÍÅOÖ’ *Ï˝Ñ¨HõO KÕ¿ãÎ `«Ñ¨Ê
~åK«iHÍÅ‰õΩ HÍÅO K≥eO¡ ^Œh WÑ¨C_»∞ ÑïáêÅ# K«\ÏìÅ „Ñ¨HÍ~°O, ~å*ÏºOQÆ
xÜ«∞=∂Å „Ñ¨HÍ~°O [~°QÍÅh ZhìP~ü‰Ωõ `ÀKÕk HÍ^Œ∞. HÍ|\˜ì "å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O
q∞e„\©<åÜ«Ú_»∞ ã¨∂K«#‰õΩ ã¨ÊOkOz XHõ L#fl`åkèHÍ~°∞Å ã¨=∂"Õâ◊O
x~°fiÇ≤ÏOz q∞e„\©<åÜ«Ú_ç ã¨`û« OHõÖÏÊxH˜ JkèHÍ~°∞ÅO^Œ~∂° ã¨ÇÏ¨ HõiOKåÅx
P^ÕtOKå~°∞. nx ÉèÏ="Õ∞q∞\’ PÜ«∞#‰õΩ q=iOz K≥ÑÊ≤ Jk ‰õΩ^Œ~^° xŒ
"åiOKÕ JkèHÍ~°∞Å∞ ÖË‰Ωõ O_® áÈÜ«∂~°∞. ÃÑ·QÍ QÆ#∞Å`À Ug∞ ãÖ|O^èOŒ
ÖËx ~å¢+¨ì J@g âßY „Ñ≤xûÑ¨Öò pÑ¶π Hõ#ûˆ~fi@~ü ã≤.Z<£.~å=ÙQÍ~°∞ (J<ÕHõ
Jqhu Hˆ ã¨∞ÅÖ’ W~°∞H˘¯x L#fl =∞Ç¨#∞ÉèÏ=Ù_»∞) "≥#∞"≥O@<Õ `«# HÕk
JkèHÍ~°O¡ ^ŒiH© XHõ ã¨~∞° ¯ºÅ~ü *Ïs KÕ™ê_»∞ (1995 U„Ñ≤Öò 19#). ^•xÖ’ UO
K≥áêÊ_»O>Ë NHÍ‰õΩà◊O #∞O_ç Y=∞‡O ^•HÍ `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞ÅÖ’ L#fl
~°OQÆ∞~åà◊√¡ 'ã¨~ˆ fi— KÕ¿ã JkèHÍ~°O KÀ_»=~°O ZO.ZÖò.UH˜ W=fi|_çO^Œh J`«xH©
J`«x =∞#∞+¨µÅ‰õÄ JkèHÍ~°∞ÅO^Œ~∂° ã¨ÇÏ¨ HõiOKåÅh ~å™ê_»∞. D ã¨~∞° ¯ºÅ~ü
K«∂ã≤ ~å¢+Öì Ö’H˜ H˘`«QÎ Í *Ïw~åÌs =º=ã¨÷ ZÑ¨C_»∞ K˘~°|_çO^• Jx qã¨‡Ü«∞O
K≥Ok# JkèHÍ~°∞¡ `«ÑÊ¨ xã¨~~° Ú ^•xx áê\ÕKå~°∞. q∞e„\©<åÜ«Ú_»∞ L~°Ñπ¶
Z„~°∞<åÜ«Ú_»∞QÍi ã¨ˆ~fi 1995 U„Ñ≤Öò <≥ÅÖ’ KåÖÏ L`åûÇ¨ÏÉèíi`«OQÍ
„áê~°OÉèOí J~ÚOk. 10 ~ÀAÅ áê@∞ x~åÑ¶∂¨ @OQÍ ™êyOk. q∞e„\©<åÜ«Ú_ç
=∞#∞+¨µÅ∞ i[~üfi á¶êÔ~ã¨∞ìÖ’ W+¨ìO =zÛ#@∞ì `«=fi™êQÍ~°∞. QÆ#∞ÅâßY
JkèHÍ~°∞Å∞, J@gâßY JkèHÍ~°∞Å∞ Ñ¨H¯õ # xÅ|_ç D `«=fiHÍxH˜ JkèHÍ~°
=Ú„^Œ"Ü Õ ∞« QÍ áÈbã¨∞, ~Ô "≥#∂º ã≤|ƒOk Éè„í ^Œ`å U~åÊ@∞¡ KÕ™ê~°∞. ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
#∞O_ç Ñ¨~º° "ÕH} ∆õ ¿Ñi@ H˘O`«=∞Ok JkèHÍ~°∞¡ =zÛ Ñ¨H¯õ # xÅ|_®¤~∞° . gi
\˜.U, _ç.U Å‰õΩ ~Ô O_»∞ ÅHõÅ ∆ ∞ Y~°Û~ÚOk. 10 ~ÀAÅ `«=fiHõOÖ’ HÀ@¡
~°∂áêÜ«∞Å qÅ∞= QÆÅ ~åà◊√¡ ^˘iHÍÜ«∞x "≥Ú^Œ\’¡ JkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨H\ õ O˜ Kå~°∞.
"å\˜x ã‘Å∞¤ Hõ=~°∞Ö’ lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ‰ü Ωõ JÑ¨ÊyOKå~°∞. HÍh "å\˜x xÑ¨Ù}∞Å∞
ÑïjeOz# `«~∞° "å`« "å\˜ "≥Å 27 "ÕÅ ~°∂áêÜ«∞ÖË#x x~åúiOKå~°∞!
JO>Ë \˜.U, _ç.U Y~°∞ÛÖ’ Ñ¨^=Œ =O`«∞ ^ŒH¯˜ O^Œ#fl=∂@. HÍh Hõ=~ü #∞O_ç
H˘xfl ~åà◊√¡ =∂Ü«∞=∞Ü«∂ºÜ«∞x =^ŒO`«∞Å∞ "åºÑ≤OKå~Ú. J^≥O`« x["≥∂
WÑ¨Ê\˜H© `≥b^Œ∞. W^ŒO`å ÃÑ^ŒÌ Q˘_»=‰õΩ ^•i fã≤Ok. `≥Å∞QÆ∞ ^ÕâO◊ ZO.ZÖò.UH˜
Yx[ ãÖÑ¨^#Œ ∞ ^è•~å^ŒÒÎ« KÕÜ∞« _»"∞Õ q∞@x HÍO„ÔQãπ "åà◊√¡ Q˘_»= KÕ™ê~°∞.
q∞e„\©<åÜ«Ú_»∞ ZhìP~ü‰Ωõ =„*ÏÅ H˜s@O ÃÑ_»`å#x Ç¨g∞ WKåÛ_»x
HÍO„ÔQãπ J#∞‰õÄÅ Ñ¨„uHõÅ∞ ~å™ê~Ú. ZhìP~ü QÍÉè~í Ñ° _¨ ç `å#∞ K≥ÑÊ≤ O^˘Hõ>`ÿˇ Õ
J@gâßY „Ñ≤xûÑ¨Öò pÑ¶π Hõ#ûˆ~fi@~ü KÕãO≤ ^˘Hõ@x K≥ÑÊ≤ P JkèHÍix |kb
KÕã≤ q∞e„\©<åÜ«Ú_ç L^ŒO`åxH˜ ã¨=∂Ñ≤Î ÑëHÍ_»∞.
Ñïã≤u÷ WHõÃÑ·#~Ú<å ÉÏQÆ=Ù`«∞O^Œ#fl #=∞‡HõO ÖË^∞Œ . „Ñ¨É∞íè `«fiO ~°OQÆ∞~åà◊¡
`«=fiHÍxfl Ñ¨ÓiÎQÍ x¿+kèOK«^∞Œ , ^•x *’eH˜ áÈ=^ŒxÌ yi[#∞Å‰õΩ #K«Û*ˇÑÊ¨ ^Œ∞.
„Ñ¨=∂^ŒH~õ "° ∞≥ #ÿ `«=fiHõÑÙ¨ Ñ¨^`úŒ ∞« Å ^•fi~å ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å∞ "≥eH˜f¿ã ~°OQÆ∞~åà◊√¡
H˘#∞‰õΩ¯áÈÜÕ∞ =~°‰Î Ωõ Å "åºáê~åxfl x¿+kèOKÕ K«@=ì ¸ KÕÜ∞« ^Œ∞. P "åºáê~åxfl
J_»∞H¤ À=_®xH˜ QÆ\ì˜ K«~º° ÖËg fã¨∞HÀ^Œ∞. JÑ¨C_»ÑC¨ _»∞ x¿+^è•[˝Å∞ ÃÑ\˜ì JÔ~ã¨∞Å
ì ∞
KÕã≤ Éˇ~ÚÅ|∞Öò Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ì q_çzÃÑ>Ëì „Ñ¨ã∞¨ `Î « q^è•#O =Å¡ [iˆQ^Õq∞@O>Ë
~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHõO, H˘#∞QÀÅ∞ ™êQÆ∞`«∂<Õ LO\Ï~Ú HÍh D =º=Ç¨~°O K«@Oì
ÑïkèÖ’H˜ ~å^Œ∞ HÍ|\˜ì JO^Œ∞Ö’ áêÖÁæ<Õ Pk"åã‘ `«k`«~° ¿Ñ^Œ [<åxH˜ Éè„í ^Œ`«
U HÀâß<å LO_»^∞Œ . "åiH˜ „Ñ¨=∂^ŒO [iy<å K≥ÑC¨ HÀ~°∞–K≥ÑC¨ ‰õΩO>Ë =ÚO^Œ∞
`«=∞ g∞^Õ U^À XHõ Hˆ ã¨∞ (i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞Öì ’H˜ K˘~°|_®¤~<° À, Yx[ ãÖÑ¨^#Œ ∞
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ JÑ¨ÊyOK«‰õΩO_» ¢ÃÑ·"Õ\òQÍ J=Ú‡‰õΩ<åfl~°<À) ÃÑ_»`å~°x ÉèíÜ«∞O.
„Ñ¨=∂^ŒOÖ’ K«xáÈ`Õ QÆ∞@∞ìKÑ« C¨ _»∞ HÍ‰õΩO_® ^•zÃÑ\ÏìÅx K«∂™êÎ~ˆ `«ÑÊ¨
=∂=¸Å∞QÍ Ñ≤_»∞QÆ∞áê@∞‰õΩ K«xáÈ`Õ „Ñ¨Éèí∞`«fiO #∞O_ç HÀ~°∞‰õΩ<Õ áê\˜
ZH±û„ˆQ+≤Ü∂« ã¨ÇÏ≤ `«O J_»Q~Æ ∞° , á⁄O^Œ~∞° . Ñ¨ÑC¨ â‹\áì˜ êÖˇOÖ’, ^Œ∞Ñ¨CÖáêÖˇOÖ’,
H˘„~°áê_»∞Ö’ K«xáÈ~Ú# 23 =∞OkÖ’ U XHõ¯iH© (Pk"åã¨∞Å`À ã¨Ç¨ ) XHõ¯
ÃÑ·™ê ‰õÄ_» #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O ^ŒH¯õ ÖË^∞Œ .
~°OQÆ∞~åà◊√¡ Ç¨xHõ~°"≥∞ÿ# =ã¨∞Î=~Ú#@ì~Ú`Õ ÖËHõ ^•x `«=fiHõO
Ñ¨~åº=~°}Ïxfl ^èfiŒ OãÖ KÕ¿ã „H˜Ü∞« J~Ú#@ì~Ú`Õ ^•xx Ñ¨ÓiÎQÍ x¿+kèOz
^•x *’eH˜ áÈ=^ŒÌx yi[#∞Å‰õÄ W`«~° ¿Ñ^Œ „Ñ¨[Å‰õÄ #K«Û*ˇÑ¨Ê_»O
¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ q^è•#O J~Ú LO_Õk. JÑ¨Ê\˜H© `«=fiHÍxH˜ áÈ~Ú# "åà◊Ã¡ Ñ·#
Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ì JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« _»O `«ÑÊ¨ xãï HÍ=K«∞Û#∞ QÍh „Ñ¨^•è #OQÍ "åiH˜
#K«Û*ˇ¿ÑÊ =∂~åæ<flÕ „Ñ¨É∞íè `«fiO ZOK«∞HÀ=Åã≤ LO@∞Ok.
HÍh x*ÏxH˜ ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHõO =Å¡ J_»qH˜ QÍh J_»q [<åxH˜ QÍh
#+¨"ì ∞Õ g∞ LO_»^∞Œ . Jq J_»qx <åâ◊#O KÕ¿ãO`«\˜ ™êO„^Œ`~« "° ∞≥ #ÿ xˆHá∆ êÖËg∞
HÍ=Ù. ÃÑ·QÍ "å\˜H˜ =∂Ô~¯\òÖ’ =∞Oz ^è~Œ ° LOk. Pk"åã¨∞ÅÖ’ H˘O`«=∞OkÔH<· å
"å\˜ =Å¡ "≥∞~°∞QÆ~Ú# r=#O á⁄O^Õ J=HÍâ◊O LO@∞Ok. „Ñ¨Éèí∞`«fiO
KÕÜ∞« =Åã≤Ok ~°OQÆ∞~åà◊¡ HÍfisÅ#∞ „Hõ=∞|^ŒOú KÕã≤ QÆ#∞Å K«\ÏìÅ ÑïkèÖ’H˜
fã¨∞‰õΩ~å=_»O. U*ˇhûÖ’ L#fl HÍfisÅ bA#∞ yi[# ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å‰õΩ
W=fi_»O (|Ü«∞@ =∂=¸Å∞QÍ "ÕÅOáê@ ÃÑ@∞ìHÀ=K«∞Û). JÖÏˆQ `«qfi fã≤#
~°OQÆ∞~åà◊#¡ ∞ ™ê#ÃÑ>Ëì áêe+≤OQ∑ Ü«¸x@∞¡ JHõ¯_Õ <≥ÅH˘eÊ J"Õ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°
ãÖÑ¶∂¨ ÅÔH<· å ÖËHõ x~°∞^ÀºQÆ yi[# Ü«Ú=‰õΩÅÔH<· å WzÛ "åiH˜ áêe+≤OQ∑Ö’
`«sÊù^∞Œ WzÛ ™ê#Éˇ\#ì˜ ~°OQÆ∞~åà◊#¡ ∞ `«Q∞Æ ^è~Œ ‰° Ωõ ~å¢+¨ì q∞#~°Öò _≥=ÅÑπ"∞≥ O\ò
HÍ~˘Êˆ~+¨<£ (APMDC) H˘#∞QÀÅ∞ KÕ¿ã U~åÊ@∞ KÕÜ∞« =Åã≤# J=ã¨~O° LOk.
Wk WÑ¨Ê\˜Hˆ KåÖÏ =∞Ok ã¨∂zOzO^Õ. HÍh =∞# ~å¢+¨ì áêÅ‰õΩÅ K≥qH˜ ZHõ¯_»O
ÖË^∞Œ . WÑ¨Ê\˜HÔ <· å D x~°Ü
‚ ∞« O fã¨∞H˘x J=∞Å∞ KÕÜ∞« HõáÈ`Õ =∞m¡ HÍfis „Ñ¨=∂^•Å∞
[~°Q_Æ O» , J=∂Ü«∞Hõ yi[#∞Å∞ „áê}ÏÅ∞ HÀÖ’Ê=_»O `«ÑÊ¨ ^Õ"∂≥ .
[#=i–Ñ¶≤„|=i 1998
'1 PÑ¶π 70—H˜ =∞~À QÆO_»O
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’x =¸_»∞ U*ˇhû =∞O_»ÖÏÅÖ’#∂ "å\˜x
P#∞H˘x L#fl Y=∞‡O lÖÏ¡ ^Œ=∞‡¿Ñ@, Jâ◊fi~å=Ù¿Ñ@ =∞O_»ÖÏÅ
Ö’#∂ 'f„=~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩOk— Jx JO^Œ~°∂ XÑ¨C‰õΩO@∞#fl
yi[#–yi[<Õ`~« ° Éè∂í q∞ ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ Ñ¶∞¨ ~°}
¬ Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ =∞#
~å¢+¨ì JÃãOc¡ XHõ ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∂¨ xfl xÜ«∞q∞OzOk. 304 xÜ«∞=∞O
HÕ^Œ Ñ¨Ù"åfi_» <åˆQâ◊fi~°~å=Ù `«k`«~∞° Å∞ WzÛ# <À\©ã∞¨ ##∞ãïOz
1998 EÖˇ· 24# ã¨ÉÖ íè ’ [iy# K«~Û° Ö’ ÉèÏQÆOQÍ Jxfl áêsìÅ‰õΩ
K≥Ok# âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∂ XHõ ã¨ÉÏè Hõq∞\©x "Õã≤ q+¨Ü∂« xfl Ö’`«∞QÍ
ÑïjeOKåÅx HÀi# g∞^Œ@ 21 =∞Ok ã¨É∞íè ºÅ`À ‰õÄ_ç# D
ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∂¨ xfl xÜ«∞q∞OK«_O» [iyO^ŒO@.
(1) ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1/70 xˆ~tÌ Oz# xÜ«∞=∂Å <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ Éè∂í q∞
|^Œ Ö Ï~ÚOÑ¨ Ù ‰õ Ω ã¨ O |Okè O z L`« Ê #flO J~Ú#
yi[#–yi[<Õ`~« ° ã¨=∞ã¨ºÅ `åÅ∂‰õΩ Jxfl HÀ}ÏÅ#∂
ÑïjeOz P ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ Ö £ ’x Ö’@∞áê@¡#∞ Ñ¨ÓiOK«_O» †
(D _˘OHõ u~°∞QÆ∞_»∞ ÉèÏ+¨ ~å¢+¨ì JÃãOc¡ Ãã„Hõ>ËiÜ«∞\ò
ÑÖ_ç`∞« Åk. ^•xH˜ ^ŒÜ∞« KÕã≤ =∞=∞‡efl xOkOK«=^Œ∞.Ì J~Ú`Õ
Wk ÉèÏëêÑ¨~°"≥∞ÿ# Ö’ÑÖ HÍHõáÈ=K«∞Û. ^Œ∞~°∞^ÕÌâßxfl ^•z
ÃÑ@∞ìHÀ=_®xH˜ W@∞=O\˜ ÉèÏ+¨ `«ÑÊ¨ xãï J~ÚO^Õ"∂≥ ).
(2) yi[<Õ`«~°∞Å „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ Z@∞=O\˜ P@OHõO
HõeyOK«‰õΩO_® yi[#∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ HÍáê_»_®xH˜ U
K«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀ"åÖ’ ã¨∂zOK«_»O† (J~°÷=∞~ÚOk Hõ^•? =∞~°~Ú`Õ "åi
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ ZO`À H˘O`« P@OHõO HõeyOK«‰õΩO_® gi Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞
HÍáê_»ÖHË áõ È~Ú#@ì~Ú`Õ UO KÕÜ∂« e J#fl ãÖ^ÕÇÏ¨ O g∞‰õΩ ~å=K«∞Û. `˘O^Œ~°
Ñ¨_»=^Œ∞Ì. ["å|∞ kQÆ∞=# Åaèã¨∞ÎOk).
(3) W`«~° ~å¢ëêìÅ U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ J=∞Å∞Ö’ L#fl K«\ÏìÅ#∞ =∞#
~å¢+ì̈OÖ’ J#∞ãïOK«_»O ™ê^èŒº"Õ∞"≥∂ ÑïjeOK«_»O† (nx ÅHõ∆ºO W`«~°
~å¢ëêìÅÖ’ Pk"åã¨∞ÅˆH"≥∞ÿ<å Z‰õΩ¯= Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ^Œ‰õΩ¯`«∞O>Ë "å\˜x =∞#
~å¢+¨ìOÖ’x Pk"åã¨∞Å‰õΩ ‰õÄ_® W"åfiÅx HÍ^Œ∞. Ô~QÆ∞ºÖË+¨<£ 1/70Ö’x
H˘xfl Hõiî#"≥∞ÿ# xÜ«∞=∂Å∞ "Õˆ~ U ~å¢+¨ìOÖ’#∂ ÖË=x K«∂Ñ≤Oz "å\˜x
`˘ÅyOKåÅx ã¨∂zOK«_»O. D ãÖQÆu ‰õÄ_® kQÆ∞=# ã¨Ê+¨ì=∞=Ù`«∞Ok).
ã¨ÉèÏ ãÖÑ¶¨∞O ÑïjÅ# U HÀ}O #∞O_ç [~°QÍÖ’ ÑïjÅ<åOâßÅ
~°∂Ñ¨HÅ õ Ê#Ö’<Õ "≥Å_¡ ç KÕã∞¨ H˘x |Ü«∞Å∞^Õi# ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O ^•xH˜ `«y# iáÈ~°∞<ì Õ
âßã¨#ã¨É‰íè Ωõ 1999 EÖˇ· 21# ã¨=∞iÊOzOk. P `«~∞° "å`« ã¨Éíè ~°^~ÌŒ Ú ZxflHõÅ∞
[iQÍ~Ú. D iáÈ~°∞ì `«fi~°Ö’<Õ H˘`«Î âßã¨#ã¨ÉÖ íè ’ K«~Û° ‰õΩ ~å=K«∞Û.
D iáÈ~°∞ì =Å¡ "≥O@<Õ U^≥<· å =∂~°∞Ê =KÕÛã¨∞OÎ ^Œx ÉèÜ í ∞« Ñ¨_=» Åã≤#
Ñ¨x ÖË^∞Œ . ã¨=∂[OÖ’ Z=iÔH<· å L#fl>Ëì âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ ‰õÄ_® qq^èŒ ™ê=∂lHõ
JOâßÅÃÑ·# Hõq∞\©Å∞ xÜ«∞q∞Oz, q+¨Ü∂« xfl ÑïjeOz, x"ÕkHõÅ∞ `«Ü∂« ~°∞
KÕ¿ã Ç¨Ï‰õΩ¯ LOk. JO`«‰Ωõ q∞Oz K«@Oì Ö’ D x"ÕkHõ‰Ωõ "Õ~ˆ „áê=ÚYº"Õ∞g∞
ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ D x"ÕkHõ `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ "å~°∞ aè#fl ~å[H©Ü∞« áêsìÅ‰õΩ K≥Ok#
âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞ HÍ|\˜,ì âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ W"åàÏ ~ˆ Ñ¨Ó áêsì Jaè„áêÜ«∂ÖË `«ÑÊ¨
™⁄O`« Jaè„áêÜ«∂Å∞ LO_»@O ÖË^∞Œ HÍ|\˜,ì =∞# ÉèÏQÆº q^è•`«Å Éèqí +¨º`ü
J*ˇO_®#∞ ã¨∂zOKÕ Ñ¨„`«OQÍ nxH˜ ~å[H©Ü∞« „áê=ÚYºO LOk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H©
D x"ÕkHõÖ’x ã¨∂K«#Å∞ K«@~ì ∂° ÑÖ á⁄O^•ÅO>Ë ¢>ˇ|ÿ Öò J_≥fi· [s H“xûÖò#∞
ãÖ„Ñ¨kOKåe, *ÏfÜ«∞ Zãπ.ã≤, Zãπ.\˜ Hõq∞+¨<#£ ∞ ãÖ„Ñ¨kOKåe, P ÃÑ·# ~å¢+¨Ñì u¨
P"≥∂^ŒO á⁄O^•e. HÍ|\˜ì WÑ¨C_çÑC¨ _Õ U^À [iyáÈ`«∞O^Œx ÉèÜ í ∞« Ñ¨_áç È=Åã≤#
J=ã¨~O° ÖË^xŒ QÆ∞iÎã∂¨ Î ‰õÄ_® D x"ÕkHõÖ’x ^Œ∞~°∞^ÕâÌ ßhfl áêH˜H∆ õ "≥Y · ih
ZO_»Q@ Æ _ì O» J=ã¨~O° , K«iÛOK«_O» J=ã¨~O° . D ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ OÖ’x 21 =∞Ok
ã¨Éèí∞ºÅÖ’ ã≤Ñ≤S(ZO), HÍO„ÔQãπ(S) Å‰õΩ K≥Ok#"å~°∞ =∂„`«O x"ÕkHõ`À
qÉèkË OKå~°∞. HÍh „Ñ¨ã∞¨ `Î O« ~å¢ëêìhfl ^Õâßhfl UÅ∞`«∞#fl `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊ , a*ˇÑ≤ ã¨É∞íè ºÅ∞
ã¨=∞i÷OKå~°∞ HÍ|\˜ì "åi Jã¨=∞‡u =Å¡ nxx K«iÛOKÕ J=ã¨~O° `«QÖ æÆ ^Ë ∞Œ .
=∞# ~å¢+Öì Ö’ U*ˇhû „áêO`«O `≥ÅOQÍ}, PO„^èŒ „áêO`åÅÖ’ LOk.
JO>Ë NHÍ‰õΩà◊O, q[Ü«∞#QÆ~O° , qâßYÑ¨@flO, `«∂~°∞Ê QÀ^•=i, Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i,
Y=∞‡O, =~°OQÆÖ,ò PkÖÏÉÏ^£, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡ÖÖ’ LOk. '1/70— K«@Oì
Jx Ñ≤Å=|_Õ PO.„Ñ¨. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù xÜ«∞O„`«}
K«@Oì D U*ˇhû „áêO`åxH˜ =∂„`«"∞Õ =iÎã∞¨ OÎ k. H˘xfl W`«~° ~å¢ëêìÅÖ’x (Xi™êû,
Hˆ ~°à,◊ =∞Ç¨~å¢+ì̈) Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù K«\ÏìÅ∞ ~å¢+¨=ì ∞O`«\H˜ © =iÎ™êÎ~Ú. (D
q+¨Ü«∞OÖ’ =∂„`«O W`«~° ~å¢ëêìÅ#∞ J#∞ãïOKåÅx =∞# âßã¨#ã¨Éèí∞ºÅ∞
J#∞HÀÖË^xŒ kQÆ∞=# K«∂^•ÌO).
D K«\ÏìxH˜ =¸ÅO 1917Ö’ JÑ¨Ê\˜ „a\˜+π áêÅ‰õΩÅ∞ PO„^èŒ „áêO`«
U*ˇhûH˜ =iÎOÑ¨*ãË #≤ âßã¨#OÖ’ LOk. 1959Ö’ ^•xx PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ Ö ò ’x U*ˇhû
„áêO`åÅxfl\˜H© =iÎOÑ¨*ãË ∂¨ Î =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ K«@Oì KÕâß~°∞. ^•xx 1970Ö’
~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ 1/70 ^•fi~å ã¨=iOz =∞iO`« Ñ¨\+˜ Oì¨ KÕâß~°∞. P K«@Oì ^•fi~å
Pk"åã¨∞Å‰õΩ "Õ∞ÅO@∂ [iy`Õ Jk '1/70— `«~∞° "å`Õ [iyO^Œ<kÕ "≥Ú@ì"Ú≥ ^Œ\
QÆ∞iÎOKåe.
K«i„`«Ö’H˜ áÈ‰õΩO_®, „Ñ¨ã∞¨ `Î =« Ú#fl ~°∂ÑÖÖ’ D K«@Oì UO K≥ÑÙ¨ OÎ ^ŒO>Ë,
U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù (U ~°∂ÑÖÖ’<≥<· å ã¨~ˆ , Z=~°∞ KÕã<≤ å
ã¨~ˆ ) Pk"åã¨∞Å KÕuÖ’ˆH [~°QÍe `«ÑÊ¨ W`«~∞° Å KÕuÖ’H˜ [~°Q_ Æ ®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ .
~Ô O_»∞, U*ˇhûÖ’ Éè∂í q∞ Hõey L#fl Pk"å¿ã`«~∞° Å∞ ^•xx Pk"åã¨∞Å #∞O_ç
á⁄O^ŒÖ^Ë xŒ `å"Õ∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ"åe.
=ÚYº"≥∞ÿ# Ô~O_ç\©fl =∂~åÛÅ@

D ~Ô O_»∞ JOâßÅ#∂ ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O x"ÕkHõ q=∞i≈OzOk. ~Ô O_çO\˜h
ã¨=iOKåÅx HÀiOk. Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞ Pk"å¿ã`«~∞° Å KÕuÖ’H˜ áÈ‰õÄ_»ÔŒ >Ë
ÉÏQÍ<Õ LOkQÍh, Pk"å¿ã`«~∞° Å∞ `«=∞Ö’ `å=Ú ‰õÄ_® Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù
KÕã∞¨ HÀ‰õÄ_»^#Œ _»OÖ’ J~°"÷ ∞Õ =ÚOk? XHõ ~Ô _ç¤ `«# Éè∂í q∞x =∞~˘Hõ KÒ^ŒiH˜
J=Ú‡‰õΩO>Ë HÀÜ«∞Å‰õÄ H˘O_»^˘~°Å‰õÄ [iˆQ #+¨"ì ∞Õ q∞\˜? gà◊Hˆ¡ J=∂‡Åx
xÜ«∞=∞O ÃÑ@ì_»O ^•fi~å, H˘#QÆÅ ™È÷=∞`« QÆÅ Pk"åã¨∞Å∞ ÖËxKÀ@
J`«º=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Y~°∞ÛÅ HÀãÖ ‰õÄ_® (a_»¤ ÃÑo¡, H˘_»∞‰õΩ K«^∞Œ =Ù, "≥^· ºŒ O Y~°∞Û
J<Õ =¸_»∞ `«~K ° ∞« QÍ „Ñ¨™êÎqOK«|_Õ J`«º=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Y~°∞ÛÅ∞) Pk"å¿ã`«~∞° Å∞
Éè∂í =ÚÅ∞ J=Ú‡HÀÖËHáõ È=_»O J<åºÜ«∞O HÍ^•?
Wk q#QÍ<Õ Z=fiiÔ H · < å J<åºÜ« ∞ =∞x `Àã¨ ∞ Î O k. U*ˇ h ûÖ’x
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ JO^Œ~∂° ÃÑ^ŒÌ ãÖÑ¨#∞flÅ∞ HÍ~°∞. ™ê^è•~°} ~Ô `· ∞« Å∞, Zãπ.ã≤,
a.ã≤ ‰õΩÖÏÅ "å~°∞ KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°∞. "åà◊‰¡ Ωõ J`«º=ã¨~"° ∞≥ #ÿ Y~°∞ÛÅ∞
L#flÑ¨C_»∞ H˘O`« Éè∂í q∞ J=Ú‡HÀHõ `«ÑÊ¨ x Ñïã≤u÷ LO@∞Ok. Pk"åã¨∞Å‰õΩ,
ÖËHõ Pk"åã¨∞Å∞ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L#fl ™⁄Ãã·\H© ˜ =∂„`«"∞Õ J=∂‡Å#fl xÜ«∞=∞O
ÃÑ_ç`Õ "åà◊‰¡ Ωõ W|ƒO^Õ. H˘#∞HÀ¯QÆÅ ™È÷=∞`« L#fl Pk"åã¨∞Å∞ ™ê^è•~°}OQÍ
LO_»~∞° .
=∞i nxH˜ q~°∞QÆ∞_Õg∞ ÖË^•? Ô~QÆ∞ºÖË+¨<£ 1/70 XHõ q~°∞QÆ∞_»∞#∞
K«∂Ñ≤OzOk. Pk"å¿ã`«~∞° Öˇ=~Ô <· å Éè∂í q∞ J=Ú‡HÀ^ŒÅK«∞‰õΩO>Ë „Ñ¨É∞íè `«fiO
"åi ^ŒQ~æÆ ° H˘#∞H˘¯x Pk"åã¨∞Å‰õΩ W"åfiÅx P ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ JO@∞Ok. PÅã¨ºO
KÕÜ∞« ‰õΩO_® H˘#∞QÀÅ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ x^è∞Œ Å Hˆ \Ï~ÚOÑ¨Ù „Ñ¨É∞íè `«fiO
KÕã#≤ @ì~Ú`Õ D ã¨=∞ã¨º f~°∞`«∞O^Œh, ^•xH˜ '1/70—x ã¨=iOKåeû# J=ã¨~O°
ÖË^hŒ D x"ÕkHõ`À qÉèkË Oz Jã¨=∞‡u `≥Å∞Ñ¨Ù`«∂ ÖËYÅ∞ ~åã≤# HÍO„ÔQãπ(S),
ã≤ÑS≤ (ZO) ã¨É∞íè ºÅ∞<åfl~°∞. ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∂¨ xH˜ D Ñïëê¯~°O ZO^Œ∞‰õΩ #K«ÛÖË^∞Œ ?
„Ñ¨É∞íè `«fiO H˘#∞QÀÅ∞ KÕ¿ãÎ ã¨~~° Ú# ^è~Œ ° ~å^Œ#∞‰õΩO>Ë P "Õ∞~°‰Ωõ =∂„`«"∞Õ
ã¨=iOz „Ñ¨É∞íè `«fiO =∂Ô~¯\ò ^è~Œ ° K≥eO¡ KåÅx ÖË^•, D H˘#∞QÀÅ∞#∞ Éè∂í q∞
¿ãHõ~} ° `À ã¨=∂#OQÍ K«∂_®Åx QÍh JO>Ë ã¨=∞ã¨º f~°^•?
Jã¨Å∞ D xÜ«∞=∞"Õ∞ JHõ¯~°ÖË^Œh, ^•x=Å¡ Pk"åã¨∞ÅH˘zÛ#
„Ñ¨ Ü ≥ ∂ [#"Õ ∞ g∞ ÖË ^ Œ h ã¨ É è Ï ã¨ O Ñ¶ ¨ ∞ O x"Õ k Hõ JO@∞Ok. ÃÑ· H ˜ J^Õ
x[=∞xÑ≤OK«=K«∞Û. yi[<Õ`~« ∞° Å∞ XHõi Pã≤Î XHõ~∞° H˘#∞‰õΩ¯O>Ë J=Ú‡‰õΩO>Ë
yi[#∞ÅH˘zÛ# #+¨"ì ∞Õ =ÚOk? „Ñ¨É∞íè `åfixˆH ZO^Œ∞‰õΩ J=∂‡e?
ÃÑ·H˜ J#=ã¨~"° ∞≥ #ÿ kQÍ HõxÑ≤OKÕ D xÜ«∞=∂xH˜ H˘xfl HÍ~°}ÏÅ∞<åfl~Ú.
Jxfl\˜HOõ >Ë =ÚYº"≥∞#ÿ ^Õq∞@O>Ë, WÑ¨Ê\˜Hˆ U*ˇhûÖ’x ™êQÆ∞Éè∂í q∞Ö’ ^•^•Ñ¨Ù
ã¨QOÆ yi[<Õ`~« ∞° Å KÕuÖ’ LOk. ~åÉ’ÜÕ∞ ~ÀAÅÖ’ Pk"åã¨∞Å [<åÉèÏ
ÃÑiy`Õ H˘`«Î `«~åxH˜ Láêkè HõeÊOK«_®xH˜ WÑ¨C_»∞ Pk"åã¨∞Å KÕuÖ’ L#fl
Éè∂í q∞ ãïáÈ^Œ∞. yi[<Õ`~« ∞° Å [<åÉèÏ =∂„`«O ÃÑ~°Q^Æ •, "åà◊‰¡ Ωõ =∂„`«O Láêkè
JHõ¯~°Ö^Ë • JO>Ë ~Ô O_»∞ „Ñ¨âfl◊ Å‰õÄ J=Ù#<Õ J<åe QÍh, U*ˇhûÖ’ |`«∞‰õΩ`«∞#fl
yi[<Õ`«~°∞Å∞ U*ˇhû |Ü«∞@ Láêkè "≥`«∞HÀ¯QÆÅ~°∞. Pã¨∞ÎÅ∞#fl"å~°∞
"åºáê~åÅ∂ L^ÀºQÍÅ∂ "≥`∞« HÀ¯QÆÅ~°∞, Un ÖËx "å~°∞ ã¨ÇÏ≤ `«O ZHõ¯_À XHõ
KÀ@ iH∆Í`˘H˜¯ |`«HQõ Å Æ ~°∞. HÍh Pk"åã¨∞Å‰õΩ P J=HÍâ◊O KåÖÏ `«‰Ωõ ¯=.
"å~°∞ Láêkè J=HÍâßÅ∞ U*ˇhûÖ’<Õ "≥`«∞HÀ¯=Åã≤ LO@∞Ok. JO>Ë
HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å Éè∂í q∞ H˘O`«~Ú<å Pk"åã¨∞Å KÕuÖ’H˜ áÈ=Åã≤
LO@∞Ok. nxH˜ XHõ =∂~°Oæ –yi[<Õ`~« ∞° Å∞ Éè∂í q∞x J=Ú‡HÀ^ŒÅK«∞‰õΩ#flÑ¨Ù_»∞
Pk"åã¨∞ÅˆH J=∂‡Åx ÖË^• „Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ ^•xx H˘#∞H˘¯x Pk"åã¨∞Å‰õΩ
ÑÖKåÅx xÜ«∞=∞O ÃÑ\ì_O» . yi[<Õ`~« ∞° Å KÕuÖ’H˜ "≥oá¡ È~Ú# Éè∂í q∞x
(Jk '1/70—H˜ q~°∞^ŒúOQÍ KÕ`«∞Å∞ =∂i LO>Ë `«Ñ¨Ê) „Ñ¨Éèí∞`«fiO f¿ãã¨∞‰õΩx
Pk"åã¨∞Å‰õΩ W=fiÖË^∞Œ QÍh "å~°∞ ^•xx J=Ú‡HÀ^ŒÅK«∞‰õΩ#flÑ¨C_»∞ =∞m¡
=∞~˘Hõ yi[<Õ`«~°∞x KÕuÖ’H˜ áÈ‰õΩO_® Pk"åã¨∞Å KÕuÖ’ˆH áÈÜÕ∞@@∞ì
K«∂_»_O» Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º#∞ Ñï+¨¯iOK«_®xH˜ =∂~°Oæ HÍQÆÅ^Œ∞.
U*ˇhûÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞#fl yi[<Õ`~« ∞° Å∞ P Éè∂í q∞x yi[#∞Å #∞O_ç
H˘#∞HÀ¯ÖË^xŒ `å"Õ∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ"åÅ#fl xÜ«∞=∂xfl ‰õÄ_® ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O
x"ÕkHõ =ºuˆ~HÕzO^Œx K«∂âßO. D xÜ«∞=∂xH˜ "åo¡zÛ# "åºMÏº#
"Õ∞q∞@O>Ë, J_»q Éè∂í q∞ JO`å Pk"åã¨∞Å^Õ HÍ|\˜ì Jk W`«~∞° Å KÕuÖ’
LO^ŒO>Ë "å~°∞ ^•xx Pk"åã¨∞Å #∞O_Õ á⁄Ok LO\Ï~°x K«@Oì ÉèÏqã¨∞OÎ ^Œx.
QÍ¡ãπÑ¶¨~ü¤ Hõ^ä•Hõ=∂q∞+¨µ
P xÜ«∞=∂xfl D q^èOŒ QÍ "åºMÏºxOz# ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O ^•xH˜ ["å|∞QÍ,
U*ˇhûÖ’ D ~À*Ë HÍ^Œ∞ ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À yi[<Õ`«~°∞Å∞ L<åfl~°x ~°∞A=Ù
KÕÜ∞« _®xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. nxH˜ HÔ ÃÑì<£ QÍ¡ãÑπ ~¨¶ ¤ü J<Õ POˆQÜ ¡ Ú « _»∞ 1862Ö’ „a\˜+π
„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨=∞iÊOz# XHõ x"ÕkHõ Ñ¨xH˘zÛOk. JÑ¨Ê\˜H˜ U*ˇhû J<Õ
K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉèÏ=# ÖË^∞Œ , U*ˇhû K«\ÏìÅ∞ ÖË=Ù. HÔ ÃÑì<£ QÍ¡ãÑπ ~¨¶ ¤ü yi[#–yi[<Õ`~« °
ãÖ|O^è•Å QÆ∞iOz P x"ÕkHõ ~åÜ«∞ÖË^∞Œ . PÜ«∞# Éè„í ^•K«ÅO #∞O_ç ã≤~ÀOK«
^•HÍ QÀ^•=i #kH˜ ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ L#fl J@g „áêO`«OÖ’x ™ê=∂lHõ =~åæÅ
QÆ∞iOz ÑïjÅ<å`«‡Hõ"∞≥ #ÿ x"ÕkHõ `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ @∞ì<åfl_»∞. JO^Œ∞Ö’, Jxfl
‰õΩÖÏÅ∞ / `≥QÅ Æ HõO>Ë HÀÜ«∞, Q˘uÎHÀÜ«∞Å∞ [<åÉèÏÖ’ Z‰õΩ¯= âß`«O L<åfl~°x
K≥ÑÓ¨ ,Î J^Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ qq^èŒ ÃÇ·ÏO^Œ= ‰õΩÖÏÅ∂ ^Œo`«∞Å∂ ‰õÄ_® K≥ÑC¨ HÀ^ŒQæÆ
ãÖYºÖ’<Õ L<åfl~°<åfl_»∞.
ã≤ÑS≤ (ZO) âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞ `«=∞ Jã¨=∞‡u ÖËYÖ’ K≥ÑÊ≤ #@∞ì–HÔ ÃÑì<£ QÍ¡ãÑπ ~¨¶ ¤ü
`«# x"ÕkHõÖ’ Éè∂í q∞ Ü«∂[=∂#ºO QÆ∞iOz ZHõ¯_® =∂\Ï¡_Ö » ^Ë ∞Œ . qq^èŒ
yi[<Õ`~« ° ‰õΩÖÏÅ∞<åflÜ«∞x J<åfl_Õ QÍh "åi KÕuÖ’ Éè∂í q∞ LO^Œx J#ÖË^∞Œ .
ÃÑ·QÍ PÜ«∞# ZQÆ∞= QÀ^•=i „áêO`«O QÆ∞iOz ~åã≤Ok NHÍ‰õΩà◊O #∞O_ç
PkÖÏÉÏ^£ ^•HÍ ã¨HÅ õ U*ˇhû „áêO`åÅ‰õÄ =iÎã∞¨ OÎ ^•?
J^Œ\Ï¡Q∞Æ Oz, Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ Pk"å¿ã`«~∞° Å∞ ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À
L<åfl~°x "åkOK«_®xH˜ U^À ãÖ^Œ~°ƒùOÖ’ U^À XHõ „áêO`«O QÆ∞iOz
ZO^Œ∞HÀã¨"∂≥ XHõ POˆQÜ ¡ Ú
« _»∞ ~åã≤# x"ÕkHõ K«^=Œ ÖÏ? =∞# ^Õâ◊ K«i„`«Ö’
P^ŒºO`«O ^•x ^•YÖÏÅ∞ ÖË"å? 'P@qHõ `≥QÅ Æ ∞— x=ã≤OKÕ J@g „áêO`åÅÖ’H˜
~Ô `· ∞« Å#∞ ÑÖÑ≤Oz „QÍ=∂Å∞ <≥ÅH˘ÖÏÊ~°x =∞ø~°∞ºÅ QÆ∞iOz K«^∞Œ =ÙHÀÖË^•?
H“\˜Å∞º_»∞ J~°â÷ ß¢ãÖÎ Ö’ K≥ÑÊ¨ ÖË^•? WOHÍ "≥#H˜¯áÈ`Õ ~å=∂Ü«∞}OÖ’ L#flk
P ãÖQÆ`Õ Hõ^•? 'P@qHõ `≥QÅ Æ ∞— ÖËHáõ È`Õ '~åHõã∆ ∞¨ Å∞— x=ã≤OKÕ „áêO`åÅÖ’H˜
P~°º <åQÆi‰õΩÅ∞ áÈ=_»O, JHõ¯_» `«=∞ ^Õ=Ùà◊‰¡ Ωõ Ñ¨Ó[Å∂ „áê~°#÷ Å∂ KÕÑ@ ¨ _ì O» ,
JHõ¯_ç =¸Å"åã¨∞Å∞ "åiÃÑ·# ^•_»∞Å∞ KÕ¿ãÎ P~°º ~åAÅ∂ ~å[‰õΩ=∂~°∞Å∂
áÈ~Ú Ü«Ú^ŒOú KÕÜ∞« _»O, "åà◊√¡ P~°º ¢ã‘Å Î #∞ JÑ¨ÇÏ¨ iOK«_O» , ^•x ÃÑ·# =∞m¡
Ü«Ú^ŒOú [~°Q_Æ O» –z#flÑ¨Ê\˜ #∞O_ô D Hõ^#Œä ∞ Z<Àfl™ê~°∞¡ q#fl âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞
Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’H˜ Pk"å¿ã`«~∞° Å∞ '1/70— =KÕÛ ^•HÍ Z#fl_»∂ K˘~°|_»Ö^Ë xŒ
Z=~À J#fl@∞ì, HÔ ÃÑì<£ QÍ¡ãÑπ ~¨¶ ¤ü J<Õ POˆQÜ ¡ Ú« _»∞ ZO^Œ∞HÀã¨"∂≥ ~åã≤# x"ÕkHõ#∞
P„â◊~ÚOK«_"» ∞≥ O^Œ∞‰õΩ?
J_»=O`å Pk"åã¨∞ÅˆH K≥O^Œ∞`«∞O^• J#fl K«~Û° '1/70—Ö’x '~°∞A=Ù
KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«—#∞ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ JHõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . J^˘Hõ K«@ì ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ
™êOˆHuHõ „Ñ¨Ü∂≥ QÆO. <åºÜ«∞™ê÷#O =ÚO^Œ∞‰õΩ XHõ q"å^ŒO =zÛ#Ñ¨C_»∞ JO^Œ∞Ö’
`«# =∂>Ë x[=∞x ~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«#∞ K«@Oì W~°∞Ñ¨HÍ∆ ÅÖ’ XHõi
ÃÑ·# ÃÑ_»∞`«∞Ok. ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀÖËx "å~°∞ "åº[ºO F_çáÈ`å~°∞. ~Ô O_»= Ñ¨HO∆õ
Ç¨ÏHˆ ¯ QÔ Å∞ã¨∞OÎ k. <Õ~ã° ‡¨ $uÖ’ JaèÜ∂≥ QÆO "≥∂Ñ≤# „áêã≤‰Äõ º+¨<Õ `«# JaèÜ∂≥ QÍxfl
~°∞A=Ù KÕÜ∂« e. JO`«=~°‰Ωõ =Ú^•Ì~Úx x~ÀÌ+Q≤ Í<Õ K«@Oì ÉèÏqã¨∞OÎ k. nx
J~°O÷ „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ <Õ~åÖËg [~°Q_Æ O» ÖË^xŒ K«@Oì ÉèÏqã¨∞OÎ ^Œh, „áêã≤‰Äõ º+¨<£
~°∞A=Ù KÕã≤ K«∂Ñ≤Oz# <Õ~åÅ#∞ =∂„`«"∞Õ #=Ú‡`«∞O^Œh HÍ^Œ∞. Wk "åº[º
qKå~°}‰õΩ ãÖ|OkèOz# XHõ ã¨∂„`«O. "åã¨"Î åÅ QÆ∞iOz Jaè„áêÜ«∞O HÍ^Œ∞.
'1/70—Ö’x '~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«— ‰õÄ_® W@∞=O\˜^.Õ =∂=¸Å∞QÍ
ã≤qÖò "åº*ÏºÅÖ’ 'Ñ¶Ö ¨ Ï<å Ç¨Ï‰õΩ¯ <åk— Jx QÍh, '<å Ç¨Ï‰õΩ¯ Ju„Hõq∞OK«
|_çOk— Jx QÍh HÀ~°∞Hì ˘zÛ# "å~°∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ=Åã≤ LO@∞Ok. JO>Ë
'~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«— "åiÃÑ·<Õ LO@∞Ok. '1/70— nxH˘Hõ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù.
'Jk =∂ Éèí∂q∞, =∂ KÕu #∞O_ç yi[<Õ`«~°∞Å∞ ^•xx á⁄O^•~°∞— Jx
Pk"åã¨∞Å∞ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ#Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . Pk"åã¨∞Å∞ "åº[ºO ÖË=nÜ«∞#Hõ¯~°
ÖË^∞Œ ‰õÄ_®. `«=∞ ^ŒQ~æÆ ∞° #fl Éè∂í q∞ Pk"åã¨∞Å #∞O_ç á⁄Ok#k HÍ^Œx '~°∞A=Ù
KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«— yi[<Õ`~« ∞° Å ÃÑ·<Õ LO@∞Ok. =∂=¸Å∞QÍ XHõ Ñ¨HO∆õ ÃÑ·#
LO_Õ '~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«—#∞ H˘xfl „Ñ¨`ºÕ Hõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ J=`«e "≥Ñ· Ù¨ ‰õΩ
|^ŒÖÏ~ÚOK«_O» K«@Oì Ö’ H˘`«Î q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. <Õ~ã° ‡¨ $uÖ’ '~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ
ÉÏ^èºŒ `«— =∂=¸Å∞QÍ „áêã≤‰Äõ º+¨<£ ÃÑ·# LO@∞Ok QÍh ~ˆ Ñπ <Õ~O° Ö’ H˘xfl
ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ H˘O`« "Õ∞~°‰õΩ P ÉÏ^èŒº`« =Ú^•Ì~Ú g∞kH˜ áÈ`«∞Ok. ¢ã‘ÎÅ
ã≤u÷ QÆ`∞« ÅÖ’x |ÅÇ‘Ï#`« =Å¡ K«@Oì D áêH˜H∆ "õ ∞≥ #ÿ =∂~°∞Ê KÕãO≤ k. =∞QÆ"åà◊O¡ `å
~ˆ Ñ≤ã∞¨ Ö
ì Ë HÍ|\˜ì ~ˆ Ñπ KÕÜ∞« ÖË^xŒ "åàı¡ ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ"åÅx K«@Oì JO@∞O^Œx
nxx "åºMÏºxOK«_»O J~°÷~°Ç≤Ï`«"≥∞ÿ#>Ëì, Éèí∂q∞ ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# iHÍ~°∞¤Å∞
ãÖáêkOK«_O» , "å\˜ =∞`«Å|∞Å∞ J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=_»O Pk"åã¨∞Å‰õΩ J™ê^èºŒ O
HÍ|\˜ì '1/70— q"å^•ÅÖ’ '~°∞A=Ù KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ ÉÏ^èºŒ `«—#∞ K«@Oì yi[<Õ`~« ∞° Å
ÃÑ·# ÃÑ@ì_®xfl J_»q Éèí∂=∞O`å Pk"åã¨∞Ö^Õ#x K«@ìO JO@∞#fl^Œx
"åºMÏºxOz, Jk x[O HÍ^Œx ~°∞A=Ù KÕÜ∞« _®xH˜ HÔ ÃÑì<£ QÍ¡ãÑπ ~¨¶ #¤ü ∞ =∞#
âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞ J~°∞=Ù `≥K∞« ÛHÀ=_»O JO`Õ J~°~÷ Ç° Ï≤ `«O. =∂=¸Å∞ ã≤qÖò
"åº*ÏºÅÖ’ÖÏQÆ 'D Éè∂í q∞ =∂ Ñ¨Ósfi‰õΩÅk— Jx HÀ~°∞Hì ˘KÕÛ Pk"åã‘Ü∞Õ P
q+¨Ü∂« xfl ~°∞A=Ù KÕã∞¨ HÀ"åÅ#fl xÜ«∞=∞O ÃÑ_ç`Õ U=∞=Ù`«∞O^À TÇ≤ÏOK«∞
HÀ=K«∞Û. U XHõ¯ "åº[ºOÖ’#∂ Pk"åã¨∞Å∞ QÔ Å=~°∞. WÑ¨Ê\˜Hˆ '1/70— Hˆ ã¨∞ÅÖ’
^•^•Ñ¨Ù ã¨QOÆ yi[<Õ`~« ∞° ÖË QÔ eKå~°x =∞~°záÈ~å^Œ∞.
ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O JÉèºí O`«~åÅ Ñ¨ã¨ Dáê\˜k. J~Ú`Õ Ñ¨ã¨ L<åfl ÖË‰Ωõ <åfl
JÃãOc¡Ö’ `≥Å∞QÆ∞^Õâ◊O, a*ˇÑ≤Å‰õΩ ãÖMÏº |ÅO LOk HÍ|\˜ì D
JÉèíºO`«~åÅ‰õΩ WO`« q=~°OQÍ ["å|∞ K≥áêÊeû =zÛOk. D x"ÕkHõ
Ñ¨~°º=™ê#OQÍ Z@∞=O\˜ #+¨ì=¸ [~°QÆ‰õΩO_® K«∂ã¨∞HÀ=_»O J=ã¨~°O.
'1/70—Ö’ =∂~°∞Ê fã¨∞‰õΩ~å"åÅO>Ë D x"ÕkHõ „Ñüáê^Œ#Å#∞ ~å¢+¨ì Pk"åã‘
ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e =ÚO^Œ∞ ÃÑ\Ïìe. ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ „Ñ¨HÍ~°O
P ã¨ÅÇ¨ =∞O_»ex ãÖ„Ñ¨kOK«‰Ωõ O_® U =∂~°∂Ê KÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ . P
ã¨ÅÇ¨ =∞O_»eÖ’ 3/4 =O`«∞ ã¨É∞íè ºÅ∞ Pk"åã¨∞Å∞ (Pk"åã‘ âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞,
"åà◊√¡ `«‰Ωõ ¯=~Ú# KÀ@ W`«~° Pk"åã¨∞Å∞) LO\Ï~°∞. ~å*ÏºOQÆOÖ’x PiìHÖ õ ò
338 „Ñ¨HÍ~°O D „Ñüáê^Œ#Å#∞ *ÏfÜ«∞ Zãπ.ã≤, Zãπ.\˜ Hõq∞+¨<‰£ Ωõ ‰õÄ_®
ÑÖÑ≤OK«=Åã≤ LO@∞Ok. "åi ã¨ÅÇ¨ ‰õÄ_® fã¨∞HÀ=Åã≤ LO@∞Ok. z=iQÍ
U âßã¨# ã¨=~°} KÕÜ∂« Å<åfl ^•xH˜ ~å¢+¨Ñì u¨ P"≥∂^ŒO HÍ"åe.
nx J~°O÷ D ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O x"ÕkHõ =Å¡ Ug∞ [~°Q^Æ ∞Œ Öˇ=∞‡x x~°H¡ º∆õ OQÍ
LO_®Åx HÍ^Œ∞. XuÎ_ç ÃÑ@ì_®xH˜ XHõ\H˜ ˜ ~Ô O_»∞ J=HÍâßÅ∞<åflÜ«∞x QÆ∞iÎOK«_O»
=∂„`«"∞Õ . P „Ñ¨Ü∞« `«flO =∂„`«O `«fi~°QÍ KÕÜ∂« e. ã¨=∞~°O÷ QÍ KÕÜ∂« e.
x*ÏxH˜ Pk"åã¨∞Å ~°H} ∆õ HÀãÖ KÕã#≤ K«\ÏìÅ#∞ =∂~°Û_»O ã¨∞ÅÉèOí
HÍ^Œ∞. HÍ|>Ëì yi[<Õ`~« ∞° Å∞ L#fl K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞ HÍ‰õΩO_® ^Ò~°#˚ ºOQÍ J_»O¤
Ñ¨__» "» ∞Õ `«=∞ HÀiHõ fˆ~ =∂~°=æ ∞x x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. áÈbãπ JkèHÍ~°∞Å∞,
Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ (H˘kÌ „Ñ¨â◊Oã¨hÜ«∞"≥∞ÿ# q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ`À) "åà◊¡`À
ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∞<Î åfl~°∞.
U*ˇhûÖ’ UO [~°∞QÆ∞`ÀOk?
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhû „áêO`«OÖ’ H˘<Õflà◊√Q¡ Í [~°∞QÆ∞`«∞#fl Ñ¶∞¨ @#Å∞
nxH˜ x^Œ~≈° #O. yi[<Õ`~« ∞° Å∞ `«=∞ =ÓºÇ¨Å#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞HÀ=_®xH˜ x*ÏxH˜
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i U*ˇhû KåÖÏ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ „áêO`«O. P lÖÏ¡Ö’ U*ˇhû H˘O_»
„áêO`«OÖ’ ÖË^∞Œ . "≥∞^ÿ •<åxH˜ H˘#™êyOÑ¨ÙQÍ LO@∞Ok. JHõ¯_» yi[<Õ`~« ∞° Å
K˘~°ÉÏ@∞ ã¨∞ÅÉèOí . JHõ¯_» yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ yi[#∞Å`À ãŸºOQÍ LO_»Hõ
`«ÑÊ¨ x Ñïã≤u÷ ÖË^∞Œ . "åi =∞^èºŒ ‰õÄ_çHõ ‰õÄ_® ã¨∞ÅÉèOí . U ™êÜ«∞O„`«"∞≥ <ÿ å
Jxfl „QÍ=∂Å yi[<Õ`~« ° =ÚY∞ºÅ∂ [OQÍÔ~_ç¤ QÆ∂_≥OÖ’ Hõeã≤ =∂\Ï¡_∞»
HÀQÆÅ~°∞. `«~K ° ∞« QÍ Jk [~°∞QÆ∞`«∞#flk ‰õÄ_®.
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhûÖ’ áÈÅ=~°O, |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O, rÅ∞QÆ∞q∞e¡
J<Õ =¸_»∞ =∞O_»ÖÏÅ∞<åfl~Ú. 1995 #∞O_ç WHõ¯_» Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.
H˘O`« ÉèÏQÆO 'â◊H˜Î—, H˘O`« ã≤Ñ≤S(ZO), H˘O`« ã≤Ñ≤S(ZO.ZÖò) ([#â◊H˜Î)
Pk"åã¨∞Å#∞ ãÖÑ¶∞¨ \˜Ò« KÕã∞¨ #Î flÑ¨Ê\˜H© Pk"åã¨∞Å áÈ~å\ÏÅ∞ 'â◊H—Î˜ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl
„áêO`åÅÖ’ Z‰õΩ¯= [iQÍ~Ú HÍ|\˜ì „Ñ¨É∞íè `«fi Ü«∞O„`åOQÍxH© yi[<Õ`~« ∞° Å‰õÄ
â◊HÎ˜ ãÖ¿ã÷ qÅ<£QÍ HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
D „áêO`åÅÖ’ Ñ¶¨∞~°¬} f„=~°∂ÑÖ fã¨∞HÀ=_®xH˜ Pk"åã¨∞Å∞
ZOK«∞‰õΩ#fl áÈ~å@ ~°∂ÑÖ ‰õÄ_® HÍ~°}O HÍ=K«∞Û. yi[<Õ`~« ∞° Å J#∞Éè=í OÖ’
L#fl Éè∂í q∞ÃÑ·# `å=Ú q"å^ŒO ÖË=nã≤# KÀ@, P q"å^ŒO ãÖ`«$Ñ≤HÎ ~õ O° QÍ
Ñïëê¯~°=∞ÜÕ∞º =~°‰Ωõ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ JO^Œ∞Ö’ Ñ¶Å ¨ O fã¨∞HÀ=_®xH˜ gÅ∞
ÖË^xŒ "å~°∞ J_»O¤ Ñ¨_®¤~∞° . =∂q∞_ç, r_ç=∂q∞_ç `À@Å∞#fl Éè∂í =ÚÅÖ’ HÍÜ«∞efl
"åˆ~ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú# ãÖÑ¶∞¨ @#Å∞<åfl~Ú.
"åà◊√¡ ^˘OQÆ`#« OQÍ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú= ^•xHõO>Ë áÈbã¨∞Å∞ "åi g∞^Œ
ÃÑ\˜#ì Hˆ ã¨∞ÖË Z‰õΩ¯=. =∂q∞_ç, r_ç=∂q∞_ç `À@Å∞ HÍÑ¨ÙH˘KÕÛ ã‘[<£Ö’, `å=Ú
HÀÜ«∞‰õΩO_® Pk"åã¨∞Å∞ J_»∞¤‰õΩO\Ïˆ~"≥∂#x yi[<Õ`«~°∞Å∞ '=ÚO^Œ∞
*Ï„QÆ`—Î« QÍ "åiÃÑ·# ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. áÈbã¨∞Å∞ Pk"åã‘
QÆ∂_ÕÅ ÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ "åix JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ XH˘¯Hõ¯ix _»[#¡ ˆHã¨∞ÅÖ’
=Ú^•Ì~ÚÅ∞QÍ K«∂Ñ≤Oz *ˇÅ · ∞‰õΩ ÑÖÑ¨Ù`«∞<åfl~°∞. Éˇ~ÚÅ∞ ZO`« `«fi~°QÍ =zÛ<å
Jxfl ˆHã¨∞ÅÖ’ Éˇ~ÚÅ∞ =KÕÛ Ö’Ñ¨Å Pk"å¿ã`«~°∞Å∞ ÑÖ@ "≥Ú`«ÎO
HÀã¨∞‰õΩáÈ~Ú Pk"åã¨∞Å áÈ~å\Ïxfl ==Ú‡ KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
1997 =∂iÛ <≥ÅÖ’ rÅ∞QÆ∞q∞e¡ =∞O_»ÅOÖ’ [iy# ^•_»∞ÅÖ’
áÈbã¨∞Å∞ 39 =∞Ok ¢ã‘Å Î #∞ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. "åiÖ’ H˘O^Œix KåÖÏ Hˆ ã¨∞ÅÖ’
WiHÕKå~°∞. áê`«p=∞Å"åiQÆ∂_≥O‰õΩ K≥Ok# Hõ$+¨"‚ } Õ Ã˜ Ñ·# 18 Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\Ïì~∞° .
"≥Ú`«ÎO 39 =∞Ok ¢ã‘ÎÅ∞ 32 ~ÀAÅ∞ *ˇ·Å∞Ö’ L<åfl~°∞. q"å^•ã¨Ê^Œ"≥∞ÿ#
Éè∂í =ÚÅÖ’ ÑÖ@ ^˘OyeOKå~°#fl^Õ "åiÃÑ·# JaèÜ∂≥ QÆO. HÀ~°∞‰ì Ωõ P^è•~°O
K«∂Ñ≤OK«_®xH˜ áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã#≤ Pk"åã¨∞Å Wà◊¡ #∞O_Õ ‰õΩO‰õΩ_»∞
HÍÜ«∞Å∞, zO`«HÍÜ«∞Å∞, ^è•#ºO Z`«∞HÔÎ àÏ¡~∞° .
J^Õ ãÖ=`«û~°O E<£ 30# Ñ≤. ~å[=~°O „QÍ=∞OÖ’ q"å^Œ„QÆã"Î¨ ∞≥ #ÿ XHõ
Éè∂í q∞Ö’ (Jk K≥~∞° =Ù áÈ~°OÉ’‰õΩ Jh, ^•xx ã≤OÇ¨„k QÀáêÅ~å=Ù J<Õ ~Ô `· ∞«
J„Hõ=∞OQÍ J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl_»h Pk"åã¨∞Å JaèÜ∂≥ QÆO) <å~°∞=∞à◊√¡ áÈÜ«∞‰õΩO_®
PÑ¨_®xH˜ P Ti yi[#∞ÖËHÍHõ J<ÕHõ W`«~° T~°"¡ åà◊√¡ ‰õÄ_® áÈÜ«∂~°∞. JÑ¨Ê\˜Hˆ
yi[<Õ`«~°∞Å∞ ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ H˘_»=à◊√¡, Q˘_»¤à◊√¡ Ñ¨@∞ìH˘x Ñ¶¨∞~°¬}‰õΩ
`«Ü«∂~°∞QÍ L<åfl~°∞. W^ŒÌi =∞^èŒº [iy# ^˘g∞‡Ö’ XHõ yi[<Õ`«~° Ô~·`«∞
K«xáÈÜ«∂_»∞. ^˘g∞‡ ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ [iy<å áÈbã¨∞Å∞ Pk"åã¨∞Å#∞ =∂„`«"∞Õ
JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. „QÍ=∂ÅÃÑ·# cèH~õ "° ∞≥ #ÿ ^•_»∞Å∞ KÕã≤ "≥Ú`«OÎ 44 =∞Okx
JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. JO^Œ∞Ö’ 18 =∞Ok ¢ã‘Å Î ∞. yi[<Õ`~« ∞° Å ÃÑ·# ‰õÄ_® ¿Ñ~°∞‰õΩ
Hˆ ã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕâß~°∞QÍh XHõ¯ih JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
JÑ¨Ê\’¡ [OQÍÔ~_çQ¤ ∂Æ _≥O _ç.Zãπ.Ñ≤.QÍ „|Ç¨‡Ô~_ç¤ J<Õ =ºH˜Î LO_Õ"å_»∞.
P ãÖ=`«û~°O =∂iÛ, EÖˇ· <≥ÅÖ’¡ rÅ∞QÆ∞q∞e¡ =∞O_»ÅO „QÍ=∂ÖÃÑ·# J`«#∞
[iÑ≤# ^•_»∞Å Hõ^Œä KåÖÏ AQÆ∞áêûHõ~"° ∞≥ #ÿ k. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ J`«#∞ Hõ~∂° flÅ∞
lÖÏ¡ P`«‡‰õÄ~°∞ _ç.Zãπ.Ñ≤QÍ Ñ¨x KÕâß_»∞. JHõ¯_» ~Ô `· ∞« ‰õÄb ãÖÑ¶∂¨ xH˜ K≥Ok#
^Œo`« ¢ã‘ÎÖ`À#∂, WHõ¯_» Pk"åã‘ ¢ã‘ÎÅ`À#∂ J`«x „Ñ¨=~°Î# ZO`«
¿ÇÏÜ«∞"≥∞#ÿ ^ŒO>Ë Jk ™ê÷xHõ ÃÑ`«OÎ ^•~°¡ „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ#∞ HÍáê_Õ „Ñ¨Ü∂« ã¨Ö’
ÉèÏQÆO HÍHõáÈ`Õ „Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õÄ_® ã¨ÇÏ≤ OKÕk HÍ^Œ∞.
Pk"åã‘ ¢ã‘ÎÅ#∞ 'HÀÜ«∞ ÅO[— Jx `«Ñ¨Ê J`«#∞ ãÖÉ’kèOK«_»∞.
=∂\˜=∂\˜H© ~ˆ Ñπ KÕ™êÎ#x Éˇki™êÎ_∞» . ^•^•Ñ¨Ù „Ñü QÆ∂_≥OÖ’#∂ J`«x QÆ∞iOz
D ~°H"õ ∞≥ #ÿ Ñ¶~≤ åº^Õ q#Ñ¨_Oç k. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© H˘O`« HÍÅO `«~∞° "å`« |kb
KÕÜ∞« _»O `«ÑÊ¨ „Ñ¨É∞íè `«fiO J`«x ÃÑ·# U K«~åº fã¨∞HÀÖËÔŒ >Ë J`«#∞ HÍáê_»∞`«∞#fl
yi[<Õ`~« ∞° Å „Ñ¨Ü∂≥ *<åÅ‰õΩ#fl ~å[H©Ü∞« |ÅO ZO`«\`˜ À J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok.
áÈbã¨∞ÖË HÍ^Œ∞, ~Ô "≥#∂º "åà◊√¡ ‰õÄ_® JO`Õ. ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞
„QÍ=∂ÅÖ’ JO^Œi ã¨=∞HõO∆ Ö’ iHÍ~°∞Å ¤ ∞ K«^"Œ åÅh, U Éè∂í q∞ U HÀ=‰õΩ
K≥OkO^À `≥eÜ«∞*ˇáêÊÅh Pk"åã¨∞Å∞ "≥Ú^Œ\fl˜ Oz _ç=∂O_£ KÕã∂¨ Î =KåÛ~°∞.
yi[<Õ`~« ∞° Å P„Hõ=∞}Ö’ L#fl „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞x "≥eH˜ fÜ«∞_®xH˜ Wk ã¨~~° Ú#
=∂~°Oæ Jx "å~°∞ ÉèÏqOKå~°∞. H˘xfl KÀ@¡ ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ D Ñ¨^`úŒ Õ
J=ÅOaOKå~°∞ ‰õÄ_®. HÍh ^•xx ™êQÆx=fi‰õΩO_® yi[<Õ`~« ∞° Å∞ J_»O¤ Ñ¨_®¤~∞° .
ZO.P~ü."ÀÅ HÍ~åºÅÜ«∂Å |Ü«∞@ ^è~Œ åfl KÕÜ∞« _»O, ~å[=∞O„_ç–ÃÇ·Ï„^•ÉÏ^£
~°ÇÏ¨ ^•i ÃÑ·# ã¨∞n~°…"≥∞#ÿ ~å™êÎ~ÀHÀÅ∞ [iÑ≤ HõÖHˇ ~ìõ ,ü P~ü._ç."ÀÅ#∞ ~°ÑÊ≤ Oz
"åà◊#¡ ∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì ÃÑ¶∞~å"£ KÕÜ∞« _»O, QÆ∞OÑ¨ÙQÍ ZO.P~ü."À PÑ¶ã‘ ∞¨ ÅÖ’H˜ áÈ~Ú
"åà◊#¡ ∞ ^Œ∂+≤OK«_O» KåÖÏ™ê~°∞¡ [iyOk. 1996Ö’ rÅ∞QÆ∞q∞e¡ ZO.P~ü."À
PÑ¶ã‘ ∞¨ #∞ `«QÅÆ Éˇ\Ïì~∞° , [OQÍÔ~_ç¤ QÆ∂_≥O ZO.P~ü."À PÑ¶ã‘ ∞¨ #∞ ^èfiŒ OãÖ KÕâß~°∞.
D ~°H"õ ∞≥ #ÿ K«~º° Å Ñ¶e¨ `«OQÍ, K«@Oì Ö’ Pk"åã¨∞Å‰õΩ L#fl Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ J=∞Å∞
KÕ¿ã L^ÕâÌ O◊ L#fl ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ Ãã·Ò« ÉèÜ í ∞« Ñ¨_Õ Ñïã≤u÷ U~°Ê_çOk.
KåÖÏ=∞OkH˜ P L^ÕâÌ O◊ ã¨ÇÏ≤ `«O ÖË^∞Œ .
„Ñ¨f „QÍ=∞OÖ’#∂ Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°∞¡ „Ñ¨[Å ã¨=∞Hõ∆OÖ’ Ô~"≥#∂º
iHÍ~°∞Å ¤ ∞ K«kq gÅ~Ú# "Õ∞~°‰Ωõ Éè∂í q∞ q"å^•Å#∞ Ñï+¨¯iOKåÅx ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì
2.1.1998# WzÛ# P~°~¤ ∞° XˆH XHõ¯ „QÍ=∞OÖ’ ã¨QOÆ J=∞Å~Ú PyáÈ~ÚOk.
Éè∂í q∞ q"å^•ÅÖ’ ~Ô "≥#∂º JkèHÍ~°∞¡ *’HõºO KÕã∞¨ HÀ‰õΩO_® `«=∞‰õÄ áÈbã¨∞Å‰õÄ
=keÃÑ_ç`Õ `å"Õ∞ K«∂ã¨∞‰õΩO\Ï=∞x yi[<Õ`~« ∞° Å XuÎ_.ç <å@¡ ã¨=∞Ü«∞OÖ’,
ÑÖ@HÀ`«Å ã¨=∞Ü«∞OÖ’, =∂q∞_ç, r_ç=∂q∞_ç `À@Å∞ HÀ`«H˘KÕÛ ã¨=∞Ü«∞OÖ’
Pk"åã¨∞ÖÃÑ·# U"À Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\Õì z áÈbã¨∞Å KÕ`« JÔ~ã¨∞ì KÕ~ÚOKÕ¿ãÎ "åà◊√¡
Éˇ~ÚÅ∞ g∞^Œ |Ü«∞\˜H˘KÕÛ Ö’Ñ¨Å HÀ`«Å∞ =ÚyOKÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. JÔ~ã¨∞ì KÕ¿ã
„Hõ=∞OÖ’ áÈbã¨∞Å∞ „QÍ=∂ÅÃÑ·# |_ç ^Œ∂+≤Oz, `«xfl, Wà◊Ö ¡ ’x ™ê=∂#∞¡ ^èfiŒ OãÖ
KÕã,≤ _»|∞ƒÖˇ`∞« ‰Î Ωõ áÈ~Ú Pk"åã¨∞Å#∞ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ QÆ∞i KÕ¿ãÎ Ñ¨xÖ’ Ñ¨xQÍ L^Œº=∞
Ãã·~÷ º° O ‰õÄ_® ^≥|ƒfã≤#@ì=Ù`«∞Ok. ÖËHáõ È~Ú<å, q"å^Œ„QÆã=Î¨ ∞~Ú# Éè∂í =ÚÅÖ’
yi[<Õ`«~°∞Å∞ ÑÖ@ "ÕÜ«∞‰õΩO_®, fã¨∞HÀ‰õΩO_® PÑ¨_»O yi[#∞Å∞
J#∞ãïã¨∞#Î fl =ÚYº"≥∞#ÿ áÈ~å@ ~°∂ÑÖ HÍ|\˜ì 'ã¨~~° Ú#— ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åix
JÔ~ã¨∞ì KÕ~ÚOK«_O» P áÈ~å\Ïxfl qÑ¶Å ¨ O KÕÜ∞« _®xH˜ Ñ¨xH˘ã¨∞OÎ k. D Z`«∞QÎ _Æ »
ã¨*Ï=ÙQÍ ™êy#O`« HÍÅO yi[<Õ`~« ∞° ÅˆHg∞ _èÀHÍ ÖË^∞Œ . nxx ã¨ÑÅ ¨¶ O KÕÜ∞« _»O
HÀãÖ áÈbã¨∞Å∞ "åi`À ãÖÑ¨Ó~°O‚ QÍ ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∞OÎ _»QÍ, ~Ô "≥#∂º "åà◊√¡ Éè∂í
q"å^•Å#∞ "Õ~ˆ U ~°HOõ QÍ#∂ Ñïëê¯~°O KÕ¿ã „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« ‰õΩO_® `«=∞
=O`«∞ ã¨ÇÏ¨ HÍ~°O JOkã¨∞<Î åfl~°∞.
Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å Ñï~°H} ∆õ HÀãÖ „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕÑ\¨ #ì˜ K«~º° Å∞, K«\ÏìÅ∞
Zãπ.ã≤, a.ã≤ ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å‰õΩ Ç¨x KÕã¨∞Î<åflÜ«∞#fl
JaèÜ∂≥ QÆ"Ú ≥ Hõ\˜ LOk. P ¿Ñ~°∞ g∞^Œ '1/70—x ã¨=iOKåÅx "åkOKÕ "åà◊¥¡
L<åfl~°∞. HÍh WHõ¯_» =¸_»∞ q+¨Ü∂« Å∞ QÆ=∞xOKåe. XHõ\,˜ yi[<Õ`~« ∞° Å∞
ZO`« ¿Ñ^ŒÖ<·ˇ å, Zãπ.ã≤, a.ã≤ ‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# "å~°~Ú<å "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅÖ’
|`«∞‰õΩ`≥~∞° =Ù U^À XHõ "Õ∞~°‰Ωõ ãÖáêkOK«∞HÀQÆÅ~°∞. ~Ô O_»∞, yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ
Ñ¨@¡ `«=∞ˆHg∞ â◊„`«∞`«fiO ÖË^xŒ Pk"åã¨∞Å∞ Z=i „¿Ñ~°} ÖË‰Ωõ O_® J<ÕHõ ™ê~°∞¡
„Ñ¨H\ õ O˜ Kå~°∞. Pk"åã¨∞Å Ñ¨@¡ U =∂„`«O ™ê#∞Éè∂í u ÖËx ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O x"ÕkHõ
‰õÄ_® D q+¨Ü∂« xfl QÆ∞iÎOzOk. 'Zãπ.ã≤Å‰õΩ, W`«~° Éè∂í q∞ ÖËx ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ
KÀ@∞ W=fi_®xH˜ yi[#∞Å∞ ã≤ÔúŒ QÍ L<åfl~°∞— Jx x"ÕkHõ JxOk. =¸_»∞,
Pk"åã¨∞Å‰õÄ Pk"å¿ã`«~° ¿Ñ^ŒÅ‰õÄ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ JO@∂ [iy`Õ Jk ~Ô "≥#∂º
JkèHÍ~°∞Å x~åfiHõO Ñ¶e¨ `«"∞Õ `«ÑÊ¨ Pk"åã¨∞Å `«ÑC¨ HÍ^Œ∞. 1996Ö’ [iy#
|∂ã¨~åAÑë,¡ ÅH©‡∆ Ñ¨Ù~°O Ñ¶∞¨ @#eO^Œ∞‰õΩ x^Œ~≈° #O.
yi[<Õ`~« ∞° Å Ñ¨\Ïì Éè∂í =ÚÅÃÑ·# '1/70— qKå~°} [~°Ñ_¨ O» W|ƒOkHõ~O°
HÍ|\˜,ì U*ˇhûÖ’x „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅ#∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl yi[<Õ`~« ∞° Å#∞ `˘ÅyOz
P Éèí∂q∞ Pk"åã¨∞Å‰õΩ ÑÖz W=fi_»O ~å[H©Ü«∞OQÍ ã¨∞Å∞=x Ô~"≥#∂º
JkèHÍ~°∞Å∞ ÉèÏqOz P „Ñ¨Ü∞« `«flO "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïì~∞° . yi[<Õ`~« ° ÃÑ^ŒÅ Ì ‰õΩ ‰õÄ_®
J^Õ #zÛOk. ZO^Œ∞HõO>Ë `«=∞ ^ŒQ~æÆ ˘Hõ "Õà◊ „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞ L<åfl, ^•xx WKÕÛã≤<å
WOHÍ Ñ¨\Ïì Éè∂í q∞ LO@∞Ok. ^•xx HÍáê_»∞HÀ=_®xH˜k Ñ¨xH˘KÕÛ@@ì~Ú`Õ
"åiH˜ JÉèºí O`«~"° ∞Õ g∞ ÖË^∞Œ . HÍ|\˜ì „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞ "≥Ú`«OÎ yi[#∞Å‰õΩ
JÑ¨ÊyOK«_®xH˜ `å=Ú ã≤^=úŒ ∞x yi[<Õ`~« ° <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«~K° ∞« QÍ „Ñ¨H\ õ ã˜ ∞¨ <Î åfl~°∞.
#+¨áì ÈÜÕ∞k Z=~°O>Ë Hˆ =ÅO „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞ L#fl yi[<Õ`~« ° ¿Ñ^ŒÅ∞. Wk
ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ Pk"åã¨∞Å‰õÄ Zãπ.ã≤, a.ã≤Å‰õÄ =∞^èºŒ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å‰õΩ ^•i fã≤Ok.
|∂ã¨~åAÑëÖ ¡ ’ 1967Ö’ 20 =∞Ok ^Œo`«∞Å‰õΩ 30 ÖËHõ 35 ZHõ~åÅ
Éè∂í q∞Ö’ WzÛ# _çáê¶ ~°O Ñ¨\ÏìÅ#∞ 1996Ö’ |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O ZO.P~ü."À ~°^∞Œ Ì
KÕã≤ Pk"åã¨∞ÅH˜KåÛ_»∞. "åà◊√¡ <å@∞¡ "Õã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ^Œo`«∞Å∞ P„QÆÇ≤ÏOz
PO^Àà◊# KÕ™ê~°∞. U<å_»∂ ^Œo`«∞ÅO>Ë „¿Ñ=∞ÖËx yi[<Õ`~« ° "≥∂`«∞|~°∞Å∞
~°OQÆOÖ’H˜ ky 1996 PQÆãìπ 5 á⁄^Œ∞#Ì fl ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ [<åxfl áÈQÆ∞ KÕã≤
ã¨∂¯@~°∞,¡ "≥∂\Ï~ü Ãã·Hà˜ √◊ ,¡ „\ÏHõ~ì Ö
¡° ’ P <å@∞¡ Ñ‘H_õ ®xH˜ |Ü«∞Å∞^Õ~å~°∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë P TiÖ’ D 30 ÖËHõ 35 ZHõ~åÖË HÍHõ "≥Ú`«OÎ 200 ZHõ~åÅÃÑ·#
Pk"åã¨∞Å∞ '1/70— q"å^ŒO ÖË=nã≤ L<åfl~°∞. "åà◊√¡ =ã¨∞#Î fl ãÖQÆu `≥eã≤#
Pk"åã¨∞Å∞ ‰õÄ_® ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’<Õ qÅ¡O|∞Å`À QÆ∞q∞QÆ∂_®~°∞. W^ŒiÌ =∞^èºŒ
"åyfi"å^ŒO [iyOk. K«~Û° Å∞ [iQÍ~Ú. áÈbã¨∞ÖÁzÛ HÍÑ¨ÖÏQÍ ‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞.
H˘=Ófi~°∞ P~ü._ç."À#∞ Ñ≤eÑ≤Oz JHõ¯_çHHõ ¯õ _» P Ti Éè∂í q"å^•Å∞ Ñï+¨¯iOK«∞
‰õΩO^•=∞#∞‰õΩ<åfl~°∞ QÍh P JkèHÍi ~å=_®xH˜ x~åHõiOKå~°∞. z=iH˜
™êÜ«∞O„`«O W~°∞Ñ¨HÍ∆ Å∂ x„+¨¯q∞ã¨∞OÎ _»QÍ yi[<Õ`~« ∞° ÅÖ’ H˘O^Œ~∞° `˘_»Å∞
H˘\˜ì DÅÅ∞ "ÕÜ∞« QÍ yi[#∞Å∞ "≥#∞kiy ÉÏ}ÏÅ∞ "Õâß~°∞. Hõ„~°Å`À H˘\˜ì
yi[<Õ`~« ∞° Å#∞ `«i=∂~°∞. JHõ¯_Õ L#fl áÈbã¨∞Å∞ "≥O@<Õ Ñïã≤u÷ x J^Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜
`≥KåÛ~°∞ QÍh 115 =∞Ok yi[#∞Å ÃÑ·# ˆHã¨∞ ÃÑ\Ïì~°∞. <å@∞¡ Ñ‘Hõ_®xH˜
|Ü«∞Å∞^Õi =zÛ# yi[<Õ`~« ∞° Å K«~º° ‰õÄ_® K«@qì ~°∞^Œ"ú ∞Õ QÍh "åà◊Ã¡ Ñ·#
áÈbã¨∞Å∞ U Hˆ ã¨∂ ÃÑ@ìÖ^Ë ∞Œ .
rÅ∞QÆ∞q∞e¡ =∞O_»ÅO ÅH©‡∆ Ñ¨Ù~°OÖ’ 20 ZHõ~åÅ „Ñ¨É∞íè `«fi áÈ~°OÉ’‰õΩ
Éè∂í q∞x H˘O^Œ~∞° J„QÆ‰Ωõ Åã¨∞ÅÎ ∞ J„Hõ=∞OQÍ Jq∞‡`Õ KåÖÏ Uà◊¡ HÕ^Œ H˘#∞‰õΩ¯#fl
20 ^Œo`« ‰õΩ@∞OÉÏÅ#∞ ZO.P~ü."À `˘ÅyOz P Éè∂í q∞x Pk"åã¨∞Å‰õΩ
W=fi_»O ‰õÄ_® Ñ¶∞¨ ~°} ¬ ‰õΩ ^•i fã≤Ok. J^Œ$+¨=ì âß`«∞Î Éè∫uHõ^•_»∞Å∞ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ
QÍh Éè∂í q∞ HÀÖ’Ê~Ú# ^Œo`«∞Å∞ KåÖÏHÍÅO PO^Àà◊# KÕâß~°∞. 'U*ˇhû K«\ÏìÅ∞
ZO`« J<åºÜ«∞"≥∞#ÿ q— Jx „Ñ¨Kå~°O KÕÜ∞« _®xH˜ "åi PO^Àà◊# Ñ¨xH˘zÛOk.
J^Õ „áêO`«OÖ’ |eã≤# yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« Å Éè∂í q∞ ^•^•Ñ¨Ù 995 ZHõ~åÅ QÆ∞iOz
Pk"åã¨∞Å∞ ÖË=nã≤# q"å^ŒO =∂„`«O Ñ¨H¯õ ‰õΩ áÈ~ÚOk.
x*ÏxH˜ WÑ¨Ê\˜^•HÍ JHõ¯_»Hõ¯_» H˘xfl ã¨=∞ã¨ºÅ∞<åfl U*ˇhûÖ’
Pk"åã¨∞Å‰õÄ ^Œo`«∞Å‰õÄ =∞^èºŒ Ñ¶∞¨ ~°} ¬ f„=~°∂ÑÖÖ’ ÖË^∞Œ . ^•xx ™ê=∂lHõOQÍ
Ñï+¨¯iOK«∞HÀ=_®xH˜ Pk"åã¨∞Å∞ ã≤ÔúŒ QÍ L<åfl~°∞. J@∞=O@Ñ¨C_»∞ P ¿Ñ~°∞
K≥ÑÊ≤ '1/70—x ã¨=iOKÕ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ KÕÜ∞« _»O Ñ¨ÓiÎQÍ J#=ã¨~O° . ã¨ÉÏè ãÖÑ¶∞¨ O
x"ÕkHõ #∞O_ç ÃãÅ=Ù fã¨∞‰õΩ<Õ =ÚO^Œ∞ JO^Œ∞Ö’ H˘\ÁìzÛ#@∞ì HõxÑ≤OKÕ Ñ¨Há∆õ ê`«
"≥Y· i Ñ¨@¡ x~°ã<¨ Õ HÍHõ H˘O`« Pâ◊Û~°ºO ‰õÄ_® „Ñ¨H\
õ O˜ K« `«ÑÊ¨ ^Œ∞. „Ñ¨*Ï „Ñüx^è∞Œ Å∞
J#flÑ¨C_»∞ "å~°∞ JO^ŒiH© „Ñüx^è∞Œ Å∞ HÍ|\˜ì =∂@=~°ãHÔ¨ <· å Pk"åã¨∞Å‰õΩ "Õ∞Å∞
KÕ¿ã XHõ¯ ã¨∂K«#~Ú<å D x"ÕkHõÖ’ LO@∞O^Œ#∞‰õΩO\ÏO. HÍh Páê\˜ #@#
‰õÄ_® JHõ¯~°Ö^Ë xŒ =∞# âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ∞ J#∞‰õΩO@∞<åfl~°O>Ë Pk"åã¨∞Å ~å[H©Ü∞«
|ÅÇ‘Ï#`« ZO`«\^˜ À J~°O÷ J=Ù`«∞Ok.
D ãÖ=`«û~°O Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’#∂ ^•x á⁄~°∞QÆ∞# L#fl Y=∞‡O
U*ˇhûÖ’#∂ [iy# áÈbã¨∞ ^•_»∞Å iáÈ~°∞ì`À D "åº™êxfl =ÚyOK«_»O
Lz`«OQÍ LO@∞Ok.
XˆH =ºH˜Î g∞^Œ 23 ˆHã¨∞Å∞

Y=∞‡O lÖÏ¡ :
^Œ=∞‡¿Ñ@ =∞O_»ÅOÖ’ Pk"åã¨∞ÅÃÑ·# J„Hõ=∞ K˘~°ÉÏ@∞, ÑÖ@
^˘OQÆ`#« O "≥Ú^ŒÅ~Ú# JaèÜ∂≥ QÍÅ`À "≥Ú`«OÎ 28 Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\Ïì~∞° . "å\˜H˜
ãÖ|OkèOz D ãÖ=`«û~°O [#=i 29# H˘`«∂~Î ∞° , =∂~°ÑÊ¨ QÆ∂_≥O „QÍ=∂ÅÖ’
30 =∞Ok Pk"åã¨∞Å#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. XH˘¯Hõ¯i ÃÑ·# J<ÕHõ Hˆ ã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ì
ã¨∞ÅÉèOí QÍ Éˇ~ÚÅ∞ ^˘~°H‰õ Ωõ O_® KÕâß~°∞. D 28 Hˆ ã¨∞Å∞ J<ÕHõ „QÍ=∂Å‰õΩ
ãÖ|OkèOz#q HÍ|\˜ì U QÆ∂_≥OÖ’#~Ú<å ZÑ¨C_»~Ú<å JÔ~ã¨∞ìÅ∞
KÕÜ∞« =K«∞Û##fl ÉˇkiOÑ¨Ù ^Œ=∞‡¿Ñ@ U*ˇhû ÃÑ·# XHõ HõuÖ Î ÏQÍ "ÕàÏ¡_∞» `«∂ LOk.
H˘`«∂~Î ∞° ‰õΩ K≥Ok# 'â◊H—Î˜ HÍ~°ºHõ~,Î° Pk"åã‘ Ü«Ú=‰õΩ_»∞ J~Ú# ™ÈÜ«∞O
K«O„^ŒâY ı ~ü QÆ∞iOz „Ñ¨`ºÕ HõOQÍ K≥áêÊe. J`«xx 23 Hˆ ã¨∞ÅÖ’ WiHÕz [#=i
#∞O_ç "Õ∞ ^•HÍ *ˇÅ · ∞Ö’ LOKå~°∞. D Ö’Ñ¨Å q"å^Œ„QÆã"Î¨ ∞≥ #ÿ Éè∂í q∞x ™êQÆ∞
KÕã∞¨ HÀ=_®xH©, ÑÖ@Å∂ HÍÜ«∞Å∂ HÀã¨∞HÀ=_®xH© yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ HÍ=Åã≤#
J=HÍâ◊O ^˘iHÕk. U <Õ~O° KÕÜ∞« ‰õΩO_® 23 Hˆ ã¨∞ÅÖ’ =Ú^•Ì~Ú J~Ú#
Ñ¶∞¨ #`« K«O„^ŒâY ı ~üHˆ ^ŒH¯˜ O^Õ"∂≥ .
~å¢+¨ì ˆHa<≥\ò =∞O„u `«∞=∞‡Å <åˆQâ◊fi~°~å=Ù ã¨fi„QÍ=∞O ^Œ=∞‡¿Ñ@
=∞O_»ÅOÖ’x QÆO_»∞QÆ∞ÅÑë.¡ P „QÍ=∞OÖ’ q"å^Œ„QÆã"Î¨ ∞≥ #ÿ Éè∂í q∞Ö’ ÑÖ@
HÀÜ«∞=^ŒxÌ Pk"åã¨∞Å∞ yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« Å#∞ PÑ≤# <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ "Õ∞ 10= `Õn#
áÈbã¨∞Å ^•_ç [iyOk. ^•^•Ñ¨Ù 200 =∞Ok ™êÜ«Ú^èŒ áÈbã¨∞Å∞ QÆO_»∞QÆÅÑë¡
Pk"åã‘ HÍÅhÃÑ·# ^•_ç KÕã≤ xifiK«Hõ∆}QÍ Pk"åã¨∞Å#∞ Kå=ÉÏ^•~°∞.
KåÖÏ=∞Ok P<å\˜ ^≥|ƒÅ #∞O_ç WÑ¨Ê\˜H© HÀÅ∞HÀÖË^∞Œ . =∞O„u `«∞=∞‡Å
<åˆQâ◊fi~°~å=Ù D ~ÀA ^•HÍ `«# ã¨fi„QÍ=∞OÖ’ L#fl Pk"åã‘ ÉÏkè`∞« Å#∞
HõhãÖ Ñ¨~å=∞i≈OK«_®xH˜ "åi HÍÅhH˜ áÈÖË^∞Œ .
Ñ¨tÛ=∞QÀ^•=i lÖÏ¡ :
rÅ∞QÆ∞q∞e¡, |∞\ÏìÜ«∞QÆ∂_≥O =∞O_»ÖÏÅÖ’ Pk"åã¨∞Å JÔ~ã¨∞ìÅ∞
=Ú=∞‡~°OQÍ ™êQÍ~Ú. ^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _≥O „QÍ=∞ t"å~°∞ yi[# QÆ∂_®Å~Ú# ÑÖ_»∞"åi
QÆ∂_≥O, p=∞Å"åiQÆ∂_≥O, `«|ã≤û"åi QÆ∂_≥OÅÖ’ QÆ`« U_®k Ñ¶~≤ åº^Œ∞ XHõ\˜
|Ü«∞\˜H˜ fã≤ áÈbã¨∞Å∞ 59 =∞Okx JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. |∞\ÏìÜ«∞QÆ∂_≥O
=∞O_»ÅOÖ’x `«∂~°∞Ê ~ˆ QÆ∞ÅQÆ∞O@Ö’ 16 =∞Okx, |∞K«ÛO¿Ñ@Ö’ 22 =∞Okx
JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. "åà◊¡ ÃÑ·# ÑÖ@ ^˘OQÆ`#« O, J„Hõ=∞ K˘~°ÉÏ@∞ JaèÜ∂≥ QÍÖË
HÍHõ `«=∞‰õΩ J_»O¤ áÈ~Ú# yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« ÅÃÑ·# Ç¨Ï`åº „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕâß~°#fl
Hˆ ã¨∞Å∞ ‰õÄ_® ÃÑ\Ïì~∞° . J~Ú`Õ D JÔ~ã¨∞Å ì ‰õΩ Jã¨Å∞ HÍ~°}"Õ∞q∞@O>Ë Wk
=∂q∞_ç, r_ç=∂q∞_ç `À@Å∞ HÀ`«H˘KÕÛ HÍÅO. Pk"åã‘ PO^Àà◊#HÍ~°∞Å#∞
U^À XHõ <≥ÑO¨ g∞^Œ *ˇÅ · ∞Ö’ Ñ¨_¿Õ ãÎ q"å^Œ„QÆã"Î¨ ∞≥ #ÿ Éè∂í =ÚÅÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å∞
HÍÜ«∞Å∞ HÀã¨∞H˘x áÈ=K«∞Û.
D JÔ~ã¨∞Å ì ∞ KÕ¿ã „Hõ=∞OÖ’ áÈbã¨∞Å∞ yi[# QÆ∂_®ÅÃÑ· J~°~ú å„u
^•_»∞Å∞ KÕã≤ ÉO_»|∂`«∞Å∞ u_»∞`«∂ [<åxfl qÑ¨s`«OQÍ H˘\Ïì~∞° . ^Œ~ƒ° Qù ∂Æ _≥O
ÑÖKå~ÚfÖ’x QÆ∂_®Å ÃÑ·# ^•_ç KÕã≤# áÈbã¨∞Å`À áê@∞ áÈbã¨∞
Ü«¸xá¶ê~°OÖ’ yi[<Õ`«~° Ü«Ú=‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® "≥àÏ¡~°∞. ÖÏHõÑ¨CÖ’ ‰õÄ_®
yi[<Õ`~« ∞° ÖÁzÛ áÈbã¨∞Å „áÈ`åûÇ¨ÏO`À yi[#∞Å#∞ H˘\Ïì~∞° .
p=∞Å"åiQÆ∂_≥O‰õΩ K≥Ok# Pk"åã‘ Ü«Ú=u Hõ$+¨‚"Õ}˜k KåÖÏ
ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ J#∞Éè=í O. P"≥∞‰õΩ D =∞^èºŒ <Õ Ç≤Ïã¨~Ôì Hõgì ∞ PÑ¨~ˆ +¨<£ J~ÚOk.
áÈbã¨∞Å∞ P"≥∞ HÀãÖ Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ QÆ∂_»O ÃÑ·# ^•_ç KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. P"≥∞#∞ ~ˆ Ñπ
KÕ™êÎ#x _ç.Zãπ.Ñ≤ ÉÏÇ¨@OQÍ Éˇkiã¨∞<Î åfl_»∞. QÆÒ« Ö’ ‰õÄ_® JÑ¨Ê\˜ [OQÍÔ~_ç¤
QÆ∂_≥O _ç.Zãπ.Ñ≤ „|Ç¨‡Ô~_ç¤ P"≥∞#∞ ~ˆ Ñπ KÕ™êÎ#x ÉˇkiOKå_»∞. „Ñ¨ã∞¨ `Î « J<å~ÀQÆº
ã≤u÷ Ö’ áÈbã¨∞Å KÕuH˜ zH˜¯`Õ U=∞=Ù`«∞O^À##fl ÉèÜ í ∞« O`À P"≥∞ á⁄ÖÏÅÖ’
^•‰õΩ¯x ÖË^• WO\˜Ö’Ñ¨Å∞O_ç |Ü«∞@ `åà◊O "Õã≤ |`«∞‰õΩ`«∂ LOk.
yi[#∞Å∞ Ç≤ÏOã¨‰Ωõ áêÅÊ_ç# UÔHH· õ ãÖÑ¶∞¨ @# U*ˇhûH˜ "≥Å∞Ñ¨Å L#fl
\˜.#~åûÑ¨Ó~ü =∞O_»ÅOÖ’x |K«∞ÛÖË\Q˜ ∂Æ _≥OÖ’ [iy# XHõ yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞«
Ç¨Ï`«º. P „QÍ=∞OÖ’ 80 ZHõ~åÅ „Ñ¨É∞íè `«fi áÈ~°OÉ’‰õΩ Éè∂í q∞ yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« Å
P„Hõ=∞}Ö’ LO^Œh, ^•xx "≥eH˜ fã≤ `«=∞‰õΩ ÑÖKåÅh Pk"åã¨∞Å∞ PO^Àà◊#
ÖË=n™ê~°∞. Jk „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞ HÍ|\˜ì P „QÍ=∞O U*ˇhûÖ’ ÖË‰Ωõ <åfl D
_ç=∂O_»∞ <åºÜ«∞"≥∞ÿ#^Õ. ã¨ˆ~fi [iÑ≤OKåÅx "å~°∞ 1998 #=O|~üÖ’
J_çy#Ñ¨C_»∞ \˜. #~åûÑ¨Ó~ü ZO.P~ü."À XÑ¨CH˘x XHõ™êi ã¨~ˆ fiHÀãÖ „QÍ=∂xH˜
=KåÛ_»∞ QÍh `«~∞° "å`« Ug∞ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . iHÍ~°∞Å
¤ ∞ K«∂Ñ≤™êÎ#x Ç¨g∞ WKåÛ_»∞
QÍh K«∂Ñ≤OK«Háõ ÈQÍ Wk U*ˇhû HÍ^Œ∞ HÍ|\˜ì g∞‰õΩ J_çQˆ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË^xŒ P
`«~∞° "å`« J<åfl_»∞. D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ D ãÖ=`«û~°O [#=i 27# D ã¨=∞ã¨º#∞
K«iÛOK«_®xH˜ Pk"åã¨∞Å∞ g∞\ÕQ∑ ÃÑ@∞ìH˘x =∂\Ï¡_»∞‰õΩO@∞O_»QÍ XHõ
yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞« J@∞"≥Ñ· Ù¨ =zÛ "åà◊#¡ ∞ K«∂ã≤ f„=OQÍ ^Œ∂+≤Oz "åà◊√¡ U^À
‰õΩ„@ KÕã∞¨ <Î åfl~°x áÈbã¨∞Å‰õΩ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕâß_»∞. Ñ¨ÓiÎQÍ J„Hõ=∞"≥∞#ÿ D Hˆ ã¨∞Ö’
Éˇ~ÚÅ∞ á⁄O^Œ_®xH˜ "åiH˜ ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ∞ Ñ¨\Oì˜ k.
|Ü«∞\˜H˘zÛ# `«~∞° "å`« "åà◊√¡ U*ˇhû yi[#∞Å áÈ~å@ ~°∂áêxfl `«=∞
TiÖ’ ‰õÄ_® J=∞Å∞ KÕÜ∂« Åx K«∂âß~°∞. q"å^Œ„QÆã"Î¨ ∞≥ #ÿ Éè∂í q∞Ö’ q"å^ŒO
fˆ~O`« =~°‰Ωõ Z=fi~°∂ ™êQÆ∞ KÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞ ÖË^<Œ åfl~°∞. XHõ yi[<Õ`~« ° ~Ô `· ∞«
nxH˜ q~°∞^ŒOú QÍ U„Ñ≤Öò <≥ÅÖ’ =_»∞¡ HÀã¨∞H˘x áÈ`«∞O>Ë yi[#∞Å∞ J_»O¤
áÈÜ«∂~°∞. W~°∞"≥·Ñ¨ÙÖÏ [#O "≥∂Ç¨ÏiOz ^˘g∞‡H˜ kQÍ~°∞. KåÖÏ=∞Ok
yi[#∞Å‰õΩ QÍÜ«∂ÅÜ«∂º~Ú. ^Œ∞~°^$Œ +¨Hì ~õ "° ∞≥ #ÿ D ãÖÑ¶∞¨ @#Ö’ áÈbã¨∞Å∞
22 =∞Ok yi[#∞Å#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. ^˘g∞‡Ö’ W~°∞=~åæÅ∂ áêÖÁæ#flÑ¨Ê\˜H©
XHõ¯ yi[<Õ`~« ∞° _çx ‰õÄ_® WÑ¨Ê\˜ ^•HÍ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ∞« ÖË^∞Œ .
=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ |∞Öˇ\˜<£–1

1999
'`«∞=∞‡Å— á¶ê~°∞‡ÖÏ
Pk"åã¨∞Å#∞ ãÖ`«$Ñ≤Î Ñ¨~°KÕ<å?
Ñ¨ tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’ Pk"åã¨∞Å '1 PÑ¶π 70— áÈ~å\Ïxfl U
q^èOŒ QÍ Z^Œ∞~À¯"åÖ’ J~°O÷ HÍHõ JkèHÍ~°∞Å∞, yi[<Õ`~« ° ÃÑ^ŒÅ Ì ∂
ã¨`=« ∞`«=∞=Ù`«∞O_»QÍ á⁄~°∞QÆ∞# L#fl Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’ ã¨`∞« ÑÎ e¨ ¡
ZO.ZÖò.U `«∞=∞‡Å <åˆQâ◊fi~°~å=Ù JHõ¯_ç Pk"åã¨∞Å PO^Àà◊#‰õΩ
ã¨=∂^è•#O Hõ#∞H˘¯x L„kHõ`Î Å « #∞ K«ÖÏ¡~åÛ_»h, J`«x 'á¶ê~°∞‡ÖÏ—#∞
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=iÖ’#∂ J=∞Å∞ KÕÜ«∂Åh =∞# =ÚYº=∞O„u
K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ `«# ã¨ÇÏ¨ K«~∞° _çH˜ H˘O`« HÍÅO HÕ^Œ H˜`å|∞
WzÛ# ãÖQÆu Ñ¨„uHõÅ∞ „Ñ¨=ÚYOQÍ „Ñ¨K∞« iOKå~Ú.
JO`« „Ñ¨=ÚYOQÍ „Ñ¨K«∞iOK«x q+¨Ü«∞O Uq∞@O>Ë,
`«~∞° "å`« H˘O`« HÍÖÏxH˜ `«∞=∞‡Å"åi ã¨fiO`« T~°~Ú# QÆO_»∞QÆ∞Å
ÑëÖ ¡ ’<Õ "åi ã¨fiO`« Éè∂í q∞Ö’<Õ (ÖË^• "å~°∞ ã¨fiO`«=∞x ÉèÏqã¨∞#Î fl
Éè∂í q∞Ö’<Õ) 26 ZHõ~åÅÖ’ =i ‰õΩÑ¨ÊÅ∞ H˘@ì_®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ
Pk"åã¨∞Å∞ PO^Àà◊#‰õΩ kQÍ~°∞. JO^Œ∞Ö’ „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞ KåÖÏ
LO^Œh, Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’ „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞ yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ
K≥O^Œ_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì ^•xx QÆ∞iÎOz `«∞=∞‡Å ‰õΩ@∞O|O
™êfinè#O #∞O_ç ^•xx `˘ÅyOz Pk"åã¨∞Å‰õΩ ÑÖKåÅh _ç=∂O_£
KÕ™ê~°∞. _çÃãO|~ü 3= "å~°OÖ’ "≥Ú^ŒÅ~Ú# PO^Àà◊# <å‰õΩ
`≥eã≤ WÑ¨Ê\˜H© =ÚyÜ«∞ÖË^∞Œ . á⁄ÅOÖ’x ‰õΩÑ¨ÊÅ∞ ZHõ¯_»∞#flq
JHõ¯_Õ L<åfl~Ú.
Pi÷HOõ QÍ Wk '`«∞=∞‡Å— ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ ÃÑ^ŒÌ ^≥ÉƒË O HÍ^Œ∞. WÑ¨C_»O>Ë
"åà◊√¡ Éè∂í =ÚÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞ QÍh XHõÑC¨ _»∞ 500 ZHõ~åÅ Éè∂í q∞ L#fl
‰õΩ@∞O|O "åik. JO^Œ∞Ö’ WÑ¨C_»∞ Pk"åã¨∞Å∞ PÑ≤# 26 ZHõ~åÅ∞ XHõi^ŒiÌ
"å\Ï‰õΩ =zÛ# Éè∂í q∞ HÍ=K«∞Û. P XHõi^ŒiÌ x Hõ+Hì¨ ÍÅOÖ’ q∞ye# "åà◊√¡
P^Œ∞HÀQÆÅ~°∞. HÍh "åi '„Ñü+¨—ì ‰õÄ "åi =ÚYº=∞O„uQÍi '„Ñü+¨—ì ‰õÄ Wk
^≥ÉƒË . J~Ú`Õ WO`å KÕã≤ `«∞=∞‡Å á¶ê~°∞‡ÖÏ Uq∞\˜? Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’x
`«=∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ J„Hõ=∞OQÍ P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~°x Pk"åã¨∞Å∞
PO^Àà◊ # KÕ ã ¨ ∞ Î < åfl~° ∞ . nxx Pk"åã¨ ∞ Å∞ Ô ~ O_» ∞ ™ê÷ ~ ÚÅÖ’ J~° ÷ O
KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. XHõ J~°O÷ Ö’ 'J„Hõ=∞O— JO>Ë K«@qì ~°∞^ŒOú Jx. 1917Ö’
„a\˜+π áêÅ‰õΩÅ∞ U*ˇhû „áêO`åÅ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù xÜ«∞O„`«} K«@Oì
KÕã#≤ Ñ¨Ê\˜ #∞O_ç Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ Pk"åã¨∞Å Éè∂í =ÚÅ∞ |Ü«∞\˜"åi
Pnè#OÖ’H˜ Ü«∞^èK Õ Û« Qù Í áÈ‰õΩO_® xÜ«∞O„uOKÕ JkèHÍ~°O „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ LOk.
1970Ö’ D K«\Ïìxfl ã¨=iOz KåÖÏ |ÅO KÕ‰Äõ ~åÛ~°∞. P ã¨=~°}<Õ '1 PÑ¶π
70— JO\Ï~°∞. XHõ J~°O÷ Ö’ Pk"åã¨∞Å∞ PO^Àà◊# KÕã∞¨ #Î flk '1 PÑ¶π 70—
J=∞Å∞ QÆ∞iOz. J~Ú`Õ Pk"åã¨∞Å áÈ~å\ÏxH˜ JO`«HOõ >Ë Ö’`≥#· J~°O÷
‰õÄ_® LOk. J_»q `«=∞k, J_»q Éè∂í q∞ `«=∞k. J_»q Éè∂í q∞ yi[<Õ`~« ∞° Å
KÕuÖ’H˜ K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ áÈ=_»"∞Õ HÍ^Œ∞, 'K«@|ì ^ŒOú QÍ— áÈ=_»O J<Õ^•xfl ‰õÄ_®
D ^Œ$HõÊ^äOŒ P"≥∂kOK«^∞Œ . Pk"åã¨∞Å áÈ~å@OÖ’ D ~Ô O_»∞ J~å÷Å∞ HõÅQÆeã≤
L<åfl~Ú. „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å`À#∂ Ñ¨„uHõÅ"åi`À#∂ =∂\Ï¡_@ Õ Ñ¨C_»∞ K«@Oì
ÑïkèÖ’ =∂\Ï¡__» O» „âıÜ∞« ã¨¯~°O HÍ|\˜ì P ÑïkèÖ’<Õ =∂\Ï¡_∞» `å~°∞ QÍh U
H˘OK≥O ™ê#∞Éè∂í u K«∂Ñ≤Oz<å 'J_»q =∂k, J_»q Éè∂í q∞ =∂k— J#fl ^èfiŒ x`À
=∂\Ï¡_`» å~°∞.
`«∞=∞‡Å 'á¶ê~°∞‡ÖÏ— UO KÕã∞¨ OÎ ^ŒO>Ë D ~Ô O_»∞ J~å÷Å∂ HÍHõ =¸_»=
J~å÷xH˜ Pk"åã¨∞Å P~å\Ïxfl ‰õΩkOKåÅx K«∂ã¨∞OÎ k. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’x
yi[<Õ`~« ∞° Å Ñ¨\Ïì Éè∂í q∞Ö’ XH˘¯Hõ¯ ã¨~ˆ fi <≥O|~°∞#∞ fã¨∞H˘x 'Wk ZÑ¨C_»∞
g∞ KÕuÖ’H˜ =zÛOk? Z=i KÕu #∞O_ç g∞ KÕuÖ’H˜ =zÛOk?— Jx qKåiOKÕ
Ñ¨ûúŒ x ('1 PÑ¶π 70— W@∞=O\˜ qKå~°}‰õΩ J=HÍâ◊O HõeÊã¨∞OÎ k) =∂#∞H˘=∞‡x
Pk"åã¨∞Å‰õΩ `«∞=∞‡Å <åˆQâ◊fi~°~å=Ù Ç≤Ï`«=Ù. [iyO^Õ^À [iyáÈ~ÚOk.
^•xxÑ¨C_»∞ `«qfi fÜ≥Ú^ŒOÌ \Ï_»∞. J~Ú`Õ „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í q∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’
ZHõ¯_»~Ú<å ZO`« ÃÑ^ŒÌ "≥Ú`«OÎ Ö’#~Ú<å yi[<Õ`~« ∞° Å KÕuÖ’ LO>Ë, ^•xx
=∂„`«O "≥eH˜fã≤ „Ñ¨É∞íè `«fiO Pk"åã¨∞ÅˆH ÑÖK«∞`«∞O^Œh ^•x`À Pk"åã¨∞Å∞
ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^•Åh JO\Ï_»∞.
'Ñ¨\Ïì Éèí∂=ÚÅ QÆ∞iOz '1 PÑ¶π 70— q"å^•Å∞ ÖË=nÜ≥Ú^Œ∞Ì.
áÈ~°OÉ’‰õΩÅ∞ Z=i ^ŒQ~æÆ ∞° <åfl fã≤ g∞H˜™êÎO— J#fl W`«x Ñïëê¯~°O x*ÏxH˜
H˘`«Îk HÍ^Œ∞. ^•^•Ñ¨Ù =¸_Õà◊√¡QÍ á⁄~°∞QÆ∞# L#fl Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡
rÅ∞QÆ∞q∞e¡, |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O, áÈÅ=~°O „áêO`åÅÖ’ #_»∞ã¨∞#Î fl Pk"åã¨∞Å
PO^Àà◊#‰õΩ ["å|∞QÍ P lÖÏ¡ JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO ã¨ÇÏ≤ `«O D Ñïëê¯~å<Õfl
ã¨∂zOzOk. Z\ÁpÛ Pk"åã¨∞Å∞ ^•x`À ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^ŒÖ^Ë ∞Œ . `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
`å=Ú =^Œ∞Å∞HÀ=Åã≤# J=ã¨~O° ÖË^xŒ ÉèÏqOKå~°∞. =∞i Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’x
Jâßfi~å=Ù¿Ñ@, ^Œ=∞‡¿Ñ@ =∞O_»ÖÏÅ Pk"åã¨∞Å∞ D '`«∞=∞‡Å á¶ê~°∞‡ÖÏ—#∞
P"≥∂kOKå~å JO>Ë "åiKÕÛ ["å|∞ Uq∞@O>Ë, `«=∞ áÈ~å@O WOHÍ `˘e^ŒâÖ ◊ ’
LOk HÍ|\˜ì „Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅ#∞ q=ÚH˜Î KÕ¿ã HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞
=∂„`«"∞Õ ÃÑ@∞ì‰Ωõ <åfl=∞h, áÈ#∞ áÈ#∞ rÅ∞QÆ∞q∞e¡ Pk"åã¨∞Å ÖÏQÆ Ñ¨\Ïì
Éè∂í =ÚÅÃÑ·# ‰õÄ_» '1 PÑ¶π 70— áÈ~å@O KÕÑ_¨ `» å=∞h JO\Ï~°∞.
x*ÏxH˜ U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å ™êfinè#OÖ’ L#fl „Ñ¨É∞íè `«fi
Éè∂í q∞#O`å "≥eH˜ fã≤<å Jk Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞ ^•Ç¨xfl U =∂„`«O f~°Û^Œ∞.
^•xˆH Ñïq∞`«"∞≥ ÿ `«=∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ =^Œ∞Å∞HÀ=Åã≤# J=ã¨~=° ¸ Pk"åã¨∞Å‰õΩ
ÖË^∞Œ . JO`Õ HÍ‰õΩO_® WHõ¯_»∞#fl WOH˘Hõ „Ñ¨=∂^ŒO Uq∞@O>Ë „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅ
™êfinè<åxH˜ =∂„`«"Õ∞ Pk"åã¨∞Å∞ Ñïq∞`«=∞~Ú#@ì~Ú`Õ "åi áÈ~å@O
„Ñ¨^•è #OQÍ yi[<Õ`~« ° z#fl ~Ô `· ∞« Å`À#∂ Zãπ.ã≤, a.ã≤ ‰õΩÖÏÅ`À#∂ =∂„`«"∞Õ
[iˆQ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« Å HõÉÏ˚Ö’ „Ñ¨É∞íè `«fi Éè∂í =ÚÅ∞ ÖË=x HÍ^Œ∞.
HÍx "åi ^ŒQ~æÆ ° J"Õ HÍHõ Ñ¨\Ïì Éè∂í =ÚÅ∂ q™êÎ~O° QÍ L<åfl~Ú. „Ñ¨É∞íè `«fi
Éè∂í =ÚÅ#∞ Pk"åã¨∞Å‰õΩ WKÕÛÜ«∞=∞O>Ë "å~°∞ L^•~°OQÍ WKÕÛ™êÎ~∞° ‰õÄ_®.
„Ñ¨Éèí∞`«fi Éèí∂=ÚÅ∞ =∂„`«"Õ∞–ÖËHõ J"Õ „Ñ¨^è•#OQÍ–L#fl"å~°∞ Zãπ.ã≤, a.ã≤
‰õΩÖÏÅ‰õΩ K≥Ok# z#fl ~Ô `· ∞« Å∞. "åiH© Pk"åã¨∞Å‰õÄ `«QÍ^• ÃÑ@ì_O» `«ÑÊ¨
'`«∞=∞‡Å á¶ê~°∞‡ÖÏ— ™êkèOKÕk ÃÑ^ŒQÌ Í Ug∞ LO_»^∞Œ . J`«x L^ÕâÌ O◊ J^Õ
J=Ù<À HÍ^À J`«<Õ K≥ÑC¨ HÀ"åe.
J^Œ\Ï¡Q∞Æ Oz, x[OQÍ D ~ÀA Pk"åã¨∞ÅÖ’ "Õ∞ÖÁ¯#fl PHÍOHõÅ ∆ ‰õΩ
["å|∞ K≥áêÊÅO>Ë '1 PÑ¶π 70— ‰õÄ_» ãïáÈ^Œ∞. JO>Ë K«@ìq~°∞^ŒúOQÍ
yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ Ñ¨\Ïì J~Ú# Éè∂í q∞#O`å "≥eH˜ fã≤ Pk"åã¨∞Å‰õΩ JÑ¨ÊyOz<å
Jk Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞ ã¨=∞ã¨º#∞ Ñï+¨¯iOK«^∞Œ . Pk"åã¨∞ÅÖ’ K«^∞Œ =Ù‰õΩ#fl
H˘`«Î `«~O° =ÚO^Œ∞H˘zÛ `«=∞ J=ã¨~åÅ QÆ∞iOz |ÅOQÍ PO^Àà◊# KÕ¿ã H˘nÌ
D ã¨=∞ã¨º ~åÉ’ÜÕ∞ ~ÀAÅÖ’ f„=~°∂ÑÖ fã¨∞HÀ#∞Ok. Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞
ã¨=∞ã¨º#∞ ZO.ZÖò. áêsìÅ∞ =ºHõOÎ KÕã#≤ Ñ¨C_»∞ "åi ™êÜ«Ú^èŒ áÈ~å@ =ÓºÇ¨xfl
HÍ~°}OQÍ K«∂Ñ≤Oz „Ñ¨É∞íè `«fiO J}z"Õ`« „Ñ¨Ü∂≥ yOzOk. WÑ¨C_»∞ Pk"åã¨∞ÖË
H˘`«Î K≥`· #« º=¸, ãÖÑ¶∞¨ \˜`"« ∞≥ #ÿ Ñ¨@∞ì^Ö
Œ Ï `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ U PÜ«Ú^è=Œ ¸ ÖË‰Ωõ O_»
L^Œºq∞ã¨∞<Î åfl~°∞. "åixÑ¨C_»∞ J}z"ÕÜ∞« _®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° ™ê‰õΩÅ∂ ÖË=Ù.
J\Ï¡QxÆ "åi PHÍOHõÅ ∆ ‰õΩ ["å|∞ "≥uHˆ ~å[H©Ü∞« ãÖ™ê¯~°=¸ ÖË^∞Œ . '`«∞=∞‡Å
á¶ê~°∞‡ÖÏ— =O\˜ z\Ï¯Å∞ K«∂Ñ≤Oz `å`å¯eHõOQÍ HÍÅˆHÑ∆ O¨ KÕ¿ã q[˝`Õ =∞#
áêÅ‰õΩÅ ^ŒQ~æÆ ∞° #flk.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
24 [#=i 1999
K«O„^ŒÉÏ|∞ 'q[<£—Ö’
Pk"åã¨∞Å∞
áê~°^Œ~°≈Hõ ÑïáêÅ# JOkOKåÅ#flk K«O„^ŒÉÏ|∞<åÜ«Ú_»∞
~°∂á⁄OkOz# 'q[<£ 2020—Ö’x JOâßÅÖ’ XHõ\˜. „Ñ¨[Å‰õΩ
ã¨=∂Kå~° ¿ãfiK«Ûù HõeÊOKÕ K«\ÏìÅ∞ KÕ™êÎ#x ‰õÄ_» Ç¨g∞ WKåÛ_»∞.
HÍh "Õ~ˆ ã¨=∂Kå~°O ãÖQÆu ^Õ=Ù_≥~∞° QÆ∞, D 'q[<£ 2020—
ã¨Ç≤Ï`«O „Ñ¨[Å‰õΩ JO^Œ∞ÉÏ\’¡ ÖË^Œ∞. <Õ#∞ Ys^Œ∞ ãÖQÆu
=∂\Ï¡__» O» ÖË^∞Œ . P „QÆO^ä•xfl qã¨$Î `«OQÍ JK«∞Û"Õã≤ |*Ï~À¡ Jq∞‡<å
KåÖÏ=∞Ok H˘#∞HÀ¯ÖË~<° kÕ "åã¨=Î "Õ∞. Jk JO`« 'ëÈQÍæ— LOk.
HÍh „Ñ¨Éèí∞`«fiO ^•x#ã¨Å∞ =∂Ô~¯\’¡ ÃÑ@ìÖË^Œ∞. H˘kÌ=∞Ok
áê„uˆHÜ«ÚÅ‰õÄ, |∂º~À„HÍ@¡‰Äõ =∂„`«"∞Õ Jk JO^Œ∞ÉÏ\’¡ LOk.
'áê~°^~Œ ≈° Hõ`—« D q^èOŒ QÍ<Õ LO@∞Ok HÍÉ’Å∞.
'q[<£—Ö’ J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å∞ L<åfl~Ú. JÑ¨C_≥ÑC¨ _À U^À
ã¨fi~°Ü‚ Ú « QÆOÖ’ #^Œ∞ÖˇÅÑ¡ C¨ _»∂ „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕ=h, K≥>Ñ¡ˇ C¨ _»∂ HÍ¿ã=h,
ÑÖ@ÖˇÅ¡Ñ¨C_»∂ ÑÖ_Õ=h, „Ñ¨[Å∞ Sâ◊fi~åº~ÀQÆº ãÖÑ¨^ŒÅ`À
HõàH◊ àõ Ö
◊ Ï_Õ"å~°h z#flÑ¨C_»∞ ã¨∂¯Å∞ Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅÖ’ K«k"å=Ú. P
=Ü«∞ã¨∞Ö’ ‰õÄ_® P Hõ^Å Œä ∞ #q∞‡#@∞ì *Ï˝ÑH¨ Oõ ÖË^∞Œ .
WÑ¨C_çOH˘Hõ 20 Uà◊¡‰õΩ PO„^èŒ„Ñ¨^ÕâòÖ’ J@∞=O\˜
ã¨fi~°‚Ü«ÚQÆO ~åÉ’`«∞O^Œx 'q[<£ 2020— JO\’Ok. =∞#
=ÚYº=∞O„u QÍh, D Ñ¨„`«O edOK«_O» Ö’ ÉèÏQÆO ÑÖK«∞‰õΩ#fl
S.Z.Zãπ JkèHÍ~°∞¡ QÍh, P¢¿ãìeÜ«∂ #∞O_ç nxx `«Ü«∂~°∞
KÕÜ∞« _®xH˜ "ÕOKÕã#≤ "≥∞H˜¯hû HõOÃÑh"å~°∞ QÍh HõàÖ ¡◊ ’ Pâß*’º`«∞Å∞ "≥eQˆ
Ö’HõO `≥eÜ«∞x ÖËÖ`Ë « Ü«Ú=‰õΩÅ~Ú LO>Ë 'Kè,« =∞s WO`« WkQÍ =∂\Ï¡_˘^Œ∞—Ì
Jx =∞O^ŒeOz LO^Œ∞=Ú. HÍx ÖË`^« <Œ åxfl ZÑ¨C_À =kÖËã∞¨ H˘x HõàÖ ¡◊ ’
*’º`«∞Å∞ Pˆ~Êã¨∞H˘x =Úki "≥Ú^Œ∞ÌÉÏi# =∞# =ÚYº=∞O„u, PÜ«∞#
JkèHÍ~°QÆ}O, P¢¿ãìeÜ«∂ HõOÃÑh"å~°∞ W=hfl #=Ú‡`«∞<åfl~°O>Ë =∞#O
#=∞‡ÖË=Ú.
HÍ|\˜ì "å~°∞ Ç¨g∞ WKÕÛ ã¨fi~°Ü ‚ Ú
« QÆOÖ’H˜ H˘OK≥O *Ï„QÆ`QÎ« Í `˘Oy
K«∂_»_O» J=ã¨~O° . K«∂¿ãÎ KåÖÏ q+¨Ü∂« Å∞ HõxÑ≤™êÎ~Ú QÍh Pk"åã¨∞Å‰õΩ
ãÖ|OkèOz# ~Ô O_»∞ =ÚYº q+¨Ü∂« Å#∞ =∂„`«O WHõ¯_» „Ñ¨™êÎqOK«^Å Œ K«∞
‰õΩ<åfl#∞.
Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ Yx[ Ñï„â◊=∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ‰õΩ
Ç¨Ï‰õΩ¯ LO_Õ@@∞ì K«@Oì Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞ fã¨∞‰õΩ~å"åe J<Õk XHõ „Ñüáê^Œ#.
~Ô O_»=k „Ñüáê^Œ# HÍ^Œ∞ q=~°}. 'U*ˇhû „áêO`«O— JO>Ë Pk"åã¨∞Å∞
50 âß`«O HõO>Ë Z‰õΩ¯= LO_Õ „áêO`«O Jx 'q[<£— XHõKÀ@ "åºMÏºxã¨∞OÎ k.
D "åºYº<Õ =ÚO^Œ∞ fã¨∞‰õΩO^•O. Wk ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆOÖ’ L#fl
q+¨Ü∞« O HÍ^Œ∞. U*ˇhûÖ’ =∂@∞"Õã#≤ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ KåÖÏ HÍÅOQÍ ÃÑ_»∞`«∞#fl
_ç=∂O_£ Wk. yi[#∞Å [<åÉèÏ 50 âß`«O HõO>Ë HÕkH˜ Ñ¨_áç È~Ú# „áêO`åÅ#∞
Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ *Ïa`å #∞O_ç `˘ÅyOKåÅx "åà◊√¡ KåÖÏ HÍÅOQÍ _ç=∂O_£
KÕã∞¨ <Î åfl~°∞. WÑ¨Ê\˜ =~°‰Ωõ ~å¢+¨Ñì u¨ JOwHõiOK«Ö^Ë ∞Œ HÍ|\˜ì Jk K«@Oì HÍÖË^∞Œ .
HÍh K«O„^ŒÉÏ|∞ 'q[<£— JÑ¨C_Õ P x~°fiK«<åxfl ã‘fiHõiOKÕãO≤ k. |Ç¨ïâß 2020
<å\˜H˜ yi[<Õ`~« ∞° Å D „Ñüáê^Œ# K«@=ì ∞=Ù`«∞O^Œx K«O„^ŒÉÏ|∞ Jaè=∞`«"∞Õ "≥∂!
~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞Ö’x 6= ¿Ñ~åÖ’, ~å¢+¨Ñì u¨ ^Õxx
Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OQÍ „Ñ¨H\ õ ™˜ êÎ~À J^Õ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«O Jx ~å*ÏºOQÆH~õ Å Î° ∞
J<åfl~°∞. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OQÍ QÆ∞iÎOK«_®xH˜ JHõ¯_» Pk"åã¨∞Å∞ 50 âß`«O
LO_®Åx ~å*ÏºOQÆO J#ÖË^∞Œ . Pk"åã¨∞Å [<åÉèÏ 50 âß`åxH˜ `«y`æ Õ Jk
U*ˇhû HÍ‰õΩO_® áÈ`«∞O^Œx ‰õÄ_» ~å*ÏºOQÆO J#ÖË^∞Œ . U^≥<· å XHõ „áêO`åxfl
Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ *Ïa`å #∞O_ç ~å¢+¨Ñì u¨ `˘Åy¿ãÎ<Õ Jk `˘ÅyáÈ`«∞O^Œx
~å*ÏºOQÆO JxOk.
Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’H˜ |Ü«∞\˜ "åà◊√¡ „Ñ¨"tÕ Oz ã≤~÷ Ñ° _¨ Õ H˘nÌ JHõ¯_»
Pk"åã¨∞Å [<åÉèÏ âß`«O „Hõ=∞OQÍ `«yáæ È`«∂ LO@∞Ok (Pk"åã¨∞Å∞ JHõ¯_»
LO@∞O_»QÍ<Õ, "åi [<åÉèÏ ZÑ¨Ê\˜ÖÏQÆ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂O_»QÍ<Õ). HÍ|\˜ì U =Åã¨
#∞O_»~Ú`Õ Pk"åã¨∞Å#∞ HÍáê_»_®xH˜ 'Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«O— J#fl ÉèÏ=#
Ñ¨Ù\Õì ^À, P =Åã¨ =Å¡<Õ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’ Pk"åã¨∞Å [<åÉèÏ x+¨ÊuÎ
Ñ¨_áç È~Ú HÍÅ„Hõ=∞OÖ’ 50 âß`«O HõO>Ë `«‰Ωõ ¯= J~ÚáÈ=K«∞Û. JÑ¨C_»∞ P
„áêO`åxfl Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ *Ïa`å #∞O_ç f¿ãÜ«∂Åx J#_»O qHõ$`«"∞≥ #ÿ
`«~°¯O. yi[<Õ`«~°∞Å D ‰õΩ`«~å¯xfl 'q[<£ 2020— Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åxH˜
x~°fiK«#OQÍ =∂ˆ~Ûã≤Ok.
Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ ¢ÃÑ·"\ Õ ò ~°OQÆOÖ’ Yx[ L`«ÊuÎ J#∞=∞uOKå
Å#_»O ‰õÄ_® Pk"åã¨∞Å‰õΩ KåÖÏ Ç¨xHõ~°"≥∞ÿ# „Ñüáê^Œ<Õ. Jk ¢ÃÑ·"Õ\ò
~°OQÆ"∞≥ <ÿ å „Ñ¨É∞íè `«fi ~°OQÆ"∞≥ <ÿ å Pk"åã‘ „áêO`«OÖ’ QÆ#∞Å `«=fiHõO "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_ç`Õ
Pk"åã¨∞Å∞ r=#O HÀÖ’ÊÜÕ∞ Ñïã≤u÷ U~°Ê_»∞`«∞Ok. nxH˜ PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡<Õ
L^•Ç¨Ï~°}QÍ fã¨∞HÀ=K«∞Û. D ~ÀA PkÖÏÉÏ^£ lÖÏ¡Ö’ ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞Å∞
=∞Oz~åºÅ ã¨g∞ÑÖÖ’ "≥Ú^ŒÅ~Ú ^•^•Ñ¨Ù 40 H˜Ö’g∞@~°¡ á⁄_»=Ù# KåO^•
~°ÇÏ¨ ^•iH˜ ~Ô O_»∞ "≥Ñ· Ù¨ ÖÏ qãïÎ Oz L<åfl~Ú. W^ŒO`å XHõÑC¨ _»∞ Pk"åã¨∞Å∞
x=ã≤Oz# J_»q „áêO`«"∞Õ . WÑ¨C_»H¯õ _» Pk"åã¨∞Å∞ XHõ¯~°∞ ‰õÄ_» HõxÑ≤OK«~∞° .
|Ç¨ïâß ã≤OQÆ~ˆ }˜ QÆx HÍi‡‰õΩÅÖ’#∞ XHõ¯ Pk"åã‘ ‰õÄ_» ÖË~#° ∞‰õΩO\Ï#∞.
L<åfl |Ü«∞\˜ #∞O_ç =zÛ# ÅOÉÏ_ôÅ∞O\Ï~°∞ `«ÑÊ¨ QÀO_»∞Å∞, H˘ÖÏOÅ∞,
<åÜ«∞HõáÈà◊√¡ XHõ¯~°∞ ‰õÄ_® LO_»~∞° . =∞i "å~°O`å U=∞Ü«∂º~°O>Ë P J_»qx
ã≤OQÆ~ˆ }˜ HõOÃÑhH˜ =kÖËã≤ WOHÍ Ö’ÑëH˜ "≥oá¡ ÈÜ«∂~°∞. D |Å=O`«ÑÙ¨ =Åã¨
=Å¡ "åà◊¡ r=#O ZO`« ^≥|ƒuxO^À JOK«<å "Õã#≤ "å~°∞ ÖË~∞° .
„Ñ¨É∞íè `«fi~°OQÆ QÆx J~Ú# ã≤OQÆ~ˆ }˜ „Ñ¨ÉÏè ="Õ∞ D q^èOŒ QÍ LO>Ë, WOHõ
K«O„^ŒÉÏ|∞ 'q[<£— „Ñüáêkã¨∞#Î fl ¢ÃÑ·"\ Õ ò "≥∞xÿ OQ∑ „Ñ¨ÉÏè =O U q^èOŒ QÍ LO@∞O^À
TÇ≤ÏOK«_O» Hõ+Oì¨ HÍ^Œ∞.
WÑ¨C_»∞#fl PO.„Ñ¨. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ Éèí∂q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù
(xÜ«∞O„`«}) K«@Oì (‰õΩÑ¡ OÎ̈ QÍ 1 PÑ¶π 70 K«@Oì ) Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ Éè∂í q∞x
¢ÃÑ·"Õ\ò (yi[<Õ`«~°) =º‰õΩÎÅ‰õΩ QÍh HõOÃÑhÅ‰õΩ QÍh bA‰õΩ W=fi_®xfl
J#∞=∞uOK«^∞Œ . Pk"åã¨∞ÖË XHõ "≥∞xÿ OQ∑ HõOÃÑh U~°Ê~°K∞« H˘x XHõ ™⁄Ãã·\Q© Í
^•xx #_ç ¿ Ñ@@ì ~ Ú`Õ "åiH˜ WÜ« ∞ º=K« ∞ Û#∞. K« O „^Œ É Ï|∞‰õ Ω , "åi
ã¨ÅÇ¨^•~°∞Å~Ú# ^ÕjÜ«∞ q^ÕjÜ«∞ "åºáê~°"`Õ Å Î« ‰õΩ HÍ=Åã≤Ok Jk HÍ^Œ∞.
ÃÑ@∞ì|_ç J_»=ÙÅÖ’H˜ „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕ ¿ãfiK«Û.ù ^•xH˜ '1 PÑ¶π 70—x ã¨=iOK«=Åã≤
LO@∞O^Œx K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ `≥Å∞ã¨∞#∞. JO^Œ∞Hˆ q[<£ 2020Ö’ D „Ñüáê^Œ#.
|Ç¨ ï âß 2020 <å\˜ H ˜ D K« \ Ïì x fl ã¨ = iOz ~å¢+¨ ì Ñ ¨ u P"≥ ∂ ^Œ O
á⁄O^Œ^Å Œ K«∞‰õΩ<åfl_Õ"∂≥ .
HÍ|\˜ì "Õ~ˆ "åà◊¡ ãÖQÆu Z\Ï¡Q∞Æ <åfl q[<£ 2020 QÆ∞iOz Pk"åã¨∞Å∞
J„Ñ¨=∞`«OÎ QÍ LO_»_O» J=ã¨~O° . "åà◊¡ [<åÉèÏ x+¨ÊuÎ 50 HõO>Ë `«‰Ωõ ¯=‰õΩ
Ñ¨_áç È~Ú# „áêO`åÅ#∞ U*ˇhû #∞O_Õ f¿ã™êÎ~O° @. q∞ye# „áêO`«OÖ’ Yx[
L`«ÊuÎx ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ‰õΩ Ü«∞^èK
Õ Û« QÍ J#∞=∞u™êÎ~@
° . J_»q ZHõ¯_»∞O>Ë
JHõ¯_» Yx*ÏÅ∞ `«ÑÊ¨ xãïQÍ q™êÎ~O° QÍ LO\Ï~Ú HÍ|\˜ì Wk U*ˇhûÖ’H˜
yi[<Õ`~« ∞° Å =Åã¨#∞ qÑ¨s`«OQÍ ÃÑOK«∞`«∞Ok. Pk"åã¨∞Å rq`åhfl, r=<åhfl
<åâ◊#O KÕã∞¨ OÎ k.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
7 =∂iÛ 1999
~°OQÆ∞~åà◊§ `«=fiHõO:
Ç¨ÏOQÆ∞^•~°¡ P@Hõ\˜ì#>Ëì<å?
Z@ìHˆ Å‰õΩ L`«~Î åO„^èŒ J_»=ÙÅÖ’x ~°OQÆ∞~åà◊§ "Õ@#∞ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO
K«@Oì ÑïkèÖ’H˜ fã¨∞H˘KÕÛ „Ñ¨Ü∞« `«flO "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k.
`«∂~°∞Ê QÀ^•=i U*ˇhû #∞O_ç NHÍ‰õΩà◊O U*ˇhû ^•HÍ
qãïÎ Oz L#fl J_»=ÙÅÖ’ hÅ=∞}˜, K«O„^ŒHÍO`«O, "≥_· ∂»è ~°ºO
=O\˜ qÅ∞=~Ú# ~°OQÆ∞~åà◊¡ xˆHá∆ êÅ∞ q™êÎ~O° QÍ L<åfl~Ú. 5
"ÕÅ HÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å qÅ∞= QÆÅ xˆHá∆ êÅ∞<åflÜ«∞x XHõ JOK«<å.
D xˆHá∆ êÅ∞ WHõ¯_ç`À PyáÈÖË^∞Œ . `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å á⁄_»=Ù<å
Xi™êûÖ’#∂ L<åfl~Ú.
~°OQÆ∞~åà◊¡ xˆH∆áêÅ∞#fl „áêO`«O Pk"åã¨∞Å∞ x=ã≤OKÕ
Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«"∞Õ HÍHõ i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞ì ‰õÄ_®. ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ#∂
JHõ¯_» ~°OQÆ∞~åà◊§ `«=fiHÍxH˜ "≥∞ÿxOQ∑ Öˇ·Ãã#∞ûÅ∞ á⁄O^Œ_»O
yi[<Õ`~« ° "åºáê~°ã∞¨ Å
Î ‰õΩ Hõ+™ì¨ ê^èºŒ O. HÍ|\˜ì ~°OQÆ∞~åà◊¡ "åºáê~°OÖ’
KÕ~Ú uiy# =∂~åfi_ôÅ∞ nxH˘Hõ Ñ¨ûúŒ HõxÃÑ\Ïì~∞° . Xi™êûÖ’
HõxÃÑ\˜#ì D Ñ¨ûúŒ x L`«~Î åO„^èÖ Œ ’ ‰õÄ_® Pˆ~à◊§<å_»∞ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ\Ïì~∞° .
U*ˇhûH˜ ã¨g∞ÑÖÖ’x XHõ =∞O_»Å Hˆ O„^•<Àfl, `åÅ∂HÍ
Hˆ O„^•<Àfl ZOK«∞‰õΩx JHõ¯_» =∞HÍO ÃÑ_»`å~°∞. `«∂~°∞Ê QÀ^•=i
lÖÏ¡Ö’ UÖËâ◊fi~°O, qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡Ö’ #sûÑ¨@flO nxH˜
L^•Ç¨Ï~°}Å∞. JHõ¯_» XHõ ÖÏ_ç˚Ö’ =∞HÍO ÃÑ_»`å~°∞. ™ê÷xHõ
yi[<Õ`~« ° ^ŒàÏ~°∞Å#∞ ZOK«∞‰õΩx U*ˇhûÖ’H˜ ÑÖÑ≤™êÎ~∞° . "åà◊√§
<ÕÅ‰õΩ ^ŒQ~æÆ Q° Í (JO>Ë =∞s Ö’`«∞QÍ `«"åfieû# J=ã¨~O° ÖË‰Ωõ O_®) ~°OQÆ∞~åà◊√¡
^˘iˆH ã¨Ö ÷ ÏÅ QÆ∞iOz "åHõ|∞ KÕ™êÎ~∞° . "åà◊§‰õΩ P ã¨=∂Kå~°O K≥¿ÑÊn Pk"åã¨∞ÖË.
P `«~∞° "å`« ~åà◊√§ `«qfi JOkOKÕn Pk"åã¨∞ÖË.
~åà◊§ `«∂HÍxfl |\˜ì "åiH˜ ZO`À H˘O`« =Ú@ì*áˇ êÎ~∞° . ~ÀA ‰õÄbH˜
J_»q Ñ¨xÖ’ ^ŒHˆ ¯^•xHõO>Ë Jk Z‰õΩ¯"Õ HÍ=K«∞Û HÍh P ~åà◊§ qÅ∞= HõO>Ë
KåÖÏ KåÖÏ `«‰õΩ¯=. P ~°HõOQÍ qÅ∞"≥·# ~°OQÆ∞~åà◊√§ KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ#fl
"åºáê~°ã∞¨ Å Î ∞ "å\˜x *ˇÑ· Ó¨ ~üHÀ, =∞Ô~Hõ¯_çHÀ fã¨∞‰õΩáÈ~Ú ™ê#ÃÑ\˜ì PÉè~í }
° ÏÅ
`«Ü∂« s^•~°‰¡ Ωõ J=Ú‡‰õΩO\Ï~°∞.
Hõ^Œä WO`Õ J~Ú`Õ JO^ŒiH© JO`À WO`À ÖÏÉè"í ∞Õ Hõ^• J#∞HÀ=K«∞Û.
HÍh ~°OQÆ∞~åà◊§ `«=fiHõO Pk"åã¨∞Å‰õΩ „áê}ÏO`«HOõ QÍ `«Ü∂« ~°~ÚOk. Yx*ÏÅ
`«=fiHõO KåÖÏ <≥Ñ· Ù¨ }ºO`À ‰õÄ_ç# Ñ¨x. `«qfi#H˘nÌ ÃÑ·# XHõ 'HõÑC¨ — U~°Ê_»∞`«∞Ok.
Jk ‰õÄeáÈ‰õΩO_® 'ã¨áÈ~ü—ì ÃÑ@∞ì‰Ωõ O@∂áÈ=_»O QÆ#∞Å `«=fiHõOÖ’x „áê^äqŒ ∞Hõ
*Ï„QÆ`.Î«
^•xH˜ HÍ=Åã≤# <≥Ñ· Ù¨ }ºO HÍh, Jã¨Å∞ P áê\˜ J=QÍÇ¨Ï# HÍh ÖËx
Pk"åã¨∞Å∞ U *Ï„QÆ`Å Î« ∂ fã¨∞HÀ‰õΩO_® `«=Ùfi‰õΩO@∂ áÈ=_»O =Å¡ 'HõÑC¨ —
‰õÄe „áê}ÏÅ∞ áÈQ˘@∞ìHÀ=_»O D Pˆ~à◊§Ö’ KåÖÏ™ê~°∞¡ [iyOk. 1994 #∞O_ç
WÑ¨Ê\˜^•HÍ 11 'QÆx „Ñ¨=∂^•Å∞— [iy 42 =∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞. JO^Œ∞Ö’
"≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\˜ „Ñ¨=∂^ŒO–J^Õ Ju ÃÑ^ŒÌ „Ñ¨=∂^ŒO–U*ˇhûH˜ "≥Å∞Ñ¨Å [iyOk.
qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡Ö’x Ñ¨ÑC¨ â‹\ì˜ áêÖˇO „QÍ=∞O ^ŒQ~æÆ ° JÑ¨Ê\’¡ *’~°∞QÍ ™êy#
'~°OQÆ∞~åà◊§— `«=fiHõOÖ’ „Ñ¨=∂^ŒO [iy 1994 ÃãÃÑìO|~ü 4# 15 =∞Ok
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞.
P `«~∞° "å`« [iy# Ñ¨k „Ñ¨=∂^•Å∞ U*ˇhûÖ’<Õ [iQÍ~Ú. K«xáÈ~Ú#
"å~°O`å Pk"åã¨∞ÖË. `å=Ú KÕã∞¨ #Î flk '<Õ~O° — J<Õ ÉèÜ í ∞« O Pk"åã¨∞ÅÖ’
LO_»_»O =Å¡ D QÆx „Ñ¨=∂^•Å∞ [iy#Ñ¨C_»∞ QÆ∞@∞ìK«Ñ¨C_»∞ HÍ‰õΩO_®
LO_çáÈÜ«∂~°∞ `«ÑÊ¨ Z=iH© K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ . JO^Œ∞=Å¡ "≥O@<Õ ã¨ÊOkOz ã¨Ç¨ Ü«∞
K«~º° Å∞ KÕÑ_¨ `ç Õ ^ŒH¯õ QÆÅ „áê}ÏÅ∞ ‰õÄ_® ^ŒH¯õ ‰õΩO_® áÈ`«∞<åfl~Ú.
1997 #=O|~ü 25# qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’x H˘„~°áê_»∞Ö’ [iy#
Ñ¶∞¨ ’~°"∞≥ #ÿ qëê^ŒO nxH˘Hõ ^Œ$ëêìO`«O. P Ñ¶∞¨ @#Ö’ K«xáÈ~Ú#k #Å∞QÆ∞~°∞
Pk"åã¨∞Å∞. #Å∞QÆ∞~°∂ ÃÇ·Ïã¨∂¯Å∞ q^•º~°∞÷ÖË. "åà◊√§ H˘O`« HÍÅOQÍ
`«e^¡ OŒ „_»∞Å‰õΩ ã¨ÇÏ≤ `«O `≥eÜ«∞‰õΩO_® ^˘OQÆ`#« OQÍ `«=∞ „QÍ=∂xH˜ ^ŒQ~æÆ ∞° #fl
'QÆx—Ö’ ~°OQÆ∞~åà◊§ HÀãÖ `«=Ùfi`«∞<åfl~°∞. "åà◊√§ "åà◊§ ^Œ$+≤Ö ì ’<Õ ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ∞QÍ
<Õ~ã° ∞¨ Å
Î ∞. ~°OQÆ∞~åà◊√§ `«"fiÕ Pk"åã¨∞ÅO^Œi ÖÏQÍ K«@Oì Hõà§◊ Ö’ <Õ~ã° ∞¨ Å Î ∞.
^•x`Àáê@∞ `«e^¡ OŒ „_»∞Å#∞ kèH¯õ iOz `«=fi_»O =Å¡ =∞~˘Hõ ~°HOõ QÍ#∂ <Õ~ã° ∞¨ Å Î ∞.
JÑ¨Ê\˜Hˆ 'QÆx „Ñ¨=∂^•Å—Ö’ HÍà◊√§ KÕ`∞« Å∞ q~°Q_Æ O» , „áê}ÏÅ∞ áÈ=_»O KåÖÏ™êˆ~¡
[iy LOk HÍ|\˜ì `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞ Ñ≤ÅÅ ¡ O^Œi ÃÑ·# x¿+^èOŒ ÃÑ\Ïì~∞° .
Ñ≤ÅÖ
¡ OË KÕâß~°O>Ë ÃÑ^ŒÅ Ì O`å x„^ŒáÈ~Ú# `«~∞° "å`« ÖÏO`«~∞° fã¨∞‰õΩx
áÈ~Ú P QÆ∞_ç¤ "≥Å∞`«∞~°∞Ö’ `«=Ùfi`«∞<åfl~°∞. Jã¨ÖË „Ñ¨=∂^ŒÉiíè `«"∞≥ #ÿ P Ñ¨xx
=∞iO`« „Ñ¨=∂^ŒÉiíè `«O KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~°∞. z=iH˜ P ~å„u QÆx HõÑC¨ ‰õÄe #Å∞QÆ∞~°∞
K«xáÈQÍ, "åi`À L#fl"å~°∞ q+¨Ü∞« O |Ü«∞\˜H˜ á⁄H˜¯`Õ ÃÑ^ŒÖ Ì =Ë ∞O\Ï~À#x
Z=iH© K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_® `«=∞ „QÍ=∂Å‰õΩ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. P ~å„`Õ K≥ÑÊ≤ LO>Ë
#Å∞QÆ∞iÖ’ XHõi^ŒiÌ „áê}ÏÖˇ<· å ^ŒHˆ ¯"Õ"∂≥ .
Pk"åã¨∞ÅÖ’ D q^è"Œ ∞≥ #ÿ J#=ã¨~=° ∞~Ú# <Õ~° ÉèÏ=# HõeÊOz# Ñ¶∞¨ #`«
„Ñ¨É∞íè `åfix^Õ. J_»qÖ’ ^˘iˆH U ãÖÑ¨^#Œ ~Ú<å `«=∞kQÍ ÉèÏqOz Ü«∞^äK Õ Û« Qù Í
J#∞ÉèíqOK«_»O Pk"åã‘ ãÖã¨¯$u. ~°OQÆ∞~åà◊§#∞ JO`«HõO>Ë aè#flOQÍ
K«∂_»=Åã≤# J=ã¨~O° Pk"åã¨∞Å‰õΩ ÖË^∞Œ . Z=~À ^ŒàÏ~°∞Å∞ |Ü«∞\˜ #∞Oz
=zÛ ~°OQÆ∞~åà◊§‰õΩ ~°HÍxfl |\˜ì =O^Œ „QÍ=ÚÅ HÕ`« W™êÎ=∞O>Ë "åà◊√§ ~åà◊§HÀãÖ
`«=Ùfi`«∞<åfl~°∞. ^˘iH˜#q J=Ú‡`«∞<åfl~°∞. áÈbã¨∞Å∂, J@g âßY JkèHÍ~°∞Å∂
^•_»∞Å∞ KÕã≤ =∂=¸à◊√§ |Å=O`«OQÍ =ã¨∂Å∞ KÕã#≤ Ñ¨C_»∂, `«=∞ Ñ¨Å∞QÆ∂
áê~°efl [Ñ¨ÙÎ KÕã∞¨ ‰õΩ#flÑ¨C_Õ "åiH˜ `å=Ú KÕã∞¨ #Î flk '<Õ~O° — Jx J~°=÷ ∞~ÚOk.
^•x=Å¡ [iyO^Õq∞@O>Ë P '<Õ~O° — KÕ¿ã „Hõ=∞OÖ’ [iˆQ „Ñ¨=∂^•Å#∞ QÀÑ¨ºOQÍ
LOz "å~°∞ =∞iO`« „áê}#+Öì `≥K∞« Û‰õΩO@∞<åfl~°∞.
J@∞"≥Ñ· Ù¨ , <Õ~O° KÕã∞¨ <Î åfl=∞x `≥eã‘ KÕã∞¨ #Î fl "åºáê~°ã∞¨ ÅÎ ‰õΩ =∂„`«O
<Õ~° ÉèÏ=<å ÖË^∞Œ , áÈbã¨∞Å "ÕkOè Ñ¨ÙÅ∂ ÖË=Ù. áÈbã¨∞Å‰õÄ, J@g âßY "åiH©
H˘O`« =Ú@ì*Ñˇ Ê≤ Ç¨~ÚQÍ ÅHõÅ ∆ ∞ ãÖáêkOK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞.
Pk"åã¨∞Å‰õΩ P^•Ü«∞O JOkÜ«∞ºQÆÅ ~°OQÆ∞~åà◊§ `«=fiHÍxfl <Õ~O° QÍ
=∂iÛ, P <Õ~åxH˜ =¸Å"≥∞#ÿ yi[<Õ`~« ° "åºáê~°ã∞¨ Å Î #∞ J^Œ∞Ñ¨Ù KÕÜ∞« Hõ
Pk"åã¨∞Å#∞ "ÕkOè K«_"» ∞Õ ^•xH˜ Ñïëê¯~°OQÍ ZOz, `«=fiHÍÅÖ’ K«xáÈÜÕ∞
Pk"åã¨∞Å Kå=ÙÅ∞ "åi ã¨fiÜ«∞OHõ$`åÑ¨~å^èOŒ Jx KÕ`∞« Å∞ ^Œ∞Å∞Ñ¨Ù‰õΩ<Õ |^Œ∞Å∞
P ~°OQÆ∞~åà◊§ QÆ#∞Å#∞ Pk"åã‘ ãÖÑ¶∂¨ ÅˆH bAH˜zÛ "åiH˜ QÆx `«=fiHõOÖ’
tHõ}
∆ W¿ãÎ "åà◊§~Ú<å ÉÏQÆ∞Ñ¨_`» å~°<Õ ã¨∂K«# ~åHõáÈÖË^∞Œ HÍh =∞# ~å¢+¨ì
áêÅ‰õΩÅ∞ ^•xx Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . Xi™êû ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO D „Ñüáê^Œ##∞
ã‘iÜ«∞ãπQÍ fã¨∞‰õΩx J=∞Å∞ KÕÜ∞« _»O ^•fi~å "ÕÖÏk Pk"åã‘ ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ
r=<å^è•~°O ÅaèOzO^Œ#fl q+¨Ü∞« O „Ñ¨Kå~°"∞≥ #ÿ `«~∞° "å`« ‰õÄ_» =∞# ~å¢+¨ì
„Ñ¨É∞íè `«fiOÖ’ HõêŒ Hõ ÖË^∞Œ . H˘xfl <≥ÅÅH˘Hõ™êi QÆx „Ñ¨=∂^•Å∞ [~°∞QÆ∞`«∂<Õ
L<åfl~Ú. Pk"åã¨∞Å∞ K«xáÈ`«∂<Õ L<åfl~°∞.
z=iH˜ ~°OÑ¨KÀ_»=~°O S.\˜._ç.U „áê*ˇ‰Ωõ ì PÑ¶ã‘ ~¨ ü K˘~°= fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞.
_çq[<£ ™ê÷~ÚH˜ K≥Ok# Jxfl „Ñ¨É∞íè `«fi âßYÅ JkèHÍ~°#¡ ∂, U*ˇhû „QÍ=∂Å
ã¨~Ê° OKüÅ#∂, =# ãÖ~°H} ∆õ ã¨q∞u J^èºŒ ‰õΩ∆ Å#∂, Pk"åã‘ „âıÜ∂≥ aèÖÏ+¨µÖˇ#·
=º‰õΩÅ Î #∂ ã¨=∂"ÕâÑ◊ i¨ z '~°OQÆ∞~åà◊§ ã¨=∞ã¨º— ÃÑ·# XHõ Hõq∞\© "Õã≤ UO KÕ¿ãÎ
ÉÏQÆ∞O@∞O^À ã¨∂K«#e=∞‡<åfl_»∞.
S.\˜._ç.U. K˘~°=`À Pk"åã‘ Ü«Ú=‰õΩÅ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ U~åÊ@∞
KÕã≤ "åiˆH ~°OQÆ∞~åà◊§ QÆ#∞Å∞ bAH˜zÛ `«=fiHõOÖ’ `«sÊù^∞Œ ‰õÄ_® W¿ãÎ „Ñ¨=∂^•Å∞
`«Q∞Æ `æ å~Ú, Pk"åã¨∞Å rq`åÅ∂ ÉÏQÆ∞Ñ¨_`» å~Ú Jx "åà◊√§ ã¨∂zOKå~°∞.
D ã¨∂K«#‰õΩ K«@ì ~°∂ÑÖ W=fi_®xH˜ HÍ=Åã≤# J=HÍâßÅ∞ K«@Oì Ö’#∂,
~å*ÏºOQÆOÖ’#∂ L<åfl~Ú. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ Pk"åã¨∞Å‰õΩ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ
Z=fiiH© "≥∞xÿ OQ∑ bAÅ∞ W=fi_®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ QÆ#∞Å (x~°fiÇ¨Ï}, Jaè=$kú)
K«@Oì Ö’x ÃãHõ<∆ £ 11 Z (Wk =∞# ~å¢ëêìxH˜ =∂„`«"∞Õ =iÎOKÕ ã¨=~°}) JO@∞Ok.
Pk"åã¨∞Å‰õΩ WÜ«∞º=K«∞Û##fl J~°O÷ JO^Œ∞Ö’ Wq∞_ç LOk. '1 PÑ¶π 70—
K«@Oì ‰õÄ_® D =∂>Ë JO@∞Ok.
U*ˇhûÖ’ L#flk i[~üfi á¶êÔ~ã¨∞ì HÍ|\˜ì ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO J#∞=∞u
ÖË‰Ωõ O_® D Ñ¨x KÕÜ∞« ÖË=∞#fl JÉèºí O`«~åxH˜ `å=Ù ÖË^∞Œ . Pk"åã‘ „áêO`åÅ‰õΩ
U K«\Ïì#fl~Ú<å `«#‰õΩ Lz`«=∞x `Àz# q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÖ`À =iÎOÑ¨*¿Ë ã
JkèHÍ~åxfl ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ ~å¢+¨ì QÆ=~°fl~ü‰Ωõ (JO>Ë ~å¢+ì̈
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜) WzÛOk.
JO^Œ∞=Å¡ ~°OÑ¨KÀ_»=~°O „áê*ˇ‰Ωõ ì PÑ¶ã‘ ~¨ ∞° ÑÖÑ≤Oz# ã¨∂K«#Å#∞
J=∞Å∞ KÕÜ∞« _®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO =ÚO^Œ∞ U J=~À^è=Œ ¸ ÖË^∞Œ . J~Ú<å J`«#∞
`«# „Ñüáê^Œ# ÑÖÑ≤OzOk 1999 =∂iÛ <≥ÅÖ’ HÍQÍ, ^•^•Ñ¨Ù XHõ ãÖ=`«û~°
HÍÅO „Ñ¨É∞íè `«fiO ^•xx Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀÖË^∞Œ . z=iH˜ W^Œ~Ì ∞° Pk"åã‘ Ü«Ú=‰õΩÅ∞
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ìÖ’ i\ò Ñ≤\˜+¨<£ "Õã≤# `«~°∞"å`« ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì`À K≥Ñ≤ÊOK«∞HÀ=_»O
ZO^Œ∞Hõ#∞‰õΩ<åfl~À U"≥∂QÍh ~°OÑ¨KÀ_»=~°O „áê*ˇ‰õΩì PÑ¶‘ã¨~ü ã¨∂K«#Å#∞
P"≥∂kã¨∂Î r"À *Ïs KÕâß~°∞.
WOHõ Jk HÍy`åÅ g∞^Œ<Õ LO_çáÈ‰õΩO_® J=∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞HÀ=_®xH˜
Pk"åã¨∞Å∞, Pk"åã‘ ™ê#∞Éè∂í uÑ¨~∞° Å∞ ZO`« „Ñ¨Ü∂« ã¨Ñ_¨ =» Åã≤ LO^À!
PO„^èŒ„Ñ¨Éèí k#Ñ¨„uHõ
16 =∂iÛ 2000
U*ˇhûÖ’ ¢ÃÑ·"Õ\ò "≥∞ÿxOQ∑ :
~å*ÏºOQÆO U=∞O\’Ok?
x`«ºO QÆO_»O Z^Œ∞~˘¯<Õ q+¨Ü∂« Å∞ D „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ H˘xfl LO\Ï~Ú.
"å\˜Ö’ XHõ\˜ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ Pk"åã¨∞Å Éèí∂=ÚÅ∞
J<åº„HÍO`«O HÍ‰õΩO_® HÍáê_Õ L^ÕÌâ◊O`À LxH˜Ö’H˜ =zÛ#
ZÖò.\˜.P~ü K«@ìO. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ ZÑ¨Ê\˜ #∞OKÀ
x"åã¨=ÚO@∞#fl yi[<Õ`~« ° z#fl ~Ô `· ∞« Å ã¨=∞ã¨ºÅ ¿Ñi@ P
K«\Ïìxfl ã¨=iOKåÅ#fl _ç=∂O_£, ã¨=iOKÕ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ XHõ ^Œâß|Ì
HÍÅOÃÑ·QÍ [~°∞QÆ∞`«∞#fl"Õ.
WÑ¨C_»∞ "Õ~ˆ HÀ}O #∞Oz QÆO_»O =zÛOk. ^•x ¿Ñ~°∞
'Jaè=$kú—. ~å¢+¨ìOÖ’x L`«Î~åO„^èŒ lÖÏ¡ÅÖ’x Ã+_»∂ºÅ∞¤
„áêO`åÅÖ’ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O Ö’Ç¨xH˜ =Ú_ç Yx["≥∞#ÿ ÉÏÔHû· \ò
q™êÎ~O° QÍ ^˘~°∞‰õΩ`«∞O^Œ<kÕ KåÖÏ HÍÅOQÍ `≥eã≤# q+¨Ü∞« "Õ∞.
^•xx „Ñ¨É∞íè `«fi~°OQÆ Yx[ L`«ÊuÎ ãÖã¨Å ÷ KÕ`« `«qfi f~ÚOKÕ
„Ñ¨Ü∞« `«flO KÕã≤ LO>Ë ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì J_»∞¤ =zÛ LO_Õk HÍ^Œ∞.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Pk"åã¨∞Å |`«∞‰õΩÅÃÑ·# Jk f„= ^Œ∞¢+¨ÊÉèÏ=O
"Õã≤ LO_Õ^<Œ kÕ "Õ~ˆ ãÖQÆu.
HÍ~°}"Õ∞=∞~Ú`Õ<ÕO, P =¸_»∞ lÖÏ¡ÅÖ’x `«∂~°∞Ê
Hõ#∞=∞Å H˘O_»ÅÖ’ L#fl ÉÏÔHû· \ò Yx*Ïxfl "≥eH˜ f¿ã „Ñ¨Ü∞« `«flO
ZÑ¨C_»∂ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . ~Ô O_Õà√◊ §QÍ =∂„`«O K«O„^ŒÉÏ|∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO P
Yx[=∞O`å =$^ä•QÍ LO_çáÈ=_»O ~å¢ëêìxH©, ~å¢+¨ì Jaè=$kúH© KåÖÏ
#+Öì Jx Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ JO@∞#flk.
J~Ú`Õ WÑ¨C_çHõ „Ñ¨É∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’ Un KÕÑ@ ¨ Éì ’=_»O ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì P
Yx*Ïxfl "≥eH˜ f¿ã "≥∞xÿ OQ∑ „Ñ¨„H˜Ü∞« #∂, ^•x #∞O_ç JÅ∂ºq∞xÜ«∞O f¿ã
Ñï„â◊=∞Å#∂ ¢ÃÑ·"\ Õ ò ÃÑ@∞ì|_ç^•~°‰¡ Ωõ JÑ¨ÊyOKÕ PÖ’K«##∞ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO
<≥=∞‡kQÍ „Ñ¨Kå~°OÖ’ ÃÑ\Õì k. Hˆ =ÅO Pk"åã¨∞Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ ¿Ñi@ JO`«
q™êÎ~O° QÍ ÅÉèºí =∞ÜÕ∞º Yx*Ïxfl "å_»∞HÀ‰õΩO_® LO_»_O» `≥eq`«‰Ωõ ¯=`«#=∞h,
P Ñ¨x ¢ÃÑ·"Õ\ò HõOÃÑhÅ‰õΩ JÑ¨ÊyOK«_®xH˜ K«@ìOÖ’ L#fl P@OHÍÅ#∞
`˘ÅyOKåÅh ~Ô O_Õ ~Ô O_»∞ "åHÍºÅÖ’ q[<£–2020Ö’ K≥ÑÊ¨ |_çOk. P 'ã¨fi~å‚O„^èŒ
„Ñ¨^âÕ —ò „Ñ¨}ÏoHõÖ’ Pk"åã¨∞Å QÆ∞iOz L#flk ~Ô O_»∞ "åHÍºÖË HÍ=_»O qâı+O¨ !
WÑ¨C_»∞ P Jaè„áêÜ«∂xH˜ ~å¢+ì̈ „Ñ¨Éèí∞`«fiO HÍ~°º~°∂ÑÖ W=fi_®xH˜
Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. JO>Ë U*ˇhûÖ’ ¢ÃÑ·"\ Õ ò "≥∞xÿ OQ∑‰Ωõ P@OHõOQÍ L#fl K«\ÏìÅ#∞
ã¨=iOK«_®xH˜ Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì Ö’x ÃãHõ<∆ £ 3(1) „Ñ¨HÍ~°O Ã+_»∂ºÅ∞¤
„áêO`åÅÖ’ U =ºH˜Î #∞Oz QÍh yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ [iˆQ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù
K≥Å^¡ ∞Œ . P =ºH˜Î Pk"åã≤ HÍ=K«∞Û, Pk"åã‘Ü∞Õ `«~∞° _»∞ HÍ=K«∞Û. Z=i#∞OK«~Ú<å
ã¨~ˆ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑÖ@∂ [iy`Õ Jk XHõ Pk"åã≤H˜ ÖË^• Pk"åã¨∞Å∞
=∂„`«"∞Õ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L#fl ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ xH© =∞^èºŒ [~°QÍÅx ZÖò.\˜.P~ü
K«@Oì JO@∞Ok.
J~Ú`Õ „Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õÄ_® D '=ºH˜—Î J<Õ ÉèÏ=# HÕkH˜ =ã¨∞OÎ ^•? JO>Ë
„Ñ¨É∞íè `«fiO Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’ `«# Pnè#OÖ’ L#fl Éè∂í q∞x yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ
|^ŒÖÏ~ÚOK«=K«∞Û<å ÖËHõ Pk"åã¨∞Å∞ =∂„`«"∞Õ ^•xH˜ J~°∞›ÖÏ? D „Ñ¨âfl◊ H˘xfl
ãÖ=`«û~åÅ „H˜Ò« HÀ~°∞ì =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛOk. qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’ a~å¡Å‰õΩ
K≥Ok# XHõ HõOÃÑhH˜ ~å¢+¨ì „Ñ¨Éèí∞`«fiO H˘O`« Éèí∂q∞x QÆ#∞Å `«=fiHÍxH˜
bAH˜zÛ#Ñ¨C_»∞, P bA K≥Å^¡ xŒ 'ã¨=∞`«— J<Õ 'Zh˚"À— ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ Hˆ ã¨∞ "ÕãO≤ k.
ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì Ö’x x¿+^èOŒ Ö’ '=ºH˜—Î J#flk Hˆ =ÅO =∞#∞+¨µÅ<Õ HÍHõ „Ñ¨É∞íè `åfixfl
‰õÄ_® ã¨∂zã¨∞OÎ ^Œx 'ã¨=∞`«— "åkOzOk. =∞# ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì XÑ¨CHÀÖË^∞Œ HÍh JÑ‘ÊÖò#∞
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì XÑ¨C‰õΩOk. 'ã¨=∞`« =Ô~ûãπ ¿ãì\ò PÑ¶π PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ —ò Hˆ ã¨∞Ö’ [ã≤ãì π
~å=∞™êfiq∞ WzÛ# f~°∞Ê ZÖò.\˜.P~ü K«\Ïìxfl q=~°OQÍ "åºMÏºxOzOk. „Ñ¨É∞íè `«fiO
U*ˇhûÖ’ QÆ#∞Å HÀãÖ HÍh, "Õ~ˆ ^Õx HÀãÖ HÍh Éè∂í =ÚÅ#∞ yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ
|^ŒÖÏ~ÚOK«_®xH˜ gÅ∞ ÖËÔŒ k. ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì Ö’<Õ HÍHõ '"≥∞<ÿ û£ JO_£ q∞#~°Öûò
~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ £ JO_£ _≥=ÅÑπ"∞≥ O\ò— (ZO.ZO.P~ü._ç.) K«@Oì Ö’ ‰õÄ_® (=∞iO`«
„Ñ¨`º« HõO∆ QÍ) ÃãHõ<∆ £ 11 (5)Ö’ D x¿+^èOŒ LO^Œx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì QÆ=∞xOzOk.

WÑ¨C_»∞ D ~Ô O_»∞ K«\ÏìÅ#∂ ã¨=iOz qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’ ¢ÃÑ·"\ Õ ò
HõOÃÑhÅ‰õΩ "≥∞xÿ OQ∑ bA W"åfiÅx K«O„^ŒÉÏ|∞ ãÖHõÅÊO. Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨
=∞O_»e =ÚO^Œ∞ D „Ñüáê^Œ# WÑ¨Ê\˜Hˆ ÃÑ\Ïì~∞° . D Ñ¨x KÕÜ∞« ‰õÄ_»^xŒ
ã≤.Ñ≤.S.(ZO)‰õΩ K≥Ok# ZO.ZÖò.U `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Z=fi~°∂ x~°fiÌ O^ŒfiOQÍ J#ÖË^∞Œ
HÍh D K«~º° Ñ¶e¨ `«O U q^èOŒ QÍ LO@∞O^À WOH˘OK≥O J^èºŒ Ü«∞#O KÕã≤
K«∂_®Åh, W`«~° ~å¢ëêìÅÖ’ W@∞=O\˜ bAezÛ# KÀ@ UO [iyO^À K«∂ã≤
~å"åÅh Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e z=iH˜ f~å‡xOz x~°Ü ‚ ∂« xfl "å~Ú^•
"ÕãO≤ k.
~å¢+¨ì J_»fiHˆ \ò [#~°Öò =∂„`«O P ~Ô O_»∞ K«\ÏìÅ#∂ „Ñ¨É∞íè `«fiO HÀi#
Ñ¨ûúŒ Ö’ ã¨=iOK«^Å Œ K«∞‰õΩO>Ë ^•xH˜ P@OHõ"∞Õ g∞ ÖË^xŒ ã¨ÅÇ¨ WKåÛ~°@.
J_»fiHˆ \ò [#~°ÖQò Í~°∞ q+¨Ü∂« xfl ZO`« Ö’`«∞QÍ J^èºŒ Ü«∞#O KÕã≤ D ã¨ÅÇ¨
WKåÛ~À `≥b^Œ∞ HÍh Jk x[O HÍ^Œ∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë U*ˇhûÖ’ „Ñ¨É∞íè `«fiO ¢ÃÑ·"\ Õ ò "≥∞xÿ OQ∑ bAÅ∞ W=fi_®xH˜
gÅ∞ÖË^xŒ [ã≤ãì π ~å=∞™êfiq∞QÍ~°∞ WzÛ# f~°∞Ê Hˆ =ÅO ZÖò.\˜.P~ü K«\Ïìxfl
"åºMÏºxOz WzÛOk HÍ^Œ∞. J^Õ x[=∞~Ú`Õ P K«\Ïìxfl ~å¢+¨ì JÃãOc¡ ã¨=iOz
"åi f~°∞Ê#∞ ==Ú‡KÕã≤ LO_»=K«∞Û. HÍh ~å=∞™êfiq∞ QÍ~°∞ ~å*ÏºOQÍxfl
"åºMÏºxOz D x~åú~} ° ‰õΩ =KåÛ~°∞. ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞
¿Ñ~å 5 (2) (Z), (a)ÅÖ’<Õ P x¿+^èOŒ JO`«s#¡ OQÍ LO^Œx PÜ«∞# J<åfl~°∞.
~å*ÏºOQÍxfl "åºMÏºxOz '^•x ÉèÏ=O Ñ¶¨ÖÏ<å— Jx K≥¿ÑÊ JkèHÍ~°O
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ =∂„`«"∞Õ LOk. P "åºMÏº<åxfl JkèQqÆ ∞OKåÅO>Ë ~å*ÏºOQÆ
ã¨=~°} `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ =∂~°Oæ ÖË^∞Œ . P JkèHÍ~°O ~å¢+¨ì JÃãOc¡H˜ ÖË^∞Œ .
[ã≤ãì π ~å=∞™êfiq∞ 'ã¨=∞`«— Hˆ ã¨∞Ö’ WzÛ# f~°∞Ê WOH˘Hõ P@OHÍxfl
‰õÄ_® K«O„^ŒÉÏ|∞ =ÚO^Œ∞ ÃÑ\Õì k. ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞,
Ã+_»∂ºÅ∞ „áêO`åÅÖ’ 'âßOu, ã¨`Ê« iáêÅ#—Å HÀãÖ QÆ=~°fl~ü KÕuÖ’ qã¨$Î `«
JkèHÍ~åÅ∞ LOzOk. áê~°"¡ ∞≥ O\ò, JÃãOc¡Å∞ KÕã#≤ K«\ÏìÅ#∞ Ñ¨H¯õ # ÃÑ\˜ì
„Ñ¨`ºÕ Hõ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕ¿ã JkèHÍ~°O ã¨ÇÏ≤ `«O WzÛOk. 'âßOu, ã¨`Ê« iáêÅ#—
J<Õq U kâ◊QÍ LO_®Ö’ ~å*ÏºOQÆO ã¨Ê+Öì QÍ K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ HÍh ~å*ÏºOQÆOÖ’x
aè#fl q+¨Ü∂« Å#∞ ã¨=∞#fiÜ«∞Ñïz "åºMÏºxOK«∞HÀ"åÅ#fl ™ê^è•~°} ã¨∂„`åxfl
P^è•~°O KÕã∞¨ ‰õΩx PiìHÖ õ ò 15 (4), 46 (1) "≥Ú^ŒÅ~Ú# JkèH~õ } ° Å "≥Å∞QÆ∞Ö’
K«∂ã≤#Ñ¨C_»∞ 'âßOu, ã¨`«ÊiáêÅ#— J<Õq Pk"åã¨∞Å ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ

Ñ¨Ù~Àaè=$kúx „áêuÑ¨kHõQÍ Hõey LO_®Åx ~å*ÏºOQÆH~õ Å Î° L^ÕâÌ O◊ Jx [ã≤ãì π
~å=∞™êfiq∞ "åºMÏºxOKå~°∞. HÍ|\˜ì Pk"åã¨∞Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ q~°∞^Œ"ú ∞≥ #ÿ
JOâßÅ#∞ ã¨`Ê« iáêÅ# ¿Ñi@ U*ˇhûÖ’ „Ñ¨"âÕ Ã◊ Ñ@ì_®xfl D "åºMÏº#O „Ñ¨HÍ~°O
~å*ÏºOQÆO XÑ¨CHÀ^Œ∞. D "åºMÏº#O K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ #K«ÛHõáÈ=K«∞Û#∞ QÍh
~å*ÏºOQÍxfl "åºMÏºxOz ^•x ÉèÏ=O 'Wk— Jx „Ñ¨H\ õ O˜ KÕ JkèHÍ~°O ã¨∞„Ñ‘O
HÀ~°∞‰ì Ωõ =∂„`«"∞Õ LOk HÍ|\˜ì PÜ«∞# KÕÜ∞« QÆeyO^Õg∞ ÖË^∞Œ . =∂#∞ºÅ∞
~å¢+¨ì J_»fiHˆ \ò [#~°ÖQò Í~°∞ `«=∞ Jaè„áêÜ«∂xfl ã¨=iOK«∞HÀ=Åã≤ LO@∞Ok.
=∞~À q+¨Ü∞« "Õ∞q∞@O>Ë U*ˇhûÖ’ ¢ÃÑ·"\ Õ ò "≥∞xÿ OQ∑ bAÅ∞ W=fi_»O
Pk"åã¨∞Å =∞OzHÀã¨"Õ∞#x ~å¢+¨ì „Ñ¨Éèí∞`«fiO ^ŒÉÏ~ÚOK« Eã¨∞Î#flk.
QÆ#∞ÅÖ’#∂ "å\˜ #∞O_ç `«qfifã≤# Yx[O g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ¤» JÅ∂ºq∞xÜ«∞O
á¶êºHõsì Ö’#∂ Pk"åã‘ Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ KåÖÏ L^ÀºQÍÅ∞ =™êÎÜ∞« @. JO^Œ∞=Å¡
D 'Jaè=$kú—x HÍ^Œ<Õ "å~°∞ Pk"åã¨∞Å#∞ "≥#∞HõÉÏ@∞`«#OÖ’ LOKÕÜ∂« Å#∞
‰õΩ<Õ â◊„`«∞=ÙÅ@. „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ HÍ^Œ∞, ã≤.Ñ≤.S <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ñ¨Ù"åfi_» <åˆQâ◊fi~°~å=Ù
QÍ~°∞ ‰õÄ_® D =∂@Å∞ JO@∞<åfl~°∞.
ÉÏÔHû· \ò QÆ#∞Å#∂, JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êºHõsì h „Ñ¨É∞íè `«fiO ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ
^•fi~å #_çÑO≤ KåÅx „Ñüáêkã¨∞#Î flk. ¢ÃÑ·"\ Õ ò ~°OQÆOÖ’ U ~°H"õ ∞≥ #ÿ i[ˆ~fi+¨#∂¡
=∞# ^ÕâO◊ Ö’ ÖË=Ù. H˘`«QÎ Í HõeÊOKÕ L^ÕâÌ =◊ ¸ =∞# áêÅ‰õΩÅÖ’ ÖË^∞Œ . i[ˆ~fi+¨#∞¡
ÖË‰Ωõ O_® ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ∞ `«=∞O`«@ `å=Ú Pk"åã¨∞Å‰õΩ L^ÀºQÍeKÕÛ
„Ñ¨ãH¨ Î˜ ÖË^∞Œ .
¢ÃÑ·"\ Õ ò QÆ#∞Å ^•HÍ ZO^Œ∞‰õΩ, „Ñ¨É∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’x ã≤OQÆ~ˆ }˜ ÉÁQÆ∞æ
QÆ#∞Å#∞ K«∂ã≤<å `≥Å∞ã¨∞OÎ k P q+¨Ü∞« O. Y=∞‡OÖ’, PkÖÏÉÏ^£Ö’, WÑ¨C_»∞
H˘`«ÎQÍ =~°OQÆÖòÖ’ L#fl ã≤OQÆˆ~}˜ ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞Åhfl Pk"åã‘ „áêO`«OÖ’<Õ
L<åfl~Ú. HÍh HÍi‡‰õΩÅÖ’ Pk"åã¨∞ÖˇO`«=∞Ok L<åfl~°∞? QÆx HÍi‡‰õΩÅ
QÆ∞iOKÕ =∂\Ï¡_∞» ‰õΩO^•O. `«qfi fã≤# ÉÁQÆ∞#æ ∞ =Ú_çã~¨ ∞° ‰õΩQÍ "å_»∞‰õΩ<Õ
HõOÃÑhÅ QÆ∞iOz J_»Q_Æ O» ‰õÄ_® =$^ä•. H˘`«QÎ ∂Æ _≥O, ~å=∞QÆ∞O_»OÅÖ’x ^ä~Œ ‡° Öò
q^Œ∞º`ü Hˆ O„^•ÅÖ’#∂, ~å=∞QÆ∞O_»OÖ’x Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fi Z~°∞=ÙÅ HÍ~˘Êˆ~+¨<£
á¶êºHõsì Ö’#∂, =∞Oz~åºÅ ^ŒQ~æÆ ∞° #fl #ã¨∂Ê~üÖ’x HÀÖò HÔ q∞HõÖò HÍOÃÑ¡Hû± Ö’#∂
Pk"åã¨∞Å∞ ZO`«=∞Ok Ñ¨x KÕã∞¨ <Î åfl~°x J_çy „Ñ¨Ü∂≥ [#O ÖË^∞Œ . ÉÁQÆ∞æ QÆ#∞Å
QÆ∞iOKÕ J_»∞QÆ∞^•O. JHõ¯_»~Ú<å ZO`« =∞Ok L<åfl~°∞? H˘`«QÎ ∂Æ _≥O, WÅ¡O^Œ∞
QÆx HÍi‡‰õΩÅÖ’ Pk"åã¨∞Å∞ ZO`« x+¨ÊuÎÖ’ L<åfl~À, P QÆ#∞Å =Å¡

`«iyáÈ~Ú# J_»=ÙÅÖ’ XHõ<å_»∞ x=ã≤Oz# Pk"åã¨∞ÅÖ’ ZO`«=∞OkH˜ P
QÆ#∞ÅÖ’ Ñ¨x ^˘iHÕ^À–Ñ¨Ù"åfi_» <åˆQâ◊fi~°~å=ÙQÍiH˜ `≥eÜ«∞^Œ#∞HÀ"åÖÏ?
Y=∞‡OÖ’ H˘O^ŒiHÔ <· å ^˘iHÕ^Õ"∂≥ QÍh PkÖÏÉÏ^£Ö’x QÆx HÍi‡‰õΩÅÖ’ QÀO_»∞
yi[#∞Å‰õΩ â◊¥#º=∞<Õ K≥Ñ¨CHÀ"åe. J@∞=O@Ñ¨C_»∞ ÉÏÔH·û\ò QÆ#∞Å Hõ^äŒ
JO`«HOõ >Ë aè#flOQÍ LO_»É’`«∞O^•?
PO„^èŒ„Ñ¨Éèí k#Ñ¨„uHõ
22 E<£ 2000

Pk"åã¨∞Å‰õΩ U =∂„`«O "Õ∞Å∞
KÕÜ«∞x QÆ#∞Å bA#∞ =ºuˆ~H˜^•ÌO
L#fl Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ f¿ã™êÎ=∞x Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ Éˇkiã¨∂Î LO>Ë H˘`«Î Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
J_»Q‰Æ Ωõ O_® LO\Ï~°<kÕ áêÅ<å ^ŒH`∆õ « QÆÅ"å~°∞ ÉÏQÍ Ziy# ã¨`º« O.
=∞# =ÚYº=∞O„u KåÖÏ áêÅ<å^ŒH`∆õ « QÆÅ"å~°∞.
P~°∞ <≥ÅÅH˘Hõ™êi =∞# ~å¢+Öì Ö’ 1 PÑ¶π 70 QÆ∞iOz "å_çQÍ
K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∂<Õ LO@∞Ok. D K«~Û° K«∂ã≤ Pk"åã¨∞Å‰õΩ ZO`«
WKÕÛã¨∞<Î åfl~À Jx q+¨Ü∞« O `≥eÜ«∞x"åà◊√¡ J#∞HÀ"åe. 1 PÑ¶π 70
HÕ^Œ Pk"åã¨∞Å‰õΩ KåÖÏ WKÕÛÜ«∞|>Ëì Hõ^• W`«~∞° Å∞ Xà◊√¡ =∞O_À
Hõ_∞» Ñ¨Ù =∞O_À P~°∞ <≥ÅÅH˘Hõ™êi Q˘_»=ÃÑ\˜ì P K«\Ïìxfl K«~Û° ‰õΩ
`≥ã∞¨ <Î åfl~°∞ J#∞HÀ"åe. x*ÏxH˜ P K«\Ïìxfl J=∞Å∞ KÕãO≤ k `«‰Ωõ ¯=,
^•xx f¿ã™êÎ=∞h ã¨=iOKÕ™êÎ=∞h ÉˇkiOzOk Z‰õΩ¯=.
Pk"åã¨∞Å‰õΩ [iy# J<åºÜ«∂xfl QÆ∞iOz Z#fl_»∂ =∂\Ï¡_x»
"åà◊√¡ '¿Ñ^Œ yi[<Õ`~« ∞° Å =∂@ Uq∞\˜?— JO@∂ P~°∞ <≥ÅÅ
H˘Hõ™êi K«~Û° ÖË=nã¨∞OÎ \Ï~°∞.
Jk J\Ï¡ LO_»QÍ WÑ¨C_»∞ L`«~Î åO„^èŒ U*ˇhûH˜ ÉÏÔHû· \ò
QÆO_»"Ú ≥ Hõ\˜ =zÛ Ñ¨_Oç k. x*ÏxH˜ D ã¨∂K«# K«O„^ŒÉÏ|∞ XHõ
P¢¿ãìeÜ«∂ HÍO„\ÏHõ~ì ü KÕ`« ~å~ÚOz# q[<£ 2020 J<Õ q^è•#
Ñ¨„`«OÖ’<Õ LOk. 20 Uà◊Ö ¡ ’ ~å¢ëêìxfl ã¨fi~å‚O„^è„Œ Ñ¨^âÕ Qò Í =∂~°Û_»O
HÀãÖ `«Ü«∂~°∞ KÕã≤# P q^è•# Ñ¨„`«OÖ’ ~å¢+¨ì [<åÉèÏÖ’x
J@ì_∞» QÆ∞ 6 âß`«"∞≥ #ÿ Pk"åã¨∞Å QÆ∞iOz XHõ¯ "åHõºO ‰õÄ_®

ÖËHáõ ÈQÍ, ÉÏÔHû· \ò `«=fiHÍxfl ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ‰õΩ JÑ¨ÊyOK«_®xH˜ P@OHõOQÍ
L#fl K«\ÏìÅ#∞ ã¨=iOKåÅ#fl XHõ¯ K«Å\ ¡ ˜ =∂@ =∂„`«O LOk.
P K«\ÏìÅÖ’ XHõ\˜ ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì . ^•xH˜ '1 PÑ¶π 70— KÕã#≤ ã¨=~°}
„Ñ¨Hå~°O U*ˇhûÖ’ yi[<Õ`~« ∞° Å KÕuÖ’H˜ Éè∂í q∞ |^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù U ~°∂ÑÖÖ’#∂
[~°Q_Æ ®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . JO>Ë Yx[O `«=fi_®xH˜ QÍh á¶êºHõsì <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜
QÍh „Ñ¨É∞íè `«fiO "åiH˜ Éè∂í q∞x bAH˜=fi_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ .
=∞~˘Hõ\˜ QÆ#∞Å∞, Yx*ÏÅ (xÜ«∞O„`«}, Jaè=$k)ú K«@Oì (ZO.ZO.P~ü._ç
K«@Oì ). D K«@Oì Ö’ =∞# ~å¢ëêìxH˜ =∂„`«"∞Õ =iÎOKÕ ã¨=~°} XHõ\˜ LOk. ^•x
„Ñ¨HÍ~°O U*ˇhûÖ’ Pk"åã¨∞Å‰õΩ, ÖË^• Pk"åã¨∞Å∞ =∂„`«"∞Õ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L#fl
ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å‰õΩ `«ÑÊ¨ "Õ~Ô =fiiH© „Ñ¨É∞íè `«fiO QÆ#∞efl bAH˜=fi_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ .
=¸_»=k J@g (ãÖ~°Hõ∆}) K«@ìO. ^•x „Ñ¨HÍ~°O ˆHO„^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO
J#∞=∞u ÖË‰Ωõ O_® i[~üfi á¶ê~Ô ãπÖ ì ’ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO Z=iH© Z@∞=O\˜ QÆ#∞Å
bAÅ∞ QÍh á¶êºHõsì Å∞ <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ J#∞=∞u QÍh W=fi_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ .
XHõ"àÕ ◊ Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO J#∞=∞u W=fi^ŒÅK«∞‰õΩO>Ë J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å#∞ ÖˇH¯õ Ö’H˜
fã¨∞HÀ"åe. P J_»q JÉèÜ í ∂« ~°}º=∂? JO^Œ∞Ö’ r=*Ï`«∞Å xˆHá∆ êÖË"<·≥ å
L<åflÜ«∂? U^≥<· å `«iyáÈ`«∞#fl [O`«∞*Ïu QÍh =$Hõ*∆ Ïu QÍh LO^•? P
J_»qx QÆ#∞Å‰õΩ JÑ¨ÊyOKÕ¿ãÎ ã¨g∞ÑÖÖ’x U^≥·<å #kÖ’H˜ h\˜ KÕiHõ
`«yáæ È`«∞O^•? ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO bAH˜Ü∂« ºÅ#fl „Ñüáê^Œ# KÕ¿ã =ÚO^Œ∞ W`«~°
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Åhfl PÖ’zOzO^•? P J_»qx QÆ#∞Å HÀãÖ WKÕÛ¿ãÎ, J@gHõ~} °
HÀãÖ =∞m¡ JO`« Éè∂í ÉèÏQÍxfl "Õ~ˆ ZHõ¯_»~Ú<å ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO K«∂Ñ≤OK«QÅ Æ ^•?
Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO W=hfl PÖ’zOzQÍh i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞Ö ì ’ QÆ#∞Å bA‰õΩ
J#∞=∞u W=fi‰õÄ_»^∞Œ .
D =¸_»∞ J=~À^è•ÅÖ’ =¸_»= ^•x QÆ∞iOz =∞# =ÚYº=∞O„u
ÃÑ^ŒQÌ Í PO^Àà◊# K≥O^Œ∞`«∞#fl@∞ì ÖË_∞» . Hˆ O„^ŒOÖ’ U ‰õÄ@q∞ JkèHÍ~°OÖ’
L<åfl `«#∞ P ‰õÄ@q∞`À<Õ LO\Ï_»∞ HÍ|\˜ì Hˆ O„^ŒO J#∞=∞u U^À XHõ\˜
KÕã≤ `≥KÛÕ ã¨∞HÀ=K«Ûx J#∞‰õΩO@∞<åfl_»∞. '=_çO¤ KÕ"å_»∞ =∞#"å_® HÍ^•— J<Õ
q+¨Ü∞« O K«∂ã¨∞‰õΩO>Ë K«@Oì ãÖQÆu "å_»∞ K«∂ã¨∞‰õΩO\Ï_»x #"Õ∞‡ ~å[H©Ü∞«
ãÖã¨¯$u Hõ^• "åik.
HÍh "≥Ú^Œ\˜ ~Ô O_»∞ J=~À^è•Å∂ W\Ï¡ `˘ÅyáÈ=Ù HÍ|\˜ì P K«\ÏìÅ#∞
ã¨=i™êÎ#O@∞<åfl_»∞. ~å¢+Öì Ö’x yi[# ZO.ZÖò.ZÅO^Œ~∂° ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ LO_Õ

Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e =ÚO^Œ∞ D „Ñüáê^Œ# ÃÑ\Ïì_∞» . 'Jaè=$kúH˜ J_»O¤
~å=^Œ∞Ì *Ï„QÆ`—Î« J#fl ÉˇkiOÑ¨Ù ÉÏQÍ<Õ „Ñ¨Ü∂≥ yOKå_»∞. "Õ∞ 10# "≥Ú^Œ\˜ ^Œáê¶
K«~Û° [iy#Ñ¨C_»∞ 'Yx*ÏÅ `«=fiHõO KÕÑ\ ¨ #ì˜ W`«~° ~å¢ëêìÅ Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’
Ñïã≤u÷ U q^èOŒ QÍ LO^À K«∂ã≤# `«~∞° "å`« K≥áêÎO— Jx ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e
f~å‡xOzOk. PÅã¨ºO ZO^Œ∞Hõx ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO J^Õ <≥Å 21–23 `ÕnÅÖ’
Xi™êûÖ’x ^•=∞<£*’_ç QÆ#∞Å „áêO`åxH˜ "åix fã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. uiQ˘zÛ#
"≥O@<Õ 24# =∞m¡ Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOz 'WÑ¨C_»∞
K≥ÑÊ¨ O_ç— Jx ^ŒÉÏ~ÚOzOk.
D `˘O^Œ~° K«∂¿ãÎ<Õ Z=iHõ~Ú<å J#∞=∂#O ~å"åe. ~Ô O_»∞ "å~åÅ
QÆ_∞» =ÙÖ’ `˘e ^Œáê¶ K«~Û° , JO^Œ∞Ö’ ãÖ^ÕÇ¨ Å∞ =ºHõOÎ HÍ=_»O, Xi™êû Ñ¨~º° @#,
=∞m¡ ~Ô O_»= ^Œáê¶ ã¨=∂"ÕâO◊ , x~°Ü ‚ ∞« O Jhfl [iyáÈÜ«∂Ü«∞O>Ë `«=fiÉ’ÜÕ∞q
ÉÏÔHû· \ò xˆHá∆ êÖÏ ÖËHáõ È`Õ PÅã¨ºO KÕ¿ãÎ ‰õΩo¡áÈÜÕ∞ @"≥∂\ÏÖÏ? zO`«Ñe¨ ¡
U*ˇhûÖ’ 'Jaè=$kú— HÀãÖ JO`«\˜ PQÆÖxË P~å@O LO^•?
24= `Õn# Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»eÖ’ [iy# K«~Û° K«∂¿ãÎ XHõi^Œ~Ì ∞°
q∞#Ç¨~ÚOz `«H¯˜ # ã¨É∞íè ºÖˇ=iH© `å=Ú KÕÜ∞« É’ÜÕ∞ x~°Ü ‚ ∞« O Ñ¨~º° =™ê<åÅ∞
U q^èOŒ QÍ LO_»É’`åÜ≥∂ J~°O÷ HÍÖË^xŒ ã¨Ê+¨=ì ∞=Ù`«∞Ok. J^Õ^À D XHõ¯
JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êºHõsì Hˆ Ñïq∞`«=∞~Ú# x~°Ü ‚ ∞« =∞~Ú#@∞ì "å~°∞ =∂\Ï¡_®~°∞.
HÍh ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e P"≥∂^ŒO `≥eÑ≤# K«@ì ã¨=~°}Å Ñ¶e¨ `«O KåÖÏ ^Œ∂~°O
áÈ`«∞Ok. HõhãÖ 150 ãÖ=`«û~åÅ #∞Oz Pk"åã¨∞Å∞ KÕã≤# áÈ~å\ÏÅ
Ñ¶e¨ `«OQÍ =zÛ# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ XHõ¯ ^≥|ƒ`À Ñ¨H¯õ ‰õΩ áÈ`å~Ú. yi[<Õ`~« ° ¢ÃÑ·"\ Õ ò
=º‰õΩÅ Î ‰õÄ HõOÃÑhÅ‰õÄ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞ bAH©Ü∞« =K«∞Û#x
K«\Ïì<flÕ ã¨=iOz# `«~∞° "å`« Jk Hˆ =ÅO zO`«Ñe¨ ¡ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êºHõsì Hˆ
ZO^Œ∞‰õΩ Ñïq∞`«O J=Ù`«∞Ok?
L`«~Î åO„^èŒ U*ˇhû JO`«\Ï ÉÏÔHû· \ò xˆHá∆ êÅ∞<åfl~Ú. zO`«Ñe¨ ¡ ^ŒQ~æÆ ° =∂„`"« ∞Õ
HÍ^Œ∞. ÉÏÔHû· \ò Yx["Õ∞ HÍ^Œ∞, ~°OQÆ∞~åà◊¡ xˆHá∆ êÅ∂ L<åfl~Ú. '1 PÑ¶π 70— HÍ~°}OQÍ<Õ
P ~°OQÆ∞~åà◊¡ `«=fiHÍxfl yi[<Õ`~« ° =º‰õΩÅ Î ‰õΩ bA‰õΩ W=fi‰õΩO_® Pk"åã‘
Ü«Ú=‰õΩÅ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ ÅˆH W"åfiÅx „Ñ¨É∞íè `«fiO D =∞^èºŒ <Õ r"À *Ïs KÕãO≤ k.
zO`«Ñe¨ ¡ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êºHõsì q+¨Ü∞« OÖ’ L#fl P~å@O P r"À J=∞Å∞
q+¨Ü∞« OÖ’ ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì ^•x J=∞Å∞ „Ñ¨ã∞¨ `Î O« #`«#Î _»Hõ #_»∞ã¨∞#Î flk. ~ˆ Ñ¨Ù
K«@ãì =¨ ~°} KÕ¿ã¿ãÎ P r"À#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞‰õΩx ~°OQÆ∞~åà◊¡ bA ‰õÄ_® yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ

W=fi~°x #=∞‡Hõ"∞Õ =ÚOk? "Õ∞=Ú ^•xH˜ XÑ¨CHÀ=Ú Jx Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e
ã¨É∞íè ºÅ∞ JO\Ïˆ~"≥∂. q∞=∞‡efl Z=~°∞ J_»∞QÆ∞`å~°∞? K«@ãì =¨ ~°}‰õΩ g∞ P"≥∂^ŒO
fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞QÍh „Ñ¨f bA‰õÄ fã¨∞HÀ~°∞ QÆ^•!
HÍ|\˜ì, D P"≥∂^ŒO ˆH=ÅO zO`«Ñë¡ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êºHõìsˆH
Ñïq∞`«O HÍ"åe QÍh 'U*ˇhûÖ’H˜ Ñï„â◊=∞Å =~°^Œ ~å=_®xH˜ gÅ∞ÖË^∞Œ —
JO@∂ Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e "Õ∞ 24 <å\˜ P"≥∂^•xH˜ ÃÑ\˜#ì '+¨~`° ∞« —
"åiH˜ P`«‡ãÖ`«$Ñ≤Î x=fi_®xH˜ `«ÑÊ¨ WOÔHO^Œ∞‰õÄ Ñ¨xH˜ ~å^Œ∞.
x~åfiã≤`«∞Å~Ú# Pk"åã¨∞Å‰õΩ #+¨ìÑïÇ¨~°O W"åfiÅh, Wà◊√¡
Hõ\Ü ì˜ ∂« ºÅh, á¶êºHõsì Ö’ L^ÀºQÍÅ∞ J`«ºkèHOõ QÍ "åiˆH W"åfiÅh, á¶êºHõsì
ÖÏÉèÏÅÖ’ H˘O`« ÉèÏQÆO Ñïã¨~° „áêO`åÅ Jaè=$kú HÀãÖ "≥zÛOKåÅh, HÍÑ¶‘
`À@Å∞ `˘eyOz#@ì~Ú`Õ "å\˜Ö’ Ñ¨x KÕã∞¨ #Î fl "åiH˜ "Õ~ˆ Ñ¨#∞Å∞ HõeÊOKåÅh
W`åºk '+¨~`° ∞« Å∞— ‰õÄ_® Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e ÃÑ\Õì k.
#+¨Ñì i¨ Ç¨~°O Z=iH˜™êÎ~∞° ? ^ÕxH˜™êÎ~∞° ? QÆ#∞Å∞, á¶êºHõsì <≥ÅH˘ÅÊÉ’ÜÕ∞
Éè∂í q∞Ö’ Ñ¨\ÏìÇÏ¨ ‰õΩ¯Öˇ=iÔH<· å LO>Ë "åiH˜ P "Õ∞~°‰Ωõ W™êÎ~∞° . ^•xH˜ Pk"åã‘
ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e +¨~`° ∞« J=ã¨~O° ÖË^∞Œ . #∂ˆ~à◊√Q¡ Í J=∞Å∞Ö’ L#fl Éè∂í q∞ ¿ãHõ~} °
K«@Oì LO_»<Õ LOk. HÍh J_»qÃÑ·# Pã≤Î Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË‰Ωõ O_® r=<å^è•~°O á⁄O^Õ"å~°∞
J<Õ‰Ωõ Å∞O\Ï~°∞. "åiH˜ U ~°H"õ ∞≥ #ÿ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O W™êÎ~∞° ? zO`«Ñe¨ ¡ U*ˇhûÖ’x
i[~üfi á¶ê~Ô ãπÖ ì ’ Ñ¨\Ïì ÖË‰Ωõ O_® áÈ_»∞ =º=™êÜ«∞O KÕ¿ã HÀO^Œ∞ (™ê=∞O`«)
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ KåÖÏ L<åfl~Ú. XHõ"àÕ ◊ "åà◊‰¡ Ωõ ‰õÄ_® #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O W"åfiÅx Pk"åã‘
ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e f~å‡#O KÕã<≤ å "åà◊H¡ Ñ˜ C¨ _çKÛÕ ¿ãÎ ~ˆ Ñ¨Ù i[~üfi á¶ê~Ô ãπÖì ’ K«@qì ~°∞^ŒOú QÍ
=º=™êÜ«∞O KÕ¿ã "å~°O^Œ~∂° =∂#∞H˘=∞‡O>Ë #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O J_»∞QÆ∞`å~°∞ HÍ|\˜ì
gÅ∞ HÍ^Œx „Ñ¨É∞íè `«fiO J#^•? x~åfiã≤`∞« Å‰õΩ Wk™êÎ=∞h Jk™êÎ=∞h "≥Ú^Œ\’¡
XÑ¨ÊO^•Å∞ KÕã∞¨ H˘x "åix `˘ÅyOKÕã≤ P `«~∞° "å`« P XÑ¨ÊO^ŒO K≥Å^¡ hŒ ,
K«@qì ~°∞^Œ=ú ∞h, HÀ~°∞ì f~°∞Ê‰õΩ q~°∞^Œ=ú ∞h ÖËHáõ È`Õ ÃÑ¶<· å<£û âßY JÉèºí O`«~O°
`≥eÑ≤O^Œh K≥ÑÊ≤ P¿Ñã≤# L^ŒO`åÅ∞ Zxfl ÖË=Ù? H˘`«QÎ Í ZO.ZÖò.ZÅ~Ú# Pk"åã‘
âßã¨#ã¨É∞íè ºÅ‰õΩ `≥eÜ«∞HõáÈ=K«∞Û#∞ QÍh áê`«"åiH˜ `≥eÜ«∞^•?
áÈ_»∞ =º=™êÜ«∞"≥ÚHõ¯>Ë HÍ^Œ∞. J_»q ãÖÑ¨^Œ ¿ãHõ~} ° Pk"åã¨∞Å‰õΩ
KåÖÏ r=<å^è•~°O HõeÊã¨∞OÎ k. P‰õΩÅ∞, HÍÜ«∞Å∞, Ñ¨à√◊ ,¡ Hõ„~° ¿ãHõiOz "å~°∞
r=#O ãÖáêkOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. ^•xH˜ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O Z\Ï¡ W™êÎ~∞° ? Z=iHõx
W™êÎ~∞° ? bAH˜KÛÕ Éè∂í =ÚÅÖ’ x=ã≤OKÕ"åˆ~ HÍHõ ^•xH˜ "≥Å∞Ñ¨Å LO_Õ"å~°∞

‰õÄ_® JHõ¯_» r=<å^è•~°O á⁄O^Œ∞`«∂ LO\Ï~°∞. "åi#O^Œih QÆ∞iÎOz
#+¨Ñì i¨ Ç¨~°O W=fi_»O [iˆQ Ñ¨<<Õ å?
L^ÀºQÍÅ∞ J`«ºkèHOõ QÍ Pk"åã¨∞ÅˆH W"åfiÅx ‰õÄ_® ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e
+¨~`° ∞« ÃÑ\Õì k. HÍh JHõ¯_» QÆ#∞Å∞ bA‰õΩ W=fiÉ’ÜÕ∞k ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ‰õΩ.
á¶êºHõsì Hõ@Éì ’ÜÕ∞k U^À XHõ ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑh. ¢ÃÑ·"\ Õ ò ~°OQÆOÖ’ WÑ¨Ê\˜^•HÍ U
~°H"õ ∞≥ <ÿ å i[ˆ~fi+¨#∂¡ ÖË=Ù. J`«ºkèHõ L^ÀºQÍÅ∞ HÍ^Œ∞ Hõ^•, „Ñ¨É∞íè `«fi ~°OQÆOÖ’
LO_Õ 6 âß`«O i[ˆ~fi+¨<£ ‰õÄ_® Pk"åã¨∞Å‰õΩ ¢ÃÑ·"\ Õ ò ~°OQÆOÖ’ LO_»^∞Œ .
J@∞=O@Ñ¨C_»∞ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e +¨~`° ∞« J=∞Å∞ HÍ"åÅO>Ë bAÖ’<Õ
„Ñ¨É∞íè `«fiO D xÜ«∞=∂xfl ~åÜ«∞=Åã≤ LO@∞Ok. JÑ¨C_»∞ bA fã¨∞HÀ=_®xH˜
U HõOÃÑh =ÚO^Œ∞‰õΩ ~åHõáÈ`Õ U=∞=Ù`«∞Ok? ÉÏÔH·û\ò Yx*Ïxfl '=$^ä•—
áÈx=fi‰õÄ_»^#Œ fl P~å@O QÆ^õ • D Q˘_»=‰õΩ =¸ÅO. =∞i JÑ¨C_»∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO
P xÜ«∞=∂xfl =^Œ∞Å∞HÀ^•? =^Œ∞Å∞HÀ‰õΩO_® Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e
J_»∞Ñ¤ _¨ ∞» `«∞O^•? ÖË^• Ö’áê~ÚHÍsQÍ „Ñ¨É∞íè `«fi=¸, P HõOÃÑh ‰õÄ_»|Å∞‰õΩ¯x
'J~°›`« QÆÅ Pk"åã¨∞Å#∞ fã¨∞‰õΩO\ÏO— Jx bAÖ’ ~åã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. P
`«~∞° "å`« g∞ÔH=fiiH© J~°›`« ÖË^∞Œ á⁄=∞‡O\Ï~°∞. =¸@Å∞ "≥∂¿ã HÍºA=Öò
HÍi‡‰õΩÅ∞QÍ =∂„`«O Ñ¨xH˘™êÎ~O° \Ï~°∞. Wk Zxfl KÀ@¡ [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ ? `å=Ú
Pk"åã¨∞Å`À =∂\Ï¡_®=∞h, "å~°O`å JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êºHõìs, QÆ#∞Å∞
U*ˇhûÖ’ ~å"åÅx HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°h, L`åûÇ¨ÏOQÍ Z^Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞<Î åfl~°h ã¨ÅÇ¨
=∞O_»e ã¨É∞íè ºÅ∞ J<åfl~°∞. Z=Ô~=i`À =∂\Ï¡_®~°∞, ZO`«=∞Ok`À =∂\Ï¡_®~°∞
J#fl K«~Û° Ö’H˜ áÈ‰õΩO_® D Jaè„áêÜ«∞O Pk"åã¨∞ÅÖ’ LO_»_O» ã¨ÇÏ¨ ["Õ∞#x
‰õÄ_® XÑ¨CHÀ=K«∞Û. qâßYÑ¨@flO g^è∞Œ ÅÖ’ HõxÑ≤OKÕ Jaè=$kú `«=∞‰õΩ ‰õÄ_®
HÍ"åÅx zO`«Ñe¨ ¡ Pk"åã¨∞Å∞ HÀ~°∞HÀ=_»OÖ’ Pâ◊Û~°ºáÈ=Åã≤O^Õg∞ ÖË^∞Œ .
"å~°∞ âßâ◊fi`«OQÍ áÈ_»∞ H˘@∞ì‰õΩO@∂ ‰õΩO‰õΩ_»∞HÍÜ«∞Å∞ U~°∞H˘x lã≤ã≤H˜
J=Ú‡‰õΩO@∂ |`«HÍÅ<Õ HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°x J#∞HÀ"åeû# J=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
HÍh D Pâ◊‰Äõ ~ˆ Ñ¨Ù [~°QÉÆ ’ÜÕ∞ ^•xH© áÈeˆHg∞ ÖË^xŒ `≥eã≤ ‰õÄ_®
Jk `≥eÜ«∞x "åi Pâ◊#∞ J_»O¤ ÃÑ@∞ì‰Ωõ x x~°Ü ‚ ∂« Å∞ f¿ãã¨∞‰õΩ<Õ H“\˜ÖÏºxfl
U=∞<åe? *Ï~°Oö _£ „áêO`« áêi„âßq∞Hõ #QÆ~åÅ∞–~°∂~ˆ ¯ÖÏ #∞O_ç \Ï\Ï#QÆ~ü
^•HÍ L`«~Î åO„^èŒ "åã¨∞Å‰õΩ ã¨∞Ñïz`«"∞Õ . JHõ¯_» `«=∞ Éè∂í =ÚÅ#∂ `«=∞
J_»qh QÆ#∞Å HÀãÖ á¶êºHõsì Å HÀãÖ HÀÖ’Ê~Ú# Pk"åã¨∞Å∞ ZO`« ã¨∞O^Œ~"° ∞≥ #ÿ
Jaè=$kúx á⁄O^•~°∞? JuH˘kÌ =∞Ok =∂„`«"∞Õ Jaè=$kúÖ’ ÉèÏQÆ=∞Ü«∂º~°∞

QÍh JO`«HOõ >Ë KåÖÏ Z‰õΩ¯==∞Ok <Õ~° „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’H˜ <≥@|ì _®¤~∞° . H˜~å~Ú
Ç¨ÏO`«‰Ωõ Å∞, =ºaèKå~°∞Å∞, ^˘OQÆÅ∞, =∂Ñ¶Ü ≤ ∂« Å J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ JÜ«∂º~°∞.
"≥∞*Ïi\© J~°ú x~°∞^ÀºQÆÑÙ¨ JÉè„í ^Œ``« À |`«∞‰õΩÅ∞ D_»∞ã¨∞<Î åfl~°∞. D ãÖQÆu
`≥eÜ«∞x ÃÑ^Œ|Ü«∞Å∞ "åã¨∞Å∂, H˘Ü«¸º~°∞ "åã¨∞Å∂ QÆ#∞Å HÀãÖ, á¶êºHõsì
HÀãÖ Pâ◊QÍ<Õ Z^Œ∞~°∞ K«∂_»=K«∞Û#∞ QÍHõ. J~Ú`Õ<OÕ ? "åà◊¡ J=∂Ü«∞Hõ`åfixfl
'„Ñ¨[Å HÀiHõ—QÍ ÉèÏqOz KåÖÏ f„= Ñï}Ï=∂Å∞ LO_»QÆÅ =∂~°∞ÊÅ∞
PÇ¨fix^•Ì=∂?
nx q[˝`« ãÖQÆu J@∞Oz, „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñüáêkã¨∞#Î fl K«@ì ã¨=~°}Å∞
KÕÑ>¨ ìË âßã¨# ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ JkèHÍ~°O ~å¢+¨ì JÃãOc¡H˜ LO^• JO>Ë ÖË^<Œ Õ
K≥áêÊe. ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì Ö’x ÃãHõ<∆ £ 3(1) (Z)#∞ ã¨=iOKåÅh, QÆ#∞Å∞,
Yx*ÏÅ (xÜ«∞O„`«}, Jaè=$kú) K«@Oì (ZO.ZO.P~ü._ç Ü«∂H±ì)Ö’x ÃãHõ<∆ £ 11 (5)
#∞ `˘ÅyOKåÅh „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñüáê^Œ#. yi[<Õ`~« ° =º‰õΩÅ Î ∞, ÖËHõ HõOÃÑhÅ‰õΩ
U*ˇhûÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞ bAH˜=fi_®xH˜ W"Õ P@OHõ=∞h, g\˜x ~å¢+¨ì JÃãOc¡
ã¨=iOKÕ¿ãÎ ãïáÈ`«∞O^Œh K«O„^ŒÉÏ|∞ J#∞‰õΩO@∞<åfl_»∞.
Jk „Éèí=∞. U*ˇhûÖ’ yi[<Õ`«~°∞Å‰õΩ Éèí∂=ÚÅ∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO U
~°∂ÑÖÖ’#∂ |^ŒÖÏ~ÚOK«_®xH˜ gÅ∞ ÖË^#Œ fl x¿+^èOŒ ~å*ÏºOQÆOÖ’<Õ LO^Œx
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_Oç k. ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ ¿Ñ~å„QÍÑ¶π
5(2) (Z), (a)ÖÖ’<Õ D x¿+^èOŒ LO^Œx [ã≤ãì π ~å=∞™êfiq∞ ã¨=∞`å =~°ûãπ
¿ãì\ò ˆHã¨∞Ö’ (1997) J<åfl~°∞. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì Jaè„áêÜ«∞O K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ
#K«ÛHõáÈ=K«∞Û. #KåÛÅ#fl xÜ«∞=∞O Ug∞ ÖË^Œ∞. HÍh ~å*ÏºOQÍxH˜ `«∞k
"åºMÏº#O WKÕÛ JkèHÍ~°O ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ =∂„`«"∞Õ LOk, K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ ÖË^∞Œ .
HÍ|\˜ì `«# HÀiHõ‰õΩ P@OHõ=∞x =∞# =ÚYº=∞O„u ÉèÏqã¨∞Î#fl
K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ xÜ«∞=∂Å∞ `˘ÅyáÈ"åÅO>Ë ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} J=ã¨~O° . ~å¢+¨ì
JÃãOc¡Å∞ ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} KÕÜ∞« ÖË=Ù. x*ÏxH˜ J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ ~å*ÏºOQÆ
=∞øeHõ ã¨fi~°∂ÑÖÖ’ ÉèÏQÆO HÍ|\˜ì D ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°} áê~°"¡ ∞≥ O\ò‰Ωõ ‰õÄ_®
™ê^èºŒ O HÍHõáÈ=K«∞Û. ™ê~åOâ◊OÖ’, „Ñ¨ã∞¨ `Î « ~å*ÏºOQÆO L#flO`« HÍÅO U*ˇhûÖ’
yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ „Ñ¨É∞íè `«fiO Éè∂í =ÚÅ#∞ |^ŒÖÏ~ÚOK«_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ .
J~Ú<å–™êOÑ¶∞≤ HõOQÍ K«∂¿ãÎ q[˝`« ÖËx Ñ¨x, K«@Ñì ~¨ O° QÍ K«∂¿ãÎ JkèHÍ~°O
ÖËx Ñ¨xx KÕÜ∞« _®xH˜ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. =^ŒOÌ >Ë, =∞i ~å¢+Öì Ö’x
ÉÏÔH·û\ò xˆH∆áêÅ∞ =$^ä•QÍ <ÕÅÖ’ LO_çáÈ=Åã≤O^Õ<å Jx „Ñ¨Éèí∞`«fiO

^ŒÉÏ~Úã¨∞OÎ k. ^ÕâO◊ Ö’x Ju ÃÑ^ŒÌ ÉÏÔHû· \ò xˆHá∆ êÅ∞ L`«~Î åO„^èŒ U*ˇhûÖ’
L<åfl~Ú. J_»qx `«qfi fã≤ áêi„âßq∞Hõ =Ú_çÖ’Ç¨Ï"≥∞#ÿ JÅ∂ºq∞xÜ«∂xfl
`«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« _»O `å#∞ HÀ~°∞‰õΩ<Õ 10 âß`«O Jaè=$kú ~ˆ @∞‰õΩ ã¨∂\˜ÉÏ@ Jx
K«O„^ŒÉÏ|∞ Jaè„áêÜ«∞O. P Jaè=$kú „Ñ¨[Å HÀã¨"∞≥ `ÿ Õ =∂„`«O L`«~Î åO„^èŒ
U*ˇhûÖ’x Yx*Ïxfl Ñ¨ÓiÎ ™ê÷~ÚÖ’ "≥eH˜f¿ã PÖ’K«##∞ Hõ\Ãì˜ Ñ@ì=Åã≤O^Õ.
Jk Pk"åã¨∞Å rq`åxfl ^èfiŒ OãÖ KÕã∞¨ OÎ k. Ñïq∞`«"∞≥ #ÿ Ñï=∂}OÖ’ "≥eH˜
fÜ«∞=K«∞Û HÍx J^≥·<å Pk"åã‘ ã¨Ç¨ÏHÍ~° ãÖÑ¶¨∂Å ^•fi~å [~°QÆ_»"Õ∞
Pk"åã¨∞Å‰õÄ =∞Ozk, ~å*ÏºOQÆ|^Œ=ú ¸ J=Ù`«∞Ok.
JÑ¨C_»∞ "åà◊¡ ^ŒQÆæ~° JO`« ÃÑ@∞ì|_ç ZHõ¯_çk? Jx J_»∞QÆ∞`å~°∞.
ÃÑ@∞ì | _ç ^ •s Hõ O ÃÑhÅ~Ú`Õ =∂„`« O #∂~° ∞ âß`« O ÃÑ@∞ì | _ô `å"Õ ∞
ÃÑ@∞ì‰Ωõ O@∞<åflÜ«∂? J~Ú^Œ∞ âß`«O ÖËHõ Ñ¨k âß`«O `å=Ú ÃÑ@∞ìH˘x `«H¯˜ #k
ÉÏºO‰õΩÅ #∞O_ç ÖËHõ W`«~° „^Œ=º ãÖã¨Å ÷ #∞O_ç JÑ¨C `≥K∞« Û‰õΩO@∞<åfl~Ú.
Pk"åã‘ ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å‰õΩ P J~Ú^Œ∞ ÖËHõ Ñ¨k âß`«O „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ JÑ¨C
ÃÑ@ì=K«∞Û. `«H¯˜ # ÃÑ@∞ì|_çH˜ `å<Õ Ãã‰õÄºi\© WzÛ ÉÏºO‰õΩÅ #∞O_ç WÑ≤ÊOK«=K«∞Û.
WO^Œ∞Ö’ J™ê^èºŒ "Õ∞g∞ ÖË^∞Œ , ãÖHõÅÊ=ÚO_®ÅO`Õ. P ãÖHõÖÏÊxfl
~å*ÏºOQÆO „Ñ¨É∞íè `åfiÅ Wëêì~ÚëêìÅ‰õΩ =kÖËÜ∞« ‰õΩO_® ~å*ÏºOQÆOÖ’<Õ ~åã≤
ÃÑ\Õì k ‰õÄ_®. Pk"åã¨∞Å „âıÜ∞« ã¨∞û HÀãÖ–Pi÷Hõ Jaè=$kú HÀãÖ, q^•ºÑ¨~"° ∞≥ #ÿ
Jaè=$kú HÀãÖ, L^ÀºQÆ J=HÍâßÅ HÀãÖ–„Ñ¨`ºÕ HõOQÍ ^Œ$+≤ì ÃÑ\˜ì Hõ$+≤ KÕÜ∂« Åx
ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO PiìHÖ õ ûò 15 (4), 16 (4), 16 (4Z), 46, 243–_ç, 243–\˜,
244, 335 ÅÖ’ P^ÕtOzOk. Pk"åã¨∞Å‰õΩ "Õ∞Å∞ KÕÜ∞« _®xH˜ U K«\Ïì#fl~Ú<å
Ñ¨H¯õ # ÃÑ\˜ì P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕÜ∞« =K«∞Û#x ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞
JO@∞Ok.
„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =KÕÛk ~å*ÏºOQÆ P^ÕâßÅ#∞ J=∞Å∞
KÕÜ∞« _®xˆH. "å\˜x `«ÑÊ≤ OK«∞‰õΩ<Õ ^˘_ç^¤ •~°∞Å∞ "≥uH˜ Pk"åã¨∞Å#∞ ÖˇH¯õ KÕÜ∞« x
'Jaè=$kú—x ™êkèOK«_®xH˜ HÍ^Œ∞.
=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ Hõ~°Ñ¨„`«O

18 EÖˇ· 2000

J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞#∂, Pk"åã¨∞Å
rq`åbfl ~°H˜∆OK«∞‰õΩO^•O ~°O_ç
„Ñ¨[ÖÏ~å!
~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞#∞ ã¨=iOK«_®xH˜
[~°∞QÆ∞`«∞#fl „Ñ¨Ü∞« `åflÅ#∞ Z^Œ∞~À¯=Åã≤OkQÍ q[˝ÑÎ≤ KÕã∞¨ <Î åflO.
JO^Œ∞Ö’ "≥Ú^Œ\"˜ ∞≥ @∞ìQÍ, P „Ñ¨Ü∞« `åflxfl J_»∞H¤ ˘=∞‡x
~å¢+¨Ñì u¨ H˜ q[˝ÑÎ≤ KÕ¿ã q#u Ñ¨„`«O ÃÑ·# ãÖ`«HOõ KÕÜ∞« =Åã≤OkQÍ
HÀ~°∞`«∞<åflO.
ã¨=~°} „Ñ¨Ü∞« `«flO =∞# ~å¢+¨ì =ÚYº=∞O„u P^èfiŒ ~°ºOÖ’<Õ
"≥Ú^ŒÅ~ÚOk HÍ|\˜ì ^•xx J_»∞‰¤ Ωõ <Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO ‰õÄ_» =∞#"Õ∞
"≥Ú^Œ@ KÕÑ@ ¨ _ì O» Lz`«OQÍ LO@∞Ok.
J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞Ö’ U=ÚOk? ^•xx ã¨=iOKåÅx
K«O„^ŒÉÏ|∞ =O\˜"å~°∞ ZO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞? =∞#=∞O`å
P „Ñ¨Ü∞« `åflxfl ZO^Œ∞‰õΩ =ºuˆ~HÕKåe?
J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ Pk"åã¨∞Å∞ "≥∞*Ïi\©QÍ LO_Õ U*ˇhû
„áêO`åÅ‰õΩ =iÎOKÕ q+¨Ü∞« O. ^ÕâO◊ Ö’ ™ê^è•~°}OQÍ LxH˜Ö’ L#fl
K«\ÏìÅ∞ L#fl=Ù#fl@∞ìQÍ Pk"åã‘ „áêO`åÅ‰õΩ =iÎOÑ¨KãÕ #≤ @ì~Ú`Õ
Pk"åã¨∞Å‰õΩ #+Öì [~°QQÆ Å Æ ^Œx =∞# ~å*ÏºOQÆH~õ Å Î° ∞ QÆ∞iÎOz
J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞#∞ ~°∂á⁄OkOKå~°∞.
L^•Ç¨Ï~°}‰õΩ ^ÕâO◊ Ö’ Z=Ô~<· å ZHõ¯_≥<· å (_»|∞ƒÅ∞O>Ë)
Pã¨∞Å Î ∞ H˘#∞HÀ¯=K«∞Û. ZHõ¯_»~Ú<å "åºáê~°O KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û J<Õk
™ê^è•~°} K«@Oì . J^˘Hõ „áê^äqŒ ∞Hõ Ç¨Ï‰õΩ¯ ‰õÄ_®.

HÍh P Ç¨Ï‰õΩ¯ U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ ‰õÄ_® Ü«∞^èK Õ Û« QÍ HõeÊOz#@ì~Ú`Õ
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ JHõ¯_» Pk"åã¨∞Å‰õΩ =∞#∞QÆ_Õ ÖË‰Ωõ O_® KÕÜ∞« QÆÅ~°∞. JO^Œ∞=Å¡
U*ˇhûÖ’ Pk"åã¨∞Å Éè∂í q∞x W`«~∞° Å∞ H˘#∞HÀ¯=_®xH˜ gÅ∞ ÖË^xŒ ZÖò.\˜.P~ü
K«@Oì JO@∞Ok.
W@∞=O\˜ K«\ÏìÅ∞ W`«~° q+¨Ü∂« ÅÖ’ ‰õÄ_® J=ã¨~=° ∞=Ù`åÜ«∞x
~å*ÏºOQÆH~õ Å Î° ∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. U K«\Ïì#fl~Ú<å U ~°∂ÑÖÖ’, U "Õ∞~°‰Ωõ U*ˇhû
„áêO`åÅ‰õΩ =iÎOÑ¨*Ü Ë ∂« Ö’ Pz`«∂z x~°~‚ ÚOz P "Õ∞~°‰Ωõ ^•xx ã¨=iã¨∂Î
ÖËHõ u~°Q~Æ åã¨∂Î 'Ô~QÆ∞ºÖË+<¨ —£ *Ïs KÕ¿ã JkèHÍ~åxfl ~å*ÏºOQÆO ~å¢+¨ì QÆ=~°fl~ü
KÕuÖ’ ÃÑ\Õì k. J^Õ J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞Ö’x „Ñ¨^•è # JOâ◊O. U*ˇhûÖ’ 'âßOu,
ã¨ ` « Ê iáêÅ#—Å#∞ ^Œ $ +≤ ì Ö ’ ÃÑ@∞ì H ˘x ~å¢+¨ ì QÆ = ~° fl ~ü D Jkè H Í~åxfl
qxÜ≥∂yOKåÅx J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ JO@∞Ok.
WÑ¨C_»∞ nxx U q^èOŒ QÍ ã¨=iOKåÅx =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞?
W<åflà◊¥¡ =∞#"åà◊√¡ U=∞#∞‰õΩ<åfl~°O>Ë, 'âßOu, ã¨`Ê« iáêÅ#—Å HÀãÖ
QÆ=~°fl~ü yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ J#∞‰õÄÅ"≥∞#ÿ ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ Å£ ∞ ‰õÄ_® *Ïs KÕÜ∞« =K«∞Û#x.
'âßOu—, 'ã¨`Ê« iáêÅ#— J<Õq JO^ŒiH© ãÖ|OkèOz# q+¨Ü∂« Å∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú
Hõ^•, `«@ã¨"÷ ∞≥ #ÿ =∂@Å∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú Hõ^•, yi[<Õ`~« ∞° Å „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ‰õΩ
J#∞‰õÄÅ"≥∞ÿ# Ô~QÆ∞ºÖË+¨<£Å∞ KÕÜ«∞_®xH˜ Jq P@OHõ"≥∞O^Œ∞‰õΩ HÍ"åe?
J#∞‰õΩ<åfl~°∞.
HÍh 1997Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 'ã¨=∞`å— Hˆ ã¨∞Ö’ J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞#∞
"åºMÏºxã¨∂Î U=∞xO^ŒO>Ë 'âßOu, ã¨`Ê« iáêÅ#— J<Õq Pk"åã¨∞Å ™ê=∂lHõ
Pi÷Hõ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ‰õΩ ã¨=∂<å~°÷Hõ"≥∞ÿ# =∂@Åx. JO^Œ∞=Å¡ Pk"åã¨∞Å
„Ñ¨Ü∂≥ *<åÅ‰õΩ =ºuˆ~Hõ"∞≥ #ÿ ~Ô QÆ∞ºÖË+<¨ g¡Õ QÆ=~°fl~ü J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ HÕ^Œ
*Ïs KÕÜ∞« _®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ P f~°∞Ê ~åã≤# [ã≤ãì π ~å=∞™êfiq∞ J<åfl~°∞.
WÑ¨C_»∞ nx<Õ ã¨=iOKåÅx =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨Ü∞« uflã¨∞<Î åfl~°∞. 'Jaè=$kú—
HÀãÖ U*ˇhûÖ’ Éè∂í q∞x yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ |^ŒÖÏ~ÚOK«Hõ `«ÑÊ¨ ^Œx "åi "å^Œ#.
ZO^Œ∞HõO@?
D Q˘_»=O`å =∞# qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡ zO`«Ñe¨ `¡ À "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. JHõ¯_»
ÉÏÔHû· \ò xˆHá∆ êÅ∞ q™êÎ~O° QÍ L<åflÜ«∞h, "å\˜x `«qfi fã≤ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O
`«Ü∂« ~°∞ KÕ¿ã ÖˇÃ· ã<£û#∞ ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ‰õΩ W=fiÉ’`«∞<åfl=∞h K«O„^ŒÉÏ|∞
^•^•Ñ¨Ù XHõ ãÖ=`«û~°O „H˜Ò« „Ñ¨H\ õ O˜ Kå_»∞. ^•xH˜ `«# áêsìH˜ K≥Ok# Pk"åã‘
ZO.ZÖò.UÅ#∞ ^ŒÉÏ~ÚOz XÑ≤ÊOKå_»∞.

'1 PÑ¶π 70— Jx =∂=¸Å∞QÍ Ñ≤Å=|_Õ ZÖò.\˜.P~ü K«@"ì Ú ≥ Hõ¯>Ë nxH˜
P@OHõO J#∞‰õΩ<åfl_»∞. U*ˇhûÖ’ 'Z=fi~°∂— ‰õÄ_® yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ Éè∂í q∞x
U ~°∂ÑÖÖ’#∂ |^ŒÖÏ~ÚOK«_®xH˜ gÅ∞ÖË^xŒ P K«@Oì JO@∞Ok. 'Z=fi~°∂—
J<Õk =∞#∞+¨µÅˆH `«Ñ¨Ê „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =iÎOK«^Œx =∞# „Ñ¨Éèí∞`«fiO ÉèÏqOz
qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’ H˘O`«HÍÅO „H˜Ò« a~å¡"åà◊‰¡ Ωõ QÆ#∞Å `«=fiHõO HÀãÖ
Éè∂í q∞ bA‰õΩ W=fiQÍ, ã¨=∞`« J<Õ ã¨fiK«ÛOù ^Œ ãÖã¨÷ HÀ~°∞HÔì H˜¯Ok. 'Z=fi~°∂—
JO>Ë „Ñ¨É∞íè `«fiO ‰õÄ_®#x "åkOzOk. =∞# ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì XÑ¨CHÀÖË^∞Œ QÍh ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
XÑ¨C‰õΩxOk. „Ñ¨Éèí∞`«fi"≥∞ÿ<å ã¨ˆ~ U*ˇhûÖ’ yi[<Õ`«~°∞Å‰õΩ QÆ#∞Å#∞
bAH˜=fi_®xH˜ gÅ∞ ÖË^xŒ Ok. Wk 'ã¨=∞`«— Hˆ ã¨∞Ö’ [ã≤ãì π ~å=∞™êfiq∞ WzÛ#
f~°∞ÊÖ’x XHõ JOâ◊O.
P ãÖQÆu =∂„`«O `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl K«O„^ŒÉÏ|∞ ZÖò.\˜.P~ü K«\Ïìxfl ã¨=iOz
'Z=fi~°∂— J<Õk „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ =iÎOK«^xŒ =∂i¿ãÎ ãïáÈ`«∞O^Œ#∞‰õΩ<åfl_»∞. P
„Ñüáê^Œ#‰õΩ `«# áêsì ZO.ZÖò.ZÅ∞ "≥∞*Ïi\©QÍ L#fl Pk"åã‘ ã¨ÅÇ¨ =∞O_»e
KÕ`« XÑ≤ÊOKå_»∞.
J~Ú`Õ [ã≤ãì π ~å=∞™êfiq∞QÍi f~°∞ÊÖ’ ~Ô O_»= JOâ◊O LO^Œh, Jk
J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞‰õΩ PÜ«∞# WzÛ# "åºMÏº#=∞h =∂É’\˜"åà◊§=Ú QÆ∞~°∞Î
KÕâß=Ú. P "åºMÏº#O „Ñ¨HÍ~°O „Ñ¨É∞íè `«fiO yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ U*ˇhûÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞
bA‰õΩ W=fi_®xH˜ gÅ∞ÖË^#Œ fl x¿+^èOŒ ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞Ö’<Õ
LOk.
D ãÖQÆu J~°÷=∞~Ú# `«~°∞"å`« K«O„^ŒÉÏ|∞ WÑ¨C_»∞ J~Ú^Œ=
Ã+_»∂ºÅ∞ g∞^Œ<Õ Ñ¨_®¤_∞» . Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° `«#‰õΩ#fl Ñ¨~Ñ° u¨ x "å_»∞H˘x
Hˆ O„^ŒQ#Æ ∞Å âßY KÕ`« D ã¨=~°} „Ñüáê^Œ# ÃÑ\Õì Kå_»∞. XHõ =∞Oz Ñ¨x
KÕÜ∞« _®xH˜ "≥~Úº J|^•úÅ~Ú<å P_»=K«∞Û#x ÃÑ^ŒÅ Ì ∞ K≥áêÊ~°O\Ï~°∞. Z=~°∞
K≥ÑÊ≤ <å K≥ÑÊ¨ ‰õΩ<åfl J|^•úÅ∞ P_»_®xH˜ K«O„^ŒÉÏ|∞‰õΩ JÉèºí O`«~"° ∞≥ #fl_»∂ ÖË^∞Œ
HÍ|\˜ì XHõ ÃÑ^ŒÌ J|^•úxfl Ñ¨Ù<åk KÕã∞¨ ‰õΩx D „Ñ¨Ü∞« `åflxfl ™êyã¨∞<Î åfl_»∞.
^ÕâO◊ Ö’x U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ ~°H~õ H° ÍÅ Yx*ÏÅ∞<åflÜ«∞h, 'ã¨=∞`å—
f~°∞Ê „Ñ¨HÍ~°O P Yx*ÏÅhfl =$^è•QÍ LO_çáÈ=Åã≤ =ã¨∞OÎ ^Œh, JÑ¨C_çHõ ^ÕâßxH˜
Jaè=$kú LO_»^hŒ JO@∞<åfl_»∞.
Wk J|^ŒOú . 'ã¨=∞`å— f~°∞Ê „Ñ¨HÍ~°"∞≥ <ÿ å, ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì „Ñ¨HÍ~°"∞≥ <ÿ å
U*ˇhûÖ’ ¢ÃÑ·"\ Õ ò HõOÃÑhÅ „Ñ¨"âÕ O◊ =∂„`«"∞Õ x+≤ÔúŒ . „Ñ¨É∞íè `«fi ãÖã¨Å
÷ ∞, Pk"åã‘

ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ Å∞ QÆ#∞Å `«=fiHõO KÕÑ@ ¨ =ì K«∞Û. J~Ú`Õ Pk"åã¨∞Å rq`åxH©,
r=<åxH© [~°QQÆ Å Æ Ç¨xx ^Œ$+≤Ö ì ’ ÃÑ@∞ìH˘x *Ï„QÆ`QÎ« Í, Ñïq∞`«OQÍ =∂„`«"∞Õ
`«=fiHõO KÕÑ@ ¨ =ì K«∞Û. JO`«"∞Õ ~°‰Ωõ Jk Pk"åã¨∞Å‰õΩ Láêkè ÖË^• r=<å^è•~°O
HõeÊOKÕ@@∞ì K«∂_»=K«∞Û. PK«~} ° Ü≥∂QÆº"≥∞#ÿ D „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O JO^Œ∞ÉÏ\’¡
LO_»QÍ 'WOHõ Yx*ÏÅhfl =$^ä•QÍ <ÕÅÖ’ LO_çáÈ=Åã≤O^Õ#x ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
JO@∞#flk— Jx J|^ŒúÑ¨Ù „Ñ¨Kå~°O KÕã¨∂Î ¢ÃÑ·"Õ\ò HõOÃÑhÅ∞ ÖÏÉèÏÅ∞
ÑÖ_çOK«∞HÀ=_»O HÀãÖ ~å*ÏºOQÍxfl ã¨=iOK«_®xH˜ =∞# áêÅ‰õΩÅ∞
Ñ¨Ó#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. D ÖÏÉèÏÅ "Õ@ Pk"åã¨∞Å rq`åhfl r=<åhfl ^èfiŒ OãÖ
KÕÜ∞« QÆÅ^Œ∞.
JO^Œ∞Hˆ nxx =ºuˆ~HÕK«=∞x „Ñ¨[ÅO^ŒiH© q[˝ÑÎ≤ KÕã∞¨ <Î åflO.
=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ Hõ~°Ñ¨„`«O

15 Ñ¶≤„|=i 2001

<åºÜ«∂xH˜q ~ÀAÅ∞ HÍ=Ù
Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ U*ˇhû =∞O_»ÖÏÅÖ’ H˘<Õflà◊√§QÍ ™êQÆ∞`«∞#fl
JÅ[_»∞Å K«i„`« ~å¿ã ~ÀA =zÛ#Ñ¨C_»∞ =∞# ~å¢+¨ì ÃÇ·ÏHÀ~°∞‰ì Ωõ
H˘xfl JHÕ∆ `«Å∞ `«ÑÊ¨ Hõ Ñ¨_`» å~Ú.
U*ˇhû „áêO`åÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz =∞# ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì WzÛ#
f~°∞ÊÅhfl XˆH ~°HõOQÍ ÖË=Ù QÍh, "≥Ú`«ÎO g∞^Œ J~Ú^Œ=
Ã+_»∂ºÅ∞Ö’x qã¨Î$`«"≥∞ÿ# ãÖˆH∆=∞ ÖH∆ÍºÅ "≥Å∞QÆ∞Ö’ HÍHõ
ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ Pã≤Î K«\ÏìÅ "≥Å∞QÆ∞Ö’ U*ˇhûh, U*ˇhû K«\ÏìÅ#∂
K«∂ã≤# ãÖ^Œ~åƒùÖË Z‰õΩ¯= Jx K≥ÑC¨ HÀ=K«∞Û. J~Ú`Õ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ
|∂~°∞˚"å ã≤qÖò K«\ÏìÅ‰õΩ ãÖ|OkèOz# <åºÜ«∞ ã≤^•úO`åxfl
ã¨ÇÏ≤ `«O `«$}©Hiõ Oz JO^Œ∞Ö’ L#fl xÜ«∞=∂Å ÑïkèÖ’ ‰õÄ_®
P"≥∂^ŒhÜ«∞O HÍx P~°¤~°∞¡ =∞# ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì [_ô˚Å∞ *Ïs KÕã≤#
ãÖ^Œ~åƒùÅ∞<åflÜ«∞x QÆ∞iÎOz#Ñ¨C_»∞... WHõ¯_»∞#flk Hˆ =ÖO <åºÜ«∞
ã≤^•úO`« ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ`« HÍ^Œh, JO`«HõO>Ë
QÆ~›° hÜ«∞"≥∞#ÿ `«H} ∆õ HÍ~°}ÏÅ∞ L<åflÜ«∞h J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok.
HÀ~°∞ìeKÕÛ '¿ãì— P~°¤~°¡ QÆ∞iOz JO^ŒiH© JO`À WO`À
`≥Å∞ã¨∞#∞. ˆHã¨∞Ö’ `«∞k x~°‚Ü«∞O WKÕÛ Ö’Ñ¨Å `«Hõ∆} #+¨ìO
[~°Q‰Æ Ωõ O_® LO_ÕO^Œ∞‰õΩ HÀ~°∞Å ì ∞ '¿ãì— P~°~¤ ∞° ¡ Wã¨∞OÎ \Ï~Ú. 'WÑ¨Ê\˜
^•HÍ L#fl Ñïã≤u÷ x =∂~°Û=^Œ∞—Ì J<Õk ¿ãì P~°~¤ Ö ¡° ’ Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO
^Œ~≈° #q∞KÕÛ `åv^Œ∞. XH˘¯Hõ¯™êi H˘kÌHÍÅO „H˜Ò« J=∞Å∞Ö’H˜

=zÛ# =∂~°∞Ê#∞ Ñ¨H¯õ ‰õΩ `˘ÅyOz ^•xH˜ =ÚO^Œ∞ L#fl Ñïã≤u÷ x '¿ãì— ^•fi~å
Ñ¨Ù#~°∞^Œiú OK«_O» [~°∞QÆ∞`«∞Ok. HÍh KåÖÏ HÍÅOQÍ LxH˜Ö’ L#fl q+¨Ü∂« Å#∞
'¿ãì— ^•fi~å Ñ¨H¯õ # ÃÑ@ì‰Äõ _»^<Œ kÕ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ ã≤^•úO`«OÖ’x xÜ«∞=∂ÅÖ’
XHõ\.˜ `«∞k x~°Ü ‚ ∞« O KÕ¿ã@Ñ¨C_»∞ ZO`« áê`« "å_»∞Hõ~Ú<å, PKå~°=∞~Ú<å
K≥Å^¡ xŒ `Õe`Õ ^•xx H˘>ËÜ ì ∞« =K«∞Û. HÍh =∞^èºŒ O`«~° P~°~¤ Ö
¡° ’ JÑ¨Ê\˜H˜ ã≤~÷ Ñ° _¨ ç
L#fl q+¨Ü∂« Å#∞ '¿ãì— KÕÜ∞« ‰õÄ_»^xŒ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ <åºÜ«∞ ã≤^•úO`«O K≥ÑÙ¨ OÎ k.
J~Ú`Õ =∞# ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì UO KÕãO≤ ^À K«∂_»O_ç. U*ˇhû ~°∂Ñ¨Ù~ˆ YÅ x~°Ü ‚ ∞« O
U<å_À „a\˜+π Ç¨ÏÜ«∂OÖ’<Õ [iyOk. U*ˇhû „QÍ=∂Å *Ïa`å P<å_Õ x~°Ü ‚ ∞« O
J~ÚOk. 1950Ö’ ã¨fi`«O„`« ÉèÏ~°`« ~å*ÏºOQÆO LxH˜Ö’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`«
^•^•Ñ¨Ù J^Õ *Ïa`å#∞ ~å¢+¨Ñì u¨ U*ˇhû „QÍ=∂Å *Ïa`åQÍ *Ïs KÕâß~°∞. P
„QÍ=∂ÅÖ’ U*ˇhû K«\ÏìÅ∞ P<å\˜ #∞O_ç J=∞Å=Ù`«∂<Õ L<åfl~Ú.
J@∞=O\˜k, 1980Å z=i ãÖ=`«û~åÅÖ’ Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡Ö’x
H˘xfl U*ˇhû „QÍ=∂Å ~Ô `· ∞« Å∞ '=∂ „QÍ=∂xfl U*ˇhûÖ’ KÕ~Û° _»"∞Õ `«ÑC¨ — JO@∂
ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ i\ò Ñ≤\+˜ <¨ Å £ ∞ "ÕÜ∞« QÍ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì "å\˜x J_ç‡\ò KÕã∞¨ HÀ=_»"∞Õ HÍHõ
^ŒâßÉÏÌÅ∞QÍ Jxfl U*ˇhû K«\ÏìÅ∂ J=∞Å~Ú# P „QÍ=∂Å‰õΩ ZÖò.\˜.P~ü
K«@Oì #∞O_ç 'q=ÚH˜—Î HõeyOKÕ ¿ãì WzÛOk. rÅ∞QÆ∞q∞e¡ U*ˇhûÖ’ yi[#–
yi[<Õ`~« ° Ñ¶∞¨ ~°} ¬ Å∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú# `«~∞° "å`« D Ñ¶∞¨ ~°} ¬ ‰õΩ =¸Ö"Õ∞q∞@x
"≥uH˜`Õ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì WzÛ# ¿ãì P~°~¤ x¡° `ÕeOk. J~Ú`Õ J„Hõ=∞"≥∞#ÿ P '¿ãì— P~°~¤ #¡° ∞
Z\Ï¡ WKåÛ=∞#fl „Ñ¨âfl◊ "Õã∞¨ ‰õΩ#fl áêáêxH˜ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì áÈÖË^∞Œ HÍx, JÑ¨Ê\˜H˜ ¿ãì
P~°~¤ #¡° ∞ =∂„`«O `˘ÅyOzOk.
^•x`À P „QÍ=∂ÅÖ’ ZÖò.\˜.P~ü K«\Ïìxfl J=∞Å∞ KÕã≤ Pk"åã¨∞Å‰õΩ
Éè∂í q∞ WÑ≤ÊOKÕ J=HÍâ◊O „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ HõeyOk. J~Ú`Õ ZÑ¨Ê\˜ ÖÏQÍ D Ñ¨x
ÃãÊ+¨Öò _çÑÓ¨ º\© HõÖHˇ ~ìõ ü `«# HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ ‰õÄ~˘Ûx 'Z=i HÍ~Ú`åÅ∞ "åà◊√¡
fã¨∞H˘zÛ "åkOK«∞HÀO_ç— J<Õ Ñ¨ûúŒ Ö’ KÕ¿ãÎ Pk"åã¨∞Å‰õΩ <åºÜ«∞O [~°Q^Æ xŒ
Pk"åã‘ L^Œº=∞ ãÖã¨Å ÷ ∂ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂¨ Å∂ JÉèºí O`«~O° `≥e¿ÑãïH˜ „Ñ¨É∞íè `«fi
™È+¨Öò "≥ÖÊË ~ù ü âßY ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì J=∞Å∞ QÆ∞iOz q=~°"∞≥ #ÿ xÜ«∞=∂=o
XHõ\˜ *Ïs KÕã≤Ok. Ô~"≥#∂º JkèHÍ~°∞Å∞ „QÍ=∂ÅÖ’ ‰õÄ~˘Ûx Éèí∂q∞
ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ iHÍ~°∞¤ „Ñ¨[Å ã¨=∞HõO∆ Ö’ aQÆ~æ Q° Í K«kq ^•xx ÑïjeOKÕ J=HÍâ◊O
W~°∞ Ñ¨H∆ÍÅ‰õÄ W"åfiÅx P xÜ«∞=∂=o JO@∞Ok. XHõ ˆHã¨∞ qKå~°}
ãÖ^Œ~ƒ° Où QÍ, ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO D xÜ«∞=∂=o *Ïs KÕã#≤ q+¨Ü∞« O ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì

^Œ$+≤Hì ˜ `ÕQÍ, [ã≤ãì π a.Z<£.Z.™êfiq∞ P xÜ«∞=∂=o J=∞Å∞#∞ `«# f~°∞ÊÖ’
ÉèÏQÆO KÕâß~°∞. |∞\ÏìÜ∞« QÆ∂_≥O =∞O_»ÅOÖ’x XˆH XHõ¯ „QÍ=∞OÖ’ Jk XHõ
"≥∂ã¨~Î ∞° QÍ J=∞Å~ÚOk. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ XÑ¨C‰õΩ#fl ^•xHõO>Ë
H˘xfl =O^ŒÅ ZHõ~åÅ∞ Z‰õΩ¯= "åi J„Hõ=∞ P„Hõ=∞}Ö’ L#fl@∞ì `ÕeOk.
JO^Œ∞=Å¡ WOHõ U „QÍ=∞OÖ’#∞ ^•xx J=∞Å∞ HÍxÜ«∞º‰õÄ_»^xŒ yi[<Õ`~« ∞° Å∞
x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÍxfl JkeOz ÉˇkiOz HÀ@yi
q^•º^è~Œ ~° å=Ù =O\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ "å_»∞H˘x ^•xx J=∞Å∞ HÍ‰õΩO_® K«∂âß~°∞.
JÑ¨Ê\˜ˆH P xÜ«∞=∂=o [ã≤ìãπ ™êfiq∞ *Ïs KÕã≤# XHõ f~°∞ÊÖ’
ÉèÏQÆ=∞~ÚOk HÍ|\˜,ì ^•xx J=∞Å∞ KÕÜ∞« HõáÈ=_»O HÀ~°∞ì kèHÍ¯~°O J=Ù`«∞Ok
Jx 'â◊H—Î˜ J<Õ ãÖã¨÷ =∞m¡ HÀ~°∞HÔì H˜¯Ok. D™êi [ã≤ãì π ™êfiq∞ `«# f~°∞Ê#∞
Ñ¨Ù#~°∞^•…\ÕK«_»"Õ∞ HÍHõ, „Ñ¨Éèí∞`«fiO *Ïs KÕã≤# xÜ«∞=∂=o J=∞Å∞#∞
Ñ¨~º° "ÕHO∆˜ K«_®xH˜ XHõ i>ˇ~ÿ ∞° ¤ lÖÏ¡ [_çx˚ xÜ«∞q∞OKå~°∞.
D xÜ«∂=∞HÍxfl „Ñ¨tflã¨∂Î yi[<Õ`«~°∞Å∞ JÑ¨Ê\˜ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì „Ñ¨^è•#
<åºÜ«∞=¸iÎ ÉˇOz =ÚO^Œ∞ i\ò JÑ‘ÊÖò "Õã≤ ^•xx '¿ãì— KÕ~ÚOKå~°∞. Hˆ =ÅO
Ñ¨~º° "ÕHH∆õ õ JkèHÍi xÜ«∂=∞HÍxfl '¿ãì— KÕã#≤ Ñ¨Ê\˜H© "≥Ú`«OÎ QÍ „Ñ¨É∞íè `«fiO „Ñ¨H\
õ O˜ z#
xÜ«∞=∂=o J=∞Å∞<Õ ¿ãì KÕÜ∞« _»O [iyO^Œx Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° ,
W`«~° JkèHÍ~°∞Å∞ J#™êQÍ~°∞.
Wk "åã¨=Î O HÍ^Œx Pk"åã‘ ãÖÑ¶∂¨ Å∂ "åi „âıÜ∂≥ aèÖÏ+¨µÅ∂ PO^Àà◊#
KÕÜ∞« QÍ, ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fi ™êOÑ¶∞≤ Hõ ãÖHˆ =∆ ∞ âßY HÍ~°º^Œi≈ a™êfiÖòQÍ~°∞ q+¨Ü∂« xfl
ÑïjeOz Wk ã¨`º« "Õ∞#x „QÆÇÏ≤ Oz, ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì J=∞Å∞ HÀãÖ „Ñ¨É∞íè `«fiO
QÆÒ« Ö’ „Ñ¨H\ õ O˜ z# xÜ«∞=∂=o J=∞Å∞‰õΩ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì WzÛ# ¿ãì P@OHõO HÍ^Œh,
P xÜ«∞=∂=o J=∞Å∞ H˘#™êQÆ=K«Ûh ã¨~∞° ¯ºÅ~ü *Ïs KÕâß~°∞.
a™êfiÖò QÍiH˜ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì KÕ`<« Õ "≥Ú\˜Hì ÍÜ«∞ "Õ~ÚOKåÅx yi[<Õ`~« ∞° Å∞
x~°~‚ ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. [ã≤ãì π ã¨∞ÉèÏ+¨} ~Ô _ç,¤ aèHÑ∆õ u¨ QÍ~°¡ ÉˇOz =ÚO^Œ∞ qKå~°}
[~°∞QÆ∞`«∞#fl XHõ Hˆ ã¨∞Ö’ a™êfiÖò QÍiH˜ HÀ~°∞‰ì Ωõ ~°=∞‡#fl `åv^Œ∞ =zÛOk.
ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì WzÛ# '¿ãì— "≥Ú`«OÎ xÜ«∞=∂=oH˜ =iÎã∞¨ OÎ ^Œh, Hˆ =ÅO [ã≤ãì π ™êfiq∞
^•x J=∞Å∞ Ñ¨~º° "ÕH} ∆õ HÀãÖ xÜ«∞q∞Oz# i>ˇ~ÿ ¤ü [_ç¤ xÜ«∂=∞HÍxH˜ HÍ^Œh
[ã≤ãì π ã¨∞ÉèÏ+¨}~Ô _ç¤ „Ñ¨H\ õ O˜ z, 'D ™êÜ«∞O„`«OÖ’QÍ ™êOÑ¶∞≤ Hõ ãÖHˆ =∆ ∞ âßY
HÍ~°º^Œi≈ *Ïs KÕã#≤ ã¨~∞° ¯ºÅ~ü#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞HÀHõáÈ`Õ J`«#∞ HÀ~°∞ì kèHÍ¯~åxH˜
áêÅÊ_ç#@∞ì ÉèÏq™êÎO— J<åfl~°∞. =ÚYOÖ’ <≥`∞« ~Î ∞° K«∞Hõ¯õ ÖË‰Ωõ O_® HÀ~°∞ì #∞O_ç

|Ü«∞\˜H˜ áÈ~Ú# a™êfiÖò QÍ~°∞ P ™êÜ«∞O„`«O 4 QÆO@Å Ö’Ñ¨Å `«#
ã¨~∞° ¯ºÅ~ü#∞ "≥#H˜¯ fã¨∞‰õΩO@∂ WOH˘Hõ ã¨~∞° ¯ºÅ~ü *Ïs KÕâß~°∞. ZÖò.\˜.P~ü
K«@Oì J=∞Å∞ uiy ÃãÊ+¨Öò _çÑÓ¨ º\© HõÖHˇ ~ìõ ¡° HÍ~åºÅÜ«∂ÅÖ’H˜ "≥oá¡ È~ÚOk.
[ã≤ãì π ã¨∞ÉèÏ+¨} ~Ô _ç¤ HÀ~°∞ì #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ áÈ`«∞#fl a™êfiÖò QÍi =ÚYO
K«∂ã≤# "å~°O^ŒiH© Wq Pk"åã¨∞ÅˆH HÍ^Œ∞, ÃÇ·ÏHÀ~°∞‰ì Ωõ ‰õÄ_® =∞Oz ~ÀAÅ∞
HÍ=xÑ≤OzOk. D q+¨Ü«∞O ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì QÆ∞iÎOKÕ Ö’Ñ¨Å WOÔHO`« =∞Ok
Pk"åã¨∞Å∞ áÈbã¨∞ ÖÏsî ^≥|ƒÅ∂ yi[<Õ`~« ° QÆ∂O_® QÆ∞OÑ¨ÙÅ ^•_»∞Å∂
~°∞z K«∂_»=Åã≤ =ã¨∞OÎ ^À!
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
31 =∂iÛ 2001

JÅ∞ÃÑ~°∞QÆx K˘~°ÉÏ@∞
qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡Ö’x `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å ÃÑ· ÉèÏQÍ# qâßÅ"≥∞#ÿ U*ˇhû
LOk. P U*ˇhû =∞^èºŒ ÉèÏQÆOÖ’ L#fl zO`«Ñe¨ ¡ QÆ`« ãÖ=`«û~°O
"å~° Î Å ‰õ Ω ZH˜ ¯ Ok. JHõ ¯ _» ÉÏÔ H · û \ò Yx[O `« q fi fã≤
JÅ∂ºq∞xÜ«∞O `«Ü∂« ~°∞ KÕÜ∞« _®xH˘Hõ yi[<Õ`~« ° áêi„âßq∞Hõ
"Õ`«Î‰õΩ Öˇ·Ãã<£û, bA W"åfiÅx ~å¢+¨ì „Ñ¨Éèí∞`«fiO f~å‡xOK«_»O
Q˘_»=‰õΩ ^•i fã≤Ok. Wk g∞ "Õ∞Å∞ HÀã¨"∞Õ #x „Ñ¨É∞íè `«fiO ZO`«
|∞HÍ~ÚOz<å Pk"åã¨ ∞ Å∞ Z^Œ ∞ ~° ∞ uiQÍ~° ∞ . T~° ∂ ~å
[#‡Éèí∂q∞x |Ç≤Ï+¨¯iOKå~°∞. ~å*ÏºOQÆO „Ñ¨HÍ~°O ‰õÄ_» P
„Ñ¨Ü∞« `«flO K≥Å^¡ xŒ Ç¨Ï‰õΩ¯Å ãÖÑ¶∂¨ Å∂ "å=∞Ñ¨H∆õ áêsìÅ∂ „Ñ¨É∞íè `åfixfl
ÃÇÏK«ÛiOKå~Ú. K«O„^ŒÉÏ|∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO JÑ¨Ê\˜H˜ P „Ñ¨Ü∞« `åflxfl
q~°q∞OK«∞‰õΩ#fl>Ëì HõxÑ≤OzOk. HÍh H˘<åflà◊¡‰õΩ ~å*ÏºOQÍ<Õfl
ã¨=iOz U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ 'Jaè=$kú— xq∞`«OÎ yi[<Õ`~« ∞° Å‰õΩ
Éè∂í =ÚÅ∞ JÑ¨ÊyOK«=K«∞Û#x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞Ö’<Õ ~å~ÚOKÕ
„Ñ¨Ü∞« `«flO Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO QÆ#∞Å âßY KÕ`Õ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì zOk.
P „Ñ¨Ü∞« `«flO =Úy¿ã =~°H~õ Ú<å =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ U*ˇhû
*’eH˜ áÈ‰õΩO_® LO\Ï~°x PtOz# "åix Ñ≤zÛ"åà◊#¡ ∞ KÕã∂¨ ,Î
D =∞^èºŒ <Õ qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’ 250 ZHõ~åÅ Éè∂í q∞x ã≤x=∂
+¨Ø\ÕQ∑Å xq∞`«ÎO 'Jaè=$kú— KÕÜ«∞_®xH˜ XHõ HÍO„\ÏHõì~ü‰õΩ
JÑ¨ÊyOKåÅx ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO x~°~‚ ÚOzOk. _»∞O„aQÆ∞_» =∞O_»Å

Hˆ O„^Œ ã¨g∞ÑÖÖ’x D ã¨Å ÷ OÖ’ ã¨ÇÏ¨ [OQÍ<Õ ã≤x=∂ +¨Ø\ÕQ∑‰Ωõ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ
Ç¨ÏOQÆ∞Å∞<åfl~Ú. ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ |O_»~åà◊¡ =∞^èºŒ „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕ ÃãÅÜÕ∞~°∞ LOk. P
|O_»Å =∞^èºŒ Ñ¨Q∞Æ à◊§Ö’ "≥Úez# Z`«~Î Ú# K≥@∞¡<åfl~Ú. "≥#∞Hõ ÉÏH±„_®ÑπQÍ
ã¨∞=∂~°~Ú# H˘O_», ^•xxO_® Ñ¨~K ° ∞« ‰õΩ#fl Ñ¨KÛ« ^Œ#O L<åfl~Ú. W=`«e"≥Ñ· Ù¨
J~°‰Ωõ Ö’Ü«∞ #∞O_ç áê_Õ~∞° ‰õΩ áÈÜÕ∞ #Å¡\˜ `å~°∞~À_»∞¤ LOk. ^•xH˜ D=Å#∞#fl
Ö’Ü«∞Ö’ WHõ¯_˘Hõ\© JHõ¯_˘Hõ\© Z„~°\˜ ÃÑO‰õΩÅ`À S.\˜._ç.U "å~°∞ Hõ\z ì˜ Û#
Wà◊¡ ã¨=Ú^•Ü«∂Å~Ú# Pk"åã‘ QÆ∂_≥OÅ∞ L<åfl~Ú.
D =∞^èºŒ # WHõ¯_˘Hõ ã≤x=∂ fÜ«∞QÍ Jk 'ã¨HÔ ûãπ— J~ÚO^ŒO@. WOH˘Hõ
Ñ¨k ã≤x=∂Å∞ fã¨∞H˘x 'ã¨HÔ ûãπ— KÕã∞¨ ‰õΩO>Ë =∂„`«O Z=~˘^ŒOÌ \Ï~°∞? Pk"åã¨∞Å∞
‰õΩà◊√É¡ ’`«∞Å∞ HÍ~°∞. ã≤x=∂ \ÏH©ãÖ π ’ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ ZHõ¯_® Ñ¨KÛ« x „Ñ¨H$õ ux K«∂_»ÖxË
Ñ¨@} ì "åã¨∞Å∞ _»∞O„aQÆ∞_» U*ˇhûx ¢ã‘¯<£ g∞^Œ K«∂_»_O» HÀãÖ Ñ¨k ~°∂áêÜ«∞Ö’
W~°"·≥ ~°∂áêÜ«∞Ö’ WK«∞ÛHÀ=_®xH˜ ã≤ÔúŒ QÍ LO>Ë, P z#fl ™œMÏºhfl ^•xx
Pã¨~å KÕã¨∞‰õΩx ÖÏÉèÏÅ∞ á⁄O^Õ ã≤h "åºáê~åhfl x¿+kèOKÕ L^ÕÌâ◊O
Pk"åã¨∞ÅˆHO ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ JO^Œ∞HÀãÖ XHõ 250 ZHõ~åÅ#∞ Hˆ \Ï~ÚOz
^•x K«∞@∂ì ^Œ_Hç \ õ ì˜ 'K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞¡ tHÕ∆ K«|_»∞^Œ∞~°∞— Jx É’~°∞¤ ÃÑ\˜ì `«=∞
<ÕÅÖ’ `«=∞<Õ Ñ¨~å~Ú"åà◊#¡ ∞ KÕÜ∞« _®xfl =∂„`«O =ºuˆ~H˜ã∞¨ <Î åfl~°∞.
XHõ J#∞Éè"í åxfl "åà◊√¡ *Ï˝ÑH¨ Oõ KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. „Ñ¨MÏº`« Ñ¨~åº@Hõ
Hˆ O„^Œ"∞≥ #ÿ ÉÁ„~åQÆ∞Ç¨ÏÅ∞ _»∞O„aQÆ∞_»‰Ωõ 20 H˜.g∞. ^Œ∂~å# L<åfl~Ú. JHõ¯_»
ã¨Ç¨Ï[ h\˜ „Ñ¨"åÇ¨Ï"Õ∞ JO^Œ=∞~Ú# QÆ∞Ç¨ÏÅ#∞ ã¨$+≤ìOzO^Œx "≥Ú^Œ@
QÆ∞iÎOzOk Pk"åã¨∞ÖË. "å~°∞ K≥¿ÑÎ<Õ „Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°‰¡ Ωõ `≥eã≤Ok. WÑ¨C_»k
ar @∂iãπì Hˆ O„^ŒO J~ÚOk. Pk"åã¨∞Å∞ P QÆ∞Ç¨ÏÅ#∞ K«∂_®ÅO>Ë 8
~°∂áêÜ«∞Å \˜HÔ ¯\ò H˘x K«∂_®e.
JO^Œ∞Hˆ , _»∞O„aQÆ∞_» ZO.P~ü.F XHõ Ñ¨Ó@ ã¨~ˆ fi [iÑ≤ ÃÑ¶xûOQ∑ "ÕÜ∞« _®xH˜
ãÖÎ ÉèÏÅ∞ áê`«QÍ<Õ Pk"åã¨∞Å∞ "å\˜x Ñ‘Hˆ ã≤ Q˘_»= KÕâß~°∞. P `«~∞° "å`« XHõ
~À[O`å ^è~Œ åfl [iÑ≤ U HÍO„\ÏHõ~ì #ü ∂ WHõ¯_çH˜ ~åx=fiO J<åfl~°∞.
zO`«Ñë¡Ö’ ÉÏÔH·û\ò "≥∞ÿxOQ∑‰õÄ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O á¶êºHõìsH© Éèí∂q∞
W™êÎ=∞#flÑ¨C_»∞ 'Pk"åã¨∞Å‰õΩ L^ÀºQÍÅ∞ =™êÎ~Ú— Jx Z~° K«∂Ñ≤OKå~°∞.
_»∞O„aQÆ∞_»Ö’ J@∞=O\˜ Ç¨g∞ ‰õÄ_® Un W=fiÖË^∞Œ . ã≤x=∂ +¨Ø\ÕQ∑Å
HÀãÖ ~°H`∆˜ « ã¨Å÷ OQÍ =∂iÛ „Ñ¨H$õ u HõeÊOz# Ç¨ÏOQÆ∞Å∞ HÍHõ J^Œ#OQÍ XHõ
[Åáê`«"∂≥ =∞~˘Hõ PHõ~} ¬° À HõeÊOKÕ D |$Ç¨Ï`å¯~°ºO H˘kÌ ~ÀAÅ∞ H˘kÌ =∞OkH˜

‰õÄe KÕã∞¨ ‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O W¿ãÎ Z‰õΩ¯=. P `«~∞° "å`« XHõ "åKü=∞<£, XHõ =∂b
q∞#Ç¨ "Õ~ˆ Pk"åã‘ L^ÀºQÆ∞Öˇ=~°∂ J=ã¨~O° HÍ~°∞.
J~Ú<å J~°‰Ωõ Ö’Ü«∞, ÉÁ„~åQÆ∞Ç¨ÏÅ∞ Ñ¨~åº@Hõ Hˆ O„^•Å∞QÍ =∂i#
"≥<· åxfl HõàÏ¡~å K«∂ã≤# P „áêO`«ÑÙ¨ Pk"åã¨∞Å∞ D ~°H"õ ∞≥ #ÿ 'Jaè=$kú— =Å¡
"Õ~ˆ Z=iH˜ U „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞<åfl `«=∞‰õΩ =∂„`«O Ug∞ ^ŒH¯õ ^Œx „QÆÇÏ≤ OKå~°∞.
J~°‰Ωõ Ö’Ü«∞Ö’ Ç¨ÏŸ@à◊√¡ q[Ü«∞"å_» "åà◊q¡ . @∂iã¨∞Å ì Ñ¨Ù}Ïº# Jaè=$kú K≥Ok#
z<åfl z`«Hõ "åºáê~åÅhfl H˘O_» kQÆ∞= „QÍ=∂Å‰õÄ Ñ¨@ì}ÏÅ‰õÄ K≥Ok#
yi[<Õ`~« ∞° Åq. JÑ¨C_»ÑC¨ _»∞ =zÛáÈÜÕ∞ JO^Œ"∞≥ #ÿ q^Õj HÍ~°#¡ ∞ K«∂¿ã ÉèÏQÆºO
q∞#Ç¨ Pk"åã¨∞Å‰õΩ =zÛO^Õg∞ ÖË^∞Œ . `å"Õ∞g∞ HÀÖ’Ê‰õΩO_» W`«~∞° Å‰õΩ
q<À^Œ=¸ P^•Ü«∞=¸ Hõey`Õ Pk"åã¨∞Å∞ ‰õΩà◊√H¡ ˘<Õ"å~°∞ HÍ~°∞ QÍx Ñ¨~åº@Hõ
Jaè=$kú Ñ¶ë`«OQÍ „Ñ¨Hõ\˜`«"≥∞ÿ#g J„Ñ¨Hõ\˜`«"≥∞ÿ#g J<ÕHõ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ∞
U~°Ê_»`å~Ú. JO^Œ∞=ÖË¡ ÉÁ„~å QÆ∞Ç¨ÏÅ∞, J~°‰Ωõ Ö’Ü«∞ Ñ¨~åº@Hõ Hˆ O„^•Å∞QÍ
Jaè=$kú K≥O^Œ_O» Ñ¨@¡ Pk"åã¨∞ÅÖ’ H˘O`« x~°ã#¨ LOk.
D =∞^èºŒ =∞# ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO 'q[<£ 2020— #=¸<å Jaè=$kúÖ’
ÉèÏQÆOQÍ Ñ¨~åº@Hõ Ñï„â◊=∞‰õΩ Hˆ O„^•Å∞QÍ ZOK«∞‰õΩ#fl =¸_»∞ „áêO`åÅÖ’
qâßYÑ¨@flO lÖÏ¡ XHõ\.˜ J~°‰Ωõ Ö’Ü«∞ ÖÏO\˜q WOHÍ `«Ü∂« ~°=Ù`åÜ«∞x nx
ÉèÏ=O. J~Ú`Õ „Ñ¨Hõ$uÖ’ ˆH=ÅO–'P‰õΩÖ’ P‰õΩ<≥·, Ñ¨Ù=ÙfiÖ’ Ñ¨Ù=Ùfi<≥·—
J#fl@∞ì–|`«H_õ O» HÍ‰õΩO_® ^•xÃÑ·# ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ\˜ì ÖÏÉèÏÅ∞ ãÖáêkOK«QÅ Æ
Ñï„â◊=∞ XHõ¯ Ñ¨~åº@Hõ Ñï„â◊"∞Õ HÍ^Œ∞, "Õ~ˆ q ‰õÄ_» L<åfl~Ú. ã≤h Ñï„â◊=∞
"å\˜Ö’ XHõ\.˜ JO^Œ∞=Å¡ _»∞O„aQÆ∞_»Ö’ "≥Ú^ŒÅ~Ú# „Ñ¨Ü∞« `«flO qâßYÑ¨@flO
U*ˇhûÖ’x W`«~° KÀ@¡ ‰õÄ_» [~°Q˘K«∞Û.
Wk ZÖò.\˜.P~ü K«\ÏìxH© ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞‰õÄ
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì 'ã¨=∞`« Hˆ ã¨∞—Ö’ WzÛ# "åºMÏº<åxH˜ =ºuˆ~HõO. J~Ú`Õ 'ÉÏÖ’¯—
¢ÃÑ·"Õ\©Hõ~°} ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ P "åºMÏº#O uiy ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ÑïjÅ#Ö’H˜
áÈ~ÚOk. Jk ã¨~~° Ú# "åºMÏº#"Õ∞#x ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì JO@∞O^• ÖËHõ ^•xx
HÍ^Œx H˘`«Î ã¨∂„fHõ~} ° KÕã∞¨ OÎ ^• J<Õk K«∂_®e. „Ñ¨ã∞¨ `Î O« <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞
„Ñ¨îŒ ≈ã¨∞#Î fl "≥Y· ix |\˜ì K«∂¿ãÎ ~Ô O_»= ^•xˆH J=HÍâ◊O Z‰õΩ¯= LO^ŒxÑ≤ã∞¨ OÎ k.
J~Ú`Õ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì XHõ"àÕ ◊ `«# áê`« Jaè„áêÜ«∂xˆH Hõ@∞ì|_ç L<åfl, =∞#
áêÅ‰õΩÅ∞ ~å*ÏºOQÍxfl ã¨=iOK«_®xH˜ ã¨ÇÏ≤ `«O ã≤ÔúŒ QÍ L<åfl~°∞ HÍ|\˜ì z=iH˜
Ñ¶e¨ `«O XHõ>Ë HÍQÆÅ^Œ∞.

HÍ|\˜ì _»∞O„aQÆ∞_»Ö’ Pk"åã¨∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜#ì z#fl L^Œº=∂xH˜
ÃÑ^ŒÌ J~°"÷ ∞Õ LOk. =∂~°QÅ
Æ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì "≥Y
· ih, ~åQÆÅ ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°}#∂
HÍ^Œx "å~°∞ U*ˇhû ÃÑ·# `«=∞‰õΩ#fl Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ HÍáê_»∞HÀQÆÅ~å? `«=∞O`«@
`å=Ú HÍáê_»∞HÀÖËHõ áÈ=K«∞Û. =∞i „Ñ¨*Ï`«O„`« â◊‰Ωõ Å
Î hfl P áÈ~å\Ïxfl `«=∞kQÍ
ÉèÏqOz =ÚO^Œ∞‰õΩ #_çÑO≤ K«_®xH˜ ã≤ÔúŒ QÍ L<åflÜ«∂?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
26 "Õ∞ 2001

~å*ÏºOQÆ ã¨∂„`åÅ Hõ<åfl
HÍO„\ÏHõì~°¡ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞ q∞#fl
'Pk"åã‘ „áêO`åÅÖ’ Pk"åã‘ ã¨fiÜ«∞OáêÅ#— J<Õ _ç=∂O_»∞
H˘kÌH˘kÌQÍ HÍ~°º~°∂ÑÖ ^•eÛ JO`«Ö’<Õ JO`«iOzáÈÜÕ∞ ã¨∂K«#Å∞
HõxÑ≤ã∞¨ <Î åfl~Ú.
Éèí∂iÜ«∂ Hõq∞\© ã¨∂K«#Å#∞ J#∞ãïOz áê~°¡"≥∞O@∞
1996Ö’ XHõ K«@Oì KÕãÕ O≤ k. Wk Hˆ =ÅO K«@Oì HÍ^Œ∞. ~å*ÏºOQÆ
ã¨=~°}.Ë JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ ÑÖKå~Úf ~å*ò =º=ã¨‰÷ Ωõ ~å*ÏºOQÆOÖ’
™ê÷#O HõeÊã¨∂Î KÕã≤# 73= ~å*ÏºOQÆ ã¨=~°}#∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤
„áêO`åÅ‰õΩ (=∂=¸Å∞ ÑïÉèÏ+¨Ö’ 'U*ˇhû— „áêO`åÅ‰õΩ)
=iÎOÑ¨*¿Ë ã K«@Oì Wk.
Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅ∞ QÆÅ ~å¢+¨ì K«@ì ã¨ÉÅíè ∞ Ã+_»∂ºÅ∞¤
„áêO`« „QÍ=∂Å ÑÖKå~ÚfÅ‰õΩ 'ã¨fiÜ«∞O áêÅ<åkèHÍ~åÅ∞— `«Q∞Æ
suÖ’ HõeÊã¨∂Î ™ê÷xHõ „Ñ¨}ÏoHõÅÃÑ·#, "å\˜H˜ J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º
=#~°∞Å ÃÑ·# xÜ«∞O„`«}ÏkèHÍ~åxfl ÑÖKå~ÚfÅ KÕuÖ’#∂ „QÍ=∞
ã¨ÉÅ íè KÕuÖ’#∂ ÃÑ\ÏìÅx K«@Oì JxOk. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’
Éèí∂q∞ ¿ãHõ~°} KÕ¿ã@Ñ¨C_»∂, x~åfiã≤`«∞Å‰õΩ Ñ¨Ù#~å"åãÖ
HõeÊOKÕ@Ñ¨C_»∂ ÑÖKå~Úfh, „QÍ=∞ã¨Éèí#∂ ãÖ„Ñ¨kOKåÅx
JxOk. QÆ#∞Å ÖˇÃ· ã#∞ûÅ∂ bAÅ∂ WKÕÛ =ÚO^Œ∞ „QÍ=∞ã¨Éíè ÖËHõ
„QÍ=∞ ÑÖKå~Úf ã¨∂K«#Å∞ `«ÑÊ¨ Hõ fã¨∞HÀ"åÅx JxOk. z#fl
`«~Ç° ¨ h\˜ =#~°∞Å x~°fiÇ¨Ï} ÑÖKå~ÚfÅˆH JÑ¨ÊyOKåÅOk.

z#fl`«~Ç° ¨ J@g L`«Ê`«∞Å Î Ü«∂[=∂#ºO, =∞^ŒºŒ x¿+^è•xfl J=∞Å∞ KÕ¿ã
JkèHÍ~°O, Éèí∂q∞ Ñ¨~å~¸Hõ~°}#∞ xÅ∞Ñ¨Ù^ŒÅ KÕ¿ã JkèHÍ~°"Õ∞ HÍHõ
Ñ¨~å~¸Hõ~} ° K≥Ok# Éè∂í q∞x ^•x Jã¨Å∞ Ü«∞[=∂x J~Ú# Pk"åã≤H˜
JÑ¨ÊyOKÕ JkèHÍ~°O, „QÍ=∞OÖ’ [iˆQ JOQÆ_xç x~°fiÇ≤ÏOKÕ JkèHÍ~°O, Jxfl
™ê=∂lHõ ~°OQÍÅÖ’x ãÖã¨Å ÷ ÃÑ·#, ã≤|ƒOk ÃÑ·# J[=∂~Ú+‘ KÕ¿ã JkèHÍ~°O
ÑÖKå~ÚfÅ‰õÄ, „QÍ=∞ ã¨ÉÅ íè ‰õÄ W"åfiÅx ‰õÄ_® K«@Oì JxOk.
D K«@Oì HõeÊOKÕ 'ã¨fiÜ«∞O ÑïáêÅ#— ZO`« ãÖÑ¨Ó~°"‚ ∞≥ #ÿ ^Œ<Õ K«~Û°
H˘OK≥O¿ãÑ¨Ù Ñ¨H¯õ # ÃÑ_»^•O. „Ñ¨ã∞¨ `Î « q+¨Ü∞« O Uq∞@O>Ë, D K«@Oì KÕã≤
J~Ú^Õà§◊ ~Ú<å nx J=∞Å∞ WOHÍ "≥Ú^ŒÅ∞ HÍÖË^∞Œ . U*ˇhû „áêO`åÅ „QÍ=∂Å
ÑÖKå~ÚfÅ‰õÄ „QÍ=∞ ã¨ÉÅ íè ‰õÄ D JkèHÍ~åÅ∞ HõeÊOKÕ „Ñ¨„H˜Ü∞Õ WOHÍ ãïQÍæ
"≥Ú^ŒÅ∞ HÍÖË^∞Œ . x*ÏxH˜, D K«@Oì "Õ∞~°Hˆ ã¨fiÜ«∞O áêÅ# HõeÊOz<å Jk
KåÖÏ ^Œ∂~°O áÈ`«∞Ok. ã¨ÇÏ¨ [ =#~°∞Å∞ ã¨=∞$kúQÍ L#fl Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’
qK«ÛÅq_ç ^ÀÑ≤_Hô ˜ J_»∞H¤ @ õ ì Ñ¨_∞» `«∞Ok. HÍh P „Ñ¨„H˜Ü∞« #∞ Ñ¨ÓiÎQÍ Pq+¨¯iOKÕ
Ö’Ñ¨ÖË ^•xH˜ `«∂@∞¡ á⁄_çKÕ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ "≥Ú^ŒÅÜ«∂º~Ú.
x*ÏxH˜ 1996Ö’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ D K«@Oì KÕÜ∞« _®xH˜ =ÚO^Õ, 1994Ö’<Õ
=∞# ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fi ™È+¨Öò "≥ÖÊË ~ù ü âßY r"À 30 J<Õ P^Õâßxfl *Ïs KÕãO≤ k. U*ˇhû
„QÍ=∂ÅÖ’ KÕÑ> ¨ ìË Jxfl Jaè=$kú Ñ¨#∞Å#∂ Pi÷Hõ Ñï=∂}O`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_®
™ê÷xHõ =∞Ç≤ÏàÏ =∞O_»Å∞Å∞, h\˜ qxÜ≥∂QÆ^•~°∞Å ãÖÑ¶∂¨ Å∞, Ü«Ú=[# ãÖÑ¶∂¨ Å∞,
„QÍ=∞ Jaè=$kú ãÖã¨Å ÷ ∞ =ÔQ~· åÅ‰õΩ JÑ¨ÊyOKåÅh, JO^Œ∞ xq∞`«OÎ qq^èŒ „Ñ¨É∞íè `«fi
âßYÅ WO[h~°∞¡ „Ñ¨[Å‰õΩ ™êOˆHuHõ tHõ} ∆ W"åfiÅh D r"À JO@∞Ok. JO>Ë
U*ˇhûÖ’ ¢ÃÑ·"\ Õ ò HÍO„\ÏHõ~ì ¡° K˘~°ÉÏ@∞‰õΩ J=HÍâ◊O ÖË‰Ωõ O_® KÕãO≤ k.
Jaè=$kú Ñ¨#∞Å#∞ JÑ¨ÊyOK«_"» ∞Õ HÍHõ, Jaè=$kúH˜ ãÖ|OkèOz# q^è•#
ÖËHõ „Ñ¨}ÏoHõ ~°K#« ‰õÄ_® Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`åÅÖ’ „QÍ=∞ Jaè=$kú ãÖã¨Å ÷
J[=∂~Ú+‘Ö’<Õ [~°QÍÅx P `«~∞° "å`« (1999Ö’) *Ïs KÕã#≤ r"À 20Ö’
„Ñ¨É∞íè `«fiO JxOk. D r"À ^•fi~å „QÍ=∞ Jaè=$kú ãÖã¨‰÷ Ωõ '„QÍ=∞ Pk"åã‘
Jaè=$kú ãÖã¨—÷ (q.\˜._ç.U) Jx ¿Ñ~°∞ =∂~åÛ~°∞. P U*ˇhû „QÍ=∞OÖ’ XHõ"àÕ ◊
yi[<Õ`~« ∞° Å∞ L<åfl, "åiH˜ JO^Œ∞Ö’ KÀ@∞ LO_»^∞Œ , ã¨Éºíè `«fiO LO_»^∞Œ .
„QÍ=∞OÖ’x Pk"åã¨∞Å∞ =∂„`«"∞Õ q.\˜._ç.UÖ’ ã¨É∞íè ºÅ∞.
W@∞=O\˜ r"ÀÅ∞ L<åflÜ«∞x ã¨Q@ Æ ∞ Pk"åã¨∞ÅˆH HÍ^Œ∞, Pk"åã‘
ãÖÑ¶∂¨ Å HÍ~°ºHõ~ÅÎ° ‰õΩ ã¨ÇÏ≤ `«O KåÖÏ =~°‰Ωõ `≥b^Œ∞. J@∞=O\˜ r"À *Ïs KÕÜ∞« _»"∞Õ

Z‰õΩ¯=#∞‰õΩ<Õ „Ñ¨É∞íè `«fiO ^•xx „Ñ¨[Å‰õΩ `≥eÜ«∞*ËÜ∞« _»O ‰õÄ_®<å J#fl@∞ì
T~°∞‰õΩO@∞Ok. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ~å¢+Öì Ö’x H˘xfl U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ D r"ÀÅ∞
H˘O`« "Õ∞~°‰Ωõ J=∞ÅÜ«∂º~Ú. Jaè=$kú „Ñ¨}ÏoHÍ ~°K#« ÃÑ·# Pk"åã¨∞Å‰õΩ
J[=∂~Ú+‘ ~åÖË^∞Œ QÍh, K≥~∞° =Ù Hõ@Å ì =∞~°=∞‡`«∞ÅÎ #∞O_ç a\˜ ~À_»¡ x~å‡}O
^•HÍ qq^èŒ Ñ¨#∞efl Pk"åã‘ q.\˜._ç.UÅˆH JÑ¨ÊyOz# „áêO`åÅ∞ ~å¢+Öì Ö’
L<åfl~Ú. P =∞~°=∞‡`«∞Å Î ∂, x~å‡}ÏÅ∂ Pk"åã¨∞Å∞ Jã¨=∞~°O÷ QÍ KÕ™ê~°x
Z=fi~°∂ J#ÖË^∞Œ . J~Ú`Õ ã¨=∞ã¨º Jk HÍ^Œ∞ Hõ^•! ã≤qÖò HÍO„\ÏHõ~ì ‰¡° Ωõ K≥O^Œ=Åã≤#
ÖÏÉèÏÅ∞ Pk"åã‘ Jaè=$kú ãÖã¨Å ÷ áêÅ∞ HÍ=_»O ã¨ÇÏ≤ OK«`~« =° ∂!
x*ÏxH˜ 'ã¨fiÜ«∞O ÑïáêÅ#—Ö’ W^˘Hõ z#fl JOâ◊O =∂„`«"∞Õ . Éè∂í q∞
|^ŒÖÏ~ÚOÑ¨Ù K«@ìO J=∞Å∞ÃÑ·<å, Jaè=$kú „Ñ¨}ÏoHÍ ~°K«#ÃÑ·# ‰õÄ_»
J[=∂~Ú+‘ Pk"åã¨∞Å KÕuÖ’H˜ ~å"åe. JO`ÕHÍHõ 1996 K«@Oì TÇ≤ÏOK«x
=∞~˘Hõ JkèHÍ~°O ‰õÄ_® Pk"åã¨∞Å‰õΩ ^ŒHÍ¯e. Jk i[~üfi á¶ê~Ô ãπ#ì ∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕ
JkèHÍ~°O. D JkèHÍ~åÅ`À áÈe¿ãÎ ã≤qÖò HÍO„\Ï‰õΩÅ ì ∞ z#fl q+¨Ü∞« "Õ∞.
J~Ú`Õ P z#fl Ç¨Ï‰õΩ¯ ‰õÄ_® Pk"åã¨∞Å KÕuÖ’ LO_˘^ŒxÌ ^˘~°Å∞
x~°~‚ ÚOKå~°∞. Z=~°∞ ZHõ¯_» g∞@Å∞ <˘HÍ¯~À `≥b^Œ∞ QÍh ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO 1998Ö’
r"À 90x *Ïs KÕãO≤ k. D r"À Jaè=$kú „Ñ¨}ÏoHÍ ~°K#« ÃÑ·# Pk"åã‘ „QÍ=∞
ã¨ÉÅ íè xÜ«∞O„`«} QÆ∞iOz XHõ¯ =∂@ ‰õÄ_® =∂\Ï¡_^» ∞Œ . =∂\Ï¡_H» áõ ÈQÍ, ã≤qÖò
Ñ¨#∞Å∞ ã¨ÇÏ≤ `«O XHõ "≥∂`å^Œ∞ q∞Oz#=~Ú`Õ q.\˜._ç.UÅ‰õΩ W=fi‰õΩO_® >ˇO_»~Åü
^•fi~å HÍO„\ÏHõ~ì ‰¡° Ωõ W"åfiÅx JO@∞Ok. ~À_»∞¤ Ñ¨#∞Å~Ú`Õ "≥Ú`«OÎ QÍ<Õ q.\˜._ç.UÅ
KÕu #∞O_ç f¿ãã≤ HÍO„\ÏHõ~ì ‰¡° Ωõ W"åfiÅO@∞Ok. D =∂~°∞Ê KÕÜ∞« _®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO
U HÍ~°}=¸ K«∂Ñ¨Ö^Ë ∞Œ . ZHõ¯_≥<· å q.\˜._ç.UÅ‰õΩ W=fi@O =Å¡ #+Öì [iyO^Œx
K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ . K«ÅQ¡ Í r"À *Ïs KÕã≤ Pk"åã¨∞Å‰õΩ 'ã¨fiÜ«∞OáêÅ#— ¿Ñ~°∞ g∞^Œ WzÛ#
P z#fl Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ ã¨ÇÏ≤ `«O f¿ãã≤Ok.
1996Ö’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ KÕã#≤ K«@Oì x*ÏxH˜ ~å*ÏºOQÆOÖ’ JO`«~åƒùQOÆ
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© JÅ"ÀHõQÍ ^•xx Ju„Hõq∞OKÕ r"À *Ïs KÕã≤ J=∞Å∞ KÕÜ∞« _®xH˜
„Ñ¨É∞íè `«fiO ã≤^ÑúŒ _¨ Oç ^ŒO>Ë "åiH˜ ~å*ÏºOQÆ ã¨∂„`åÅ Hõ<åfl HÍO„\ÏHõ~ì ¡° „Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∞
q∞#fl Jx J~°=÷ ∞=Ù`«∞Ok!
xÑ¶¨∂ =∂ã¨Ñ¨„uHõ
U„Ñ≤Öò 2002

J@g"åã¨∞Å‰õΩ ÃÑ^ŒÌ=ÚÑ¨C
^Õ â◊OÖ’x i[~üfi J_»=ÙÅÖ’ 30 ÅHõ∆Å ZHõ~åÅ∞ J<åº„HÍO`«O
J~Ú=Ù<åflÜ«∞h, P K˘~°ÉÏ@∞^•~°O¡ ^Œ~h° ÃãÃÑìO|~ü 30 Ö’Ñ¨Å
`˘ÅyOz "ÕÜ∂« Åh Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fi „Ñ¨^•è # J@g JkèHÍi („Ñ≤xûÑ¨Öò
pÑ¶π Hõ#ûˆ~fi@~ü PÑ¶π á¶ê~Ô ãπ)ì "Õ∞ <≥Å 8= `Õn# XHõ ã¨~∞° ¯ºÅ~ü *Ïs
KÕ™ê_»∞. J_»=ÙÅ#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO `«# Pã≤QÎ Í „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞‰õΩ#fl <å_Õ
Jq 'J<åº„HÍO`«O— JÜ«∂ºÜ«∞x Pk"åã¨∞Å∞ J#∞H˘x LO\Ï~°∞.
Z\ÁpÛ XHõ _Õ\ò ÃÑ\˜ì J_»=ÙÅ #∞O_ç D JuÃÑ^ŒÌ K˘~°ÉÏ@∞ ^•~°∞#∞
`˘ÅyOz "Õ¿ã JkèHÍ~°O, J=HÍâ◊O Pk"åã¨∞Å‰õΩ ÖË^∞Œ . ÃãÃÑìO|~ü
30 ^•\˜áÈ~Ú ~Ô O_»∞ "å~åÅ∞ QÆ_Kç å~Ú. ^ÕâO◊ Ö’x U ~å¢+¨=ì ¸ D
ã¨~∞° ¯ºÅ~ü#∞ J=∞Å∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . Wk ÅHõÖ ∆ Ïk =∞Ok Pk"åã¨∞Å‰õΩ
ãÖ|OkèOz# ã¨=∞ã¨º Jh, JHõ™ê‡`«∞QÎ Í "åà◊O¡ ^Œih `˘ÅyOKåÅO>Ë
Hõ+=ì¨ ∞h =∞# K«O„^ŒÉÏ|∞ „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ JÉèºí O`«~O° `≥eÑ≤O^ŒO>Ë Hˆ O„^Œ
„Ñ¨É∞íè `«fi J@gâßY JkèHÍi WzÛ# P^ÕâO◊ ZO`« `≥eq `«‰Ωõ ¯=
=º=Ç¨~°"∂≥ J~°O÷ J=Ù`«∞Ok. J~Ú`Õ D `≥eq `«‰Ωõ ¯=`«#O J@g
âßYÖ’ "≥Ú^ŒÅ∞ HÍÖË^Œ∞. ^•x =¸ÅO ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨^è•#
<åºÜ«∞=¸iÎ H˜~åÊÖò QÍi "≥Y· iÖ’ LOk. PÜ«∞#‰õΩ J@g ãÖ~°H} ∆õ
KåÖÏ W+Öì . J_»=ÙÅ#∞ #~°H˘^ŒxÌ Z=~°∞ Hˆ ã¨∞ "Õã<≤ å "≥#HÍ =ÚO^Œ∂
K«∂_»‰Ωõ O_» '¿ãì— Wã¨∞OÎ \Ï_»∞. J_»=ÙÅ#∞ HÍáê_˘^ŒxÌ Z=~°∂ J#~°∞.
Jq ÉÏQÆ∞O>Ë Ñ¨~åº@‰õΩÅ‰õÄ Ñ¨~åº=~°}ÏxH© ‰õÄ_® =∞Oz^Œx

JO^ŒiH© `≥Å∞ã¨∞. J~Ú`Õ J_»=ÙÅO>Ë Ñ¨~åº=~°}O =∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞. J_»=ÙÅÖ’
|uˆH =∞#∞+¨µÅ∞ ‰õÄ_® L<åfl~°∞. "åà◊§Ö’ JkèHÉõ Ïè QÆO Pk"åã¨∞Å∞. „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’
Ñ¨~åº=~°}O ^èfiŒ OãÖ HÍ=_®xH˜ "åà◊√§ U ~°HOõ QÍ#∂ ÉÏ^è∞Œ ºÅ∞ HÍ~°∞. "Õ~ˆ "åà◊√§
Ü«∞^äKÕ Û« Qù Í Ñ¨~åº=~°}Ïxfl ^èfiŒ OãÖ KÕ¿ãã≤, WÑ¨C_»∞ Ñ¨~åº=~°}O ÉÏQÆ∞Ñ¨_®ÅO>Ë
J_»=ÙÅ∞ ÉÏQÆ∞O_®e HÍ|\˜ì J@g"åã¨∞Å |`«∞‰õΩÅ g∞^Œ POHõ∆Å∞
ÃÑ_»`å=∞#_»O „áê^äqŒ ∞HõOQÍ J<≥u· HõO, JÉèºí O`«~H° ~õ O° .
JO`« „áê^äqŒ ∞Hõ ™ê÷~ÚÖ’ q+¨Ü∂« xfl K«∂ã≤ WÑ¨C_»∞ KÕÜ∞« QÆeyO^Õg∞
ÖË^xŒ –HÍÅK«„HÍxfl "≥#H˜¯ uÑ¨ÊÖË=∞x–J#∞‰õΩ<åfl J@g ãÖ~°H} ∆õ #∂ J@g
"åã¨∞Å r=<åhfl ~Ô O_»∞ áê~å≈fiÅ∞QÍ ÉèÏqOz ~Ô O_çO\˜h HÍáê_Õ Ñ¨ûúŒ Ö’
q^è•# ~°K#« KÕÜ∂« Åx J_»Q_Æ O» Ö’ J"åã¨qÎ Hõ`« Ug∞ ÖË^∞Œ . JO^Œ∞Ö’#∂ P
J@g "åã¨∞Å∞ J`«ºkèHOõ QÍ Pk"åã¨∞Å~Ú#Ñ¨C_»∞ D ÃÇÏK«ÛiHõ#∞ J"åã¨qÎ HõO
J#_»OÖ’ Jã¨ÖË J~°O÷ ÖË^∞Œ . Zãπ.ã≤, Zãπ.\˜ Hõq∞+¨#~üQÍ LO_ç# a._ç. â◊~‡° QÍ~°∞
D HÀ}O #∞O_ç J_»=ÙÅ∞–Pk"åã¨∞Å∞ J#fl JOâßxfl K«∂_»\ÏxH˜ Ñ¨Ó#∞H˘x
KåÖÏ q=~°"∞≥ #ÿ x"ÕkHõ#∞ 1990Ö’ Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ã¨=∞iÊOKå~°∞. JÑ¨Ê\’¡
J@g âßY ^•xx P^è•~°O KÕã∞¨ ‰õΩx ã¨~∞° ¯ºÅ~ü <≥O. 13–1/90–ZÑ¶π Ñ≤ (1)
#∞O_ç ZÑ¶π Ñ≤ (6) ^•HÍ #O|~°∞¡ QÆÅ P~°∞ P^ÕâßÅ∞ *Ïs KÕãO≤ k. 1980
ÃãÃÑìO|~ü 25‰õΩ =ÚO^Œ∞ #∞O_ç J_»=ÙÅÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl "åiH˜
JÑ¨Ê\˜ „Ñ¨É∞íè `«fi „Hõ=∞|núH~õ } ° q^è•<åxH˜ Ö’|_ç i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞Ö
ì ’ Ñ¨\Ïì á⁄O^Õ
Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊã¨∂,Î P ÑïkèÖ’H˜ ~åx "åiH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ ÖË^• `«Q∞Æ ~°∂ÑÖÖ’
Ñ¨Ù#~å"åãÖ HõeÊOKÕ ÅHõº∆ O`À P P~°∞ P^ÕâßÅ∞ ~°∂á⁄OkOK«|_®¤~Ú. D 12
ãÖ=`«û~åÅÖ’ „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ D P^ÕâßÅ#∞ J=∞Å∞ KÕã#≤ áêáê# áÈÖË^∞Œ .
WÑ¨C_»∞ P P~°∞ P^ÕâßÅÖ’ "≥Ú^Œ\˜ ^•xx =∂„`«O „Ñ¨™êÎqã¨∂Î (JO>Ë 1980
JHÀì|~ü 25 HõO>Ë =ÚO^Œ∞ #∞O_ç J_»q Éè∂í =ÚÅ#∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl "åiH˜
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊOKÕ J=HÍâßxfl =∂„`«O q∞yeOz) ^•x ÑïkèÖ’H˜ ~åx "å~°O^Œih
|Å „Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À `˘ÅyOKåÅx Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fi „Ñ¨^•è # J@g JkèHÍi P^ÕâßÅ∞
*Ïs KÕ™ê_»∞. ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ^•xx P"≥∂kOKÕ „Ñ¨=∂^ŒO LOk. x*ÏxH˜ 25
JHÀì|~ü 1980 HõO>Ë =ÚO^Œ∞ #∞O_ç J@g Éè∂í =ÚÅÖ’ L#fl "åiH˜ ‰õÄ_»
Ç¨Ï‰õΩ¯ÖÁ™êÎÜ∞« #fl Éè~í À™ê Ug∞ ÖË^∞Œ . "å~°∞ JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç JHõ¯_» L<åfl~°#_®xH˜
P^è•~°"∞Õ q∞\˜? 1980H˜ =ÚO^Œ∞ J@g ã≤|ƒOk "åiÃÑ·# K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞¡ JO@∂
ˆHã¨∞ #"≥∂^Œ∞ KÕã≤ L#fl@ì~Ú`Õ J^Õ ~°∞A=O@! U HÍ~°}OQÍ#~Ú<å–

^ŒÜ∞« =Å¡<À JO`« L#fl`«O HÍx W`«~° HÍ~°}ÏÅ =Å¡<À – J@g ã≤|ƒOk Hˆ ã¨∞
#"≥∂^Œ∞ KÕã≤ LO_»Háõ È`Õ JO`Õ ãÖQÆ`∞« Å∞. JO`Õ HÍ‰õΩO_® 1980 HõO>Ë =ÚO^Œ∞
#∞O_ç L#fl ‰õΩ@∞O|O P `«~∞° "å`« Ñ≤ÅÅ ¡ ∞ "Õ~∞° Ñ¨__» O» =Å¡ ~Ô O_»∞ =¸_»∞
‰õΩ@∞OÉÏÅ~Ú LO@∞Ok. "åà◊‰¡ Ωõ ‰õÄ_» Éè∂í q∞ HÍ"åe HÍ|\˜ì "åà◊√¡ Ñ¨H¯õ <Õ
WOH˘OK≥O J_»q H˘@∞ìH˘x LO\Ï~°∞. WÑ¨C_»∞ ^•x #∞O_ç "åà◊#¡ ∞ `˘ÅyOz
g∞ Ñ¨Ósfi‰õΩÅ∞ H˘@∞ì‰Ωõ #fl Éè∂í q∞ g∞^Œ<Õ Zxfl `«~åÅ~Ú<å g∞~°∞ |`«HÍe
JO>Ë "åˆ~O HÍ"åe. "Õ~ˆ Ñ¨Ù#~å"å™êxfl QÆ∞iOz PÖ’zOKÕ ÉÏ^èºŒ `« „Ñ¨É∞íè `åfixH˜
ÖËÔŒ >Ë "åÔ~Hõ¯_» Kå"åe?
1990Ö’ *Ïs KÕã#≤ ã¨~∞° ¯ºÅ~ü‰Ωõ =ÚO^Œ∞» 1988 *ÏfÜ«∞ J@g q^è•#O
„Ñ¨H\õ O˜ Kå~°∞. JO`«‰Ωõ =ÚO^Œ∞ 1980Ö’ J@g ãÖ~°H} ∆õ K«\ÏìxH˜ XHõ q=~°}
KÕ~åÛ~°∞. D q^è•<åÅÖ’#∂ q=~°}ÅÖ’#∂ Ö’áêÅ∞ KåÖÏ L#flÑ¨Ê\˜H©,
J_»=ÙÅ ãÖ~°Hõ∆} Pk"åã¨∞Å r=#O`À ã¨xflÇ≤Ï`«OQÍ =Ú_çÑ¨_ç L#fl
q+¨Ü∞« =∞#fl ã¨Ê$Ç¨Ï LO_çOk. 'Pk"åã‘— J#fl Ñ¨ÔŒ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«‰Ωõ O_» J@g
ãÖ~°H} ∆õ QÆ∞iOz =∂\Ï¡__» O» WÑ¨C_»∞ "≥Ú^Œ\™˜ êi [~°∞QÆ∞`«∞#flk. J@g âßMË
HÍ^Œ∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì ‰õÄ_» WÑ¨C_»∞ J^Õ ÉèÏ+¨ =∂\Ï¡_»∞`«∞#flk. J@g âßY
ã¨~∞° ¯ºÅ~üÖ’ ZHõ¯_® Pk"åã‘ J#fl =∂@ ÖË^∞Œ . 'K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞—¡ Jx =∂„`«"∞Õ
J<åfl~°∞. |Ü«∞\˜#∞O_ç =zÛ J_»q Éèí∂=ÚÅ#∞ ^Œ∞~å„Hõ=∞} KÕã≤#"å~°∂
'K˘~°ÉÏ@∞^•ˆ~—¡ , â◊`åÉÏÌÅ∞QÍ J_»=ÙÅÖ’ LO@∞#fl Pk"åã¨∞Å∂ 'K˘~°ÉÏ@∞
^•ˆ~—¡ . =∂ J_»=ÙÅÖ’ #∞"Õfi ÃÑ^ŒÌ K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞ Jx „Ñ¨É∞íè `åfixfl Pk"åã¨∞Å∞
J#ÖËHáõ È`«∞<åfl~°∞ QÍh, JO>Ë „Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒQ~æÆ ° UO ["å|∞ LOk? ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì
ã¨ÇÏ≤ `«O P ÉèÏ¿+ „Ñ¨Ü∂≥ yOK«_O» qâı+O¨ . QÆÒ« Ö’ J_»=ÙÅ∞, Pk"åã¨∞Å∞
J#fl „Ñ¨™êÎ=# ZÑ¨C_»∞ =zÛ<å Pk"åã¨∞Å |`«∞‰õΩÅ QÆ∞iOz, '<åQÆiHõ`—« "åi
|`«∞‰õΩÅÃÑ·# KÕã∞¨ #Î fl ^•_ç QÆ∞iOz, Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å ~°H} ∆õ q+¨Ü∞« OÖ’
„Ñ¨É∞íè `åfixH˜ L#fl ~å*ÏºOQÆÑ~¨ "° ∞≥ #ÿ ÉÏ^èºŒ `« QÆ∞iOz ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì =∂\Ï¡_kÕ .
WÑ¨C_»∞ P ã¨Ê$Ç¨Ï ÖËâ=◊ ∞O`« ‰õÄ_» ÖË‰Ωõ O_® J_»=ÙÅÖ’x K˘~°ÉÏ@∞^•~°¡ QÆ∞iOz
UO KÕã∞¨ <Î åfl~°x „Ñ¨É∞íè `åfiÅ#∞ QÆkOÌ K«_O» "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\ì̃Ok. ^•xx Pã¨~å
KÕã∞¨ H˘x J@g âßY D ã¨~∞° ¯ºÅ~ü *Ïs KÕãO≤ k.
Pˆ~_Õà¡◊ HÕ^Œ `«q∞à◊<å_»∞‰õΩ K≥Ok# QÀ^Œ=~°‡<£ u~°∞=∞Öòáê_£ J<Õ J`«#∞
HÀÜ«∞O|`«∂~Î ∞° „áêO`« J_»=ÙÅÖ’ |_® ã¨‡QÆ~¡ ∂° ¡ Éè∂í q∞ HõÉÏ˚^•~°∂¡ J„Hõ=∞OQÍ
„Ñ¨"tÕ ã¨∞<Î åfl~°h, „Ñ¨É∞íè `«fiO "åix P¿Ñ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« _»O ÖË^hŒ P~ÀÑ≤ã∂¨ Î

=∞„^•ã¨∞ ÃÇ·ÏHÀ~°∞Ö ì ’ Hˆ ã¨∞ "Õ™ê_»∞. =∞„^•ã¨∞ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì P Hˆ ã¨∞#∞ H˘>ËÜì ∞« QÍ
J`«#∞ ^•xx ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞‰ì Ωõ fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. P Ñ¶~≤ åº^Œ∞#∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì „Ñ¨^•è #
<åºÜ«∞=¸iÎQÍi ÉˇOz ^Õâ"◊ åºÑ¨"Î ∞≥ #ÿ Hˆ ã¨∞QÍ =∂iÛ Jxfl ~°HÍÅ 'HõÉÏ˚^•~°∞Å#∂—
`˘ÅyOKåÅx Hˆ O„^Œ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `åfiÅÃÑ·# XuÎ_ç ÃÑ@ì™êyOk. 'HõÉÏ˚^•~°∞Å∞—
Jx Ñ≤Å=|_Õ "åiÖ’ KåÖÏ ~°HÍÅ∞ LO\Ï~°h, JO^Œ∞Ö’ XHõ~Ô #· Pk"åã‘
„Ñ¨*ÏhHÍxH˜ P ¿Ñ~°∞ ÃÑ@ì_"» ∞Õ J<åºÜ«∞=∞h [ã≤ãì π H˜~åÊÖò QÍiH˜ `ÀK«Hõ
HÍ^Œ∞, P ãÖQÆu "åiH˜ K≥¿ÑÊ <åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ìÖ’ ÖËHõ HÍ^Œ∞.
J@∞=O\˜ PÖ’K«#Å∞ KÕÜ«∞_»O J#=ã¨~°O Jx WÑ¨C_»∞ JO^Œ~°∂
J#∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. =∞# ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO ÖÏQÆ W`«~° ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ ‰õÄ_»
ÃãÃÑìO|~ü 30 Ö’Ñ¨Å 'K˘~°ÉÏ@∞^•~°—¡ O^Œih `˘ÅyOK«_O» ™ê^èºŒ O HÍ^Œ<åfl~Ú
HÍ|\˜ì „Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ D ã¨~∞° ¯ºÅ~ü J=∞Å∞ PyOk. J~Ú`Õ D <≥ÖÏY~°∞Ö’QÍ
QÀ^Œ=~°‡<£ u~°∞=∞Öòáê_£ Hˆ ã¨∞Ö’ ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì `«∞k f~°∞Ê WKÕÛ „Ñ¨=∂^ŒO LOk.
P f~°∞Ê HÍiî#ºO `«yOæ K«_®xH˜ Pk"åã¨∞Å `«~Ñ° Ù¨¶ # "åkã¨∞#Î fl ÖÏÜ«∞~°∞¡ KÕã∞¨ #Î fl
„Ñ¨Ü∞« `«flO Ñ¶e¨ OK«Háõ È`Õ ^Õâ"◊ åºÑÖÎ QÍ Pk"åã¨∞Å‰õΩ ÃÑ^ŒÌ =Ú¿ÑÊ ~å#∞Ok.
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
14 JHÀì|~ü 2002

áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰õΩì :
WO`«HõO>Ë Ñ¶¨∞’~°O WOHÀ\˜ LO_»^Œ∞
[O`«∞=Ù‰õΩ `«ÖÏ `ÀHÍ LO\Ï~Ú. [O`«∞=Ù ~°∂Ñ¨Ùˆ~YÅ∞ J~°÷O
KÕã∞¨ HÀ"åÅO>Ë `«Å ^ŒQ~æÆ ° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜ì `ÀHõ ^•HÍ ÑïjeOK«_O»
=∂#==∂„`«∞Å~Ú# "åiH˜ ã¨ÇÏ¨ [O. `ÀHõ ^ŒQ~æÆ ° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ_»`å#<Õ
"å_çx =∂=¸Å∞QÍ "≥„i"å_»O\ÏO.
WÑ¨ C _» ∞ =∞#H˘Hõ =ÚYº=∞O„u =KåÛ_» ∞ . DÜ« ∞ #
=º=™êÜ«∞^•~°∞Å‰õΩ Z\˜ì Ñïã≤u÷ Ö’#∂ ™êQÆ∞h~°∞ W™êÎ#O@∞<åfl_»∞.
ZÑ¨Ê\ỖH·<å Ç¨g∞ WzÛ# Jxfl „áê*ˇ‰õΩìÅ∂ Hõ>Ëì™êÎ#O@∞<åfl_»∞.
Hõ_∞» `«∞<åfl_»∞ ‰õÄ_®. HÍh `ÀHõ ^ŒQ~æÆ ° "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ_»∞`«∞<åfl_»∞. Wk
PÜ«∞# ™⁄O`« q+¨Ü∞« =∞~Ú`Õ "≥„i"å_»#∞‰õΩO^Œ∞=Ú HÍh =∞#O^Œi
q+¨Ü∞« O HÍ|\˜ì =∞#efl "≥„i"åà◊#¡ ∞ KÕã∞¨ <Î åfl_»#Hõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞.
XHõ h\˜ áê~°∞^ŒÅ „áê*ˇ‰Ωõ ì Hõ\ÏìÅO>Ë "≥Ú^Œ@ hà◊√O¡ _®e.
^•xx "å_»∞‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ =∞#‰õΩO_®e. Wk "≥Ú@ì"Ú ≥ ^Œ\˜ q+¨Ü∞« O.
P `«~∞° "å`« „áê*ˇ‰Ωõ Hì ˘Hõ „Ñ¨}ÏoHõ LO_®e. Jk ™êOˆHuHõOQÍ
P"≥∂^ŒhÜ«∞O HÍ"åe. PÃÑ·# „áê*ˇ‰Ωõ Hì Ü õ ∞Õ º Y~°∞Û, ^•x =Å¡ =KÕÛ
„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ JOK«<å LO_®e. ^•x „Ñ¨HÍ~°O ‰õÄ_® Jk
P"≥∂^ŒhÜ«∞O HÍ"åe. „áê*ˇ‰Ωõ ì =Å¡ J_»q =ÚxˆQ@@ì~Ú`Õ Hˆ O„^Œ
J@gâßY P"≥∂^ŒO HÍ"åe. ZO`« J_»q Éè∂í q∞ =Úxy`Õ JO`«
Éèí∂q∞x J_»q ÃÑOÑ¨HÍxH˜ "Õ~˘Hõ KÀ@ JÑ¨ÊyOK«x^Õ ˆHO„^Œ
J@gâßY ™ê^è•~°}OQÍ P"≥∂^ŒO W=fi^Œ∞. „áê*ˇ‰Ωõ ì =Å¡ Pk"åã¨∞Å∞

x~åfiã≤`∞« ÖÜÕ∞º@@ì~Ú`Õ Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fi ™êOÑ¶∞≤ Hõ ãÖHˆ =∆ ∞ âßY P"≥∂^ŒO HÍ"åe.
Ñ¨Ù#~å"åãÖ QÆ∞iOz ZO`À H˘O`« Ç¨g∞ W=fix^Õ P P"≥∂^ŒO ÅaèOK«_O»
Hõ+Oì¨ .
Wq áêÅ<å xÜ«∞=∂Å „Ñ¨HÍ~°O, K«@Oì „Ñ¨HÍ~°O `«ÑÊ¨ xãï q+¨Ü∂« Å∞.
=ÚOÑ¨Ù‰õΩ QÆ∞~°Ü∞Õ º „Ñ¨[Å Ñ¨Ù#~å"åãÖ ‰õÄ_® K«@Oì Ö’ XHõ Ç¨ÏHõ¯~Ú LO>Ë
=ÚOÑ¨Ù‰õΩ ãÖ|OkèOz# ã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ# JOK«<å, =ÚOÑ¨Ù‰õΩ QÆ∞~°ÜÕ∞º"åiH˜
HõeÊOK«É’ÜÕ∞ Ñ¨Ù#~å"å™êxfl QÆ∞iOz ã¨=∞„QÆ"∞≥ #ÿ JOK«<å ‰õÄ_® `«ÑÊ¨ xãï
J~Ú LO_Õq. HÍh Ñ¨Ù#~å"åãÖ XHõ Ç¨Ï‰õΩ¯ HÍHõáÈ=_»O ÉèÏ~°`^« âÕ Ñ◊ Ù¨ K«\ÏìÅÖ’x
J`«ºO`« ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ Ö’áêÅÖ’ XHõ\.˜ J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Wk JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ
QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄Ok# qÅ∞= HÍ|\˜ì =ÚOÑ¨Ù, Ñ¨Ù#~å"å™êÅ JOK«<å ‰õÄ_® =ÚO^Œ∞QÍ
LO_®Åx „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ L^Œº=∂Å∞ JO@∞<åfl~Ú.
W=hfl J~Ú# `«~∞° "å`Õ „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}O "≥Ú^ŒÅ∞ HÍ"åe. ^•xH˜
>ˇO_»~∞° ¡ Ñ≤Å"åe, Ñ¨x "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Ïìe. HÍh ~å[âıY~°~Ô _ç¤ „Ñ¨É∞íè `«fiO "≥Ú^Œ@
K≥ÑÊ≤ # K«~º° ÖËg KÕÑ@ ¨ ‰ì Ωõ O_® <Õ~∞° QÍ >ˇO_»~∞° ¡ Ñ≤Å=_»O "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k. "ÕÅ
HÀ@∞¡ Hˆ \Ï~ÚOz HÍÅ=Å∞ `«qfiã¨∂Î LOk. „Ñ¨^•è # „ÑüÑ¨H"∆õ ∞≥ #ÿ `≥Å∞QÆ∞^ÕâO◊
áêsì ‰õÄ_® „áê*ˇ‰Ωõ Å ì „Ñ¨„H˜Ü∞« #∞ `ÀHõ ^ŒQ~æÆ ° ZO^Œ∞‰õΩ "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ_»∞`«∞<åfl=Ù
Jx J_»Q‰Æ Ωõ O_® `å#∂ `ÀHõ ^ŒQ~ˆæÆ K«~Û° ÃÑ_»∞`«∞#flk. >ˇO_»~Ö ¡° ’ J„Hõ=∂Å∞,
UHõÑH¨ ∆õ "≥Y · i–„áê*ˇ‰Ωõ Å
ì QÆ∞iOz [iˆQ UÔHH· õ K«~Û° J~ÚOk.
`«Å#∞ q_çzÃÑ\˜ì `ÀHõ ^ŒQ~æÆ ° "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\˜#ì ÉèÏs „áê*ˇ‰Ωõ Å ì Ö’ XHõ\˜
áÈÅ=~°O. JÑ¨C_≥ÑC¨ _À 1970ÅÖ’, 1980ÅÖ’ `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ „Ñ¨}ÏoHõ `«ÑÊ¨
P „áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ D =∞^èºŒ `«Ü∂« ~°∞ KÕã#≤ „Ñ¨}ÏoˆHn ÖË^∞Œ . JÑ¨Ê\’¡ `«Ü∂« ~°∞KÕã#≤
„Ñ¨}ÏoHõ‰Ωõ P"≥∂^Œ=¸ ÖË^∞Œ . ZO`« Éè∂í q∞ =Ú#∞QÆ∞`«∞O^À, ZO`«=∞Ok
x~åfiã≤`∞« Å=Ù`å~À HõzÛ`«"∞≥ #ÿ JOK«<å P<å_»∂ ÖË^∞Œ , D<å_»∂ ÖË^∞Œ . P<å_»∞
„Ñ¨Éèí∞`«fiO K≥Ñ≤Ê# JOK«<å ã¨~°~Ú#k HÍ^Œx, „Ñ¨Éèí∞`«fiO 213 „QÍ=∂Å∞
=Ú#∞QÆ∞`åÜ«∞x JO@∞#flk HÍx x*ÏxH˜ 276 „QÍ=∂Å∞ =Ú#∞QÆ∞`åÜ«∞x
ÃãO@~ü Ñ¶~¨ ü ZHõ#q∞H± JO_£ ™È+¨Öò ã¨_ì ãô π (Ãããπ) Ñïâ’^è#Œ KÕã≤ `ÕeÛOk.
WÑ¨C_»∞ P =∂„`«O JOK«<å ‰õÄ_® ÖË‰Ωõ O_® =∞m¡ „Ñ¨É∞íè `«fiO áÈÅ=~°O
Ñ¨#∞Å∞ "≥Ú^ŒÅ∞ÃÑ\Õì k. QÆÒ« Ö’ Ñ¨Ù<åk~åà◊√¡ "ÕÜ∞« _»O`À ãÖ`«$Ñ≤Î K≥OkOk.
D™êi HÍÅ=Å `«=fiHõO L^èŒ$`«OQÍ ™êQÆ∞`«∞#flk HÍ|\ì̃ „áê*ˇ‰õΩì x[OQÍ
Hõ>™ìË êÎ~ˆ "≥∂#x =ÚOÑ¨Ù‰õΩ QÆ∞iHÍQÆÅ „QÍ=∂Å „Ñ¨[Å∞ PO^Àà◊# K≥O^Œ∞`«∞<åfl~°∞.

D <ÕÑ^¨ ºŒä OÖ’ Ñ¨tÛ=∞ QÀ^•=i, `«∂~°∞Ê QÀ^•=i, Y=∞‡O lÖÏ¡ÖÖ’
=ÚOÑÙ̈‰Ωõ QÆ∞iHÍQÆÅ „áêO`åÅÖ’ =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ Ñ¨~º° \ÕzOk. Pk"åã¨∞Å
ãÖÑ¶∂¨ Å „Ñüx^è∞Œ Å`À Hõeã≤ KÕã#≤ D Ñ¨~º° @#Ö’ "Õ∞=Ú „QÍ=∞ã¨∞Å Î `À q=~°OQÍ
=∂\Ï¡_®=Ú. "åi „Ñ¨ã∞¨ `Î « rq`« ã≤u÷ QÆ`∞« Å QÆ∞iOz, ~ˆ Ñ¨Ù x~åfiã≤`∞« Å~Ú`Õ
HÀÖ’ÊÜÕ∞ r=<åxfl QÆ∞iOz, Ç¨Ï‰õΩ¯Å QÆ∞iOz "åix J_çy `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl=Ú.
„áê*ˇ‰Ωõ ì QÆ∞iOz "åi Jaè„áêÜ«∞O J_çQÍ=Ú, =∂‰õΩ `ÀzOk K≥áêÊ=Ú.
=ÚOÑ¨Ù‰õΩ ãÖ|OkèOz# JkèHÍiHõ x"ÕkHõ Un ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì `˘e<å\˜
JOK«<åÅ##∞ãïOz 1996Ö’ 'Ãããπ— "å~°∞ „Ñ¨H\ õ O˜ z# iáÈ~°∞#ì ∞ P^è•~°O
KÕã∞¨ H˘x XHõ J=QÍÇ¨Ï#‰õΩ ~å=_»O `«ÑÊ¨ KÕÜ∞« QÆeyOk ÖË^∞Œ . P x"ÕkHõ „Ñ¨HÍ~°O
áÈÅ=~°O _®ºO Z`«∞Î (Ñ¨ÓiÎ i[~åfiÜ«∞~ü ™ê÷~Ú–ZÑ¶.π P~ü.ZÖò) 150 J_»∞QÆ∞Å
HÍO@∂~üÖ’ LO@∞Ok. HÍ|\˜ì P HÍO@∂~ü =~°‰Ωõ _®ºO‰õΩ ZQÆ∞=# #k
"≥_Å » Ê=Ù`«∞Ok. P HÍO@∂~ü =~°‰Ωõ #kH˜ W~°∞"≥Ñ· Ù¨ ÖÏ hà◊√¡ xÅ∞™êÎ~Ú. J~Ú`Õ
'Ãããπ— x"ÕkHõ QÆ∞iÎOz#@∞ì ZÑ¶.π P~ü.ZÖò 150 J_»∞QÆ∞Å HÍO@∂~üÖ’ L#fl@ì~Ú`Õ
=ÚOÑ¨Ù Hˆ =ÅO 150 J_»∞QÆ∞Å HÍO@∂~üHˆ Ñïq∞`«O J=Ù`«∞O^Œx J#∞HÀ=_»O
ã¨~~° Ú#k HÍ^Œ∞. #kÖ’ „Ñ¨"åÇ¨ÏO "ÕQOÆ QÍ L#flÑ¨C_»∞, JÅÅ `åH˜_ç L#flÑ¨C_»∞
WOHÍ Z‰õΩ¯= HÍO@∂~üÖ’ =ÚOÑ¨Ù LO_»QÅ Æ ^Œ∞ HÍ|\˜ì 160 J_»∞QÆ∞Å HÍO@∂~ü
^•HÍ =Ú#∞QÆ∞`«∞O^Œx JOK«<å "ÕÜ∞« _»O ã¨||∞. JO`Õ HÍ‰õΩO_® HÍy`«O
g∞^Œ HÍO@∂~ü "Õã¨∞H˘x ^•x „Ñ¨HÍ~°O =∂„`«"Õ∞ =ÚOÑ¨Ù#∞ JOK«<å
"Õ¿ã@@ì~Ú`Õ JãÖ|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Ñïã≤u÷ `«Ö`ˇ =Î« K«Ûx ‰õÄ_® Ãããπ x"ÕkHõ QÆ∞iÎOzOk.
XHõ TiÖ’ á⁄ÖÏÅ∞ "≥Ú`«OÎ =Úxy P"å™êÅ∞ =∂„`«O q∞QÆÅ=K«∞Û. JÑ¨C_»∞
P T~°∞ '=ÚOÑ¨Ù „QÍ=∞O— HÍ^ŒO>Ë Z\Ï¡? á⁄ÖÏÅ∞ "≥Ú`«OÎ áÈQ˘@∞ìH˘x "åà◊H¡ ¯õ _»
U q^èOŒ QÍ |`«∞‰õΩ`å~°∞? Wk Pk"åã¨∞Å „QÍ=∂Å‰õΩ Z‰õΩ¯=QÍ =iÎã∞¨ OÎ ^Œx
Ãããπ x"ÕkHõ QÆ∞iÎOzOk. "åi ™êQÆ∞Éè∂í =ÚÅ∞ #k X_»∞#¤ LO\Ï~Ú. Wà◊√¡
Z`«∞Î g∞^Œ LO\Ï~Ú. #k "≥_Å » Ê~Ú ™êQÆ∞Éè∂í =ÚÅ∞ =Úxy Wà◊√¡ q∞ye`Õ
"å~°H¯õ _» LO_ç UO KÕã∞¨ H˘x |`«HÍe? UO ux Hõ_∞» Ñ¨Ù xOÑ¨ÙHÀ"åe?
D q^èŒOQÍ q"ÕzOz 'Ãããπ— x"ÕkHõ 276 „QÍ=∂Å∞ =ÚOÑ¨Ù‰õΩ
QÆ∞~°=Ù`åÜ«∞x, JÑ¨Ê\˜ ÖˇH¯õ Å „Ñ¨HÍ~°O 27,798 ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞, ÅH∆Í 17 "ÕÅ
[<åÉèÏ x~åfiã≤`∞« Å=Ù`å~°x JOK«<å "ÕãO≤ k. P x"ÕkHõ `«Ü∂« ~°~Ú XHõ ^Œâß|ÌO
QÆ_z ç Ok HÍ|\˜ì „QÍ=∂Å∞ J<Õfl L<åfl ‰õΩ@∞OÉÏÅ ãÖYº, [<åÉèÏ ÃÑiˆQ
LO\Ï~Ú.

=∞O_»ÖÏÅ "åsQÍ =ÚOÑ¨Ù „QÍ=∂Å∞
=∞O_»ÅO „QÍ=∂Å ãÖYº
Y=∞‡O lÖÏ¡
=~°~å=∞K«O„^•Ñ¨Ù~°O 45
‰õÄ#=~°O 48
zO`«∂~°∞ 17
‰õΩ‰õΩ#∂~°∞ 34
"ÕÖ~Ë ∞° áê_»∞ 39
Éè„í ^•K«ÅO 13
|∂~°∞Oæ áê_»∞ 9
Ñ¨tÛ=∞QÀ^•=i lÖÏ¡
áÈÅ=~°O 29
`«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡
^ÕgÑ¨@flO 42
D „QÍ=∂Å [<åÉèÏÖ’ 47 âß`«O Pk"åã¨∞Å∞, 15 âß`«O ^Œo`«∞Å∞,

23 âß`«O "≥#∞Hõ|_ç# ‰õΩÖÏÅ∞, 15 âß`«O J„QÆ‰Ωõ ÖÏÅ∞ Jx 'Ãããπ— JOK«<å
"Õ ã ≤ O k. zO`« ∂ ~° ∞ , áÈÅ=~° O , "Õ Ö Ë ~ ° ∞ áê_» ∞ , ^Õ g Ñ¨ @ flO, ‰õ Ä #=~° O ,
=~°~å=∞K«O„^•Ñ¨Ù~°O =∞O_»ÖÏÅÖ’ x~åfiã≤`∞« Å∞ HÍQÆÅ [<åÉèÏÖ’ Pk"åã¨∞Å∞
ã¨QOÆ HõO>ˇ Z‰õΩ¯=. ‰õΩ‰õΩ#∂~°∞, |∂~°∞Oæ áê_»∞ =∞O_»ÖÏÅÖ’ x~åfiã≤`∞« ÅÖ’
"≥∞*Ïi\© ^Œo`«∞Å∞.
=ÚOÑÖ@∂ =¿ãÎ D „Ñ¨[Å∞ UO HÀÖ’Ê`å~°∞? XHõ Ç¨Ï‰õΩ¯QÍ UO
á⁄O^Œ∞`å~°∞? WHõ¯_Õ x~åfiã≤`∞« Å∞ HÍÉ’ÜÕ∞ "åiÖ’ Pk"åã¨∞Å‰õÄ W`«~∞° Å‰õÄ
`Õ_® =ã¨∞OÎ k. JO^Œ~∂° ZO`À H˘O`« HÀÖ’Ê`å~°∞, JO^ŒiH© „áê*ˇ‰Ωõ ì =Å¡ #+Öì
LOk, ãÖ^ÕÇÏ¨ "Õ∞g∞ ÖË^∞Œ . =∂ Ñ¨~º° @#Ö’ ÉèÏQÆOQÍ "Õ∞=Ú "ÕÖ~Ë ∞° áê_»∞ =∞O_»Å
Hˆ O„^ŒOÖ’ qÖËH~õ ∞° Å ã¨=∂"ÕâO◊ x~°fiÇ≤ÏOz#Ñ¨C_»∞, "Õ∞=Ú K≥ÑÊ≤ O^ŒO`å „â◊^QúŒ Í
~åã¨∞‰õΩ#fl qÖËH~õ ∞° Å∞ P „â◊^‰úŒ Ωõ HÍ~°}O "Õ∞=Ú J_»Q‰Æ Ωõ O_®<Õ K≥áêÊ~°∞ '=∞O_»Å
Hˆ O„^ŒO ‰õÄ_® =Ú#∞QÆ∞`«∞Ok HÍ|\˜ì "Õ∞=Ú ‰õÄ_® =ºuˆ~Hõ"∞Õ ™ê~ü D „áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ .
g∞ "å~°Î ÉÏQÍ ~å™êÎO— J<åfl~°∞.
J~Ú`Õ Pk"åã¨∞Å‰õΩ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ LO_Õ ã¨=∞ã¨º Uq∞@O>Ë "åi
r=<å^è•~°"∞≥ #ÿ =#~°∞ÅÃÑ·# "åiH˜ L#fl K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯ KåÖÏ ã¨fiÅÊO.
K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯#fl ã≤~÷ åã¨∞Å
Î #∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ#flÑ¨C_»∞ =∂„`«"∞Õ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ
#+¨Ñì i¨ Ç¨~°O ^Œ‰Ωõ ¯`«∞Ok. x*ÏxH˜ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯#fl Éè∂í q∞Ö’ ‰õÄ_® Ñ¨ÓiÎQÍ
™⁄O`« Éè∂í q∞ HÍHõ „Ñ¨É∞íè `«fiO _ç–á¶ê~°O Ñ¨\Ïì WzÛ# Éè∂í q∞ J~Ú#@ì~Ú`Õ
#+¨Ñì i¨ Ç¨~°O ^ŒH¯õ ^Œx =∞# ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì XHõ<å_»∞ Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_Oç k QÍh, D =∞^èºŒ <Õ
U_»∞QÆ∞~°∞ [_çÅ ˚ ÉˇOz P Jaè„áêÜ«∂xfl u~°Q^Æ À_ç #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O q+¨Ü∞« OÖ’
™⁄O`« Ñ¨\Ïì J~Ú<å, _ç–á¶ê~°O Ñ¨\Ïì J~Ú<å XHõ>#Ë xOk.
J~Ú`Õ Pk"åã¨∞Å∞ K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯ L#fl Éè∂í "Õ∞ HÍHõ H˘O_»áÈ_»∞
Éè∂í =ÚÅ#∞ ‰õÄ_® ^•^•Ñ¨Ù „Ñ¨f TiÖ’#∂ U^À XHõ "Õ∞~°‰Ωõ J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~°∞.
"åiÖ’ =∞s ¿Ñ^ŒÅ‰õΩ W^˘Hõ¯>Ë r=<å^è•~°O. D Éè∂í q∞x ~ˆ Ñ¨Ù HÀÖ’Ê`å~°∞
QÍh nxˆHO #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O ^ŒH¯õ ^Œ∞. Wk HÍHõ, ãÖÑ¶∂¨ Å∞ QÆ\Qì˜ Í L#fl KÀ@
"å~°∞ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã≤ yi[<Õ`~« ∞° Å #∞Oz uiy ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩ#fl Éè∂í q∞
KåÖÏ LOk. ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì HÕ^Œ Hˆ ã¨∞ "Õã≤ QÔ ez#@ì~Ú`Õ P Éè∂í q∞H˜
Ñ¨\ÏìÅ∞ LO_Õ""Õ ∂≥ QÍh Jk Jxfl ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’#∂ ™ê^èºŒ O HÍHõáÈ=K«∞Û.
HÀ~°∞HÔì H˜¯`Õ ™êH∆ÍºÅ∞ K«∂Ñ¨ÖHË õ F_çáÈÜÕ∞ „Ñ¨=∂^ŒO ‰õÄ_® LO@∞Ok. P q^èOŒ QÍ
ã¨ O áêkOK« ∞ ‰õ Ω #fl Éè í ∂ q∞H˜ Ñ¨ \ Ïì Å ∞ LO_» = Ù Hõ ^ •. Ñ¨ O @ "Õ ã ¨ ∞ H˘x
ÑÖ_çOK«∞HÀ=_®xH˜ Ñ¨\ÏìÅ∞ JHõ¯~°Ö^Ë ∞Œ HÍx P Éè∂í q∞x ÉÏºO‰õΩÖ’ `«#MÏ
ÃÑ@ì_®xHÀ =∞~˘HõiH˜ ‰õΩ^Œ= ÃÑ@ì_®xHÀ J~Ú`Õ HÍ"åe. JÖÏˆQ ~ˆ Ñ¨Ù =ÚOÑ¨Ù
=¿ãÎ Ñ¨\ÏìÅ∞ ÖËx HÍ~°}OQÍ "åà◊‰¡ Ωõ ^Œq∞‡_ô #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O ^ŒH¯õ ^Œ∞. "Õ∞=Ú
Ñ¨~º° \Õz# "Õ∞~°‰Ωõ ^ÕgÑ¨@flO =∞O_»ÅO (`«∂~°∞Ê QÀ^•=ilÖÏ)¡ Ö’ D ã¨=∞ã¨º
ÃÑ^ŒZÌ `«∞<Î Õ LOk.
Éè∂í q∞ HÍHõ "åiH˜ L#fl "Õ~ˆ „Ñ¨^•è #"≥∞#ÿ r=<å^è•~°O J_»q #∞O_ç
¿ãHõiOKÕ z#fl `«~Ç° ¨ J@g L`«Ê`«∞Å Î ∞. nxÖ’ =∞m¡ ~Ô O_»∞ ~°HÍÅ∞O\Ï~Ú.
XHõ\˜ J=∞‡HÍxH˜ Ñ¨xH˘KÕÛq. g\˜x yi[# ã¨ÇÏ¨ HÍ~° ãÖÑ¶∂¨ xHÀ, "åºáê~°∞ÅHÀ
J=Ú‡‰õΩO\Ï~°∞. ~Ô O_»∞, x`«º rq`«OÖ’ "å_»∞‰õΩ<Õq. "≥Ú^Œ\˜ HÀ=‰õΩ K≥Ok#q
lQÆ∞~°∞, `Õ<,≥ Hõ~H° Í¯Ü«∞Å∞, QÍ#∞QÆ yO[Å∞, =Ú+≤ì yO[Å∞, ‰õΩO‰õΩ_»∞ HÍÜ«∞Å∞,
zÅ¡ yO[Å∞, #Å¡r_ç yO[Å∞, pÑ¨Ù~°∞ Ñ¨ÙÅ¡Å∞, ã¨~=° ∂q∞_ç K≥H¯õ , jHÍHÍÜ«∞Å∞,
H˘O_»r_ç Ñ≤H¯õ Å∞, `«OQˆ _»∞ yO[Å∞, J_®¤‰Ωõ Å∞, qÑ¨Ê Ñ¨Å∞‰õΩÅ∞ "≥Ú^ŒÅ~Ú#q.
=º=™êÜ«∞ Ñ¨#∞Å∞ ÖËx ã‘[<£Ö’ g\˜ ¿ãHõ~} ° , J=∞‡HõO "åi „áê}ÏÅ#∞

xÅ∞Ñ¨Ù`«∞Ok. ãÖ=`«û~°OÖ’ ~Ô O_»∞ <≥ÅÅ ^•HÍ D P^•Ü«∞O g∞^Õ „|uˆH
T~°∞¡ KåÖÏ L<åfl~Ú. ~Ô O_»= HÀ=‰õΩ K≥Ok#q ~°H~õ H° ÍÅ ^Œ∞OÑ¨Å∞ ÖËHõ QÆ_Å ¤» ∞,
|Å∞™ê‰õΩ =O\˜ P‰õΩ‰õÄ~°Å∞. Wq <Õ~∞° QÍ PÇ¨~°OQÍ LÑ¨Ü∂≥ QÆÑ_¨ `» å~Ú. U
uO_ô ^˘~°H#õ Ñ¨C_»∞ J_»qH˜ áÈ~Ú ^Œ∞OÑ¨Å∞ (`ÕQ^Æ ∞Œ OÑ¨, |Å¡^∞Œ OÑ¨, J_»q HõO^Œ,
H˜~ã° ¨ ^Œ∞OÑ¨, `å_ç^∞Œ OÑ¨ =ÔQ~· å) `≥K∞« ÛH˘x =O_»∞H˘x ux |`«∞‰õΩ`å~°∞.
J_»q #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ áÈ=Åã≤=¿ãÎ D P^•Ü«∞O, D PÇ¨~°O "≥Ú`«OÎ QÍ
áÈ`«∞Ok. nxH˜ U #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O LO_»^∞Œ , U „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞=¸ LO_»^∞Œ .
Ñ¨â√◊ „QÍ™êxH˜ H˘^Œ= ÖËHáõ È=_»O =Å¡ J_»qÖ’x Jxfl T~°Ö ¡ ’#∂ =O^ŒÅ
ãÖYºÖ’ Ñ¨â√◊ =ÙÅ∞–=ÚYºOQÍ P=ÙÅ∞ L<åfl~Ú. QÀp `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ |@ì Z~°∞QÆx
"åiH˜ ã¨Ç≤Ï`«O 10–15 P=ÙÅ∞<åfl~Ú. "å\˜x áÈ+≤OK«#Hõ¯~°ÖË‰õΩO_® J"Õ
Ü«∞[=∂xx áÈ+≤™êÎ~Ú. ˆ~Ñ¨Ù D Ñ¨â◊√=ÙÅ#∞ `ÀÅ∞H˘x J_»q |Ü«∞@‰õΩ
áÈ~Ú#@ì~Ú`Õ Ñ¨â◊√„QÍãÖ „Ñ¨^è•#=∞~Ú# ã¨=∞ã¨º J=Ù`«∞Ok. D =∞^èŒº
HÍÅOÖ’ "≥∞^ÿ •# „áêO`« „QÍ=∂ÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ ~Ô `· ∞« Å∞ ã¨ÇÏ≤ `«O Ñ¨k Ñ¨â√◊ =ÙÅ∞
LOK«∞HÀ=_®xH˜ `«@Ñ¨\Ï~Úã¨∞<Î åfl~°∞. WOHõ Pk"åã‘ x~åfiã≤`∞« Å ãÖQÆu UO
K≥áêÊe?
T~°∞=∞‡_ç K≥@∞¡ J_»qÖ’ XHõ =ÚYº PÇ¨~° =#~°∞. zO`«K@ ≥ ∞¡,
=∂q∞_çK≥@∞¡, `å_çK≥@∞¡ g\˜Ö’ „Ñ¨^è•#"≥∞ÿ#q. `å\˜HõÅ∞¡‰õΩ Pk"åã¨∞Å
rq`«OÖ’ KåÖÏ „áê^è•#º`« LOk. Jk Hˆ =ÅO xëê WKÕÛ =∞`«∞Î Ñ¨^•~°O÷
=∂„`«"∞Õ HÍ^Œ∞, áÈ+¨HÍÇ¨~°O ‰õÄ_®. "Õãq¨ Ö’ T~°‰¡ Ωõ T~°∞¡ `å\˜ HõÅ∞¡ g∞^Œ<Õ
|`«∞‰õΩ`å~Ú. XH˘¯Hõ¯ TiÖ’#∂ =O^ŒÅ ãÖYºÖ’ L#fl D K≥@#¡ ∞ q_çzÃÑ\˜ì
~ˆ Ñ¨Ù |Ü«∞@‰õΩ áÈ~Ú#@¡~Ú`Õ "å~°∞ HÀÖ’ÊÜÕ∞ D PÇ¨~åxH˜ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O
Ug∞ ^ŒH¯õ ^Œ∞.
Pk"åã¨∞Å‰õΩ U*ˇhûÖ’ =∂„`«"∞Õ LO_Õ H˘xfl „Ñ¨`ºÕ Hõ"∞≥ #ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
L<åfl~Ú. Wq ~å*ÏºOQÆOÖ’x J~Ú^Œ= Ã+_»∂ºÅ∞ HÕ^Œ *Ïs J~Ú#q.
U*ˇhûÖ’ LO>Ë<Õ D Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ LO\Ï~Ú. Jq–"åi Éè∂í =ÚÅ#∞ yi[<Õ`~« ∞° Å∞
U ~°HOõ QÍ#∂ ™⁄O`«O KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . „Ñ¨É∞íè `«fi |O[~°∞¡ "åiH˜ `«ÑÊ¨
"Õ~Ô =fiiH© ™êQÆ∞‰õΩ W=fi_®xH˜ gÅ∞ ÖË^∞Œ . „QÍ=∞ ã¨~Ê° OKü, =∞O_»Å „ÃÑã≤_O≥ \ò
Ñ¨^=Œ ÙÅ‰õΩ #∂\˜H˜ #∂~°∞âß`«O "åiˆH i[ˆ~fi+¨<£ LOk. \©K~« ü áÈã¨∞Å ì Ö’ 100
âß`«O, H˘xfl W`«~° <åÅæ= `«~Q° uÆ L^ÀºQÍÅÖ’ 75 âß`«O ^•HÍ Pk"åã‘
q^•º=O`«∞ÅˆH i[~üfi J~Ú L<åfl~Ú. ™ê÷xHõ =#~°∞Å Ü«∂[=∂<åºxH©

Jaè=$kú Ñ¨#∞Å‰õÄ ãÖ|OkèOz Pk"åã‘ „QÍ=∞ ã¨É‰íè Ωõ , „QÍ=∞ ÑÖKå~ÚfH˜
„Ñ¨`ºÕ Hõ JkèHÍ~åÅ∞ ÑÖKåÜ«∞f~å*ò K«@Oì Ö’x 6–Z J^è•ºÜ«∞O HÕ^Œ L<åfl~Ú.
U*ˇhûx q_çzÃÑ\˜áì È`Õ W=fihfl áÈ`å~Ú.
Jxfl\˜h q∞Oz Pk"åã‘ „QÍ=∂ÅÖ’ XHõ Jx~°fiK«hÜ«∞"≥∞#ÿ L=∞‡_ç`#« O
LO@∞Ok. Wk =∞#∞+¨µÅˆH HÍ^Œ∞, "åi K«∞@∂ì L#fl K≥@‰¡ Äõ H˘O_»Å‰õÄ ‰õÄ_®
=iÎã∞¨ OÎ k. "åi rq`«O, PKå~åÅ∞, JÅ"å@∞¡ nxx ÃÑ#"Õã∞¨ H˘x LO\Ï~Ú.
^•x=Å¡ á⁄O^Õ =∂#ã≤Hõ ãÖ`«$Ñ≤HÎ © „Ñ¨âßOuH© '#+¨Ñì i¨ Ç¨~°O— JO@∂ Un LO_»^∞Œ .
J_»q ÉÜ«∞@ nxx Ñ¨Ù#ifli‡OK«∞HÀ=_»O ^•^•Ñ¨Ù J™ê^èºŒ O.
JO^Œ∞Hˆ Ñ¨Ù#~å"åãÖ QÆ∞iOz =∂\Ï¡_`ç Õ Pk"åã¨∞Å∞ #=Ùfi‰õΩO@∂
K≥@∞ì‰Ωõ K≥@∞ì, Ñ¨Ù@ì‰Ωõ Ñ¨Ù@ì, H˘O_»‰Ωõ H˘O_», "åQÆ∞‰õΩ "åQÆ∞ W\Ï¡Qˆ Hõ\™ì˜ êÎ~å
Jx J_»∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞. Hõ\K ì˜ ÛÕ @@ì~Ú`Õ<Õ WHõ¯_ç #∞O_ç áÈ`åO JO@∞<åfl~°∞.
KåÖÏ=∞Ok xHõ¯zÛQÍ WHõ¯_ç #∞Oz áÈ<Õ áÈ=∞O@∞<åfl~°∞. "Õ~ˆ ZHõ¯_À "åiH˜
Ñ¨Ù#~å"åã¨ HÍÅhÅ∞ Hõ\z ì˜ Û `«ÖÏ ZHõ~"° ∂≥ , ~Ô O_À |O[~°∞ Éè∂í q∞ Hˆ \Ï~ÚOz<å
WÑ¨C_»∞#fl rqHõÖ’ ã¨QOÆ ‰õÄ_® ^˘~°H^õ ∞Œ "åà◊‰¡ Ωõ . P =∂„`«O Ñ¨Ù#~å"åãÖ
W™êÎ~#° fl #=∞‡Hõ=¸ ÖË^∞Œ , W"åfiÅx K≥¿ÑÊ K«@Oì QÍh áêÅã‘ xÜ«∞=∞O QÍh
Un ÖË^∞Œ . D ãÖQÆu =¸_»∞ lÖÏ¡ÅÖ’x Pk"åã¨∞Å‰õΩ ÉÏQÍ<Õ `≥Å∞ã¨∞#∞
HÍ|\˜ì J`«ºkèHõ ÉèÏQÆO =∞Ok Jã¨Å∞ áÈÅ=~°O =^ÕÌ =^Œ∞Ì JO@∞<åfl~°∞.
Wk Jaè=$kúH˜ J_»O¤ Ñ¨_Õ "≥Y · i J#fl "å^Œ##∞ "åà◊¥¡ q<åfl~°∞. ^•xH˜
‰õÄ_® "åà◊¡ ^ŒQ~æÆ ° ["å|∞Ok. QÀ^•=i hà◊√¡ '=$^ä•QÍ— ã¨=Ú„^ŒOÖ’H˜ "≥oá¡ È`«∞#flk
HÍ|\˜ì „áê*ˇ‰Ωõ ì Hõ\ì˜ ^•xx ™êQÆ∞ HÀãÖ, `åQÆ∞h\˜ HÀãÖ "å_»∞HÀ"åÅx Hõ^•
„Ñ¨É∞íè `«fiO PÖ’zã¨∞#Î flk? =∞i P ™êQÆ∞hˆ~^À =∂ Éè∂í =ÚÅˆH WÜ«∞º=K«∞Û
Hõ^•? =∂ Éèí∂=ÚÅ∞ =ÚOz "≥∞ÿ^•# „áêO`åÅ Éèí∂=ÚÅÔHO^Œ∞H˜"åfie?
JO@∞<åfl~°∞. áÈÅ=~°O _®ºO Ãã·\ò ^ŒQ~æÆ ° QÀ^•=iÖ’H˜ JHõ™ê‡`«∞QÎ Í =zÛ KÕ~ˆ
hˆ~n ÖË^∞Œ . JHõ¯_» xÅÑ¨É’ÜÕ∞^ŒO`å ÃÑ·#∞O_ç =zÛ KÕ~ˆ hˆ~. „áê}Ç≤Ï`« #∞O_ç,
WO„^•=u #∞O_ç, â◊|i #∞O_ç† _»[#¡ ãÖYºÖ’ L#fl "åQÆ∞Å∞, =OHõÅ #∞O_ç
=zÛ QÀ^•=iÖ’ Hõeã≤ J_»q „QÍ=∂Å#∞ ^•\˜ „Ñ¨=Ç≤ÏOz áÈÅ=~°O KÕ~ˆ h\˜Hˆ
_®ºO Hõ\ì˜ q[Ü«∞"å_» #∞O_ç qâßYÑ¨@flO ^•HÍ "å\˜x fã¨∞‰õΩáÈ~Ú 'Jaè=$kú—
™êkèOKåÅx „Ñ¨É∞íè `«fiO PÖ’K«#. =∞i =∂ Ti Ñ¨H¯õ <Õ QÀ^•=iÖ’ eÑ¨Ùì ÃÑ\˜ì
P hà◊√¡ =∂ˆH W¿ãÎ "Õ∞"Õ∞ Jaè=$kú K≥O^Œ∞`å=Ú Hõ^•? Jx "å~°∞ J_»∞QÆ∞`«∞<åfl~°∞.
Jk Jaè=$kú ZO^Œ∞‰õΩ HÍ^Œ∞, "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ‰õΩ P h\˜x áêi¿ãÎ<Õ Jk
Jaè=$kú ZO^Œ∞Hõ=Ù`«∞O^À K≥ÑÊ¨ =∞O@∞<åfl~°∞.

S.\˜._ç.U "å~°∞ KÕÑ\¨ #ì˜ H˘xfl eÑ¨Ùì WiˆQ+¨<£ ã‘¯OÅ∞ „Ñ¨ã∞¨ `Î O« ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ .
XHõ¯ `«∂~°∞Ê QÀ^•=i lÖÏ¡ ~°OÑ¨KÀ_»=~°O _çq[<£Ö’<Õ 36 ã‘¯OÅ∞ KÕÑ\ ¨ Ïì~∞° .
HÍh J=hfl qz„`«OQÍ ÃÑ¶~ÚÖò J~Ú ‰õÄ~°∞Û<åfl~Ú. ã¨Å ÷ O ZOÑ≤HÖ õ ’ Jã¨=∞~°`÷ «
=Å¡<À, ã¨~∞° ‰õΩ H˘#∞QÀÅ∞Ö’ Jqhu =Å¡<À QÍh q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù ÖË‰Ωõ O_®
Jxfl eÑ¶Ù¨ Å ì ∂ ÃÑ¶~ÚÖò JÜ«∂º~Ú. HÍh ã¨„Hõ=∞OQÍ Hõ_`ç Õ áÈÅ=~°O HÕ^Œ
=Ú#QÆÉ’ÜÕ∞ Jxfl „QÍ=∂Å‰õÄ HÍ‰õΩ<åfl QÀ^•=i, â◊|i #^Œ∞Å‰õΩ ^ŒQ~æÆ Q° Í
L#fl „QÍ=∂Å‰õΩ ™êQÆ∞h~°∞ WÜ«∞º=K«∞Û. P ÃÑ·# q∞ye# h\˜H˜ áÈÅ=~°O
^ŒQ~ˆæÆ _®ºO Hõ>ìË |^Œ∞Å∞ _≥=· ~°<¬ £ (P#Hõ@)ì Hõ\ì˜ U =ÚOÑ¨Ó ÖË‰Ωõ O_» "≥∞^ÿ •#
„áêO`åÅ‰õÄ H˘O`« "Õ∞~°‰Ωõ áêiOK«∞HÀ=K«∞Û.
„áê*ˇ‰Ωõ Å
ì =Å¡ HõeQˆ =ÚOÑ¨Ù QÆ∞iOz, x~åfiã≤`∞« Å ã¨=∞ã¨ºÅ QÆ∞iOz
ZÑ¨C_»∞ =∂\Ï¡_<ç å 'Jaè=$kú—H˜ J_»∞=¤ ã¨∞<Î åfl~°#fl K«~Û° =ã¨∞OÎ @∞Ok HÍ|\˜ì
WHõ¯_» Ô~O_»∞ =∂@Å∞ K≥Ñ¨Ê_»O J=ã¨~°O J#∞‰õΩO@∞<åfl=Ú. "≥Ú^Œ\˜k,
„Ñ¨*Ï`«O„`« ^Œ$HõÊ^äOŒ Jaè=$kúH˜ =ºuˆ~HõO HÍ^Œ∞† Hˆ =ÅO Jã¨=∞ Jaè=$kúH˜
=ºuˆ~HõO, q^èŒfiOã¨Hõ Jaè=$kúH˜ =ºuˆ~HõO. ™êQÆ∞h\˜ q+¨Ü«∂xH˘¿ãÎ, Jk
=º=™êÜ«∞ Jaè=$kúH˜ J=ã¨~"° ∞Õ . HÍh „Ñ¨H$õ u ã≤ÔúŒ QÍ =∞x+≤H˜ ÅaèOKÕ D
=#~°∞ÃÑ·# JO^ŒiH© (™êOˆHuHõ ™ê^è•º™ê^è•ºÅ ÑïkèÖ’) ã¨=∂# Ç¨Ï‰õΩ¯ LO_®e.
áÈÅ=~åxH˜ „ÑüáêkOz# PÜ«∞Hõ@∞ì WÑ¨Ê\˜ˆH ™êQÆ∞h\˜ ÅÉèíº`« L#fl
„áêO`åÅÖ’ LOk. ^•x |^Œ∞Å∞ P h\˜x–qÑ¶Å ¨ "≥∞#ÿ eÑ¶ìπ WiˆQ+¨<£ ã‘¯OÖË
`«ÑÊ¨ Ñ¨xKÕ¿ã ™êQÆ∞h\˜ =º=ã¨÷ ÖËx Pk"åã≤ „áêO`åÅˆH JOk=fi_»O <åºÜ«∞O
HÍ^•? ^•x=Å¡ ã¨∂Å ÷ ~å¢+¨ì P^•Ü«∞OÖ’ ~åQÆÅ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ `«yáæ È=K«∞Û. HÍh
P ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ Pk"åã¨∞Å‰õΩ ^Œ‰Ωõ ¯`«∞Ok HÍ|\˜ì J^Õ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"∞≥ #ÿ Jaè=$kú.
Ô~O_»=k x~åfiã≤`«∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å ã¨=∞ã¨º. ÉèÏs „áê*ˇ‰õΩìÅ#∞ Jxfl
ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ =ºuˆ~HÕK«=Åã≤O^Õ<å J<Õ K«~Û° Ö’H˜ "Õ∞=Ú „Ñ¨ã∞¨ `Î O« áÈ=_»O
ÖË^∞Œ . „áê*ˇ‰Ωõ Å
ì #∞ xiÌ+Oì¨ QÍ ÑïjeOz XHõ x~°Ü ‚ ∂« xH˜ ~å=_»"∞Õ Lz`«O Jx
„Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ J#∞‰õΩO^•O. D xiÌ+ì¨ ÑïjÅ#Ö’ U"Õ∞O q+¨Ü∂« Å∞ K«∂_®e?
„áê*ˇ‰Ωõ ì =Å¡ Jaè=$kú =ã¨∞OÎ ^Œx J#∞‰õΩ<åfl, ^•xx á⁄O^Õk "≥Ú`«OÎ
ã¨=∂[O HÍ^Œ∞, H˘O^Œˆ~#<Õk ã¨Ê+¨ì"Õ∞. „Ñ¨`«ºHõ∆ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∂ Ñ¨~ÀHõ∆
„Ñ¨Ü∂≥ [<åÅ∂ LO\ÏÜ«∞x J#∞‰õΩ<åfl, ~Ô O_»∂ HõeÑ≤<å Jq JO^ŒiH© ^ŒH¯õ =Ù.
HÍ|\˜ì „Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^Õ"å~°∞ H˘O^Œ~∞° O\Ï~°∞. #+¨áì ÈÜÕ∞"å~°∂ LO\Ï~°∞.
„Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^Õ"åi rq`åÅ∞ HõzÛ`«OQÍ ÉÏQÆ∞Ñ¨_`» å~Ú. #+¨áì ÈÜÕ∞"åi

rq`åÅ∞ U "Õ∞~°‰Ωõ #+¨áì È`åÜ«∞<Õk "åiH˜ ^ŒHˆ ¯ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°Og∞^Œ, Ñ¨Ù#~å"åãÖ
g∞^Œ P^è•~°Ñ_¨ ç LO@∞Ok. XHõ „áê*ˇ‰Ωõ ì =Å¡ x~åfiã≤`∞« ÅÜÕ∞º "åiH˜, P „áê*ˇ‰Ωõ ì
=Å¡ =KÕÛ „Ñ¨Ü∂≥ [#OÖ’ "≥Ú^Œ\˜ "å\Ï W"åfiÅ<Õk–h\˜ áê~°∞^ŒÅ „áê*ˇH~ìõ Ú`Õ
P „áê*ˇ‰Ωõ ì z=i Éè∂í =ÚÅÖ’ HÍHõ "≥Ú^Œ\˜ Éè∂í =ÚÅÖ’<Õ "åiH˜ ™êQÆ∞Éè∂í =ÚÅ∞
W"åfiÅx–W"åfià◊ JO`«~å˚fÜ«∞OQÍ ~°∂á⁄O^Œ∞`«∞#fl <åQÆiHõ`å „Ñ¨=∂}O. =∞#O
^•x JOK«∞Å‰õΩ ‰õÄ_® KÕ~∞° HÀÖË^∞Œ .
HÍ|\˜ì xiÌ+¨ì"≥∞ÿ# ÑïjÅ#Ö’ "Õã¨∞HÀ=Åã≤# „Ñ¨â◊flÅ∞ Uq∞@O>Ë
„Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^Õ"å~°∞ Z=~°∞? #+¨áì ÈÜÕ∞"å~°∞ Z=~°∞? „Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^Õ"åiH˜
D „Ñ¨Ü∂≥ [#O ZO`« J=ã¨~O° ? #+¨áì ÈÜÕ∞"åiH˜ P #+Öì ZO`« q<åâ◊H~õ O° ?
D „áê*ˇ‰õΩì ^•fi~å qxÜ≥∂yOK«∞HÀÉ’ÜÕ∞ =#~°∞#∞ WOH˘Hõ ~°HõOQÍ
qxÜ≥∂yOz#@ì~Ú`Õ "≥Ú`«OÎ g∞^Œ ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O WOHÍ Z‰õΩ¯=QÍ [iˆQ
J=HÍâ◊O LO^•? W`åºk.
áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰Ωõ ì ^•fi~å „Ñ¨É∞íè `«fiO 7 ÅHõÅ ∆ 27 "ÕÅ ZHõ~åÅ‰õΩ ™êQÆ∞h~°∞
WzÛ, qâßYÑ¨@flO‰õΩ =∞Ozho§zÛ, Hõ$ëê‚ ÉËã<≤ £ HÀãÖ „Ñ¨HÍâ◊O ÉÏºˆ~lH˜ 80
\˜.Ü«∞O.ã≤Å hà◊√¡ `«~e° OK«^Å Œ K«∞‰õΩOk. ™êQÆ∞h~°∞ WKÕÛk `«∂~°∞Ê, Ñ¨tÛ=∞
QÀ^•=i lÖÏ¡Å‰õΩ, Hõ$ëê‚ lÖÏ¡‰Ωõ . P lÖÏ¡ÅÖ’ WÑ¨Ê\˜Hˆ _≥ÖÏì HÍÅ=Å ^•fi~å
hàÁ¡KÛÕ „áêO`«O HõO>ˇ H˘OK≥O ZQÆ∞=# L#fl „áêO`åxH˜ D hàÁ¡™êÎ~Ú `«ÑÊ¨ P
lÖÏ¡ÅÖ’ ‰õÄ_® Ñ¨ÓiÎ "≥∞@ì „áêO`åÅ‰õΩ HÍ^Œ∞.
Jq =~°á¬ ê`«O ÉÏQÍ<Õ LO_Õ „áêO`åÅ∞. =º=™êÜÕ∞`«~O° QÍ ‰õÄ_® ÉÏQÍ<Õ
Jaè=$kú K≥Ok# „áêO`åÅ∞. áÈÅ=~°O hàÁ¡¿ãÎ JHõ¯_ç „Ñ¨[Å rq`åÅ∞
ã¨∞ãÖÑ¨#flO J=Ù`åÜ«∞#_»OÖ’ ãÖ^ÕÇÏ¨ "Õ∞g∞ ÖË^∞Œ QÍh áÈÅ=~°O hà◊√¡ ^ŒH¯õ _»O
"åiH˜ r=#‡~°} ã¨=∞ã¨º HÍ^Œ∞. qâßYÑ¨@flO‰õΩ =∞Ozhà◊√¡ ‰õÄ_® JO`Õ.
qÑ¨s`«OQÍ ÃÑiyáÈ`«∞#fl P #QÆ~åxH˜ =∞Ozhà◊√¡ KåÖÏ J=ã¨~O° . HÍh ^•xH˜
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ™ê÷xHõOQÍ ÖË^• JO>Ë LO^Œ<Õ K≥áêÊe. L`«~Î åO„^èÖ Œ ’ J#HÍÑë¡
#∞O_ç WKåÛùÑÙ¨ ~°O ^•HÍ L#fl h\˜ =#~°∞Å#∞ ãïQÍæ LÑ¨Ü∂≥ QÆÃÑ>Ëì „Ñ¨Ü∞« `«flO
„Ñ¨É∞íè `åfiÅ∞ KÕÜ∞« ÖË^∞Œ QÍh KÕ¿ãÎ P =¸_»∞ lÖÏ¡Å h\˜ J=ã¨~åÅ∞ ™ê÷xHõOQÍ<Õ
f~°Û=K«∞Û. áÈÅ=~°O hà◊√¡ ~åHõáÈ`Õ qâßYÑ¨@flO‰õΩ =∞Ozhà◊√¡ ^˘~°Hõ=#fl
Ñïã≤`÷ gÕ ∞ ÖË^∞Œ . WHõ¯_» WOH˘Hõ J#∞=∂<åxfl ‰õÄ_® „Ñ¨™êÎqOKåe. áÈÅ=~°O
#∞O_ç qâßYÑ¨@flO‰õΩ hà◊√¡ `≥KÛÕ ÃÑ·ÑÖ π #·ˇ ∞ ~å[=∞O„_ç–qâßYÑ¨@flO ~Ô Ö · fiË Öˇ#· ∞‰õΩ
Z_»=∞ Ñ¨H¯õ # LO_»É’`«∞Ok. P ~Ô Ö · fiË Öˇ#· ∞‰õΩ ‰õΩ_çÑH¨ ¯õ #∞O_Õ „áêO`«OÖ’

qâßYÑ¨@flO–HÍH˜<å_»–q[Ü«∞"å_» HÍi_®~ü ¿Ñi@ „Ñ¨Éèí∞`«fiO "ÕQÆ=O`«"≥∞ÿ#
Jaè=$kú ¿Ñ~°∞`À J#∞=∞uOK«É’ÜÕ∞ ÃãÊ+¨Öò *’<£Å∂ ™êÑ¶πì"Õ~ü áê~°∞¯Å∂
~åÉ’`å~Ú. áÈÅ=~°O hà◊√¡ x[OQÍ qâßYÑ¨@flO „Ñ¨[Å `åQÆ∞h\˜ HÀãÖ
qxÜ≥∂yOK«É’`å~å, ÖËHõ ^•iÖ’ `«∂~°∞Ê‰õΩ =∞o¡Oz D 'HÍi_®~ü—‰õΩ
W=fiÉ’`å~å? J<Õ J#∞=∂#=¸ LOk.
WHõ Hõ$ëê‚ ÉËã<≤ ‰£ Ωõ `«~e° OK«_®xH˜ áÈÅ=~°O #∞O_ç 80 \˜.ZO.ã≤Å hà◊√¡
q[Ü«∞"å_» ^ŒQ~æÆ ∞° #fl „Ñ¨HÍâ◊O ÉÏºˆ~lH˜ fã¨∞‰õΩáÈÜÕ∞ q+¨Ü∞« O K«∂^•ÌO. Wk
Hõ$ëê‚#k ZQÆ∞=# L#fl `≥ÖOQÍ}, ~åÜ«∞Åã‘=∞ÅÖ’x ^Œ∞iƒùHõ∆ „áêO`åÅ
qxÜ≥∂QÍxH˜ Jx K≥ÑÙ¨ <Î åfl~°∞. =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~,ü #Å¡Q˘O_», Hõ~∂° flÅ∞, J#O`«ÑÙ¨ ~°O
lÖÏ¡ÅÖ’ f„= ^Œ∞iƒùHO∆õ L#fl=∂@ "åã¨=Î "Õ∞. Hõ$ëê‚ [ÖÏÅ „áê*ˇ‰Ωõ Å ì #∞ "åiH˜
Ç¨g∞ WzÛ# =∂\Ï "åã¨=Î "Õ∞.
J~Ú`Õ D HÍ~°}OQÍ áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰Ωõ ì ã¨=∞~°h÷ Ü«∞O J<Õ x~°Ü ‚ ∂« xH˘KÕÛ
=ÚO^Œ∞ H˘xfl q+¨Ü∂« Å∞ K«∂_®e. XHõ\˜ 80 \˜ZOã≤Å hà‹Ñ¡ C¨ _»~Ú`Õ áÈÅ=~°O
#∞O_ç Hõ$ëê‚ ÉËã<≤ ‰£ Ωõ `«~e° OK«|_»`åÜ≥∂ JÑ¨C_»q Hõ$ëê‚ [ÖÏÅÖ’ ÉèÏQÆO
J=Ù`å~Ú. =∞#O P h\˜x Hõ~å‚@Hõ`À#∂ =∞Ç¨~å¢+¨`ì À#∂ ÑÖK«∞HÀHõ `«ÑÊ¨ ^Œ∞.
80 \˜.ZO.ã≤ÅÖ’ 35 "å~°∞ fã¨∞HÀQÍ, 45 =∂„`«"∞Õ =∞#‰õΩ ^Œ‰Ωõ ¯`å~Ú. D
45 \˜.ZO.ã≤Å∞ <Õ~∞° QÍ ^ŒH} ∆˜ `≥ÅOQÍ}‰õÄ ~åÜ«∞Åã‘=∞‰õÄ áÈ=Ù. „Ñ¨HÍâ◊O
ÉÏºˆ~lÖ’ KÕ~`° å~Ú. #k ÃÑ· ÉèÏQÆO #∞O_ç „Ñ¨HÍâ◊O ÉÏºˆ~lH˜ =KÕÛ h\˜Ö’ 45
\˜.ZO.ã≤Å∞ ZQÆ∞=# PÑ¨Ù‰õΩ#fl@ì~Ú`Õ<Õ ZQÆ∞= „áêO`åÅ∞ D ÑÖÑ≤}© =Å¡
„Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄O^ŒQÅ Æ =Ù. Jk U ãÖ=`«û~°OÖ’ ZO`« "Õ∞~°‰Ωõ ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞Ok,
ZO`« ZQÆ∞=# ™ê^èºŒ O J=Ù`«∞Ok J<Õk PÜ«∂ ãÖ=`«û~åÅ =~°á¬ ê`åxfl |\˜ì
LO@∞Ok. HÍh 45 \˜.ZO.ã≤Å h~°∞ =∂„`«O „Ñ¨f ãÖ=`«û~°O áÈÅ=~°O #∞O_ç
„Ñ¨HÍâ◊O ÉÏºˆ~lH˜ =zÛ KÕ~∞° `«∞Ok. ZO^Œ∞HõO>Ë QÀ^•=iÖ’ hà◊√¡ Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ
L<åfl~Ú HÍ|\˜.ì JO>Ë D =∞o¡OÑ¨Ù `«ÑÊ¨ ‰õΩO_® ™êkèOKÕk Hõ$ëê‚ _≥ÖÏì ã≤s÷ Hõ~} ° .
`≥ÅOQÍ}, ~åÜ«∞Åã‘=∞Å‰õΩ „Ñ¨Ü∂≥ [#O X#QÆ∂_»=K«∞Û, X#QÆ∂_»Háõ È=K«∞Û.
P „áêO`åÅ‰õΩ =~å¬ÉèÏ= ãÖ=`«û~åÅÖ’ #+¨ìO ‰õÄ_® [~°QÆ=K«∞Û.
áÈÅ=~°O #∞O_ç =∞o¡OKÕ 80 \˜.ZO.ã≤ÅÖ’ =∞# "å\Ï 45 \˜.ZO.ã≤ÖË J~Ú<å
"≥Ú`«OÎ 80 \˜.ZO.ã≤Å∂ „Ñ¨HÍâ◊O ÉÏºˆ~lH˜ áÈ`å~Ú. Hõ~å‚@Hõ, =∞Ç¨~å¢+¨Å ì ∞
`«=∞ "å\Ï#∞ HÕ^Œ #∞O_ç fã¨∞HÀÖË=Ù. g∞^Œ<Õ PÑ¨Ù‰õΩO\Ï~Ú. JO>Ë ~å¢+Öì Ö’H˜
Hõ$+¨,‚ `«∞OQÆÉ„íè ^Œ #^Œ∞Å∞ „Ñ¨"tÕ OKÕ Ö’Ñ¨ÖË 35 \˜.ZO.ã≤Å hà◊√¡ "åà◊√¡ `«∞OQÆÉ„íè ^Œ

_®ºO #∞O_ç QÍh, PÅ‡\˜ì #∞O_ç QÍh =∞o¡OK«∞HÀQÆÅ~°∞. Wk ã¨QÆ@∞
ãÖ=`«û~åÅÖ’ #+Öì KÕÜ∞« HõáÈ=K«∞Û#∞ QÍh =~å¬ÉÏè = ãÖ=`«û~åÅÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O
ZQÆ∞= ~å¢ëêìÅ∞ 35 \˜.ZO.ã≤Å∞ LOKÕã∞¨ ‰õΩO\Ï~Ú HÍ|\˜ì Hõ$ëê‚ `«∞OQÆÉ„íè ^ŒÅ∞
~å¢+Öì Ö’H˜ „Ñ¨"tÕ OKÕ ^ŒQ~ˆæÆ L#fl „áê*ˇ‰Ωõ Å
ì ‰õΩ #+Öì HõÅQÆQÅ Æ ^Œ∞. Wq `≥ÅOQÍ},
~åÜ«∞Åã‘=∞ÅÖ’<Õ L<åfl~Ú† E~åÅ, ~å*’e|O_», ˆ~Ñ¨Ù ~åÉ’ÜÕ∞ cè=∞,
`«∞OQÆÉ„íè ^Œ ZQÆ∞= HÍÅ∞=, kQÆ∞= HÍÅ∞=Å∞.
HÍQÍ, áÈÅ=~°O ^•fi~å ã¨∞aèH"∆õ ∞≥ #ÿ HÀ™êÎO„^èŒ lÖÏ¡Å‰õΩ, Hõ$ëê‚ ÉËã<≤ Ö £ ’x
^Œ∞iƒùH∆õ „áêO`åÅ‰õΩ QÀ^•=i [ÖÏefl `«~e° OKÕ =ÚO^Œ∞ QÀ^•=i [ÖÏÅ∞ `«ÑÊ¨
"Õ~ˆ QÆ`º« O`«~O° ÖËx L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’x ^Œ∞iƒùH∆õ „áêO`åÅ‰õΩ ™êQÆ∞h\˜ =ãü
HõeÊOK«_O» J=ã¨~O° . ™êQÆ∞h\˜ ÃÑ·# ã¨=∂# Ç¨Ï‰õΩ¯ XHõ „Ñ¨*Ï`«O„`« qÅ∞=
J#fl =∂ Jaè„áêÜ«∂xfl ÃÑ·# K≥áêÊ=Ú. P ^Œ$+≤ì`À K«∂ã≤#Ñ¨C_»∞ L`«Î~°
`≥ÅOQÍ}Ö’x ^Œ∞iƒùH∆õ „áêO`åÅ‰õΩ QÀ^•=i [ÖÏÅ∞ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ U P^è•~°=¸
ÖË^∞Œ HÍ|\˜ì P „áêO`åÅ J=ã¨~åÅ∞ f~°ÛQÆÅ PK«~} ° Ï`«‡Hõ Ñ¨^HŒä Oõ KÕÑ\¨ #ì˜
`«~∞° "å`Õ "Õ~ˆ J=ã¨~åÅ HÀãÖ–ZO`« <åºÜ«∞"≥∞#ÿ J=ã¨~åÅ~Ú<å ã¨~ˆ –QÀ^•=i
[ÖÏÅ qxÜ≥∂QÍxfl `«ÅÃÑ\Ïìe. #Å¡Q˘O_», =~°OQÆÖò, HõsO#QÆ~ü, "≥∞^ŒH±,
x*Ï=∂ÉÏ^£ lÖÏ¡Å∞ HõÅ∞ã¨∞‰õΩ<Õ „áêO`«O („Ñ¨*Ï˝ÑÓ¨ ~ü–ã≤k¿Ì Ñ@ ~À_»∞¤ Hˆ O„^ŒOQÍ
XHõ J~°úK«O„^•HÍ~°OÖ’ Ñ¨~°∞K«∞H˘x L#fl "≥∞@ì „áêO`«O) ^Œ∞iƒùHõ∆OÖ’ ^ŒH˜∆}
`≥ÅOQÍ}, ~åÜ«∞Åã‘=∞Å‰õΩ ÃÑ^ŒQÌ Í fã≤áÈ^Œ∞. D „áêO`åxH˜ QÀ^•=i hà◊O¡ kOKÕ
HõzÛ`«"∞≥ #ÿ „Ñ¨}ÏoHõ WÑ¨Ê\˜H© ÖË^∞Œ . HÍy`«O g∞^Œ K«∂ã≤#Ñ¨C_»∞ QÀ^•=iÖ’
=∞# ~å¢+¨ì "å\Ï KåÖÏ<Õ L#fl@∞ì `Àã¨∞OÎ k QÍh QÀ^•=i *ÖÏÅ qxÜ≥∂QÆOÖ’x
™êOˆHuHõ ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ ^Œ$+≤Ö ì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #flÑ¨C_»∞ Ñïã≤u÷ aè#flOQÍ HõxÑ≤OK«Hõ
=∂#^Œ∞. Hõ~Ô O@∞ ÃÑ\˜ì ÉèÏsQÍ 'eÑ¨Ù—ì KÕÜ∞« ‰õΩO_» L`«~Î ° `≥ÅOQÍ}Ö’x "≥∞@ì
„áêO`åÅ‰õΩ QÀ^•=i [ÖÏÅ#∞ KÕ~"° Ü Õ ∞« _»O ™ê^èºŒ Ñ¨_^» ∞Œ . QÀ^•=iÖ’ hà‹O¡ `«
L<åflÜ«∞<Õk HÍ^Œ∞, ^•xx fã¨∞HÀ=_®xH˜ „Ñ¨É∞íè `«fiO YÔ~ÛO`« ÃÑ@ìQÅ Æ ^Œ<kÕ
ã¨=∞ã¨º. JO`«O`« Y~°∞ÛÃÑ\˜ì Zxfl „áê*ˇ‰Ωõ Å ì ∞ Hõ@Qì Å
Æ ^Œ<kÕ ã¨=∞ã¨º. HÍ|\˜ì
ZQÆ∞= „áêO`åÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ =º=ã‘H÷ iõ OK«‰Ωõ O_» kQÆ∞=# "Õ~ˆ qxÜ≥∂QÍxH˜
=#~°∞Å∞, hà◊√¡ Hˆ \Ï~ÚOK«_O» ÉèÏ=ºO HÍ^Œ∞.
W^ŒO`å XÔH`«Î~Ú`Õ áÈÅ=~°O =¿ãÎ =ÚOÑ¨Ù‰õΩ QÆ∞iHÍQÆÅ „Ñ¨[Å–
=ÚYºOQÍ "åiÖ’ ã¨QOÆ ÃÑ·QÍ L#fl Pk"åã¨∞Å–r=<åxH© rq`åxH© [~°QQÆ Å Æ
Ç¨x TÇ¨Ï‰õΩ ã¨ÇÏ≤ `«O JO^Œ_O» Hõ+Oì¨ . ÃÑ·# K≥ÑÊ≤ #@∞ì "åà◊‰¡ Ωõ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O

~åQÆÅ ã≤~÷ åã¨∞Å
Î ∞#flk H˘OK≥"∞Õ . "åi r=#O „Ñ¨^•è #OQÍ „Ñ¨H$õ uã≤ÔúŒ QÍ ÅaèOKÕ
ãÖÑ¨^#Œ ∞ P^è•~°O KÕã∞¨ H˘x ™êQÆ∞`«∞#flk. D „Ñ¨H$õ u "≥Ú`åÎxfl ~ˆ Ñ¨Ù HÀÖ’Ê`å~°∞.
^•xx uiy ZHõ¯_® U ~°∂ÑÖÖ’#∂ „Ñ¨É∞íè `«fiO "åiH˜ HõeÊOK«Ö^Ë ∞Œ . "åi
q+¨Ü∞« OÖ’ Ñ¨Ù#~å"åãÖ J<Õ =∂@‰õΩ J~°"÷ ∞Õ ÖË^∞Œ . =∂=¸Å∞ J~°O÷ Ö’ U
Ti "≥Å∞Ñ¨Ö’ XHõ HÍÅh Hõ\zì˜ Û, ZHõ~"° ∂≥ ~Ô O_≥H~õ åÖ’ |O[~°∞ Éè∂í q∞ W™êÎ=∞x
„Ñ¨Éèí∞`«fiO Ç¨g∞ WzÛ<å, áÈÅ=~°OÖ’ â◊`åOâ◊O =ÚOÑ¨Ù LO_Õ „áê*ˇ‰õΩìÅ
q+¨Ü∞« OÖ’ Ñ¨Ù#~å"åãÖ U q^èOŒ QÍ J=∞Å~ÚO^À K«∂¿ãÎ Jk HõÅ¡ Jx J~°O÷
J=Ù`«∞Ok.
D q+¨Ü∂« Åhfl ^Œ$+≤Ö ì ’ ÃÑ@∞ì‰Ωõ #flÑ¨C_»∞ áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰Ωõ #ì ∞ Ñ¨ÓiÎQÍ
=ºuˆ~HÕK«_"» ∞Õ ã¨~~° Ú# „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ "≥Y · i Jx "Õ∞=Ú ÉèÏqã¨∞<Î åflO.
=∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ |∞Öˇ\˜<£ – 7

2005

[ÅÜ«∞*Ï˝xH˜ Pk"åã‘ ã¨q∞^èŒÅ∞
NHÍ‰õΩà◊O lÖÏ¡Ö’ =Oâ◊^•è ~° ¿ãì*–ò 2 „áê*ˇ‰Ωõ ì x~å‡}O KÕÑ@¨ _ì O» Ö’
„Ñ¨Éèí∞`«fiO JHÍ~°}OQÍ *ÏÑ¨ºO KÕã¨∞Î#fl^Œx PÜ«∞Hõ@∞ì^•~°∞¡
P~ÀÑ≤OK«_O» , „Ñ¨É∞íè `«fiO WkQÀ KÕÑ_¨ ∞» `«∞<åfl=∞x Ç¨g∞x=fi_»O
H˘<Õflà◊√§QÍ Ñ¨„uHõÖÖ’ K«∂ã¨∞<Î åflO.
WÑ¨C_»∞ ~å[âıY~°~Ô _ç¤ „Ñ¨É∞íè `«fiO Ç¨ï\ÏÇ¨ï\˜# KÕÑ_¨ ∞» `«∞#fl
„áê*ˇ‰õΩìÅÖ’ =Oâ◊^è•~° ¿ãì*ò–2 XHõ\˜. x*ÏxH˜ QÆ`«OÖ’ ^•xx
KÕÑ¨@ì_»OÖ’ "≥#HÍ_»_®xH˜ QÆÅ HÍ~°}ÏÅhfl J\Ï¡ˆQ L<åfl~Ú.
XHõ¯\© Ñïëê¯~°O HÍÖË^∞Œ . J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© HÍÅ∞=Å Ñ¨xH˜ >ˇO_»~∞° ¡
Ñ≤Å=_»O "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. =Oâ◊^•è ~° ¿ãì*–ò 1Ö’ ÉèÏQÆOQÍ Hõ\#ì˜ Q˘\Ïì
ÉÏºˆ~*ò ^•fi~å 1,48,000 ZHõ~åÅ‰õΩ WÑ¨Ê\˜Hˆ ™êQÆ∞ hiã¨∞<Î åfl~°∞.
WÑ¨C_»∞ ¿ãì*–ò 2 Hõ\ì˜ J^Õ Éè∂í q∞H˜ ~Ô O_»= ÑÖ@‰õΩ ho¡™êÎ~∞° . Jk
HÍHõ WOH˘Hõ 1,07,000 ZHõ~åÅ‰õΩ H˘`«QÎ Í ho§™êÎ~∞° .
„ÑüáêkOz# KÀ@ _≥=· ~°<¬ £ ÉÏºˆ~*ò Hõ@‰ì Ωõ O_® ^•xH˜ ZQÆ∞=#
P#Hõ>ìË ÖË‰Ωõ O_» #k #∞O_ç H˘O`« hà◊√¡ Ñ¨H¯õ ‰õΩ ÖÏy ^•x`À ¿ãì*–ò 2#∞
„Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ Hõ>™ìË êÎ~O° @. D Ñ¨ûúŒ Ö’ =Oâ◊^•è ~° #∞O_ç hà◊√¡ fã¨∞‰õΩO>Ë
ZO`« =™êÎ~Ú? 1,48,000 ZHõ~åÅ‰õΩ ~Ô O_»= ÑÖ@‰õΩ h~°∞, 1,07,000
ZHõ~åÅ‰õΩ XHõ ÑÖ@‰õΩ h~°∞ W=fi_»O ™ê^èºŒ "Õ∞<å? J™ê^èºŒ =∞h,
„Ñüáêk`« PÜ«∞Hõ@∞ìÖ’ <åÅ∞QÆ= =O`«∞‰õΩ ã¨ÇÏ≤ `«O hà◊√¡ ~å=h
xÑ¨Ù}∞Å∞ JO@∞<åfl~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© 'Ñ¨#∞Å∞— [iyáÈ`«∞<åfl~Ú.

W^˘Hõ Z`«~Î Ú`Õ K«~Û° ‰õΩ ã¨ÇÏ≤ `«O ~åx LÑ¨„^Œ=O "Õ~˘Hõ\˜ LOk.
=Oâ◊^•è ~° ¿ãì*–ò 2Ö’ ÉèÏQÆOQÍ Ç≤Ï~°=∞O_»ÅO J<Õ Ti ^ŒQ~æÆ ° 19 \˜.ZO.ã≤.Å
™ê=∞~°÷ºO QÆÅ i[~åfiÜ«∞~ü x~å‡}O `«ÅÃÑ\Ïì~°∞. nxHÀãÖ 21 „QÍ=∂Å
Éè∂í =ÚÅ∞ ™êfinè#O KÕã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. ãÖ=`«û~åxH˜ =¸_»∞ ÑÖ@Å∞ ÑÖ_Õ
Éè∂í =ÚÅ#∞ i[~åfiÜ«∞~ü HÀãÖ ¿ãHõiOK«_O» J<åºÜ«∞O Jx P 21 „QÍ=∂Å
~Ô `· ∞« Å∞ Q˘_»= KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
giH˜ HõhãÖ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O Åaèã∞¨ OÎ k. „Ñ¨É∞íè `«fiO H˘`«QÎ Í XHõ Ñ¨Ù#~å"åã¨
q^è•<åxfl ~°∂á⁄OkOKå#x K≥ÑC¨ ‰õΩO@∞#flk HÍ|\˜ì P "Õ∞~°‰Ωõ Ñ¨Ù#~å"åã¨=¸
^ŒH¯õ =K«∞Û. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© "Õ∞=Ú x~åfiã≤`∞« Å∞ HÍ^ŒÅ∞K«∞HÀÖË^xŒ P 21 „QÍ=∂Å
~Ô `· ∞« Å∞ JO@∞<åfl~°∞. P ãÖHõÅÊO „Ñ¨H@ õ # ^ŒQ~æÆ ° PyáÈ‰õΩO>Ë "åiH˜ „Ñ¨[Å
=∞^Œ`Ì ∞« ÉÏQÍ<Õ ÅaèOK«=K«∞Û.
J~Ú`Õ D 21 „QÍ=∂Å‰õΩ P=Å H˘O_»ÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 80 Pk"åã‘
QÆ∂_≥OÅ∞ L<åfl~Ú. Wq i[~åfiÜ«∞~üÖ’ =Ú#QÆ=Ù HÍ|\˜ì g\˜ Éè∂í =ÚÅ#∞
„Ñ¨É∞íè `«fiO ¿ãHõiOK«_O» ÖË^∞Œ . P QÆ∂_≥OÅÖ’ x=ã≤OKÕ ã¨=~°, *Ï`åÑ¨Ù `≥QÅ Æ ‰õΩ
U ~°Hõ"≥∞ÿ# #+ì̈ÑïÇ¨~°OQÍh Ñ¨Ù#~å"åãÖQÍh ^ŒHõ¯=Ù. ˆ~Ñ¨Ù Ç≤Ï~°=∞O_»ÅO
i[~åfiÜ«∞~°∞ Ñ¨Ó~°Î~Ú`Õ D 80 QÆ∂_≥OÅ „Ñ¨[Å‰õΩ |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑÖK«O`À
ãÖ|O^è•Å∞ `≥yáÈ`å~Ú. "åà◊¡ HÍà◊§ HÕ^Œ `«\ÏHõO LO@∞Ok. "≥#Hõ
H˘O_»Å∞O\Ï~Ú. "å~°∞ |Ü«∞@‰õΩ ~å"åÅO>Ë "≥#H˜¯ uiy =¸_»∞ <åÅ∞QÆ∞
H˘O_»ÖHˇ ¯˜ , ky ã‘Ò« ¿Ñ@ KÕ~∞° HÀ"åe.
„Ñ¨ã∞¨ `Î O« D „Ñ¨[Å∞ H˘O_»áÈ_»∞ g∞^Œ, J@g L`«Ê`«∞Å Î ¿ãHõ~} ° g∞^Œ
„Ñ¨^è•#OQÍ |`«∞‰õΩ`«∞<åfl~°∞. áÈ_»∞ Éèí∂=ÚÅÖ’ r_ç `À@Å∞ "Õ™ê~°∞.
Ç≤Ï~°=∞O_»ÅO =∂Ô~¯\ò JO^Œ∞ÉÏ\’¡ LO_»_O» =Å¡ Jk =∞Oz P^•Ü«∞"Õ∞
Wã¨∞OÎ k. z#fl `«~Ç° ¨ J\g L`«Ê`«∞Å Î #∞ ‰õÄ_» Ç≤Ï~°=∞O_»ÅO fã¨∞‰õΩáÈ~Ú
J=Ú‡`å~°∞. WÑ¨C_»∞ Ç≤Ï~°=∞O_»ÅO`À ãÖ|O^è•Å∞ Ñ¨ÓiÎQÍ `≥O¿Ñã≤, =∂Ô~¯\ò‰Ωõ
áÈ"åÅO>Ë =¸_»∞ <åÅ∞QÆ∞ H˘O_»ÖHˇ ¯˜ , ky ã‘Ò« ¿Ñ@‰õΩ á⁄=∞‡#_»O "åi
r=<å^è•~åxfl f¿ãÜ«∞_»O `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ Ug∞ HÍ^Œ∞.
qz„`«"∞Õ q∞@O>Ë D „Ñ¨[Å∞ JHõ¯_» L<åfl~°x QÍh, Ç≤Ï~°=∞O_»ÅO
i[~åfiÜ«∞~ü =Å¡ "åi =∞#∞QÆ_» ^≥|ƒuO@∞O^Œx QÍh JkèHÍ~°∞Öˇ=fiiH© `≥b^Œ∞.
„áê*ˇ‰Ωõ Åì Ö’ =ÚOÑ¨Ù‰õΩ QÆ∞~°Ü∞Õ º „QÍ=∂Å#∞ QÆ∞iÎOKÕ ÉÏ^èºŒ `« h\˜áê~°∞^ŒÅ
âßY WO[h~°k¡ . giH˜ ™ê÷xHõ ã¨=∂[O`À QÍh „Ñ¨*Ïrq`«O`À QÍh U ãÖ|O^èOŒ

LO_»^∞Œ . HÍO@∂~°∞ Ñ¨\Ïxfl =ÚO^Œ∞ ÃÑ@∞ìH˘x Wxfl J_»∞QÆ∞Å QÆi+¨ì xÅ∞=
Ñï=∂}O LO>Ë i[~åfiÜ«∞~ü HÕ^Œ UÜÕ∞ „QÍ=∂ÅÖ’ ZO`« Éèí∂q∞
=Ú#∞QÆ∞`«∞Ok J<Õk ÖˇH¯õ ÖË™êÎ~∞° . ^•xH˜ =∂„`«"∞Õ Éè∂í ¿ãHõ~}° „Ñüáê^Œ#
ÃÑ_»`å~°∞. ¿ãHõiOK«QÍ q∞ye#k i[~åfiÜ«∞~üÖ’ nfiÑÖQÍ LO_çáÈ`«∞O^•,
=ÚO^Œ∞ hà◊√,¡ "≥#∞Hõ H˘O_»Å∞ LO_ç |`«H_õ ®xH˜ J™ê^èºŒ O J~ÚáÈ`«∞O^•
J<Õk "åiH˜ J#=ã¨~O° .
=ÚOÑ¨Ù#∞ QÆ∞iÎOKÕ _»∂º\© h\˜áê~°∞^ŒÅ âßYk HÍ|\˜ì q∞ye# „Ñ¨É∞íè `«fi
âßYÅ∞ ^•xÃÑ·# ^Œ$¿+ì ÃÑ@ì=Ù. Ç≤Ï~°=∞O_»ÅO i[~åfiÜ«∞~ü =Å¡ 80 Pk"åã‘
QÆ∂_≥OÅ‰õΩ ÃÑ^ŒÌ Hõ+Oì¨ ~åÉ’`«∞#fl^Œx ã‘Ò« ¿Ñ@ ã¨=∞„QÆ yi[<åaè=$kú ãÖã¨÷
(S.\˜._ç.U) „áê*ˇ‰Ωõ ì PÑ¶ã‘ ~¨ Qü Íi`À JO>Ë, '<åHÍ ãÖQÆu Z=~°∂ K≥ÑÊ¨ ÖË^,Õ
"≥Ú#fl<Õ P QÆ∂_≥OÅ‰õΩ H˘`«Î ~À_»∞¤ =∞OE~°∞ KÕ™ê<Õ— JO\Ï_»∞. ~À_»∞¤ =∞OE~°∞
KÕ¿ã"å~°∞ ~À_»∞¤ =∞OE~°∞ KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞, =ÚOÑ¨Ù =∞OE~°∞ KÕ¿ã"å~°∞ =ÚOÑ¨Ù
=∞OE~°∞ KÕã∞¨ OÎ \Ï~°∞!
~å[âıY~°~Ô _çQ¤ Íi [ÅÜ«∞*Ï˝xH˜ 80 QÆ∂_≥OÅ Pk"åã¨∞Å∞ ã¨q∞^èÅ Œ ∞
HÍ‰õΩO_® PÑ¨QÅ Æ =∂?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
22 "Õ∞ 2005
(Wk Pk"åã¨∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# Ñ¨Ùã¨ÎHõO Hõ#Hõ =Oâ◊^è•~° „áê*ˇ‰õΩì

¿ãì*ò–2 ™êOˆHuHõ q=~åÅ#∞ WO^Œ∞Ö’Oz `˘ÅyOKåO. Ñ¨ÓiÎ áê~î°O
HÍ"åeû# "å~°∞ '[Åáê~îåÅ∞— Ñ¨Ùã¨ÎHõO K«∂_˘K«∞Û.)

Jaè=$kú–`åºQÆO
„áê*ˇ‰õΩì JO>Ë Jaè=$kú. Jaè=$kú ã¨=∂*ÏxH˜ J=ã¨~°O. HÍ|\˜ì
„áê*ˇ‰Ωõ Å
ì #∞ =ºuˆ~HÕK«=^Œ∞.Ì hˆH^Œ~Ú<å #+Öì [~°∞QÆ∞`«∞O^•.
^•xH˜ ÑïÇ¨~°O J_»∞QÆ∞. JO^Œ∞HÀãÖ H˘\Ï¡_∞» . JO`Õ `«ÑÊ¨ „áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ
J_»O¤ Ñ¨_˘^Œ∞.Ì
D `«~¯° O áêÅ‰õΩÅ∞ J#∞ãï¿ãÎ ÃÑ^ŒQÌ Í Pâ◊Û~°ºáÈ#Hõ¯~°
ÖË^∞Œ . HÍh "å=∞Ñ¨H∆õ áêsìÅ`À ã¨Ç¨ „Ñ¨[Å Ñ¨HÍ∆ # xÅ|_Õ"å~°∞
KåÖÏ=∞Ok nxH˜ ÉÏxã¨ÅÜ«∂º~°∞. Jk h\˜ áê~°∞^ŒÅ „áê*ˇ‰Ωõ Qì Íh,
U^Œ~Ú<å Yx[O „áê*ˇ‰Ωõ Qì Íh, Ñ¨@} ì H© ~õ }
° „áê*ˇ‰Ωõ Qì Íh–Jxfl\˜H©
D `«~¯° O =iÎã∞¨ #Î flk.
'Jaè=$kú— J<Õ =∂@‰õΩ J~°"÷ ∞Õ ÖË^hŒ ^•xH˜ Z=~°∂ U
`åºQÆ=¸ KÕÜ∞« #Hõ¯~°Ö^Ë hŒ K≥ÑÊ¨ _»O <å L^ÕâÌ º◊ O HÍ^Œ∞. J~Ú`Õ
Uq∞\˜, ZO^Œ∞‰õΩ, Z=~°∞ J#fl „Ñ¨âfl◊ Å∞ Jã¨ÖË "Õã∞¨ HÀ‰õΩO_» D
`«~å¯xfl kQÆq∞OQÆ_O» ã¨||∞ HÍ^Œ∞.
Yx*ÏÅ∞ Z‰õΩ¯=QÍ J@g „áêO`åÅÖ’ ^˘~°∞‰õΩ`å~Ú.
"å\˜x "≥eH˜ f¿ã U „áê*ˇH~ìõ Ú<å J_»=ÙÅ q^èfiŒ O™êxH˜ ^•i
fã¨∞OÎ k. J_»=ÙÅ∞ JkèHõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ Pk"åã‘ „Ñ¨[Å P"å™êÅ∞.
"åi rq`åÅ∞ J@∞=O\˜ „áê*ˇ‰õΩìÅ =Å¡ zè„^Œ=∞=Ù`å~Ú.
JO^Œ∞=Å¡ J@∞=O\˜ „áê*ˇ‰õΩìÅ q+¨Ü«∞OÖ’ H˘OK≥O `«~°z
K«∂_»‰õΩO_» Jx~°fiK«hÜ«∞"≥∞ÿ# Jaè=$kú ÉèÏ=#‰õΩ ^•™ÈÇ¨Ï
=∞O\Ï=∞O>Ë Hõ+Oì¨ .

Xi™êûÖ’x `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å H˘O_»Å∞ ÉÏÔHû· \ò Yx*ÏxH˜ „Ñ¨ãk≤ .ú ÉÏÔHû· \ò
JÅ∂ºq∞xÜ«∞O‰õΩ =Ú_ç Yx[O. Jk „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’ J`«ºkèHOõ QÍ ÅaèOKÕ
^ÕâßÅÖ’ WO_çÜ∂« XHõ\.˜ WO_çÜ∂« Ö’ Jk J`«ºkèHOõ QÍ ÅaèOKÕ „áêO`«O
Xi™êû PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ Å ò ãïÇ¨Ï^Œ~Ì Ú# `«∂~°∞ÊHõ#∞=∞Å „áêO`«O.
ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ HõOÃÑhÅ∞ Xi™êû J_»=ÙÅÖ’x ÉÏÔHû· \ò Yx[O `«=fiHõO HÀãÖ
bA W=fi=∞x P ~å¢+¨ì „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ JÑ≤¡ˆH+¨#∞¡ ÃÑ_»∞`«∞<åfl~Ú. JHõ¯_»
J~ÚáÈ~Ú# `«~∞° "å`« ÖË^• J~ÚáÈ*Ë¿ã „Hõ=∞OÖ’ Jq =∞# ^ŒQiæÆ H© =™êÎ~Ú.
ZO^Œ∞HõO>Ë Xi™êûÖ’x xˆHá∆ êÅ‰õΩ H˘#™êyOÑ¨ÙQÍ qâßYÑ¨@flO U*ˇhûÖ’#∂
JO`« q™êÎ~O° QÍ HÍ‰õΩ<åfl K≥ÑC¨ HÀ^ŒQæÆ "≥∂`å^Œ∞Ö’ ÉÏÔHû· \ò xˆHá∆ êÅ∞<åfl~Ú.
D 'Jaè=$kú—H˜ WÑ¨Ê\˜ ^•HÍ Xi™êû „Ñ¨É∞íè `«fiO Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl „Ñ¨^•è #
P@OHõO ™ê÷xHõ Pk"åã¨∞Å #∞O_ç. ‰õΩO^Œ∞, Ñ¨~˘*Ï, *’_çÜ∂« , _˘OQÍiÜ«∂
`≥QÆÅ Pk"åã¨∞Å∞ J_»=ÙÅÖ’H˜ ÉÏÔH·û\ò HõOÃÑhÅ K˘~°ÉÏ@∞#∞ QÆ\˜ìQÍ
=ºuˆ~H˜ã∞¨ <Î åfl~°∞. =∂ J_»=ÙÅÖ’ =∞=∞‡efl =∂ áê\˜H˜ |`«Hxõ =fiO_ç. WHõ¯_ç
#∞O_ç `«i"Õ∞Ü≥Ú^Œ∞Ì JO@∞<åfl~°∞. 'JÜ≥∂º áêÑÖ— J#QÆÅ Xi™êû =∞^èºŒ
`«~Q° uÆ "Õ∞^è•=ÙÅ∞ '=∞i P QÆ#∞Å∞ Jaè=$kúH˜ J=ã¨~O° Hõ^•— J<Õ "å^Œ# ^ŒQ~æÆ °
PyáÈ`«∞<åfl~°∞. |Ü«∞\˜ ~å¢ëêìÅ #∞O_ç „Ñ¨MÏº`«∞Å∂ „Ñ¨MÏº`«∞Å∞ HÍx"å~°∂
KåÖÏ=∞Ok Xi™êû Pk"åã¨∞Å áÈ~å\ÏÅ‰õΩ =∞^Œ`Ì ∞« „Ñ¨H\ õ ã˜ ∞¨ <Î åfl~°∞ QÍh P
~å¢+Öì Ö’x "Õ∞^è•q=~°Oæ =∂„`«O ã¨|Î OÌ QÍ LOk.
JÅ∂ºq∞xÜ«∞O KåÖÏ "å\˜H˜ J=ã¨~O° . y<≥flÅ∞, ¿Ñ¡@∞¡ `«Ü∂« ~°∞ KÕ™êÎ~∞° .
q=∂<åÅ∞ "≥Ú`«OÎ QÍ<Õ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O`À KÕ™êÎ~∞° . W`«~° "åÇ¨Ï<åÅ '„¿Ñ¶O—
`« Ü « ∂ sÖ’ J^Õ Ö’Ç¨  xfl "å_» ` å~° ∞ . =∞O^Œ ∞ Å áêºH˜ O Q∑ Ö ’ Ñ¨ Å Û\˜
JÅ∂ºq∞xÜ« ∞ O á¶ ê ~ÚÖò û "å_» ` å~° ∞ . HÍ|\˜ ì „Ñ¨ ã ¨ ∞ Î ` « <åQÆ i Hõ ` « Ö ’
JÅ∂ºq∞xÜ«∞O‰õΩ „áê=ÚYºO L#fl =∂@ "åã¨=Î "Õ∞.
HÍh D <åQÆiHõ`å qâı+O¨ ™ê÷xHõ „Ñ¨[Å rq`åÅˆH=∞~Ú<å Wã¨∞OÎ ^•
J#fl „Ñ¨âfl◊ "Õã∞¨ HÀ‰õΩO_» Jk <åQÆiHõ`å qâı+O¨ HÍ|\˜,ì ^•x "≥eH˜f`« Jaè=$kúH˜
J=ã¨~O° HÍ|\˜ì ^•xH˜ Z=~°∂ J_»O¤ ~å=^Œ<Ì Õ "å^Œ# ã¨~~° Ú#^Õ<å?
Xi™êû U*ˇ h ûÖ’ "≥ e H˜ f¿ã ÉÏÔ H · û \ò Yx[O #∞O_ç =KÕ Û
JÅ∂ºq∞xÜ«∞O`À ™ê÷xHõOQÍ<Õ y<≥flÅ á¶êºHõsì <≥ÅH˘eÊ „Ñ¨[Å‰õΩ K«=QÍæ y<≥flÅ∞
JO^Œ*ãË ∞¨ #Î fl@ì~Ú`Õ, ÖËHáõ È`Õ =∞O^Œ∞Å áêºHÕQ∑Ö’ LÑ¨Ü∂≥ yOKÕ á¶ê~ÚÖòû
`«Ü«∂~°∞ KÕ¿ã á¶êºHõìs <≥ÅH˘eÊ, =∞O^Œ∞Å áêºHÕQ∑ Ü«¸x@∞¡ <≥ÅH˘eÊ,

=∞O^Œ∞Å∞ K«=QÍæ<À qiqQÍ<À JOkOKÕ@@ì~Ú`Õ JÅ∂ºq∞xÜ«∞O =Å¡ =KÕÛ
Jaè=$kú J=¸~°Î=∞~Ú#k HÍ^Œh, Jk ™ê÷x‰õΩÅ‰õΩ ‰õÄ_® Jaè=$kú Jh
JOwHõiOK«=K«∞Û. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ^•xH˜ Pk"åã¨∞ÖË ZO^Œ∞‰õΩ `åºQÍÅ∞ KÕÜ∂« e
J#fl „Ñ¨âfl◊ "Õã∞¨ HÀ=K«∞Û. JO^Œ~∂° P `åºQÍxfl ÑÖK«∞‰õΩ<Õ =∂~°Oæ ÖË^• Jx
`«i¯OK«∞HÀ=K«∞Û. Jk "Õ~ˆ K«~Û° .
HÍh Xi™êûÖ’ áÈ\©Ñ_¨ ç =∞s ÉÏÔHû· \ò `«=fiHÍÅ‰õΩ ÖˇÃ· ã<£ûÅ∞ á⁄Ok
Pk"åã¨∞Å`À `«ÅÑ¨_∞» `«∞#fl "åÔ~=fi~°∂ P JÅ∂ºq∞xÜ«∞O`À ™ê÷xHõ rq`åÅ#∞
U ~°HOõ QÍ#∂ Jaè=$kú KÕ¿ã PÖ’K«# KÕÜ∞« _»O ÖË^∞Œ . <Õ~∞° QÍ qâßYÑ¨@flO
~ˆ =Ù‰õΩ fã¨∞H˘zÛ F_»ÖHˇ ¯˜ Oz ZQÆ∞=∞u KÕÜ∞« É’`«∞<åfl~°∞.
x*ÏxH˜ ÖˇÃ· ã<£û á⁄O^Œ∞`«∞#fl "åiÖ’ „Ñ¨=ÚY∞Å~Ú# Pk`«º a~å¡ P
ÉÏÔHû· \ò #∞O_ç JÅ∂ºq∞xÜ«∞O `«Ü∂« s ã¨ÇÏ≤ `«O KÕÑ@ ¨ _ì O» ÖË^∞Œ . ÉÏÔHû· \ò#∞
â◊√kú KÕÜ∞« QÍ =zÛ# JÅ∂ºq∞<å (JÅ∂ºq∞xÜ«∞O PÔHû· _£)#∞ <Õ~∞° QÍ ZQÆ∞=∞u
KÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
Wk „Ñ¨ÑO¨ K« Jaè=$kúH˜ ^ÀÇ¨Ï^ŒÑ_¨ ∞» `«∞O_»=K«∞Û#∞ QÍh =∂ rq`åÅˆH
"≥Úã¨∞OÎ k J#fl „Ñ¨âfl◊ ™ê÷x‰õΩÅ∞ ZO^Œ∞‰õΩ "Õã∞¨ HÀ‰õÄ_»^∞Œ ? "åà◊§Hˆ "≥Úã¨∞OÎ k?
~Ô O_»∞ ÑÖ@Å∞ ÑÖ_çOKÕ Ñ¨KÛ« \˜ Éè∂í =ÚÅÖ’ QÆ#∞ÖÁ™êÎ~Ú. Jq FÃÑ<£HÍãπì
QÆ#∞Å∞ HÍ|\˜ì L^ÀºQÍÖˇ‰Ωõ ¯= ~å=Ù. ^Œ∞=Ú‡, ^è∂Œ o =∂„`«O Z‰õΩ¯"Õ =™êÎ~Ú.
P QÆ#∞Å #∞O_ç `«qfif¿ã Yx*Ïxfl â◊√„ÉèOí KÕ¿ã iÃÑ¶#· sÅÖ’ Ü«∞O„fHõ~} °
KåÖÏ ^Œ∂~°O áÈ~ÚOk HÍ|\˜ì "å\˜Ö’#∂ L^ÀºQÍÖˇ‰Ωõ ¯= ~å=Ù. ~°H~õ H° ÍÅ
=º~°Ñ÷ ^¨ •~å÷Å∞ =∂„`«O ^ŒO_çQÍ =™êÎ~Ú. XHõ"àÕ ◊ QÆ#∞ÅÖ’#∂ iÃÑ¶#· sÅÖ’#∂
L^ÀºQÍÅ∞ =zÛ<å Jq ™ê÷x‰õΩÅ‰õΩ ÃÑ^ŒQÌ Í ~å=Ù. "å\˜H˜ HÍ=Åã≤# 'Ü≥∂QÆº`«—
"åiÖ’ LO_»^∞Œ . WOˆH"≥Úã¨∞OÎ k? WOˆHO ~å^Œ∞. Pk`«º a~å¡‰Ωõ ÖÏÉèÏÖÁ™êÎ~Ú.
ÉèÏ~°`‰ü Ωõ q^Õj =∂~°Hõ „^Œ=ºO Åaèã∞¨ OÎ k. "≥Ú^Œ\k˜ Pk`«º a~å¡‰Ωõ Jaè=$^Õ,ú
~Ô O_»=k ^ÕâßxH˜ Jaè=$^Õ,ú "≥Ú`«=Î ∞O`å HõeÑ≤ =∂#= <åQÆiHõ`‰« Ωõ U^À XHõ
J~°O÷ Ö’ Jaè=$^Õ,ú HÍh HÀ~åÑ¨Ù\ò, ~åÜ«∞QÆ_,£ HõÅÇ¨ÏO_ç lÖÏ¡Å `«∂~°∞Ê Hõ#∞=∞Å
„QÍ=∂Å‰õΩ WO`« ^è∂Œ o, JO`« Z„~°=∞\˜ì `«ÑÊ¨ Jaè=$kú J<Õ^nÕ ÅaèOK«^∞Œ .
x["Õ∞, QÆ#∞ÅÖ’, iÃÑ¶#· sÅÖ’ L^ÀºQÍÖˇ‰Ωõ ¯= ^˘~°HHõ áõ È~Ú<å Jq
<≥ÅH˘ÖÏÊ~°O>Ë<Õ "å\˜x P=iOz H˘xfl "åºáê~åÅ∞, H˘xfl =$`«∞Å Î ∂ Jaè=$kú
K≥O^Œ∞`å~Ú. Wq ™ê÷xHõOQÍ H˘O`« Láêkè J=HÍâßxfl W™êÎ~Ú. HÍh D
J=HÍâßÅ#∞ KÕlH˜¯OK«∞HÀ=_®xH˜ U*ˇhû |Ü«∞\˜ #∞O_ç KåÖÏ=∞Ok =™êÎ~∞° .
U*ˇhû "åã¨∞Å~Ú# Pk"åã¨∞ÅH˜q ÃÑ^ŒQÌ Í ^ŒH¯õ =Ù.

JO`Õ HÍ‰õΩO_® D Ç¨Ï_®=Ù_ç `å`å¯eHõ"∞≥ #ÿ ^Õ. XHõ QÆx W~°"·≥ Uà◊§Ö’,
=∞~˘Hõ\˜ W~°"·≥ J~Ú^Õà§◊ Ö’ MÏm J~ÚáÈ`å~Ú. Pk`«º a~å¡QÍ~°∞ =¸\Ï=ÚÖˇ¡
ã¨~∞° HÌ ˘x "≥o§áÈ`å~°∞. JÑ¨Ê\˜H˜ ÉÏÔHû· \ò Ñ¨Ù}Ïº# "åi P¿ãÎ HÍHõ ÃÑ@∞ì|_ç^•s
=~°Oæ Ö’ "åi ™ê÷~Ú ÃÑiy LO@∞Ok. WOH˘OK≥O b_çOQ∑ HÍ~˘Êˆ~\ò Ç¨Ï∫ãπ
J~Ú LO\Ï~°∞. HÍh J_»=ÙÅÖ’ UO q∞ye LO@∞O^ŒO>Ë ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ QÆ∞O`«Å∞,
Z„~°=∞\˜ì =O\˜ =º~°÷ Ñ¨^•~å÷Å∞ xO_ç# ã¨„¡ sáêO_£û (qãï`˚ « Ñ¨^•~å÷Å K≥~∞° =ÙÅ∞),
PiáÈ~Ú# á⁄QÆ Q˘\ÏìÅ∞, áÈ#∞ áÈ#∞ c@Å∞ "åi tkäÖÏÅÜÕ∞º HõOÃÑh
HÍ~åºÅÜ«∂Å∞. J_»qH˜ "≥e J~Ú U lÖÏ¡Hˆ O„^ŒOÖ’<À J_»∞‰õΩ¯O@∂, iH∆Í
`˘‰õΩ¯‰õΩO@∂, =ºaèKå~°O KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ L#fl Pk"åã¨∞Å Ñ≤ÅÅ ¡ Ñ¨C_»∞ "≥#H˜¯
uiy=zÛ `«=∞ `«e^¡ OŒ „_»∞Å∞ Ñ¨KÛ« \˜ „Ñ¨H$õ u =∞^èºŒ |uH˜# KÀ@ 'Jaè=$kú—
=ke "≥o§# ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ QÆ∞O`«Å#∞ K«∂ã≤ U=∞#∞HÀ"åÖ’! =zÛ "≥o§Ok 'Jaè=$kú—
Jx =∂„`«O J#∞HÀÖË~∞° .
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© nxHÀãÖ "å~°∞ `åºQÍÅ∞ KÕÜ∞« =Åã≤O^Õ#<Õ "Õ∞^è•q
=~åæhfl ~å[H©Ü∞« =~åæhfl U=∞<åe?
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
5 E<£ 2005

Xi™êû J^ŒÌOÖ’ =∞# =ÚYO
K«∂ã¨∞‰õΩO^•=∂?
=∞# ~å¢+Öì Ö’ ÉÏÔHû· \ò QÆ#∞Å#∞ =ºuˆ~HÕz<å, áÈÅ=~°O „áê*ˇ‰Ωõ #ì ∞
=ºuˆ~HÕz<å 'Jaè=$kú—H˜ J_˘¤ã¨∞Î<åfl~°x HÀÑÿOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞
Xi™êûÖ’ UO [~°∞QÆ∞`«∞#fl^À XHõ™êi K«∂ã≤ =¿ãÎ ÉÏQÆ∞O@∞Ok.
JHõ¯_» ã¨ÇÏ≤ `«O 'Jaè=$kú—x HÍ^Œ<Õ "åà◊√¡ ÖËHáõ ÈÖË^∞Œ QÍh
=∞# ~å¢+¨ìOÖ’ L#flO`« „ÑüÑ¶¨∞@# JHõ¯_» ÖË^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡
'Jaè=$kú— =Å¡ <åâ◊#O JÜÕ∞º „Ñ¨[ÖË–„Ñ¨^•è #OQÍ Pk"åã¨∞Å∞–
^•x`À <Õ~∞° QÍ `«ÅÑ¨_=» Åã≤ =ã¨∞#Î flk. "åiH˜ JO_»QÍ xÅ|_Õ
~å[H©Ü∞« L^Œº=∂Å∂ „Ñ¨*Ï`«O„`« ãÖã¨Å ÷ ∂ |∞kúr=ÙÅ∂ JHõ¯_»
™ê¿ÑHõO∆ QÍ `«‰Ωõ ¯=.
'Jaè=$kú—H˜ J=HÍâßÅ∞ =∂„`«O JHõ¯_» ™ê¿ÑHõO∆ QÍ Z‰õΩ¯"Õ.
=∞^èºŒ ÉèÏ~°`« J@g ãÖÑ¨^Œ „Ñ¨^•è #OQÍ Xi™êû, Kèf« ãÎ Qπ _Æ ,£è *Ï~°Oö _£,
q^Œ~ƒ° ,ù `≥ÅOQÍ}, L`«~Î åO„^èÅ Œ Ö’ Hˆ O„nHõ$`«"∞≥ ÿ L<åfl~Ú. WO^Œ∞Ö’
"≥Ú^Œ\˜ =¸_»∞ „áêO`åÅÖ’ =∞s Z‰õΩ¯=QÍ L<åfl~Ú. P
J_»=ÙÅÖ’ qÅ∞=~Ú# Yx*ÏÅ<ÕHõO L<åfl~Ú. Yx*ÏÅ‰õΩ
^ÕâO◊ Ö’ W^Õ „Ñ¨^•è # Hˆ „∆ `«O. ÉÏÔHû· \òH~õ Ú`Õ Xi™êû ~å¢+Öì ^ÕâO◊ Ö’<Õ
HÍ^Œ∞, „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’<Õ XHõ =ÚYº Hˆ O„^ŒO. ÉèÏ~°`^« âÕ O◊ Ö’x ÉÏÔHû· \ò
xÅfiÅÖ’ 70 âß`«O Xi™êûÖ’<Õ L<åfl~Ú. Jk „Ñ¨ÑO¨ K«OÖ’x
"≥Ú`«OÎ ÉÏÔHû· \ò xÅfiÅÖ’ 15 âß`«O.
D ãÖQÆu Ü«∂Éè·ˇ Uà◊§<å_»∞ `≥eÜ«∞HõáÈÖË^∞Œ , P Yx*ÏÅ#∞
"≥eH˜ f¿ã „Ñ¨Ü∞« `«fl=¸ [~°QHÆ áõ ÈÖË^∞Œ . JÑ¨C_»∞ =ÚYºOQÍ ÉÁQÆ∞,æ

W#∞=Ú QÆ#∞Å#∞ P^è•~°O KÕã¨∞‰õΩx H˘xfl ÉèÏs Ñï„â◊=∞Å#∞ =∂„`«"Õ∞
<≥ÅH˘ÖÏÊ~°∞. J~Ú`Õ JÑ¨Ê\’¡ Jaè=$kú JO>Ë ã≤OQÆÑÓ¨ ~üÖÏQÆ, ^ŒH} ∆˜ H˘iÜ«∂ÖÏQÆ
8 ÖËHõ 10 âß`«O ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞ ™êkèOK«_"» ∞Õ #<Õ PÖ’K«#‰õΩ WO`« „áêK«∞~°ºO
ÖË^∞Œ . JÖÏˆQ ZHõ¯_» ZO`« ÃÑ@∞ì|_ç ÃÑ\˜,ì U"Õ∞q∞ `«qfi fã≤, U^Õk L`«ÊuÎ
KÕÜ∞« QÆey`Õ J^ŒO`å KÕã∞¨ ‰õΩO@∂ áÈ=_»"∞Õ ¿ÇÏ`«∞|^Œ"ú ∞≥ #ÿ Jaè=$kú q^è•#O
J#∞‰õΩO@∞#fl <Õ\˜ ã≤^•úO`åxH© JÑ¨ÙÊ_»∞ WO`« „áêK«∞~°ºO ÖË^∞Œ .
ZHõ¯_»|_ç`Õ JHõ¯_» ZO`«|_ç`Õ JO`« Yx[O `«"fiÕ ã≤ Zxfl|_ç`Õ Jxfl
HÍ~åö<åÅ∞ Hõ>¿ìË ãÎ Pi÷Hõ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ =∂>Ë"∂≥ QÍh ™ê÷xHõ Pk"åã‘ „Ñ¨[Å rq`åÅ∞
f„=OQÍ ^≥|ƒuO\ÏÜ«∞h, J_»q <åâ◊#=∞~Ú`Õ K«∞@∞ìÑH¨ ¯õ Å "≥∞^ÿ •<åÅÖ’x
r=# =#~°∞Å∞ ^≥|ƒuO\ÏÜ«∞h "≥~K ° Õ "≥ã∞¨ Å∞ÉÏ@∞ JÑ¨Ê\’¡ LO_çOk HÍ|\˜ì
D `«=fiHÍÅ∂, Hõ@_ì ®Å∂ XHõ "≥∂`å^Œ∞ ^•\˜áÈÖË^∞Œ . ~°∂~ˆ ¯ÖÏ ã‘Ö ì áò ê¡O@∞`À
L‰õΩ¯ Ñï„â◊=∞Ö’H˜ `˘e J_»∞QÆ∞ "Õã#≤ Xi™êûÖ’ 'Ô~O_»= ã‘Ö ì ò áê¡O\ò— U~åÊ@<Õk
#ÅÉè·ˇ Uà◊‰¡ Ωõ ÃÑ·QÍ XHõ ~å[H©Ü∞« x<å^ŒOQÍ<Õ LO_çáÈ~ÚOk.
WO`«Ö’ Pi÷Hõ ãÖã¨¯~°}Å∞ =KåÛ~Ú. L`«ÊuÎ ÃÑ~°∞QÆ∞^ŒÅ ~ˆ @∞#∞
"ÕQOÆ QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ fã¨∞‰õΩáÈQÆÅ U „Ñ¨Ü∞« `åflhfl q_çzÃÑ@ì~å^Œ#fl ã≤^•úO`«O
=zÛOk. ^•xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ ÃÑ@∞ì|_çx ZHõ¯_ç #∞O_»~Ú<å fã¨∞‰õΩ~å"åÅh,
Jk ZO`« Éˇ@∞ì KÕ¿ãÎ Jxfl Lz`« =ã¨`∞« Å∞ HõeÊOKåÅh ^Õâ◊ áêÅ‰õΩÅ∞
ÉèÏqOK«™êQÍ~°∞. XH˘¯Hõ¯ ~å¢+Öì Ö’#∂ K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Úà◊√¡ Ñ¨Ù@∞ì‰Ωõ ~å™êQÍ~°∞.
Xi™êûÖ’x ÖË>ˇãπì K«O„^ŒÉÏ|∞ <åÜ«Ú_»∞ #g<£ Ñ¨\ÏflÜ«∞H±. 'Jaè=$kú—
„Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞ W`«x`À<Õ "≥Ú^ŒÅ∞ HÍÖË^∞Œ QÍh J`«∞º#fl`« ^Œâ‰◊ Ωõ fã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜
=∂„`«O W`«<Õ HõOHõ}O Hõ@∞ì‰Ωõ <åfl_»∞.
QÆ_zç # ^Œâß|Ì HÍÅOÖ’ ÉÏÔHû· \ò `«=fiHÍxH˜ ~åÜ«∞QÆ_,» HÀ~åÑ¶Ù¨ \ò, HõÅÇ¨ÏO_ç
lÖÏ¡ÖÖ’ |_® ÃÑ@∞ì|_ç^•s HõOÃÑhÅ`À Xi™êû „Ñ¨Éèí∞`«fiO Z_®ÃÑ_®
XÑ¨ÊO^•Å∞ KÕ¿ãã¨∞‰õΩOk. ™ê÷xHõ Pk"åã¨∞Å |Å"≥∞#ÿ „ÑüÑ¶∞¨ @# `«ÑÊ¨ nxH˜
"Õ~ˆ J_Õn¤ ÖË^∞Œ . 2000 ãÖ=`«û~°OÖ’ ~åÜ«∞QÆ_» lÖÏ¡Ö’x "≥∞Hÿ Oõ Kü „QÍ=∞OÖ’
D „ÑüÑ¶∞¨ @# HÍÅ∞ÊÅ ^•HÍ áÈ~Ú =ÚQÆ∞~æ ∞° Pk"åã¨∞Å∞ K«xáÈÜ«∂~°∞. P
`«~∞° "å`« H˘O`«HÍÅO "åi L^Œº=∞O K«ÖÏ¡iOk QÍh =∞m¡ D =∞^èºŒ |ÅO
Ñ¨ÙOA‰õΩOk.
^ŒH}∆˜ Ï# ÉÏÔHû· \ò ÖÏQÆ L`«~Î å# W#∞=Ú–L‰õΩ¯ ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ 'Ô~O_»=
~°∂~ˆ ¯ÖÏ— #ÅÉè·ˇ Uà◊√Q¡ Í ~å[H©Ü∞« x<å^ŒOQÍ =∂„`«"∞Õ LO_çáÈ~ÚO^Œ<åfl<å?

WÑ¨C_»∞ Ô~O_Õq∞\˜? 17 L‰õΩ¯ ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# Ñï„â◊=∞Å∞ XˆH lÖÏ¡Ö’
=KÕÛã¨∞<Î åfl~Ú. Jk *Ï*òÑÓ¨ ~ü lÖÏ¡. HõÅHõ`åÎ "≥à¡ı *ÏfÜ«∞ ~°ÇÏ¨ ^•iH˜ Ñ¨_=» ∞\˜
"≥Ñ· Ù¨ # 27 „QÍ=∂Å‰õΩ K≥Ok# 20 "ÕÅ ZHõ~åÅ Éè∂í q∞x 'HõoOQÆ#QÆ~ü áêi„âßq∞Hõ
„áêO`«O—QÍ <å=∞Hõ~} ° O KÕã≤ Éè∂í ¿ãHõ~} ° K«@Oì HÕ^Œ ™êfinè#O KÕ¿ãã¨∞H˘x 17
HõOÃÑhÅ‰õΩ JHõ¯_» á¶êºHõsì Å∞ <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ JOwHÍ~° Ñ¨„`åÅ∞ WKÕÛã≤Ok
Xi™êû „Ñ¨É∞íè `«fiO. J=hfl W#∞=Ú, L‰õΩ¯ ãÖ|O^è"Œ ∞≥ #ÿ HÍ~åö<åÖË. <åÅ∞QÆ∞
á¶êºHõsì Å∞ WÑ¨Ê\˜Hˆ =KÕÛ™ê~Ú. q∞ye# "å\˜H˜ ™ê÷xHõ Pk"åã¨∞Å „ÑüÑ¶∞¨ @#
`«ÑÊ¨ "Õ~ˆ P@OHõO Ug∞ ÖË^∞Œ . "åi „ÑüÑ¶∞¨ @<Õ D [#=iÖ’ HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ ^•i
fã≤ 12 =∞Ok Pk"åã¨∞efl, XHõ áÈbã¨∞ ["å#∞#∞ |eQ˘Ok.
^ŒH}∆˜ Xi™êûÖ’x ÉÏÔHû· \ò QÆ#∞Å „áêO`«=∞O`å U*ˇhû „áêO`«O. JO>Ë
K«@ì ÑïÉèÏ+¨Ö’ Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«O. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’ Pk"åã¨∞Å‰õΩ,
Pk"åã¨∞Å∞ =∂„`«"∞Õ ã¨É∞íè ºÅ∞QÍ L#fl ãÖã¨Å ÷ ‰õΩ `«ÑÊ¨ W`«~∞° Å‰õΩ „Ñ¨É∞íè `«fi
Éèí∂=Úefl bA‰õΩ W=fi_®xfl ~å*ÏºOQÆO JOwHõiOK«^Œ∞ Hõ^• JO>Ë
JOwHõiOK«Háõ È`Õ áÈx=∞‡O@∞Ok Xi™êû „Ñ¨É∞íè `«fiO. Ã+_»∂ºÅ∞¤ „áêO`«OÖ’
U Jaè=$kú K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨@ì^ŒÅK«∞‰õΩ<åfl `«`«ûO|O^èŒ"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~°=∞O`å
„QÍ=∞ã¨Éèí‰õÄ ÖË^• ÑÖKåÜ«∞fH© WzÛ "åix ãÖ„Ñ¨kOz "åi ã¨ÅÇ¨
fã¨∞‰õΩ<åflHõ<Õ `«∞k x~°Ü ‚ ∞« O KÕÜ∂« Åx ~å*ÏºOQÆO JO@∞Ok Hõ^• JO>Ë
JÖÏQÍ JO@∞Ok Xi™êû „Ñ¨É∞íè `«fiO. ÉÏÔHû· \ò "≥∞xÿ OQ∑ q+¨Ü∞« OÖ’ Xi™êû
„Ñ¨É∞íè `«fiO KÕã∞¨ #Î flk Ñ¨ÓiÎQÍ ~å*ÏºOQÆ q~°∞^ŒOú J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ÃÑ^ŒÅ Ì O`å ^•xx
'Jaè=$^Õ—ú JO@∞<åfl~°∞. ^•xx „ÑüÑ¶∞¨ \˜ã∞¨ #Î fl Pk"åã¨∞Å JÉèºí O`«~O° Ñ¨ÓiÎQÍ
~å*ÏºOQÆ|^Œú"≥∞ÿ#k J~Ú<å ÃÑ^ŒÌÅ∞ P „ÑüÑ¶¨∞@##∞ Jaè=$kú x~À^èŒHõO
JO@∞<åfl~°∞. H˘OK≥O Hõ#∂ÊùºlOQ∑QÍ ÖË^∂Œ ?
Pk"åã¨∞Å QÆ∞iOKÕ =∂\Ï¡_`ç Õ KåÖÏ=∞OkH˜ qã¨∞Q˘ã¨∞OÎ k HÍ|\˜ì Xi™êû
„Ñ¨É∞íè `«fiÑ¨Ù ÉÏÔHû· \ò *Ï`«~° "≥∞^ÿ •# „áêO`åÅ‰õÄ, JO^Œ∞Ö’#∂ PO„^è„Œ Ñ¨^âÕ ‰ò Ωõ #+¨Hì ~õ O°
HÍQÆÅ^Œx ‰õÄ_® K≥ÑC¨ HÀ"åe. ÉÏÔHû· \ò xˆHá∆ êÅ∞ Z`«~Î Ú# H˘O_»Å =∞^èºŒ <Õ
LO\Ï~Ú. ~åÜ«∞QÆ_,» HõÅÇ¨ÏO_ç, HÀ~åÑ¨Ù\ò lÖÏ¡ÅÖ’x ÉÏÔHû· \ò H˘O_»Å `«∂~°∞Ê
=ÚYO =Oâ◊^•è ~°, <åQÍ=o, ~°≠O~°≠∂=u #^Œ∞Å HÍºKü"∞≥ O\òÖ’ =ÚYºÉèÏQÆO.
P #^Œ∞Å∞ P H˘O_»ÅÖ’<Õ Ñ¨Ù_»`å~Ú. P H˘O_»Åxfl\˜h `«"fiÕ ¿ãÎ P #^Œ∞Å QÆu
U=∞=Ù`«∞O^À, "å\˜ h\˜ g∞^Œ „áê*ˇ‰Ωõ Å ì ∞ Hõ@∞ì‰Ωõ #fl q[Ü«∞#QÆ~O° , NHÍ‰õΩà◊O
lÖÏ¡Å QÆu U=∞=Ù`«∞O^À Ñïâ’kèOz#"å~°∞ ÖË~∞° .

HÍQÍ, P ÉÏÔHû· \ò H˘O_»Å Ñ¨_=» ∞\˜ =ÚYO WO„^•=u #k Ñ¨s"åÇ¨ÏHõ
„áêO`«OÖ’ LOk. =∞#O ~ÀE H˘\Ï¡_∞» ‰õΩO@∞#fl áÈÅ=~°O, ^Œ∞=Ú‡QÆ∂_≥O,
^Õ"å^Œ∞Å, WK«ÛOÑë¡ „áê*ˇ‰õΩìÅH˘KÕÛ h~°∞ „Ñ¨^è•#OQÍ WO„^•=u #∞O_ç
~å=Åã≤O^Õ. Xi™êûÖ’x ÉÏÔHû· \ò H˘O_»Å∞ "≥Ú`«OÎ `«"fiÕ ¿ãÎ g\˜ QÆu U=∞=Ù`«∞O^À
Ñïâ’kèOz#"å~°∞ ‰õÄ_® ÖË~∞° .
L`«~Î ° Xi™êûÖ’ W#∞=Ú–L‰õΩ¯ Hõ~å‡QÍ~åÅ‰õΩ Hˆ O„^ŒOQÍ =∂~°∞`«∞#fl
HõoOQÆ#QÆ~ü áêi„âßq∞Hõ „áêO`«O J`«ºkèHOõ QÍ Pk"åã¨∞Å∞ x=ã≤OKÕ „áêO`«"∞Õ
QÍh U*ˇhû HÍ^Œ∞. JO^Œ∞=Å¡ WÑ¨C_»H¯õ _» Ñ¨Ù@ìQ˘_»∞QÆ∞ÖÏ¡QÆ "≥Å∞ã¨∞#Î fl W#∞=Ú–
L‰õΩ¯ HÍ~åö<åÅÃÑ·# áÈ~å_»∞`«∞#fl `≥QÅ Æ ‰õΩ U*ˇhû K«\ÏìÅ ~°H} ∆õ ‰õÄ_» ÖË^∞Œ .
JHõ¯_» ~Ô `· ∞« Å #∞O_ç Xi™êû ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO ZHõ~å 35 "ÕÅ‰õΩ ¿ãHõiOz,
\Ï\Ï ã‘Ö ì ûò ‰õΩ 3,50,000‰õΩ Jq∞‡O^Œx D áê\˜H˜ Ñ¨„uHõÅÖ’ K«k"Õ LO\Ï~°∞.
JO>Ë K«@Oì „Ñ¨HÍ~°O il¢¿ãì+<¨ £ ^è~Œ ‰° Ωõ ~Ô `· ∞« ^ŒQ~æÆ ° ¿ãHõiOz, =∂Ô~¯\ò ã¨∂„`«O
„Ñ¨HÍ~°O H˘<Õ"å_»∞ W=fi_®xH˜ ã≤ÔúŒ QÍ L#fl ^è~Œ ‰° Ωõ "å_çH˜ Jq∞‡Ok. W^Õ
Ñ¶∞¨ ’~°=∞#∞‰õΩO>Ë JO`«H#õ fl Ñ¶∞¨ ’~°"∞Õ q∞@O>Ë #∂\˜H˜ 80 âß`«O ~Ô `· ∞« Å‰õΩ P
35 "ÕÅ∞ ‰õÄ_® ^ŒH¯õ ÖË^∞Œ . Pk"åã‘ ~Ô `· ∞« ÅO^Œi Ñïã≤f÷ W^Õ.
nxH˜ HÍ~°}"Õ∞=∞O>Ë HõoOQÆ#QÆ~ü áêi„âßq∞Hõ „áêO`«OQÍ „Ñ¨H\ õ O˜ K«|_»¤
„áêO`«O XHõÑC¨ _»∞ XHõ [q∞O^•s Z¿ãì\Ö ò ’ ÉèÏQÆO. Jxfl [q∞O^•sÅÖÏˆQ JHõ¯_»
‰õÄ_» ã¨~~° Ú# Éè∂í q∞ iHÍ~°∞Å ¤ ∞ ÖË=Ù. Z¿ãì\Å ò #∞ ~°^∞Œ Ì Ñ¨~z° # `«~∞° "å`« ~å¢+¨ì
„Ñ¨É∞íè `«fiO Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò KÕÑ\ ¨ ì˜ ~Ô `· ∞« Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ „Ñ¨H\ õ O˜ K«Ö^Ë ∞Œ . Jxfl ~å¢ëêìÅÖÏQÆ
Xi™êûÖ’ ‰õÄ_» XHõ Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò K«@Oì KÕã≤ ~Ô `· ∞« Å g∞^Œ Ñ¨_™Õ ê~°∞ HÍx J=∞Å∞
Ñ¨~K° _« ®xH˜ „â◊^úŒ K«∂Ñ¨Ö^Ë ∞Œ . Pã¨HÎ˜ L#fl"åà◊√¡ Js˚ ÃÑ@∞ìH˘x ™êH∆ÍºÅ∞ K«∂Ñ≤Oz
Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò Ñ¨\Ïì á⁄O^•~°∞ HÍx Pk"åã‘ ~Ô `· ∞« Ö’¡ J`«ºkèHõ =∞Ok JO`« „ÑÜ ¨ ∂« ã¨‰Ωõ
áÈÖË^∞Œ . Éè∂í q∞x ^Œ∞xfl ÑÖ@ ÑÖ_çOK«∞HÀ=_®xH˜ Ñ¨\ÏìÅHõ¯~° ÖË^∞Œ Hõ^•! ^•xx
`«#MÏ ÃÑ@∞ìHÀ=_®xH˜ J=Ú‡HÀ=_®xH˜ HÍ"åe QÍx. z=iH˜ P „QÍ=∂Å‰õΩ
'Jaè=$kú— =KÕÛ <å\˜H˜ "åiH˜ #+¨Ñì i¨ Ç¨~°O #Ü«∂ÃÑ·™ê ‰õÄ_® ~åÖË^∞Œ . "å~°∞ ZÑ¨Ê\˜
#∞O_À JHõ¯_» LO@∞#fl q+¨Ü∞« O, ¿ã^ŒºO KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl q+¨Ü∞« O Z=~°∂
HÍ^Œ##Ñ¨C_»∞, HõhãÖ Ãã\˜Ö"ò ∞≥ O\ò KÕÑ\ ¨ ì˜ "åiH˜ Ñ¨\ÏìezÛ P `«~∞° "å`« Éè∂í ¿ãHõ~} °
KÕÑ\ ¨ ì˜ LO_»=K«∞Û#∞ Hõ^•! HÍh P Ñ¨x KÕ¿ãÎ 'Jaè=$kú— ~Ô O_Õà√◊ § "≥#H˜¯ áÈ^Œ∂?
#g<£ Ñ¨\ÏflÜ«∞H± P PÅ™êºxfl ã¨ÇÏ≤ OK«QÅ Æ _®?

Pk"åã¨∞Å∞ `«=∞ Éè∂í =ÚÅ∞ Z\˜ì Ñïã≤u÷ Ö’#∂ =^Œ∞Å∞‰õΩ<Õk ÖË^xŒ
„ÑüÑ¶∞¨ \ÕK«_O» , XH˘¯Hõ¯ á¶êºHõsì Éè∂í q∞ Ñ¨Ó[‰õÄ J_»∞Ñ¤ _¨ _» O» , áÈbã¨∞Å∞ "åix
JkeOK«_O» , ÉˇkiOK«_O» H˘<Õflà◊√Q¡ Í JHõ¯_» Ñïáê\˜ J~ÚáÈ~ÚOk. z=iH˜
JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆO `å_À ¿Ñ_À `ÕÅ∞Û‰õΩ<Õ ^Œ∞~å‡~°"æ ∞≥ #ÿ x~°Ü ‚ ∞« O fã¨∞H˘x
[#=i 2= `Õn# 9 HõOÃÑhÅ áÈbã¨∞Å#∞ "≥∂Ç¨ÏiOzOk. \Ï\Ï ã‘Ö ì ûò "åi
'Éè∂í q∞ K«^∞Œ #∞ KÕ¿ã HÍ~°º„Hõ=∂xH˜— *Ï*òÑÓ¨ ~ü lÖÏ¡ HõÖHˇ ~ìõ ∞° , Zãπ.Ñ≤ ‰õÄ_®
=zÛ ~°H} ∆õ QÍ xÅ|_®¤~∞° . ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ J_»∞Ñ¤ _¨ ¤» Pk"åã¨∞ÅÃÑ· D ™êi QÆ∞à◊=¡ ~°O¬
‰õΩiÑ≤Oz 12 =∞Okx K«Oáê~°∞.
Wk WÑ¨Ê\’¡ J~ÚáÈÜÕ∞ Hõ^Œä HÍ^Œx "Õ~ˆ K≥ÑÊ¨ #=ã¨~O° ÖË^∞Œ .
„Ñ¨*Ï`«O„`« "å~°Ñ¨„uHõ
11 Ñ¶≤„|=i 2006

K«\ÏìÖË Pk"åã¨∞Å#∞
"≥∂ãÖ KÕ™êÜ«∂?
JO^Œ"∞≥ #ÿ K«\ÏìÅ g∞^Œ Pâ◊Å∞ ÃÑ@∞ìH˘x Pk"åã‘ „Ñ¨[Å∞ `«=∞‰õΩ
`å=Ú #+Öì KÕã∞¨ ‰õΩ<åfl~å? ~å[H©Ü∞« PO^Àà◊#<Õ #=Ú‡‰õΩO>Ë
Z‰õΩ¯= „Ñ¨Ü∂≥ [#O á⁄Ok LO^Œ∞~å?
D „Ñ¨âfl◊ ‰õΩ ["å|∞ K≥ÑÊ¨ _»O Hõ+Oì¨ QÍh PÖ’K«<åÑ¨~∞° Å~Ú#
Pk"åã¨∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok xã¨Ê$Ç¨Ï`À HÍx=fiO_ç, HõKÛ« QÍ HÍx=fiO_ç
D =∂>Ë JO@∞<åfl~°∞. Pk"åã¨∞Å HÀãÖ JO^Œ"∞≥ #ÿ K«\ÏìÅ∞ KåÖÏ
KÕ ã ≤ # =∂@ "åã¨ Î = O. ZÖò . \˜ . P~ü K« @ ì O "åi Éè í ∂ =ÚÅ
Ñ¨~å~¸Hõ~} ° #∞ x¿+kèOzOk. Ñ‘™ê K«@Oì "åi „QÍ=∞ ã¨ÉÅ íè ‰õΩ
J<ÕHõ ~°HÍÅ ã¨fiÜ«∞O x~°Ü ‚ ∂« kèHÍ~°O WzÛOk. H˘`«QÎ Í =zÛ# J@g
Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì i[~üfi á¶ê~Ô ã¨∞Ö ì ’ ã¨ÇÏ≤ `«O "åiH˜ x"åã¨ Ç¨Ï‰õΩ¯,
Éèí∂q∞ qxÜ≥∂QÆ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ HõeÊOzOk. ˆ~Ñ¨Ù „Ñ¨à◊Ü«∞O =zÛ
<åQÆiHõ`« "≥Ú`«OÎ ^èfiŒ Oã¨=∞~Ú D =¸_»∞ K«\ÏìÅ „Ñ¨`∞« Å∞ =∂„`«"∞Õ
q∞yÖÏÜ«∞#∞HÀO_ç. ‰õΩ[„QÆÇ¨ÏO #∞O_À â◊√„Hõ„QÆÇ¨ÏO #∞O_À
Ñïâ’^è‰Œ Ωõ Å∞ =zÛ "å\˜x ¿ãHõiOz Éè∂í q∞ g∞^Œ Pk"åã¨∞Å‰õΩ
J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ rq`«O LO_çO^Œx Éè∂í QÀà◊ K«i„`«Ö’ ~åÜ«∞QÆÅ~°∞.
ZÖò.\˜.P~ü K«@Oì =Å¡ H˘O`« „Ñ¨Ü∂≥ [#O Hõey# =∂@
"åã¨=Î "Õ∞QÍh "≥∂ã¨=¸ KåÖÏ [iyOk. P K«\Ïìxfl #=Ú‡HÀ=_»O
HõO>Ë J_»q Ö’`«@∞ì „QÍ=∂ÅÖ’ Éè∂í =ÚÅ∞#fl yi[<Õ`~« ∞° Å#∞
™êQÆ∞ KÕã∞¨ HÀhÜ«∞‰õΩO_® J_»∞Ñ¤ _¨ ,ç Éè∂í q∞ JÑ¨ÊyOz áÈÜÕ∞@@∞ì

XuÎ_ç ÃÑ\˜ì LO>Ë Z‰õΩ¯= Éè∂í q∞ ^ŒHˆ ¯^Œx Pk"åã¨∞Å∞ ÉèÏq¿ãÎ, D ^ÕâO◊ Ö’
áÈbã¨∞Å∞ ÖË~#° ∞‰õΩ<åfl~å Jx Z^Œ∞~°∞„Ñ¨âfl◊ "ÕÜ∞« =K«∞Û#∞ QÍh "åi P"Õ^#Œ #∞
J~°O÷ KÕã∞¨ HÀ=K«∞Û. Ñ‘™ê J^Œ∞ƒù`"« ∞≥ #ÿ K«@"ì ∞Õ QÍh ^•xx J=∞Å∞ KÕÜ∞« _®xH˜
J=ã¨~O° J~Ú# xÜ«∞=∂Å#∞ U ~å¢+¨=ì ¸ ~°∂á⁄OkOK«‰Ωõ O_® *Ï„QÆ`ÑÎ« _¨ ç
Jk J=∞ÖË HÍ‰õΩO_® K«∂™ê~Ú.
H˘`«ÎQÍ áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂kOz# J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«\Ïìxk =∞s
ÉÏ^è•Hõ~"° ∞≥ #ÿ ã≤u÷ . J_»qÖ’ J<åkQÍ L#flk Pk"åã¨∞Öˇ`· Õ P `«~åfi`≥ÑC¨ _À
=zÛOk K«@ìO. "≥#H˘zÛ# K«@ìO =ÚO^Œ∞ #∞O_ç L#fl Pk"åã¨∞Å#∞
K˘~°ÉÏ@∞^•~°∞¡ JxOk. JÔ~ã¨∞ì KÕã≤Ok. *ˇ·Å∞Ö’ ÃÑ\˜ìOk. A~å‡<åÅ∞
qkèOzOk. ™êQÆ∞Éè∂í =ÚÅÖ’ K≥@∞¡ ÃÑOz 'J_»q—Ö’ HõÅ∞Ñ¨ÙH˘xOk. Pk"åã¨∞Å∞
D J<åºÜ«∂xfl `˘e<å\˜ #∞O_ç „ÑüÑ¶∞¨ \Õz<å ã¨Éºíè ã¨=∂[OÖ’ ã¨ÊO^Œ#
XHõ ^Œâß|ÌO HÍÅO #∞O_Õ |Å"≥∞#ÿ ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩOk. '"åà◊¡ J_»=ÙÅÖ’ "åà◊§‰õΩ
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊ^•ÌO— J#fl PÖ’K«# ~å[H©Ü∞« áêsìÅ‰õÄ HõeyOk. J_»=ÙÅ#∞
HÍáê_Õ ¿Ñi@, Ñ¨~åº=~°} Ñï~°H} ∆õ ¿Ñi@ Pk"åã¨∞Å#∞ "åi P"åãÖÖ’<Õ
Ñ¨~å~Ú"åix KÕ¿ã PÖ’K«<å sux KåÖÏ „ÑüÑ¶∞¨ \ÕK«=Åã≤ =zÛOk. =#º=∞$QÆ
ãÖ~°Hõ∆‰õΩÅ#∞ ‰õÄ_® „ÑüÑ¶¨∞\ÕK«=Åã≤ =zÛOk. Pk"åã¨∞Å =Å¡ =#º
=∞$QÍÅ‰õΩ #+¨"ì ∞Õ g∞ ÖË^xŒ XÑ¨C‰õΩO@∂<Õ, JO`«iOzáÈ`«∞#fl =#º=∞$QÍÅ∞#fl
J_»=ÙÅÖ’ [<å"å™êÅ∞, [#ãÖKå~°O L#fl@ì~Ú`Õ =#º=∞$QÍÅ "Õ@QÍà◊‰¡ Ωõ
`«Å∞Ñ¨ÙÅ∞ `≥iz#@ì=Ù`«∞Ok HÍ|\˜ì Pk"åã¨∞Å‰õΩ J_»=ÙÅÖ’ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
HõeÊOK«=^ŒxÌ "å~°∂ J_»O¤ Ñ¨_®¤~∞° .
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Pk"åã‘ L^Œº=∂Å∞, „Ñ¨*Ï`«O„`« â◊‰Ωõ Å Î ∞ ÃÑ\˜#ì XuÎ_ç
Ñ¶e¨ `«OQÍ áê~°"¡ ∞≥ O@∞Ö’x Jxfl áêsìÅ∂ UHõ„w=OQÍ J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«\Ïìxfl
P"≥∂kOKå~Ú. 2005 _çÃãO|~ü 13 <å\˜H˜ J_»=ÙÅÖ’ Éèí∂q∞x, „Ñ¨Hõ$u
ãÖÑ¨^#Œ ∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl Pk"åã¨∞Å∞, JÖÏˆQ =¸_»∞ `«~åÅ∞QÍ J_»=ÙÅÖ’<Õ
x=ã≤ã∞¨ #Î fl yi[<Õ`~« ∞° Å∞ P "å_»HÍxfl H˘#™êyOK«=K«∞Û#h, K«@Oì ^•xH˜
QÆ∞iÎOÑ¨Ù Wã¨∞OÎ ^Œh (‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ) D K«@Oì K≥ÑÙ¨ OÎ k. D K«\Ïìxfl áê~°"¡ ∞≥ O@∞
P"≥∂kOz ~ˆ Ñ¨Ù _çÃãO|~ü =∂™êxH˜ XHõ ãÖ=`«û~°O J=Ù`«∞Ok.
J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Jk D<å\˜H© J=∞Å∞Ö’H˜ ~åÖË^Œ∞. ^•xH˜ ~å¢+¨ìÑü
P"≥∂^ŒO ã¨ÇÏ≤ `«O ÅaèOzOk QÍh ^•xx J=∞Å∞Ö’H˜ `≥KÛÕ <À\˜ÑHˆ≤¶ +¨<#£ ∞
Hˆ O„^Œ „Ñ¨É∞íè `«fiO WÑ¨Ê\˜H© *Ïs KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . WÑ¨Ê\’¡ *Ïs KÕÜ∞« HõáÈ=K«∞Û#∞

‰õÄ_». HÍ~°}O? =∞Ç¨#QÆ~åÅÖ’ x=ã≤OKÕ ÃÑ¶"· ™£ êì~ü Ñ¨~åº=~°}"å^Œ∞Å∞, =#º
=∞$QÆ ãÖ~°H‰∆õ Ωõ Å∂ ^•xH˜ J_»O¤ Ñ¨_∞» `«∞<åfl~°∞. Pk"åã¨∞Å HÀãÖ J_»qÖ’
H˘O`« ÉèÏQÍxfl L=∞‡_ç "å_»HÍxH˜ Hˆ \Ï~ÚOKåÖË `«ÑÊ¨ "åiH˜ =ºH˜QÎ `Æ « Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
WÜ«∞º‰õÄ_»^<Œ kÕ gi "å^Œ#. =ºH˜QÎ `Æ « Ç¨Ï‰õΩ¯e¿ãÎ ZHõ¯_≥H¯õ _ç "åà’¡ =zÛ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°h, ~ˆ Ñ¨Ù [<åÉèÏ ÃÑiyO^Œx WOH˜xfl Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ J_»∞QÆ∞`å~°h,
^•x=Å¡ J_»=ÙÅ∞ <åâ◊#O J~ÚáÈ`åÜ«∞h, =#º=∞$QÍÅ∞ QÆuOz áÈ`åÜ«∞h
"åi "å^Œ#. "åiH˜ `åi¯HõOQÍ ["å|∞ K≥Ñ¨Ê_»O ÃÑ^ŒÌ Hõ+¨ìO HÍ^Œ∞ QÍh
~å[H©Ü∞« OQÍ "å~°∞ „Ñ¨ã∞¨ `Î O« |Å=O`«∞Å∞. 500 zÅ¡~° áê~°"¡ ∞≥ O@∞ ã¨É∞íè ºÅ∞
UHõ„w=OQÍ P K«\Ïìxfl P"≥∂kOz LO_»=K«∞Û#∞ QÍh "å~°O^Œi L=∞‡_ç
Jaè„áêÜ«∂hfl ==Ú‡ KÕÜ«∞QÆÅ XHõ =ºH˜Î "åiÖ’ L<åfl_»∞. J`«x ¿Ñ~°∞
~åÇ¨ïÖòQÍOnè. J`«x `≥eq `Õ@Å QÆ∞iOz, K«`∞« ~°`« QÆ∞iOz, q[˝`« QÆ∞iOz
D =∞^èºŒ <Õ =∞<£"∂≥ Ç¨Ï<£ãO≤ Q∑ #∞O_ç "≥.· Zãπ.P~ü ^•HÍ J<ÕHõ =∞Ok ÃÑ^ŒÅ Ì ∞
K≥ÑÊ¨ QÍ q<åflO. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© J`«#∞ QÆ}`«O„`« k<À`«û=O <å_»∞ `«ÅÖ’ DHõÅ∞
ÃÑ@∞ìH˘x <å@ºO KÕ¿ã Pk"åã¨∞Å#∞ HÍHõ "Õ~ˆ Z=i<≥<· å Z#fl_≥<· å K«∂™ê_®
Jh, á¶ê~°O HÀà◊<¡ Õ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ =#º=∞$QÍÅ<≥ÑC¨ _»~Ú<å K«∂™ê_® Jh, _èbç ¡
g^è∞Œ Å Ñ¨H¯õ # ÉÏ~°∞Å∞ fi# Jâ’Hõ =$H∆ÍÅ∞ `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ J_»=ÙÖ<≥ÑC¨ _»~Ú<å
K«∂™ê_® Jh J#∞=∂xOK«=K«∞Û. J~Ú`Õ<OÕ , J`«xH˜ W=hfl `≥eÜ«∞_»O =Å¡
J`«#∞ qA˝_∞» HÍÖË^∞Œ . =Oâ◊áê~°OÑ¨~º° OQÍ qA˝_∞» HÍ=_»O =Å¡ J`«xH˜ W=hfl
`≥eã≤#>Ë.ì J`«x =∂@ HÍ^Œ<Õ ^Œ=Ú‡Å∞ =∞<£"∂≥ Ç¨Ï<£ ã≤OQ∑ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ÖË=Ù
HÍ|\˜ì J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì „Ñ¨ã∞¨ `Î åxH˜ PyáÈ~ÚOk.
`«~¯° O =∂@H˘¿ãÎ, J_»=ÙÅ∞ ÉÏQÆ∞O_®Å#_®xH˜ HÍ~°}O Ñ¨~åº=~°}O
xq∞`«OÎ =$Hõ∆ ãÖÑ¨^Œ ÉÏQÆ∞O_®Åx. J~Ú`Õ K≥@∞¡ 'J_»q— Jx JkèHÍiHõOQÍ
<å=∞Hõ~°}O KÕã≤# *ÏQÍÖ’<Õ LO_»#Hõ¯~°ÖË^Œ∞. #QÆ~åÅÖ’ ÃÑ^ŒÌ ÃÑ^ŒÌ
|OQÆàÏÅ∞#fl "åà◊√¡ WO\˜ =ÚOy@ Ñ¨ÓÅ K≥@∂¡ , „HÀ@#∂¡, Ñ¨zÛHõ u"åpÅ∂
ÃÑOKÕ |^Œ∞Å∞ >Ë‰Ωõ K≥@∞¡, =∞kÌK@ ≥ ∞¡, ^Õ=^•~°∞ K≥@∞¡ ÃÑOK«=K«∞Û Hõ^•? 10
ZHõ~åÅ∞ q∞Oz Éè∂í q∞ L#fl „Ñ¨f ~Ô `· ∂« 11= ZHõ~O° #∞O_ç =$H∆ÍÖË `«ÑÊ¨ "Õ~ˆ
ÑÖ@Å∞ ÃÑ@ì‰Äõ _»^#Œ fl P^ÕâO◊ *Ïs KÕÜ∞« =K«∞Û Hõ^•? Pk"åã¨∞Å∞ =∂„`«"∞Õ
`åºQÆO KÕÜ∂« ÖÏ? =ºH˜QÎ `Æ « Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊ¿ãÎ Pâ◊ ÃÑiy Ñ¨~åº=~°}O ^èfiŒ OãÖ
J=Ù`«∞O^ŒO@∞#fl"å~°∞ `«=∞ |OQÆàÏÅÃÑ·#, HÍ~°¡ÃÑ·# =ºH˜ÎQÆ`« Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
=^Œ∞Å∞‰õΩO\Ï~å? HõhãÖ WO\˜H˜ ~Ô O_»∞ HÍÔ~O¡ ^Œ∞‰õΩ, Ñ¨~åº=~°} ~°H} ∆õ xq∞`«OÎ
JO^Œ~O° ã≤\© |ã¨∞ûÖÖ’ „Ñ¨Ü∂« }O KÕ^•Ì=∞O>Ë XÑ¨C‰õΩO\Ï~å? Z=fi~°∂ Un

XÑ¨CHÀ~°∞. =∞#O^Œi r=#â‹b· Ñ¨~åº=~°} q^èfiŒ OãÖQÍ LO_»=K«∞Û. Pk"åã¨∞Å∞
=∂„`«"∞Õ Jhfl `åºQÆO KÕã≤ Ñ¨~åº=~°}Ïxfl HÍáê_®e.
áê~°¡"≥∞O@∞ *Ïs KÕã≤ XHõ ãÖ=`«û~°"≥∞ÿ<å J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@ìO
J=∞Å∞Ö’H˜ ~åHõáÈ=_®xfl Pã¨~å KÕã∞¨ H˘x J@g âßY gÅ~Ú#HÍ_çH˜ J_»=Ùefl
MÏm KÕ~ÚOKÕã∞¨ #Î flk. XHõ™êi MÏm KÕ~ÚOKÕ¿ãÎ JHõ¯_» "≥Ú#fl\˜ ^•HÍ L<åfl=∞x
~°∞A=Ù KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ U iHÍ~°∂¤ Pk"åã¨∞Å ^ŒQÆæ~° LO_»^Œ∞ HÍ|\˜ì
~ˆ ÃÑÑ¨C_»~Ú<å P K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ<å "å~°∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ á⁄O^ŒÖ~Ë ∞° .
„Ñ¨HÍâ◊O, Hõ~∂° flÅ∞, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~ü lÖÏ¡Ö #Å¡=∞Å J_»=ÙÅÖ’x K≥OK«∞
ÃÑO@Å#∞ J@g âßY D ãÖ=`«û~°=∞O`å MÏm KÕ~Úã¨∂<Î Õ LOk. J_»=ÙÖ’¡<Õ
Pk"åã¨∞Å‰õΩ Éèí∂q∞ ÃÑ·# Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊOKÕ K«@ìO áê~°¡"≥∞O@∞ P"≥∂^ŒO
á⁄OkO^Œx "åiH˜ K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_® i[~üfi J_»qÖ’ =º=™êÜ«∞"Õ∞O KÕ™êÎ~∞° |Ü«∞@‰õΩ
~°O_ç Éè∂í =ÚeÑ≤Ê™êÎO Jx K≥ÑÊ≤ |Ü«∞@‰õΩ `«~e° ã¨∞<Î åfl~°∞. WHõ¯_» Ñ¨k =∞Ok,
JHõ¯_» Ñ¨<fl≥ O_»∞ =∞Ok LO>Ë Wà‹\ ¡ Ï¡ Hõ_`» åO, XHõ ^ŒQiæÆ H˜ JO^Œ~∂° =¿ãÎ
HÍÅh Hõ\™ì˜ êÎ=∞x =∞Éèºí ÃÑ_»∞`«∞<åfl~°∞. J_»qÖ’<Õ LO>Ë _®Hõ~ì ü ~å_»∞, ã¨∂¯Å∞<åfl
\©K~« ∞° ¡ ~å~°∞ Jx Éˇkiã¨∞<Î åfl~°∞. WÑ¨Ê\˜Hˆ „Ñ¨HÍâ◊O lÖÏ¡Ö’ "åix Ñ¨ÓiÎQÍ
J_»q |Ü«∞@‰õΩ fã¨∞H˘KÕÛÜ«∞QÍ, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~Ö ü ’ XHõ ÃÑ^ŒÌ J@g „QÍ=∞O
^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ K«∞@∂ì L#fl ÃÑO@Å"åix KÕ~∞° ã¨∞<Î åfl~°∞. nx=Å¡ =O^ŒÖÏk K≥OK«∞
yi[#∞Å∞ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂^ŒO `«~åfi`« ‰õÄ_» ZO`À qÅ∞"≥#· Éè∂í q∞ Ç¨Ï‰õΩ¯#∞
Hõà=¡◊ ÚO^Õ HÀÖ’Ê`«∞<åfl~°∞.
JO^Œ∞Hˆ , JO^Œ"∞≥ #ÿ K«\ÏìÅ#∞ #=Ú‡H˘x #+¨áì ÈÜ«∂=∂ J#fl „Ñ¨âfl◊
Pk"åã¨∞Å∞ W"åfià◊ "Õã∞¨ ‰õΩO@∞<åfl~°∞. x*ÏxH˜ `«ÑC¨ JHõ¯_» ÖË^∞Œ . K«@Oì
=KÕÛã≤Ok HÍ|\˜ì WOHõ ~å[H©Ü∞« ã¨g∞Hõ~} ° JHõ¯~°Ö^Ë #Œ fl x~°H¡ º∆õ OÖ’ LOk.
=∞#k „áê^èqŒ ∞HõOQÍ x*Ï~ÚfÖËx áêÅ<å =º=ã¨.÷ „Ñ¨[Å XuÎ_Hç ,˜ „Ñ¨*Ï`«O„`«
L^Œº=∂Å XuÎ_Hç ˜ `«ÖÁyæ K«\ÏìÅ∞ KÕã∞¨ OÎ k QÍh Jq J=∞Å∞ HÍ‰õΩO_®
LO_»_®xH˜ ZO`« KÕÜ∂« Ö’ JO`å KÕã∞¨ OÎ k. JO^Œ∞=Å¡ „Ñ¨[Å "≥Ñ· Ù¨ #∞O_ç
~å[H©Ü∞« XuÎ_ç H˘#™êQÆ_O» J=ã¨~O° . Hõ=¸ºxã¨∞Å ì =O\˜ ~å[H©Ü∞« â◊‰Ωõ Å
Î ∞
K«\ÏìÅ#∂ "å\˜ J=∞Å∞#∂ Jã¨ÖË Ñ¨\Oì˜ K«∞HÀ‰õΩO_® XHõ ~°HOõ QÍ #+Öì KÕ¿ãÎ,
Zh˚"ÀÅ∞ =zÛ K«@Oì LO>Ë WOHõ ~å[H©Ü∞« L^Œº=∂ÖˇO^Œ∞‰õΩ Jx J@∞"≥Ñ· Ù¨
#∞O_ç JO`Õ á⁄~°áê@∞ KÕã∞¨ <Î åfl~Ú.
(ZHõ¯_» JK«Û~ÚOn `≥eÜ«∞^Œ∞)
_çÃãO|~ü 2007

XHõ Ç¨Ï‰õΩ¯–=O^Œ POHõ∆Å∞
J ÉèÜí ∂« ~°}ºOÖ’x Éè∂í =ÚÅÖ’ Pk"åã¨∞Å‰õΩ ~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO ™êQÆ∞
Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊOKåÅx x~°‚~ÚOzO^Œ#fl "å~°Î J=∂Ü«∞‰õΩÅ‰õΩ
ãÖ`À+Ö HõeyOz LO_»=K«∞Û#∞ QÍh "åã¨"Î åÅ∞ `≥eã≤#"åiH˜
=∂„`«O Pâ◊Û~°ºO HõeyOzOk. x*ÏxH˜ „Ñ¨Éèí∞`«fiO fã¨∞‰õΩ#fl
x~°Ü‚ ∂« ÅO@∂ Ñ¨„uHõÅÖ’ =KÕÛ "å~°Å Î #∞ J#∞=∂#OQÍ K«∂¿ã
P~ÀQÆºã¨∂K«H"õ ∞≥ #ÿ ÅHõ} ∆ O „Ñ¨[Å‰õΩ WÑ¨Ê\˜Hˆ JÅ=_çOk QÍh
Ñ¨„uHõÅ∞ `≥eqQÍ "åºMÏºxã¨∞<Î åfl=∞#∞‰õΩO@∂ "å\˜H˜ ÖËxáÈx
qâ◊fiã¨hÜ«∞`« HõeÊã¨∞Î<åfl~Ú. ZxflHõÅ∞ ^ŒQÆæiH˘KåÛ~Ú HÍ|\˜ì
„Ñ¨É∞íè `«fiO Pk"åã¨∞ÅÃÑ·# =~åÅ [Å∞¡ ‰õΩiÑ≤ã∞¨ #Î fl^Œx Ñ¨„uHõÅ∞
"åºMÏºxOK« _ » O , g∞_ç Ü « ∂ WO@~° ∂ fiº #∞Oz g∞_ç Ü « ∂
WO@~°∂fiº‰õΩ Ñ¨Ü∞« xOKÕ „ÑüÑ¨H∆õ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ^•xx JO^Œ∞H˘x
ZxflHõÖÁzÛ#Ñ¨C_Õ J_»q"åã¨∞Å∞ *Ï˝ÑH¨ Oõ =™êÎ~å Jx P"ÕâO◊ QÍ
Ñ¨Ù#~°∞K«Ûiù OK«_O» – Jk x["Õ∞<Õ"∂≥ ##fl Jaè„áêÜ«∞O HõeyOz
LO\Ï~Ú.
"≥Ú^Œ\˜ "åã¨=Î "Õ∞q∞@O>Ë "≥.· Zãπ „Ñ¨É∞íè `«fiO D q+¨Ü∞« OÖ’
fã¨∞HÀ=Åã≤# x~°Ü ‚ ∞« "Õ∞n ÖË^∞Œ . P x~°Ü ‚ ∞« O ^Õâ◊ áê~°"¡ ∞≥ O@∞
f¿ãã¨∞‰õΩOk. JÉèíÜ«∂~°}ÏºÅ`À ã¨Ç¨ ã¨HõÅ J~°}ÏºÅÖ’#∂
Pk"åã¨∞Å‰õÄ, =¸_»∞ `«~åÅ∞QÍ J_»q"åã¨∞Å∞QÍ L#fl W`«~°
„Ñ¨[Å‰õÄ ™êQÆ∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å`À ã¨Ç¨ ã¨HÅ õ qxÜ≥∂QÆ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∂ HõeÊã¨∂Î

áê~°"¡ ∞≥ O@∞ K«@Oì KÕãO≤ k. 'Pk"åã¨∞Å, W`«~° ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ J@g"åã¨∞Å
(J@gÇ¨Ï‰õΩ¯Å Ñï~°Hõ∆}) K«@ìO— Jx ¿Ñ~°∞ ÃÑ\˜ì# D âßã¨<åxfl ‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ
'J@gÇ¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì — Jx Ñ≤Å∞ã¨∞<Î åfl~°∞. =∞# áêÅ‰õΩÅ∞ ZÑ¨Ê\˜HÑõ C¨ _»∞ Q˘Ñ¨Ê
Ñ¨#∞Å∞ KÕã∞¨ #Î fl>Ëì =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° `«ÑÊ¨ P`«‡q=∞~°≈ KÕã∞¨ HÀ~°∞. P q+¨Ü∞« OÖ’
Wk J™ê^è•~°}"≥∞#ÿ K«@Oì . =Åã¨áêÅ#Ö’#∂, P `«~∞° "å`« ‰õÄ_» J_»=ÙÅ#∞
Ñï~°H˜∆OKÕ „Ñ¨„H˜Ü«∞ J@g Éèí∂=ÚÅÖ’ `«~°`«~åÅ∞QÍ x=ã≤ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å
Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ QÆ∞iÎOK«_O» Ö’ qÑ¶Å ¨ =∞~ÚO^Œh, J_»q"åã¨∞Å~Ú# Ã+_»∂ºÅ∞¤
`≥QÅ Æ ‰õÄ W`«~° ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ J_»q"åã¨∞Å‰õÄ J<åºÜ«∞O KÕãO≤ ^Œh D K«@Oì
LáÈ^•…`«OÖ’ ~å™ê~°∞. P ã¨`åºxfl QÆ∞iÎOz D K«\Ïìxfl KÕâß=∞<åfl~°∞. WOHõ
~å¢+¨ì „Ñ¨É∞íè `«fiO KÕÜ∞« =Åã≤O^Õ=ÚOk? áê~°"¡ ∞≥ O@∞ KÕã#≤ K«\Ïìxfl QÆ∞iÎã∞¨ <Î åfl=∞x
x~°Ü ‚ ∞« O KÕ™êÎ~å? QÆ∞iÎOK«_O» ÖË^xŒ x~°Ü ‚ ∞« O KÕ¿ã ¿ãfiK«Ûù "åiH˜ LO^•?
~Ô O_»= "åã¨=Î O Uq∞@O>Ë 2006 _çÃãO|~üÖ’ áê~°"¡ ∞≥ O@∞ *Ïs KÕã#≤
D K«@Oì 2008 [#=i ^•HÍ J=∞Å∞Ö’H˜ ~åÖË^∞Œ . H˘xfl K«\ÏìÅ∞ ZÑ¨C_»∞
J=∞Å∞Ö’H˜ =™êÎÜ«∞<Õk P K«@ìOÖ’<Õ ~åã≤ LO@∞Ok. H˘xfl '„Ñ¨Éèí∞`«fiO
J=∞Å∞Ö’H˜ `≥zÛ#Ñ¨C_»∞— J=∞Å=Ù`åÜ«∞x ~åã≤ LO@∞Ok. áê~°¡"≥∞O@∞
UHõ„w=OQÍ P"≥∂kOz# K«\Ïìxfl ‰õÄ_® HÍ~°ºx~åfiÇ¨ÏHõ âßY D J=HÍâßxfl
"å_»∞H˘x J=∞Å∞Ö’H˜ `Õ‰Ωõ O_» LO_»=K«∞Û. JÑ¨C_»∞ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O
J=∞Å∞Ö’H˜ `≥=∞‡x P^ÕtOK«*ÏÅ=Ù. Ñ¨ÓiÎQÍ J„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ"∞≥ #ÿ D ã≤u÷ XHõ
<åºÜ«∞ã≤^•úO`« ã¨∂„`«OQÍ QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄Ok LOk. J@gÇ¨Ï‰õΩ¯Å K«\Ïìxfl "≥O@<Õ
J=∞Å∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ~å‰õΩO_® „Ñ¨É∞íè `«fiO fã¨∞H˘zÛ#Ñ¨C_»∞ J=∞Å=Ù`«∞O^Œx
~åÜ«∞_»O "≥#∞Hõ, XHõ ãÖ=`«û~°O ^•xx J=∞Å∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ~åHõáÈ=_»O "≥#∞Hõ
KåÖÏ XuÎà√◊ ¡ Ñ¨xKÕ™êÜ«∞<Õk =¸_»= "åã¨=Î O. Pk"åã¨∞Å J_»q Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞
QÆ∞iÎOKÕ D K«@=ì ∞O>Ë KåÖÏ=∞OkH˜ W+Öì ÖË^∞Œ . Pk"åã¨∞Å‰õΩ J_»=ÙÅÖ’
L=∞‡_ç Ñ¶Å ¨ ¿ãHõ~}
° Ç¨Ï‰õΩ¯ W¿ãÎ Ñ¶~¨ "° åÖË^∞Œ QÍh =ºH˜QÎ `Æ « ™êQÆ∞ Ç¨Ï‰õΩ¯ W¿ãÎ
J_»=ÙÅ∞ <åâ◊#O J~ÚáÈ`åÜ«∞x, =#º„áê}∞Å∞ JO`«iOzáÈ`åÜ«∞x
Ñ¨~åº=~°}"å^Œ∞Å∞ JÉèºí O`«~O° ÃÑ_»∞`«∂ =KåÛ~°∞. J_»=ÙÅ#∞ á⁄ÖÏÅ∞QÍ#∂
P ÃÑ·# #QÆ~åÅ∞QÍ#∂ =∂iÛ Éè∂í =ÚÅÃÑ·, Wà◊Ã¡ Ñ·, HÍ~°Ã¡ Ñ· Jxfl\˜ÃÑ· ã¨fiO`«
Ü«∂[=∂#º Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊOz# <åQÆiHõ`‰« Ωõ "å~°ã∞¨ Öˇ#· "å~°∞ Pk"åã¨∞Å‰õΩ
=∂„`«O `å=Ú ™êQÆ∞KÕã∞¨ ‰õΩO@∞#fl Éè∂í =ÚÅÃÑ·# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ W"˘fi^Œ#Ì _»O U
~°H"õ ∞≥ #ÿ h`À J~°O÷ HÍ^Œ∞. Pk"åã¨∞Å∞ |uˆH ™ê÷~ÚÖ’ J_»=ÙÅÖ’ =º=™êÜ«∞O

KÕã¨∞‰õΩO>Ë J_»=ÙÅ∂ JO`«iOzáÈ=Ù, =#º=∞$QÍÅ∂ JO`«iOzáÈ=Ù.
qxÜ≥∂QÍxfl JO`«‰õΩq∞Oz# ™ê÷~ÚH˜ ÃÑOz# <åQÆiHõ`Õ „Ñ¨Hõ$u H©∆}`«‰õΩ
HÍ~°}=∞~ÚOk. ^•xx U =∂„`«O `«yOæ K«∞HÀ=_®xH˜ ã≤^ÑúŒ _¨ x» "å~°∞ <À~°∞
ÖËx „Ñ¨[Å g∞^Œ POHõÅ ∆ ∞ ÃÑ@ì_O» ^Œ∞~å‡~°Oæ .
ÃÑ·QÍ D ^Œ∞~å‡~°"æ ∞≥ #ÿ PÖ’K«#‰õΩ XHõ |Å"≥∞#ÿ JO_» ‰õÄ_® ^˘iHÕk.
"ÕÔ~=~À HÍ^Œ∞, ™êH∆Í`«∞Î ÉèÏq ÉèÏ~°`« „Ñ¨^è•x ~åÇ¨˙ÖòQÍOkè D qHõ$`«
Ñ¨~åº=~°}"å^•xH˜ =∞^Œ`Ì ∞« QÍ xeKå_»∞. J@gâßY‰õÄ D K«@Oì JO>Ë W+Öì
ÖË^∞Œ . "åà◊‰¡ Ωõ K≥@O¡ >Ë „¿Ñ=∞x HÍ^Œ∞. _»|∞ƒezÛ K≥@∞¡ H˘@∞ì‰Ωõ áÈ`Õ K«∂ã¨∂Î
LO_Õ PKå~°O J@gâßYÖ’ J<åkQÍ LOk. J~Ú`Õ D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’
„Ñ¨ÑÖK«ÉÏºO‰õΩ =O\˜ ãÖã¨÷Å∞ J@g ãÖ~°Hõ∆}‰õΩ ÉèÏsQÍ x^èŒ∞Å∞
QÆ∞=∞‡iã¨∞<Î åfl~Ú. "åiH˜ ã¨ÇÏ≤ `«O K≥@O¡ >Ë „¿Ñ=∞x HÍ^Œ∞. qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ Ñ¨~åº=~°}
H©}
∆ `«‰Ωõ HÍ~°}"≥∞#ÿ áêâßÛ`«º r=#â‹e· h, ^•xx J#∞HõiOKÕ =∞#É’\˜ ^ÕâßÅ
^èxŒ Hõ =~åæÅ r=#â‹e· h K≥‰Ωõ ¯K≥^~Œ ‰° Ωõ O_» HÍáê_»∞`«∂ (^•xÃÑ·# KåÖÏ ÃÑ@∞ì|_»∞Å
Éèqí `«=ºO P^è•~°Ñ_¨ ç LOk HÍ|\˜)ì Ñ¨~åº=~°} ã¨=∞`«∞Åº`« =∞s ^≥|ƒ u#‰õΩO_»
K«∂ã¨∞HÀ"åÅO>Ë WOHÍ q∞ye L#fl J_»=ÙÅ#∞ Ñ¨kÅOQÍ HÍáê_»@O
J=ã¨~=° ∞#fl QÆ∞iÎOÑ¨Ù D x^è∞Œ Å „Ñ¨"åÇ¨xH˜ HÍ~°}O. áÈbã¨∞Å‰õÄ W+Öì ÖË^∞Œ .
#HõûÖˇ·@∞¡ |ÅOQÍ LO_Õ „áêO`åÅÖ’ J_»=ÙÅÖ’x P"å™êÅxfl\˜h
|Å=O`«OQÍ<≥<· å ã¨~ˆ MÏm KÕ~ÚOK«_"» ∞Õ #HõûÖˇ@ · #¡ ∞ Ui"ÕÜ∞« _®xH˜ J#∞=~Ú#
=∂~°æO J#fl Jaè„áêÜ«∞O áÈbã¨∞ Ü«∞O„`åOQÆOÖ’ ZÑ¨Ê\˜ #∞O_À LOk.
Kèf« ãÎ Qπ _Æ Ö
£è ’#~Ú`Õ ã¨ÖÏfiA_»∞O ¿Ñ~°∞`À ¢ÃÑ·"\ Õ ò Ç¨ÏO`«Hõ =Ú~îå‰õΩ ~°H}
∆õ HõeÊOz
J_»=ÙÅ#∞ |Å„Ñ¨Ü≥∂QÆO`À MÏm KÕ~ÚOKå~°∞. J_»=ÙÅÖ’ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞
Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ QÆ∞iÎOK«_»O '#HõûÖˇ·@¡ Ui"Õ`«—‰õΩ Jâ◊xáê`«O Jx áÈbã¨∞Å
Jaè„áêÜ«∞O. WHõ =∞^èºŒ ÉèÏ~°Ò« Ö’x Jáê~° Yx[ ãÖÑ¨^Œ g∞^Œ Hõ<flÕ ã≤# iÅÜ«∞<£û,
lO^•Öò, \Ï\Ï =O\˜ Ü«∂[=∂<åºÅ‰õÄ, "åi`À "ÕÅHÀ@¡ ~°∂áêÜ«∞Å
ZO."À.Ü«ÚÅ∞ ~åã¨∞H˘x Hõq∞+¨#∞¡ á⁄Ok# ã¨HÅ õ ~å[H©Ü∞« Ñ¨HÍ∆ Å <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ
‰õÄ_® D K«@ìO JO>Ë W+¨ìO ÖË^Œ∞. W\Ï¡QÆ~Ú`Õ ÉèÏ~°`« Pi÷Hõ =$kúˆ~@∞
ã≤OQÆÑÓ¨ ~ü<À, K≥<· å<À Z#fl_»∞ ^•>Ë#∞? Wxfl JÉèºí O`«~åÅ #_»∞=∞ XHõ¯ ãÖ=`«û~°O
PÅã¨ºOQÍ<≥<· å J@gÇ¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛO^ŒO>Ë Pâ◊Û~°º"Õ∞. ^•x
Ñ¨ÓiÎ Hõ^Œä |Ü«∞\˜H˘zÛ# ~ÀA Z=ix Jaè#OkOKåÖ’ `≥Å∞ã¨∞OÎ k. z=i
"åã¨=Î "Õ∞q∞@O>Ë D ãÖ=`«û~° HÍÅOÖ’ D K«@Oì J=∞Å∞‰õΩ QÆO_çH˘>Ëì

„Ñ¨Ü∞« `«flO =∞# ~å¢+Öì `À ã¨Ç¨ Jxfl ~å¢ëêìÖ’¡#∂ [iyOk. J_»=ÙÅÖ’ LO@∂
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ J#∞Éèqí ã¨∂Î LO>Ë Hõ^• D K«@Oì Ñ¶e¨ `«O á⁄O^Õk? Jk J=∞Å∞Ö’H˜
=KÕÛ Ö’Ñ¨Å J_»=Ùefl MÏm KÕ~ÚOKÕ¿ãÎ J=∞Å∞Ö’H˜ =zÛ# `«~∞° "å`« QÆ∞iÎOÑ¨Ù
á⁄O^Œ_®xH˜ UO Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ LO\Ï~Ú? =∞# ~å¢+Öì Ö’x #Å¡=∞Å J_»=ÙÅ
#∞Oz K≥OK«∞Å#∞ |Ü«∞@‰õΩ `«i"Õ∞¿ã „Ñ¨„H˜Ü«∞ D K«\Ïìxfl áê~°¡"≥∞O@∞
P"≥∂kOz# `≥Å¡"åˆ~ "≥Ú^ŒÅ~ÚOk. x#fl "≥Ú#fl\˜^•HÍ H˘#™êyOk.
J_»=ÙÅÖ’ LO>Ë g∞ Wà◊√¡ HÍÖËÛ™êÎO Jx áÈbã¨∞Å∞ ÉˇkiOKå~°∞. WHõ¯_»
XHõ~∂° JHõ¯_» XHõ~∂° LO>Ë g∞‰õΩ ¿ã=Å∞ JOkOK«ÖOË , XHõ ^ŒQ~æÆ ‰° Ωõ ~°O_ç
Jx W`«~° „Ñ¨É∞íè `«fi âßYÅ∞ ‰õÄ_» "åiÃÑ· XuÎ_ç ÃÑ\Ïì~Ú.
#Å¡=∞Å J_»=ÙÅÖ’ ^•^•Ñ¨Ù 40 "ÕÅ =∞Ok K≥OK«∞Å∞ LO\Ï~°x
JOK«<å. g~°O`å JÉèÜ í ∂« ~°}ºOÖ’#∂, JÉèÜ í ∂« ~°}ºO JOK«∞<å rq™êÎ~∞° .
D ~ÀA "åiH˜ JÉèÜ í ∂« ~°}ºOÖ’ ™êQÆ∞ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊ™êÎ=∞O@∞#fl „Ñ¨É∞íè `«fiO
P Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ QÆ∞iÎOz# K«\Ïìxfl áê~°"¡ ∞≥ O@∞ P"≥∂kOz# `«~∞° "å`«, ^•x J=∞Å∞
"≥Ú^ŒÅÜÕ∞º Ö’Ñ¨Å, "å~°O^Œih J_»q #∞Oz |Ü«∞@‰õΩ `«i"Õ∞¿ã „Ñ¨Ü∞« `«flO
QÆ\ì̃QÍ KÕã≤Ok. H˘xfl "ÕÅ =∞Ok |Ü«∞\˜H˘KÕÛâß~°∞ ÖË^• J_»qÖ’x `«=∞
Éè∂í =ÚÅ∞ =^Œ∞Å∞H˘x JáêÊÑ¨Ó~ü =O\˜ ™ê¿ÑHõO∆ QÍ ÃÑ^Œ=Ì ~Ú# T~°Ö ¡ ’ KÕ~å~°∞.
JHõ¯_» Hõ\™ì˜ êÎ=∞x Ç¨g∞ WzÛ# Wà◊√¡ ÖË=Ù. _»|∞ƒe™êÎ=∞x Ç¨g∞ WzÛ# Éè∂í =ÚÅ∞
ÖË=Ù. "≥#H˜¯ "≥o¡ J@gÇ¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì "åi Ç¨Ï‰õΩ¯ÅH˜KÛÕ QÆ∞iÎOÑ¨Ù#∞ á⁄O^Õ
J=HÍâ◊=¸ ÖË^∞Œ . "å~°∞ =keÃÑ\˜ì =zÛ# Éè∂í =ÚÅÖ’ J@gâßY "≥ÚHõ¯Å∞
<å>Ëã≤ áê¡O>Ë+#¨ ∞¡ KÕÑ\ ¨ #ì˜ ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ ã¨ÇÏ≤ `«O L<åfl~Ú.
Y=∞‡O lÖÏ¡ Éè„í ^•K«ÅO _çq[<£Ö’ Kèf« ãÎ Qπ _Æ £è #∞Oz ã¨ÖÏfiA_»∞O ^≥|ƒ‰õΩ
áêiáÈ~Ú =zÛ J_»=ÙÅÖ’ P"å™êÅ∞ U~°Ê~°K∞« ‰õΩ#fl Q˘uÎHÀÜ«∞Å QÆ∞_çÃãÅ#∞
J@gâßY Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ `«QÆÅÉˇ\˜ì# Ñ¶¨∞@#Å∞ D ãÖ=`«û~°HÍÅOÖ’ J<ÕHõO
[iQÍ~Ú. ã¨ÖÏfiA_»∞O „áê~°OÉè=í ∞~ÚOk 2005 E<£Ö’. JÑ¨Ê\˜flOz Jk
^ŒO`≥"å_» lÖÏ¡Ö’x J_»q „áêO`« Pk"åã¨∞Å#∞ |Å„Ñ¨Ü∂≥ QÆO`À ~°ÇÏ¨ ^•i
ta~åÅÖ’H˜ `«~e° OKÕ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕãO≤ k. ^•xH˜ `«ÖÁQÆ_æ O» W+Öì ÖËx Pk"åã‘
‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’H˜ áêiáÈ~Ú =zÛ J_»=ÙÅÖ’
QÆ∞_çÃãÅ∞ "Õã¨∞H˘x Ñïã¨~° „QÍ=∂ÅÖ’ ‰õÄe KÕã¨∞H˘x |`«Hõ™êQÍ~Ú. D
‰õΩ@∞OÉÏÅ "å~°∞ ^•^•Ñ¨Ù Ñ¨k"ÕÅ =∞Ok LO\Ï~°x JOK«<å. Z‰õΩ¯= ÉèÏQÆO
2005 E<£–_çÃãO|~ü =∂™êÅ =∞^èºŒ áêiáÈ~Ú =KåÛ~°∞. J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å

K«@Oì „Ñ¨HÍ~°O 2005 _çÃãO|~ü 13 <å\˜H˜ J_»=ÙÅÖ’ Pk"åã¨∞Å∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl
Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ =∂„`«"∞Õ QÆ∞iÎOÑ¨Ù Åaèã∞¨ OÎ k. HÍ|\˜ì P K«@Oì J=∞Å∞Ö’H˜ =KÕÛ
Ö’Ñ¨Å "åi P"å™êÅ#∞ `«QÖ Æ Éˇ\ì˜ Kèf« ãÎ Qπ _Æ ‰£è Ωõ `«i"Õ∞¿ãÎ "åi Éˇ_^» Œ áÈ`«∞O^Œx
Éè„í ^•K«ÅO J@gâßY JkèHÍ~°∞Å∞ ÉèÏqOKå~°∞. Ñ¨^Õ Ñ¨^Õ Wà◊√¡ HÍÅÉˇ\Ïì~∞° . D
~ÀA JÉèÜ í ∂« ~°}ÏºÅÖ’ ã¨ÇÏ≤ `«O Pk"åã¨∞Å‰õΩ ™êQÆ∞Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊ™êÎ=∞O@∞#fl
„Ñ¨É∞íè `åfixfl XHõ „Ñ¨âfl◊ J_»QÍe. D ãÖ=`«û~° HÍÅOÖ’ „Ñ¨HÍâ◊O, =∞Ç¨Ï|∂Éò#QÆ~Å ü
#∞Oz Y=∞‡O ^•HÍ, K≥OK«∞Å #∞Oz Q˘uÎHÀÜ«∞Å ^•HÍ |Å=O`«OQÍ J_»=ÙÅ#∞
MÏm KÕ~ÚOz# Pk"åã‘ ‰õΩ@∞OÉÏÅhfl uiy `«=∞ Tà◊¡‰õΩáÈ~Ú `«=∞
Éèí∂=ÚÅÖ’ J@gâßY "≥ÚHõ¯Å∞ <å\˜ LO>Ë "å\˜x Ñ‘ˆHã≤ ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ
™êQÆ∞KÕã∞¨ H˘x |`«H=õ K«∞Û##fl |Ç≤Ï~°OQÆ „Ñ¨H\ õ # KÕ™êÎ~å?
PO„^èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ
20 [#=i 2008
('K«\ÏìÅ∞ Pk"åã¨∞Å#∞ "≥∂ãÖ KÕâßÜ«∂?— "åºãÖÖ’ ~åÇ¨ïÖòQÍOkè

QÆ∞iOz ~åã≤# H˘xfl "åHÍºÅ∞ WO^Œ∞Ö’ iÑ‘\ò J=_»O =Å¡ "å\˜x
Z_ç\ò KÕâßO.)

L^•~°"å^Œ q^è•<åÅ∞
Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ "≥eH˜ fÜ«∞_»O HÀã¨"∞Õ HÍHõ "å\˜ Ñïëê¯~°O HÀãÖ ‰õÄ_®
Ñ¨x KÕ¿ã"åiH˜ H˘O`«HÍÖÏxH˜ qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ qã¨∞QÆ∞ =ã¨∞OÎ k. U
„Ñ¨Ü∞« `«fl=¸ =ÚO^Œ∞‰õΩ #_»=^Œ∞, U Ñïëê¯~°=¸ ™êÑ¶Q‘ Í ™êQÆ^∞Œ .
HÍy`«O g∞^Œ K«^∞Œ =Ù‰õΩ#flÑ¨C_»∞ ã¨Ê+Öì QÍ HõxÑ≤OKÕ K«\ÏìÅ∞ J=∞Å∞
^•HÍ =KÕÛãïH˜ JÜ≥∂=∞Ü«∞OQÍ, Jã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú.
K«∂ã¨∞OÎ _»QÍ<Õ "å\˜Ö’ H˘xfl "åHÍºÅ∞ J~å÷xfl =∂ˆ~Ûã¨∞‰õΩO\Ï~Ú.
ÖËx Ñ¨^•Å∞ =zÛ ‰õÄ~°∞ÛO\Ï~Ú. L#flq =∂Ü«∞=∞=Ù`å~Ú. K«\ÏìÅ∞
KÕ¿ã "åi ÅHõº∆ "Õ∞q∞\’ QÍh "å\˜ #∞O_ç Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ á⁄O^•Åx
K«∂¿ã"åiH˜ Jq XHõ ~°HOõ QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú, "å\˜x J=∞Å∞ KÕÜ∞« =Åã≤#
„Ñ¨É∞íè `«fi JkèHÍ~°∞Å‰õΩ Jq WOH˘Hõ ~°HOõ QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. ÃÇ·ÏHÀ~°∞,ì
ã¨∞„Ñ‘OHÀ~°∞ì <åºÜ«∞=¸~°∞Å Î qÇ¨ÏOQÆgHõ} ∆ ÏxH˜ JOÉÏh ™È^Œ~∞° Å
Pã≤Î `«QÍ^•, =∂ˆ~_»∞q∞e¡Ö’ yi[#–yi[<Õ`~« ∞° Å Pã≤Î `«QÍ^• ~Ô O_»∂
XˆH f~°∞QÍ HõxÑ≤™êÎ~Ú. ~Ô O\˜H© "å~°∞ =iÎOÑ¨*¿Ë ã ã¨∂„`«O XHõ>.Ë
JO^Œ∞Hˆ Pk"åã¨∞Å, W`«~° ¿Ñ^ŒÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ ~°H}∆õ HõeÊOKÕ
K«\ÏìÅ∞O_ç UO „Ñ¨Ü∂≥ [#O Jx KåÖÏ™ê~°∞¡ JxÑ≤ã∞¨ OÎ k. H˘OK≥O
Py, P K«\ÏìÖË ÖË#@ì~Ú`Õ Ñïã≤u÷ Z\Ï¡Q∞Æ O_Õk Jx PÖ’z¿ãÎ
`«Ñ¨Ê P PÖ’K«#‰õΩ ã¨=∞`«∞ÅºO X#QÆ∂_»^Œ∞. |Ç¨ïâß U
HÍHõfÜ«ÚÅ HÍÅOÖ’<À, QÀÖÁ¯O_» #"å|∞Å HÍÅOÖ’<À =∂‰õΩ
g∞ K«\ÏìÅ∞ =^Œ∞,Ì Jq WKÕÛ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∂ =^Œ∞,Ì Jã¨Å∞ g∞ áêÅ<Õ
=^Œ∞Ì Jx u~°ã¯¨ iOKÕ J=HÍâ◊O „Ñ¨[Å‰õΩ LO_çO^Õ"∂≥ QÍh W"åfià◊

ÖË^∞Œ . ~å[ºO =∞#efl J_çy =∞# <≥u#Î =zÛ ‰õÄ~ÀÛ^Œ∞. Jk WÑ¨Ê\˜Hˆ =∞# <≥u#Î
‰õÄ~˘Ûx LOk. ^•xx HÍ^Œx U QÆ∞Ç¨ÏÖ’H© áÈÖË=Ú. U H˘O_» HÀ#ÅÖ’H© áÈÖË=Ú.
„Ñ¨`ºÕ HÕz, 'ãÖÑ¨#fl—"≥∞#ÿ J_»=ÙÅÖ’ x=ã≤OKÕ Pk"åã¨∞Å∞ ~å*Ïºxfl Z\˜ì
Ñïã≤u÷ Ö’#∂ `«ÑÊ≤ OK«∞HÀÖË~∞° . HõÅÑ¨, "ÕQOÆ QÍ áêˆ~ U~°∞,¡ qÅ∞=~Ú# "≥ÚHõ¯Å∞,
<ÕÅ HÕk Yx[ ãÖÑ¨^Œ – g\˜Ö’ ^Õxh áêÅ‰õΩÅ∞ =^Œ∞Å∞HÀ~°∞. D ~ÀA U
ã‘`å~å=∞~åE, H˘=Ú~°Ocè=¸ ~å*Ïºxfl J_»=ÙÅÖ’H˜ ~å‰õΩO_® PÑ¨Ö_Ë ∞» –
=∂"À~Úã¨∞Å ì `À ã¨Ç¨ Z=iH© Wk `å`å¯eHõOQÍ `«ÑÊ¨ ™ê^èºŒ O HÍ^Œ∞.
JO^Œ∞Hˆ J^Õ ~å[ºO KÕ`« K«\ÏìÅ∞ KÕ~ÚOK«∞HÀ"åe. "å\˜x J=∞Å∞
KÕ~ÚOK«∞HÀ"åe. P ~å[ºO xÜ«∞O`«$`«fi ~å[ºO HÍHõ „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ~å[ºO
HÍ=_»O =∞Oz^Œ~ÚOk. Jk =\˜ì ~å[H©Ü∞« „Ñ¨*Ï™êfi=∞º"Õ∞ HÍHõ, ™ê=∂lHõ
ãÖHˆ =∆ ∞O, ã¨=∞<åºÜ«∞O "≥Ú^ŒÅ~Ú# qÅ∞=Å∞ „Ñ¨H\ õ O˜ K«∞‰õΩ#fl ~å[ºO HÍ=_»O
=∞s =∞Oz^Œ~ÚOk. áêÅ‰õΩÅ∞ `«=∞O`«@ `å=Ú ~å*ÏºxH˜ „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
ã¨fiÉèÏ=O W"åfiÅx HÀ~°∞HÀÖË^∞Œ . JÖÏˆQ `«=∞O`«@ `å=Ú ^•xx ãÖHˆ =∆ ∞
~å[ºOQÍ ~°∂á⁄OkOKåÅh HÀ~°∞HÀÖË^∞Œ . áêi„âßq∞Hõ, ™êOˆHuHõ „Ñ¨QuÆ HÍ~°}OQÍ
~å[ºO =∂#= rq`«OÖ’x Jxfl áê~å≈fiÅ#∂ `«# JkèHÍ~°O ÑïkèÖ’H˜
`≥K∞« Û‰õΩO@∞#fl ^ŒâÖ◊ ’–D =∂~°∞Ê `«ÑÊ¨ ^Œx „QÆÇÏ≤ Oz# "å~°∞ áêi„âßq∞Hõ, ™êOˆHuHõ
„Ñ¨QuÆ =Å¡ ~åQÆÅ „Ñ¨Ü∂≥ *<åÅ∞ JO^ŒiH© ^ŒHÍ¯ÅO>Ë ™ê~°fi[h# =∞~ÚáÈ~Ú#
~å[ºO „Ñ¨*Ï™êfi=∞º ~°∂ÑÖ fã¨∞HÀ"åÅx HÀ~å~°∞. Jk X#QÆ∂_ç# „Hõ=∞OÖ’
Jk ‰õÄ_® KåÅ^Œx, P „Ñ¨QuÆ Ñ¶Ö ¨ ÏÅ∞ JO^ŒiH© ^ŒHˆ ¯@@∞¡ K«∂¿ã ÉÏ^èºŒ `«
„Ñ¨Éèí∞`«fi"Õ∞ fã¨∞HÀ"åÅx _ç=∂O_£ KÕ¿ã ~ÀAÅ∞ =KåÛ~Ú. Jq `«~°K«∞QÍ
áÈ~å\ÏÅ∞, L^Œº=∂Å∞, PO^Àà◊#Å ~°∂ÑÖÖ’ =KåÛ~Ú. D ~°HõOQÍ
ÃÑ@∞ì|_ç^•s áêi„âßq∞Hõ ã¨=∂[OÖ’ J@ì_∞» QÆ∞# L#fl „Ñ¨[Å∞, `«=∞‰õΩ P
=º=ã¨÷ `≥KÛÕ „Ñ¨QuÆ Ö’ "å\Ï HÀ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.
Jk |Å=O`«OQÍ WzÛ# Ç¨Ï‰õΩ¯ HÍ|\˜ì ZÑ¨C_»∂ ã¨„Hõ=∞OQÍ J=∞Å∞
HÍ^Œ∞. ^•xx J=∞Å∞ KÕã,≤ „Ñ¨[Å‰õΩ JOkÜ«∞º=Åã≤# JkèHÍ~° Ü«∞O„`åOQÆOÖ’x
JÅã¨`«fiO, Jqhu† P Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ W=fi_»O =Å¡ Pã¨∞ÎÅ∂, JkèHÍ~°=¸
HÀÖ’ÊÜÕ∞"åi HõÑ¨@Ñ¨Ù Z`«∞ÎQÆ_»Å∞ "å\˜x J=∞Å∞ HÍxÜ«∞º=Ù. HõhãÖ
<åºÜ«∞™ê÷<åÅ "≥Y· ~°~Ú<å "≥∞~°∞QÆ∞QÍ LO>Ë H˘O`«Ö’ H˘O`« „Ñ¨Ü∂≥ [#O HõeQˆ k.
HÍx Pk"åã‘ „Ñ¨ [ Å‰õ Ω Ç¨ Ï ‰õ Ω ¯Å∞ Hõ e ÊOKÕ K« \ Ïì Å #∞ ã¨ ∂ ÷ Å OQÍ
"åºMÏºxOKÕ@Ñ¨C_»∞ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ L^•~°OQÍ =º=Ç¨ÏiOz# ãÖ^Œ~åƒùÅ∞,

qâßÅ ^Œ$HõÊ^äOŒ `À f~°∞ÊezÛ# ãÖ^Œ~åƒùÅ∞ L<åfl Jk JÑ¨C_»ÑC¨ _»∞ =∂„`«"∞Õ
[iyOk. ~ÀA"åsQÍ <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞ qKåiOKÕ Hˆ ã¨∞ÅÖ’ ãÖHˆ =∆ ∞ K«\ÏìÅ#∂,
ã¨=∞<åºÜ«∂xfl JOkOKÕ ÅHõº∆ O`À KÕã#≤ K«\ÏìÅ#∂ "åºMÏºxOKÕ@Ñ¨C_»∞
`«=∞‰õΩ JÅ"å@~Ú# "≥Y · ix q_»<å_ç ^Œ∂~°^$Œ +≤`ì À ÑïjeOKÕ [_ôÅ ˚ ∞ J~°∞^Œ∞.
[_ç˚ Ñ¨^qŒ H˜ ~å*ÏºOQÆO KåÖÏ J~°›`«ÖË ÃÑ\Õì k QÍh, ‰õÄÑ¨ã=÷¨ ∞O_»∂HÍÅ∞
J#~°∞›Åx K≥ÑÊ¨ ÖË^∞Œ . Z‰õΩ¯= =∞Ok [_çÅ ˚ ∞ ÉÏqÖ’ HõÑÊ¨ ÖË. nx Ñ¶e¨ `«O
Uq∞@O>Ë U*ˇhûÖ’ Éè∂í q∞ÃÑ·# P=yO[O`« Ç¨Ï‰õΩ¯ÖËx yi[<Õ`~« ∞° Å∞ Hˆ =ÅO
HÀ~°∞ì ¿ãì P~°~¤ `¡° À Uà◊¡ `«~|° _ç Éè∂í =ÚÅ∞ J#∞Éèqí ã¨∞<Î åfl~°∞.
JÅã¨`fi« O, Jqhu, ^Œ$+≤Ö ì ’ÑÖ =O\˜ J=ÅHõ} ∆ ÏÖË HÍHõ L^ÕâÌ º◊ Ñ¨Ó~°fiHõ"∞≥ #ÿ
H“\˜ÅºO ‰õÄ_® Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ ÃÑ^ŒÌ P@OHõO J~ÚOk. QÆ_z» # XHõ\#˜ fl~°
^Œâß|Ì HÍÅOQÍ „Ñ¨H$õ u =#~°∞Å Ñ¨@¡ #Ü«∂ L^•~°"å^Œ q^è•<åÅ‰õΩO_Õ "≥Y· iH©,
Pk"åã¨∞Å‰õΩ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊOz# K«\ÏìÅ "≥#∞Hõ LO_Õ ã¨=∞<åºÜ«∞ ã¨∂„`åxH©
=∞^èºŒ XHõ xâ◊≈|Ì áÈ~°∞ #_»∞ã¨∞#Î flk. =#~°∞Å∞ ZHõ¯_»∞<åfl J=∂O`«O Hõ|oOKåÅ#flk
#Ü«∂ L^•~°"å^Œ ÃÑ@∞ì|_ç^•s q^è•#O "≥Y· i. Wk XHõ "≥Ñ· Ù¨ "ÕQOÆ QÍ ^Õâá◊ êÅ<å
q^è•#OQÍ =∂~°∞`«∞#flk. =∞~˘Hõ"Ñ·≥ Ù¨ ZÑ¨Ê\˜#∞O_À Pk"åã¨∞Å∞ `«=∞ HÀãÖ H˘\Ï¡_ç
™êkèOK«∞‰õΩ#fl Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ D ^ŒâÖ ◊ ’<Õ K«@Oì ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. 1996Ö’ 'ÃÑ™ê—
K«@Oì =zÛOk. Jk U*ˇhû „áêO`åÅÖ’ ã¨fiÜ«∞OáêÅ# Ç¨Ï‰õΩ¯ HõeÊOz# ~å*ÏºOQÆ
P^ÕâO◊ . 2006Ö’ ZÑ¨Ê\˜#∞O_À Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞#Î fl J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì =zÛOk.
Hˆ =ÅO áÈ_»∞ Éè∂í =ÚÅ‰õΩ Ñ¨\Ïìe=fi_»"∞Õ HÍHõ J_»=ÙÅÖ’ J<ÕHõ =ºH˜QÎ `Æ ,« ™ê=¸Ç≤ÏHõ
"å_»HÑõ Ù¨ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ D K«@Oì Wã¨∞OÎ k.
'ÃÑ™ê—#∂, J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«\Ïìhfl =∞#ã¨∂ÊùiQÎ Í Q“~°qOKÕ@@ì~Ú`Õ
J@g ãÖÑ¨^#Œ ∞ ÃÑ@∞ì|_ç^•s HõOÃÑhÅ‰õΩ qãïÎ "Õã≤ =_çO¤ K«_O» ™ê^èºŒ O
HÍ^Œ∞. HÍ|\ì̃ "å\˜`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_» 'Jaè=$kú— KÕÑ_¨ ∞» `«∞<åfl~°∞. 'ÃÑ™ê—
K«@Oì Ö’x xÜ«∞=∂Å#∞ Q“~°qOK«‰Ωõ O_® áÈÅ=~°O Éè∂í ¿ãHõ~} ° KÕ¿ãã¨∞<Î åfl~°∞.
'ã¨fiÜ«∞OáêÅ#— QÆÅ Pk"åã‘ „QÍ=∂Å∞ `«=∞ Jaè„áêÜ«∂Å`À xq∞`«OÎ ÖË‰Ωõ O_®
`«=∞ P"åã¨"∞≥ #ÿ J_»qH˜ Ñ¨~å~Ú J=Ù`«∞<åfl~°∞. "åiH˜ JHõ¯_Õ Ñ¨Ù#~å"åãÖ
HõeÊ™êÎ=∞#fl Ç¨g∞x xÅÉˇ@∞ìHÀ=_®xH˜ W`«~° Pk"åã¨∞Å J#∞Éè=í OÖ’ L#fl
Éè∂í q∞<Õ fã¨∞H˘x HÍÅhÅ∞ Hõ\ãì˜ ∞¨ <Î åfl~°∞. 'ÃÑ™ê— K«@Oì „Ñ¨HÍ~°O „QÍ=∞ ã¨É#íè ∞,
=∞O_»Å Ñï+¨`#ü ∞ x["≥∞#ÿ J~°O÷ Ö’ ãÖ„Ñ¨kOz#@ì~Ú`Õ "å~°∞ yi[<Õ`~« ∞° Å
Éèí∂q∞x J=ã¨~°=∞~Ú`Õ _»|∞ƒezÛ fã¨∞H˘=∞‡O\Ï~°∞ HÍ|\˜ì J@∞=O\˜
ãÖ„Ñ¨kOÑ¨Ù ÃÑ@∞ìHÀ=_»O ÖË^∞Œ .

J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì =zÛ# `«~∞° "å`« J_»=ÙÅÖ’ QÆ#∞Å#∞ bAH˜=fi_»O
Hõ+Oì¨ . ZO^Œ∞HõO>Ë J_»=ÙÅÖ’ Pk"åã¨∞Å∞ J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl „Ñ¨f Ç¨Ï‰õΩ¯‰õÄ WÑ¨C_»∞
QÆ∞iÎOÑ¨Ù =zÛOk. QÆ∞iÎOz# P Ç¨Ï‰õΩ¯#∞ áêi„âßq∞Hõ J=ã¨~åÅ HÀãÖ `˘ÅyOz
P Éè∂í q∞x U HõOÃÑhHÀ Hõ@Éì > ˇ ìË JkèHÍ~°O P K«@Oì „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ W=fiÖË^∞Œ .
D q+¨Ü∂« xfl QÆ∞iÎOz HÍÉ’Å∞ QÆ∞@∞ìKÑ« C¨ _»∞ HÍ‰õΩO_® J_»=ÙÅÖ’ Pk"åã¨∞Å∞
J#∞Éèqí ã¨∞#Î fl Éè∂í =ÚÅ #∞O_ç "åix `˘ÅyOz HõOÃÑh Ãã‰õÄºi\©x HÍÑ¨ÖÏ
ÃÑ\˜ì K«HK õ H« Í Ñ¨x HÍxKÕÛã¨∞<Î åfl~°∞. Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’ ã≤OQÆ~ˆ }˜ FÃÑ<£ HÍãπì QÆ#∞Å
HÀãÖ >Ë‰õΩÅÑë¡, QÆ∞O_®Å, H˘`«ÎQÆ∂_≥O =∞O_»ÖÏÅÖ’ Pk"åã¨∞Å∞ áÈ_»∞
H˘@∞ì‰Ωõ #fl =O^ŒÖÏk ZHõ~åÅ Éè∂í q∞ #∞O_ç "åix `˘ÅyOz, Ç¨Ï‰õΩ¯ÖÁKåÛÜ«∞#fl
q+¨Ü∞« O "åiH˜ K≥ÑÊ¨ ‰õΩO_®, áÈ_»∞ H˘@∞ì‰Ωõ <Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ g∞‰õΩ ÖË^∞Œ Hõ^•, J~Ú<å
„Ñ¨É∞íè `«fiO ^ŒÜ∞« H˘nÌ ZHõ~åxH˜ 5 "ÕÅ∞ Wã¨∞#Î flk, K«∂_»O_ç „Ñ¨É∞íè `«fiO ZO`«
^ŒÜ∞« QÆÅ^À Jx K≥ÑÊ≤ P ÃÑ·HOõ KÕuÖ’ ÃÑ\˜ì ÑÖÑ≤OKÕã∞¨ <Î åfl~°∞.
W@∞=O\˜ H“\˜ÅºO Pk"åã‘ Ç¨Ï‰õΩ¯Å q+¨Ü∞« OÖ’ „Ñ¨É∞íè `«fiO J<ÕHõ
~°∂áêÅÖ’, J<ÕHõ ãÖ^Œ~åƒùÅÖ’ „Ñ^¨ iŒ ≈OzOk, „Ñ^¨ iŒ ≈ã¨∞#Î flk. Pk"åã¨∞Å Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞,
"åi ÉÏQÆ∞ `«# UÔHH· õ HÍ~°ºHˆ „∆ `«OQÍ ÃÑ@∞ìH˘x ZO`À HÍÅOQÍ Ñ¨xKÕã∞¨ #Î fl q∞„`«∞_»∞
Ñ¨ÖÏ¡ „u<å^ä~Œ å=Ù D H“\˜ÖÏºxfl ^ŒQiæÆ #∞O_ç K«∂™ê_»∞. ^•xfl Z^Œ∞~À¯=_®xH˜
Pk"åã¨∞Å‰õΩ XHõ Ñ¨H¯õ ã¨ÇÏ¨ Hõiã¨∂,Î =∞~˘Hõ Ñ¨H¯õ ^•x QÆ∞iOz |Ü«∞\˜ „Ñ¨ÑO¨ KåxH˜
`≥eÜ«∞*ËÜ∞« _®xH˜ qq^èŒ Ñ¨„uHõÅÖ’ ~åã¨∞<Î åfl_»∞. „Ñ¨É∞íè `«fi Jaè=$kú q^è•<åÅ∞,
"å\˜H˜ „Ñ¨^•è # „¿Ñ~°}QÍ L#fl HÍ~˘Êˆ~\ò HõOÃÑhÅ J=ã¨~åÅ∞, Jq "Õ¿ã JO^Œ"∞≥ #ÿ
"ÕëêÅ∞, K«\ÏìÅ#∞ h~°∞QÍiÛ# JkèHÍ~°∞Å∞, yi[<Õ`~« ∞° Å Z`«∞QÎ _Æ Å » ∞, "å\˜x
x"åiOK«_®xH˜ J=ã¨~"° ∞≥ #ÿ K«@ãì =¨ ~°}Å∞, J@g ãÖ~°H} ∆õ ¿Ñi@ Pk"åã¨∞Å
J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ `˘ÅyOKÕ „Ñ¨Ü∞« `åflÅ∞, ^•xH˜ x"å~°}ÀáêÜ«∂Å∞, "≥Ú^ŒÖ#·ˇ
J<ÕHõ q+¨Ü∂« Å QÆ∞iOz ‰õÄ_® PÜ«∞# "åº™êÅ∞ ~å™ê_»∞. J=hfl WÑ¨C_»∞
ãÖHõÅ#OQÍ =∞# =ÚO^Œ∞<åfl~Ú. xO_»~Ú# x|^Œú`«‰õΩ J#∞Éèí==Ú,
q+¨Ü«∞Ñï*Ï˝#=Ú `À_»~Ú`Õ =KÕÛ J=QÍÇ¨Ï# D "åº™êÅ #∞O_ç =∞#O
á⁄O^ŒQÅÆ ∞QÆ∞`åO. Jk =∞# PÖ’K«#Å ã¨=∞„Q`Æ ‰« Ωõ ZO`« J=ã¨~"° ∂≥ , Pk"åã¨∞Å‰õΩ
=∞#O KÕÜ∞« QÆÅ ã¨Ç¨ Ü«∂xH©, W=fiQÆÅ ã¨ÇÏ¨ HÍ~åxH© ‰õÄ_® JO`« J=ã¨~O° .
Ñ¨ÖÏ¡ „u<å^äŒ~å=Ù ~åã≤# 'U*ˇhû „áêO`« =#~°∞Å Ñ¨~å~ÚHõ~°}–Pk"åã‘Å
x~å„â◊Ü«∞`«— Ñ¨Ùã¨ÎHÍxH˜ =ÚO^Œ∞=∂@
_çÃãO|~ü 2008

Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞<åfl J=∞Å∞ ã¨∞<åfl
^Õâ◊ Jaè=$kú Y~°∞Û Pk"åã¨∞Å∞ Éèií ã¨∞<Î åfl~°x "åÅì~ü ÃÑ¶~åflO_≥*ò
J<Õ Ñïâ’^è‰Œ Ωõ _»∞ H˘O`«HÍÅO HÕ^Œ QÆ}ÏOHÍÅ`À ã¨Ç¨ |Ü«∞@
ÃÑ@ì_»O ãÖK«Å<åxH˜ HÍ~°}O J~ÚOk. PÜ«∞# ¿ãHõiOz#
QÆ}ÏOHÍÅ∞ `«ÑÊ¨ x „Ñ¨É∞íè `«fiO Z^Œ∞~°∞ "å^Œ# KÕã∞¨ OÎ ^Œx KåÖÏ
=∞Ok K«∂™ê~°∞. J^ÕO [~°QÖ Æ ^Ë ∞Œ . „Ñ¨É∞íè `«fi"Õ∞ HÍ^Œ∞, ^Õâ◊ Jaè=$kú
#=¸<å Q˘Ñ¨Ê^Œx #"Õ∞‡"åÔ~=~°∂ ‰õÄ_® PÜ«∞# "å^Œ##∞
Ñ¨Ó~°fiÑ¨HO∆õ KÕ¿ã „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . 'J~Ú`Õ UO?— J#fl@∞ì
=∞ø#OQÍ LO_çáÈÜ«∂~°∞.
D =∞^èºŒ HÍÅOÖ’ U*ˇhû Pk"åã¨∞Å‰õΩ |Å"≥∞#ÿ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞
HõeÊOKÕ K«\ÏìÖÁKåÛ~Ú HÍ|\˜ì D Ñïã≤u÷ =∂i LO@∞O^Œ#∞‰õΩ<Õ
"å~°∞ Y=∞‡O lÖÏ¡‰Ωõ áÈ~Ú K«∂_»=K«∞Û. K«\ÏìÖÁKåÛ~Ú, x["Õ∞.
Jq Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊOz# =∂\Ï x["Õ∞. HÍh ™ê=∂lHõOQÍ
|ÅÇ‘Ï#∞Å~Ú# "åiH˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊOKÕ K«\ÏìÅ∞ "å@O`«@q
J=∞Å∞ HÍ=Ù. HõhãÖ J@∞=O\˜ K«\ÏìÅ∞ =KåÛÜ«∞h Jq H˘`«Î
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ HõeÊOKåÜ«∞h „Ñ¨[Å‰õΩ `≥eÜ«∞*ˇ¿ÑÊ ãÖã¨¯$u ‰õÄ_»
=∞# áêÅ<å Ü«∞O„`åOQÍxH˜ JÅ=_»Ö^Ë ∞Œ . „Ñ¨[ÖË `≥Å∞ã¨∞H˘x
QÆ\Qì˜ Í XuÎ_ç ÃÑ\˜ì J=∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü∞« `«flO KÕ¿ã^•HÍ U
=∂~°∂Ê ~å#>Ëì #_»∞K«∞‰õΩO\Ï~°∞. `åã‘ÖÏÌ~∞° ,¡ á¶ê~Ô ãπì ~ˆ O[ˆ~¡ HÍ^Œ∞
`å=Ú ã¨~fi° A˝Å=∞x ^ŒÉÏ~ÚOKÕ S.Z.Zãπ JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨ÇÏ≤ `«O

Ug∞ =∂~°#>Ëì =º=Ç¨Ïi™êÎ~∞° . H˘`«QÎ Í ãÖ„Hõq∞Oz# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ `≥Å∞ã¨∞H˘x,
|ÅOQÍ PO^Àà◊# KÕÜ∞« QÆÅ L^Œº=∂eÑ¨C_»∞ Hõ~∞° =Ü«∂º~Ú. nxH˜ Z=ix
`«ÑC¨ Ñ¨\ÏìÅ#fl K«~Û° ã¨∞ÅÉèOí QÍ `≥Qˆ k HÍ^Œ∞ QÍh =∞# ~å¢+Öì Ö’ Jaè=$kú
¿Ñ~°∞ g∞^Œ Pk"åã¨∞Å =∞#∞QÆ_Ã» Ñ·# [~°∞QÆ∞`«∞#fl ^•_çx Z^Œ∞~À¯QÆÅ L^Œº=∂Å∞
J=ã¨~O° Ö’ XHõ âß`«O ‰õÄ_» ÖË=Ù.
Y=∞‡O lÖÏ¡Ö’ ã≤OQÆ~ˆ }˜"åi FÃÑ<£HÍãπì QÆ#∞Å qã¨~Î } ° , áÈÅ=~°O
_®ºOÅ∞ Hõeã≤ QÆ∞O_®Å, U_»∂à◊¡ |Ü«∂º~°OÅ #∞O_ç ‰õÄ#=~°O, ^Œ=∞‡¿Ñ@Å
^•HÍ U*ˇhû "≥Ú`åÎxfl Hõ|oOKÕã∞¨ <Î åfl~Ú. Pk"åã¨∞Å∞ "ÕÅ ãÖYºÖ’ `«=∞
Éè∂í =ÚÅ‰õÄ J_»qH© h\˜ =#~°∞Å‰õÄ ^Œ∂~°=∞~Ú ZHõ¯_À „Ñ¨É∞íè `«fiO áê¡@∞¡
WKÕÛ HÍÅhÖ’ Wà◊√¡ Hõ@∞ìH˘x LO@∂ ~Ô Hõ¯Å Hõ+Oì¨ `«ÑÊ¨ U =#~°∂ ÖË‰Ωõ O_»
|`«∞‰õΩ "≥àn¡◊ ¿ã ^Œ∞ã≤u÷ `«fi~°Ö’<Õ K«∂™êÎ=Ú.
`«=∞ Éèqí +¨º`ü z„`«O "åà◊‰¡ Ωõ ã¨Ê+Öì QÍ<Õ QÀK«iã¨∞#Î flk. =∞}∞QÆ∂~°∞
„áêO`«OÖ’ FÃÑ<£ HÍãπì qã¨~Î } ° HÀãÖ, ^Œ∞=Ú‡QÆ∂_≥O i[~åfiÜ«∞~ü HÀãÖ T~°∞¡
MÏm KÕÜ∞« =Åã≤=ã¨∞OÎ ^Œx ÉèÜ í ∞« Ñ¨_∞» `«∞#fl Pk"åã¨∞Å∞ 'H˘O_®Ñ¨Ù~°O "åà◊‰¡ Ωõ
Ñ¨\#ì˜ QÆ`Õ =∂‰õÄ Ñ¨_∞» `«∞Ok— Jx PO^Àà◊# K≥O^Œ∞`«∞<åfl~°∞. H˘O_®Ñ¨Ù~°O
=∞}∞QÆ∂~°∞Ö’ "≥Åã≤# "≥Ú^Œ\˜ FÃÑ<£ HÍãπì HÀãÖ MÏm KÕã#≤ HÀÜ«∞QÆ∂_≥O.
XHõ ^Œâß|ÌO HÕ^Œ "åà◊√¡ QÆ\Qì˜ Í<Õ „ÑüÑ¶∞¨ \ÕKå~°∞. 42 Wà◊√#¡ fl P QÆ∂_≥OÖ’ 17
‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ ã¨fiO`« Éè∂í =ÚÅ∞O_Õq. q∞ye# "åà◊Ö ¡ ’ H˘O^ŒiH˜ JÃã·<"£ ∞≥ O\ò
Ñ¨\Ïì Éè∂í =ÚÅ∞O_Õq. JO^ŒiH© JO`À WO`À áÈ_»∞ H˘@∞ì‰Ωõ #fl Éè∂í q∞ LO_Õk.
J_»qÖ’ Lz`«OQÍ "Õ∞`« ^˘~°∞‰õΩ`«∞Ok HÍ|\˜ì WO\Õ\Ï Ñ¨â√◊ =ÙÅ∞O_Õq.
J=ã¨~åxH˜ J_»qÖ’ Hõ>ìˇ ^˘iˆHk. qÑ¨ÊÑ¨ÓÅ∞, zÅ¡yO[Å∞, =Ú+≤ì yO[Å∞
"≥Ú^ŒÅ~Ú# J\g L`«Ê`«∞Å Î ∞ ^˘iˆHq.
FÃÑ<£ HÍãπì =∞\˜ì ‰õΩÑ¨ÊÅ∞ áÈÜ«∞_®xH˜ H˘O_®Ñ¨Ù~°O T~°∂, K≥Å¯Å∂
ã≤OQÆ~ˆ }˜H˜ HÍ=Åã≤ =zÛ#Ñ¨C_»∞ "åiH˜ KåÖÏ Pâ◊ K«∂Ñ≤OKå~°∞. =∞}∞QÆ∂~°∞
^ŒQ~æÆ ° =∞Oz HÍÅh Hõ\™ì˜ êÎ=∞<åfl~°∞. XH˘¯Hõ¯ ‰õΩ@∞OÉÏxH© ~Ô O_≥H~õ åÅ ™êQÆ∞
Éè∂í q∞ W™êÎ=∞<åfl~°∞. ‰õΩ@∞O|OÖ’ XHõiH˜ ã≤OQÆ~ˆ }˜Ö’ L^ÀºQÆO W™êÎ=∞<åfl~°∞.
<≥Å r`«O =KÕÛ L^ÀºQÆO „QÍg∞} Ü«Ú=‰õΩÅ‰õΩ KåÖÏ PHõ~°¬}©Ü«∞OQÍ
HõxÑ≤ã∞¨ OÎ k HÍ|\˜ì T~°∞¡ MÏm KÕ~ÚOK«_®xH˜ D Ç¨g∞x áêÅ‰õΩÅ∞ xã≤ûQÆ∞Qæ Í
"å_»∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. HÍÅh Hõ\=ì˜ fiÖË^∞Œ . =∞}∞QÆ∂~°∞ ^ŒQ~æÆ ° XHÀ¯ WO\˜H© S^Œ∞
ÃãO@¡ Éè∂í q∞ WzÛ, =∂=¸Å∞QÍ „Ñ¨É∞íè `«fiO „QÍg∞} QÆ$Ç¨Ï x~å‡} Ñ¨^HŒä ÍÅ

HÕ^Œ WKÕÛ ãäû_ô WzÛ WÅ∞¡ Hõ@∞ìH˘=∞‡<åfl~°∞. Éè∂í =∞O\Ï~å, ™⁄O`« Éè∂í =ÚÅ∞#fl
17 ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õÄ yi[<Õ`~« ∞° Å`À q"å^ŒOÖ’ L#fl Éè∂í =ÚeKåÛ~°∞. "Õ∞=Ú
™êQÆ∞ KÕã∞¨ HÀ=_®xH˜ áÈ`Õ yi[<Õ`~« ∞° Å∞ J_»∞¤ Ñ¨_∞» `«∞<åfl~°x JkèHÍ~°∞Å‰õΩ
"å~°∞ Ñ¶~≤ åº^Œ∞ KÕ¿ãÎ, Q˘_»e¤ fã¨∞H˘xáÈ~Ú #~°HOõ _ç Jx ã¨fiÜ«∞OQÍ `åã‘ÖÏÌ~∞° ,
Zãπ.S ã¨ÅÇ¨ Wã¨∞<Î åfl~°∞. ™⁄O`« Éè∂í =ÚÅ∞ ÖËx "åiH˜ |O_»Å∞, ~åà◊√§ xO_ç#
|O[~°∞¡ WKåÛ~°∞. "å\˜x ™êQÆ∞Ö’H˜ `≥KÕÛ ™êÇ¨ÏãÖ H˘O_®Ñ¨Ù~°O "åã¨∞Å∞
KÕÜ∞« ÖË^∞Œ . L^ÀºQÍÅ q+¨Ü∞« O ZuÎ`Õ "≥Ú^Œ@ JO^Œi`À áê@∞ g∞~°∂ Ñ¨~∞° QÆ∞
ÑÖ^≥OÖ’ áêÖÁæx g∞ Ü≥∂QÆº`« ~°∞A=Ù KÕã¨∞HÀO_ç J<åfl~°∞. J\Ï¡QÆ~Ú`Õ
x~åfiã≤`∞« Å∞QÍ g∞~°∞ =∂ˆHq∞zÛ#@∞ì Jx Q˘_»= ÃÑ@∞ì‰Ωõ O>Ë, HõsO#QÆ~Ö ü ’,
PkÖÏÉÏ^£Ö’ Ñ¨x K«∂Ñ≤™êÎO JHõ¯_çH˜ á⁄O_ç J<åfl~°∞. =∂ Tà’§ g∞~°∞ QÆ#∞Å∞
<≥ÅH˘eÊ, =∞=∞‡efl JO`« ^Œ∂~°O á⁄=∞‡O>Ë ZO^Œ∞‰õΩ áÈ`å=∞O>Ë, z=~°‰Ωõ
™⁄O`« Éè∂í =ÚÅ∞#fl 17 ‰õΩ@∞OÉÏÅ‰õΩ L^ÀºQÆO |^Œ∞Å∞ 60 "ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å
#QÆ^∞Œ WzÛ, q∞ye# "åiH˜ X\˜ì KÕ~Ú K«∂Ñ≤Oz =keOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. H˘O_®Ñ¨Ù~°O
HÀÜ«∞ „Ñ¨[Å∞ WÑ¨C_»∞ =∞}∞QÆ∂~°∞ ^ŒQ~æÆ ° H˘`«Î H˘O_®Ñ¨Ù~°OÖ’ LO@∞<åfl~°∞.
Ñ¨â√◊ „QÍãÖ ÖËHõ Ñ¨â√◊ =ÙÅ#∞ J=Ú‡‰õΩ<åfl~°∞. J@g ãÖÑ¨^Œ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËHõ
XHõ =ÚYº P^•Ü«∞ =#~°∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. ‰õÄe ^˘iH˜# ~ÀA Ñ¨x KÕã∞¨ ‰õΩO@∂
ÖËx ~ÀA q∞QÆ∞Å∞Û‰õΩ#flk uO@∂ |`«∞‰õΩ D_»∞ã¨∞<Î åfl~°∞.
Ñ¨Ù#~å"åãÖ ãÖQÆu J\Ï¡ LOz, Jã¨Å∞ U*ˇhûÖ’ Éè∂í ¿ãHõ~} ° <Õ QÆ\Qì˜ Í
„ÑüÑ¶¨∞\ÕKÕ J=HÍâ◊O HõeÊOKÕ K«\ÏìeÑ¨C_»∞<åfl~Ú. 'ÃÑ™ê— K«@ìO U*ˇhû
„QÍ=∂Å‰õΩ `«=∞ =#~°∞Å#∂ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∂ Ñï~°H˜∆OK«∞‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯
HõeÊOzOk. =#~°∞Å∞ JO>Ë Éèí∂=ÚÅ∞, J_»=ÙÅ∞ ‰õÄ_®#x q=iOz
K≥ÑÊ¨ #Hõ¯~°Ö^Ë ∞Œ . Pk"åã¨∞Å‰õΩ "åi ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å∞ ã¨ÇÏ≤ `«O `«=∞ x"åã¨ ã¨Å
÷ O`À
=Ú_çÑ_¨ ç LO\Ï~Ú. JO>Ë `«=∞ Éè∂í q∞h Ñïã¨~° J_»=ÙÅ#∂ P"åã¨ ã¨Ö ÷ Ïhfl
Ñï~°H˜∆OK«∞‰õΩ<Õ Ç¨Ï‰õΩ¯ Pk"åã‘ „Ñ¨[Å‰õΩ 'ÃÑ™ê— K«@ìO HÕ^Œ LOk.
J@∞=O\˜^gÕ ∞ ÖË#@∞ì #\˜ã∂¨ Î „Ñ¨É∞íè `«fiO "åi „QÍ=∂Å#∞ MÏm KÕ~Úã¨∞OÎ _»QÍ,
^•xÃÑ· J=QÍÇ¨Ï# HõeÊOz J=∞Å∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<Õ â◊HÎ˜ Pk"åã‘ L^Œº=∂Å‰õΩ
ÖË‰Ωõ O_® áÈ~ÚOk. U*ˇhûÖ’ Éè∂í ¿ãHõ~} ° KÕ¿ã =ÚO^Œ∞, Ñ¨Ù#~å"åã¨ Ñ¨^HŒä ÍÅ∞
J=∞Å∞ KÕ ¿ ã =ÚO^Œ ∞ ã¨ O |Okè ` « =∞O_» Å Ñ¨ i +¨ ` ü # ∞ `« Ñ ¨ Ê xã¨ i QÍ
ãÖ„Ñ¨kOKåÅx ‰õÄ_» 'ÃÑ™ê— K«@Oì K≥ÑÙ¨ OÎ k. ãÖ„Ñ¨kOK«_O» JO>Ë „áê*ˇ‰Ωõ ‰ì Ωõ
ãÖ|OkèOz# "≥Ú`«OÎ ã¨=∂Kå~°O "åi =ÚO^Œ∞ LOz, ÉÏ^èºŒ `« QÆÅ JkèHÍi

=∞O_»Å Ñï+¨`ü ã¨=∂"ÕâßxH˜ Ç¨[Ô~· "å~°∞ HÀ~°∞‰õΩ#fl q=~°} W"åfie,
JÉèºí O`«~åÅ‰õΩ ["å|∞ K≥áêÊe. HÍQÍ, áÈÅ=~°O HÀãÖ Éè∂í ¿ãHõ~} ° KÕã∞¨ #Î fl 7
U*ˇhû =∞O_»ÖÏÅ∞, FÃÑ<£ HÍãπì QÆ#∞ÅHÀãÖ Éè∂í ¿ãHõ~} ° KÕã∞¨ #Î fl 6 U*ˇhû
=∞O_»ÖÏÅ∞ ^ÕxÖ’#∂ „Ñ¨É∞íè `«fiO D xÜ«∞=∂xfl áê\ÕK«Ö^Ë ∞Œ . Jã¨Å∞ 'ÃÑ™ê—
K«@Oì J<Õk ÖË#>Ëì =º=Ç¨Ïiã¨∞#Î flk.
¿ãHõiã¨∞#Î fl Éè∂í =ÚÅÖ’ áÈ_»∞ Éè∂í =ÚÅ∞ KåÖÏ L<åfl~Ú. XHõ<å_»∞
áÈ_»∞ H˘@ì_O» <Õ~O° QÍh J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì *Ïs J~Ú# `«~∞° "å`« Ñïã≤u÷
áêH˜H∆ Oõ QÍ =∂iOk. 2005 _çÃãO|~ü 13‰õΩ =ÚO^Œ∞ áÈ_»∞ H˘@∞ì‰Ωõ #fl Éè∂í =ÚÅ‰õΩ
Ñ¨\Ïì W"åfie. P „Ñ¨„H˜Ü∞« "≥Ú^ŒÅ~ÚOk QÍh KåÖÏ „QÍ=∂ÅÖ’ Ñ¨ÓiÎ HÍÖË^∞Œ .
P Ö’Ñ¨ÖË ^•xx „Ñ¨Éèí∞`«fi Éèí∂q∞QÍ K«∂Ñ≤Oz áÈÅ=~åxHÀ ã≤OQÆˆ~}˜HÀ
Hˆ \Ï~ÚOK«_O» [iyáÈ`«∞#flk. WÑ¨Ê\˜Hˆ áÈ_»∞ Éè∂í =ÚÅ∞ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ ™êfinè#O
KÕ¿ãã≤# Pk"åã¨∞Å∞ KåÖÏ=∞Ok L<åfl~°∞. "åà◊§‰õΩ Ñ¨\Ïì W"åfie, P `«~∞° "å`«
Éè∂í ¿ãHõ~} ° KÕÜ∂« e, ^•xH˜ 'ÃÑ™ê— K«@Oì Ö’x xÜ«∞=∂Å#∞ áê\ÕKåe. HÍh
Ug∞ [~°Q‰Æ Ωõ O_®<Õ áÈ_»∞ Éè∂í =ÚÅ#∞ „Ñ¨É∞íè `«fiO f¿ãã¨∞‰õΩO@∞#flk. x*ÏxH˜
J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì HÕ^Œ áÈ_»∞ Éè∂í =ÚÅ‰õΩ Ñ¨\ÏìÖË HÍ^Œ∞, J<ÕHõ L=∞‡_ç
qxÜ≥∂QÆ Ç¨Ï‰õΩ¯Å‰õΩ ‰õÄ_» K«@Ñì ~¨ "° ∞≥ #ÿ QÆ∞iÎOÑ¨Ù ~å"åe. P QÆ∞iÎOÑ¨Ù WzÛ#
`«~∞° "å`« ^•xx Éè∂í ¿ãHõ~} ° ¿Ñi@ ~°^∞Œ Ì KÕÜ∞« _®xH˜ „Ñ¨É∞íè `åfixH˜ JkèHÍ~°O
WKÕÛ JOâ◊"∞Õ n J@g Ç¨Ï‰õΩ¯Å K«@Oì Ö’ ÖË^∞Œ . W^˘Hõ¯>Ë KåÅ∞, Y=∞‡O lÖÏ¡
J_»q „áêO`åÅÖ’ [~°∞QÆ∞`«∞#fl Éè∂í ¿ãHõ~} ° #∞ "≥Ú`«OÎ PÑ≤"Ü Õ ∞« _®xH˜. HÍh
^•x HÀãÖ FÑ≤HQõ Í, ã¨∂„`«|^ŒOú QÍ áÈ~å_»QÅ Æ L^Œº=∞â◊HÎ˜ Un? L^Œº=∂Å∞
ã¨fi`«Ç¨ QÍ<Õ |ÅÇ‘Ï#OQÍ LO_»_O» =Å¡ H˘O`«, qÑ¨s`«"∞≥ #ÿ áÈbã¨∞ xÑ¶∂¨ ,
x~°ƒO^è•Å =Å¡ H˘O`«, 'Jaè=$kú— ÉèÏ=*ÏÅO =Å¡ H˘O`« Pk"åã¨∞Å#∞ HõkeOK«
QÆÅ L^Œº=∂Åhfl x¿ãÎ[OQÍ L<åfl~Ú. Jq P@OHÍÅ#∂ |ÅÇ‘Ï#`«Å#∂
JkèQqÆ ∞OKÕãi¨ H˜ Ug∞ q∞QÆÅHõáÈ=K«∞Û.
PO„^èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ
25 =∂iÛ 2009

Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û ZO^Œ∞HÀãO¨
=∂#=*Ïu Éèqí +¨º`«∞#Î ∞ QÆ∞iOz W"åfià◊ KåÖÏ K«~Û° [~°∞QÆ∞`«∂ LOk.
U ~°Hõ=∞~Ú# Jã¨=∂#`«QÍh, J}z"Õ`«QÍh ÖËx ã¨=∂[O HÍ"åÅx
JÉè∞í º^ŒÜ∞« "å^Œ∞ÅO^Œ~∂° HÀ~°∞‰õΩO\Ï~°∞. HÍh P ã¨=∂[ ã¨fi~°∂Ñ¨ ã¨fiÉèÏ"åÅ#∞
QÆ∞iOz UHÍaè„áêÜ«∞O =∞@∞ì‰Ωõ JÉèí ∞º^ŒÜ∞« "å^Œ∞ÅÖ’ ã¨~fi° „`å ÖË^∞Œ . =∂~ü¯ û
~°K#« Å`À XHõ „áê=∂}˜H=õ ∞~Ú# ~°∂ÑÖ fã¨∞‰õΩ#fl K«~Û° D<å\˜H© =ÚyÜ«∞ÖË^∞Œ .
J}z"Õ`Ö « ’#∂ Jã¨=∂#`«Ö’#∂ H˘`«Î HÀ}ÏÅ#∞ K«i„`« =ÚO^Œ∞‰õΩ `≥KÛÕ H˘nÌ
K«~Û° =∞iO`« "å_çQÍ ™êQÆ∞`«∂ LOk. =∞iO`« [\˜ÅO J=Ù`«∂ LOk. H˘`«Î
HÀ}ÏÅÖ’ H˘xfl x*ÏxH˜ KåÖÏ áê`«"Õ HÍ=_»O`À "å\˜x W<åflà◊¥§ ZO^Œ∞‰õΩ
K«∂_»ÖHË áõ ÈÜ«∂=∞#fl q=∞~°≈ K«~Û° ‰õΩ H˘O`« "Õ_xç ‰õÄ_® KÕ~∞° ã¨∂Î LOk.
P K«~Û° Ö’ J<ÕHõ ~°HÍÅ ^Œ$HõÊ^ä•Å∞ QÆÅ =º‰õΩÅ
Î ∞ áêÖÁæO@∞<åfl~°∞. J<ÕHõ
L^Œº=∂Å∞ áêÖÁæO@∞<åfl~Ú. Jã¨=∂#`«‰Äõ , J}z"Õ`‰« Äõ H˘`«Î HÀ}ÏÅ#∞
Pq+¨¯iOKÕ"å~°∞, WÑ¨Ê\˜Hˆ L#fl qÑ¨=¡ ã≤^•úO`åÅ∞ "å\˜x PHõoOÑ¨Ù KÕã∞¨ HÀÖË=<Õ
"å~°∞, Jã¨Å∞ H˘`«Î HÀ}ÏÅ Pq+¨¯~°}Ë x~°∞Ñ¨Ü≥∂QÆ=∞~Ú# „Ñ¨Ü«∂ã¨
J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞, WÑ¨Ê\˜H˜ L#fl ã≤^•úO`åÖË ™ê=∂lHõ rq`«OÖ’x Jxfl
áê~å≈fiÅ#∂ J=QÍÇ¨Ï# KÕã¨∞HÀQÆÅ=#∞‰õΩ<Õ "å~°∞, Jã¨Å∞ 'ã≤^•úO`«O—,
'x~å‡}O— J<Õ"Õ =∂#=*Ïu qHÍ™êxH˜ J=~À^èOŒ J#∞‰õΩ<Õ "å~°∞, JÉè∞í º^ŒÜ∞« O
HÀãÖ WÑ¨Ê\˜^•HÍ [iy# „Ñ¨Ü∞« `«fl=∞O`å =$^ä• J#∞‰õΩ<Õ"å~°∞, ^•x =∞Oz
K≥_∞» Å #∞O_ç QÆ∞}áê~îåÅ∞ fã¨∞HÀQÆÅ=∞#∞‰õΩ<Õ"å~°∞, ~å[H©Ü∞« PK«~} ° Ö’
x=∞QÆflO J~Ú#"å~°∞, PK«~} ° `À xq∞ÎÒ« ÖËx"å~°∞...WOHÍ J<Õ‰Ωõ Å∞ W"åà◊
=∂#= Éèqí `«"åºxfl QÆ∞iOz# D K«~Û° Ö’ áêÖÁæO@∞<åfl~°∞.
D K«~Û° ‰õΩ ãÖ|OkèOz 'Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û— ‰õΩ XHõ ^Œ$HõÊ^äOŒ LOk. =∂#=
ã¨=∂[O QÆ∞iOp ^•x Éèqí +¨º`«∞Î QÆ∞iOp |∞^Œ∞_ú ç #∞O_ç D<å\˜^•HÍ J<Õ‰Ωõ Å∞
TÇ¨ÏÅ∞ KÕâß~°∞. ã≤^•úO`åÅ∞ KÕâß~°∞. Z=fi~°∂ HÍ^Œ#ÖËx P^Œ~å≈Å∞ =∞#
=ÚO^Œ∞OKå~°∞. P P^Œ~å≈Å#∞ ™êkèOKÕ =∂~åæÅ#∞ „ÑüáêkOKå~°∞. D
J<Õfi+¨}‰õΩ âß¢ã‘Ü
Î ∞« „áêuÑ¨kHõ HõeÊOz <ÕÅg∞^Œ xÅÉˇ\Oì˜ k =∂i¯û[O. =∂~ü¯ û
~°K«#Å∞ KÕÜ«∞_»O "≥Ú^ŒÅ∞ ÃÑ\˜ì# `«~°∞"å`« K«~°Û Ü«∂=`«∂Î PÜ«∞#

„ÑüáêkOz# J^èºŒ Ü«∞# K«„@O K«∞@∂ì Ñï„Éèqí ∞ã¨∂Î LOk. JOwHõiOKÕ"åà◊¥§,
ã¨=iOKÕ"åà◊¥§, u~°ã¯¨ iOKÕ "åà◊¥§ JO^Œ~∂° ^•x<Õ „Ñ¨=∂}OQÍ ã‘fiHõiOKå~°∞.
W"åfià◊ `«∂~°∞Ê Ü«¸~°Ñ,π ™ÈqÜ«∞\ò ~°ëêº, K≥<· å ^ÕâßÅÖ’ =ã¨∂#Î fl =∂~°∞ÊÅ
Ñ¶e¨ `«OQÍ K≥Å~ˆ QÆ∞`«∞#fl K«~Û° ã¨fiÉèÏ=O ‰õÄ_® WO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ ÖË^∞Œ . WHõg∞^Œ@
LO_»É’`«∞O^Œx "Õ∞=Ú J#∞HÀ=_»O ÖË^∞Œ .
WÑ¨Ê\˜H© ã≤^•úO`«O PK«~} ° ÅH˜ ãÖ|OkèOz# ã¨=∞ã¨ºÅx =∂i¯ û[O
JkèQqÆ ∞OzO^Œx K≥ÑÊ¨ ÖËO. áê`« ã¨=∞ã¨ºÅ∞ Ñï+¨¯iOK«∞‰õΩ<Õ „Hõ=∞OÖ’ H˘`«Î
ã¨"åà◊√§ =∂i¯û[O =ÚOy@ H˘ã¨∞<Î åfl~Ú. H˘`«Î x~°fiK«<åÅ∞, H˘`«Î „Ñüáê^Œ#Å∞,
„Ñ¨`åº=∂flÜ«∂Å∞ ~°∂á⁄O^Œ∞`«∞<åfl~Ú. ™ê=∂lHõ Ñï=~°#Î HÀãÖ [~°∞QÆ∞`«∞#fl
"≥Ú`«OÎ K«~Û° Ö’ ÉèÏQÆ"∞Õ =∂i¯ û[O QÆ∞iOz# K«~Û° ‰õÄ_®. D K«~Û° Ö’ Jxfl
HÀ}ÏÅ‰õÄ Jxfl áÈHõ_Å » ‰õÄ "ÕkHõ HõeÊOKåÅx 'Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û— ÉèÏqã¨∂Î LOk.
Pi÷Hõ Ñïq∞`«∞Å =Å¡ Jxfl Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅ∞ „Ñ¨K∞« iOK« gÅ∞HÍ‰õΩ<åfl, P kâ◊QÍ K«~Û° #∞
„ÑüáêkOKÕ Ñ¨Ùã¨HÎ ÍÅ#∞ „Ñ¨K∞« iOKåÅ#∞‰õΩO@∞<åflO.
J}z"Õ`#« ∂, Jã¨=∂#`«#∂ =ºuˆ~HÕKÕk U^Œ~Ú<å „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ
^Œ$HõÊ^ä"Œ ∞Õ . =∞øeHõOQÍ JÉè∞í º^ŒÜ∞« ^Œ$HõÊ^ä"Œ ∞Õ . PÃÑ·# Zxfl `Õ_®Å∞<åfl q#^Œy#^Õ,
K«iÛOK«^yŒ #^Õ, J^èºŒ Ü«∞#O KÕÜ∞« ^Œy#^Õ. '#∂~°∞ Ñ¨ÓÅ∞ qHõãO≤ K«h, "Õ~Ú
PÖ’K«#Å∞ ãÖÑ¶∞¨ i¬OK«h— Jx =∂"À XHõ Kåi„`«Hõ ãÖ^Œ~ƒ° Où Ö’ WzÛ# Ñ≤Å∞Ñ¨Ù‰õΩ
D xiÌ+=ì¨ ∞~Ú# J~°O÷ Ö’ ™ê~°fi„uHõ „áêuÑ¨kHõ LO^Œx 'Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û— ÉèÏqã¨∂Î
LOk. P J=QÍÇ¨Ï#`À „Ñ¨K∞« ~°}Å∞ KÕÑ_¨ ∞» `ÀOk. „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ã¨fiÉèÏ=O Hõey#
ã¨=∞~°=÷ O`« =∞~Ú# ~°K#« Å#∞ Z‰õΩ¯=QÍ `≥Å∞QÆ∞Ö’, gÅ∞#flÑ¨C_»∞ WOw¡+µ¨ ,
Ç≤ÏOnÖ’ ‰õÄ_® „Ñ¨K∞« iOK«_O» ^•fi~å H˘#™êQÆ∞`«∞#fl '„ˆQ\ò _çÉ\ Ë —ò ‰õΩ ^ÀÇ¨Ï^ŒO
KÕÜ∂« Åx =∂ ãÖHõÅÊO.
"Õ∞ ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
1999 Ñ¨ ~ü ÃãÊ Hì̃ "£û
™ê=∂lHõ âßGO / ™êÇ≤Ï`«ºO
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^Œ∞
1988 #∞Oz 2016
Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û „Ñ¨K«∞~°}Å∞
1. Probings in the Political
Economy of Agrarian May 1988 by K. Balagopal
Classes and Conflicts Ed. G. Haragopal
2. ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ EÖˇ· 1989 =~°=~°~å=Ù
3. Ñ¨`«O[e ÉèÏ+¨ºO EÖˇ· 1989 ÔH.Z<£."≥·. Ñ¨`«O[e
4. ã¨$[# ãÖáê^ŒH©Ü«∂Å∞ [#=i 1990 =~°=~°~å=Ù/™êÇ≤Ïf q∞„`«∞Å∞
5. Jaè=$kú "≥Å∞QÆ∞h_»Å∞ "Õ∞ 1990 P~ü.Zãπ.~å=Ù
6. Hõ~îÀ~° +¨_»˚=∂Å∞ `˘e =Ú„^Œ} 1990 =ãÖ`« Hõ#fla~å<£
=∞e =Ú„^Œ} 1996
7. =∞`«=~°æ `«`«fiO Ñ¶≤„|=i 1991 Z_ç@~üû : Ç¨Ïi, l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò
8. WÖÏ q∞yÖËO `˘e =Ú„^Œ} 1991 K«Å™êx „Ñ¨™ê^Œ~å=Ù
Ô~O_»= =Ú„^Œ} 1993
=¸_»= =Ú„^Œ} 2012
9. Ñ¨~ånè# ÉèÏ~°`«O `˘e =Ú„^Œ} 1992 Z.a.ÔH. „Ñ¨™ê^£
=∞e =Ú„^Œ} 1993
10. _»OÔHÖò ^Œ∞âß≈ã¨#O E<£ 1993 #∂~ü ÉèÏëê
11. k#k#QÆO_»O ÃãÃÑìO|~ü 1993 J#∞"å^ŒO : HÀ^ŒO_» ~åq∞Ô~_ç¤
12. =∞# K«ÅO "Õ∞ 1994 Z_ç@~ü : Hõ$ëê‚ÉÏ~Ú
13. Towards Understanding Jan 1995 by R.S. Rao
Semi Feudal Semi Colonial Ed. D. Narasimha Reddy
Society
14. U_À™ê~å Hõ^äŒ EÖˇ· 1995 |∞„~° ~å=ÚÅ∞
15. âßH˘¯–"åO*ˇ\˜ì #=O|~ü 1995 a. K«O„^ŒâıY~ü
16. ÉOQÍ~°=∞‡ Hõ^äŒ [#=i 1996 J#∞"å^ŒO : Hõ$ëê‚ÉÏ~Ú
17. HÍ~°∂ì<£ Hõ|∞~°∞¡ ÃãÃÑìO|~°∞ 1996 "≥∂Ç¨Ï<£
18. <åHÀ Ñ≤™ÈÎÖò HÍ"åe JHÀì|~ü 1996 J#∞"å^ŒO :
K«Å™êx „Ñ¨™ê^Œ~å=Ù
19. ™êÇ≤Ï`«ºOÖ’ =ã¨∞Î tÖÏÊÅ∞ =∂~üÛ 1997 „uÑ¨Ù~°<Õx =∞^èŒ∞ã¨∂^Œ#~å=Ù
20. HõÖ’¡Å Hõ^ä• z„`åÅ∞ _çÃãO|~ü 1997 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
Z_ç@~ü : K«Å™êx „Ñ¨™ê^£
21. PO„^èŒ„Ñ¨^Õâò Pi÷Hõ =∂~üÛ 1998 Z_ç@~ü : _ç. #~°ã≤OÇ¨Ô~_ç¤
ãÖã¨¯~°}Å∞ /
„Ñ¨ÑÖK«ÉÏºOH± Z*ˇO_®
22. =¸_»∞ ^ŒâßÉÏÌÅ `˘e =Ú„^Œ}: PQÆãπì 98 Z_ç@~üû : Zãπ. ã¨∞^è•Hõ~ü,
#HõûÅƒs QÆ=∞ºO–QÆ=∞#O =∞e =Ú„^Œ}: ZO. HÀ^ŒO_»~åO
JHÀì|~ü 98
23. Ñ¨~ånè# ÉèÏ~°`«OÖ’ _çÃãO|~ü 98 Z.a.ÔH. „Ñ¨™ê^£
^•i`«Ñ≤Ê# ~°∂áê~Ú
24. âß~°^Œ #=ÅÅ∞ PQÆãπì 99 âß~°^Œ (Zãπ. #@~å[<£)
(Uk ã¨`«ºO,
=∞Op–K≥_»∞, Ñ¨ã¨fi~åÅ∞)
25. ã≤OQÆˆ~}˜ #=O|~ü 2000 ZO._ç. =Úh~ü , ZO._ç. J#fi~ü
26. MÏ^Œ~ü ÖË_»∞ "Õ∞ 2001 =∞Ç¨Ï=∞‡^£ Yn~ü ÉÏ|∞
27. „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ „Ñ¨*Ï~ÀQÆºO Ñ¶≤„|=i 2002 _®II Zãπ. u~°∞Ñ¨`«Ü«∞º
_®II Ñ≤. [QÆnâ◊fi~ü
28. Zh˚"ÀÅ Hõ^äŒ [#=i 2003 a. K«O„^ŒâıY~ü
29. *ÏˆQÎ ~°Ç¨ÏŸ E<£ 2003 K«Å™êx „Ñ¨™ê^Œ~å=Ù
Z_ç@~ü : _ç. "≥OHõ„\Ï=∞Ü«∞º
30. L^ŒÜ«∞wuHõ _çÃãO|~ü 2003 ~°K«#: Ü«∂OQ∑ "≥∂
(Ô~O_»= ‰õÄ~°∞Ê `˘e=Ú„^Œ}) J#∞"å^ŒO : Z<£. "Õ}∞QÀáêÖò
31. =~°Öò¤ ™È+¨Öò á¶È~°O [#=i 2004 RUPE (MUMBAI)
Pi÷Hõ ~å[H©Ü«∂Å∞ J#∞"å^ŒO : a. K«O„^ŒâıY~ü
32. Z„~°=∞O^•~åÅ∞ "Õ∞ 2005 ~°K«#: Ö’‰õΩ"åOQ∑-Ñ≤<£
(Ô~O_»= ‰õÄ~°∞Ê `˘e =Ú„^Œ}) Ü«∂OQ∑ ~¸-Ü≥∞<£
J#∞"å^ŒO : _®II \˜.#ox
33. #∂ˆ~à◊§ `≥Å∞QÆ∞ #=Å ã¨Ç¨Ï"åã≤
(1878-1977) `˘e =Ú„^Œ}: PQÆãπì 2007 ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞: _ç. "≥OHõ„\Ï=∞Ü«∞º
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
_çÃãO|~ü 2015
34. JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO -1 [#=i 2008 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
=¸_»∞ #=ÅÅ∞- ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞-=~°=~°~å=Ù
(H˘e=∞O@∞‰õΩ#flk, T~°∞,
JyflHõ}O)
35. qaè#fl PQÆ+¨µì 2008 Ç¨ÏiÑ¨Ù~°∞ëÈ`«Î=∞~å=Ù
36. Ñ¨`«O[e ÉèÏ+¨ºO =∂~üÛ 2009 ÔH.Z<£."≥·.Ñ¨`«O[e
37. =∞$QÆ# U„Ñ≤Öò 2009 q=∞Å
38. ~å[ºO - ãÖˆH∆=∞O JHÀì|~ü 2010 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
39. JÅ¡O ~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO-2 U„Ñ≤Öò 2011 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
ã¨$+≤ìHõ~°ÎÅ∞ (Hõ^äŒÅ∞) ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞-=~°=~°~å=Ù
40. ãÖÉèÏ+¨} AÖˇ· 2011 ÔH. Nx"åãπ
41. ^Œo`« JHÀì|~ü 2011 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
42. *Ïl=∞e¡ "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: =∞b¡â◊fii
_çÃãO|~ü 2011
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
U„Ñ≤Öò 2012
43. „uÑ¨Ù~° (Hõ^äŒÅ∞) _çÃãO|~ü 2011 „uÑ¨Ù~°
44. „áê}Ç≤Ï`« "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: JÅ¡O <å~åÜ«∞}
AÖˇ· 2012
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
ÃãÃÑìO|~ü 2012
45. =∞x+≤ =∂i¯û[O "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
JHÀì|~ü 2012
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
=∂~üÛ 2013
46. H˘=Ú~°O cè=Ú (#=Å) "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: ™êÇ¨ï
JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO–3 [#=i 2013 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
Ô~O_»= =Ú„^Œ}: ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞-=~°=~°~å=Ù
JHÀì|~ü 2016
47. ã≤OÇ¨Å¿Ñ@ (Hõ^äŒÅ∞) =∂~üÛ 2013 ~°=∞}rq
48. i[ˆ~fi+¨#∞¡ –„Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ "≥Ú^Œ\˜ =Ú„^Œ}: ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò
^Œ$HõÊ^äŒO JHÀì|~ü 2013
Ô~O_»= =Ú„^Œ}:
Ñ¶≤„|=i 2014
49. =ãÖ`«w`«O (#=Å) _çÃãO|~ü 2013 JÅ¡O ~å[Ü«∞º
JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO–4 ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞–=~°=~°~å=Ù
50 LEADERS BEYOND _çÃãO|~ü 2013 K. Balagopal
MEDIA IMAGES Ed. G. Haragopal
51. ¿ãfiKåÛù~å=O AÖˇ· 2015 l. Ç¨Ï~°QÀáêÖò
(™ê=∂lHõ ~å[H©Ü∞« "åº™êÅ∞)
52. Pk"åã¨∞Å∞: JHÀì|~ü 2015 ÔH. ÉÏÖQÀáêÖò
"≥·^ŒºO ãÖã¨¯$u J}z"Õ`«
53. Pk"åã¨∞Å∞: JHÀì|~ü 2016 ÔH. ÉÏÖQÀáêÖò
„Ñ¨`«∞Å∞ ÖË=Ù
`«fi~°Ö’ :
ã≤x=∂ XHõ PÖˇ¯g∞ "≥OHõ@ ã≤^è•Ô~_ç¤
`«e¡ KÕÑ¨ (Hõ^äŒÅ∞) JÅ¡O ~å[Ü«∞º
JÅ¡O~å[Ü«∞º ™êÇ≤Ï`«ºO–5 ãÖáê^Œ‰õΩÅ∞ : =~°=~°~å=Ù
Perspectives
Social Sciences / Literature
Publishing for Change

Aadivasulu - Chattalu - Abhivruddhi (E-Book)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aadivasulu - Chattalu - Abhivruddhi (E-Book)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Pk"åã¨∞Å∞

Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

[##O : 10.06.1952 =∞~°}O : 08.10.2009

Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

ISBN-978-93-81172-10-0 „Ñ≤O\ò ã¨áÈ~üì :

ÃãÃÑìO|~ü 2016 – Ñ¨ ~ü ÃãÊ H˜ì "£û

Pk"åã¨∞Å „Ñ¨ã¨∞Î`« Ñ¨iã≤÷u

=∂ =∂@ ... Ñ¨~üÃãÊH˜ì"£û 9

Wq „Ñ¨É∞íè `«ﬁ QÆ}ÏOHÍÖË#x =∞~˘Hõ¯™êi <˘H˜¯ K≥áêÊe. Ñ¨ÙÅ∞Å ã¨O~°H}

'1 PÑ¶π 70— |Å"≥∞ÿ# K«@ì"Õ∞QÍh ^•x H˜O^Œ [iˆQ qKå~°}Å∞

=ÚYº"≥∞ÿ# Ô~O_ç\©ﬂ =∂~åÛÅ@

XˆH =ºH˜Î g∞^Œ 23 ˆHã¨∞Å∞

=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ |∞Öˇ\˜<£–1

100 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 101

102 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 103

104 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 105

106 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 107

108 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 109

=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ Hõ~°Ñ¨„`«O

110 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 111

112 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 113

=∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ Hõ~°Ñ¨„`«O

114 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 115

116 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 117

118 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 119

120 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 121

122 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 123

124 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 125

126 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 127

128 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 129

130 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 131

132 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

D „QÍ=∂Å [<åÉèÏÖ’ 47 âß`«O Pk"åã¨∞Å∞, 15 âß`«O ^Œo`«∞Å∞,

134 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 135

136 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 137

138 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 139

140 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

=∂#=Ç¨Ï‰õΩ¯Å "ÕkHõ |∞Öˇ\˜<£ – 7

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 141

142 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 143

(Wk Pk"åã¨∞Å‰õΩ ã¨O|OkèOz# Ñ¨Ùã¨ÎHõO Hõ#Hõ =Oâ◊^è•~° „áê*ˇ‰õΩì

144 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò

Pk"åã¨∞Å∞: K«\ÏìÅ∞–Jaè=$kú 145

146 ÔH. ÉÏÅQÀáêÖò