Professional Documents
Culture Documents
Kết quả điều tra Gia đình Việt Nam năm 2006 - BÁO CÁO TÓM TẮT
Kết quả điều tra Gia đình Việt Nam năm 2006 - BÁO CÁO TÓM TẮT
2
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
LỜI CẢM ƠN
Trong khu«n khæ ch−¬ng tr×nh hîp t¸c quèc gia gi÷a ChÝnh phñ ViÖt Nam vµ Quü
nhi ®ång Liªn hîp quèc (UNICEF) 2006-2010, Uû ban D©n sè, Gia ®×nh vµ TrÎ em
(UBDSG§TE) nay lµ Bé V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Du lÞch ®· phèi hîp cïng víi Tæng côc
Thèng kª (TCTK) vµ ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi thuéc ViÖn Khoa häc X· héi ViÖt Nam tiÕn
hµnh §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam (§TG§VN). §©y lµ cuéc ®iÒu tra ®Çu tiªn ®−îc tiÕn
hµnh ë quy m« toµn quèc. Néi dung cña cuéc ®iÒu tra nµy tËp trung vµo bèn lÜnh vùc lµ
quan hÖ gia ®×nh, c¸c gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc cña gia ®×nh, kinh tÕ gia ®×nh vµ phóc lîi gia
®×nh. Trong mçi lÜnh vùc trªn, chØ tËp trung ®iÒu tra mét sè néi dung c¬ b¶n vµ cã tÝnh bøc
xóc nh»m nhËn diÖn thùc tr¹ng, thu thËp th«ng tin cÇn thiÕt phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý vµ
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh. Cuéc ®iÒu tra nµy cã néi dung ®a d¹ng h¬n, nghiªn cøu
s©u h¬n vµ sö dông c¶ hai ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ®Þnh tÝnh vµ ®Þnh l−îng.
ViÖc hîp t¸c chÆt chÏ gi÷a c¸c Bé ngµnh, c¬ quan cã liªn quan gióp thùc hiÖn thµnh
c«ng môc tiªu cuéc ®iÒu tra ®Ò ra, ®em l¹i rÊt nhiÒu ph¸t hiÖn quan träng. KÕt qu¶ ®iÒu tra
sÏ lµ c¬ së d÷ liÖu míi phôc vô viÖc nghiªn cøu vµ x©y dùng chÝnh s¸ch vÒ gia ®×nh cña
ChÝnh phñ theo h−íng v× sù c«ng b»ng vµ ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ toµn
cÇu cña ViÖt Nam.
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¸m ¬n c¸c thµnh viªn cña Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gia ®×nh
ViÖt Nam ®· gi¸m s¸t toµn bé qu¸ tr×nh ®iÒu tra, ®Æc biÖt c¸m ¬n Uû ban d©n sè, Gia ®×nh
vµ TrÎ em (UBDSG§TE), Tæng côc Thèng kª (TCTK) vµ ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi. Chóng
t«i còng xin ch©n thµnh c¸m ¬n chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng c¸c cÊp, c¸c gia ®×nh, ®iÒu tra
viªn vµ gi¸m s¸t viªn vÒ nh÷ng ®ãng gãp v« cïng quan träng cña hä ®èi víi thµnh c«ng
cña cuéc ®iÒu tra nµy.
Chóng t«i còng xin c¸m ¬n Bé Gia ®×nh, Nhµ ë, DÞch vô céng ®ång vµ Ng−êi b¶n ®Þa
(FaHCSIA) cña ChÝnh phñ óc, ViÖn nghiªn cøu gia ®×nh óc (AIFS) vµ nh÷ng chuyªn gia
cña hä, «ng Stephen Horn vµ bµ Ruth Weston, v× sù gióp ®ì chuyªn m«n trong viÖc t− vÊn
chän mÉu vµ thiÕt kÕ phiÕu hái.
Tr©n träng giíi thiÖu b¸o c¸o nµy víi hy väng sÏ ®em l¹i nh÷ng hiÓu biÕt vµ c¬ së d÷
liÖu vÒ gia ®×nh ViÖt Nam cho nh÷ng nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, nhµ nghiªn cøu còng nh−
nh÷ng ng−êi quan t©m.
Xin c¸m ¬n.
3
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Môc lôc
I. Giíi thiÖu vÒ ®iÒu tra tra gia ®×nh ViÖt Nam ............................................................7
1.1. Gia ®×nh vµ nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam.............................................................7
1.1.1. TÇm quan träng vµ sù biÕn ®æi cña gia ®×nh .....................................................7
1.1.2. T×nh h×nh nghiªn cøu gia ®×nh ë ViÖt Nam.......................................................8
1.2. Môc tiªu vµ néi dung cuéc ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam .............................................9
1.2.1. Môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra................................................................................9
1.2.2. Néi dung cuéc ®iÒu tra ....................................................................................10
1.3. Mét sè kh¸i niÖm chñ yÕu sö dông trong b¸o c¸o ....................................................10
Tãm t¾t mét sè ph¸t hiÖn chÝnh vµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn quan t©m
4
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
5
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
6
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
7
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
VÊn ®Ò vÒ b×nh ®¼ng giíi trong x· héi ViÖt Nam nãi chung vµ trong khu«n khæ gia
®×nh ViÖt Nam nãi riªng còng gÆp ph¶i nh÷ng th¸ch thøc míi. Trong khi ®iÒu kiÖn kinh tÕ
®ang thay ®æi nhanh chãng th× c¸c chuÈn mùc, gi¸ trÞ v¨n ho¸ liªn quan ®Õn vai trß giíi
d−êng nh− thay ®æi rÊt chËm ch¹p. MÆc dï phô n÷ ViÖt Nam tham gia tÝch cùc vµo lùc
l−îng lao ®éng nh−ng vÉn cßn tån t¹i nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng ®¸ng kÓ vÒ tiÕp cËn c¸c c¬ héi
kinh tÕ, thu nhËp, lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp/c«ng viÖc, nh÷ng bÊt b×nh ®¼ng trong tiÕp cËn gi¸o
dôc vµ ®µo t¹o, viÖc tiÕp cËn c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ, qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh v.v.
§iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ c¸c thµnh qu¶ cña ph¸t triÓn ch−a ®−îc ph©n chia b×nh ®¼ng gi÷a
nam vµ n÷.
ë cÊp ®é gia ®×nh, sù ph©n c«ng lao ®éng bÊt b×nh ®¼ng trong chia sÎ viÖc nhµ, ch¨m
sãc con c¸i vµ c¸c thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, còng nh− sù bÊt b×nh ®¼ng trong c¬ héi
tiÕp cËn gi¸o dôc gi÷a con trai vµ con g¸i, b¹o lùc gia ®×nh v.v. lµ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt ®¸ng
®−îc quan t©m d−íi gãc ®é giíi. §ã còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra ®èi víi sù ph¸t triÓn
cña gia ®×nh ViÖt Nam, víi vai trß lµ t¸c nh©n quan träng cho sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña
x· héi.
Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ t¹o nhiÒu c¬ héi, ®ång thêi còng ®Æt gia
®×nh vµ c«ng t¸c gia ®×nh tr−íc nhiÒu khã kh¨n, th¸ch thøc. MÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ tr−êng
vµ lèi sèng thùc dông t¸c ®éng m¹nh tíi c¸c gi¸ trÞ ®¹o ®øc truyÒn thèng vµ lèi sèng lµnh
m¹nh. Sù ph©n ho¸ giµu nghÌo sÏ tiÕp tôc t¸c ®éng vµo sè ®«ng c¸c gia ®×nh. NhiÒu gia
®×nh nÕu kh«ng ®−îc hç trî, kh«ng ®−îc chuÈn bÞ ®Çy ®ñ sÏ kh«ng ®ñ n¨ng lùc ®èi phã víi
nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ kinh tÕ - x· héi vµ kh«ng lµm trßn c¸c chøc n¨ng vèn cã
cña m×nh. §©y thùc sù lµ nh÷ng th¸ch thøc to lín ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ gia
®×nh ë n−íc ta.
8
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
lÇn ®Çu ®Õn sè con mong muèn, tõ quy m« ®Õn lo¹i h×nh gia ®×nh, tõ viÖc ph©n c«ng lao
®éng ®Õn quyÒn quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh, v.v. Nh− vËy, mÆc dÇu nguån sè liÖu cã ®−îc lµ
kh¸ dåi dµo vµ phong phó, song nÕu cÇn sö dông, ng−êi ta vÉn kh«ng khái b¨n kho¨n khi
ph¶i lùa chän gi÷a c¸c tµi liÖu kh¸c nhau - dï thêi gian c«ng bè cña c¸c tµi liÖu nµy lµ kh¸
trïng khÝt víi nhau.
Ngoµi ra, còng cÇn nãi thªm lµ, hÇu hÕt c¸c nghiªn cøu gia ®×nh trong kho¶ng 20
n¨m qua lµ nh÷ng nghiªn cøu nhá lÎ, chñ yÕu ®−îc triÓn khai ë ch©u thæ s«ng Hång, rÊt Ýt
c¸c nghiªn cøu cã quy m« lín, ®−îc më réng ra nhiÒu vïng miÒn, vµ hÇu nh− ch−a cã
nh÷ng nghiªn cøu ë tÇm cì quèc gia. Nguån t− liÖu nµy kh«ng chØ kh«ng ®¸p øng ®−îc
yªu cÇu cña c¸c nhµ qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nãi riªng, mµ còng kh«ng thÓ lµm
tho¶ m·n nhu cÇu hiÓu biÕt cña nh÷ng ng−êi quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gia ®×nh nãi chung.
NhËn thøc ®−îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn ®©y, ChiÕn l−îc x©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam giai
®o¹n 2005-2010 ®· ®Ò ra nhiÖm vô “KÕ thõa vµ ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ
gia ®×nh”. Ban BÝ th− TW §¶ng ®· cã ChØ thÞ sè 49-CT/TW ngµy 21/2/2005 chØ râ cÇn
ph¶i: “T¨ng c−êng c«ng t¸c nghiªn cøu, ®iÒu tra, kh¶o s¸t toµn diÖn vÒ gia ®×nh, ®Æc biÖt lµ
nghiªn cøu c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp cña gia ®×nh cÇn g×n gi÷, ph¸t huy, nh÷ng gi¸ trÞ
míi, tiªn tiÕn cÇn tiÕp thu; nghiªn cøu x©y dùng c¸c m« h×nh gia ®×nh ViÖt Nam trong thêi
kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸; ¸p dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng
th¸ch thøc trong lÜnh vùc gia ®×nh vµ dù b¸o nh÷ng biÕn ®æi vÒ gia ®×nh trong thêi kú
míi.”1
§−îc sù hç trî cña UNICEF, Bé tr−ëng, Chñ nhiÖm UBDSG§TE ®· ra QuyÕt ®Þnh
sè 765/Q§-DSG§TE ngµy 30/12/2005 thµnh lËp Ban chØ ®¹o §iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam
gåm ®¹i diÖn cña UBDSG§TE vµ c¸c Bé ngµnh h÷u quan (Ngµy 6 th¸ng 11 n¨m 2007 Bé
tr−ëng Bé V¨n ho¸, ThÓ thao vµ Du lÞch ®· ra quyÕt ®Þnh sè 1243/Q§BVHTTDL kiÖn toµn
l¹i Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam) nh»m tæ chøc toµn bé c¸c ho¹t ®éng chuÈn bÞ,
nghiªn cøu vµ ®iÒu tra gia ®×nh ViÖt Nam. Tæng côc Thèng kª lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm
tæ chøc ®iÒu tra ®Þnh l−îng §TG§VN. ViÖn Gia ®×nh vµ Giíi lµ c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm
chñ tr× thiÕt kÕ b¶ng hái ®iÒu tra ®Þnh l−îng vµ tæ chøc ®iÒu tra ®Þnh tÝnh.
1.2. Môc TIªU Vµ néi dung cuéc §IÒU TRA GIA §×NH VIÖT NAM
1.2.1. Môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra
1.2.1.1. Môc tiªu tæng thÓ
NhËn diÖn thùc tr¹ng gia ®×nh ViÖt Nam d−íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ vµ toµn cÇu ho¸.
1.2.1.2. Môc tiªu cô thÓ
(a) X¸c ®Þnh ®−îc nh÷ng th«ng tin c¬ b¶n vÒ thùc tr¹ng gia ®×nh lµm c¬ së cho viÖc
®Ò xuÊt chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc cña gia ®×nh.
(b) Th«ng qua kÕt qu¶ ®iÒu tra, ph©n tÝch vµ ®Ò xuÊt c¸c vÊn ®Ò cÇn tiÕp tôc nghiªn
cøu ®Ó phôc vô kÞp thêi c«ng t¸c l·nh ®¹o, qu¶n lý Nhµ n−íc vÒ gia ®×nh.
1 ChØ thÞ sè sè 49-CT/TW ngµy 21/02/2005 cña Ban BÝ th− vÒ X©y dùng gia ®×nh thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.
9
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
(c) Cung cÊp hÖ thèng d÷ liÖu ®Ó x©y dùng bé chØ sè theo dâi vµ ®¸nh gi¸ vÒ t×nh
h×nh ph¸t triÓn cña gia ®×nh ViÖt Nam.
1.3. Mét sè kh¸i niÖm chñ yÕu sö dông trong b¸o c¸o
H«n nh©n
H«n nh©n lµ quan hÖ gi÷a vî vµ chång sau khi ®· kÕt h«n (LuËt H«n nh©n vµ Gia
®×nh 2000).
Ng−êi ®éc th©n
Ng−êi ®éc th©n ®−îc tÝnh lµ nh÷ng phô n÷ 40 tuæi trë lªn, nam giíi 45 tuæi trë lªn
ch−a tõng x©y dùng gia ®×nh.
10
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Chñ hé
Chñ hé th−êng ®−îc coi lµ ng−êi ®¹i diÖn gia ®×nh. Vai trß nµy kh«ng chØ thuÇn tóy
mang tÝnh hµnh chÝnh, ®¹i diÖn hé, mµ cã ý nghÜa x· héi, bÞ chi phèi bëi c¸c quan niÖm vµ
tËp qu¸n vÒ trËt tù thø bËc trong gia ®×nh. Trong cuéc §iÒu tra G§VN 2006, chñ hé ®−îc
x¸c ®Þnh th«ng qua sù thõa nhËn cña hé gia ®×nh vÒ ng−êi cã quyÒn quyÕt ®Þnh chÝnh trong
gia ®×nh.
Ph©n c«ng lao ®éng
Ph©n c«ng lao ®éng trong gia ®×nh ®Ò cËp ®Õn viÖc ai lµm g× trong gia ®×nh vµ v× sao
cã sù ph©n c«ng nµy. Xem xÐt ph©n c«ng lao ®éng còng nh»m chØ ra c¸c t¸c ®éng cña sù
ph©n c«ng nµy ®èi víi lîi Ých vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c thµnh viªn, tr−íc hÕt lµ ng−êi vî vµ
ng−êi chång trong gia ®×nh.
B¹o lùc gia ®×nh
B¹o lùc gia ®×nh lµ hµnh vi cè ý cña thµnh viªn gia ®×nh g©y tæn h¹i hoÆc cã kh¶
n¨ng g©y tæn h¹i vÒ thÓ chÊt, tinh thÇn, kinh tÕ ®èi víi thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh, bao
gåm 9 lo¹i hµnh vi (chi tiÕt trong LuËt Phßng, chèng b¹o lùc gia ®×nh)2. Trong cuéc
§TG§VN 2006 cã nªu ra c¸c hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh nh− sau: ®¸nh; m¾ng chöi; chÊp
nhËn quan hÖ t×nh dôc khi kh«ng cã nhu cÇu.
Ng−êi cao tuæi
Ng−êi cao tuæi ®−îc x¸c ®Þnh dùa trªn tiªu chÝ tuæi. Cô thÓ lµ tÊt c¶ nh÷ng ng−êi tõ
61 tuæi trë lªn ®−îc coi lµ ng−êi cao tuæi (NCT). Gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi lµ nh÷ng gia
®×nh cã Ýt nhÊt mét trong c¸c thµnh viªn lµ ng−êi tõ 61 tuæi trë lªn.
TrÎ em vµ VTN
TrÎ em lµ c«ng d©n ViÖt Nam d−íi 16 tuæi (LuËt B¶o vÖ, ch¨m sãc vµ gi¸o dôc trÎ
em n¨m 2004) - BVCSGDTE. Cuéc §TG§VN 2006 tËp trung chñ yÕu vµo nhãm ®èi t−îng
vÞ thµnh niªn (VTN) ë ®é tuæi 15-17. Tõ "trÎ em" vµ "vÞ thµnh niªn" trong B¸o c¸o nµy
®−îc sö dông víi ý nghÜa nh− nhau.
Phóc lîi gia ®×nh
Trong B¸o c¸o nµy, phóc lîi gia ®×nh ®−îc hiÓu lµ c¸c ho¹t ®éng do c¸c chñ thÓ
ngoµi gia ®×nh thùc hiÖn nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu kh¸c nhau cña gia ®×nh.
2
Theo LuËt Phßng, chèng b¹o lùc gia ®×nh ®−îc Quèc héi n−íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam th«ng
qua ngµy 21/11/2007, c¸c hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh bao gåm: (1) Hµnh h¹, ng−îc ®·i, ®¸nh ®Ëp hoÆc hµnh vi
cè ý kh¸c x©m h¹i ®Õn søc kháe, tÝnh m¹ng; (2) L¨ng m¹ hoÆc hµnh vi cè ý kh¸c xóc ph¹m danh dù, nh©n
phÈm; (3) C« lËp, xua ®uæi hoÆc g©y ¸p lùc th−êng xuyªn vÒ t©m lý g©y hËu qu¶ nghiªm träng; (4) Ng¨n c¶n
viÖc thùc hiÖn quyÒn, nghÜa vô trong quan hÖ gia ®×nh gi÷a «ng, bµ vµ ch¸u; gi÷a cha, mÑ vµ con; gi÷a vî vµ
chång; gi÷a anh, chÞ, em víi nhau; (5) C−ìng Ðp quan hÖ t×nh dôc; (6) C−ìng Ðp t¶o h«n; c−ìng Ðp kÕt h«n,
ly h«n hoÆc c¶n trë h«n nh©n tù nguyÖn, tiÕn bé; (7) ChiÕm ®o¹t, huû ho¹i, ®Ëp ph¸ hoÆc cã hµnh vi kh¸c cè
ý lµm h− háng tµi s¶n riªng cña thµnh viªn kh¸c trong gia ®×nh hoÆc tµi s¶n chung cña c¸c thµnh viªn gia
®×nh; (8) C−ìng Ðp thµnh viªn gia ®×nh lao ®éng qu¸ søc, ®ãng gãp tµi chÝnh qu¸ kh¶ n¨ng cña hä; kiÓm so¸t
thu nhËp cña thµnh viªn gia ®×nh nh»m t¹o ra t×nh tr¹ng phô thuéc vÒ tµi chÝnh; (9) Cã hµnh vi tr¸i ph¸p
luËt buéc thµnh viªn gia ®×nh ra khái chç ë.
11
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Phóc lîi gia ®×nh ®−îc xem xÐt theo nhãm ®èi t−îng cô thÓ, vÝ dô, nh− ®èi víi gia
®×nh liÖt sÜ vµ th−¬ng binh, bÖnh binh th«ng qua chÝnh s¸ch ®Òn ¬n ®¸p nghÜa; ®èi víi
ng−êi nghÌo, th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vµ c¸c quy ®Þnh vÒ xãa ®ãi, gi¶m nghÌo.
Phóc lîi ®èi víi gia ®×nh ®−îc xem xÐt theo c¸c h×nh thøc trî cÊp b»ng tiÒn tõ ng©n
s¸ch Nhµ n−íc. Ch¼ng h¹n bao gåm tiÒn h−u trÝ, trî cÊp tµn tËt, th−¬ng bÖnh binh vµ n¹n
nh©n chiÕn tranh, cøu trî ng−êi bÞ thiªn tai, cøu trî th−êng xuyªn vµ kho¶n chi cho nh÷ng
®èi t−îng m¾c tÖ n¹n x· héi...
Phóc lîi gia ®×nh còng ®−îc xem xÐt theo c¸c h×nh thøc trî gióp ®èi víi c¸c nhãm
gia ®×nh, cô thÓ dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Æc thï vµ nhu cÇu trî gióp cña hä. Ch¼ng h¹n
gia ®×nh cã ng−êi cao tuæi, gia ®×nh thiÕu khuyÕt (chØ cã cha hoÆc mÑ nu«i con) hay gia
®×nh míi kÕt h«n cã trÎ nhá, v.v.
12
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
§iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 sö dông ph−¬ng ph¸p ®iÒu tra ®Þnh l−îng vµ ®iÒu
tra ®Þnh tÝnh, kÕt hîp víi viÖc ph©n tÝch sè liÖu vµ tµi liÖu cã s½n, ph−¬ng ph¸p trao ®æi
chuyªn gia vµ héi th¶o.
3
Thùc tÕ khu vùc thµnh thÞ ®· ®iÒu tra 2.436 hé (t¨ng 72 hé so víi ph−¬ng ¸n chän mÉu ban ®Çu) vµ khu vùc
n«ng th«n ®· ®iÒu tra 6.864 hé (gi¶m 72 hé) do cã 6 ®Þa bµn n«ng th«n ®· trë thµnh ®Þa bµn thµnh thµnh thÞ
tr−íc thêi ®iÓm ®iÒu tra).
13
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Trong sè ®Þa bµn vµ hé ®−îc chän ®iÒu tra, cã 5/1500 ®Þa bµn vµ 50/9300 hé ph¶i
thay thÕ do nhÇm lÉn/sai sãt hoÆc viÖc tiÕp cËn ®Þa bµn qu¸ khã kh¨n t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra.
Nh×n chung tû lÖ hé thay thÕ thÊp. ViÖc chän hé thay thÕ ®¶m b¶o tÝnh ngÉu nhiªn theo
®óng qui ®Þnh ghi trong Ph−¬ng ¸n cña Ban chØ ®¹o ®iÒu tra.
14
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Ph−¬ng ph¸p ®Þnh tÝnh víi c¸c c«ng cô nh− pháng vÊn s©u, th¶o luËn nhãm lµ
ph−¬ng ph¸p chñ ®¹o cña nghiªn cøu ®Þnh tÝnh nµy. Do môc tiªu vµ tÝnh chÊt quèc gia cña
nghiªn cøu vÒ gia ®×nh, cuéc ®iÒu tra cÇn ®−îc thùc hiÖn ë c¸c tØnh ®¹i diÖn cho c¶ ba vïng
B¾c - Trung - Nam, kÓ c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n. Ngoµi ra, ¸p dông c¸ch tiÕp cËn giíi vµ
d©n téc, cÇn thiÕt ph¶i cã ®¹i diÖn cña nam giíi vµ n÷ giíi còng nh− mét sè d©n téc.
Theo nguyªn t¾c trªn, c¸c ®Þa ph−¬ng sau ®· ®−îc lùa chän ®iÒu tra:
o B¾c bé - thµnh thÞ (TP. H¶i Phßng): Mét ph−êng ®¹i diÖn cho thµnh phè nãi
chung vµ mét x· ®¹i diÖn cho khu vùc ngo¹i thµnh cña thµnh phè
o B¾c bé-n«ng th«n (TØnh L¹ng S¬n): Chän mét ph−êng ®« thÞ vµ mét x· xa
trung t©m.
o T©y nguyªn (TØnh §¾c L¾c): Chän mét ph−êng ë thµnh phè Ban Mª Thuét vµ
mét x· cã nhiÒu d©n téc cïng sinh sèng.
o Nam bé - thµnh thÞ (TP. Hå ChÝ Minh): Chän mét ph−êng ®¹i diÖn cho thµnh
phè vµ mét ph−êng trung b×nh n»m ë khu vùc ven ®«.
o Nam bé - n«ng th«n (TØnh Trµ Vinh): Chän mét x· ven thÞ x· vµ mét x· xa thÞ
x· cã d©n téc Kh¬ me sinh sèng.
Cì mÉu pháng vÊn t¹i mçi x· hoÆc ph−êng nh− sau:
* 8 pháng vÊn s©u hé gia ®×nh víi c¸c ®èi t−îng trong gia ®×nh nh− cha/mÑ; trÎ vÞ
thµnh niªn vµ ng−êi cao tuæi. C¸c hé gia ®×nh ®−îc chän mét c¸ch chñ ®Ých ®Ó b¶o ®¶m cã
c¸c lo¹i gia ®×nh kh¸c nhau t¹i mét ®Þa ph−¬ng nh−: gia ®×nh 2 vµ 3 thÕ hÖ; gia ®×nh ®Çy
4. Sè liÖu §iÒu tra biÕn ®éng d©n sè n¨m 2006, Tæng côc Thèng kª
15
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
®ñ/®éc th©n/ly h«n/gia ®×nh c« ®¬n; gia ®×nh cã hiÖn t−îng b¹o lùc gia ®×nh; gia ®×nh cã
vî/chång lµm chñ hé, gia ®×nh cã møc sèng nghÌo/trung b×nh/kh¸ gi¶.
§èi víi mét sè tr−êng hîp sÏ pháng vÊn c¶ vî vµ chång nh»m cã ®−îc th«ng tin vÒ
sù thèng nhÊt hay kh¸c biÖt gi÷a 2 ng−êi trong nhËn thøc vµ c¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò gia
®×nh. Nh− vËy, mçi hé trung b×nh cã 3 cuéc pháng vÊn vµ tæng sè mçi x·/ph−êng sÏ cã sè
ng−êi tham gia pháng vÊn s©u cao nhÊt lµ 24 ng−êi.
* 4 th¶o luËn nhãm bao gåm nhãm c¸c bµ mÑ (hoÆc nhãm nh÷ng ng−êi cha), nhãm
trÎ vÞ thµnh niªn, nhãm ng−êi giµ vµ nhãm c¸c c¸n bé chñ chèt cña ph−êng/x·.
* 4 pháng vÊn ng−êi cung cÊp th«ng tin chñ chèt nh−: a) C¸n bé phô tr¸ch v¨n ho¸/
t− ph¸p/c«ng an khu vùc; b) C¸n bé chuyªn tr¸ch d©n sè, gia ®×nh vµ trÎ em; c) C¸n bé héi
phô n÷; d) Tæ tr−ëng d©n phè/tr−ëng th«n.
Tæng sè mÉu lµ: 240 PVS ng−êi d©n; 40 TLN vµ 40 PVS c¸n bé chñ chèt.
16
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
®Þa vµ Ban chØ ®¹o ®iÒu tra gi¸m s¸t chung toµn bé ho¹t ®éng cña cuéc ®iÒu tra.
C«ng t¸c triÓn khai thu thËp sè liÖu t¹i ®Þa bµn ®−îc tiÕn hµnh trong thêi gian 67
ngµy, tõ ngµy 11 th¸ng 4 n¨m 2006 ®Õn ngµy 17 th¸ng 6 n¨m 2006.
17
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Tãm t¾t
mét sè ph¸t hiÖn chÝnh Vμ NH÷NG VÊN §Ò CÇN QUAN T¢M
Cuéc §iÒu tra Gia ®×nh ViÖt Nam 2006 ®· cung cÊp mét sù hiÓu biÕt t−¬ng ®èi cã hÖ
thèng vÒ gia ®×nh ViÖt Nam sau 20 n¨m §æi míi. D−íi ®©y lµ mét sè ph¸t hiÖn chÝnh cña
cuéc nghiªn cøu.
5
PhÇn I vµ 2.1, 2.2 thuéc phÇn II ®−îc tÝnh dùa trªn sè liÖu ë b¶ng hé gia ®×nh.
18
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Tû lÖ hé gia ®×nh cã ba thÕ hÖ ë n«ng th«n thÊp h¬n thµnh thÞ, ®Æc biÖt lµ khu vùc
néi thµnh. Mét trong c¸c nguyªn nh©n lµ ®iÒu kiÖn ®Êt ®ai vµ nhµ ë t¹i c¸c khu vùc
thµnh thÞ bÞ h¹n chÕ vµ xu h−íng thanh niªn di c− tõ n«ng th«n ra thµnh thÞ ®Ó lµm
viÖc vµ sau ®ã lËp gia ®×nh ë thµnh thÞ.
1.3. Tû lÖ phô thuéc
• Tû lÖ phô thuéc chung lµ 0,5, trong ®ã tû lÖ phô thuéc cña trÎ tõ 0-14 tuæi lµ 0,3.
Nh− vËy, trung b×nh cã 2 lao ®éng ph¶i nu«i 1 ng−êi. XÐt vÒ mÆt nh©n khÈu, g¸nh
nÆng kinh tÕ cña lao ®éng trong hé kh«ng lín.
• Tû lÖ phô thuéc ë thµnh thÞ thÊp h¬n ë n«ng th«n do sè trÎ em trong hé ë thµnh thÞ
Ýt h¬n n«ng th«n. Ba vïng nghÌo lµ T©y B¾c, B¾c Trung Bé vµ T©y Nguyªn cã tû lÖ
phô thuéc cao h¬n møc b×nh qu©n chung. C¸c hé nghÌo cã tû lÖ phô thuéc cao h¬n
nhãm hé giµu. Nh− vËy, g¸nh nÆng vÒ kinh tÕ ®èi víi lao ®éng cña c¸c hé gia ®×nh
nghÌo cµng t¨ng lªn so víi c¸c hé kh¸ h¬n.
1.4. Tr×nh ®é häc vÊn
• Tû lÖ biÕt ch÷ cña d©n sè tõ 10 tuæi trë lªn lµ 94,6%. Tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn so víi
kÕt qu¶ ®iÒu tra møc sèng d©n c− n¨m 2002 vµ 2004 (92,1% vµ 93%).
• Tû lÖ nam giíi biÕt ch÷ vÉn cao h¬n n÷ giíi; thµnh thÞ cao h¬n n«ng th«n. Tû lÖ
ng−êi biÕt ch÷ tõ 10 tuæi trë lªn cao nhÊt lµ vïng §ång b»ng s«ng Hång, thÊp nhÊt
lµ T©y B¾c.
• Tû lÖ biÕt ch÷ cña nhãm hé nghÌo thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi nhãm hé giµu.
19
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Nhãm hé nghÌo cã sè ng−êi ho¹t ®éng nhiÒu nhÊt trong ngµnh n«ng, l©m nghiÖp,
thñy s¶n (83%). Ng−îc l¹i, nhãm hé giµu cã tû lÖ ho¹t ®éng trong c¸c ngµnh
th−¬ng nghiÖp vµ dÞch vô nhiÒu h¬n.
• Tr×nh ®é chuyªn m«n cña lao ®éng cßn chñ yÕu ë møc lao ®éng gi¶n ®¬n (70,7% cña
sè lao ®éng ®ang lµm viÖc). Lao ®éng gi¶n ®¬n ë n«ng th«n chiÕm tû lÖ cao gÇn gÊp
2 lÇn thµnh thÞ. Tr×nh ®é tay nghÒ cña nhãm hé giµu cao h¬n nhãm hé nghÌo.
1.6. T«n gi¸o
• §a sè ng−êi tr¶ lêi kh«ng theo t«n gi¸o, chiÕm 82,8%. Tû lÖ ng−êi kh«ng theo
t«n gi¸o nµo ë n«ng th«n cao h¬n thµnh thÞ (85,3% so víi 75,8%), ë nam cao
h¬n n÷ (85,1% so víi 76%). Vïng cã tû lÖ ng−êi kh«ng theo t«n gi¸o nµo cao
nhÊt lµ §«ng B¾c (91,7%), thÊp nhÊt lµ §«ng Nam Bé (55,7%).
• Trong sè 17,2% ng−êi theo t«n gi¸o, cã 7,1% ng−êi theo PhËt Gi¸o, 6,4% theo
C«ng gi¸o, 1,8% theo ®¹o Cao §µi, 1,5% theo PhËt gi¸o Hßa H¶o, 0,3% theo
®¹o Tin Lµnh. Sè ng−êi theo §¹o Håi ë ViÖt Nam qu¸ Ýt nªn kh«ng thÓ hiÖn
trong mÉu ®iÒu tra nµy.
“Nh−ng mµ chÞ thÊt thÕ h¬n ng−êi ta v× khi chÞ lÊy anh ý còng kh«ng ®¨ng ký kÕt h«n....ChÞ
còng ®Õn c¬ quan, c«ng ®oµn xÝ nghiÖp, gi¸m ®èc nh−ng mµ c¸c anh b¶o lµ b©y giê c¸c anh
biÕt em lµ vî nã bao nhiªu n¨m nay. Nh−ng ra ph¸p lý th× kh«ng cã giÊy kÕt h«n nªn viÖc
trong c¬ quan c¸c anh cã thÓ can thiÖp, cßn viÖc t×nh c¶m th× c¸c anh kh«ng can thiÖp ®−îc”
(N÷, ly h«n, TP. H¶i Phßng).
• §a sè ng−êi d©n ®· cã ý thøc trong viÖc ®¨ng ký kÕt h«n (h¬n 80% trong ®é tuæi
18-60). Nh− vËy cßn l¹i mét bé phËn 20% ng−êi d©n vÉn ch−a quan t©m ®Õn vÊn ®Ò
®¨ng ký kÕt h«n, chñ yÕu lµ nh÷ng ng−êi ë vïng d©n téc Ýt ng−êi, n«ng th«n,
nghÌo, häc vÊn thÊp, løa tuæi h¬n 50. §ång b»ng s«ng Cöu Long lµ vïng cã tû lÖ
ch−a §KKH cao nhÊt chiÕm kho¶ng 40%, thø hai lµ vïng T©y B¾c 30%; cã 46,4%
trong nhãm 18-60 tuæi ®ang cã vî chång ch−a ®¨ng ký kÕt h«n nªu lý do “kh«ng
20
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
21
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Tû lÖ ly h«n, ly th©n cao h¬n ë nhãm cã häc vÊn thÊp. Nhãm nh÷ng ng−êi tù m×nh
quyÕt ®Þnh h«n nh©n kh«ng hái ý kiÕn cha mÑ cã tû lÖ ly h«n cao h¬n râ rÖt so víi
nhãm cã hái ý kiÕn cha mÑ, hoÆc thËm chÝ nhãm do cha mÑ tù quyÕt ®Þnh. Râ rµng
lµ c¸c bËc cha mÑ vÉn cã vai trß to lín trong viÖc gióp duy tr×, cñng cè sù bÒn v÷ng
cña gia ®×nh trÎ.
• Tû lÖ ng−êi vî ®øng ®¬n ly h«n cao gÇn gÊp ®«i ng−êi chång (47% so víi 28,1%)
chøng tá phô n÷ ý thøc h¬n vÒ quyÒn cña m×nh vµ sù chñ ®éng cña hä trong cuéc
sèng h«n nh©n t¨ng lªn.
• Sè n¨m chung sèng trung b×nh tr−íc khi ly h«n t−¬ng ®èi ng¾n (kho¶ng 9 n¨m).
Nh÷ng ng−êi häc vÊn thÊp cã sè n¨m chung sèng tr−íc khi ly h«n Ýt h¬n. Nh÷ng
ng−êi ë vïng §«ng Nam bé vµ §ång b»ng s«ng Cöu long cã sè n¨m chung sèng
tr−íc khi ly h«n Ýt h¬n c¸c vïng kh¸c.
• §a sè tr−êng hîp sau ly h«n con c¸i ë víi mÑ (64,3%). Trªn thùc tÕ, viÖc cÊp
d−ìng cña ng−êi cha kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®−îc thùc hiÖn nghiªm tóc. §iÒu nµy
mang l¹i nh÷ng g¸nh nÆng vµ thiÖt thßi cho cuéc sèng cña ng−êi mÑ vµ trÎ em sau
ly h«n.
“... gi¶i quyÕt ly dÞ råi chØ cÊp d−ìng cho con, 1 n¨m b»ng hai t¹ lóa, mµ tõ ®ã ®Õn giê ch−a
thÊy cÊp d−ìng mét t¹ nµo hÕt” (N÷, ly h«n, Trµ Vinh).
22
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• PhÇn lín ng−êi ®éc th©n sèng chung víi gia ®×nh cha mÑ vµ nhËn ®−îc sù trî gióp
t×nh c¶m vµ vËt chÊt cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh.
23
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Nh÷ng tiªu chuÈn “míi” nh− “cã thu nhËp æn ®Þnh”, “cã tr×nh ®é häc vÊn” cã xu
h−íng ®−îc lùa chän nhiÒu h¬n ®èi víi ng−êi sèng ë ®« thÞ, ng−êi cã thu nhËp cao
vµ ng−êi trÎ tuæi.
• Nam giíi vµ líp trÎ lùa chän tiªu chuÈn h×nh thøc kh¸ cña ng−êi b¹n ®êi nhiÒu h¬n
so víi phô n÷ vµ ng−êi cao tuæi.
• Tû lÖ nh÷ng ng−êi tõ 61 trë lªn cho biÕt hä “kh«ng cã tiªu chuÈn râ rµng” trong
h«n nh©n cao gÊp 2 lÇn so víi nh÷ng ng−êi trong ®é tuæi 18-60 (20,2% so víi víi
10,7%).
“B¶ (bµ Êy) còng lµ ng−êi lµm ¨n thiÖt thµ, hiÒn hËu, ®èi víi nh©n d©n chßm xãm th× còng
®µng hoµng, t¹i v× chç ®ã m×nh míi chÞu, sèng tõ ®ã tíi giê th«i” (Nam, NCT, Trµ Vinh).
“Theo m×nh thÊy lµm ¨n vµ tÝnh t×nh ®µng hoµng, biÕt ph¶i tr¸i lo c«ng chuyÖn trong gia
®×nh th× thÝch” (Nam, NCT, TP. H¶i Phßng).
“NÕu mµ cã viÖc lµm æn ®Þnh th× sau nµy sèng kh«ng cã khã kh¨n. Em nghÜ lµ sau nµy x·
héi ngµy cµng ph¸t triÓn, kh«ng nghÒ nghiÖp sao m×nh sèng ®−îc, cho dï m×nh cã yªu nhau
mµ kh«ng cã tiÒn ®Ó xµi, kh«ng cã viÖc lµm sao mµ sèng, kh«ng thÓ nµo sèng ®−îc” (N÷,
VTN, TP. Hå ChÝ Minh).
“H«n nh©n do cha mÑ quyÕt ®Þnh v× håi ®ã thanh niªn ch−a biÕt yªu. Cã ng−êi con g¸i nh−
vËy råi sinh tuæi nä tuæi kia, ®Î m¾n ®Î nhiÒu th× bªn nhµ t«i cã ý [muèn c−íi], c¸c cô míi
giao l−u nh− vËy th«i” (Nam, NCT, §¾c L¾c).
“ViÖc tù quyÕt ®Þnh cßn tèt h¬n lµ do vÒ sau cã h¹nh phóc hay kh«ng m×nh còng kh«ng ©n
hËn” (N÷, ®¹i diÖn HG§, §¾c L¾c)
24
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
“Dï m×nh cã giái bao nhiªu th× vÉn d−íi sù l·nh ®¹o cña chång. MÆc dï chång cã ®iÒu ch−a
®óng th× m×nh gãp ý bµn víi chång vµ thuyÕt phôc ®−îc. Chång vÉn lµ ng−êi quyÕt ®Þnh nh÷ng
viÖc chÝnh trong gia ®×nh” (N÷, viªn chøc, §¾c L¾c).
25
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
“Tr−íc ®©y ng−êi phô n÷ chØ ë trong nhµ nªn hä kh«ng cã c¬ héi thÓ hiÖn nh÷ng kh¶ n¨ng nµy.
Ngµy nay hä cã ®iÒu kiÖn më mang tÇm m¾t, häc hái ®−îc nhiÒu h¬n, v× vËy hä hoµn toµn cã
thÓ ®ãng vai trß ng−êi chñ gia ®×nh” (N÷, n«ng d©n, gia ®×nh 2 thÕ hÖ, kinh tÕ trung b×nh, Trµ
Vinh).
B¶ng 1: Ng−êi ®øng tªn giÊy tê së h÷u/ quyÒn sö dông mét sè tµi s¶n
ph©n theo thµnh thÞ – n«ng th«n (%)
• C«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ còng nh− c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n−íc ®ang lµm thay
®æi mèi quan hÖ gi÷a vî vµ chång vÒ quyÒn së h÷u c¸c tµi s¶n lín trong gia ®×nh theo
xu h−íng phô n÷ ngµy cµng cã nhiÒu quyÒn së h÷u c¸c tµi s¶n cña hé gia ®×nh h¬n.
4.3. Ph©n c«ng lao ®éng gi÷a ng−êi vî vµ ng−êi chång trong gia ®×nh
• Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh ViÖt Nam vÉn lµ ph−¬ng thøc phæ
biÕn, trong ®ã, ng−êi phô n÷/ng−êi vî ®−îc coi lµ phï hîp h¬n víi c¸c c«ng viÖc ë
trong nhµ hay gÇn nhµ nh− néi trî vµ ch¨m sãc ng−êi th©n trong gia ®×nh; nam giíi
phï hîp h¬n víi c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh vµ ngo¹i giao ë bªn ngoµi nhµ
vµ xa nhµ.
• Ph©n c«ng lao ®éng theo giíi cã xu h−íng b×nh ®¼ng h¬n trong c¸c gia ®×nh ë ®«
thÞ, nhãm giµu, ng−êi cã tr×nh ®é häc vÊn cao. Trong nh÷ng hé gia ®×nh c¶ hai vî
chång cïng ®i lµm bªn ngoµi, c«ng viÖc néi trî gia ®×nh ®−îc ng−êi chång chia sÎ
nhiÒu h¬n.
26
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
“§a sè lµ em lµm hÕt mäi viÖc trong nhµ, em biÕt c«ng viÖc cña chång em lµ vÊt v¶ nªn
ch¼ng h¹n nh− c¬m n−íc, giÆt giò em ®Òu lµm” (N÷, bu«n b¸n, TP. H¶i phßng).
“ViÖc ®ã [c«ng viÖc gia ®×nh] b©y giê lµ b×nh th−êng, t¹i v× ai cã thêi gian nhiÒu h¬n th× gióp
cho ng−êi kia nhiÒu h¬n, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng−êi kia cã thêi gian r¶nh, cã thêi gian nhiÒu
h¬n cho x· héi th× tèt h¬n. Kh«ng cø ph¶i lµ ng−êi chång ¨n c¬m xong lªn ngåi th× míi ®−îc.
Gióp ®−îc vî con ®−îc bao nhiªu th× x· héi tèt bÊy nhiªu” (Nam, c«ng chøc, TP. H¶i
Phßng).
4.4. QuyÒn quyÕt ®Þnh c«ng viÖc trong gia ®×nh gi÷a vî vµ chång
• QuyÒn quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh gi÷a vî vµ chång tuú thuéc vµo lo¹i c«ng
viÖc. TÝnh ®a d¹ng cu¶ viÖc quyÕt ®Þnh trong gia ®×nh ph¶n ¸nh tÝnh ®a d¹ng cña
ng−êi chñ gia ®×nh. Ng−êi vî th−êng quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng viÖc nhá hµng ngµy
liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n tiÒn nhá. Ng−êi chång th−êng quyÕt ®Þnh nh÷ng c«ng
viÖc lín cã liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n tiÒn lín.
• ë khu vùc thµnh thÞ, nhãm hé giµu, ng−êi vî quyÕt ®Þnh vµ cïng chång quyÕt ®Þnh
nhiÒu h¬n nh÷ng c«ng viÖc quan träng cña gia ®×nh so víi khu vùc n«ng th«n, miÒn
nói vµ nhãm hé nghÌo.
27
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
nh©n. Ng−êi chång ®Ò cËp nhiÒu h¬n ®Õn lý do kh«ng hßa hîp vÒ sinh lý (17,7%
ng−êi chång so víi 6,7% ng−êi vî), trong khi ®ã chØ cã ng−êi vî ®Ò cËp ®Õn t×nh
tr¹ng chång kh«ng chung thñy (12,4% ng−êi vî so víi 0% lµ ng−êi chång).
4.6. Quan niÖm vÒ quan hÖ t×nh dôc tr−íc vµ ngoµi h«n nh©n
• Quan hÖ tr−íc vµ ngoµi h«n nh©n ®−îc xem xÐt bao gåm: Phô n÷ kh«ng chång cã
con; Phô n÷/ nam giíi cã quan hÖ t×nh dôc víi ng−êi kh¸c khi xa chång/vî l©u
ngµy.
• §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi kh«ng chÊp nhËn chung sèng víi nhau kh«ng kÕt h«n. Tû
lÖ nµy ë nhãm tuæi 15-17 lµ 1,3%. ë c¸c nhãm tuæi lín h¬n, tû lÖ chÊp nhËn hiÖn
t−îng nµy nhiÒu h¬n, nh−ng còng d−íi 3%. Hä coi ®©y lµ lèi sèng bu«ng th¶, ®i
ng−îc l¹i gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng vµ cã thÓ g©y ra hËu qu¶ nÆng nÒ vÒ nhiÒu
mÆt cho ng−êi phô n÷.
• ViÖc chÊp nhËn cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n tïy thuéc vµo møc ®é quan hÖ.
ChØ cã mét tû lÖ rÊt nhá (d−íi 4%) chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n nãi
chung. Tuy nhiªn, ®èi víi ng−êi ch¾c ch¾n sÏ lÊy lµm vî lµm chång th× ng−êi tr¶
lêi cëi më h¬n (tõ 13% ®èi víi nhãm ng−êi cao tuæi ®Õn kho¶ng h¬n 20% ®èi víi
nhãm vÞ thµnh niªn chÊp nhËn).
• Trong vÊn ®Ò quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n, nam giíi cëi më h¬n so víi n÷ vµ
ng−êi ®éc th©n quan niÖm cëi më h¬n so víi ng−êi ®· cã gia ®×nh.
• Mét sè lý do dÉn ®Õn t×nh tr¹ng vÞ thµnh niªn vµ thanh niªn hiÖn nay cã quan hÖ
t×nh dôc tr−íc h«n nh©n lµ: sù thiÕu quan t©m cña gia ®×nh tíi vÞ thµnh niªn vµ
thanh niªn; sù thiÕu hôt trong gi¸o dôc søc kháe sinh s¶n, møc ®é tiÕp xóc víi v¨n
hãa phÈm kh«ng lµnh m¹nh, v.v.
• Tû lÖ chÊp nhËn c¸c quan hÖ t×nh dôc ngoµi h«n nh©n rÊt thÊp, nhÊt lµ ®èi víi nhãm
ng−êi cao tuæi vµ vÞ thµnh niªn (d−íi 2%). Lý do kh«ng chÊp nhËn hiÖn t−îng nµy
lµ bëi nh÷ng hËu qu¶ cã thÓ x¶y ra: sù tan vì h¹nh phóc gia ®×nh, nh÷ng t¸c ®éng
tiªu cùc tíi truyÒn thèng v¨n hãa,... Cã sù kh¸c biÖt nam-n÷ trong ®¸nh gi¸ ®èi víi
vÊn ®Ò quan hÖ t×nh dôc ngoµi h«n nh©n, tû lÖ chÊp nhËn ®èi víi phô n÷ chØ b»ng
kho¶ng 1/3 ®èi víi nam giíi. Nh− thÕ, th¸i ®é cña x· héi ®èi víi ng−êi phô n÷
trong quan hÖ ngoµi h«n nh©n vÉn chÆt chÏ h¬n so víi nam giíi.
• Tû lÖ ng−êi cao tuæi (61 tuæi trë lªn) chÊp nhËn hiÖn t−îng “phô n÷ kh«ng chång
mµ cã con” chiÕm 9% so víi 6,2% ë nhãm VTN vµ 8,5% ë ng−êi 18-60. §é tuæi
t¨ng lªn, sù tr¶i nghiÖm cuéc sèng nhiÒu h¬n th× tû lÖ chÊp nhËn hiÖn t−îng nµy cao
h¬n. Nh÷ng ng−êi sèng ë thµnh thÞ, ®· cã gia ®×nh, cã häc vÊn cao cã quan niÖm
cëi më h¬n so víi c¸c nhãm ®èi t−îng kh¸c.
“M×nh thÊy lµ nam giíi còng thÕ mµ n÷ giíi còng thÕ, sèng nh− thÕ lµ sèng bu«ng th¶... M×nh
thÊy sèng thÕ nã qu¸ tù do.” (N÷, ®¹i diÖn HG§, H¶i Phßng).
“Nh− ng−êi ta nãi lµ ng−êi phô n÷ sÏ thiÖt h¬n,... ®¨ng ký kÕt h«n x¸c ®Þnh vÒ mÆt tr¸ch
nhiÖm gi÷a ng−êi ®µn «ng vµ ng−êi phô n÷, nÕu sèng chung mµ nhì ng−êi ®µn «ng bá ng−êi
phô n÷ th× ng−êi ®µn bµ ®Êy thiÖt thßi” (N÷, VTN, TP. H¶i Phßng).
28
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
“Con nhµ b¸c th× kh«ng ®−îc lµm nh− vËy, [sÏ] mÊt gi¸ trÞ, mÊt danh gi¸ ®i. Ph¶i mÊy ng−êi
vÒ ®Õn ®©y ¨n hái ®µng hoµng, ®ång ý th× míi cho c−íi. ThÕ míi cã gi¸ trÞ.” (N÷, ®¹i diÖn
HG§, L¹ng S¬n).
4.7. Quan niÖm vÒ viÖc cã con vµ sinh con trai, con g¸i
• §¹i bé phËn ng−êi d©n ViÖt Nam vÉn cho r»ng sinh con lµ mét chøc n¨ng quan
träng cña gia ®×nh. Tuy nhiªn, ®· cã mét sù chuyÓn ®æi nhËn thøc rÊt râ vÒ sè con.
Tû lÖ ng−êi ®ång ý r»ng gia ®×nh ph¶i cã nhiÒu con lµ kh¸ thÊp (18,6% ng−êi cao
tuæi, 6,6% ng−êi ®é tuæi 18-60 vµ 2,8% vÞ thµnh niªn). HiÖn nay, lµm thÕ nµo ®Ó
ch¨m sãc, nu«i d¹y con c¸i tèt ®−îc c¸c gia ®×nh quan t©m h¬n. N÷ giíi, nh÷ng
ng−êi sèng ë n«ng th«n cã tû lÖ ®ång ý cao h¬n c¸c ®èi t−îng kh¸c vÒ viÖc ph¶i cã
nhiÒu con.
• Quan niÖm “gia ®×nh nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai” vÉn ®−îc mét bé phËn ®¸ng kÓ
ng−êi d©n ñng hé (gÇn 37% ®èi víi nh÷ng ng−êi ë ®é tuæi 18-60). N÷ giíi; nh÷ng
ng−êi sèng ë n«ng th«n; nh÷ng ng−êi ë khu vùc Trung Bé, §ång b»ng s«ng Cöu
Long, T©y B¾c, §«ng Nam Bé; ®ång bµo d©n téc Hm«ng, Dao, Kh¬ me ñng hé
quan niÖm gia ®×nh nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai cã tû lÖ cao h¬n c¸c nhãm ®èi t−îng
kh¸c. Nhãm d©n sè nghÌo cã nhu cÇu sinh con trai nhiÒu h¬n nhãm d©n sè giµu
(45,5% ë nhãm cã thu nhËp thÊp nhÊt so víi 26% nhãm thu nhËp cao nhÊt) vµ ®iÒu
nµy lý gi¶i v× sao t×nh tr¹ng sinh nhiÒu con l¹i phæ biÕn ë nhãm thu nhËp thÊp.
• Lý do gi¶i thÝch v× sao ph¶i cã con trai chñ yÕu vÉn lµ “®Ó cã ng−êi nèi dâi t«ng
®−êng” (85,7%). Ngoµi ra, mét tû lÖ ®¸ng kÓ nãi lµ “®Ó cã n¬i n−¬ng tùa lóc tuæi
giµ” (54,2%) vµ “®Ó cã ng−êi lµm viÖc lín, viÖc nÆng” (23,4%). C¸c lý do kh¸c
nh−: ®Ó cã ng−êi kÕ thõa tµi s¶n; ®Ó cã søc lao ®éng; ®Ó mäi ng−êi khái c−êi chª cã
rÊt Ýt ng−êi lùa chän, nh−ng cã thÓ ®Êy l¹i lµ nguyªn cí trùc tiÕp trong mét sè
tr−êng hîp ph¶i sinh thªm con. Ng−êi d©n n«ng th«n nhÊn m¹nh ®Õn lý do “cã n¬i
n−¬ng tùa tuæi giµ” cao h¬n so víi nguêi d©n thµnh thÞ cã lÏ v× hä Ýt ®−îc h−ëng
nh÷ng dÞch vô x· héi vµ ch¨m sãc søc kháe lóc vÒ giµ h¬n.
• Cã 63% ng−êi d©n 18-60 tuæi cho r»ng kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai. KÕt qu¶
ph©n tÝch cho thÊy ®¹i bé phËn ng−êi d©n ®· tù nhËn thøc ®−îc gi¸ trÞ cña con c¸i
trong cuéc sèng gia ®×nh nãi chung, chø kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn thùc hiÖn theo
quy ®Þnh cña chÝnh s¸ch d©n sè. NhiÒu ng−êi kh¼ng ®Þnh r»ng, “con nµo còng lµ
con” - sù thay ®æi nµy rÊt quan träng trong viÖc thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch d©n sè
hiÖn nay.
29
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• TrÎ ë ®é tuæi 7-14 lµ nhãm ®−îc cha mÑ quan t©m ®Õn viÖc häc cao h¬n so víi
nhãm 15-17. Nh−ng kh«ng cã sù kh¸c biÖt theo giíi tÝnh cña trÎ VTN, tøc lµ trÎ em
trai vµ trÎ em g¸i ®Òu nhËn sù quan t©m cña cha mÑ ngang nhau.
• VÒ quan hÖ b¹n bÌ cña con, sù tham gia quyÕt ®Þnh cña cha mÑ chiÕm kho¶ng 31%.
Tû lÖ cha mÑ biÕt vÒ b¹n th©n cña con vµ n¬i con c¸i th−êng ®Õn ch¬i ë møc kh¸
cao (trªn 74% ®èi víi nhãm 7-14 tuæi vµ trªn 69% ®èi víi nhãm 15-17 tuæi).
• Tû lÖ cha mÑ tham gia quyÕt ®Þnh quan hÖ b¹n bÌ cho trÎ còng nh− biÕt vÒ b¹n th©n
30
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
hoÆc n¬i trÎ th−êng ®Õn ch¬i cã xu h−íng t¨ng theo møc thu nhËp hoÆc møc ®é ®«
thÞ hãa cña n¬i gia ®×nh sinh sèng.
• Kh«ng cã kh¸c biÖt theo giíi tÝnh chñ hé vÒ sù quan t©m ®èi víi quan hÖ b¹n bÌ
cña con ë c¶ hai nhãm tuæi. C¸c bËc cha mÑ ë vïng §ång b»ng s«ng Hång tham
gia quyÕt ®Þnh vÒ quan hÖ b¹n bÌ cña con trong c¶ 2 ®é tuæi 7-14 vµ 15-17 tuæi cao
nhÊt, tû lÖ thÊp nhÊt lµ vïng T©y B¾c. ë ng−êi Kinh, ng−êi Hoa, ng−êi M−êng, c¸c
bËc cha mÑ tham gia quyÕt ®Þnh viÖc quan hÖ b¹n bÌ cña con c¸i ë c¶ hai nhãm tuæi
ë møc cao nhÊt so víi c¸c d©n téc kh¸c (trªn d−íi 1/3) vµ cha mÑ lµ ng−êi d©n téc
Hm«ng cã tû lÖ thÊp nhÊt, d−íi 3%. Tû lÖ nµy ë ng−êi £ ®ª lµ 0%. Sù kh¸c biÖt
theo häc vÊn cña cha mÑ vÒ viÖc tham gia quyÕt ®Þnh b¹n bÌ cña con ë nhãm tuæi
15-17 kh«ng cã xu h−íng râ rµng, nh−ng ®èi víi nhãm tuæi 7-14, khi cha mÑ cã
häc vÊn cao th× møc ®é tham gia quyÕt ®Þnh b¹n bÌ cña con c¸i cao h¬n.
5.2. Thêi gian ch¨m sãc con
• §èi víi nhãm trÎ <15 tuæi, tû lÖ ng−êi mÑ dµnh thêi gian ch¨m sãc con ë møc tõ 3
giê trë lªn chiÕm cao nhÊt (27,8%), nh÷ng ng−êi bè chñ yÕu chØ dµnh thêi gian
d−íi 1 giê (29,6%). §¸ng l−u ý lµ vÉn cßn tû lÖ kh«ng nhá ng−êi cha vµ ng−êi mÑ
kh«ng cã thêi gian ch¨m sãc con c¸i (6,8% ë mÑ vµ ë bè lµ 21,5%). Nguyªn nh©n
thiÕu thêi gian ch¨m sãc con chñ yÕu do g¸nh nÆng kiÕm sèng.
• Ng−êi mÑ ë n«ng th«n dµnh thêi gian ch¨m sãc con c¸i Ýt h¬n so víi ng−êi mÑ
thµnh thÞ. VÝ dô, cã 38,3% phô n÷ ë thµnh thÞ ch¨m sãc con ë møc 3 giê/1 ngµy so
víi 24,7% phô n÷ n«ng th«n. Phô n÷ ë c¸c vïng T©y B¾c vµ T©y Nguyªn cã thêi
gian ch¨m sãc con Ýt nhÊt, nhiÒu nhÊt lµ vïng §«ng Nam Bé. Nh÷ng ng−êi cã thu
nhËp, häc vÊn cao h¬n th× møc ®é ch¨m sãc con còng cao h¬n.
• ViÖc ch¨m sãc trÎ nhá (®Æc biÖt d−íi 24 th¸ng tuæi) gÆp nhiÒu khã kh¨n v× thiÕu hÖ
thèng nhµ trÎ mÉu gi¸o ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph−¬ng.
5.3. C¸ch gi¸o dôc con
• Mét sè lçi VTN th−êng m¾c ®−îc nªu ra ®Ó pháng vÊn lµ: hçn l¸o víi cha mÑ, g©y
gæ ®¸nh nhau, bá/trèn häc, uèng r−îu, ®¸nh b¹c, hót thuèc, sö dông ma tuý vµ chÊt
g©y nghiÖn, ®i ch¬i qua ®ªm kh«ng xin phÐp. Theo ®¸nh gi¸ tõ chÝnh VTN, ®¹i bé
phËn VTN (h¬n 90% ®Õn 94,5%) ch−a bao giê m¾c c¸c lçi ®ã trong 12 th¸ng qua,
tïy theo tõng lo¹i lçi (ngo¹i trõ lçi bá trèn häc lµ 77,5%). Cã 0,5% VTN tù nhËn
m¾c tÊt c¶ 8 lo¹i lçi nªu trªn, vµ 17,3% VTN m¾c Ýt nhÊt 1 trong 8 lo¹i lçi.
• Nh÷ng biÖn ph¸p xö lý khi con m¾c lçi chñ yÕu lµ: cha mÑ nh¾c nhë, ph©n tÝch ®óng
sai (74,2%); qu¸t m¾ng (42,6%), ®¸nh ®ßn (11,2%); liªn hÖ víi nhµ tr−êng 5,1%); lµm
ng¬ lçi cña trÎ (8,8%) vµ ®au khæ bÊt lùc (0,5%). Cha mÑ ë n«ng th«n lµm ng¬ lçi cña
trÎ em trai cao h¬n thµnh thÞ. Tû lÖ cha mÑ qu¸t, m¾ng con, liªn hÖ víi nhµ tr−êng
cã tû lÖ ngang nhau ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Cha mÑ ë thµnh thÞ ®¸nh ®ßn vµ cã
th¸i ®é ®au khæ, bÊt lùc vÒ con cao h¬n n«ng th«n. BiÖn ph¸p ®¸nh ®ßn khi con
m¾c lçi chiÕm tû lÖ cao ë c¸c bËc cha mÑ ng−êi M−êng (31,8%), tiÕp ®Õn lµ ng−êi
Kinh (12,7%).
31
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• §èi víi trÎ em g¸i, cha mÑ chñ yÕu sö dông gi¶i ph¸p nh¾c nhë, ph©n tÝch ®óng sai
vµ qu¸t m¾ng. Tû lÖ cha mÑ ¸p dông biÖn ph¸p nh¾c nhë cã xu h−íng t¨ng khi møc
thu nhËp cña hé gia ®×nh t¨ng lªn.
• §a sè VTN cho r»ng c¸ch gi¶i quyÕt cña cha mÑ ®èi víi lçi mµ c¸c em m¾c ph¶i lµ
hoµn toµn ®óng (70,6%). Tuy nhiªn, mét sè trÎ em khi bÞ rµy la ®· khãc, buån b·,
lo l¾ng v× nghÜ r»ng cha mÑ kh«ng c«ng b»ng víi m×nh. Mét sè trÎ kh«ng d¸m nãi
th¼ng vµ mét sè kh¸c tá th¸i ®é thê ¬ kh«ng quan t©m h×nh ph¹t cña cha mÑ. ViÖc
gi¸o dôc con kh«ng ®óng c¸ch sÏ t¹o ra kho¶ng c¸ch gi÷a cha mÑ vµ con c¸i mµ
hËu qu¶ mang nhiÒu khÝa c¹nh tiªu cùc h¬n lµ ý nghÜa gi¸o dôc.
• §¹i bé phËn cha mÑ (h¬n 85%) ®· cã nh÷ng h×nh thøc ®éng viªn kÞp thêi khi con
c¸i lµm ®iÒu tèt hoÆc ®¹t thµnh tÝch trong häc tËp. ë thµnh thÞ, c¸c bËc cha mÑ quan
t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy h¬n lµ ë n«ng th«n. H×nh thøc ®éng viªn chñ yÕu lµ nh÷ng lêi
khen ngîi. §iÒu nµy mang ý nghÜa tÝch cùc bëi nã sÏ khuyÕn khÝch trÎ lu«n phÊn
®Êu.
"M×nh kh«ng ¸p ®Æt c¸ch d¹y con nh− ngµy x−a cña c¸c cô. B©y giê d¹y con khã h¬n thÕ hÖ
tr−íc, b©y giê ®iÒu kiÖn cña trÎ kh¸c, m×nh ph¶i lµm sao t×m hiÓu ®−îc thËt kü ®Ó nãi chuyÖn
h−íng dÉn nã tõ tõ råi cho nã c¸i h−íng ®i" (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. Hå ChÝ Minh).
5.4. C¸ch ®èi xö vµ mong muèn cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i
• Ph©n chia tµi s¶n lµ mét chØ b¸o quan träng ®Ó xem xÐt c¸ch ®èi xö cña cha mÑ ®èi
víi con trai vµ con g¸i trong gia ®×nh. KÕt qu¶ cho thÊy viÖc ph©n chia tµi s¶n cho
c¸c con trong gia ®×nh vÉn cßn hiÖn t−îng −u tiªn cho con trai lµ chñ yÕu (28,7% sè
ng−êi tõ 18-60 tuæi −u tiªn cho con trai vµ chØ cã 0,6% −u tiªn cho con g¸i).
• Quan niÖm ph©n chia tµi s¶n −u tiªn cho con trai, ®Æc biÖt lµ con trai tr−ëng còng
®· thay ®æi. Sè ng−êi cao tuæi tõ 61 tuæi trë lªn muèn chia tµi s¶n −u tiªn cho con
trai chiÕm tû lÖ cao nhÊt. Trong khi ®ã, sè ng−êi tõ 18-60 tuæi cã quan ®iÓm chia
®Òu cho c¸c con chiÕm tû lÖ cao nhÊt. Quan niÖm chia ®Òu tµi s¶n cho con c¸i ®−îc
ng−êi ë thµnh thÞ ®ång t×nh h¬n n«ng th«n vµ cã xu h−íng t¨ng theo tr×nh ®é häc
vÊn vµ thu nhËp.
“C©u ®ã [mçi con mçi cña] cña c¸c cô chØ ®óng víi thêi x−a th«i cßn b©y giê th× l¹c hËu
råi... B©y giê ®Î nhiÒu kh«ng theo ®−îc x· héi, con c¸i m×nh thiÖt thßi” (Nam, ®¹i diÖn
HG§, TP. H¶i Phßng).
“B©y giê Ýt con th× ¨n häc ®−îc tèt. §Î nhiÒu kh«ng cho con ¨n häc ®−îc lµ vøt ch¼ng lµm
®−îc g×.” (Nam, NCT, TP. H¶i Phßng).
32
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• PhÇn lín ý kiÕn cho r»ng con trai vµ con g¸i trong gia ®×nh ®Òu cã c¬ héi häc tËp
ngang nhau, song viÖc ®i häc cßn tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng häc tËp cña trÎ. VÒ c¬ b¶n,
ng−êi d©n ®Òu mong ®îi vai trß ngang nhau gi÷a con trai vµ con g¸i.
• §èi víi con trai, lo l¾ng lín nhÊt hiÖn nay cña c¸c bËc cha mÑ lµ con sa vµo tÖ n¹n
(38,3%); tiÕp ®Õn lµ con kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng häc cao (21,9%). §èi víi con g¸i còng
t−¬ng tù, mÆc dï víi tû lÖ thÊp h¬n (21,9% lo con g¸i sa vµo tÖ n¹n vµ 18,5% lo con
kh«ng cã kh¶ n¨ng häc cao).
• Ngoµi ra, cã 11% c¸c bËc cha mÑ lo con g¸i cã quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n
(gÊp kho¶ng 4 lÇn so víi lo cho con trai).
• Ba mong ®îi lín nhÊt cña cha mÑ ®èi víi trÎ em g¸i lµ cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh (75%),
cã cuéc sèng gia ®×nh h¹nh phóc (56,7%) vµ cã tr×nh ®é häc vÊn cao (40,1%). Ba
mong ®îi nµy ®èi víi trÎ em trai còng cã tû lÖ gÇn t−¬ng tù lµ 78%, 42,4% vµ 42,2%.
Cha mÑ ë thµnh thÞ mong muèn con trai vµ con g¸i cã nghÒ nghiÖp æn ®Þnh, tr×nh ®é
häc vÊn cao, cã ®Þa vÞ x· héi vµ cã søc khoÎ nhiÒu h¬n ë n«ng th«n. Cha mÑ n«ng th«n
l¹i mong con c¸i cuéc sèng gia ®×nh h¹nh phóc vµ lµm ¨n giái, cã t− c¸ch ®¹o ®øc tèt
nhiÒu h¬n.
• §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi t¸n thµnh quan niÖm vÒ mèi quan hÖ cha mÑ – con c¸i
g¾n bã chÆt chÏ vµ theo quan hÖ t«n ti trËt tù râ rµng, con c¸i cÇn v©ng lêi cha mÑ
vµ ng−êi lín tuæi trong gia ®×nh. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt râ rÖt thµnh thÞ-n«ng th«n
vÒ vÊn ®Ò nµy.
• Nh×n chung, quan niÖm cña nam giíi vÒ vÊn ®Ò nµy kh¾t khe h¬n n÷. ý kiÕn cña
nh÷ng ng−êi ë nhãm thu nhËp thÊp còng kh¾t khe h¬n so víi ng−êi ë nhãm thu
nhËp cao. Riªng ®èi víi quan niÖm con c¸i lÊy vî, lÊy chång ph¶i ®−îc sù ®ång ý
cña cha mÑ th× c− d©n §ång b»ng s«ng Cöu long t¸n thµnh ë møc cao nhÊt cßn
vïng nói §«ng B¾c l¹i t¸n thµnh ë møc thÊp nhÊt.
33
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
"C¸i khã kh¨n lín nhÊt cña t«i ®ã lµ kinh tÕ… C¸c em häc b©y giê tèn nhiÒu tiÒn l¾m, ... T«i
lÊy vÝ dô nh− con t«i 1 n¨m ph¶i hai ba chôc triÖu, nÕu 1 gia ®×nh kh«ng cã møc thu nhËp
kinh tÕ æn ®Þnh lµm sao ®Çu t− cho con ®i häc ®−îc. HoÆc vÝ dô nh− c¸c em häc cÊp ba, nµo
lµ häc chiÒu, häc phô ®¹o, häc vi tÝnh, häc thªm th× lµm sao mµ cha mÑ lo ®−îc, ph¶i lµm cã
kinh tÕ th× míi ®Çu t− vµo con c¸i häc tËp ®−îc" (TLN nam, TP. Hå ChÝ Minh).
"Cha mÑ con th−êng nãi víi con cÇn ®i häc ®õng cã ham ch¬i. Mµ m×nh häc xong th× lîi cho
m×nh, ph¶i cã nghÒ ®Ó sau nµy m×nh cã thÓ tù lo cho b¶n th©n ®−îc. B©y giê kh«ng häc th× Ýt
n÷a nh− nh÷ng ng−êi lín kh«ng cã viÖc lµm th× cùc”. (Nam, VTN, Trµ Vinh).
• Mét bé phËn c¸c em cã tham gia ch¨m sãc ng−êi èm (24,8% ý kiÕn cña VTN) vµ
ch¨m sãc trÎ em trong gia ®×nh (29,7% ý kiÕn cña VTN). Cã sù c¸ch biÖt gi÷a c¸c
vïng vÒ tû lÖ tham gia ch¨m sãc ng−êi èm vµ trÎ em, trong ®ã T©y B¾c lµ thÊp nhÊt
vµ vïng Duyªn h¶i Nam trung bé lµ cao nhÊt.
• Ngoµi c¸c c«ng viÖc néi trî, trÎ em 15-17 tuæi cßn tham gia vµo mét sè c«ng viÖc
s¶n xuÊt, kinh doanh cña hé gia ®×nh (víi 67,8% ý kiÕn cña VTN vµ kho¶ng 56% ý
34
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
kiÕn cña cha mÑ). TrÎ em ë c¸c hé kh¸ gi¶, ë thµnh thÞ vµ cha mÑ cã häc vÊn cao
th× tû lÖ tham gia cã Ýt h¬n.
6.2. VTN tham gia lao ®éng nhËn tiÒn c«ng
• Kho¶ng 25% VTN 15-17 tuæi ®· tõng tham gia lao ®éng ®Ó nhËn tiÒn c«ng/tiÒn
l−¬ng. Kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a nam VTN vµ n÷ VTN trong viÖc tham gia lao
®éng nhËn tiÒn c«ng, nh−ng cã kh¸c biÖt rÊt râ gi÷a t×nh tr¹ng kinh tÕ cña hé gia
®×nh, tr×nh ®é häc vÊn vµ d©n téc cña VTN. Xu h−íng lao ®éng nhËn tiÒn c«ng
gi¶m râ rÖt khi chuyÓn tõ nhãm thu nhËp thÊp lªn nhãm thu nhËp cao (tõ 39,5% trÎ
ë nhãm thu nhËp 1 xuèng 9,3% trÎ ë nhãm thu nhËp 5. ; hoÆc tõ tr×nh ®é v¨n hãa
thÊp ®Õn tr×nh ®é v¨n hãa cao. VTN nhãm DTIN cã tû lÖ tõng lao ®éng nhËn tiÒn
c«ng/tiÒn l−¬ng cao h¬n 2 lÇn so víi nhãm ng−êi Kinh vµ ng−êi Hoa (40,8% so víi
22,1%). Tû lÖ nµy ®Æc biÖt cao ë T©y B¾c (52,2%), thÊp nhÊt lµ §«ng B¾c (14,3%)
vµ §ång b»ng s«ng Hång (15,1%).
• §é tuæi trung b×nh khi b¾t ®Çu ®i lµm ®Ó nhËn tiÒn l−¬ng, tiÒn c«ng lµ kho¶ng 14,3
tuæi. Kh«ng cã kh¸c biÖt theo khu vùc, giíi, vïng, nhãm thu nhËp, tr×nh ®é häc vÊn
vµ d©n téc.
• HÇu hÕt VTN lµm c¸c c«ng viÖc gi¶n ®¬n ®Ó lÊy tiÒn c«ng, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc
n«ng th«n.
• Sè giê lµm viÖc trung b×nh 1 tuÇn cña VTN lµ 18 giê. Sè giê lµm viÖc trung b×nh 1
tuÇn cña nam VTN thÊp h¬n ®¸ng kÓ so víi n÷ VTN (14,9 giê so víi 20,9 giê).
6.3. VÞ thµnh niªn tham gia ý kiÕn vµo viÖc quyÕt ®Þnh c«ng viÖc gia ®×nh vµ liªn quan
®Õn b¶n th©n
• Nh×n chung kho¶ng 1/3 sè VTN ®· ®−îc cha mÑ hái ý kiÕn vÒ mét trong c¸c lo¹i
viÖc nh−: 1) s¶n xuÊt kinh doanh (SXKD); 2) lµm nhµ, söa nhµ; 3) Mua s¾m ®å ®¹c
®¾t tiÒn; 4) Ph©n chia tµi s¶n, cña c¶i, ®Êt ®ai, tiÒn b¹c cho con c¸i.
• Kh«ng cã sù ph©n biÖt ®¸ng kÓ vÒ giíi ë 3 lo¹i c«ng viÖc (ngo¹i trõ viÖc ph©n chia
tµi s¶n).
• §èi víi c¸c hé cã hái ý kiÕn cña VTN 15-17 tuæi vÒ quyÕt ®Þnh c¸c c«ng viÖc gia
®×nh th× hÇu hÕt ý kiÕn cña c¸c em lµ phï hîp víi quyÕt ®Þnh cña cha mÑ, hoÆc nÕu
kh¸c th× còng ®−îc cha mÑ coi träng vµ ®¸nh gi¸ cao. §©y lµ mét dÊu hiÖu tÝch cùc
bëi nã cho thÊy hiÖn nay VTN còng cã mét vai trß nhÊt ®Þnh trong gia ®×nh. Tuy
nhiªn víi sè l−îng kho¶ng 1/3 sè VTN ®−îc cha mÑ hái ý kiÕn phÇn nµo cho thÊy
VTN lµ ®èi t−îng dÔ bÞ cha mÑ bá qua trong c¸c quyÕt ®Þnh gia ®×nh.
• §èi víi c¸c viÖc liªn quan trùc tiÕp ®Õn b¶n th©n, tû lÖ trÎ em ®−îc quyÕt ®Þnh
nhiÒu h¬n. H¬n 80% c¸c em ®−îc quyÕt ®Þnh Ýt nhÊt mét trong c¸c viÖc nh−: 1)
chän tr−êng líp; 2) thêi gian häc ë nhµ; 3) häc thªm/häc nghÒ; 4) bá häc; 5) vÊn ®Ò
viÖc lµm; 6) quan hÖ b¹n bÌ; vµ 7) viÖc vui ch¬i gi¶i trÝ nh− ®i tham quan du lÞch.
C¸c em ë thµnh thÞ vµ trong gia ®×nh kh¸ gi¶ cã møc ®é quyÕt ®Þnh thÊp h¬n trÎ em
trong gia ®×nh kh¸c.
35
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
"Trong gia ®×nh bµn tÝnh chuyÖn g× th× nã [con c¸i] cßn trÎ con lµm sao quyÕt ®Þnh ®−îc,
m×nh quyÕt ®Þnh sao th× nã lµm vËy" (N÷, ®¹i diÖn HG§, Trµ Vinh).
"Giê em chØ lo lµ em häc thÕ nµo, giái qu¸ th× kh«ng ®−îc. Lµm sao em häc kh¸ lªn ®Ó cha
mÑ ®õng la" (N÷, VTN, TP. Hå ChÝ Minh).
6.4. §èi t−îng t©m sù cña VTN vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cuéc sèng
• VÊn ®Ò ®−îc VTN chuyÖn trß, t©m sù nhiÒu nhÊt víi gia ®×nh, b¹n bÌ lµ häc hµnh
vµ chuyÖn vui (h¬n 95%). §èi víi chuyÖn yªu ®−¬ng vµ bÊt ®ång víi cha mÑ th× tû
lÖ VTN cã trß chuyÖn, t©m sù víi ng−êi kh¸c ë møc thÊp h¬n (82,4% vµ 76,6%).
VTN n÷ th−êng cã tû lÖ trß chuyÖn, t©m sù víi ng−êi kh¸c nhiÒu h¬n VTN nam.
Xu h−íng trß chuyÖn, t©m sù cña mçi vÊn ®Ò ®Òu t¨ng theo tr×nh ®é häc vÊn cña
c¸c em.
• TrÎ t©m sù víi ai, chia sÎ vui buån nh− thÕ nµo, Ýt nhiÒu phô thuéc vµo viÖc ai lµ
ng−êi th−êng xuyªn thÓ hiÖn sù quan t©m cña hä ®èi víi c¸c em cho dï ng−êi ®ã lµ
thµnh viªn trong gia ®×nh hay ng−êi xung quanh. §èi t−îng ®−îc VTN t©m sù
nhiÒu nhÊt lµ b¹n bÌ ë tÊt c¶ mäi vÊn ®Ò, tiÕp ®ã lµ ng−êi mÑ, anh chÞ em vµ cuèi
cïng míi ®Õn ng−êi bè.
6.5. HiÓu biÕt cña vÞ thµnh niªn vÒ LuËt B¶o vÖ, Ch¨m sãc vµ Gi¸o dôc trÎ em
• Cã 58% VTN 15-17 tuæi biÕt vÒ LuËt nµy, trong ®ã ®a sè VTN (77,5%) biÕt mét
phÇn néi dung; chØ cã 7,2% c¸c em biÕt râ néi dung, vµ 15,3% cã nghe tªn nh−ng
kh«ng biÕt néi dung.
• Tû lÖ VTN ë khu vùc thµnh thÞ biÕt vÒ LuËt nµy cao h¬n ë n«ng th«n, n÷ cao h¬n
nam, VTN cã häc vÊn trung häc c¬ së vµ trung häc phæ th«ng biÕt vÒ LuËt cao h¬n
so víi nhãm häc vÊn cßn l¹i. Tû lÖ biÕt vÒ LuËt BVCSGDTE cña VTN t¨ng theo
møc thu nhËp cña hé gia ®×nh.
• Vïng cã tû lÖ VTN biÕt vÒ LuËt nµy cao nhÊt lµ §«ng B¾c (79,7%), tiÕp ®ã lµ §ång
b»ng s«ng Hång (67,1%) vµ thÊp nhÊt lµ T©y B¾c (48,8%). VTN thuéc nhãm d©n
téc Nïng, Tµy, Dao vµ Kinh cã tû lÖ cã biÕt vÒ LuËt cao nhÊt. Cã lÏ ®iÒu nµy lµ
ph¶n ¸nh kÕt qu¶ cña viÖc t¨ng c−êng tuyªn truyÒn vÒ LuËt BVCSGDTE nhiÒu h¬n
cho c¸c vïng miÒn nói trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y.
6.6. T×nh yªu, t×nh dôc vµ viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p tr¸nh thai cña vÞ thµnh niªn
• 7% VTN ®· tõng cã ng−êi yªu víi ®é tuæi trung b×nh lµ 15,8 vµ trong sè nh÷ng ng−êi
®· yªu cã 17,1% ®· tõng ®−a ng−êi yªu ®Õn ch¬i nhµ vµ giíi thiÖu víi cha mÑ. Kh«ng
cã sù kh¸c biÖt vÒ tuæi b¾t ®Çu yªu gi÷a nam vµ n÷ VTN.
36
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Tû lÖ VTN ë nhãm mï ch÷ cã tû lÖ ®· tõng cã ng−êi yªu vµ giíi thiÖu víi cha mÑ
cao h¬n so víi c¸c nhãm häc vÊn cßn l¹i. VTN lµ ng−êi d©n téc Hm«ng, Kh¬ me,
Th¸i, Hoa vµ Nïng cã tû lÖ ®· tõng cã ng−êi yªu cao h¬n c¸c d©n téc cßn l¹i.
• ChØ cã 0,23% VTN tuæi 15-17, ch−a cã gia ®×nh nh−ng ®· tõng cã quan hÖ t×nh dôc
(8 ng−êi), trong ®ã 4 lµ nam vµ 4 lµ n÷; 5 em lµ ng−êi d©n téc Ýt ng−êi vµ 3 em lµ
ng−êi Kinh vµ ng−êi Hoa; 7 em cã tr×nh ®é tõ tiÓu häc trë xuèng vµ 1 lµ trung häc
c¬ së. §¸ng quan t©m lµ trong sè nµy ®¹i bé phËn kh«ng sö dông biÖn ph¸p tr¸nh
thai khi quan hÖ t×nh dôc víi lý do kh«ng cÇn thiÕt vµ kh«ng biÕt c¸ch dïng.
6.7. Khã kh¨n trong cuéc sèng vµ nguyÖn väng cña vÞ thµnh niªn
• Ba khã kh¨n nhÊt hiÖn nay cña VTN lµ: thiÕu thèn vÒ chi tiªu (21,7%); häc lùc kÐm
(10,7%) vµ muèn tiÕp tôc häc nh−ng kh«ng cã ®iÒu kiÖn (10,5%).
• VTN ë n«ng th«n gÆp khã kh¨n vÒ chi tiªu, thiÕu viÖc lµm, hoÆc viÖc lµm cã thu
nhËp thÊp, häc lùc kÐm vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn häc tiÕp cao h¬n so víi trÎ em thµnh
thÞ (kho¶ng c¸ch trªn d−íi 2 lÇn). Qua ®iÒu nµy ng−êi ta cã thÓ nghÜ tíi nh÷ng lîi
thÕ c¬ héi vÒ nhiÒu mÆt cña trÎ em thµnh thÞ so víi n«ng th«n.
• Nh÷ng khã kh¨n vÒ chi tiªu, thiÕu viÖc lµm, hoÆc viÖc lµm cã thu nhËp thÊp, häc
lùc kÐm vµ kh«ng cã ®iÒu kiÖn häc cao h¬n cña trÎ em g¸i ®Òu cao h¬n so víi trÎ
em trai.
• 60,5% VTN mong ®−îc tiÕp tôc häc lªn cao, tiÕp ®Õn lµ cã viÖc lµm (14,5%), råi cã
viÖc lµm cã thu nhËp cao (12,9%). C¸c nguyÖn väng nh− ®i xuÊt khÈu n−íc ngoµi,
tiÕp tôc häc cao vµ ®i du häc ë trÎ em thµnh thÞ cao h¬n ®¸ng kÓ so víi trÎ em n«ng
th«n. Trong khi ®ã, nguyÖn väng lín nhÊt cña trÎ em n«ng th«n chñ yÕu lµ cã viÖc
lµm, hoÆc viÖc lµm cã thu nhËp cao vµ tho¸t ly khái n«ng th«n. Kh«ng cã sù kh¸c
biÖt ®¸ng kÓ gi÷a trÎ em trai vµ trÎ em vÒ nguyÖn väng lín nhÊt.
• VTN ë hé cã thu nhËp cao th−êng cã tû lÖ cao h¬n vÒ nguyÖn väng ®i du häc n−íc
ngoµi, vµ tiÕp tôc mong häc cao h¬n n÷a. Cã tíi 72,3% sè VTN ë nhãm hé thu
nhËp 5 mong tiÕp tôc häc cao so víi 49,5% sè VTN ë nhãm hé thu nhËp 1 cã
nguyÖn väng nµy.
37
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Cã 50% ng−êi cao tuæi cho biÕt søc kháe cña hä tõ b×nh th−êng trë lªn. Ng−êi cao
tuæi thuéc nhãm nam giíi tù ®¸nh gi¸ tèt h¬n vÒ søc kháe cña m×nh.
• Ng−êi cao tuæi ë thµnh thÞ, gia ®×nh kh¸ gi¶ tù ®¸nh gi¸ søc kháe tèt h¬n so víi c¸c
nhãm cßn l¹i.
7.3. Nguån sèng vµ møc sèng
• Nguån sèng cña ng−êi cao tuæi kh¸ ®a d¹ng. 39,3% cho biÕt nguån sèng chÝnh cña
hä lµ do con ch¸u chu cÊp; 30% tõ lao ®éng cña b¶n th©n; 25,9% tõ l−¬ng h−u hoÆc
trî cÊp vµ ngoµi ra lµ tõ c¸c nguån kh¸c. L−¬ng h−u hoÆc trî cÊp lµ nguån sèng
chÝnh cña ng−êi cao tuæi ë thµnh phè (35,6% so víi 21,9% ng−êi cao ë vïng n«ng
th«n), trong khi tù lao ®éng kiÕm sèng lµ nguån chÝnh cña ng−êi cao tuæi ë n«ng
th«n (35,2% so víi chØ cã 17,5% ng−êi cao tuæi ë khu vùc thµnh thÞ).
• Nguån do con ch¸u chu cÊp hÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng
th«n. Nh− vËy, dï c¸c nguån l−¬ng h−u vµ tÝch lòy ë thµnh thÞ lµ cao h¬n so víi ë n«ng
th«n th× viÖc con ch¸u chu cÊp vÉn ®ãng vai trß quan träng ®èi víi ng−êi cao tuæi.
• Cã sù kh¸c biÖt rÊt râ gi÷a nam vµ n÷ vÒ nguån sèng chÝnh. So víi nam, phô n÷ cao
tuæi ph¶i dùa vµo sù chu cÊp cña con ch¸u nhiÒu h¬n h¼n (51,8% phô n÷ cao tuæi so
víi 26,5% nam giíi cao tuæi).
• Ng−êi cao tuæi muèn sèng chung chñ yÕu v× ®Ó cha mÑ vµ con c¸i cã thÓ gióp ®ì
lÉn nhau, v× muèn duy tr× ®¹o lý gia ®×nh, còng nh− v× sù vui vÇy bªn con ch¸u, v.v.
"ý thÝch cña t«i th× t«i sèng chung víi con ch¸u, nã vui vÎ, nã biÕt phông d−ìng «ng bµ cha
mÑ th× m×nh vui vÎ. Cßn nÕu m×nh ®i sèng riªng ë ngoµi th× m×nh thÊy nã c« ®¬n, kh«ng ai
lo l¾ng cho m×nh, con m×nh ë riªng nã còng kh«ng lo cho m×nh ®Çy ®ñ nh− lµ ë chung"
(N÷, NCT, Trµ Vinh).
"... Kh«ng nghÜ cha mÑ giµ lµ g¸nh nÆng, v× gia ®×nh cã bè mÑ giµ còng nh− lµ c©y c¶nh,
Êm cóng h¬n. Còng kh«ng nghÜ vÒ viÖc lµ con trai, con g¸i. Lóc ®ã hai em trai vÉn ®ãn mÑ
nh−ng t«i quyÕt ®−a mÑ vÒ ë, ¨n ë cïng, b¸o hiÕu ®−îc th× c¶m thÊy h¹nh phóc" (N÷, ®¹i
diÖn HG§, H¶i Phßng).
38
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Xu h−íng chung lµ muèn sèng víi con trai (67,7% sè ng−êi cho nªn sèng chung).
ViÖc sèng víi con nµo trong thùc tÕ cã thÓ bÞ chi phèi bëi nh÷ng lý do cô thÓ h¬n,
trong ®ã lý do "gióp ®ì lÉn nhau" cã ý nghÜa lín nhÊt.
39
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
hÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt trong viÖc trß chuyÖn, chia sÎ vui, buån trong cuéc
sèng. Phô n÷ th−êng nãi chuyÖn víi con (37%), trong khi 56% nam giíi chñ yÕu
t©m sù víi vî cña m×nh. §¸ng chó ý lµ so víi nam giíi mçi khi cã chuyÖn vui,
buån, phô n÷ th−êng Ýt chia sÎ, t©m sù h¬n.
"Tr−íc ®©y vÊn ®Ò quan t©m cho bè mÑ vµ tiÕp xóc bè mÑ nhiÒu h¬n. Giê kinh tÕ thÞ
tr−êng, lo toan cho bè mÑ ¨n mÆc lµ ®Çy ®ñ, nh−ng vÊn ®Ò trùc tiÕp ch¨m sãc hái han bè
mÑ Ýt h¬n, v× c«ng t¸c cã ng−êi 2, 3 th¸ng míi vÒ... (TLN nam, §¾c L¾c).
• BÊt kú lÜnh vùc nµo cña ®êi sèng gia ®×nh nh− ch¨m sãc, d¹y dç con c¸i, c«ng viÖc
lµm ¨n hay quan hÖ øng xö víi néi ngo¹i hai bªn, c¸ch thøc øng xö gi÷a vî vµ
chång ®Òu cã thÓ n¶y sinh sù bÊt ®ång ý kiÕn vµ dÉn ®Õn mÉu thuÉn vî chång.
• Trong c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña cuéc sèng gia ®×nh nh−: c¸ch qu¶n lý tiÒn vµ tiªu
tiÒn; c¸ch thøc lµm ¨n ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh; ph−¬ng ph¸p gi¸o dôc con ch¸u;
lèi sèng sinh ho¹t th× lèi sèng sinh ho¹t lµ lÜnh vùc cã sù kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c
thÕ hÖ cao nhÊt.
8.2. C¸c h×nh thøc b¹o lùc gia ®×nh vµ n¹n nh©n cña b¹o lùc
• Cã kho¶ng 21,2% cÆp vî/chång x¶y ra c¸c hiÖn t−îng b¹o lùc nh−: ®¸nh, m¾ng
chöi, chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc khi kh«ng cã nhu cÇu. Tû lÖ cÆp vî chång cã 1
trong sè c¸c hiÖn t−îng b¹o lùc kÓ trªn (tøc lµ ®èi víi c¶ vî vµ chång) chiÕm
kho¶ng 10,8%. Tû lÖ cÆp vî chång x¶y ra hai hiÖn t−îng b¹o lùc vµo kho¶ng 7,3%.
• Ngoài ra, trong ®iÒu tra nµy cã t×m hiÓu vÒ hµnh vi lµ chång hoÆc vî “im lÆng, giËn
dçi” víi ng−êi b¹n ®êi cña m×nh. KÕt qu¶ cho thÊy tû lÖ ng−êi vî im lÆng kh«ng
nãi chuyÖn víi chång trong vµi ba ngµy lµ 26,2%, tû lÖ nµy ë ng−êi chång lµ 16,7%
trong 12 th¸ng qua. Do hµnh vi “im lÆng, giËn dçi” víi ng−êi b¹n ®êi kh«ng ®−îc
quy ®Þnh trong LuËt Phßng Chèng b¹o lùc gia ®×nh n¨m 2007 nªn trong b¸o c¸o
kh«ng ph©n tÝch s©u vÒ hiÖn t−îng nµy.
40
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Nh×n chung tû lÖ cã hµnh vi b¹o lùc gia ®×nh ë néi thµnh 4 thµnh phè lín cao h¬n ë
c¸c ®iÓm d©n c− kh¸c. VÝ dô: tû lÖ chång Ðp buéc vî QHTD khi vî kh«ng cã nhu
cÇu lµ 9,2% so víi 7,6% ë n«ng th«n; vî ®¸nh chång lµ 1,8% so víi 0,5%.
• T×nh tr¹ng b¹o lùc x¶y ra víi c¶ ng−êi vî vµ ng−êi chång. Tuy nhiªn, ng−êi chång
vÉn lµ ng−êi g©y ra b¹o lùc chÝnh víi c¸c h×nh thøc nghiªm träng vÒ b¹o lùc thÓ
chÊt nh−: ®¸nh, m¾ng chöi, Ðp quan hÖ t×nh dôc. Tû lÖ chång ®¸nh vî chiÕm 3,4%
trong khi tû lÖ vî ®¸nh chång lµ 0,6%. Cã 7.2% ng−êi chång cho biÕt hä lµ ng−êi
Ðp buéc quan hÖ t×nh dôc víi vî so víi 1,6% ng−êi vî Ðp buéc chång QHTD.
• B¹o lùc cña cha mÑ ®èi víi con c¸i nh− qu¸t m¾ng/®¸nh ®ßn th−êng x¶y ra ®èi víi
vÞ thµnh niªn nam nhiÒu h¬n vÞ thµnh niªn n÷. Cã 41,8% cha/mÑ sö dông h×nh thøc
“qu¸t m¾ng” vµ 14% sö dông h×nh thøc “®¸nh ®ßn” khi vÞ thµnh niªn nam cã hµnh
vi m¾c lçi. Tû lÖ sö dông hµnh ®éng b¹o lùc víi vÞ thµnh niªn n÷ rÊt Ýt.
8.3. C¸c lý do dÉn ®Õn m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc
• Cã 4 nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc gia ®×nh: Say
r−îu, ý kiÕn kh¸c nhau trong lµm ¨n, trong sinh ho¹t, khã kh¨n vÒ kinh tÕ. Trong
tr−êng hîp “vî ®¸nh chång” chñ yÕu lµ do nguyªn nh©n m©u thuÉn trong lµm ¨n
(55,1%). “Say r−îu” còng lµ mét lý do chÝnh dÉn ®Õn hiÖn t−îng “vî ®¸nh chång”
(37,8% ng−êi tr¶ lêi ®−a ra lý do nµy). Víi hiÖn t−îng “chång ®¸nh vî”, nguyªn
nh©n chÝnh ®−îc ®Ò cËp ®Õn nhiÒu nhÊt lµ say r−îu (37,5%), tiÕp ®Õn lµ do m©u
thuÉn trong sinh ho¹t (23,8%).
41
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Ngoµi ra, mét sè nguyªn nh©n kh¸c còng ®−îc nh¾c ®Õn nh−: m©u thuÉn trong
c¸ch d¹y con, nghiÖn hót, cê b¹c, nghi ngê ngo¹i t×nh,v.v.
• Sè liÖu ®Þnh tÝnh cho thÊy r»ng nguyªn nh©n gèc rÔ cña n¹n b¹o lùc trong gia ®×nh
chÝnh lµ t− t−ëng gia tr−ëng, quan niÖm coi ng−êi vî chØ cã ®Þa vÞ phô thuéc trong
gia ®×nh vµ ng−êi chång cã quyÒn muèn lµm g× còng ®−îc.
“Do t¹i «ng chång ®i ch¬i lÊy tiÒn b¹c th× ng−êi ta m¾ng th«i” (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. Hå
ChÝ Minh).
“ViÖc lµm ¨n, ng−êi ta mua råi l¹i nî ng−êi ta kh«ng tr¶. Anh l¹i kªu t«i ®i ®ßi, t«i kh«ng ®i
anh l¹i rÇy” (N÷, ®¹i diÖn HG§, Trµ Vinh).
“Bµ Êy kho¶ng 57-58 tuæi g× ®Êy. Giµ råi mµ bµ Êy ngät l¾m. Chång theo g¸i vÒ ®¸nh ®Ëp
m×nh råi th× m×nh cßn ®©u mµ ngät n÷a.” (N÷, ®¹i diÖn HG§, §¾c L¾c).
“Nãi vÒ vÊn ®Ò t©m sinh lý vî chång, søc khoÎ kh«ng cho phÐp tho¶ m·n th× còng dÉn ®Õn
b¹o lùc gia ®×nh” (TLN nam, §¾c L¾c).
8.4. C¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn, xung ®ét vµ b¹o lùc
• Bèn gi¶i ph¸p th−êng ®−îc c¸c cÆp vî chång sö dông lµ: “®Ó l©u råi qua” (H¬n
15% ®Õn kho¶ng 27% ), “c¶ hai vî chång chñ ®éng lµm lµnh”, “chång lµm lµnh
tr−íc” hoÆc “vî lµm lµnh tr−íc”, trong ®ã gi¶i ph¸p “®Ó l©u råi qua” vµ “chång lµm
lµnh” lµ phæ biÕn nhÊt.
42
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• C¸c gi¶i ph¸p kh¸c cã ng−êi thø ba can thiÖp (nh− bè mÑ, b¹n bÌ, chÝnh quyÒn) ®Òu
Ýt ®−îc sö dông. Cã lÏ do t©m lý chung cña ng−êi ViÖt Nam x−a nay kh«ng muèn
“v¹ch ¸o cho ng−êi xem l−ng”, nhÊt lµ nh÷ng chuyÖn kh«ng hay trong cuéc sèng
vî chång.
• Nh÷ng hiÖn t−îng b¹o lùc nghiªm träng nh− ®¸nh vµ m¾ng chöi g©y tæn th−¬ng
nhiÒu nhÊt cho hai ®èi t−îng lµ phô n÷ vµ trÎ em. Nh÷ng ng−êi phô n÷ khi bÞ b¹o
lùc cã t©m tr¹ng rÊt nÆng nÒ vµ c¨ng th¼ng vÒ t©m lý. §èi víi trÎ em, ®a sè c¶m
thÊy buån, lo l¾ng (85,4%) vµ sî h·i (20%). NhiÒu em muèn bá nhµ ®i (5,5%) vµ
xa l¸nh cha mÑ (8,5%), kh«ng cßn kÝnh träng cha mÑ (4,2%).
“Con trai khi tøc qu¸ th× ra diÖt cho vµi c¸i vµo m«ng... Cßn 3 ®øa con g¸i t«i ch−a ®¸nh
®øa nµo, chØ nãi th«i, nãi to cho xãm biÕt. Con g¸i nh¸t tÝnh th× m×nh kh«ng ®¸nh, m×nh nãi
nã th«i, nh− con trai th× nã b−íng”. (Nam, ®¹i diÖn HG§, TP. H¶i Phßng).
“§µn «ng trªn nµy cã phong trµo r−îu chÌ. B×nh th−êng kh«ng nãi c©u nµo, r−îu vµo cµ
khÞa hµnh hung ®¸nh vî, tr−êng hîp Êy còng nhiÒu” (Nam, ®¹i diÖn HG§, L¹ng S¬n).
“Tr−êng hîp c¨ng th¼ng qu¸ th× míi ®−a lªn cÊp trªn th«i. Xung quanh hµng xãm còng
khuyªn can kh«ng ®Ó ®æ vì lín. (TNL nam, §¾c L¾c).
“NhiÒu khi em còng ph¶i nhê ®Õn b¹n bÌ chång, nh÷ng ai ng−êi ta tèt. Ch¼ng h¹n nh− giê
m×nh nãi còng kh«ng ®−îc mµ «ng bµ th× ch¼ng biÕt «ng bµ nh− thÕ nµo, Th«i th× anh gãp ý
gióp em, chø nhiÒu khi em nãi nhiÒu qu¸ em còng ch¸n, mµ anh ý còng kh«ng muèn nghe
43
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
em”. ThÕ em thÊy cã t¸c dông g× kh«ng? “Em còng cã thÊy 1 chót thay ®æi” (N÷, ®¹i diÖn
HG§, TP. H¶i Phßng).
“§iÒu khiÕn chÞ buån tñi nhÊt lµ chång ®¸nh. §¸nh lªn mÆt chÞ tñi l¾m, ®¸nh lªn mÆt th× chÞ
ra ngoµi cßn ®i lµm ¨n sao ®−îc. ChÞ thÊy cùc khæ l¾m” (N÷, bu«n b¸n, §¾c L¾c).
44
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
45
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
cho ®êi sèng, sinh ho¹t cña hé gia ®×nh trong 12 th¸ng tr−íc cuéc ®iÒu tra. VÒ kinh
tÕ, ®ã lµ vay vèn ng©n hµng, chuyÓn giao kü thuËt trång trät, ch¨n nu«i, t− vÊn lao
®éng, viÖc lµm, t− vÊn vÒ gi¸ c¶ thÞ tr−êng. VÒ x· héi, ®ã lµ: t− vÊn søc khoÎ, t− vÊn
luËt ph¸p, t− vÊn t©m lý t×nh c¶m vµ dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.
• Møc ®é hiÓu biÕt vµ sö dông c¸c dÞch vô ë nam chñ hé cao h¬n (63,7% n¾m ®−îc
th«ng tin vµ 40,9% cã sö dông dÞch vô) so víi nhãm n÷ chñ hé (54.6% biÕt th«ng
tin vµ 32,5% cã sö dông dÞch vô)
• VÒ c¸c dÞch vô kinh tÕ, trõ chuyÓn giao kü thuËt trång trät vµ ch¨n nu«i, cã tû lÖ
gia ®×nh ë n«ng th«n sö dông nhiÒu h¬n ë thµnh thÞ th× viÖc vay vèn, t− vÊn viÖc
lµm, t− vÊn gi¸ c¶ hÇu nh− kh«ng cã sù kh¸c biÖt. Tû lÖ sö dông dÞch vô nh×n chung
lµ thÊp, chØ cã 3% gia ®×nh ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ cã t− vÊn viÖc lµm. T− vÊn gi¸
c¶ ë n«ng th«n lµ 7,4% vµ thµnh thÞ lµ 11,9%.
• Tû lÖ c¸c gia ®×nh thuéc nhãm nghÌo sö dông dÞch vô vay vèn vµ chuyÓn giao kü
thuËt cao h¬n, c¸c gia ®×nh ë nhãm giµu sö dông dÞch vô gi¸ c¶ thÞ tr−êng cao h¬n,
cßn dÞch vô t− vÊn viÖc lµm th× ë tÊt c¶ c¸c nhãm ®Òu thÊp vµ kh«ng cã sù kh¸c biÖt
®¸ng kÓ.
• Tû lÖ hé gia ®×nh ë khu vùc thµnh thÞ sö dông dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ sinh s¶n
vµ dÞch vô kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cao h¬n so víi khu vùc n«ng th«n (21,6% vµ
27,3% hé gia ®×nh ë thµnh thÞ so víi 14,2% vµ 23,6% hé gia ®×nh ë n«ng th«n). Tû
lÖ hé gia ®×nh giÇu sö dông c¸c dÞch vô ch¨m sãc søc khoÎ cao h¬n so víi hé nghÌo
(20,6% so víi 12,4%).
9.6. C¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, thÓ thao
• Víi vÞ thµnh niªn, 86% cho biÕt trong 12 th¸ng qua c¸c em cã ®äc s¸ch b¸o, 41%
®i xem phim/ca nh¹c hoÆc ®Õn c¸c ®iÓm vui ch¬i, 71% cã luyÖn tËp thÓ dôc/thÓ
thao vµ 63,6% tham gia sinh ho¹t ®oµn thÓ. Trõ viÖc sinh ho¹t ®oµn thÓ, tû lÖ tham
gia cña vÞ thµnh niªn ë thµnh thÞ vµo c¸c ho¹t ®éng nªu trªn ®Òu cao h¬n n«ng th«n.
Tû lÖ vÞ thµnh niªn lµ n÷ tham gia sinh ho¹t ®oµn thÓ vµ ®äc s¸ch cao h¬n (66,1%
vµ 87,2%), trong khi vÞ thµnh niªn nam xem phim/ca nh¹c vµ tËp thÓ thao nhiÒu
h¬n (44,2% vµ 77,4%).
• Tû lÖ vÞ thµnh niªn sö dông dÞch vô internet lµ 38,6%, trong ®ã ë thµnh thÞ lµ 64,5%
vµ n«ng th«n lµ 31,8%. Tû lÖ sö dông cña c¸c em ë nhãm giµu cao h¬n nhãm
nghÌo. C¸c em trai sö dông internet nhiÒu h¬n c¸c em g¸i mét chót, 41,3% vµ
35,9%. §¸ng chó ý lµ 63,4% c¸c em g¸i sö dông internet ®Ó t¸n gÉu (chat), cßn
70,7% c¸c em trai th× ®Ó ch¬i trß ch¬i hoÆc xem phim, nghe nh¹c.
• Víi ng−êi tr−ëng thµnh, cã 18% nãi r»ng trong 12 th¸ng qua hä cã ®äc s¸ch b¸o,
84,5% cã xem tivi, 21,5% sang nhµ hµng xãm ch¬i, 31,8% cã luyÖn tËp thÓ dôc,
thÓ thao vµ 1,9% tham gia sinh ho¹t c©u l¹c bé hoÆc héi. Tû lÖ ng−êi ®i xem ca
nh¹c, ®i chïa/lÔ héi vµ du lÞch nghØ m¸t nh×n chung ®Òu rÊt thÊp (d−íi 1%).
46
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
• Gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ cã sù kh¸c biÖt râ rÖt trong viÖc h−ëng thô v¨n hãa. Cô
thÓ, tû lÖ ®äc s¸ch b¸o ë thµnh thÞ lµ 39,9% cßn ë n«ng th«n lµ 9,3%. Riªng viÖc
sang nhµ hµng xãm ch¬i, tû lÖ ë n«ng th«n lµ 23,7%, cßn ë thµnh thÞ lµ 15,9%.
• Víi ng−êi cao tuæi, tû lÖ cho biÕt cã ®äc b¸o, xem tivi vµ luyÖn tËp thÓ dôc/thÓ
thao hµng ngµy lµ 42,7%, 79,7% vµ 86,3%. Nh×n chung, ®èi víi viÖc h−ëng thô v¨n
hãa trong thêi gian rçi, th× viÖc ®äc s¸ch b¸o, xem tivi, thÓ thao, thÓ dôc-tøc lµ c¸c
h×nh thøc h−ëng thô v¨n hãa míi-®· chiÕm tû lÖ cao.
• ë c¸c ho¹t ®éng nªu trªn, tû lÖ tham gia cña ng−êi cao tuæi ë thµnh thÞ cao h¬n so
víi ë n«ng th«n, nam giíi cao h¬n so víi n÷.
9.7. Nhãm gia ®×nh víi c¸c nhu cÇu dÞch vô ®Æc thï
• Gia ®×nh chÝnh s¸ch, gåm gia ®×nh th−¬ng binh, liÖt sÜ, gia ®×nh cã c«ng víi c¸ch
m¹ng chiÕm 11,4% trong tæng sè hé gia ®×nh ®−îc ®iÒu tra. Tû lÖ nµy ë thµnh thÞ lµ
8,3% vµ ë n«ng th«n lµ 12,6%.
• Tû lÖ gia ®×nh chÝnh s¸ch cao nhÊt lµ ë B¾c Trung Bé (16,8%), thø hai lµ ®ång b»ng
s«ng Hång 14,3% vµ thÊp nhÊt ë T©y B¾c (4,8%). XÐt theo nhãm thu nhËp, ë nhãm
kh¸ cã 13,8% gia ®×nh chÝnh s¸ch, nhãm trung b×nh cã 13,5%, vµ thÊp nhÊt lµ ë
nhãm giµu 8,1%.
• Tû lÖ gia ®×nh chÝnh s¸ch h−ëng chÕ ®é trî cÊp theo c¸c h×nh thøc lÜnh trî cÊp hµng
th¸ng lµ 70,5%, lÜnh trî cÊp 1 lÇn lµ 18,6% vµ lÜnh trî cÊp theo c¸c h×nh thøc kh¸c
lµ 10,9%.
• Cã 82% hé tr¶ lêi nhËn chÕ ®é trî cÊp ®óng vµ ®ñ theo chÕ ®é. Cßn cã 3,5% sè hé
nhËn kh«ng ®óng kú, hoÆc kh«ng ®óng chÕ ®é, hoÆc kh«ng nhËn ®−îc trî cÊp hµng
th¸ng. §a sè c¸c hé nµy ë n«ng th«n vµ thuéc nhãm hé nghÌo.
• Trong sè gia ®×nh thuéc diÖn hé nghÌo theo chuÈn míi cña ChÝnh phñ cã 87% ®−îc
h−ëng chÕ ®é hç trî cña Nhµ n−íc, ®Þa ph−¬ng hoÆc c¸c tæ chøc, c¸ nh©n tõ thiÖn,
trong ®ã ë khu vùc thµnh thÞ lµ 89%, n«ng th«n lµ 87,1%. H×nh thøc gióp ®ì chñ
yÕu cho c¸c hé nghÌo nµy lµ trî cÊp tiÒn vµ hiÖn vËt, vay vèn víi l·i xuÊt −u ®·i, trî
cÊp gi¸o dôc vµ trî cÊp y tÕ. §a sè c¸c hé cho r»ng thñ tôc ®Ó nhËn c¸c kho¶n trî
cÊp nµy lµ thuËn tiÖn.
• Cã 4,6% cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt, bao gåm gia ®×nh cã ng−êi tµn tËt, cã phô n÷ vµ trÎ
em bÞ bu«n b¸n, cã ng−êi nghiÖn ma tóy, cã ng−êi nhiÔm HIV/AIDS, cã ng−êi
nhiÔm chÊt ®éc da cam. Trong sè nµy, cã gÇn mét nöa (47,2%) ®· nhËn sù hç trî
cña Nhµ n−íc. Nh÷ng tr−êng hîp nhËn hç trî chñ yÕu r¬i vµo hai ®èi t−îng - mét lµ
gia ®×nh cã ng−êi tµn tËt vµ hai lµ gia ®×nh cã ng−êi nhiÔm chÊt ®éc da cam.
47
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Sau 20 n¨m §æi míi, gia ®×nh ViÖt Nam ®· cã sù biÕn ®æi trªn tÊt c¶ c¸c ph−¬ng
diÖn: tõ chøc n¨ng ®Õn cÊu tróc, tõ quan hÖ ®Õn lèi sèng, tõ ho¹t ®éng kinh tÕ ®Õn ®êi sèng
tinh thÇn, v.v. Qu¸ tr×nh biÕn ®æi nµy diÔn ra theo chiÒu h−íng ngµy cµng hiÖn ®¹i vµ lµm
t¨ng vai trß cña gia ®×nh víi t− c¸ch lµ mét gi¸ trÞ trong ®êi sèng x· héi. D−íi ®©y lµ mét
sè biÕn ®æi chñ yÕu vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra cÇn quan t©m.
Gia ®×nh víi quy m« ngµy cµng nhá h¬n, sè thÕ hÖ Ýt h¬n cïng víi xu h−íng gi¶m tû
lÖ lao ®éng lµm n«ng nghiÖp, t¨ng tû lÖ lµm c«ng nghiÖp, x©y dùng vµ dÞch vô ®Æt ra nh÷ng
vÊn ®Ò cÇn quan t©m vÒ kinh tÕ vµ møc sèng cña gia ®×nh. Khi c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh
doanh do gia ®×nh nh− mét ®¬n vÞ kinh tÕ thùc hiÖn cã xu h−íng gi¶m th× c¸c ho¹t ®éng
kinh tÕ do c¸ nh©n thùc hiÖn ngoµi gia ®×nh sÏ t¨ng lªn, vÝ dô lµm c«ng ¨n l−¬ng. Xu h−íng
c¸ nh©n hãa c¸c nguån thu nhËp cña c¸c thµnh viªn gia ®×nh dÉn ®Õn chç ph¹m vi ho¹t
®éng cña gia ®×nh nh− mét ®¬n vÞ kinh tÕ thu hÑp l¹i. Chøc n¨ng kinh tÕ cña gia ®×nh béc
lé râ h¬n ë c¸c ho¹t ®éng tiªu dïng h¬n lµ c¸c ho¹t ®éng t¹o thu nhËp.
Trong bèi c¶nh nµy c¸c chÝnh s¸ch nh»m môc tiªu æn ®Þnh kinh tÕ gia ®×nh cÇn c©n
nh¾c mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n ®Õn viÖc t¸c ®éng ®Õn ho¹t ®éng tiªu dïng cña gia ®×nh, nh−
mét khÝa c¹nh quan träng ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng kinh tÕ vµ møc sèng cña gia ®×nh. VÝ dô
nh− chÝnh s¸ch qu¶n lý gi¸ mét sè nhu yÕu phÈm thiÕt yÕu nh»m ®¶m b¶o møc tiªu dïng
kh«ng xuèng thÊp h¬n giíi h¹n nhÊt ®Þnh ë c¸c gia ®×nh nghÌo hoÆc nh÷ng c¸ nh©n gÆp rñi
ro trong ho¹t ®éng t¹o thu nhËp cña m×nh, ch¼ng h¹n tr−êng hîp thÊt nghiÖp. HoÆc chÝnh
s¸ch ®¶m b¶o mét hÖ thèng trî cÊp c¸c nhu cÇu sinh ho¹t c¬ b¶n ®èi víi c¸c gia ®×nh thuéc
c¸c nhãm dÔ bÞ tæn th−¬ng nh− ng−êi cao tuæi, gia ®×nh ®¬n th©n cã con nhá, gia ®×nh
nghÌo, v.v.
C¸c chÝnh s¸ch nh»m ®¶m b¶o møc sèng c¬ b¶n hoÆc tèi thiÓu cña nhãm gia ®×nh dÔ
bÞ tæn th−¬ng cÇn tÝnh ®Õn c¸c ®Æc thï theo vïng, miÒn, d©n téc vµ nam n÷ chñ hé. C¸c t¸c
®éng chÝnh s¸ch còng cÇn c©n nh¾c ®Õn hai vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi kinh tÕ vµ møc sèng cña
gia ®×nh. Thø nhÊt lµ viÖc duy tr× møc sèng tèi thiÓu mét c¸ch th−êng xuyªn. C¸c chÝnh
s¸ch nµy nªn tËp trung vµo c¸c gia ®×nh nghÌo ë n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa vµ d©n téc Ýt
ng−êi. Khã kh¨n cña nhãm gia ®×nh nµy th−êng g¾n víi nh÷ng trë ng¹i trong tiÕp cËn
nguån lùc, kh¶ n¨ng n¾m b¾t c¸c c¬ héi kinh tÕ vµ sù c¸ch biÖt vÒ kinh tÕ-x· héi do ®ã
n©ng cao n¨ng lùc tæ chøc vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña gia ®×nh vµ c¸c thµnh
viªn cÇn ®−îc −u tiªn. Thø hai lµ hç trî c¸c gia ®×nh trong nh÷ng tr−êng hîp gÆp rñi ro.
C¸c chÝnh s¸ch nµy nªn tËp trung vµo nh÷ng gia ®×nh gÆp rñi ro vÒ kinh tÕ nh− mÊt mïa,
dÞch bÖnh hoÆc rñi ro trong cuéc sèng nh− tai n¹n, v.v.. Khã kh¨n cña nhãm gia ®×nh nµy
th−êng g¾n víi viÖc thiÕu tÝch lòy dÉn ®Õn kh«ng cã kh¶ n¨ng v−ît qua rñi ro. HÖ thèng
gi¸ ®ì hoÆc b¶o trî, trî gióp x· héi, hç trî céng ®ång trong nh÷ng tr−êng hîp nµy sÏ ph¸t
huy hiÖu qu¶ cña m×nh. VÝ dô nh− b¶o hiÓm y tÕ gia ®×nh, b¶o hiÓm c©y trång, vËt nu«i vµ
c¸c h×nh thøc b¶o hiÓm kh¸c ®èi víi c¸c thµnh viªn hoÆc gia ®×nh nãi chung.
48
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
Phóc lîi ë c¸c nhãm gia ®×nh cã sù ph©n hãa s©u s¾c gi÷a c¸c vïng miÒn, gi÷a c¸c
nhãm møc sèng vµ c¸c d©n téc. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ nhÊt ë ®iÒu kiÖn nhµ ë vµ n−íc sinh
ho¹t, song còng t−¬ng tù ë viÖc tiÕp cËn c¸c dÞch vô c¬ b¶n vµ c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa thÓ
thao. Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao thêi gian qua ®· t¹o nhiÒu c¬ héi h¬n cho viÖc n©ng cao
phóc lîi gia ®×nh trong c¶ n−íc nãi chung. Tuy nhiªn, kh¶ n¨ng n¾m b¾t c¸c c¬ héi nµy lµ
rÊt kh¸c nhau do ®iÒu kiÖn, n¨ng lùc, thêi c¬ gi÷a c¸c nhãm gia ®×nh lµ kh¸c nhau. §¸ng
chó ý lµ sù kh¸c biÖt nµy cã xu h−íng trë nªn s©u s¾c h¬n khi c¸c yÕu tè cña kinh tÕ thÞ
tr−êng ph¸t huy m¹nh h¬n trong thêi gian tíi.
C¸c chÝnh s¸ch nh»m n©ng cao phóc lîi gia ®×nh do ®ã cÇn ®−îc x©y dùng trªn
nguyªn t¾c tËp trung, chän läc, −u tiªn hç trî nh÷ng gia ®×nh ë c¸c vïng, miÒn, c¸c d©n téc
gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ dÔ bÞ tæn th−¬ng h¬n c¶.
Ch¼ng h¹n, vÒ ®iÒu kiÖn sinh ho¹t, bao gåm nhµ ë, ®iÖn vµ nguån n−íc ¨n th× c¸c gia
®×nh ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long cÇn ®−îc quan t©m nhiÒu nhÊt ®Ó c¶i thiÖn t×nh tr¹ng nhµ
ë. Trong khi ®ã, c¸c gia ®×nh ë T©y B¾c, ®Æc biÖt lµ gia ®×nh ®ång bµo d©n téc miÒn nói
phÝa B¾c nh− Hm«ng, Dao cÇn ®−îc hç trî ®Ó cã ®iÖn sinh ho¹t vµ nguån n−íc ¨n ®¶m b¶o
vÖ sinh.
Ngoµi nh÷ng hç trî trùc tiÕp th× viÖc tiÕp tôc ®Èy m¹nh c¶i c¸ch hµnh chÝnh, bæ sung
vµ ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i dÞch vô tõ kinh tÕ ®Õn vay vèn, chuyÓn giao kü thuËt ®Õn t− vÊn lao
®éng, viÖc lµm, søc kháe, t©m lý, t×nh c¶m, v.v. sÏ cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi c¸c gia
®×nh. Nguyªn t¾c cÇn ¸p dông lµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia ngµy cµng
nhiÒu h¬n vµo viÖc cung cÊp dÞch vô. C¸c c¬ quan Nhµ n−íc tËp trung vµo viÖc t¹o ®iÒu
kiÖn ®Ó c¸c dÞch vô nµy ®Õn ®−îc víi c¸c nhãm gia ®×nh nghÌo, ë n«ng th«n, vïng khã
kh¨n, ®Æc biÖt lµ vïng d©n téc Ýt ng−êi.
ViÖc cung cÊp c¸c dÞch vô còng cÇn tÝnh ®Õn nhu cÇu ®a d¹ng cña c¸c nhãm tuæi nh−
vÞ thµnh niªn, ng−êi cao tuæi. Nguyªn t¾c lµ c¸c thµnh viªn gia ®×nh dï ë nhãm tuæi nµo
còng cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn c¸c dÞch vô vµ c¸c ho¹t ®éng v¨n hãa, tinh thÇn, thÓ thao, gi¶i
trÝ mét c¸ch thuËn tiÖn nhÊt. Bªn c¹nh ®ã, trong thêi gian tíi, ngoµi c¸c gia ®×nh nghÌo th×
c¸c gia ®×nh cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt nh− cã ng−êi tµn tËt, nhiÔm chÊt ®éc da cam, nhiÔm
HIV/AIDS, ng−êi giµ c« ®¬n, v.v. cÇn ®−îc tÝnh ®Õn mét c¸ch ®Çy ®ñ h¬n trong c¸c chÝnh
s¸ch hç trî cña Nhµ n−íc vµ sù gióp ®ì cña céng ®ång.
Trong bèi c¶nh §æi míi, khi hÖ thèng thang bËc gi¸ trÞ x· héi vµ c¸c chuÈn mùc
®ang cã sù biÕn ®æi, th× mét lo¹t c¸c gi¸ trÞ, chuÈn mùc cña gia ®×nh ViÖt Nam còng biÕn
®æi vµ dÇn ®Þnh h×nh phï hîp víi hoµn c¶nh x· héi míi. Cuéc ®iÒu tra gia ®×nh n¨m 2006
®· cho thÊy mét phÇn cña nh÷ng thay ®æi, kÕ thõa c¸c gi¸ trÞ, chuÈn mùc cña gia ®×nh ViÖt
Nam hiÖn nay.
H«n nh©n vÉn ®−îc coi nh− lµ mét gi¸ trÞ, lµ tiÒn ®Ò ®Ó x©y dùng gia ®×nh. HiÖn nay,
tuy cã nhiÒu h×nh thøc gia ®×nh ®ang tån t¹i, kh«ng chØ dùa vµo yÕu tè h«n nh©n, nh−ng
49
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
viÖc coi h«n nh©n nh− mét tiÒn ®Ò ®Ó h×nh thµnh gia ®×nh vÉn lµ ®iÒu ®−îc nhiÒu ng−êi
kh¼ng ®Þnh. Trong quan niÖm cña hÇu hÕt ng−êi ViÖt Nam, lÊy vî lÊy chång lµ c©u chuyÖn
tÊt yÕu sÏ xÈy ra ®èi víi nh÷ng ng−êi ®Õn tuæi tr−ëng thµnh. Sèng ®éc th©n ch−a ph¶i lµ
mét xu h−íng phæ biÕn. RÊt Ýt ng−êi ñng hé viÖc nam n÷ chung sèng kh«ng kÕt h«n.
Gi¸ trÞ c¸ nh©n ®−îc ®Ò cao h¬n, ng−êi phô n÷ chñ ®éng h¬n trong h¹nh phóc cña
m×nh. NÕu tr−íc kia, ng−êi phô n÷ rÊt lo sî ph¶i ly h«n v× sÏ bÞ d− luËn lªn ¸n, vµ hä cµng
Ýt d¸m chñ ®éng ly h«n chång, th× hiÖn nay vÞ thÕ nµy ®· cã sù thay ®æi. Tû lÖ ly h«n t¨ng
lªn vµ tû lÖ n÷ ®øng ®¬n ly h«n ngµy cµng nhiÒu h¬n nam giíi. §iÒu nµy kh«ng chøng tá
r»ng phô n÷ ngµy cµng vÞ kû mµ cho thÊy ®Þa vÞ cña hä ®· thay ®æi, nhËn thøc vÒ quyÒn
cña hä ®· ®−îc n©ng lªn, ng−êi phô n÷ ®ang ngµy cµng tù chñ h¬n trong ®êi sèng h«n
nh©n cña m×nh. Tuy nhiªn, ®iÒu cÇn quan t©m lµ ®a sè tr−êng hîp sau ly h«n, con c¸i ë víi
mÑ vµ nhiÒu ng−êi cha kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô cÊp d−ìng cho con c¸i. §iÒu nµy ®Ó l¹i
nh÷ng g¸nh nÆng vµ thiÖt thßi cho cuéc sèng cña ng−êi mÑ vµ trÎ em sau ly h«n. V× vËy,
cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó gióp ®ì c¸c gia ®×nh kh«ng ®Çy ®ñ nµy, t¹o ®iÒu
kiÖn cho trÎ em ë c¸c gia ®×nh thiÕu bè hoÆc mÑ cã c¬ héi ph¸t triÓn toµn diÖn ngang b»ng
nh÷ng trÎ em kh¸c.
Con c¸i vÉn lµ mét gi¸ trÞ cña gia ®×nh. Trong truyÒn thèng, ë ViÖt Nam, gia ®×nh
®«ng con nhiÒu ch¸u lµ mét trong nh÷ng tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ gia ®×nh cã phóc (“®«ng con
nhiÒu phóc”, “mçi con mçi cña”). Trong bèi c¶nh x· héi míi, sinh con vÉn tiÕp tôc lµ chøc
n¨ng quan träng cña gia ®×nh, mäi ng−êi ®Òu cho r»ng nhÊt thiÕt ph¶i cã con, nh−ng ®¹i bé
phËn ng−êi d©n kh«ng mong muèn cã nhiÒu con. Chñ tr−¬ng “sinh mét hoÆc hai con ®Ó
®¶m b¶o nu«i d¹y con tèt” ®−îc ®a sè ng−êi tr¶ lêi ®ång t×nh.
Gi¸ trÞ cña con trai còng ®· thay ®æi, mÆc dï vÉn cßn mét tû lÖ ®¸ng kÓ ng−êi d©n ñng
hé quan niÖm nhÊt thiÕt ph¶i cã con trai. §éng c¬ cã con trai ®Ó cã ng−êi nèi dâi t«ng ®−êng
vÉn lµ lý do chÝnh trong sè nh÷ng ng−êi cÇn cã con trai. Ngoµi ra cã con trai lµ ®Ó cã n¬i
n−¬ng tùa lóc tuæi giµ vµ ®Ó cã ng−êi lµm viÖc lín, viÖc nÆng. §iÒu nµy cho thÊy cuéc vËn
®éng kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh vÉn ph¶i ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc thay ®æi nhËn thøc vÒ nhu
cÇu cã con trai cña ng−êi d©n. CÇn ®Æc biÖt l−u ý ®Õn mét sè nhãm ®èi t−îng nh− nh÷ng
ng−êi sèng ë khu vùc n«ng th«n, c¸c gia ®×nh nghÌo, gia ®×nh c¸c d©n téc Ýt ng−êi.
“M«n ®¨ng hé ®èi” vÉn cßn ¶nh h−ëng trong h«n nh©n. §iÓm kh¸c biÖt lµ thay v× sù
m«n ®¨ng hé ®èi vÒ mÆt gia ®×nh th× nay lµ sù t−¬ng ®ång c¸ nh©n vÒ kinh tÕ, ®Þa vÞ, nhãm
x· héi. Lý do cña sù lùa chän nµy lµ, nh÷ng ng−êi sèng trong nh÷ng hoµn c¶nh gÇn gièng
nhau sÏ dÔ th«ng c¶m, hoµ nhËp vµo gia ®×nh míi h¬n, Ýt cã sù chªnh lÖch vÒ lèi sèng, nhu
cÇu... vµ do ®ã cã thÓ sÏ h¹n chÕ h¬n c¸c m©u thuÉn cã thÓ n¶y sinh trong cuéc sèng chung.
§¨ng ký kÕt h«n nh− lµ mét chuÈn mùc ph¸p lý vÉn ®−îc hÇu hÕt ng−êi d©n t«n
träng. Nã kh«ng chØ lµ th−íc ®o sù hiÓu biÕt vµ tu©n thñ luËt ph¸p mµ cßn lµ sù nhËn thøc
vÒ quyÒn lîi cña c¸c bªn, trong tr−êng hîp “c¬m kh«ng lµnh, canh kh«ng ngät”, ph¶i ly
h«n th× quyÒn lîi cña c¸c bªn ®−îc ph©n xö hîp lý vµ c«ng b»ng h¬n. Cã ®−îc kÕt qu¶ nµy
mét phÇn do nhËn thøc cña ng−êi d©n vÒ quyÒn lîi, tr¸ch nhiÖm cña ng−êi vî/ng−êi chång
®· s©u s¾c h¬n. Tuy nhiªn, còng l−u ý lµ ®èi víi mét bé phËn ng−êi d©n, viÖc ®−îc c«ng
50
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
nhËn quan hÖ vî chång vÒ mÆt ph¸p lý ch−a ®−îc coi träng b»ng viÖc ®−îc c«ng nhËn vÒ
mÆt x· héi. §iÒu ®ã ®ßi hái cÇn ph¶i tiÕp tôc vËn ®éng ng−êi d©n thùc hiÖn viÖc ®¨ng ký
kÕt h«n, ®Æc biÖt quan t©m h¬n ®Õn ng−êi d©n nghÌo, d©n téc thiÓu sè, häc vÊn thÊp.
§· cã sù thay ®æi tiªu chuÈn chän b¹n ®êi cho phï hîp lèi sèng hiÖn ®¹i. Tiªu chuÈn
lùa chän b¹n ®êi “biÕt c¸ch c− xö/t− c¸ch ®¹o ®øc tèt” ®−îc ®a sè ng−êi ®−îc hái t¸n
thµnh. TiÕp ®ã lµ “khoÎ m¹nh” vµ “biÕt c¸ch lµm ¨n”. ViÖc ®Ò cao c¸c tiªu chuÈn biÕt c¸ch
c− xö/t− c¸ch ®¹o ®øc tèt, søc khoÎ, biÕt c¸ch lµm ¨n vµ xem nhÑ h¬n c¸c tiªu chuÈn cã lý
lÞch trong s¹ch, ®ång h−¬ng/cïng quª cho thÊy mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng tiÕp tôc ®−îc
ph¸t huy trong cuéc sèng hiÖn ®¹i, mét sè gi¸ trÞ truyÒn thèng kh¸c ®ang cã sù thay ®æi.
Còng ®· nhËn thÊy mét xu h−íng míi trong líp ng−êi trÎ tuæi, nh÷ng ng−êi cã thu nhËp
cao, sèng ë khu vùc ®« thÞ trong viÖc chän b¹n ®êi theo nh÷ng tiªu chuÈn míi nh− “cã thu
nhËp æn ®Þnh”, “cã tr×nh ®é häc vÊn”.
Tuæi kÕt h«n lµ mét chØ b¸o quan träng ®¸nh gi¸ sù biÕn ®æi cña m« h×nh h«n nh©n
tõ truyÒn thèng sang hiÖn ®¹i víi mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng lµ tuæi kÕt h«n t¨ng lªn, mÆc
dï víi tèc ®é t¨ng chËm. Nguyªn nh©n chÝnh khiÕn nam n÷ thanh niªn hiÖn nay kÕt h«n
muén h¬n so víi thÕ hÖ tr−íc ®©y v× hä muèn cã nghÒ æn ®Þnh, t¹o lËp sù nghiÖp råi míi
kÕt h«n. Tuy nhiªn, vÉn cßn mét bé phËn nhá ng−êi d©n kÕt h«n tr−íc tuæi luËt ®Þnh (nam
d−íi 20 tuæi vµ n÷ d−íi 18 tuæi). §iÒu nµy th−êng x¶y ra víi ng−êi d©n ë khu vùc n«ng
th«n hoÆc miÒn nói. Do ®ã cÇn ph¶i t¨ng c−êng gi¸o dôc, n©ng cao nhËn thøc cho c¸c
nhãm ng−êi d©n nµy.
QuyÒn quyÕt ®Þnh h«n nh©n cã nhiÒu thay ®æi theo h−íng t¨ng vai trß chñ ®éng cña
thanh niªn. QuyÒn quyÕt ®Þnh cña con c¸i trong viÖc h«n nh©n thÓ hiÖn râ nhÊt ë c¸c nhãm
kÕt h«n gÇn ®©y, c¸c nhãm cã häc vÊn cao vµ nh÷ng ng−êi sèng ë thµnh thÞ tr−íc khi kÕt
h«n. Xu h−íng phæ biÕn hiÖn nay lµ con c¸i quyÕt ®Þnh cã hái ý kiÕn cha mÑ. Xu h−íng
nµy ph¶n ¸nh mét sù lùa chän hîp lý cña thanh niªn hiÖn nay, ®iÒu hßa ®−îc lîi Ých cña
cha mÑ, gia ®×nh vµ nh÷ng ng−êi míi x©y dùng gia ®×nh.
TËp qu¸n øng xö “träng nam khinh n÷” ®· tån t¹i kh¸ l©u vµ tËp qu¸n nµy cßn ¶nh
h−ëng kh¸ lín trong x· héi. Ph©n chia tµi s¶n lµ mét chØ b¸o quan träng ®Ó xem xÐt c¸ch
®èi xö cña cha mÑ ®èi víi con trai vµ con g¸i trong gia ®×nh. ViÖc ph©n chia tµi s¶n cho c¸c
con trong gia ®×nh vÉn cßn hiÖn t−îng −u tiªn cho con trai. §iÒu nµy thÓ hiÖn râ h¬n ë c¸c
hé gia ®×nh n«ng th«n. Tuy nhiªn, quan niÖm nµy ®ang dÇn thay ®æi theo h−íng b×nh ®¼ng
h¬n trong c¸c nhãm tuæi trÎ h¬n, cã møc sèng kh¸ vµ cã häc vÊn cao h¬n. §iÒu nµy cho
phÐp cã c¸i nh×n l¹c quan vÒ viÖc thay ®æi tËp qu¸n nµy trong thêi gian tíi.
Ph©n c«ng lao ®éng trªn c¬ së giíi vÉn cßn duy tr×, mÆc dï ®· cã sù chia sÎ c©n b»ng
h¬n gi÷a hai giíi trong c«ng viÖc SXKD hoÆc mét sè lo¹i viÖc kh¸c. Ng−êi phô n÷/ ng−êi
vî ®−îc quan niÖm lµ phï hîp h¬n víi c¸c c«ng viÖc néi trî, ch¨m sãc trÎ em, gi÷ tiÒn,
ch¨m sãc ng−êi giµ/ng−êi èm. Ng−êi ®µn «ng/ng−êi chång ®−îc quan niÖm lµ phï hîp h¬n
víi c¸c c«ng viÖc s¶n xuÊt kinh doanh, tiÕp kh¸ch l¹, thay mÆt gia ®×nh giao tiÕp víi chÝnh
quyÒn. §µn «ng lµm viÖc nÆng, ®µn bµ lµm viÖc nhÑ gÇn nh− lµ mét sù ph©n c«ng lao ®éng
“tù ph¸t” trong gia ®×nh, lµ sù tiÕp tôc cña ph©n c«ng lao ®éng theo giíi trong gia ®×nh
51
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
truyÒn thèng trong ®iÒu kiÖn lao ®éng kü thuËt ch−a phæ biÕn ë c¸c vïng n«ng th«n, miÒn
nói vµ s¶n phÈm lao ®éng vÉn phô thuéc rÊt lín vµo ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Sù ph©n c«ng lao
®éng theo giíi bÞ ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau, ch¼ng h¹n, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ, møc ®é b¶o l−u c¸c quan niÖm truyÒn thèng, v.v. Song bÊt kÓ v× lý do g×, c¸c
chÝnh s¸ch cña nhµ n−íc cÇn quan t©m h¬n ®Õn viÖc t¹o ra nh÷ng c¬ héi thay ®æi sù ph©n
c«ng lao ®éng trªn c¬ së giíi v× ®iÒu ®ã cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi viÖc thùc hiÖn b×nh
®¼ng giíi ë ViÖt Nam.
Quan niÖm vÒ ng−êi chñ gia ®×nh cã sù thay ®æi chËm, phÇn lín ng−êi d©n vÉn coi
®µn «ng lµ chñ gia ®×nh. Ng−êi ®µn «ng còng th−êng ®øng tªn c¸c lo¹i tµi s¶n lín, cã gi¸
trÞ cña gia ®×nh. Tuy nhiªn, ®· nhËn thÊy nh÷ng b−íc chuyÓn vÒ mÆt nhËn thøc khi mét bé
phËn ng−êi ®−îc hái cho r»ng nÕu ng−êi phô n÷ cã kh¶ n¨ng th× hä vÉn cã thÓ ®¶m nhËn
vai trß chñ gia ®×nh. Giíi tÝnh kh«ng cßn hoµn toµn lµ tiªu chuÈn ®Ó xem xÐt vÞ thÕ chñ gia
®×nh. Nh÷ng ng−êi trÎ tuæi coi vÞ thÕ ng−êi chñ gia ®×nh chñ yÕu ®èi víi kh¶ n¨ng kiÕm thu
nhËp, hay kh¶ n¨ng ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh. Vai trß chñ gia ®×nh cña phô n÷ ®· thÓ hiÖn râ
h¬n ë c¸c gia ®×nh ®« thÞ.
Víi nh÷ng “viÖc lín” cña gia ®×nh, vai trß ra quyÕt ®Þnh cña ng−êi ®µn «ng, ng−êi
chñ gia ®×nh vÉn lµ mét chuÈn mùc Ýt thay ®æi. NhiÒu ng−êi phô n÷ vÉn coi ®Êy “nh− mét
lÏ tù nhiªn”, ®µn «ng, con trai tÊt ph¶i thÕ. Ng−êi vî th−êng quyÕt ®Þnh chÝnh nh÷ng c«ng
viÖc nhá hµng ngµy, chØ liªn quan ®Õn c¸c kho¶n tµi chÝnh nhá. Cßn ng−êi chång lµ ng−êi
quyÕt ®Þnh chÝnh nh÷ng c«ng viÖc quan träng h¬n vµ cã liªn quan ®Õn nh÷ng kho¶n tµi
chÝnh lín h¬n nh−: s¶n xuÊt kinh doanh cña hé; mua b¸n/x©y söa nhµ ®Êt; mua ®å ®¹c ®¾t
tiÒn; vay vèn. Vai trß cña ng−êi phô n÷ còng cao h¬n ë mét sè viÖc cã tÝnh chÊt gia ®×nh
nh− tæ chøc c−íi xin/ma chay hay tæ chøc giç, tÕt. §iÒu nµy cho thÊy sù ph©n biÖt giíi vÉn
cßn kh¸ phæ biÕn vµ cÇn ph¶i cã nh÷ng nç lùc triÓn khai m¹nh mÏ LuËt B×nh ®¼ng giíi
nh»m cã ®−îc sù b×nh ®¼ng thùc chÊt gi÷a phô n÷ vµ nam giíi.
Chung thuû vÉn lµ mét chuÈn mùc trong quan hÖ vî chång. §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi
ë mäi løa tuæi ®Òu kh«ng chÊp nhËn hiÖn t−îng chung sèng víi nhau tr−íc h«n nh©n hoÆc
ng−êi ®· cã gia ®×nh cã quan hÖ t×nh dôc ngoµi h«n nh©n, cho dï lµ khi xa chång/ vî l©u
ngµy. Ngoµi ra, quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n còng kh«ng ®−îc nhiÒu ng−êi ñng hé.
Tuy nhiªn, trong vÊn ®Ò nµy, nh÷ng ng−êi sèng ë thµnh thÞ, cã häc vÊn cao th−êng cã quan
niÖm cëi më h¬n so víi nh÷ng ng−êi kh¸c. Sù thiÕu quan t©m cña gia ®×nh, sù thiÕu hôt
trong gi¸o dôc søc kháe sinh s¶n, v.v. ®· khiÕn cho mét bé phËn VTN vµ thanh niªn cã
quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n. Quan hÖ t×nh dôc tr−íc h«n nh©n vµ ngoµi h«n nh©n g¾n
liÒn víi mét lo¹t hËu qu¶ x· héi ®¸ng tiÕc. V× vËy, viÖc t¨ng c−êng gi¸o dôc søc kháe sinh
s¶n vµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ®êi sèng vî chång cho VTN cÇn ®−îc quan t©m.
§¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi hµi lßng vÒ cuéc h«n nh©n cña m×nh. Nh÷ng gia ®×nh cã møc
sèng cao, cã tr×nh ®é häc vÊn cao hµi lßng h¬n vÒ cuéc sèng gia ®×nh cña m×nh. Tuy nhiªn,
sù ®¸nh gi¸ cña ng−êi tr¶ lêi nhÊn m¹nh h¬n ®Õn qu¸ tr×nh chung sèng l©u dµi mµ bá qua
nh÷ng m©u thuÉn, xung ®ét ®«i khi x¶y ra trong cuéc sèng gia ®×nh. Nh÷ng bÊt hßa vÒ øng
xö vµ khã kh¨n vÒ kinh tÕ lµ hai nguyªn nh©n chñ yÕu khiÕn cho c¸c cÆp vî chång kh«ng hµi
lßng vÒ cuéc h«n nh©n cña m×nh vµ ®iÒu ®ã cã liªn quan ®Õn xung ®ét vµ b¹o lùc trong gia
®×nh. Cã 21,2% c¸c gia ®×nh x¶y ra mét trong ba lo¹i hiÖn t−îng b¹o lùc gia ®×nh trong 12
th¸ng tr−íc cuéc §iÒu tra: ®¸nh; m¾ng, chöi; chÊp nhËn quan hÖ t×nh dôc khi kh«ng muèn.
52
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
§iÒu nµy ®· g©y ra nhiÒu hËu qu¶ ®¸ng tiÕc nghiªm träng cho phô n÷ vµ trÎ em. Trong khi
®ã, hÇu hÕt c¸c vô b¹o lùc gia ®×nh vÉn diÔn ra ©m thÇm ®»ng sau c¸nh cöa gia ®×nh, sù can
thiÖp cña Nhµ n−íc vµ c¸c tæ chøc x· héi cßn h¹n chÕ. V× vËy, cïng víi nh÷ng quy ®Þnh míi
trong LuËt Phßng chèng b¹o lùc gia ®×nh cÇn thiÕt ph¶i triÓn khai mét c¸ch m¹nh mÏ c¸c
biÖn ph¸p nh»m gi¶m thiÓu c¸c h×nh thøc b¹o lùc gia ®×nh ®èi víi phô n÷.
Xu h−íng chung hiÖn nay vÉn lµ ng−êi cao tuæi sèng chung víi con trai c¶ hoÆc ót ®·
x©y dùng gia ®×nh. Tuy nhiªn, viÖc sèng chung víi con trai c¶ hay con ót kh«ng cßn chÆt
chÏ nh− tr−íc ®©y mµ tïy thuéc hoµn c¶nh tõng gia ®×nh. §¹i bé phËn con c¸i sau khi kÕt
h«n sÏ sèng chung víi cha mÑ hai bªn mét thêi gian, sau ®ã sÏ ®−îc t¹o ®iÒu kiÖn ra ë
riªng. ViÖc sèng chung nµy ®¸p øng lîi Ých cña c¶ c¸c bËc cha mÑ vµ con c¸i, tuy nhiªn,
sèng chung thêi gian ®Çu cã lîi nhiÒu h¬n cho nh÷ng ng−êi míi x©y dùng gia ®×nh. Nhê
vËy, c¸c bËc cha mÑ cã thÓ gióp ®ì nh÷ng cÆp vî chång míi c−íi ®Ó hä nhanh chãng tù
lËp. Tuy nhiªn, khi c¸c bËc cha mÑ vÒ giµ, viÖc sèng chung víi con ch¸u cã ý nghÜa rÊt lín
gióp ng−êi cao tuæi ®−îc ch¨m sãc chu ®¸o h¬n. Bëi lÏ, trong thùc tÕ cã kho¶ng 50%
ng−êi cao tuæi cã søc kháe kh«ng ®−îc tèt. Bªn c¹nh ®ã, cµng vÒ giµ th× ng−êi cao tuæi
cµng khã chñ ®éng trong nguån thu nhËp cña m×nh. ViÖc ch¨m sãc cña con c¸i ®Æc biÖt cã
ý nghÜa vÒ mÆt tinh thÇn ®èi víi ng−êi cao tuæi. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bao giê con c¸i
còng ®ñ kh¶ n¨ng chu cÊp cho c¸c cô vÒ mÆt vËt chÊt. V× vËy, sù trî gióp cña Nhµ n−íc
th«ng qua nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau (b¶o hiÓm, trî cÊp tuæi giµ, v.v.) nh»m gi¶m bít sù
phô thuéc vÒ mÆt vËt chÊt cña ng−êi cao tuæi ®èi víi con ch¸u cã ý nghÜa rÊt quan träng.
Ngoµi ra, nªn cã c¸c h×nh thøc sinh ho¹t v¨n hãa dµnh riªng cho ng−êi cao tuæi, gióp c¸c
cô sèng vui, sèng kháe, sèng cã Ých.
KÝnh trªn nh−êng d−íi vÉn lµ chuÈn mùc øng xö trong gia ®×nh, tuy nhiªn mèi quan
hÖ cha mÑ-con c¸i ngµy cµng d©n chñ h¬n. §¹i bé phËn ng−êi tr¶ lêi quan niÖm r»ng con
ch¸u lu«n ph¶i tu©n theo sù chØ b¶o cña ng−êi lín tuæi vµ con c¸i lÊy vî, lÊy chång nhÊt
thiÕt ph¶i ®−îc sù ®ång ý cña bè mÑ. §iÒu nµy cho thÊy mèi quan hÖ cha mÑ – con c¸i lµ
mèi quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ vÒ quan hÖ huyÕt thèng vµ vÉn tu©n theo quan hÖ t«n ti trËt tù
râ rµng. Tuy nhiªn, ®· cã sù thay ®æi vÒ chuÈn mùc nµy theo h−íng kh«ng qu¸ cøng nh¾c
mµ tïy thuéc hoµn c¶nh cô thÓ nhiÒu h¬n. Vai trß vµ vÞ thÕ cña con c¸i trong gia ®×nh ®·
dÇn t¨ng lªn. Tû lÖ trÎ VTN ®−îc tham gia quyÕt ®Þnh vÒ nh÷ng viÖc liªn quan ®Õn b¶n
th©n kh¸ cao. Mét bé phËn kh«ng nhá c¸c em ®−îc bµy tá ý kiÕn vµ ®−îc t«n träng trong
c¸c quyÕt ®Þnh gia ®×nh vÒ c¸c lÜnh vùc nh− s¶n xuÊt kinh doanh; lµm nhµ, söa nhµ; mua
s¾m ®å ®¹c ®¾t tiÒn; ph©n chia tµi s¶n, cña c¶i, ®Êt ®ai, tiÒn b¹c cho con c¸i. NhiÒu em lu«n
coi cha mÑ nh− nh÷ng “ng−êi b¹n” lín, cã thÓ chia sÎ, bµy tá. Tuy nhiªn, còng l−u ý lµ do
g¸nh nÆng kiÕm sèng, mét bé phËn ng−êi lµm cha lµm mÑ ®· kh«ng dµnh thêi gian ch¨m
sãc vµ quan t©m ®Õn con c¸i, nhÊt lµ trong nh÷ng gia ®×nh nghÌo, gia ®×nh n«ng th«n, gia
®×nh c¸c d©n téc thiÓu sè. Còng cßn mét tû lÖ kh«ng nhá c¸c bËc cha mÑ gi¸o dôc con c¸i
kh«ng ®óng c¸ch, lµm ng¬ cho lçi lÇm cña con trÎ, ®¸nh ®ßn bÊt kÓ lý do g×, hay cã th¸i ®é
bÊt lùc ®èi víi c¸c hµnh vi m¾c lçi cña con c¸i. §iÒu nµy dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ kh«ng
mong muèn ®èi víi sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña trÎ. NhiÒu em kh«ng ®−îc kiÓm so¸t ®· cã
c¸c hµnh vi nh− g©y gæ ®¸nh nhau, uèng r−îu, sö dông chÊt g©y nghiÖn, v.v. hoÆc khi bÞ
®¸nh ®ßn hay bÞ ®èi xö kh«ng c«ng b»ng, ®· buån b·, lo l¾ng, thËm chÝ thê ¬, kh«ng quan
t©m n÷a ®Õn c¸c h×nh ph¹t cña cha mÑ. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c bËc3 cha mÑ cÇn cã nhiÒu thêi
53
Điều tra gia đình Việt Nam 2006
gian h¬n quan t©m ®Õn con c¸i, n©ng cao kü n¨ng giao tiÕp víi trÎ, còng nh− cã sù kÕt hîp
nhÞp nhµng gi÷a gia ®×nh, nhµ tr−êng vµ x· héi trong viÖc gi¸o dôc trÎ em.
TrÎ em tham gia lao ®éng trong gia ®×nh, nhÊt lµ trÎ em ë n«ng th«n, vÉn lµ chuÈn mùc
trong gi¸o dôc con c¸i, nh−ng sù ph©n biÖt giíi cßn ®Ëm nÐt. C«ng viÖc mµ trÎ em tham gia
nhiÒu nhÊt lµ dän dÑp nhµ cöa, röa chÐn/b¸t vµ nÊu ¨n. §i chî lµ c«ng viÖc cã tû lÖ tham gia
thÊp nhÊt. TrÎ em nam tham gia viÖc néi trî ë tÊt c¶ c¸c lo¹i viÖc thÊp h¬n so víi trÎ em n÷.
Ngoµi c¸c c«ng viÖc néi trî, trÎ em cßn tham gia vµo mét sè c«ng viÖc s¶n xuÊt, kinh doanh
cña hé gia ®×nh, nhÊt lµ ®èi víi trÎ em ë c¸c hé nghÌo, sèng ë n«ng th«n. Kho¶ng 1/4 VTN
tuæi 15-17 tõng tham gia lao ®éng nhËn tiÒn c«ng, nhiÒu em b¾t ®Çu ®i lµm tõ lóc cßn Ýt tuæi,
víi c¸c c«ng viÖc gi¶n ®¬n nh−ng kh¸ vÊt v¶. §iÒu nµy lµm cho viÖc thùc hiÖn quyÒn trÎ em
bÞ vi ph¹m. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ gi¶i ph¸p c¬ b¶n nhÊt ®Ó gi¶m thiÓu sè trÎ em ph¶i tham gia
vµo lao ®éng kiÕm thu nhËp, ®ång thêi cÇn quan t©m h¬n ®Õn c¸c chÝnh s¸ch b¶o hé lao
®éng, nh»m b¶o vÖ c¸c em tr¸nh khái nh÷ng sù l¹m dông, bãc lét.
Tãm l¹i, cuéc ®iÒu tra ®· cung cÊp mét bøc tranh t−¬ng ®èi toµn diÖn vÒ nh÷ng thay
®æi trong ®êi sèng gia ®×nh ViÖt Nam nh×n tõ c¸c gãc ®é kinh tÕ gia ®×nh, phóc lîi gia
®×nh, quan hÖ gia ®×nh, c¸c gi¸ trÞ vµ chuÈn mùc gia ®×nh. MÆc dï lµ cuéc ®iÒu tra ®Çu tiªn
ë quy m« toµn quèc, mét sè vÊn ®Ò ch−a ®−îc ®i s©u, nh÷ng ph©n tÝch b−íc ®Çu cho thÊy
c¸c môc tiªu cô thÓ cña cuéc ®iÒu tra ®· ®¹t ®−îc, gãp phÇn ®¸p øng yªu cÇu cña c¸c nhµ
qu¶n lý trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc nh»m x©y dùng gia ®×nh ViÖt Nam
ph¸t triÓn bÒn v÷ng. KÕt qu¶ cña cuéc ®iÒu tra lÇn nµy sÏ lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn nh÷ng cuéc
®iÒu tra gia ®×nh tiÕp theo nh»m x¸c ®Þnh nh÷ng biÕn ®æi cña gia ®×nh ViÖt Nam trong bèi
c¶nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n−íc vµ qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ mét c¸ch toµn
diÖn, s©u s¾c trªn tÊt c¶ c¸c mÆt kinh tÕ-x· héi.
54