Bulchiinsa Magaala Fiichee karoora Hojii Mana

Maree carraa hojii uumuu fi ogummaa Bara

2016

ADoolessaa 2015
Fiichee

1
1. Seensa
Mootummaan rakkoo hiyyummaa fi hojii-dhabdummaa bal’inaan mul’atu furuuf Imaammataa fi
Tarsiimoowwan Jijjiiramaa ariifataa, ittifufiinsa qabuu fi daraan fayyadamummaa ummataa
mirkaneessuf baasee erga hojii irra olchuu jalqabee bu’aawwan gurguddoon galma’aa jiru.
Tarsiimoowwan bahanii hojii irra oolan keessa tokko Tarsiimoo Misooma CHUO ti.Hojii irra
olmaa tarsiimoo kanaan hojii hojjatameen hojii dhabeeyyiin waldaan gurmeessuu,
Pakeejjii deeggarsaa akka Mootummaatti taasifamuu fi tattaafii mataa isaanii dabalatee
barattootni yuniivarsiitii adda addaa fi dhaabbata leenjii BLTO irra eebbifamanii bahan,
dargaggootni fi dubartootni harka qalleeyyii ta’an hojiitti galchuun hedduun isaanii abba
qabeenyaa misoomawaa ta’an hedduu horachuun danda’ameera.
Bu’uuruma kanaan hojii carraa hojii uumuu akkaataa tarsiimoo baheen hojii irra olchuun rakkoo
hojii dhabdummaa furuun, bu’uura Industirii buusuun ce’umsa dinagdee qonnaa irraa gara
Industiriitti taasifamu Galman gahuuf hooggansi mana maree carraa hojii uumuu bara 2016
keessa sochiin taasisaa ture ol’anaa dha.
Bara 2016 sagantaa idilee fi addaatiin fayyadamuun hojii irra oolmaa karoora carraa hojii uumuu
yeroon madaala, rakkoolee muudatan adda baasaa battalatti furuun fayyadamummaa hawaasa
keenyaa sadarkaa ol’anaatti mirkanessuuf akka danda’amu bifa haaraan karoorri Kun qophaa’ee
jira. Galma gahiinsa karoora kanaatiifis qamoleen raawwatoonni misooma CHUO, akkasumas
Gandoota fi WKTIT hundi haaala qabatamaa isaaniitiin karoora kana caccabsanii fudhachuun
raawwi isaanii mana-maree CHUOMagaalaa fi Gandootaf dhiyeessuun haala idila’en madaalaa
deemuun yeroo yeroon gamaggamaa fi duub deebii kennaa kan deemamu ta’a.
Walumaagalatti rakkoo hiyyummaa fi hojii dhabdummaa akkasumas rakkoo bulchiinsa gaarii
ummatni keenya kasaa jiru karaa hiika qabuun deebisuu keessatti karoora kana harcaatii tokko
malee yoo raawwanne rakkoo kana hiikuu keessatti gahee guddaa waan qabuuf hundumtuu
xiyyeeffannaa addaa fi CHUOra yeroo qabnuun karooricha raawwachuun haaromsa keenya
dhugoomsuutu nurra eegama.

2. Xinxaala Haala Walii Gala Magaala keenyaa

2.1. Haala Waliigala Bulchiinsa Magaala Fiichee
Hojiin CHUO akka haala qabatama godiina fi magaala keenyaatiin bara kana karaa
qabatamaa ta`een hojii keessa galee jira.
Bulchiinsi Magaala Fiichee bal’inni lafaa Heektaara 5,720 ragaan nibsa. Bal’inni Magallii
Fiicheee Magaalota Godinicha keessa jiran keessaa kan adda ishee godhu Magaala Godina
Shawaa Kaabaa ta’uu isheeti. Kanaafuu, Karoorri kun, Karoora Hojii CHUO Mana Maree
CHUO Magaala keenya wajjin walitti hidhamuun hojjechuuf qopha’edha. Magaalli Fiichee
akkaataa ragaan lakkoofsa Manaa fi Uummataa gaggeeffamu baatullee tilmaama
gaggeeffameen bara1999 adeemsiifameen, baayyinni Ummata Magaalichaa 27,927 ol ni
ta’a jedhamee tilmaamama.
Haa ta`u malee Baay’inni uummataa kunis, yeroo ammaa waggaatti 4.4% dabalaa dhufuu
irraa kan ka`een bara kana keessatti baayyini uummta magaala fiichee 75,000 ni ta`a
jedhamee tilmamama. Kanaaf, CHUO kunis Gandoota Magaalicha keessa jiran Afran
keessatti Hoji dhabaa gurmeessuun hojii qabatamaatti galchuuf kan hundaa’edha.
Uummata Magaalichaa keessa jiraatu keessaa % 45 ol kan ta’an namoota umriin isaanii
waggaa15 gadi akka ta’an ni tilmaamama.
2
 Uummanni Diinagdee Magaalichaa keessatti qooda guddaa qabu (Humna Misoomaa ta’e)
%50akka ta’u yoo tilmaamamu, %5 ammoo Maanguddootadha. Kana jechuun
uummaticha keessaa %5 misooma Diinagdee keessatti qooda kan hin fudhannee dha
jedhamee tilmaamama. Isaan Diinagdee keessatti hirmaannaa hin qabne kuni kanneen
diinagdee keessatti qooda qaban irratti hirkatanii kan jiraatan ta’uu isaanii agarsiisa
jechuudha. Haa ta’uutii, ragaan armaan olitti dhiyaate ragaalee bu’uuraa galmaa’aa waan hin
turreef, kan tilmaama irratti hundaa’edha.
Magaalicha keessatti, Haala Bu’ura Misoomaa ilaalchisee, Daandii
AsfaaltiiGuddichaaMagaalaa Gudditti Finfinnee calqabuun gara Naannoo
AmaaraaGoojjam deemu giddu-gaala magaalichaa keessa qaxxaamuree kan darbuu yoo
ta’u, Daandin Aspaaltii kan Gandoota Afranuu walitti fidu fi Gandoota hunda keessatti
koobil istoonin kan hojjetamee tajaajila kennaa jiru Guddinaa Diinagdee ariifachisuu irra
darbee, Carraa Hojii uumuuf Namoota iddoodha iddootti socha’aaniif haala mijaa’aa kan
uume fi Ragaa Eenyummaa isaanii ibsuu danda’u dhiyeeffachuun kan barbaachisu ta’uun
isaa kan gargaarudha.
Haalli amala Qileensa Magaalichaa Badda-daree jedhamuun bakkuma tokkotti kan
qoodamuudha. Haala qilleensaa kana irratti hundaa’un jireenyi uumata Magaalichaa akkuma
kana Hojii adda addakan akka wayaa dha’uu Suphee dha’uu, daldala adda addaa daldaluu fi
hojii mootummaaa hojjechuun kan jiraatudha. Kanaaf, uummata Magaalichaa hunda bira
gahanii Ragaalee Bu’uuraa adda baasuun hoji dhabaa galmeessuun haala qabatama jireenya
Uummatichaa irratti hundaa’e gurmeessuun hojiitti galchuu barbaachisaa ta’a.
Haala jireenya ummata Magaalichaa keessaa %19.4 kan ta’u “hojii Wayaa dha’uu ”,% 9
hojii Suphee dha’uu irratti kan bobbaa’e akka ta’e ragaan ni ibsa. Akkasumas hojii Daldala
adda addaarratti kan bobba’e % 35 ta’uu ragaan ni’ibsa keessumattuu IMX dhan gurma’aanii
hojii dansaa keessa galan % 17 ta’uu isaa ragaan ni ibsa. Akkasumas kanneen hojjetaa
mootummaa ta’an % 11akka ta’an ni beekkama. Haaluma kanaan, Uummata haala kanaan
jiraatu hunda bira gahanii hojiitti galchuun barbaachisaadha.
2.2. Haala Waliigala WCHUO
Caffeen Mootummaa Naannoo Oromiyaa gurmaa'insa qaama raawwachiistuu irra deebiin
gurmeessuun angoo fi itti gafatamummaa isaani murtesuuf Labsii Lakk. 226/2014 ba’en Biiroo
Carraa Hojii Uumuu fi Ogummaa Oromiyaa hunda’e kan hojechaa ture yoo ta’uu,bifuma
walifakatuun.Gurma’iinsii caasaa Biiroo kanaa Naannoo irraa kaase hangaa WKTITttii humnii
namaa jiruu %36 irrattii argama
Bu’uruma kanaan Mootummaan Imaammataa fi tarsiimoo misoomaa Magaalaa fi Baadiyyaa
qophesee hojii irra oolchuun rakkoo hiyyummaa fi hojii dhabduummaa furuu fi misooma
industirii egeree dinagidee biyya keenyaa murteessu babal’isuun, fayyadamummaa Uumataa
mirkaneessutu irraa egama. Haaluma kanaan ergama kennameef galmaan ga’uuf hojiiwwan
Biiroo lamaan duraanii keessattii hojjetamaa turee hundeeffama isaani irraa kaasee hojii
dhabdootaa nama 3492 (Dhaabbii,yeroo fi Qacarii Dabalatee)ta’aniif carraa hojii uumuun
deggersaa Walittii hidhaCHUOnsa gabaa, Iddoo Oomishaa fi gurgurtaa, Tajajjila odiitii fi
qabiinsaa hereegaa, deggersaa fayinaansii, leenjii fi TEI deggersaa taasisuun Interpirayizootaa
gara guddattuu gidduu galeessattii ceesisuun gara abbootii qabeenyaa misomawwaatti
dabaluudhaan bu’uraa Industirii akka ta’an tasisuun danda’amee jira.
3. sakata`iinsa nannoo Mana Hojii
3.1. Sakatta’iinsa Mana hojii
 Misooma interpiraayizoota maayikiroo, xixiqqaa, giddugaleessaa fi industriiwwan
gurguddoo damee maanufaakchariingii irratti kutaalee hawaasaa bobba’an ni deeggara;
3
 carraa hojii Magalicha keessatti akka uumamu ni taasisa; industriiwwan xixxiqqaa
Magalicha keessatti bobba’anii jiran ni hordofa; ni deeggara; ni to’ata;
 Hojii dhabdootni Magaalicha, keessumaayyuu dargaggootaa fi dubartootni hojii
uummachuu irratti bal’inaan akka bobba’an hubannoo ni uuma; deeggarsa leenjii, iddoo
hojii, liqii, walitti hidhaCHUOnsa gabaa, gorsaa fi odeeffannoo akka argatan haala ni
mijeessa;
 Interpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaa seektara adda addaa akkasumas
interpiraayizoota xixiqqaa fi giddugaleessa seektara maanufaakchariingii dorgomaa,
guddina itti fufiinsa qabuu fi misooma industiriitiif bu’uura cimaa akka buusuu
danda’aniif dhaabbilee deeggarsa kennan ni cimsa; ni qindeessa;
 magaalicha keessatti carraa hojii uumuu fi interpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaa adda
addaa fi interpiraayizoota xixiqqaa fi giddugaleessaa damee maanufaakchariingiitiif
dhimmoota misoomaa fi dorgomtummaa isaanii irratti hudhaa ta’an qo’annoon adda
baasee furmaata ni kenna;
 Magaala keessatti qaamolee sadarkaa sadarkaan hojiilee misooma interpiraayizotaafi
industirii gargaaraanii fi qindeessan paakeejii deeggarsa dandeettii raawwachissummaa
isaanii cimsu raawwachiisu;
 Saxaxa sonaa dabaluuf kan gargaaran hordofuun misooma interpiraayzoota maaykiroo
fi xixiqqaa industiriiwwaniif fedhii isaanii bu’uura godhachuudhaan dhaabbilee
deeggarsaa leenjii, faayinaansii, teknolojii fi tajaajila gorsaa dhiyeessan ni qindeessa;
 Ilaalcha dogoggoraa hojii uumuu irratti hawaasa keessatti mul’atu jijjiiruuf sirna ittiin
rakkinichi furamu diriirsuun qorachuu; hojiirra oolmaa isaa hordofuu; leenjiiwwan
hubannoo uumuu fi cimsuu Ni kennama
 Interpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaa damee isaaniitiin waldaadhaan akka gurmaa’an
deeggaruudhaan walitti hidhaCHUOnsa gabaa Magaala keessaa irraa fayyadamoo ta’an
deeggaruu;
 Muuxannowwan gaggaarii industirii fi interpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaa irratti
jiran qo’annoon adda baasuun qindeessuudhaan akka babal’atan gochuu; kanneen wal
fakkaatan waliin walitti hidhaCHUOnsi akka jiraatu hojechuu;
 Gahee misooma interpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaa akka guddatuu fi misoomni
ariifachiisaan akka mirkanaa’u, abbootiin qabeenyaa misoomawaa ta’an baay’inaan akka
horataman, qaama raawwattootaa misooma interpiraayizoota; maayikiroo fi xixiqqaa fi
qooda fudhattoota waliin Hojjechuu;
 Qabeenya uumamaa Magaalichaa misooma interpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaaf
ooluu danda’an irratti qaama dhimmi ilaalu waliin qorannoo gaggeessun waldaaleen akka
irratti gurmaa`u gochuu;
 Carraa hojii Magaalichaa keessa jiru qaama dhimmi ilaalu waliin qorachuun adda baasuu;
ragaa isaa qindeessu fi hojiirra oolchuu;
 LamCHUOlee hojii dhabdootaa qaama dhimmi ilaaluun calalamanii galmaa`anii
dhiyaatan carraa hojii magaala keessatti uumamuuf akkaataa fedhii isaaniitiin, seera
daldalaa fi waldaa hojii gamtaa irratti hundaa’uun dhuunfaan yookiin waldaadhaan
gurmeesuu; hayyama daldalaa fi qaama seerummaa akka argatan taasisu;
 Interpiraayizota maayikiroo fi xixiqqaa eebbifamtoota Yunivarisitii, Koollejjoota,
Koollejjoota Pooliiteekinikaafi sadarkaa adda addaatti baratanii xumuranii fi akkasumas
addaan kutanii hojii dhabdoota ta’aniin hundeffamaniif dhaabbilee dhiyeessa faayinaansii
fi dhiyeessa meeshaalee liizii waliin ta’uun haala tajaajilaa, liqii, maashinii fi tajaajila
ekisteenshinii industirii guutuu itti argatan MIjeessuu;
4
 Wiirtulee kenniinsa tajaajila iddoo tokkoo gurmeessu; sirna fooyya’aa fi haaraa
tajaajiloota si’aayina qabu kennuu dandeessisu diriirsu fi humna wiirtuulee ijaaruu;
 Hojimaata interpiraayizonni maayikiroo fi xixiqqaa damee adda addaa fi
interpiraayizoota xixiqqaa fi giddugaleessaa damee maanufaakchariingii itti gurmaa’an
waraqaa ragaa qaama seerummaa itti argatan qaama dhimmi ilaalu waliin hojjechuu;
 IMXf gorsa qabiinsa herregaa fi tajaajila odiitii akka argatan deeggarsa ni taasisa; herrega
isaanii akka qoratamu taasisu; raawwii fi qabiinsa qabeenya isaanii irratti hojii
inispeekshinii gaggeessu; tarkaanfii sirreeffamaa fudhachuu;
 Manni Maree carraa hojii uumuu irra deebidhaan hundeessuu;hojii mana marichaa
qindeessu;deeggarsa barbaachisaa kennu;
 IMX sadarkaa guddina isaanii eeguun itti aanutti akka ce’an taasisuu; waraqaa ragaa
kennuu; ragaalee isaanii adda baasuun qabachuu; deeggarsa sadarkaa isaa eeggate
kennu;
 Magaala keessatti industiriiwwan manufakcharingii akka babal’atanii fi ce’umsi
diinagdee gara industiriitti taasifamu akka saffisuuf hojjachuu;
 Gosoota industirii tarsiimaa’aa ta’aniif xiyyeeffannoo kennuudhaan deeggarsa addaa ni
kennuu;ragaalee istaatistiksii industirii sassaabu;
 Piropoozaala pirojektii manufakcharingii industirii qophaa’aanii dhiyaataniif deeggarsa
ogummaa kennuu;
 Misooma damee industirii manufakcharingii keessatti gahee qaamoleen adda addaa
qaban adda baasuu; karoorri waliinii akka jiraatu haala mijeessu;
 Misooma paarkiiwwan, kilaastarootaa fi sheeddiiwwan mootummaan, miti mootummaa
fi dhuunfaan misooman akkaataa seeraa fi imaammata misooma industrii eegee akka
misoomu taasisuu; kanneen misooman hojimaata ittin bulaniin bulchuu,hojiira oolmaa
isaa ni hordofuu; to’achuu; fi bulchu;
 Gahumsaa fi oomishtummaa misooma interpiraayizii fi industirii manufakcharingii
cimsuuf hojjechuu humna namaa leenjii giddugaleessaa qabu akka argataniif haala
mijeessa;
 Industuriiwwan ulaagaa seerota eegumsa naannootiin kaa’aman akka guutattan qaama
dhimmi ilaalu waliin hojjechuu;
 Magaala keessatti facaatiin misooma industirii manufakcharingii walmadaalaa fi
carraalee hulaa misoomaa qaban irratti kan hundaa’e akka ta’u hojjechuu;hawaasa
naannawa industiriitiif faayida-qabeessa ta’uu isaanii mirkaneessu;
 Carraalee misooma industiriif qabu tooftaalee adda addaatiin beeksisu; workshooppii,
simpoziyeeCHUO, baazaarii yookiin agarsiisa qaama dhimmi ilaalu waliin ta’uun
qopheessa;
 Warshaalee fi Intarpiraayizota manufakcharingii oomisha ala-ergii irratti bobba’aniif
xiyyeeffannoo addaa kennuu; qaama dhimmi ilaalu walin ta’uun omisha isaanii biyya
alaaf akka dhiyeessan deeggaru;
 Abbootii qabeenyaa hojii qonnaa, daldala, tajaajilaafi konistiraakshinii irratti hojjatan
gara hojii industirii manufakcharingiitti akka bobba’an jajjabeessu; deeggarsa
barbaachisu kennu;
 Madaallii gahumsa ogummaa daldala industirii ilaalchisee seerota bahan hojiirra oolchu;
hayyama daldala industirii akka baafatan ni taasisa; gahumsa industirii ni mirkaneessa;
 Qaama dhimma qulqullinaafi istaandaardii oomishaalee ilaalu waliin ta’uun
interpiraayizoota qulqullina oomisha isaaniitiif waraqaa ragaa mirkaneessa sadarkaa
qulqullina oomishaa akka argatan ni hojjata.
5
3.1.1.Haala Mana mare CHUO Magaala keenyaa
A, Haala Mana Maree CHUO magaala Fiichee
Sochiin mana maree Carraa hojii Uumuu kan waggootii darban irra foyya’insa qabaatu illee
bakka barbaadamu irra hin geenye.
Kana irraa kan ka’e haalli paakeejiwwan deeggarsaa guutuu ta’e Interpiraayizotaaf itti kennamaa
jiru qaawwa kan qabu ta`uu isaa adda bahera.
Mana-maree sadarkaa magaalas ta’ee sadarkaa gandaatti jirus haaluma walfakkaatuun hojiicha
hogganee bu’a qabeessa akka taasisu gochuuf deeggarsa fi hordoffiin godhamaa ture jiraatus
qindoominni seektara qinda’aa magaalaa cimee waajjirraleen miseensa koree qindoomina ta’an
hundi carraa hojii uumuu keessatti mana hojii sirriitti sakatta’uun carraa hojii akka uuman
gochuuf hojiin hojjatamuu qabu kana caalaa cimee itti fufuu fi bifuma walfakkaatuun sochiin
cimaan taasifamuu qaba.
Akkaa waligaalattii sochiin mana mare magaala irratti qindoomnii jiru fooyyee qabaatus
sadarkaa gandatti yoo demnuu hangii xiyyeeffaano isaa hiraacha/sochiin isaa lafa adeema waan
ta’eef toraa xiyyeffannoo keenya isaa ijoo godhannee ni hojjetama.
B, Haala Mana Maree CHUO Gandoota
Mana maree sadarkaa gandaatti argamuu bakka hojiin qabatamaan lafa itti qabatu, iddoo hojii
dhabaan itti Galma’uu, calallii kaasee hanga ceesisu interpirayizoota dabalatee iddoo hojiin
bal’aan Carraa hojii Uumuu itti raawwatamu, iddoo paakeejjiin deeggarsaa karaa guutuu ta’een
itti kennamu, bakka abbootiin qabeenyaa misooma’aa itti horataman wan ta’eef hojii guddaa
hojjachuu bakka gaafatuu dha.
Haa ta’u malee, sadarkaa gandaatti gurma’insii isaa jiratuus sagantaa idilee isaa eegee hojiicha
hogganaa deemuu fi kallattii ka’a deemuu irratti hanqinni kan jiru ta`uu,
Gara mana maree Misooma Interpiraayizii fi Industiriitiin ol dhiibuu keessa bahuun
gamaggamaa deemuu irrattiqindeessanii hojjechuuirratti rakkoo guddaa waan ta’ef dhimma
xiyyeeffannaa addaatiin irra deebi’ani gurmeessuun hojii qabatamaa keessa galchuu barbaadu
dha.
Hojiin hojeetamu milkeessuuf hubaannoon qajeelfama fi danbiiwwanirratti jiruu lafa ta’uu isaa
hordoofi fi degaarsa godhaamen irraa gahuun danda’aame jiraa, darbeesi qamnii walitti
qindeessuilee keessattuu Bulchitoota gandaa biratti hanqinaa guddaa qabaa wan ta’ee hojii baraa
ittii Aanuu keessatti ajaanda gochuun irraatti hojeetamu qaba.
3.1.2.Haala Hooggansa WCHUO
Sochii Mana maree Misooma Interpiraayizii fi Industirii jiru misooma seektarichaa
ol’aantummaan hoogganuun bu’aa qabeessuummaa isaa mirkaneessuu fi yeroo yeroon
raawwii inni irra jiru madaaluun ciminaa fi hanqinaalee mul’atan adda baafachuun hojii ittii
aanuuf kallaattii ka’a deemuun irraa eegaama.
Haa ta’u malee, mana maree sadaarka magaalatti fi gandaatti jiru waltajjii idilee eegee deemuun
hojiicha hoogganuu irratti hanqinni guddaan jira.
Qindoomina raawwattoota Misooma Interpiraayizii fi Industirii bara 2016 yeroo ilaalamu
haala waggootan darban fooyyee qabaatullee hojiileen hafan kan jiru waan ta`eef xiyyeffanoo
barbadaa,
Hojiicha keessatti galmoota ka’aman bira gahuuf gaheen tokkoon tokkoo isaanii murteessaa
ta’uu isaa hubatanii hojjachaa jirachuun isaanii dhimma akka fooyyeetti ilaalamu dha.
Hoggansi siyaasa sadarkaan jiru hojiichaaf xiyyeeffannaa kennuun hojii hojjetameen bu’aa
gaariin mul’achuu jalqabee jira.
Hojiicha keessatti galmoota ka’aman bira gahuuf gaheen tokkoon tokkoo murteessaa ta’uu isaa
hubachuun hojjachaa jirachuun kan jiru ta`uu isaa,
6
Haa ta`u malee Darbee darbee Hogaansi dambii, qajeelfamoota fi labsiwwan jiraan hundaa
bu’uuran beekee hojiicha hogaanurraa haalan hogaanamun baldhinaan mulatee jiraa.
Waan kana ta`eef hojiicha sadaarka barbaadameen wal hubaatani waliin raawwaachuu fi waliin
sirreessurratti hanqinni mulacha turee jira.
Qindoominni raawwattoota Misooma Interpiraayizii fi Industirii sadarkaa barbaadamu akka
gahuu taasisuuf hojiin hojjatame akkuma jirutti ta’ee Sirna hordoffii, deeggarsa fi duub-deebii
walitti fufiinsa qabu diriirsuun hojiicha deeggaruu fi hordofuun barbaachisaa ta’a.
3.1.3. Haala Raayyaa CHUO
Karoora waggoottan darban akka seektara CHUO qopha’aa ture keessatti, hojiin ijoo fi qulfiin
keenya raayyaa CHUO cimaa ta’e ijaaruun tarsiimoo muuxannoo gaarii babal’isuu fi sadarkaa
amansiisaa irraan gahuun haala siyaas-dinagdee magaalotaa keenyaa karaa hiika qabuun jijjiiruuf
hojiin xiyyeeffannaan adda bahee irratti hojjetamuuf karoorfamee keessa inni tokkoffaan
raayyaa misooma IMX ijaaruu ture.
Haa ta’u malee, hojiiwwan hanga ammaa hojjetamaa turaniin raayyaa jalqabaa ijaaruu irra
darbee raayyaa cimaa of danda’ee fi iddoo hundatti bifa walfakkaatuun, baay’inan fi
qulqullinan ijaaruun hin danda’amne, (hinjiruu jechuun ni danda’ama).
Walumaagalatti, hanqinoota olitti eeraman hundi gaggeessaan keenya sadarkaa sadarkaan jiru
gahee raayyaan misooma IMX haaromsa biyyaa keenyaa keessatti qabu dhimma murteessaa fi
guddaa ta’uu hubachuu fi hooggansa gahumsa qabu kennuu dhabuun kan uumame
dha.Kanaafuu, karoora itti-aanu keessatti ilaacha fi gocha kiraa saassabdummaa toora kanatti
mul’atu bu’uraa irra hiikuudhaan raayyaa misooma IMX ce’uumsaa industiriitti taasiifamu
keessatti bu’uura cimaa ta’uu danda’uu ijaaruuf xiyyeeffannoo addaa itti kennamee kan
hojjatamu dha.
Raayyaan hangaa ammaatti uummuuf sochiin ture sadarkaa ol`aanarra jira nama hin jechisifnee
waan jiruuf, raayyaa bu’uuran iddoo hundaatti Ijaaruunii fi hojiin ilaalcha jijjiruu fi
hubannoo uumuu sirritti hojjetamuu qaba.
Akkasumas sirna deeggarsaa fi hordoofii cimaa fi itti fufiinsa qabuu geechisaa deemun
hojii isa murteessa ta’a.
3.2 Xiinxala Haala keessa fi Alaa CHUO
3.2.1.Xiinxala Haala Keessa, Ciminaa fi Dadhabina
Cimina
 Karooran hogganamuun hojii hunda mo’achuuf hojjechuun tattafiin
jiraachuu.Hojiiwwan hojjetaman hunda hanga danda’ama ta’e qindoominaan
hojjechuuf yaaluun .
 Carraalee hojii uummata hirmaachiisuun adda baasuu danda’ameera.
 Raawwiin hojii keenya hunda irrattu kan barren darbee waliin yoo madaallu fooyyee kan
qabuu fi kan dabalee ta’uu isaa.
 Hojiileen kanaan duraa karaa CHUO hojjetamaa ture gaarii ta’uu.
 Karoora guddinaa fi Tiranisfoormeeshinii fi karoora waggaa (2016) qophaa’ee jiru
Galman gahuuf kaka’umsaa fi kutannoon jiraachuu isaa.
 Sochiin Mana maree sadarkaa gandaa garagarummaa qabaatus hojii itti aanu fooyyeessuuf
carraaqqii qabaachuu isaa.
 Rakkoowwan ijoo misooma IMX adda bahee beekamee irratti hojjetamaa jiraachuu.
 Sirni hordoffii fi gamaaggamaa sadarkaa adda addaatti diriiree ittiin hojjetamaa
jiraachuu.

Dadhabina
7
  Karoora keenya haala barbaadameen akka Galman hin geenye taasisan keessa Rakkoon
ilaalchaa isa guddaa dha.
 Rakkooleen ilaalacha kun IMX keenya biratti kan mul’atu yoo ta’u, kessattuu akkaataa
Tarsiimoo IMXn hojjechuu dadhabuu dha.
 Itti aansuun rakkoon Magaala kanatti mul’atu gadi rakkoo hojii dhabdummaa fi
hiyyummaa sirriitti hubachuun karoorfachuu irra hojiicha ulfeessanii ilaaluu kan
mul’atuu dha.
 Hojichi bu’aa ba’ii kan gaafatu, ilaalcha namaa jijjiiruun amansiisuun hojiitti galchuu
waan gaafatuuf hojiichaaf xiyyeeffannaa addaa kennuu dhiisuun kan Mul’atu ta’uu.
 Hojiichichi yeroo tokko hojjetamee dhiifamu osoo hin taane itti fufiinsaan cimsuu
dadhabuun rakkoo ilaalcha ta’u fi hojii yeroo irratti rarra’uu fi dagachuu fi Bu’aalee
yookiin jijjiramoota xixiqqaa dhufaniin quufuun bal’inaan jiraachuu.
B. Dandeettii Hoggansaan wal-qabatee
 Hoggansi sadarkaa sadarkaan jiru kallattii mootummaa irraa kennamu duguuganii
qabachuun haala qabatamaa ofiin karoorsuu irratti hanqinni kan jiru ta`u.
 ”Targeetiiwwan” ka’aman fudhachuun caccabsanii haala qabatamaa ofiitiin kaa’uun haa
jiraatu malee karoorichaan hogganamuu irratti hanqinni kan jiru ta’u.
 Karoorri karoorfamus rakkoo qabatamaan jiru hiikuuf gadi fageenyaan ilaallame otoo hin
taane haaluuma baratame irratti hunda’uun dha.
 Ragaa hojii dhabdootaa korniyaan, umuriin, sadarkaa barumsaan qabachuun, carraa
hojii jiru duguuganii sakatta’uun karoorsuu dadhabuu, IMX hojiitti galchuu keessatti
yaa’insa umamaa hojiicha eeganii hojjechuu irratti rakkoo bal’atu mul’ata.
 Haala qabatamaa naannoo ofii fi yaa’insa uumama hojii uumuu eeganii karoora fi
cheeckliistii xixiqqaan hojjechuuf amaleeffannaan jiru gadi-aanaa dha.
 Dambiiwwan, qajeelfama fi tarsiimoo jiran hunda bu’ura irraa hubatanii itti hojii
hoogganuu irra haala yeroon hogganamuun jiraachuu isa. Karoora hoj-maata guyyaa
guyyaa godhatanii ittinhogganamuu irratti hanqinni jiraachuu.
C, Rakkoolee Hoggansaa Dhiyessin walqabate
 Dhiyeessii iddoo omishaa fi gurgurtaa ilaalchisee Dhiyeessiin paakeejjii deeggarsaa
IMXn rakkoolee dhiyeessii hiikamuu qaban heddutu jira.
 Adeemsa raawwii hojii waggoottan darbaan keessatti haala Tarsiimoon dhiyeessiin IMXf
dhiyaataa turee rakkoo kan qabuu dha.
 Jalqaba irratti kan ilaalamu, iddoo oomishaa fi gurgurtaa IMXf barbachisan duguuganii
dhiyyeessuu irratti hanqinnni bal’aan kan jiruu fi maqsuu dadhabuu dha.
 Ajandaa hoggansaa ta’ee akka hiikkatu gochuu keessatti hanqinni tureera.
 Bu’uuraleen misoomaa sheedii fi kilaasterii ijaaraman keessatti hin guutamne fi sheediin
ijaaraamu iddoo gabaa gidduu gala kan godhate ta’uu dhabuu.
 Kun hin furamne tanaan IMX seektara guddinaa ta’an ijaaruun dadhabuun.
 Sheedii istandardiin isaa eegamee ijaaruu dhabuu fi Iddoo gabaa giddu galeessa kan hin
godhannee ta’uu.
 Fedhiinnaan dhiyeessi iddoo omishaa fi gurgurtaa akkaataa barbaaddamee, yeroo fi
qulqullinaan dhiyeessuu irratti laafaa taa’uu isa.
 Dhiyeessiiwwan adda bahan hatattamaan dabarsuu dhabuun mul`achaa kan ture ta`uu.
D. Rakkoo Hooggansaa Dhiyeessii Teknolojii fi Leenjiin walqabatu
 Teknolojiiwwaan dhiyaatan Interpirayizoota muraasa bira darbee hedduu biratti akka
babal’atu hin taasifamne,

8
  Bu’uura Induustirii buusuu keessatti gahee guddaa kan qaban seektara guddinaa jechuun
maniifaakchariingii irratti xiyyeeffannan addaa itti kennuu irratti kan hafu ta’uu.
 Dhiyeessin teeknolojii fi leenjiidhaan jiru qaama raawwatu biratti fedhinnaan jiru laafaa
ta’uu fi bilchinaan leenjii kennuu dhabuu.
 Teeknolojiin fi leenjiin itti fufiinsaan fooyyeessaa akka deemaan deggeruun barbaachisaa
ta’a.
E. Rakkoo Hoggansaa Dhiyeessi Liqiin walqabatu
 Fedhinnaan liqii IMX’f kennuu caalaa group based (wiirtuuf) dursa kennuun jiraachuu.
 Raawwii dhiyeessii kenna liqii keessatti ilaalchii fi gochaan K/S kan mul’ate ta’uu isaa.
 Hoggansii qusannoon hawaasa gara BANKII SINQEEtti akka qusatamuu gochuu irratti
kan barren darban irraa fooyyee qabaatus, ammalee kan hafu ta’uu laafaa ta’uu isaa,
 Maallaqni hirmaanna hawaasa fi kan mana qopheessa akka baankiwwan birootti
BANKII SINQEEtti qusachuun kan hin jirree ta`uu,
 Kanarraa ka`uun Raawwiin liqii IMX bara darbe kenname gadii aanaa dha.Kana irraa
wanti hubatamu tokko hudhaa guddaan dhihessi wajjin wal-qabate jiru hamaa ta’uu isaa.
 Jalqaba irratti, rakkoon dhiyeessii fi deebii liqii wajjin walqabatee hoggansa biratti
ka’uu rakkoo liqii deebi’uu dhabuu fi liqeeffatoonni wabii dhabuu dha.
 Interpiraayizonni ulaagaa barbachisaa guuttatan saffisa fi yeroon keessummeessuu
dhiisuun kan mul’achaa turee ta`uu.
 Qophii business plan keessatti deeggarsi Interpirayizootaf godhamu laafaa ta’uun isaa
raawwii liqii irratti dhiibbaa fidaa kan ture ta`uu.
 Liqiin Fandii ala bule sassabamee galuu dhabuun rakkoo dhiyeessaa faayinansii BANKII
SINQEE duubatti harkisaa tureera.
II. Rakkoo Hojjettoota CHUOtiin walqabate
A. Ilaalcha
 Hojjettoonni Magaalaa fi WKTIT jiran hunda caalaa hojiicha lafa qabsiisuu fi ciminaa fi
kufaatii isaaf qaama murteessoo dha.
 Rakkoon gama kanaan mul’atu hojjetoonni seektarichaa hojiin kun ulfataa fi bu’a ba’ii
qaba jechuun yeroo yeroon kan jijjiraman ykn gadi lakkisaan waan ta’eef kanneen
hubannoo ga’aa argatan seektarichaa gadhiisuun kanneen hubannoo hin qabnee
seektaricha keessa galuun, fi akkasumas hojjetamuu caasa haaraa as hojii gadi ta’aanii
tasgaba’anii ilaaluu irratti qaawaan waan tureef hubannoo ga’aa hanga umamuufiitti hojii
misooma IMX itti fufiinsaan hordofuu fi deeggeruu irratti dhibbaa mataa isaa kan uumee.

 Hojiicha hojii yeroo tokko hojjetamee dhiifamu godhanii ilaaluun itti fufiinsaan ilaalcha
hojii dhabdootaa qaruu irratti hanqinni bal’aan tureera.
 Hojjetoonni ergama isaanii karaa guutuu ta’een ba’uuf raayyaa misooma IMX
ijaaruus ta’ee ofi raayyaa ta’ani dirqama isaanii kennamu amantaa fi ga’umsaan
fudhatanii otoo hin harcaasiin hojjechuu, hordofuu fi deeggaruun akkasumas jijjiirama
bu’uuraa fiduun irraa eegama.

B. Rakkoo Hojjetaa Dandeettiin walqabatee

 Hojjetaan sadarkaan jiru gara hojii qabatamaa fi ummataatti siqee jira.
 Hunda caalaa haala qabatamaa hojii dhabdootaa fi IMX buleeyyii beekuu irratti hanqina
dandeetti qabu.
9
  Karoorri erga ba’ee boodas hojjetaan orranteshinii ga’umsa qabuu fudhachuun bobba’uu
irrattis hanqinni akka turee ilaalameera.
 Tarsiimoo fi imaammata hojii kanaf bahee hunda ofii beekani ittin raawwachuu irratti
hanqinni jiraachuu isaa.
 Iddoo dandeettin jiruttis, morkii hoggansaa fi qaamolee adda addaa waliin qaban irra kan
ka’ee hojiicha akkaata barbadameen raawwachuu dhabuun mul’atee jira.
 Kanaaf, hojjetaan rakkoolee dandeettii mataa isaa fi caasaa gadii hordofee hiikaa
deemuun hojjechutu irra eeggama.
C. Rakkoo Hojjetaa Dhiyessiin Walqabatu
 Dhiyeessiiwwan jiran mataa isaatiin karaa iftoomina fi hunda galeessa ta’een dabrsuu
dhabuu.
 Keessattuu, Sheedii, kilastarii fi lafa duwwaa akkataa qajelfamaatin dura duuba eeganii
waldaalee gurmaa’aniif iftominaan dabarsuu dhabuu
 Walitti hidha Gabaa Hanga Waldaaleen Barbaadu dhiheessuu dhabuu kan mula`chaa ture
ta`uu,
3.2.2.Xiinxala Haala Alaa (External Environmental Analysis: Opportunities and Threats)
Carraa
 Ilaalchii tokkummaa hawaasa yeroo itti mirkana’ee waan ta’eef kutannoon hojii misooma
jiraachuu.
 Kutannoon siyaasaa Dimokiraaasiif, Bulchiinsa gaarii jiraachuu.
 Imaammataa fi Tarsiimoo Misooma Interpiraayizii fi Industirii hojjechiisuu danda’u
jiraachuu.
 Xiyyeeffannaan hojii kanaaf karaa Mootumman kenname fooyyee ta’uu.
 Humni dubartootaa fi dargaggootaa misoomaaf ooluu danda’u Magaalaa keenya keessa
jiraachuu.
 Caasaan Mana hojichaa keessatti humni jiruu kan bara darbeera sabaaba caasaa
haaraatiin fooyyee qabachuu
 Qabeenyi uumamaa /poteenshiyaala carraa hojii/ misoomaaf oolu danda’u bal’inaan
jiraachuu
 Humni nama baratee misoomaaf deeggersa kennuu danda’uu baay’inaan
yuunivarsiitootaa fi Kolleejjoota irraa eebbifamaan jiraachuu.
 Guddinni Dinagdee ittifufiinsa qabu akka naannoo fi Magaalaa keenyatti galma’aa
jiraachuu.
 Teeknoloojiiwwan ammayyaa xixiqqaa fi bu’aa qabeessa ta’an jiraachuu isaani.
3.2.2.2 Sodaa ( threats)
 Humna nama baratee yuunivarsiitii fi Dhaabilee BLTO irraa ebifamee bahuuf carraa hojii
bal’aa uumuu dhabuun rakkoo hawaasummaa, dinagdee, nageenyaa fi siyaasaa ta’uu isaa
hubatanii itti deemuu dhabuu.
 Qindoominni qooda fudhattoota hanga barbaaddamee ta’uu dhabuu.
 Fedhiin hojii dhabdoota fi dhiyeessin jiru wal madaaluu dhabuu.
 Ol’antummaa siyaas-dinagidee kiraa sassabdummaa magaaloota keessa hir’isuu
dhabuu.Carraa hojii gahaa qorachuun fi adda baasuun kaa’uu dhabuu.
 Poteenshiyaala xiqqaa qabnuu mataa isaatiin haala barbaadameen hojii irra olchuu
dhabuu.BANKII SINQEE’n hanga barbaadame tajaajila liqii dhiyyeessuu dhabuu.
 Teeknooloojii haaraa uumamaan qoratanii madaaqsuun IMXf ceesiisuu irraatti hanqinni
jiraachuu.

10
  Gaggeessan yeroo yeroon jijjiramuu fi sochiin mana mare fi qindoominni raawwatootaa
sadarkaa gadi jiran laafaa ta’uu
3.3. Ergama, Mul’ataa fi Dudhaalee
3.3.1 Ergama (Mission)
Hojii dhabdummaa fi hiyyummaa hir’isuun, misoomni IMX bu’a qabeessaa fi dorgomaa ta’uun,
bu’uura bal’aa Industiriif akka ta’u hojjechuu dha.
3.3.2 Mul’ata (Vision)
Bulchiinsa Magaala Fiicheetti bara 2017 tti hojii dhabdummaa dijitii tokkotti xiqqaatee,
misooma IMX industiriif bu’uura bal’aa ta’e arguu dha.
3.3.3 Duudhaalee (Values)
1. Ittigaafatamummaa
2. Iftoomina
3. Hirmaachisummaa
4. Jijjiramaaf hojjachuu
5. Tajaajila gahumsa qabu
6. Gareen hojjachuu (team work)
7. Namuusa hojii cimaa.
4. Kaayyoo Waliigalaa:
 Hojii dhabeeyyii magaala keenyaa kanneen fedhii hojii qabaatanii deeggarsaa
taasifamuufiin hojii uummachuu barbaadan hojiitti galchuun rakkoolee hojii
dhabdummaaa fi hiyyuummaa furuu fi akkasumaas Intarpirayizoota buleeyyii cimsuun
bu’uura industrii akka ta’an dandeesisuu.
 Misooma dinagdee keessatti shooraa industirii ol- guddisuun Oomishinni Waliigalaa
magaalichaa akka guddatu taasisuu.
5. Galma Waliigalaa
Bara 2016 hojii dhabdoota Magaalaa keenyaa 3290 ta’an carraa hojii dhaabbii fi yeroon hojiiitti
galchuun IMX bu’uura industirii ta’an uumuun ce’umsa dinagdee qonnaa irraa gara Industiriitti
taasifamu keessatti gahee isaanii akka bahan taasiisuu
6. Ka’umsa Karoora Bara 2016
6.1. Tooraa fi Imaammata Dimokraatawaa fi Misoomawaa Keenya.
Biyyi keenya toora misoomaa fi dimokiraasii hordoftu keessatti guddinaa misoomaa fi dagagina
Dimokiraasii milkessuu hojiirra olchuun bu’a qabeessa ta’un ishee qabatamaan mirkana’eera.
Toorrii misoomaa fi dimookiraatawaa keenyaa misooma ariifataa ittii fuffinsaa qabuu, uummatni
hunduu sadarkaa sadarkaan irraa faayyadamaa ta’u mirkaneessuuf galmoota gurguddoo KGT
3ffaa ciminaa fi gara kuteenyaan hojjachuun dimookiraasii gabbataa fi Nageenyaa amansiisaa
biyyaa kana keessattii mirkaneessuudha.Kanaafu, toorri misoomaa, dimokiraasii fi Nageenya
mirkaneessuu fi Galman ga’uuf qabatamee hojjetamaa jiru akka ka’uumsaa karoora bara 2016 tti
fudhatameera.
6.2. Mul’ata Yeroo Giddu Galeessaafi Yeroo Dheeraa Magaalli Keenya Qabdu.
Mul’ata biyyi/Naannoon/Godinni keenya bara 2017tti biyyoota galii giddugaleessa (middle
income) qaban cina hiriiruuf” qabatte Galman gahuuf halkanii fi guyyaa hojjachaa jirti.
Biyyaa ol’aantummaan seeraa keessattii mirkanaa’e, guddinni diinagdee ariifataa fi ittiifufiinsaan
galmeessistuuf yeroo dhihoo keessattii biyyootaa galii giddugaleessaa qaban cinaa hiriiruuf
karoorfattee hojjachaa jiraachuu ishee akka ka’umsa guddaattii fudhachuun barbaachisaa dha.
Kanaafuu, karoora qopha’ee kana keessatti mul’ataa qabanne milkessuuf waan ta’eef boqonna
boqonnaan raawwachuu qabna.

11
Karaa gamaa biratiin kaayyoo galii gidduu galeessaan/middle income trap/ akkaa hin xaxamnee
fi hojiin amma hojjennu mul’ata yeroo dheeraa umurii dhalootaa lamaattiin biyyoota
badhaadhan cina hiriiruuf sochiin taasifamu kan deeggaruu fi dhimma kana yaadaa keessa
galfamee kan hojjetamuu ta’a.
6.3. Imaammataa fi Tarsiimoo Misoomaa IMX fi Induustirii
Tarsiimoon misoomaa IMX keenyaa Mul’ataa “Misoomaa industiriitiif bu’uura misoomaa
amansiisaa fi bal’aa ta’e uumamee arguu dha.
Tooraa xiyyeeffanoo keenyaa kan ta’ee bu’uura industirii buusuu fi IMX maddaa abbaa
qabeenyaa misoomaa gochuu kallattii jedhuu akka ka’umsa guddaatti fudhachuun hojjechuu kan
nu gaafatuudha.
Galma yeroo gabaabaa keessattii, kaappitaala qusatee Guddina ariifataa mirkaneessuun,
uummata misoomicha irraa haala gaariin fayyadamaa akka ta’u kan godhu ta’uu isaa
Imaammattootaa fi Tarsiimoo Misooma IMX fi industirii akka ka’umsaatti fudhachuun
danda’ameera.

6.4. Raawwii hojii Bara 2015 akka ka’umsaatti

Qorannoo Poteenshaala Carraa Hojii adda baasuun Rakkoo hojii dhabdummaa bu’ura irraa
hiikuun fayyadamummaa dargaggotaa fi dubartoota mirkaneessuuf carraaleen hojii Magaala
keessa jiraan kan adda ba’e yoo ta’u, kunis carraalee hojii sochostoota 2717 simachuu danda’u
Seektera hojiin adda ba’e ture.
Bu`uuruma Kanaan Carraa hojii qonnaa fi qonnaan wal-qabatee, lafa Albudaa, seektaroota
mootummaa,Yuunivarsiiti salaalee, Warshaalee fi dhaabbilee dhuunfaa walitti fiduun qorannoon
akka gaggeeffamuu ta’ee jira. Bu’an qorannoo kanaas adda ba’e hojiirra olchuuf qindominaan
hojjetamaa tureera.
 Bara 2015 galmeessa hojii dhabeeyyii namoota 4790 galmeessuuf karoorfamee namoota
4890 akka galmaa’an ta’e jira.
 calallii hojii dhabeeyyii namoota 4790 calaluuf karoorfamee namoota 4765 (%+100)
akka calalaman ta’e jira.
 carraa hojii dhaabbii namoota 2950 ta’aniif uumuuf karoorfame Interpirayizii 465
miseensa 2990 (%100 ol) ta’aniif uumameera.
 carraa hojii yeroo namoota 880 ta’aniif uumuuf karoorfame Interpirayizii 1200(%+100
ol) ta’aniif uumameera.
 Raawwii paakeejii Deeggarsalee ilaalchisee,Leenjii gaggabaaboo kenuun karoora 2950
Raawwii 3200 % 100 kenamee jira.
 Deeggarsa TEI kennuu IMX haaraa fi buleeyyii 2435 karoorfamee, Haaraa fi buleeyyii
2085,f %85.6 kennameera.
 Walitti hidhaCHUOnsa gabaa IMX waldaa 398 sochooftota 2485 ta’aniif qarshii
37,042,680 argamsisuuf karoorfame; IMX 70 sochooftota 824 ta’aniif walitti
hidhaCHUOnsa gabaa qarshii 103,510,563 (%+100 Qr.dhaan) uumameera.
 Dhiyeessii lafaa: sochoftota 351 hek 5.4 karoorfamee IMX 70 sochoftota 5.6 (%100 lafa
irra) kennamee jira.
 Sheedii kenuun ilaalchisee sheedii balbala 50 karoorfame sheedii balballii 55 (%+100)
akka ijaarramu ta’e jira.
 Kenna Liqii idilee ilaalchisee; Int. 108 Miseensa 1,479 Qar. 6,833,125 kennuf
karoorfamee Int.28 Mis 52 qabuuf Qarshiin 4,732,950 (%100) kennameera.

12
  Qabiinsa galmee herrega ammayya’a qabsiisuu waldaalee 189 mise.368 kennuuf
karoorfamee walda 256 mis. 739 (+100%) akka tajaajila qabiinsa galmee herrega
argatan ta’e jira.
 Deeggarsa Ooditii waldaalee 166f miseensa 368 karoorfamee walda 213 mis. 662
(+100%) akka tajaajila ooditii argatan ta’e jira.
 Waldaalee modeela baasuu karoora walda 12 raawwiin waldaa 15 Miseensa 100% akka
adda bahan ta’e jira.
Waldaalee sadarka sadarkaan ceesisuu ilaalchisee:-
 Xixiqqaa ga’eessa irraa gara g/g/galeessaatti waldaa 5 karoorfamee 1 ceesissuun
karoorafamee jira.akka ceesifaman ta’e jira.
Haaluma kanaan karoora bara 2015 raawwattoonni Waajjira Carraa Hojii Uumuu fi Ogummaa
Magaala keenyaa haala qinda’een socha’uun deeggarsa kennaa tureen bu’an olitti ibsame dhufus
karoora bara 2016 caalmaatti qindominaan socho’uun hojjechuun itti fufuun hojechuuf
karoorfannee jirra.
7. Toora Xiyyeeffannoo fi Bu’aalee Toora Xiyyeeffannoo
7.1. Toora Xiyyeeffannoo
7.1.1. Hojii dhabaaf Carraa Hojii bal’aa uumuu,
7.1.2. Industirii Manuf Misoomsuu fi babal’isuun bu’aa qabeessummaa isaa mirkaneessuu,
7.2. Bu’aa Toora Xiyyeeffannoo
7.2.1 Hojii dhabdummaa hirate.
7.2.2 Ga’ee Industirii dabalee fi fayyadamummaa uummataa guddate.
8. Kallattiiwwan Karoorichaa
8.1. Misooma Interpirayizii fi Industirii keessatti hojiiwwan hunda Ilaalchaa fi gocha kiraa
sassabdummaa faallaa Tarsiimoo keenyaa ta’an hojiiwwan guyyaa guyyaa keessatti
sakata'uun dadhabsiisaa deemuu,
8.2. Humna dandeettii raawwachisummaa hoggantootaa fi raawwatoota sekterichaa cimsuun
Carraa hojii bal’aa uumuu fi qaawwa ogummaa Interpirayizooni buleeyyii fi
Industiriiwwan qaban adda baasuun deggeraa deemuu fi sadarkaa itti aanutti ce’an
taasisuu,
8.3. Pooteenshaala carraa hojii uumuuf ta’uu gadi fageenyaan qorachuun hojii dhabdootaaf
akka oluu taasisuu,
8.4. Hojiiwwan keenya hunda sadarkaa hundatti karaa gurmaa’ee fi ijaarameen hojjechuun
bu’aa qabeessa taasisuu,
8.5. Caasaan sadarkaan jiruu karoora keenya qophii irraa kaassee hangaa raawwiitti haala
hirmaannaa fi fayyadamummaa Uummataa mirkaneesseen hojii irra olchuu,
8.6. Hudhaalee ilaalchaa, dandeettii fi dhiyeessii gaggeessitoota fi raawwatoota biratti
mul’atan qabsoo fi haala ijaarsa gidduu galeessa godhateen karaa hiikuu danda’uun
raawwachuu.
8.7. RiifoorCHUOwwan meeshaalee jijjiiramaa ta’an fayyadamuun tajajjilaa iftoominaa fi
si’ataa ta’ee kenuun rakko bulchinsa gaarii hikaa deemuu.
8.8. Karoora keenya galmaan ga’uuf haala qindoomina qabuu fi fayyadamummaa fi
hirmaanna Dubartootaa fi Dargaggootaa mirkaneesuu danda’uun fi haala adda ta’een
Eebbifamtoota Dhaabbilee barnoota Ol-aanaa fi BLTO irra ba’ani irrattii xiyyeeffachuun
hojjechuu.
8.9. Industiriiwwan faalama qileensaa hin babal’isnnee bal’inaan simachuu fi hojii
eegalchiisuun fayadamimmaa hawaasa naannoo akka mirkana’uu taasisu
9. Hojiiwwan Bara 2016 keessatti Hojjetamuf Akka Karooratti Qabame
13
A.Sagaantaa Carraa hojii uumuu fi Deeggarsaa paakeejjii guutuu taasifamuu
Kaayyoo
Carraa hojii bal’inaan Uumuun galii hawaasaa dabaluun hiyyummaa hirdhisuu akkasumas
qoodiinsa qabeenyaa madalawaa (equity) akka uumamuu fi guddina itti fufiinsa qabuu fi
misooma arifataa kan itti Galma’u misooma IMX bu’uraa industirii amansiisa ta’e seektara
busuu gochuu.
9.1 Hojii Ijaarsa Dandeettii Humnaa Raawwachisummaa
 Hojii RiifoorCHUO fi bulchinsa gaarii mirkanessuuf Meeshaalee jijjiiramaa /riiforCHUO
kan ta’an Jijjiirama bu’uura adeemsa hojii (JBAH),
 Sirna madaallii bu’aa karoora Tarsiimoo’aa (SMBKT),
 Raayyaa jijjiiramaa siivil sarviisii fi Chaarteerii lammilee Magaala irraa hanga WKTIT tti
bu’uran ittii fufsiisuuf karoorfameera.
9.2. Meeshaalee riifoorCHUO ilaalchisee hojiiwwan hojjetaman
 Jijjiirama Bu’uura Adeemsa Hojii /JBAH, JBAHn adeemsaalee hojii hundaa biratti
hojii irra oolaa jiraachuu isaa hordofuu fi tajaajilamaan tajaajila sadarkaa isaa eegatee
argachaa jiraachuu isaa sakatta’uu, ji’atti yeroo lama, Caasaan gadii JBAH mana hojii
isaa hojii irra oolchaa jiraachuu isaanii hordofuu, kurmaana kurmaanaan,
Ibsituu/taappeelaa waajjira, agarsiiftuuwwan adda addaa fi baajin hojjettootaa akka
qophaa’u gochuun raawwii isaa hordofuu.
 Sirna Madaalii Bu’aa Karoora Tarsiimo’aa /SMBKT/,Karooorri fi raawwiin gabaasa
waajjira akkataa SMBKTn akka qophaa’uu fi galtee bu’aa madaallii akka ta’uuf ragaa
qabatamuu qabuu fi qophii isaa irratti deeggersaa fi hordoffii taasisuu ji’a ja’aan,
Akkaataa qajeelfama sirna madaallii fi badhaasaatti madaallii raawwi hojii waajjiraa,
Adeemsaalee fi Raawwattootaa geggeessuu, waggaatti yeroo lama, Bu’aa maadaalii
duraa irraatti hundaa’uun adeemsaa fi raawwattoota moodela ta’an adda baasuun
muuxannoo milkaa’ina isaanii kan biroof akka dabarsan taasisuun jajjabeessuu, waggaatti
yeroo lama, Raawwattoota raawwii gad-aanaa galmeessan ijaaruu fi tarkaanfiin
sirreeffamaa waggatti yeroo lama akka fudhatamu taasisuu.
9.3. Chaarteerii LamCHUOlee Hojii irra oolchuuf, Adeemsi hundi akkaataa charteerii
lamCHUOlee keessa taa’een sirna kenniinsa tajaajilaa fi iftoominaa mirkaneessuun
lamCHUOf tajaajila kennaa jiraachuu hordofuu fi deeggeruu, ji’atti yeroo lama,
Kenniinsa tajaajilaa irratti koCHUO, gaaffii fi yaadni ummatni kaasu yoo jiraate
waltajjiin akka uumamu gochuu fi hojii irra oolmaa isaa hordofuu,Tajaajilli kennamu
kam iyyuu istandardii kenniinsa tajaajilaa JBAH irra taa’een ta’ uu hordofuu, Raawwii
hojii koreewwan garaa garaa waajjira keessatti gurmaa’aniin hordofu.
Hojiiwwan hojjetaman,
 Sanada sakatta’iinsa kenniinsa tajaajila mootummaa fi ittiquufiinsa lammile qopheessuun
hojii irra oolchuu.
 Itti fayyadama qabeenyaa fi baajata eeggannoon hojii irra akka oolu hordofuu
 Madda rakkoolee bulchiinsa gaarii adda baasuun rakkoolee adda ba’e haala ittii
hiikamuu danda’u irratti Karoora qopheessuun hojjechuu.
 Meeshalee Riifoormi ilaalchisee leenjii kennuu.
 Hojii hordoffii, deeggarsaa, gabaasaa fi duub-deebii gaggeessuu
9.4. Hojiiwwan carraa hojii haaraa uumuun wal-qabtee
Kaayyoo: Rakkoolee hojii dhabdummaa magaalaa mul’atuu bu’ura Tarsiimoo misooma
intarpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaan fi industiriin hiikuuf, carraa hojii uumuu fi bu’ura
industirii buusuu dha. Hojiiwwan hojjetaman
14
  Poteenshaala/resource/ carraa hojii hojii dhabdotaa Galmeessuu 3492 (kar. galmee)
simachuu danda’u qorachuun adda baasuu fi kana keessa hojii dhabdoota carraa hojii
dhaabbiin Seektera hojii
 Manufakcheriingii (20%)waldaa 59 miseensa 290,
 konistrakshinii (15%)94 miseensa 544
 Qonnaa (10%) waldaa 47 miseensa 363
 Albuuda (5%) waldaa 47 miseensa 290
 Beellada (15%) waldaa 65 Miseensa 363,
 Tajaajila(15%) waldaa 47 miseensa 290 fi
 Daldala (20%)waldaa 230 miseensa 1,451 ta`u irratti gurmeessuuf karoorfameera.
 Qorannoo dabalataa carraalee hojii qabeenya naannoo keenya irratti hunda’e gaggeessuu.
 Carraalee hojii karaa sekteroota mootummaa sadarkaan jiranin adda baasuu.
 Carraalee hojii projektoota gurguddoo motummaa fi mit-motummaa adda baasuu.
 Carraalee hojii balinan investimentii waliin dhufu adda baasuu
 Galmee hojii dhabeeyiiGalmee gaggessuun walqabate dhiira 1746 dubara 1746 ida`ama
3492 kan ta`an galmee gaggeessuu.
 Calallii hojii dhabeeyyii walqabatee Hoji Dhabaa dhiira 1746 dubara 1746 ida`ama 3492
calalli gaggeessuu.
 Hojii dhabdoota calalaman raayyaa hojii dhabaan waldaa 373 miseensa dhiira 1727 dubara
1726 ida`ama 3453 hojii dhabaan ijaaruu.
 Hojii dhabdoota calalamaan akkaataa fedhii isaaniin dhunfaa fi waldaa daldalaatiin waldaa
373 miseensa 3453 gurmeessuu fi seera qabeessa taasisuu,
Hojiwwan Hojjetaman
 Hojii dhabdoota Magaalaa keenya jiran sirriitti adda baasuun beekuun galmee gaggeessuu
 Sirna calallii hojii dhabdoota dirireetti fayyadamuun calaluu.
 Ragaa hoji dhabdoota hawaasaan calalaman haala qulqullina qabuun galmee galmeessa
hojii dhabdoota irratti qabachuu.
 Hojii dhabdoonni calalamaa gurCHUO fi seera qabesummaa akka xumuraan taasisuu.
 Sagantaa idilee fi pirojektoota mootummaatti Carraa hojii yeroo uumuun hojiitti galchuu
dhiira 335 dubara 335 waliigala 670 carraa hojii uumuuf kan karoorfame jira.
9.5. Carraa hojii uumamu Seektara hojiin
Bara 2016 seektara manufakicheriingiif xiyyeeffannaa addaa kennuudhaan hojiiwwan akka
hojii mukaa fi sibiliilaa, huccuu hodhuu, daabboo tolchuu, saamunaa omishuu, zayita cuunfuu,
omisha gogaa fi bu’aa gogaa, qophii nyaataa adda addaa fi kkf irratti hojiitti galchuuf
karoorfamee jira.
9.5.1. Karoora seektara hojiitiin yeroo ilaallu,
 Carraa Hojii Manufakicheriingii irratti uumamu 290
 Carraa Hojii Misooma Qonnaa irratti uumamu Seektarri damee qonnaa,
 misooma kuduraa fi muduraa,
 misooma biqiltuu adda addaa, fi kkf kan dabalatu ta’a. Walumaagalatti hojii
misooma Qonnaatiin namoota 363 paakeejjiiwwan deeggarsaa akka fayyadaman
gochuun dargaggootaa fi hojii dhabdoota hojiitti galchuuf karoorfamera.
 Carraa Hojii Misooma Qabeenya Beelladaa Damee carraan hojii bal’aan itti uumamu
danda’u keessa hojii misooma qabeenya beellada adda addaa irratti kan hojjatamuu ta’a.
 horii furdisuu,
 horsiisa lukkuu,

15
  misooma dammaa fi …kkf kan dabalatee namoota 363 kan ta`an gurmeessuu
dha.
9.5.2. Hojii Albuudaa fi Inarjii
Hojii Albuudaa fi Inarjii ilaalchisee raawwii Bara 2016 keessatti namoota baay’ee kan
haammachuu danda’uu fi qabeenya guddaa adda ba’ee bal’inaan irratti hojetamaa ture dha.
 dhakaa gurraachaa baasuu,
9.5.3. Carraa Hojii Ijaarsa Adda Addaa
Sochiin industirii Ijaarsa akka Magaalatis ta’ee akka Gandoota keenyaatti ariitii guddachuu
qabuun guddachaa akka deemaa jiru ni beekama. Kanaafuu, hojiiwwan ijaarsa manneenii,
bu’uuraalee misoomaa Gandoota keessatti ijaaramaniin kan akka ibsaa, daandii, sarara ujummoo
bishaanii diriirsuu, omisha bilookeetii, hojii kobil-istoonii… kkf irratti bara 2016 namoota 544
hojiitti galchuuf karoorfamee jira.
9.5.4. Carraa Hojii Daldala Adda Addaa Irratti Uumamu
Hojiiwwan daldala jimilaa fi qinxaaboo adda addaa kanneen akka daldala horii, midhaanii, kkf
irratti sochoostota 1,451 hojiitti galchuuf karoorfamee jira.
9.5.5. Carraa Hojii Tajaajila Adda Addaairratti uumamu
Hojiin tajaajila adda addaa kanneen akka hoji,
 tajaajila kaafteeriyaa,
 nyaataa fi dhugaatii,
 tajaajila barruu fi footoo kooppii,
 mana midhagiina dubartootaa fi dhiirraa fi kkf, kan dabalatu ta’ee damee kana keessatti
bara kana sochooftota 248 ta’aniif carraa hojii uumuuf karoorfamee jira.
9.5.6. Carraa hojii Qacarrii ilaalchisee
Seektaroota mootummaa fi dhaabbilee adda addaa magaalatti keessatti jiru Yunivaristii salaalee
dabalateedhiira 402 dubara 402 ida`ama 804 qacarriin hojiitti galchuuf karoorfamee jira.
Hojiiwwan Hojjetaman
 Poteenshaala carraa hojii Magaalaafi gandi qabu dursanii qorachuu.
 Carraa hojii adda basuu fi kan adda bahan hojii dhabdonni beekanii akka itti
fayyadaman taasisuu.
 Hojii dhabdoota keessattuu Barattoota kolleejjotaa fi Yuuniveersitoota irraa
eeebbifamaniif dursa kennuun hubannoo interpiriinershippummaa akka argatan gochuu.
 Akkaataa fedhii isaaniitiin Dhuunfaan, waldaa daldalaa fi Gamtaatiin akka gurma’an
haala mijeessuu.
 Interpiraayizootni Heyyama daldalaa fi qaama seerummaa akka argatan taasisuu.
 Seektaroonni gahee isaanii akka bahan fi mana maree misooma IMX sadarkaan jiru akka
mirkaneessu taasisuu.
 Karoora qindoominaa carraa hojii uumuu seektaroota mootumma waliin qopheessuu.

 Hojii dhabeeyyiin osoo hojiitti hin galin dura bu’aa seektara xiyyeeffannoo irratti
ijaaramuu qaban hubachiisuu.
 Carraa hojii uumamuu akkataa karoorfameen raawwachuuf hojiin bal’inaan hojjetamuu
hojii dhabeyyii galma’an keessattuu ebbifamtoota yuniversiitiifi BLTO irraa ba’an kan
simachuu danda’u hojii piroojektii gurguddoo gaggefamaan keessatti hojii seektara
manufakicheringii waliin walqabatee irratti hojii dhabeeyyiin ni gurmaa’u.
9.4. Hojiiwwan Paakeejii Deeggarsa kennuu ilaalchisee:-
Kaayyoo:-Intarpiraayizoota maaykiroo fi xixiqqaaf deeggarsa barbaachisaa kennuun bu’aa
qabeessa gochuun bu’uura industirii akka ta’an gochuu dha.
16
  Leenjii gaggabaaboo Hojii dhabdoota Waldaa 373 Miseensa 3453 kennudhaan hojiitti
akka galan taasisuu.
 Deeggarsa TEI waldaalee haara’af walda 283 miseensa dhiira 694 dubara 507 ida`ama
1201 akka kennamu taasisuu.
 Deeggarsa TEI waldaalee buleeyyiif walda 1205 miseensa dhiira 1477 dubara 1502 ida
2979 akka kennamu taasisuu.
 TEI fi CT kan MGO bara kana keessatti Sochooftotaa dhi 63 dub 85 ida’ama 148
ta`an gahoomsuun ni hojjetama
10. Hojiiwwaan misooma Industirii Manufakcharingii Haaraawwaa fi Buleeyyii Ilaalchisee
 Carraa hojii dhaabbii Industirii Haaraa keessatti uumamu 15
 Carraa hojii dhaabbii Industirii Buleeyyii keessatti uumamu 20
 Industirii Manufakchariingii haara Uumuu 5
 Induntirii jiraaniif hubannoo uumuu 1
11. Karoora Qulqullina Omishaa fi Teknolojii Ilaaalchisee
 Adeemsa oomishaaleen itti gaggeefaman adda baasuun pirofaayiliin akka qophaahan
taasisuu
Hojiiwwan hojjetaman
 Sochoostota giddugaleessa dhaabbilee BLTOtti leenji’uu qaban adda baasuu
 Qaamaa dhimmi ilaaluu waliin ta’uudhaan karoora qopheessu
 Leenjifamtoonni dhaabbilee Leenjii BLTOn akka leenji’an gochuu
 Akkaataa fedhii isaaniitiin gurmeessuu, Piroojeektii irratti gurmaa’an akka adda baasan
gochuu,
 Qusannoo akka jalqaban gochuu,
 IMX buleeyyii bara 2016 deeggarsa argatan seektaraa hojii irratti bobba’an, sadarkaa
guddinaa fi koorniyaan adda baasuun ragaa waqtawaa qindeessuu
 Qaawwa ogummaa IMX adda baasuun deeggarsa teekniikaa fi hojii uummachuu irratti
kennuu,
 Deeggarsa kenname madaaluun duub-deebii kennuu
 Deeggarsa teeknoloojii baay’isuu isaan dandeessisu kennuu;
 IMX deeggarsa ogummaa argataniin jijjiirama fidan adda baasuu;
 Teeknoloojii IMXn barbaadan adda baasuu
 Teeknoloojii bu’aa qabeessummaan isaa itti amaname qopheessuu
 Teeknoloojiiwwan qulqullinni isaanii mirkanaa’ee fi industiriiwwan barbaadan adda
baasuun ceesisuu
 Teeknoloojii filatamaa ittifufiinsaan fayyadamuuf qorannoo gaggeessuu.
 Barattoota Yuuniversittii fi Kolleejjota garaa garaa irraa eeebbifamaniif leenjii dursa
kennuu.
 Deeggarsa odeeffannoo teknooloojii miseensota IMX keessattuu IMX hojii
manufaakchariingii fi ijaarsa adda addaa irratti bobba’aniif deeggarsa teknoolojii
foyya’aa taasisuu.
 Fakkaattoo (protype) haaraa fi kan duraa oomishame BLTO, Dhabbilee qorannoo fi IMX
waliin ta’uun, Interp. ciccimoo teknooloojii kana baayyisuun oomishuu fi dhiheessuu
danda’an filachuun leenjii irratti fudhatanii akka oomishan ni taasifama.
 Bu’aa qabeessummaa isaa qorachuun milka’inaa fi kufaatii (success and failure) isaa
qindeessuun dookumantiin ni qopheeffama.
 Milkaa’ina jiru intarpirayizoota biroof akka faayidaa irra oolu ni taasifama.

17
  Hojii dhiyeessii faayinaansii ilaalchisee Qusannaa hawasaa qarshii 69,160,000 ni
qusatama.
 Qusannaa IMX%20 fi %10 qarshii 2,138,104 Interpiraayizii 153 sochoftota 766 ni
sassaabama.
12. Kenna Liqii mijeessuun walqabatee
 Liqaa waldaa 153 miseensa 766 qarshii 14,254,028 ni kennama
13. Deebii liqaatiin wal-qabatee
 Deebii Liqii IMX ala bule %100 deebisiisuu,
 Deebii Liqii haaraa bilchaate % 100 fi
 deebii liqii fandii %100 ni deebi’aa.
Hojiiwwan hojjataman
 Hawaasni bal’aa fi sochooftota IMX qarshii isaanii BANKII SINQEE biratti akka
qusatan hubannoo uumuu.
 Hojii dhabdootni otoo hin gurmaa’in dura %20 akkasumas fedhii isaaniitiin BANKII
SINQEE biratti akka qusatan hubannoo uumuu.
 Interpiraayizonni liqii yeroo isaa eeganii akka deebisan taasisuu.
 Interpiraayizota ulaagaa guutaniif liqiin yeroon akka kennamu taasisuu.
 Qophii karoora daldalaa IMX haaraa fi buleeyyii irratti deeggarsa kennu.
14. Deeggarsa Tajaajila Qabiinsa Herregaa ilaalchisee,
 Qabiinsa Herreegaa Waldaa 302 ni hojjetama
15. Deeggarsa Tajaajila Odiitii kenuu Ilaalchisee
 waldaalee 239f tajaajila oditii ni godhamaaf

Hojiiwwan Hojjetaman
 Interpirayizootaa hojii keessa jiran qabiinsaa herregaa ammaya’aa akka qabataniif gorsaa
fi odeeffannoo kennufiin Galmee herregaa galii fi baasii, Naga’ee galii fi baasii akka
qabatanii itti hojjetaniif deeggarsaa ogummaa ni kenamaaf.
 Qabeenyaa interpirayizootaa akka hin qisaasofnef Karaa ogeessa WKTIT fi Ogeesaa
Waajjiran waggaa keessatti yeroo tokko qabeenyaan isaanii Odiitii akka ta’u gochuu.
 Firii odiitii miseensaa waldaa qabeenyi isaa odiitii ta’eef yeroon dhiyeesaa deemamuu .
16. Hojii dhiyeessii iddoo omishaa fi gurgurtaa,
 lafa qonnaatiif Interpiraayizii 50 sochooftota 150 ta’aniif lafa Hek.5.9
 Ijaarsa Sheedii IMX ijaramaan balbala 20 kan sochooftota 60 fi Interpiraayizii 20
tajaajiluu danda’u ijaaruu fi Kilaasteeriin Jalqabamee hafee (buleeyyii) xummursiisuuf
Qaama dhimmi ilaaluu waliin mari’achuun akka xumuramuu taasisuu.
 Magaalaa keessatti sheediiwwan haaraan akka ijaaraman gochuu fi sheediiiwwan kanaan
dura ijaaraman Seeran ala qabamee jiru akka deebi’an taasisuu fi kan ijaarsii isaa
xumuraamee interpiraayizootaf hin darbiin akka darbuu taasisuu.
 Kilaasterii fi giddu galli gabaa akka ijaaramu taasisuu interpiraayizootni keessattuu
interpiraayizootni seektara guddinaa irratti gurmaa’an akka itti fayyadaman taasisuu.
 Itti fayyadama fi Bulchiinsa kilaasterii fi sheediiiwwan ilaalchiisee hanqina raawwii keessatti
mul’atan irratti qaama dhimmi ilaalu hunda waliin irratti mari’atamee akka sirratu kallattii
kaa'uu.
 Gamaaggama fi hordoffii gaggeessuun hanqinoota fi ciminoota adda baasuun ciminni akka
caalaa cimu hanqinni akka fooyya'u deeggaruu.

18
 Intarpiraayizootiin waligaltee mallatteessuun akka sheediiti galaa jiran fi yeroo turmaata
isaani eeganii gadi lakkisaa jirachuu samuuda fudhachuun mirkaneessuu.
 Bakka oomishaa mijeessuu/kilaastera ijaarsi isaanii xummuramee adda ba’e oomishaaf
qopheessuu
 Kilaastara industirii ijaarsa xummuran hojii oomishaatti akka seenan deeggarsa taasisuu.
 Kilaastara IMX rakkoo bu’uura misoomaa qabaniifii adda bahan furmaata kennuu.
17. Deeggarsa Walitti Hidhansa Gabaa ilaalchisee
Magaalaatti Intarpiraayizoota 339 miseensota dhi. 862 dub. 862 waligala 1724 qabaniif walitti
hidhamnsa gabaa Qarshii 24,619,626 akka argatan taasisuu.
18. Baazarii fi Egizibishinii magaala irratti yeroo 1 gaggefamuun Interpiraayizoota 31
sochooftota dhi 114 du 115 Ida`ama 229 kan hirmaatan ta’e kana irraa qarshii 1,182,263
argamsiisuuf karoorfameera.
Hojiiwwaan Hojjetaman
 IMXn oomisha isaanii haalaan akka beeksifatan fi gurguratan baazarii fi Egzibishinii
qopheessuu.
 Interpiraayizoota fi Dhaabbilee mootummaa fi mitti motummaa wal-quunnamsiisuudhaan
interpiraayizootni oomishaa fi tajaajilaa isaani dhaabbilee kanaaf akka dhiyeessanii fi
meeshalee dheedhii akka irraa bitatan haala mijeessuu.
 Interpiraayizooni al-ergee adda baasuun, omishaa isaanii gabaa alaa waliin walitti
hidhamisaa taasisuu.
 Baazaarii akka biyyoolessaa fi Naannootti qophaa’u kan akka torbee magaalotaa, Guyyaa
Ayyaana sabaa fi sab-lammootaa, Torbee ceesisuu IMX, shaampiyoonii Ispoortii, guyyaa
magaaloota fi kkf irratti IMX’n oomisha fi tajaajila isaanii akka beeksifatanii fi gurguratan
taasisuu.
 IMX tajaajilaa fi daldalaa irratti gurma’anif hubannoo uumuun gara seektara guddinatti akka
ce’aan irratti hojjechuu.
 Carraa gabaa manneen hojii mootummaa tajaajilaan walqabatanif haala mijeessuu.
19. Hojii Muuxannoo Gaarii Qindeessuu, Babalisuu fi Interpiraayizotaa ceesisuu
Interpiraayizoota maayikiroo fi xixiqqaaf deeggarsa barbaachisaa ta’ee taasisuun bu’aa qabeessa
gochuun bu’uura industirii akka tahanif hojjachuu.
 Interpiraayizoota modeela ta’an magaalaatti13 adda baasuu.
 Dokumenttii muxannoo gaarii Magaalaatti wal. 1 qindeessuu fi kan qinda’e keessa
Interpiraayizoota biratti babal’isuu.
20. Ce’umsaa Interpiraayizota ilaalchisee
 MJ irraa gara MG 141
 MGirraa gara MGsa 99
 MGsairraagara XJ 72
 XJirraagara XGU 54
 XGUirraagara XGsa 34
 XGsairraagara GGG 7
Hojiilee Hojjetamu
 Interpiraayizoota moodeela ta’an filaachuu kan dandeessiisu ulaagaa safartuu qopheessu.
 Ulaagaalee qopha’an irratti mari’achuudhaan gabbisuu.
 IMX Odiitii taasisuu.
 Ayyaana ceesisaa IMX qopheessuun badhaasaa fi beekamtii kennuu.
 cheekliistii muuxannoo gaarii ittiin qindaa’u qopheessuu.
 Ragaalee barbaadaman cheek liistii kanatti fayyadamuun walitti qabuu.
19
  Iterpiraayizoota muuxannoo gaarii qaban filuu.
 Muuxannoo gaariidhaaf kanneen filataman muuxannoon gaarii jedhame dhugaa ta’uu isaa
qaamolee dhimmi ilaalu waliin mari’achuun mirkaneessuu.
 Akkaataa cheeklistiin ragaalee muuxannoo gaarii walitti qabamee haala ulaagaa jirun
tartiiban ka’ameetiin gurmeessuu.
 Toftaalee muuxannoo gaarii babal’isuu shanan jiranitti fayyadamuun muuxannoowwan
qindaa’e Intaripiraayizootaa biratti babal’isuu.
 Bu’aa babal’isuu muuxannoo gaariitiin argame madaaluu.
 Intarpiraayizootni IMX sadarkaa guddinaa isaani adda baasuu (jalqaba, guddaattuu,
ga’eessa) deeggarsaa sadarkaa guddinaa isaanii gituu taasisuu.
 Akkaataa hiikoo misooma IMX irraa ta’eetiin intarpiraayizoota maayikiroo irraa gara
xixiqqaatti ce’aan addaan baasuu.
 Kanneen sadarkaa guddinaa itti aanuutti ce’uu dadhabaan addaan baasuun deeggarsi adda
akka kennufiin akka ce’an taasisuu.
21. Dhiheessii maashinii fi kan biro ilaalchisee ilaalchisee
 Hoji dhabaa magaalaa carraa irratti uumuuf akka ta`u tiraaktera 1 paambii bishaanii 1
cuucii guyyaa tokkoo 30,000 fi gaagura Hammayyaa 105 ta`u hoji dhabaaf dhiheessuu
22. Dhiheessi Liizi mashiinin waldaa 6 miseensa 28 qabuuf dhiheessu.
23. Adeemsa Odiitii Keessa ilaalchisee;-
 Gabaasa Faayinaansii irraa dhiyaatuu sochii herrega faayinaansii ji’a ji’aan xiinxaluun
sirrummaa isaa dhugoomsuun idilaa’ee akka hojjatamu taasisu.
 Deeggarsa fi hordofiin wal-irraa hin cinnee gochuun hojimaani faayinaansii akka cimu
gochuu.
 Hojimaani qabinsa herrega ji’a ji’aan akka xiinxalamuu fi sirummaan isaa akka
dhugoomuu taasisu.
 Qulquullina bittaa irrattii hordoofii gochuun qulquulinii bittaa akka umamuu hojjachuu.
 Duub-deebii gabaasaa irrattii hundaa’uun sireefamnii akka godhamuu hojii hordooffii
hojjachuu.
 Hojiiwwan keenya hunda sadarkaa hundatti raayyaa ijaarameen raawwachuu.
24. Tooftaa raawwii hojiiwwaan Gurguddoo Raawwattoota Misooma Interpiraayizii fi
Industirii
 Hirmanaan qaamoole qooda fudhatootaa fixaan bahiinsa sagantaa misoomaa
Interpiraayizii fi Industirii gahee isaanii akka bahaniif hojiin qindomina bara karoora
kana keessatti bal’inaan ni hojjettama.
 Mana maree Misoomaa Interpiraayizii fi Industirii sadarka sadarkaan jiru gahee isaa akka
ba’uf ni hojjetamaa.
 Raawwattota Misoomaa Interpiraayizii fi Industirii Karoora idilee waliin qopheessuun,
sagantaa idilee tiin raawwii hojii Misoomaa Interpiraayizii fi Industirii madaalaa,
karoorichi haala guutuu ta’een akka hojii irraa oolu humna hojjattoota isaanii cimsuun ,
deeggarsaa fi hordoffi walirraa hin cinne taasisaa bu’aan seektaricha irraa eeggamu
akka argamu ni godhama.

25. Sirna Hordoffii, Gamaggamaa fi Deeggarsaa
24.1. Haala madaalli/gamaggama hojii
24.2. Galma fi Kaayyoo ka’amee bu’uura gochuudhaan:

20
  Hojiin mana marii Misooma Interpiraayizii fi Industirii Haala karoorfameen hojjatamuu
isaa fi rakkoolee nu qunnaman itiisuuf manni maree Misooma Interpiraayizii fi Industirii
Sadarkaa Magaalaa (murtii barbaachisuu kennu, Deegarsa fi hordoffii taasisuu.
 Gurma’insii mana maree Sadarka godinati hanga Gandatti kan jiru yoo ta’u Sadarkaa
godinaatti/magaalaatti ji’a ji’aan, sadarkaa magaalatti Ji’a ji’aan yookiin Sadarkaa
gandaatti guyyaa kudha shanin gaggeessu.
 Raawwattoota Misooma Interpirayizii fi Industirii magaalaa fi gandoota hojii isaanii ji’a
ji’aan, kurmaana kurmaanaan hojii gadi fageenyan ilaalanii ciminaa fi dadhabinaa
raawwii karoora keessatti mul’ataan addaan baasuun kallatti hojii kaahu fi Duub deebii
kennu.
 Caasaan sekterichaa Magaalaa hanga WKTIT Galmoota ka’aman irratti hundaa’uudhaan
raawwii karooraa hojjettootaa fi manajimantii waliin ta’anii waggaatti yeroo 12 ,marii
geggeessu, hojiichaa Gamaggamuun, kallattii ka’u.
 Istaandardii JBAH baheen hojiin karoorfamee madaalamaa deemuu isaa hordoffuu.
 WKTIT Waliin ji’a ji’aan akkasumas Kurmaana Kurmaanaan gamaaggamni hojii akka
geggeeffamuuf kallattiin gara fuula duraa akka ka’amu ni taasifama.
26. Sirna Odeeffannoo fi Gabaasa wal-jijjiiruu :
 Hoggansi fi adda dureen hojii kanaaf sadarkaa gandaa fi WKTIT argamuun deeggarsa
taasisu.
 Gabaasa barreeffamaan ji`a ji`an fudhachuun hojiicha qoratu.
 Waldaaleen IMX buleeyii fi haaraan deeggarsaa paakeejjii guutuu argachuun hojiitti
galuu isaani mirkaneeffachuu
 Ogeessii WKTIT interpirayizoota buleeyyii fi haaraa adda baasuun qaawwa dandeetii
interpirayizoota adda baasuun deeggarsaa isaan barbachisuu qaama ilaalatuu waliin
leenjii fi deeggarsaa barbachisuu ni kenna ni kenisisaa
 Haala keenisaa tajaajilaa Waajjiraa fi WKTIT keessa tti keennama jiru akkataa
Istaandardii JBAH ta’een kennamuu isaa guyyaa guyyaa ni madaluu
27. Qindoominaan raawwii karoorichaa madaaluu:
 Hirmanaan qaamoole qooda fudhatootaa fiixaan bahiinsa sagantaa Misooma
Interpirayizii fi Industirii murteessa waan ta’eef qooda fudhatoorni hundumtuu gahee
isaanii akka bahaniif hojiin qindominaa bara karoora kana keessa bal’inaan ni hojjettama.
 Raawwattota Misooma Interpiraayizii fi Industirii Karoora idilee waliin qopheessuun,
sagantaa idilee tiin raawwii hojii misooma IMX fi Industirii madaalaa, karoorichi haala
guutuu ta’een akka hojii irraa oolu humna hojjattoota isaanii cimsuun, deeggarsaa fi
hordoffi walirraa hincinne taasisaa bu’aan seektaricha irraa eeggamu akka argamu ni
godhama.
28. Uuwwisa Karoorichaa
Karoorichi sadarkaa Mana maree Magaalaa seektara CHUO Rawwatoota CHUO magaalatti fi
gandaatti tiin kan hojii irra oluu ta’a.
29. Rakkoolee nu Qunnamuu danda’an
 Rakkooleen ilaalcha adda adda irraatti mul’atu cabsanii darbuun karooricha Galman
gahuu irratti of kennanii deemuu dhabuu.
 Qindoominni raawwatoota Misooma Interpirayizii fi Industirii sadarkaa barbaadame
irraa gahuu dhabuu.
 Rakkooleen ijoon kan gaggeessumman wal qabatu ta’e, gaggeessaan sadarkaa sadarkaan
jirus ta’e raawwataan seektaricha hundi barbaachisummaa gurmaa’insa raayyaa bifa

21
 guutuu ta’een hubatee Misooma IMX fi Industirii Keessaatti keessatti gurmaa’insa
raayyaa cimsuun hojii irraa olchaa deemu dhabuu.
 Intarpiraayzota gurmaa’anii hojiitti galaniif dhiheessa barbaachisa ta’e leenjii ,liqii.
Iddoo omisha fi gurgurtaa fi kkf yeroon fi qulquliinan dhiheessuu dhabuu.
 Mana maree Misooma Interpiraayizii fi Industirii Magaalaa fi Gandoota jiru hojiicha
kallatii ka’ameen hogganuun raawwii jiru madaaluun kallatii ka’aa deemuu dhabuu.
 Koreen qindeessituu fi hoggansii magaalaa jiru hojii kanaaf xiyyeeffannoo barbaadamuu
kennuu dhabuu.
 Rakkoon loojistikii hojii kana raawwachuuf barbaachisuu jiraachuu dhabuu.
 Sagantaan raawwii hojii wal irra bu’uu fi haallii yeroo rakkoo ta’uu
 Baajata fi ogeessii hojii kanaaf barbaachisuu gahaa ta’uu dhabuu.(humna namaa
guutachuu ilaalchisee)
30. Furmaata rakkoolee kana
 Rakkoon ilaalcha sadarkaa adda addaatti mul’atan cabsanii karooricha Galman gahuuf
hojii hubannoo uumuu sadarkaa garee misooma irraa ka’uun cimsaa deemuu fi qooda
fudhatoota waliin qindoomanii hojjechuu
 Qindoomina raawwatoota Misooma Interpiraayizii fi Interpiraayizii Magaalaa fi WKTIT
hundatuu bifa walfakkaatuun akka cimaa deemuu deeggaruu.
 Gaggeessan dhimma gurmaa’insa raayya misooma IMX dhimma murteessa ta’uu isaa
hubatee raawwatoota seektaricha fi sochoostota IMX qabatee bifa gurmaa’ee fi
gurmaa’ee qofaan hojiicha akka hogganu dandeessisuu.
 Liqii deebi’uu qabu hunda akka deebi’e galuu irrattii hojjachuun ,
 Iddoo omishaa fi gurgurtaa ijaarsi isaanii eegalamee jiru fi kan hafan dafanii
xumursiisuun dabarsanii haala qajeelfama jirun intarpirayzootaaf dabarsuu .
 Mana maree Misooma Interpiraayizii fi Industirii haala karoora bafateen fi kallatii
karoora kana keessa ka’amee hojicha hogganee raawwachiisa akka deemuu taasiisuu.
 Baajata, loojistikii fi ogeessa xiqqaa jiruun hojii keenya karoorfaman akka raawwataman
taasisuu.
 Hojiiwwan jiran hunda toora xiyyeeffannoo hooggansa sadarkaan jiranii akka ta’u irratti
hojjechuu.
 Rakkoowwan akka fedheetu nu qunnaman tasgabbiin hiiknee boqonnaa itti aanuutti cehu.

22